
 !"#$$$$%&$'%
Polskie współczesne czasopiśmiennictwo wolnomularskie 1992-2017: szkic
historyczno – prasoznawczy
Bogumił M. Woźniakowski
(Kraków)
Streszczenie
 #() *)    +&
*,#(*-./,0!-*-!-1
23*-!-.0-.0-/0
Słowa klucze:*!!./,!*
454*,6789:;<$<&;=>?(!@
***  
[...] czuwanie nad wewnętrznym i zewnętrznym życiem związku, pośredniczenie w
wymianie myśli światłych i doświadczonych braci, podawanie do ogólnej wiadomości
ruchów i dążeń wewnątrz bractwa, oświecenie wszystkich o istocie i historii masonerii,
wszechstronne ożywianie i pobudzanie do działania i tym samym ustrzeżenie związku
przed leniwym bezruchem i wyparowaniem ducha, w końcu utrzymanie rozproszonych i
żyjących w diasporze braci w żywej i owocnej wspólnocie z całym bractwem [...]1.
  + +!+, ,
(* 4A555B454 ! *   *(  , ( (,
** *#( )))
(*+#8 #  ))  @
($
C,******@**#
(* ,;=<=B;==!* ,
((&-./,0:;==$?-*0:;==?!
;D."!Niemieckie czasopisma wolnomularskie. Zarys historii. D;!-./,0;==%
;!;>
$E81F!Przyczynek do dziejów polskiego czasopiśmiennictwa wolnomularskiego!-./,0
$<B$=;<!;G>&;<> : *6,* 8 )
**+$?H"D!Prasa związana z wolnomularstwem w dwudziestoleciu
międzywojennym na przykładzie periodyku „Epoka”, 2)8 7# $;$ :@   "6
F,! -/ 3   0 $;$  $! ;;G&;$;?H  ! Prasa
wolnomularska w Polsce!-9*,0:5IC?!$G>!=&;G
,,8#***!+@(
#@  ( J   @ , #@, 
8
6  )=&+44 (6* 
 )*+**E))8 *@
2*+*!*,+9 !#(
 -K 0 : ;= ;$&; A ;==?   8,
&@ C, 1 L** * 8( * *
(  @ ) ) 6) 8 ) L *) #F
-7 80  ;<%&> A555 ;== (( ,(!#
6*(!@M6* )6* =A555;==
"8NM****)-(+0$>
$'A555;==8(*+*!)
"8N
*  ;==;   8(  /8 /,+! #  
, + 9  I(  ! # (  -,)
L,*0;=;$A;==;,)(8), )N@
-#!0#),+9 
(** * 8( ) ,(#*  -*
LA0 ' 54 ;==$  L 7 :;=G&;==%?! ,   N@
 !6* )# N@*8(,(
  :;=$;&$;$?! #  O  D,
 N@M"M ,)8(*#
#(+ # * "(* * **1(
86 )M"# M
,   %
*)8#(+6* 
( ) $>$;>+#*
-#0+,,@)*)8(
N@-"0!8*;=';( ),(8  (* ,
;=<=B;==
%") 8)*(* $>A55;=$<,8,
* , O  :;<=$&;=$<?!   . ,! 8 (# )
(-K,*D 8   N@!# *8(
8*0DL! Żeromski. Strug, Dąbrowska a psychiatrzy wolnomularze!
;==G!=<
+BB*B*&+*-*,0:
 <;;$;?!  +BB* 8*BB8P+* : 
<;;$;>?
„Ars Regia”
>  ;==$  ( D)@  )! 6 18 7(#
Q,I .*  :8 *   E8#
Q+& ,8#*Q+?>*(* 
 ,* „Ars Regii” J*,*+
*'   8( ) 8 )*  **
**G8, ( *
;G-./,0$<B$=<****#@,
*
L( ,-./,0( ),((
LD,J!* :+I!
,@,**!+$&$
 N@  ?!(*N,J+I!
 :;=&$;;?J+!)I**
5* 1Q N+ . * #(# , ,
*!+;==%&;===  N@ !+(
C&+!O@8+J+I#(+
(#  **@*Q,!,/+Q,!"6
Q,!"6E(,:;==&$;'?!.1!1*,!
*7&(*,!+$G&$;;,,
+
>$;'(I.(8!@*,,*+
"E/R!*(8Q
'5;$&;%%$C;:$?;==51<&<G'G'&;>&$:;>B;'B$'H("
*+*CB%:%B>?;==)(M"9 
M "# M  * + * C  ;B$ :=B;? ;==>B;=='
(D**+*H)(D*9 
M"#M*+*C;G:$GB$<?(.
/,/H)(/*+*1()* 
8, ;B$:=B;?;==>B;=='8;B$:;B;;;&<B=9 
-39"!H=B;9 39!H
;;B;$&$"!
G *  ( ( 9   "# ! #F  #(
E8"*C!Ciążeń 5992!-./,0;==$!;%
<15 lat później!-./,0$GB$<;G!;&$%
S#( +*(
:* ?-./,0*( "*1Q
+!  (*)C+
#F + (+ 8*+ 6+ *@*    
,$**!#($;=C*$!
8, ;== ! * *,(    * #
O!;=='69 -390#(-"0!
*8* )*6*!, )>T.8,
* ! ,(,(## ,(
 8  .  ,  *@   * 
,(<C;==G$;*6( *#(
-"0
  $ !   ;==  ;==%! * +( *
, *(@# 
*()! ;==&%;==%&%:,# * <B=? !
;B$;==>B;=='(;=='(,#)* =B;1()!
 ) 8   !  ( #F + +
@ )!@*+($!
;=*#*;==G(;;B;$! ;B;%!
= 2   #F !  - *@*  8, * * 8+
#0!-./,0$;$B$;$!=&;$
;==<B;===($*)(8'&$'!
 (;>B;'C;G,$GB$<!*
$<*+( @ ;<$<B$=$=!;=
$;$$;$B$;$;;*+;==J$;
(;>*#*
**#((,8
„Adresujemy je [pismo „Ars Regia”] do wszystkich zainteresowanych tematyką, tak do
specjalistów jak i niespecjalistów, do wtajemniczonych i do profanów, do zwolenników,
przeciwników i obojętnych. Sądzimy, że każdy z nich znajdzie w „Ars Regia”
interesujące dla siebie informacje. Za trudny, przecież możliwy do spełnienia ideał
obieramy obiektywizm i fachowość, bezstronność wobec ideowych konfliktów toczących
się tak w łonie społeczeństwa, jak i samego wolnomularstwa” 11.
,#-./,0(*(#!*
-0! -(0! -*0H - 0! -   0!
-"0!-/ !!E0!-N!C! 0! -"*!.!
H0"@((, 
*(*-./,0 8( -0!, 
  ) +! + + * ,
+**+,(8%=#!*
LD,,!(*N,!N3.",
2( -(0 (    + MM &  )
,(  + @+! @ ( ) 8@)  
*   6*  #(* * *+
8((+M"MMMD((
- 0*3:;<G<&;=%?L:;=G&;==%?
7#J+(*+;$! 8 ,,*,
N3 :;=;<&$<?;! *# ( M/ D8M ;%# 
; E**(  88,6!  1!
  , *+BB* 8*B+*18,6
;&;=
;;Od redakcji!-./,0;==$;!'
;$-./,0;==$:?!;G&;$;
;U./,0;==;:$?!;=&;%
;%U./,0;==&%:%&>?!;>>&;'%
*(+ *! @(*!*
-#(D,0;>!-#(/#@@#0;'-#(.+0;G
2(-/ !!E0( )*)
)6)! #@)@*L(*
(   *,6
" , Masoneria polska. Fakty, Konteksty. Komentarze, 8)* Wahadła
FoucaultaI*8O
Napiszę czy nie - to żadna różnica. I tak szukaliby innego sensu, nawet w moim
milczeniu. Tacy już są. Ślepi na objawienie. Ale spróbuj im to powiedzieć. Brak im
wiary” 18.
D  )@!8* ++!#
*)() +
-. /,0    ,)    *
*(28 *:(*,
?!+:!+
# #+ ,Q  ? **     , 
(
-./,08(,(#*! @#+,+
++*D* (#@ !
    )  +BB,B  6 * 
(*98
(LD,J#
Dwadzieścia jeden lat później, czyli „nie możemy wspierać bogatej masonerii kosztem
biednych uniwersytetów”!*3#( )*
+#-./,0,*-C#)@0:?
L   6 # I O    18
)! #, *  ( 8(    @ +! 
+ +,6,8+;=
;>U./,0;==G;&$:;;&;$?!;;&;<=
;'U./,0$';>&;'!;;&=<
;GU./,0$;;=&$!;;&=%$;$B$;$!;&;
;<-./,0;==%;:'?!;%'
;=-./,0$;$B$;$!;;
/* )@!@-./,0!#$;Q(
 ) , ! 8( *  +,6 * **
* () * + *! * # 
++#! #8 * )+*+) 8 
* ,*  8 "@!  8 +(  * 
,* **! 8 *( ,) *+ * #
1(#@*,****!
( )*,6789
„Wolnomularz Polski”
 ;==   ( (  * , ,, 
** !* „Wolnomularza Polskiego” &* #(
"# !#, ) +( 6 MJ/#&
1M$
#.*:;=$%&$;<?
(2(,&J (
Współczesna masoneria bierze swój początek od spotkania za stołem w starej
londyńskiej gospodzie „Pod Gęsią”. Pomysł na wydawanie „Wolnomularza Polskiego”
przyszedł nam do głowy, gdy siedzieliśmy w małej warszawskiej knajpce „Hetmańska”.
Tam właśnie przy kieliszku staropolskiej doszliśmy do wniosku, warto by coraz
liczniejszym Przyjaciołom Sztuki Królewskiej w Polsce stworzyć własne pismo. Takie, z
którego mogliby się dowiedzieć nie tylko o bogatych dziejach wolnomularstwa w Polsce
i na świecie, ale także wymienić między sobą poglądy na temat aktualnych wyzwań
współczesności. I tak oto powstał numer sygnalny „Wolnomularza Polskiego”
Potraktujcie go jako zwiastun regularnego miesięcznika, który zamierzamy wydawać z
myślą o Was, Drodzy Przyjaciele! Będziemy czynić starania, aby był on pismem
możliwie żywym i ciekawym. Prezentującym zarówno historię bractwa ludzi w
fartuszkach, jak też współczesne problemy, które interesują loże oraz braci masonów i
siostry masonki wszystkich rytów i obrządków21.
$N9&VW+9W+9** #("#
B.*;==%&$;'H(2(,$;'HC6$<
*5;$;&;;>:$B;==%?(N9&VH+9H+
9*   ;&> .,  * & . ! H  '&%=X (
 ,6 . ! H  >&.,  * &
C1@2(,&!
$; -* 0! ,!$  , -*0 8. ! Jak
wydawać masońskie pismoTransformacja mediów 1989-1995, Materiały Pomocnicze do Najnowszej Historii
Dziennikarstwa  $'!   . (* ! ;=='!   -18
*,0:;=='?$-**0>!<&;%!$;$
*,((##+*! #
)+ ( *L* ( @ * *
), * +* 9 ! @  *   @*
8* *E8#*@8(!@*8
  8@  , ( 8,  * ; *
-*0.*(2(,&
 +,(
Jesteśmy i pragniemy pozostać pismem niezależnym, otwartym na wszystkie ryty i
obrządki wolnomularskie. Nie będąc organem żadnej określonej loży czy też obediencji,
tym wszechstronniej i obiektywniej będziemy mogli Przyjaciołom Sztuki Królewskiej
przybliżyć sprawy i problemy, którymi żyją „Dzieci Wdowy” tak w Polsce jak i na
świecie22.
* * *$  (  6* )/
,*& !#)6+8N3&)H6
+8&!66H6+8. &66:;=;=&
$;;?!+;==G&$;,+J(
( 2(, &  &   #@ 6* ! @ L
. : *#8,*? 
+*),(**9 I
O )
$$-*0;==%;:QB?!$H@;* ;==G*(#)  
*    *$;  
*
$-*0;==% :* &?!$G
C ) * (   -@ N8 *
 #("# 0
    :;==% J ;==>? -*0 (  *
,**!8(8*!#@
#+ ,+ *+ + *! , ) 8( ., 
* &-. 0C;=='!-6+0
: Dziesięć lat „Wolnomularza Polskiego$%?,
 @ + ,+/8( ) () 8,
**-60,(+#E*(
#@,6*(8,6@#(
@*#(!@*8(, -88(0,
@),8##8
-*0(,*J( *
!$;;==%&$>%=*#*!
+@(:+%!+8$;=
8$?$>!**, +(),(* !8
 $;$( @ 
 L#8(*+-*0*(
+! 8(   * * * 
  ,  *Q* *!  *
++ ,(*+@#@(I NQ !
 ;=>! * ,   ) * +
#8)#8 +N#@ #O!.*
+#!6 CE8(!8*.
((6  7 I9N!. 8(
# *#I9N&$'M*M#@".
/,M  ( + (# *+! 8(   ( 
,#+:?Sekret Budowy,Masoni i polityka!Nasi Wielcy,
Po pracach i Agapie
$%-*0$%:&,Q?!%
$>+BB*B&*&+*-*,0!<;;$;
:(($>$;>?
$'  I9N +BB*B & , & I N, Q  
<;;$;:(($>$;>?
-*0( 6*)$;$!*(
 > .*   ( 2(, &   „Powrót
„Wolnomularza”*(,
Nowy „Wolnomularz Polski” będzie czerpał z najlepszych tradycji prasy drukowanej,
stanie się kwartalnikiem ukazującym się wiosną, latem, jesienią i zimą, obecnym w
prenumeracie i wybranych prestiżowych księgarniach. Jednak w dzisiejszych czasach
na rynku medialnym króluje Internet i media społecznościowe. Będziemy zatem obecni
w postaci wirtualnej na stronach WWW, na facebooku i twitterze. Nie zmienimy formuły
merytorycznej. Chcemy docierać do sióstr i braci z wszystkich lóż polskich, niezależnie
od ich rytu i obrządku, chcemy pozyskiwać Przyjaciół Sztuki Królewskiej z całej Polski.
Chcemy łączyć a nie dzielić w imię najszczytniejszych haseł: Wolności, Równości i
Braterstwa”27.
C,-*0 , (
 *  ,* C6 * )  .,  &
*  CC".   *!  @ 
", *1
C  '< : Q $;'? J )( *    ,!
.*  ,! # ( * *! )( (
2(,&
*  #@  )  )  *
+BB**B6(*98
  8   *@  -* ,0 
#+!+ *,+-#)0.
Q ,-./,0!( **
(****,8C##+
(  # ! 8  *( ) + Q
)+* ! #@8@)
)*8+6* $<
) (,)   -* ,0 8( 8
 8 *+ -18 * ,0! @ 
$G-*0$;$>:?!$
$< C * * ,!YG'Z!( ) $;< !8(  
#   !  * @ F $;< *( (, 
#((@*.*
,+ -O[CN[0$=L
(*+-18*0!;;==%(
** Konstytucji Andersona$
.*,Jak wydawać masońskie pismo
$=+BB*B&*J.+*18*,H.+*
O[CN[<;;$;:(($>$;>?
+ $%&$' #(   -*0 ( #@
„Akację”30J*,-*,01(+
6* *! )*@ #@ 
 -. 0 , . * , B Y.*    Z .
 "# . (-@,0
#+#  , -. 0
(#@8,**;
„Biuletyn Droit Humain”
#)  *  #@ * #8+
++8)#*+( )+
;+BB*B&*J.+*. <;;$;:((
$>$;>?
;===(! (! *„Biuletynu
Le Droit Humain” ,   (#   
, , E *, N 2 3* D
N@Q :;=&$'?! #     23  
$<$$*8# :+*(?
 (! @ -10 8( )  )  #8 @ 8( ,
)!6*(Q8,# )+,)!@
**@8@*F#(**(*!#*#,(8
(
N@Q ( #@! @ * -10  $ 2,* (*
*   8) ) „Więzy" & 8 ,
,E*,MN23*M&9 :$$&
  ? I    ;===!    &
8()#(#EI !%:* 
8 * ?E6* 6  @ ++
@E,9  !8:6@?!
*(*+ +/ *%
"Hermes Polski"
))N@))+$;%J$$
 * -3* 0 -3* *80 2 ) , 
N . ",!  $;% ( ( ! 
1E!(*M3*M*8! 
! *  $;% !  + "  &,   8
+   @ + Q @ Q *
,!  @  (#   * ! # 8( ( *
,(MI)E)M8(**
$ "6,*D,N@Q,$<$$8# :
?1 (#  ,,
E*,-N23*0.!"!LQ
  8 , , E *, -N 2 3*&
9 :$$ ?I ;===!&%:* 8
88?  . * 
%56* J,#9  23),
N@23+(L""+