W NUMERZE

Jesień 2012

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

autor obrazu Aled Wysocki

• Masoni, polityka i religia . . str. 3

• Regularni – nieregularni?. . str. 5

• Zakopać topory! . . . . . . . . . str. 6

• Wysokokościelny

wolnomularz. . . . . . . . . . . . . str. 9

• Minimalizm moralny

a tolerancja . . . . . . . . . . . . str. 12

• Gdzie można

złapać masona. . . . . . . . . . str. 18

• Masoni na biegunie

i Księżycu. . . . . . . . . . . . . . str. 20

• Wolnomularze

na Kredytowej . . . . . . . . . str. 23

• Legenda

Mistrza Hirama . . . . . . . . str. 24

• Jak powstała

Wolność Przywrócona . . str. 27

• Fichte . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 31

• Masoni w Lęborku?. . . . . str. 34

• Six – hitlerowiec

od tropienia lóż. . . . . . . . . str. 38

• Poe, Baryłka

Amontillado . . . . . . . . . . . str. 41

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

l u d z i e i i d e e

Wolnomularskie

WYzWania

PolitYka i religia

CZY PODZIAŁ NA MASONERI „REGULARN” I „NIEREGULARN”

JEST WIECZNY? CZY W LOACH RZECZYWICIE NIE MONA DYSKU

TOWA O RELIGII I POLITYCE? CZY POJCIE LAICYZMU JEST NIE

ZMIENNE? CZY MUSI BY ON ANTYRELIGIJNY? CO OZNACZA DLA

MASONERII KULT MAMONY?

O TYCH WANYCH DLA CAŁEJ MASONERII PROBLEMACH TKTU

J MATERIAŁY, KTÓRE PUBLIKUJEMY PONIEJ. ZACZERPNLIMY

JE Z DWÓCH WOLNOMULARSKICH PISM: „ECKSTEIN” Z AUSTRII

I „HUMANITAET” Z NIEMIEC, Z KTÓRYMI REDAKCJA „WOLNOMULA

RZA POLSKIEGO” OD DAWNA JEST ZAPRZYJANIONA. TŁUMACZY

LIMY JE Z MYL, E NOWE, KRYZYSOWE CZASY POWINNY WZBU

DZI NIE TYLKO NASZE ZAINTERESOWANIE, ALE I KRYTYCZN

REFLEKSJ. WIERNO TDYCJI NIE MOE BY TOSAMA Z POSTA

W ANACHRONICZN. WSZAK W GRUNCIE RZECZY CHODZI O TO, BY NASZ MASOSKI SRBIEC

WARTOCI NIE STAŁ SI ANTYCZN SZAF, KRYJC DOSTOJNE I PIKNE, LECZ NADGRYZIONE

PRZEZ MOLE SZATY. ADAM WITOLD WYSOCKI

„Humanitaet”: Polityka i religia to

tematy, które uważa się w lożach

za tabu. Jednak obecnie mamy

duże obawy, że uwarunkowany

politycznie i religijnie terroryzm

może także dotyczyć Niemiec.

Czy nie można w żaden sposób

omawiać tych spraw?

Axel Pohlmann: Mona. Trzeba jednak skorygowa

pewne nieporozumienie. W naszych Starych obowiązkach

z 1723 r. nie ma mowy o jakim tabu. Jest tam natomiast

zapisane, e adne prywatne spory i kłótnie dotyczce

religii, narodów czy polityki nie mog by przenoszone do

loy. Chodzi o spory, które Anglicy okrelaj jako quarrels,

a nie o zakaz lub nietykalno okrelonych tematów. Jeli

jednak podejmie si w loach takie zagadnienia, jak polityka

czy religia, to wolnomularz nie wybija przy tym partyjnych

rónic w opiniach, respektuje indywidualne uczucia wiary

i unika wszelkich powodów do sporów.

Czy można mieć różne zdanie na temat terroryzmu

w jego obecnym kształcie?

Oczywicie. Terror to znaczy strach. Terror to wiado-

me szerzenie strachu. Poniewa w masonerii chodzi nam

oczłowieka i jego godno, uwaam, e naley potpi kad

agresj i kad form pogardy dla człowieka. Dyskusja na

ten temat, a zwłaszcza kontrowersje wykluczaj si z natury

rzeczy. Ale rozwaania na temat tego, jak z człowieka robi

si terrorysta, to temat interesujcy take dla nas.

Jak to jest z politycznym i religijnym

zapleczem terroryzmu?

Zapewne nie ma pastwowych konstytucji zezwalaj-

cych na terror. Nawet w pastwach bezprawia ubiera si

pastwow przemoc w prawne sukienki. Jeli za idzie

oreligie, to nie jestem tego pewny. Przynajmniej niektóre

historyczne zjawiska zawieraj regulacje uzasadniajce takie

stwierdzenia. A w islamie s dyskusje na temat tego, co jest

dozwolone, a co zakazane. Moim zdaniem przewaa tu mo-

tywacja religijna, moe nie tyle w odniesieniu do jednostki,

ile co do terrorystycznych ruchów. Kryj si za nimi czsto

wymierne siły i interesy władzy oraz sfer gospodarczych.

W Irlandii Północnej spory religijne były tylko jednym z

aspektów kontrowersji.

ROZMOWA ”HUMANITAET” Z AXELEM POHLMANNEM, WIELKIM MISTRZEM WIELKIEJ LOY

DAWNYCH WOLNYCH I PRZYJTYCH WOLNOMULARZY NIEMIEC

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

4l u d z i e i i d e e

Są jednak państwa bezprawia

i politycy bezprawia, którzy

po cichu popierają religijnie

umotywowany terroryzm, a nawet

posługują się nim ideologicznie.

Kto posługuje si w polityce sił lub

religi, prawie zawsze nie ma praw-

nej racji. Prawie, poniewa istnieje

przecie stary problem morderstwa

tyrana. I tylko radykalni pacyci uwa-

aj kad wojn za niesprawiedliw.

Zdrugiej strony, kto dy do lepszego

współycia ludzi na lepszym wiecie,

czyni to na bazie praw człowieka, które

s zawsze take obowizkiem wobec

ludzkoci, a tym samym zawsze zgod-

ne z prawem.

Wolnomularze jako mniejszość

dająca przykład?

Prawa człowieka i obowizki czło-

wieka dotycz wszystkich. I tak szcz-

liwie si składa, e wikszo ludzi

moe si z tym zgodzi. Wolnomularze

mog tu tylko słuy indywidualnym

przykładem, kady według swych sił

i moliwoci. Ale nasze podstawowe

idee nadaj si dobrze do dyskusji

owartociach i wiatopogldach. Tak-

e w kontekcie wobec wspomnianych

zagroe. Wolnomularze nie siedz

w wieach z koci słoniowej. yje-

my w pełnej wiadomoci i poczuciu

współodpowiedzialnoci za otaczajce

nas ycie, std nasze oczywiste zain-

teresowanie wszystkimi aktualnymi

tematami. Nie ma adnego powodu,

aby ich unika.

„HUMANITEAET” 1/2011,

TŁUM. A.W.WYS

Wolnomularze przywizuj

do laicyzmu fundamental-

ne znaczenie, gdy stanowi

on podstaw naszej kultury i owiaty.

Jest gwarancj pokoju i społecznej

harmonii dla całego społeczestwa,

jeli oznacza jednoczenie absolutn

wolno sumienia, rozdział Kocioła

od pastwa oraz takie same niezmien-

ne prawa dla wszystkich.

Stało si niestety konieczne, aby

przypomnie o tych oczywistociach,

które w drugiej połowie XX wieku

uwaalimy za ostatecznie zapewnio-

ne. Wolnomularze naszych obediencji

musz bardziej ni kiedykolwiek wy-

stpowa jako rzecznicy takiej demo-

kratycznej i republikaskiej koncepcji.

Stoimy rzeczywicie przed wyzwa-

niem. Przełom w naszej zachodniej

społecznoci, który nastpił w obliczu

kryzysu strukturalnego i nansowego,

prowadzi do niepewnoci i społeczne-

go odwrotu, a w kocu do objawów

przemocy. Utrata okrelonych odnie-

sie, takich jak zapewnienie miejsca

pracy oraz niezbdnych rodków

zapewniajcych zyczn i duchow

egzystencj, to wszystko wyprowadza

wielu z nas z równowagi i skłania do

zachowa irracjonalnych.

Zaniechania w kulturze i owiacie

oraz kształtowaniu wspólnoty pro-

wadz do rozkładu społeczestwa.

Nie moemy na to wszystko pozosta

obojtni albo lepi wobec cierpienia

i ndzy. Nie moemy powiedzie na-

szym dzieciom i wnukom: „Mymy

otym nic nie wiedzieli!”.

Laicyzm oznacza nie tylko walk

oszacunek dla osobistej decyzji kadej

jednostki, ale take dla postawy etycz-

nej opowiadajcej si za solidarnoci

oraz prawami człowieka, a take za

tak szkoł mylenia, która oparta jest

na samopoznaniu oraz dywersykacji.

Chodzi tu o to, aby w praktyce lozo-

cznej stosowa to, co Albert Camus

okrelił jako „stawianie na człowieka,

jakim on jest w swej istocie”.

Trzeba przypomnie, e prawo to

ustanowiono w 1905 r. w bardzo okre-

lonych warunkach, gdy chodziło o to,

aby utrzyma Kociół poza polityczny-

mi rozgrywkami. Dzisiaj sytuacja ogól-

na, czyli warunki ramowe, jest inna.

Wszyscy zgadzamy si co do tego, e

nie moe by mowy o tym, aby jaki

system mylenia mógł by uznany za

dogmat i konkretny system moralny

miał si sta obowizujc wszyst-

kich reguł. To prawda, e „kleryka-

tury” [to nowotwór słowny, mylimy,

e chodzi tu o postaw klerykaln

idogmatyczn] niektórych instytu-

cji religijnych bywaj czsto ródłem

laicYzm

W sensie

PolitYcznYm

PONISZE SŁOWA BYŁEGO WIELKIEGO MISTRZA WIELKIEGO

WSCHODU FNCJI BR:. GUYA ARCIZETA POSŁUYŁY DO

DYSKUSJI NAD UKSZTAŁTOWANIEM WOLNOMULARSKIEGO

DZIAŁANIA OZ REPREZENTOWANYCH PRZEZ MASONÓW

WARTOCI NA FORUM AME, CZYLI ASSOCIATION MACONIQUE

EUROPEENNE. JEST TO INICJATYWA EUROPEJSKICH OBEDIENCJI

WOLNOMULARSKICH PODEJMUJCYCH LOBBING WSPÓLNYCH

WOLNOMULARSKICH WARTOCI.

Guy Arcizet

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

l u d z i e i i d e e

przeladowa i duchowego otpienia,

ale nie zapominajmy, e w dzisiejszym

zglobalizowanym wiecie najpierw-

sza i najbardziej niebezpieczna jest

„klerykatura” [dyktatura] pienidza!

Prawdopodobiestwo tego, e

w jednym z krajów Wspólnoty

Europejskiej w najbliszym czasie

jaki biskup, rabin czy imam zo-

stanie prezydentem pastwa albo

dominujcym politycznym przy-

wódc jest znikome. Natomiast nie-

bezpieczestwo i palca groba, e

jaki nie wybrany demokratycznie

bankier bdzie kierował pastwem

albo bankiem centralnym – s jak

najbardziej aktualne. A gdy si temu

zjawisku przyjrze bliej, to wszyscy

oni [bankierzy] pochodz od Gold-

manna Sachsa...

Znajdujemy si w symbolice i misty-

ce boka mamony – w religii nansów

najcelniej opisanej w przypowieci

biblijnej o Złotym Cielcu, cho Biblia

nie jest moj preferowan lektur.

To szacunek dla godnoci człowieka

zobowizuje nas dzisiaj do dokonania

takiej analizy; do dialogu, który moe-

my prowadzi z wpływowymi struktu-

rami politycznymi Europy. Bdziemy

oceniani według naszej skutecznoci,

naszej zdolnoci analizy, któr maso-

neria wyrónia si w tym obszarze.

Istnieje lozoa, albo raczej ducho-

wo ideowa wspólna dla mczyzn

i kobiet, która raczej nie podoba si

duchownym. Jean Jaurez powiedział,

e „Najwiksze, co jest na wiecie,

to nieograniczona wolno ducha”.

Stwierdzenie to nie podwaa ani

kulturalnych rónic, ani rozmaitych,

indywidualnych odczu pojmowa-

nia wiary. Potwierdza jedynie nasze

prawo przynalenoci do wspólne-

go dziedzictwa całej ludzkoci oraz

tych wartoci, które okrelamy jako

HUMANIZM. To za prowadzi do

wskazania na odpowiedzialno na-

szych obediencji za głoszenie takie-

go przesłania.

TŁUM. A.W.WYS.

regularni – nieregularni

koniec Podziałów w austrii?

iciu referentów przedstawiło swoje przemylenia na

temat nastpujcych zagadnie:

1. „Profesjonalna działalno publiczna. Co to oznacza

dla masonerii” – s... Renate S., Droit Humain Austria.

2. „Hermetyzm i opinia publiczna, to nie sprzeczno”

– br... Michael S., Uniwersalny Zakon HERMETICA.

3. „Czy wolnomularstwu grozi profanacja?” – br:. Ber-

nardN., Wielki Wschód Austrii.

4. „Pola napi midzy pełn dyskrecj a działalnoci

publiczn” – br... Hans V., Wielka Loa Humanitas,

Austria.

5. „Wolnomularstwo w XXI wieku, czy moemy zapre-

zentowa opinii publicznej nasz wspóln wizj?”

– br... Peter G., Wielka Loa Austrii.

Relacj z tego wanego wydarzenia znalelimy w naj-

nowszym wydaniu liberalnego magazynu ”Eckstein”, czyli

„Kamie Wgielny”. Spotkanie miało charakter nierytualny

(„bez fartuszków”). Masoni i masonki z Austrii mieli

kolejn okazj, aby si lepiej pozna i zrozumie, oraz wy-

mieni pogldy ponad istniejcymi podziałami czy uprze-

dzeniami, wynikajcymi z podziału na loe „regularne” i

„nieregularne”.

Na wniosek br. Nicolausa B., Wielkiego Mistrza Wiel-

kiej Loy Austrii postanowiono, aby w przyszłoci z tego

rodzaju okrele w ogóle zrezygnowa.

Jak informuje „Eckstein”, wszystkie wystpienia w trakcie

dyskusji zostan wydane przez liberaln Wielk Lo Austrii

w specjalnej broszurze, ogólnie dostpnej w masoskiej

ksigarni „Am rauhen Stein”. Ustalono take, i pita Agora,

czyli wspólny rynek opinii wszystkich austriackich obediencji

masoskich odbdzie si ju tradycyjnie w pierwszy pitek

2013 r. po Wielkanocy, który przypada na 5 kwietnia. #

AGO, TO WOLNY RYNEK MASOSKICH SPOT PONAD ISTNIEJCYMI PODZIAŁAMI. ODBYŁO

SI JU CZWARTE TEGO RODZAJU SPOTNIE WSZYSTKICH SZECIU DZIAŁAJCYCH W AUSTRII

OBEDIENCJI WOLNOMULARSKICH. DZIAŁO SI TO W WIEDNIU, 13 KWIETNIA 2012 R. OBDOM

CZWARTEJ AGORY PRZEWODNICZYŁA LIBELNA WIEL LOA AUSTRII, A WIODCYM TEMATEM

W DYSKUSJI BYŁ KONTROWERSYJNY PROBLEM „MASONERIA A DZIAŁALNO PUBLICZNA”.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

6l u d z i e i i d e e

ziemia

oazą w kosmosie

czyli o konieczności zakoPania toPorów

D R M i R o s ł a w a D o ł ę g o w s k a - w y s o c k a

ostałam jaki czas temu od wydawcy, Studia Emka,

ksik do zrecenzowania. Autor, Paul H. Dembi-

ski, ekonomista i politolog, profesor Uniwersytetu

we Fryburgu w Szwajcarii, tytuł: Finanse po zawale. Od

euforii nansowej do gospodarczego ładu. Ksik mego

rówienika, urodzonego w Krakowie w 1955 r., po prostu

połknłam. W tym samym czasie rozlewał si po wiecie

protest Oburzonych.



– pod takimi hasłami ponad 6 tys. młodych nowojorczyków

protestowało przed miejskim ratuszem. Poparły ich zwizki

zawodowe, m.in. nauczycieli i pielgniarek. To były Stany

Zjednoczone Ameryki. A wczeniej, w Europie...

święty Paweł zaPłakał

W Londynie jest kociół pod wezwaniem witego Pawła.

Stoi niedaleko giełdy i niedaleko gospody, w której narodziła

si współczesna masoneria. Londyscy Oburzeni nie dostali

zgody na okupacj terenu przy giełdzie, wic rozbili swoje

miasteczko wokół wityni. Katedr zamknito i jaki ko-

cielny dostojnik wystosował list do oburzonej młodziey,

aby rozeszła si i poszła okupowa gdzie indziej. Ale czasy!

Mylałam, e wity Paweł, o ile z nieba obserwował to

widowisko, rwał sobie włosy z głowy. On, który z Szawła

stał si Pawłem, który wydeptał tysice kilometrów na po-

łudniu Europy, aby dotrze z Dobr Nowin do pogaskich

ludów, rmuje instytucj, która zamyka si przed biednymi,

odrzuconymi przez wielkich i monych tego wiata! Ju

nie wspomn o samym Chrystusie, który pewnie by sam

zamieszkał z koczujcymi, rozmnoył w razie potrzeby par

ryb i chlebów, a i pewnie uzdrowił co „chorszych”…

Wszyscy dzi w Europie licz pienidze, a raczej dziur

po ich braku. Kociół anglikaski te liczy i wyliczył, e

zpowodu zamknicia Katedry witego Pawła w centrum

Londynu, gdzie ulokowali si ze swymi namiotami Oburzeni,

traci 20tys. funtów dziennie. Richard Chartres, anglikaski

biskup Londynu powiedział, e: Nadszedł czas, aby prote-

stujący odeszli, zanim obecność obozu przyćmi sprawę, w imię

której tu się zebrali. Nic mi nie było wiadomo, aby trzecia

co do wanoci osoba w kociele anglikaskim zatroszczyła

si o dusze protestujcych. O kiesze Kocioła i wygod

turystów – i owszem.

święty Paweł Przemówił!

Ucieszyłam si bardzo, gdy wziłam do rki „Gazet Wy-

borcz”, a tu małymi literkami na pierwszej stronie tytuł:

Kościół anglikański z Oburzonymi. I dalej: „Dzwony alarmowe

bij na całym wiecie. Katedra witego Pawła je usłyszała

– tłumaczył «Guardianowi» anglikaski biskup Londy-

nu Richard Chartres. Jeszcze tydzie temu to on wzywał

koczujcych pod katedr w 200 namiotach Oburzonych

do zaprzestania protestu przeciwko chciwoci bankierów

ibezkarnoci sektora nansowego. – Symbolika zamkniętych

drzwi nie była dobra – bił si w piersi biskup”. W artykule

pt.Kościół Anglii z antykapitalistami czytamy o wewntrznych

podziałach, dymisjach i wreszcie zmianie decyzji i poparciu





















W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

l u d z i e i i d e e

tzw. podatku Tobina od transakcji kapitałowych. „Owiad-

czenie biskupa lewicowe media na Wyspach okrzyknły

najwikszym ideologicznym zwrotem we współczesnej

historii Kocioła anglikaskiego”. A ja zwyczajnie ucieszyłam

si, e to, co wydawało mi si chrzecijaskimi wartociami,

czyli bycie razem z odrzuconymi i biednymi tego wiata,

dotarło na szczyty hierarchii anglikaskiej.

„tak dalej być nie może”

W ramach akcji poparcia ks. Adama Bonieckiego po-

prosiłam ma, aby kupił mi rano „Tygodnik Powszechny”.

Itam znalazłam felieton ksidza pt. Tak dalej być nie może.

Ks. Boniecki pisał o tym samym, czym i ja si zajmowałam

na swoim blogu: o ruchu Oburzonych i postawie Kocioła

katolickiego. Zaczyna tak: „Gdybym wierzył we wszechobec-

no i skuteczno «agentów Watykanu», podejrzewałbym,

e za ruchem Oburzonych [...] ukrywa si Papieska Rada

Justitia et Pax, która włanie odsłoniła swe prawdziwe ob-

licze”. A koczy tak, po omówieniu fragmentu enuncjacji

Rady o niezbdnoci wiatowych reform, w tym powoła-

nia... ogólnowiatowego rzdu: „Nie wiem, czy ludzko to

wezwanie podejmie i co z ni (ludzkoci, czyli z nami!)

bdzie. Wiem natomiast, e «Ruch Oburzonych» i Stolica

Apostolska mówi niemal unisono, e «tak dalej by nie

moe!». A jeli Watykan ju si spotyka z Oburzonymi, to

sytuacja musi by powana”.

co myśli Prof. dębiński?

Nadszedł moment, aby wróci do zapowiedzianej na wst-

pie lektury. Główn oskaron w ksice prof. Dembiskiego

jest „FINANSJALIZACJA”, czyli podporzdkowanie całej

organizacji nowoczesnych społeczestw wymogom rynku

nansowego, co skutkuje głbok zmian zwizku dwóch

podstawowych elementów, typowych dla kadej społeczno-

ci: relacji i transakcji. Te pierwsze staj si sług drugich.

„Finansjalizacja niepostrzeenie uczyniła teraniejszo

zalen od naszych wyobrae na temat przyszłoci – pisze

Dembiski. – Paradoksalnie uwaamy, e poprzez dzisiejsz

konsumpcj zapewnimy sobie wietlan przyszło. By po-

wstrzyma t nieubłagan logik, która podporzdkowuje

teraniejszo hipotetycznej przyszłoci, by uwolni tera-

niejszo od cicego nawisu zadłuenia, mona przyj

trzy uzupełniajce si sposoby podejcia:

1) nieprzezorno (rezygnacja z planowania wszystkiego

izabezpieczania si na wszelkie moliwe okolicznoci),

2) umiar,

3) stopniowe ograniczanie działalnoci silosów oszczd-

nociowych.

Koncentracja na transakcji i lk o jutro całkowicie zaciem-

niaj prawdziwe wyzwania teraniejszoci – wyzwania ycio-

we, które zale od głbszych relacji, w tym relacji zBogiem:

«Otwórzmy Pismo wite. Zarówno w Starym, jak Nowym

Testamencie zauwaymy, e nic tak nie irytuje Boga, jak

owa troska o gromadzenie dóbr, lk przed niedostatkiem.

Zauwamy, e On nie tylko nie nakazuje takiej postawy –

On jej nie aprobuje i wyranie jej zakazuje». Obowizek

akceptacji nieprzewidywalnoci polega wic na zaufaniu,

na opuszczenia fałszywego raju transakcji i jego obietnic,

e przyszło mona kupi na rzecz cigłego bogactwa

ipłodnoci relacji, bogactwa i płodnoci, które kademu

wypada odkry, utrzyma w stanie czystym i pielgnowa

dzie za dniem. To tylko na skutek takiego odwrócenia

postaw, działalno nansowa przestanie mami i zostanie

oddana w słub ludziom”.

Przyszedł kryzys, bogu dzięki...

W podobnym duchu wypowiadał si na łamach „Gazety

Wyborczej” w artykule pt. Przyszedł kryzys, Bogu dzięki,

Harald Welzer, niemiecki psycholog społeczny: „Ulegamy

złudzeniu, e wzrost gospodarczy i pomnaanie dobro-

bytu to zjawiska naturalne, towarzyszce nam od zawsze.

Wrzeczywistoci wzrost jest nierozłcznie sprzgnity z t

faz rozwoju gospodarczego, która włanie dobiega koca.

Gospodarka ronie, odkd na masow skal uywamy ko-

palnych ródeł energii – wgla, gazu, ropy – czyli niewiele

dłuej ni 200 lat. [...] Nasze społeczestwa opieraj si

na wzrocie gospodarczym, bez niego nie potramy sobie

wyobrazi przyszłoci. To fałszywa i nierealna perspektywa.

Społeczestwo przyszłoci bdzie musiało si oby bez

wzrostu, pogodzi si z uszczerbkiem w dobrobycie. Ten

kod kulturowy trzeba – i mona – zmieni”.

o czYm nie móWi PkB

W tym duchu ju wiele lat wczeniej wypowiadał si

kandydujcy na prezydenta USA Robert Kennedy, który

18marca 1968 r. wygłosił mow o tym, czego nie uwzgldnia

„najwaniejszy” wskanik dzisiejszych czasów, czyli PKB:

„Przy obliczaniu PKB jako czynniki wzrostu bierze si pod

uwag zanieczyszczenie powietrza, reklamy papierosów ika-

retki pogotowia jadce do oar wypadków na autostradach.

PKB uwzgldnia koszty systemów ochrony instalowanych

wcelu strzeenia naszych domów oraz zabezpieczenia wi-

zie, wktórych przetrzymujemy przestpców włamujcych

si do naszych mieszka. Do wzrostu PKB przyczynia si

niszczenie lasów sekwoi, na miejscu których powstaj roz-

rastajce si chaotycznie miasta. Jego wskaniki poprawia

produkcja napalmu, broni nuklearnej i pojazdów opance-

rzonych, uywanych przez policj do tłumienia zamieszek

na ulicach. Uwzgldnia on [...] programy telewizyjne, które

glorykuj przemoc, aby producenci zabawek mogli sprze-

dawa dzieciom swoje produkty. Jednoczenie wskaniki

PKB nie odnotowuj stanu zdrowia naszych dzieci, poziomu

naszego wykształcenia ani radoci, jak czerpiemy z naszych

zabaw. Nie mierz pikna naszej poezji ani trwałoci naszych

małestw. Nie mówi nam nic na temat jakoci naszych

dyskusji politycznych ani prawoci naszych polityków. Nie

bior pod uwag naszej odwagi, mdroci i kultury. Milcz

na temat powicenia i oddania dla naszego kraju. Jednym

słowem, wskaniki PKB mierz wszystko oprócz tego, co

nadaje sens naszemu yciu”.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

ziemia oazą w kosmosie

To tylko kilka wypowiedzi ludzi piszcych o dzisiejszym

wiecie w tonie troski i wielkich obaw; ludzi wychodzcych

zrozmaitych załoe politycznych, religijnych i lozocznych.

Dziki decyzji oo. Marianów w sprawie ks. Bonieckiego, sig-

nłam po wielu, wielu latach po „Tygodnik Powszechny”, aby

ze zdumieniem zobaczy, e ja, wolnomularka od lat 19 – myl

i pisz w wielu sprawach bardzo podobnie. Najwaniejsze –

jak sdz – jest to, e w dzisiejszym zglobalizowanym wie-

cie, zagroonym bezdusznym, nansowym materializmem,

spotykaj si ludzie zatroskani losem Ziemi i niewane jest

skd si wywodz; czy s motywowani Dekalogiem, czy etyk

wieck. yjemy na jednym, ziemskim globie, który jest jak

prawdziwa Oaza w bezmiarze i pustce Kosmosu.

I włanie do symbolu oazy odwołuje si Paul Dembiski,

piszc w kocowych partiach omawianej ksiki: „Czy

chodzi o umiar podtrzymujcy dostatek, który proponuje

Jean-Baptiste de Faucauld, czy o powcigliw roztropno

praktykowan w algierskich oazach – zawsze chodzi o to,

by by bardziej skutecznym przy osiganiu ograniczonych

celów i tym samym pozostawi sobie czas i energi na rze-

czy waniejsze ni sprawy materialne. «Tu w oazie nie ma

konsumpcji. To wielka rzecz. Jest co je, jest chleb, herbata,

kawa. Kluczem do tego systemu jest znalezienie mdrego

modelu konsumpcji. Zdeniowanie takiej konsumpcji, która

odpowiednio ogranicza działalno produkcyjn. Trzeba

nauczy si y w niektórych godzinach dnia bez konsumpcji.

Oaza odpowiada: zrobi tylko to, co konieczne, aby przej

z jałowoci – pustyni, bezmiaru głodu i pragnienia – do

splendoru, od cierpienia i bólu do dobrobytu, od terroru

do spokoju umysłu, od pustki do obtoci, z pustyni do

oazy, do szczcia i niczego wicej»”.

między rynkiem a moralnością

W artykule Michaela J. Sandela w „Gazecie Wyborczej”

(z19/20 maja br.) pt. Nie dajmy się sprzedać. Targujmy się

ogodziwe życie, autor, profesor lozoi na Harvardzie, pisze,

e w dzisiejszych czasach „doszło do zerwania wizi midzy

rynkami a moralnoci – wizi, któr trzeba przywróci.

[...] Pragnc unikn sekciarskich swarów, nalegamy czsto,

by wkraczajc w obszar publiczny, obywatele porzucali

swoje moralne i religijne przekonania. Jednak opór przed

dopuszczeniem sporów o godziwe ycie do polityki miał

nieoczekiwany skutek – utorował drog rynkowemu trium-

falizmowi i utrzymujcej si dominacji rynkowego mylenia”.

Pytania zadawane yciu publicznemu przez masonów maj

najczciej sens lozoczny i etyczny. Podkrel raz jeszcze,

e moim zdaniem, w dzisiejszym wiecie, zdominowanym

przez mylenie materialistyczne, konsumpcyjne i nansowe,

czas zakopa topory midzy ludmi chccymi u podstaw ycia

społeczestw widzie wartoci, czy to humanistyczne, czy

to wypływajce z inspiracji religijnych. Lepsze jest bowiem

ycie oparte na wartociach duchowych ni ycie bez nich.

Czas na ogólnoludzki Dekalog! Czas na ogólnoludzki ruch

ekumeniczny! I w tym ruchu powinni czynnie uczestniczy

wolnomularze wszystkich rytów i obrzdków. „Szalestwem

byłoby oczekiwa, e zdrowszy moralnie dyskurs publiczny

doprowadzi do zgody w kadej spornej kwestii. Posłuy jednak

uzdrowieniu ycia publicznego i uwiadomi nam lepiej cen,

jak płacimy za ycie w społeczestwie, gdzie wszystko jest na

sprzeda” – koczy swe rozwaania prof. Michael J. Sandel,

a ja całym sercem przyłczam si do niego. #

l u d z i e i i d e e

PoWrot BogóW

Piotr Bursa: Gorąca debata w Europie. Czy

w interesie państwa i społeczeństwa jest ochrona

transcendencji i tego co święte dla człowieka?

„W obliczu nowych realiów fundamentalne zasady

owieconego, liberalnego porzdku politycznego – m.in.

zasad ochrony praw mniejszoci oraz równouprawnie-

nia wyzna – musimy na nowo przemyle. Nie chodzi

tylko o prawo jednostki do wyraania swoich pogldów

i praktykowania religii. «Celem najwaniejszym staje

si integracja zrónicowanej pod wzgldem kulturo-

wym i religijnym, a moe nawet podzielonej i rozdartej

wspólnoty» – pisze politolog Claus Leggewie. To znak

postwieckiego i pluralistycznego społeczestwa, e ten

cel nie moe zosta osignity przez wyparcie religii

zprzestrzeni publicznej – czy to przez ograniczenie jej

wolnoci, czy te agresywnie antyreligijny ton dyskusji

publicznej. Integracja społeczestw imigranckich moe

przebiega tylko przy poszanowaniu zasad tolerancji,

prawa i wzajemnego respektu take dla religijnych prze-

kona przybyszów. [...] Zasada respektowania spraw,

które dla innych s wite, stanowi fundament liberalnej

demokracji. Wspołeczestwach XXI wieku, w których

integralno ispójno podmywane s na kadym kroku,

tym niepisanym lub transcendentnym fundamentom

przypada coraz waniejsza rola. Cho dla wielu w Polsce,

nie bez powodu zirytowanych postaw Kocioła, trudne

to do przełknicia, warto wsłuchiwa si w zachodnie

debaty, w których coraz czciej przyznaje si, e do

tych fundamentów naley take religia”.

„GAZETA WYBORCZA” 1415 SIERPNIA 2012

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z ż y c i a l ó ż i o b e d i e n c j i

wysokokościelny

Wolnomularz

R o z M o w a z Å k e e l D b e R g i e M ,

D u c h o w n y M l u t e R a ń s k i e g o

k o ś c i o ł a s z w e c j i

Piotr Kalinowski: Wielka

Loża Szwecji, której jest

Ksiądz członkiem, to

Zakon ocharakterze

chrześcijańskim. Co

wyznacza religijny

rys Bractwa?

Ks. Åke Eldberg: W wol-

nym tłumaczeniu paragraf

praw naszego Zakonu

stwierdza, e: „Zakon

Wolnomularski ma swe

korzenie w gildiach lub

kongregacjach załoo-

nych na chwał Boga,

Najwyszego”. Zadaniem

Zakonu jest niesienie

wolnomularzom wiatła

szlachetnej sztuki prakty-

kowania cnót i tłumienia

słaboci; dawania im wiedzy

i siły, by kontrolowa ich na-

mitnoci itłumi złe dze, by

byli wstanie wznie najszlachet-

niejsze czci swojego jestestwa jak

najbliej jednoci z ich prapocztkiem,

Po Trzykro Wielkim Architektem

Całego wiata”. Paragraf 3. stwierdza

natomiast: „Religia lub cze dla Boga

Najwyszego były ródłem Zakonu”.

Mimo to, dla wielu Wielka

Loża Szwecji nie jest zakonem

chrześcijańskim, a po

prostu gnostyckim...

Tych, którzy wierz, e jest to za-

kon gnostycki, spytałbym: w jakim

aspekcie? Zakon nie jest organizacj

Bo, tylko ludzk i wród swoich

członków na przestrzeni 250 lat miał

gnostyków i okultystów tak samo, jak

wielu luteranów i wiernych innych

wyzna. Wiemy, e na pocztku

XIX w. do Bractwa naleeli tacy

okultyci, jak Starck, Plom-

menfeldt i Gugomos, którzy

mieli niezdrowy wpływ na

ksicia Karola, póniejsze-

go króla Karola XIII. Ale

wolnomularstwo nie jest

statyczne i wikszo

ich wpływów została

zniesiona przez natu-

ralne reformy i rozwój.

Przeszedłem przez

wszystkie stopnie rytu

szwedzkiego i nigdy nie

odkryłem gnostyckie-

go nauczania. Idee tego

typu by moe zapisane

s w starych ksigach, któ-

re zbieraj kurz w naszych

archiwach, ale adna z nich

nie wpływa na dzisiejszy Zakon.

Jednym z błdów, jaki popełniaj

ludzie zgłbiajcy tematy zwizane z

wolnomularstwem, jest to, e traktuj

je jak religijn kongregacj, Kociół.

I czytaj wszystkie masoskie doku-

menty, jakby były spisane przez jak

sekt. A ni wolnomularstwo nie jest.

Do masonerii zostałem przyjty jako

dojrzały chrzecijanin i z cał odpo-

wiedzialnoci mog stwierdzi, e

cho Bractwo dało mi wiele „intelek-







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

tualnej strawy”, w adnym stopniu nie

zmieniło mojej wiary. Wci jestem

wysokokocielnym luteraninem, jakim

byłem przed inicjacj.

Od czasu do czasu pojawia

się opinia, że ryt szwedzki

powinien być wykluczony

z wolnomularskiego grona

właśnie ze względu na swój

chrześcijański charakter.

Nigdy nie słyszałem takich wtpli-

woci z powanych ródeł. Ale mona

si z nimi spotka np. w internecie.

Szczególnie ze strony wolnomularzy

amerykaskich, którzy religijny in-

dyferentyzm uwaaj za samo sed-

no masonerii. Prawd jest te, e

chrzecijaski charakter Wielkiej

Loy Szwecji nie jest wpełni

zgodny z uznanymi w wie-

cie landmarkami. System

szwedzki jest tolerowany

przez ruch wolnomular-

ski ze wzgldu na swój

wiek. Loe s obecne w

naszym kraju od 1735

r., czyli od dawna, jak na

masoskie standardy. S

te inne historyczne po-

wody. Zapewniam jed-

nak, e w naszych loach

gocimy członków ló bł-

kitnych innych obediencji,

bez wzgldu na ich przekona-

nia religijne.

Czy wolnomularstwo ma

jakikolwiek wspływ na Księdza

jako duchownego?

Nie dostrzegam go. Bractwo jest

przestrzeni, w której mog si spo-

tyka z innymi chrzecijanami i roz-

mawia z nimi w warunkach przyjani

i zaufania. Dzielimy pewne unikalne

przeycia i na ich podstawie dyskutu-

jemy o yciu, wszechwiecie i innych

zagadnieniach. Wszystko to wdys-

kretnych warunkach i z wzajemnym

szacunkiem. Nie ma to zwizku z

moim powołaniem.

A odwrotnie – czy bycie

duchownym zmienia coś

wżyciu wolnomularza?

W przypadku rytu szwedzkiego

oznacza to, e jest si kim w rodza-

ju mówcy swojej loy. Wygłasza si

krótkie pogadanki na niektórych spot-

kaniach. Na ogół dotycz one tego,

w jaki sposób masoska symbolika

powizana jest z chrzecijastwem.

Czy z punktu widzenia

wolnomularza rytu szwedzkiego,

regularne wolnomularstwo

innych systemów jest tak

samo odpowiednim miejscem

dla chrześcijan?

To bardzo szerokie pytanie. Jest

wiele wielkich ló i systemów wolno-

mularskich, a posiadam ograniczone

dowiadczenie, jeli chodzi o maso-

skie ycie poza Szwecj. Masoneria

błkitna w duej mierze zajmuje si

zagadnieniami etycznymi i w ad-

nym systemie nie jest ani chrzeci-

jaska, ani niechrzecijaska. Nauki

pierwszych trzech stopni dotycz

tego, jak zrealizowa osobist odpo-

wiedzialno i praktykowa sztuk

czynienia rzeczy dobrych. Dlatego

w masonerii błkitnej przekonania

religijne maj niewielkie znaczenie.

W przypadku rytu szwedzkiego ist-

nieje wymaganie, aby wolnomularz

był chrzecijaninem, gdy kady z nas

jest wtajemniczany w stopnie wysze,

gdzie wiara odgrywa waniejsz rol.

W innych systemach wielu wolnomu-

larzy zadawala si stopniem mistrza.

A jeli chc i wyej, maj do wyboru

kilka systemów. Niektóre oparte s

o przekonania chrzecijaskie, inne

o wieckie wartoci humanistyczne.

Często się zdarza, żeby

duchowni Kościoła Szwecji byli

wolnomularzami? I jak wyglądają

wzajemne relacje Kościoła

iWielkiej Loży?

Do 2000 r. Kociół Szwecji był

wspólnot pastwow, na cze-

le której stali monarchowie.

Królowie i ksita na ogół

pełnili te funkcj Wiel-

kich Mistrzów, gwaran-

tujc sw osob, e Za-

kon bdzie instytucj

godn i przestrzegajca

prawa. Wielu naszych

biskupów było wolno-

mularzami. Generalnie

Kociół Szwecji nie ma

nic przeciwko, aby jego

duchowni naleeli do

masonerii. Nawet Kociół

rzymskokatolicki przyznaje,

e jego zastrzeenia w stosun-

ku do masonerii nie odnosz

si w pełni do rytu szwedzkiego.

Kady szwedzki wolnomularz jest

zachcany, aby czynnie bra udział

w yciu liturgicznym denominacji,

któr reprezentuje.

Troch inaczej sytuacja wyglda

w Norwegii, która take praktykuje

system szwedzki. Tam róne podej-

rzenia i zazdro doprowadziły do

sytuacji, w której duchownym Ko-

cioła Norwegii zaleca si, aby nie

przystpowali do Bractwa. Nie wiem

jednak, jak restrykcyjnie przestrzega

si tych zalece.

Jak sprawa wygląda w przypadku

Danii i Islandii, gdzie również

ryt szwedzki styka się

z luteranizmem?

z ż y c i a l ó ż i o b e d i e n c j i

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z ż y c i a l ó ż i o b e d i e n c j i

Niezdrowa atmosfera dotyczy tylko

Norwegii. Nigdy nie słyszałem opo-

dobnych zachowaniach w wymienio-

nych krajach.

Gdyby miał ksiądz porównać

system szwedzki i te najczęściej

używane w Europie i świecie

anglosaskim, na jakie różnice

zwróciłby Ksiądz uwagę?

Rónice organizacyjne s zasadnicze.

W przypadku rytu szwedzkiego w da-

nym kraju moe funkcjonowa tylko

jedna Wielka Loa, która integruje

wszystkie stopnie w jeden system. Ka-

dy wolnomularz wczeniej czy póniej

dojdzie do 10. stopnia wtajemniczenia.

W innych systemach – oczym była

mowa – ju stopie mistrza czyni z

człowieka pełnowartociowym wol-

nomularzem. Mona w trzecim stop-

niu pozosta lub wybra jeden zkilku

systemów stopni wyszych. Wrycie

szwedzkim inny jest te czynnik cza-

sowy. Nasza masoneria przypomina

troch szkoł. Po pewnym czasie ak-

tywny wolnomularz otrzymuje nowy

stopie. Na ogół czeka si na od roku

do trzech lat. W USA mona otrzyma

kilka stopni w jeden weekend. Mona

te jednoczenie nalee do rónych

systemów stopni wyszych, np. RSDiU

i rytu York. Inaczej działa te nasza

masoneria błkitna. System szwedzki

sprawia, e mona doj do 10. stopnia,

nie bdc nawet ocerem loy. Czas

przynosi nowe stopnie, nie funkcje.

W wolnomularstwie anglosaskim, bez

wzgldu na to, który stopie mason

posiada w systemie stopni wyszych,

pozostaje on nadal członkiem loy bł-

kitnej. I wie, e bdzie w niej pełnił

róne funkcje.

Wspomniał Ksiądz, że na

przestrzeni wieków wielu królów

i książąt piastowało funkcję

Wielkiego Mistrza. A jaką rolę

w masonerii odgrywa obecny

monarcha – Karol XVI Gustaw?

Ostatnim członkiem rodziny królew-

skiej, który pełnił jednoczenie funkcj

Wielkiego Mistrza był ksi Bertil. Po

jego mierci nie było adnego ksicia

w odpowiednim wieku, a król wolał

si powici wychowywaniu dzieci.

Od tej pory Wielcy Mistrzowie nie

pochodz z rodziny królewskiej. Wci

mamy jednak nadziej, e ksi Karol

Filip zdecyduje si kiedy wstpi do

Zakonu. Posiadanie w swych szere-

gach członków rodziny królewskiej

to dla Bractwa sprawa statusu spo-

łecznego. Obecny król jest Wysokim

Protektorem Wielkiej Loy Szwecji,

ale do niej nie naley.

Dziękuję za rozmowę.

Ks. Åke Eldberg jest duchownym

(luteraskiego) Kocioła Szwecji. Po-

sług duszpastersk pełni w Vahol-

ma, 20 km na północ od Uppsali. Jest

wolnomularzem Svenska Frimurare

Orden (Szwedzkiego Zakonu Wol-

nomularzy). #

RÓDŁO: PIOTR LINOWSKI WIATKOCIÓŁSPOŁECZESTWO, MAJ 2011

WWW.EKUMENIZM.PL

rYt szWedzki

St George’s Cross Ryt Szwedzki – wolnomularski ryt obowizujcy w krajach skandynawskich: Szwecji, Norwe-

gii, Danii, Islandii, Finlandii oraz w zreformowanej wersji w Niemczech. Został opracowany w drugiej poł. XVIII w.

w Szwecji na bazie rónych obrzdków europejskich, zwłaszcza cisłej Obserwy. Ryt ma charakter ponadkonfesyjny,

chrzecijasko-mistyczny oraz rycerski. Jezus Chrystus jest uwaany w nim za Najwyszego Mistrza i Prawdziwego

Rycerza. Członkostwo zarezerwowane jest wyłcznie dla chrzecijan. Pracuj w nim Den Norske Frimurerorden

i Den Danske Frimurerorden.

Ryt Szwedzki jest jedenastostopniowy.

Stopnie w. Jana (Rzemielnicze)

I Ucze

II Czeladnik

III Mistrz

Stopnie w. Andrzeja (Szkockie)

IV-V Ucze/Czeladnik w. Andrzeja

VI Mistrz w. Andrzeja

Stopnie kapitularne

VII Doskonały Brat

VIII Najdoskonalszy Brat

IX Owiecony Brat

X Bardzo Owiecony Brat

X:2 Bardzo Owiecony Brat, Powiernik

Doskonałych Stopni Kapitularnych

(stopie historyczny)

Na szczycie systemu znajduje si:

XI Najbardziej Owiecony Brat, Rycerz

Komandor Czerwonego Krzya

XI:2 Najbardziej Owiecony Brat,

Rycerz Komandor Doskonałych

Stopni Kapitularnych (stopie hi-

storyczny)

RÓDŁO: WIKIPEDIA

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

12 n a P r a c a c h

minimalizm

moralnY

a tolerancJa

s t a n i s ł a w M a t u ł a

o wicej, rzeczony minimalizm obejmuje nie tylko

tolerancj, lecz take cał reszt etyki. Etyki pro-

stej, łatwej i przyjemnej, jakby na miar powszech-

nego dobrobytu, wesołej zabawy i radosnej konsumpcji

bez napi i koniktów. Bo có oznacza ta cała reszta owej

etyki dla ludzi sytych i zadowolonych z ycia? Oznacza

midzy innymi – rzecz jasna – mylenie pozytywne, czyli

wycinanie ze wiadomoci wszelkich nieszcz i zagroe.

Ale przede wszystkim – bycie miłym i sympatycznym dla

drugich. Przy koniecznym załoeniu, e i my sami, i wszy-

scy inni s OK. Oczywicie, naleałoby załoy równie,

e przykra historia ludzkoci ju dawno – przynajmniej

wzasadzie – zakoczyła si i wszystkie powane problemy

człowieka zostały rozwizane, a pozostały co najwyej

niektóre trudnoci z tolerancj i dobrymi manierami.

ycie w takiej luksusowej sytuacji powinno by mak-

symalnie proste. Tak proste, jak te wszystkie pikne ire-

laksowe spotkania, które organizujemy sobie w czasie

wolnym. W salonie, w zacisznej knajpce lub na uroczej

wycieczce dookoła wiata. Tolerancja dla osób o innych

„preferencjach”, mniej klasycznych kształtach ciała czy

nieprzekonujcych fryzurach załatwia prawie wszystko.

Chodzi ju tylko o to, by si odpowiednio zachowywa – nie

uraa nikogo z obecnych mow towarzysko niepoprawn.

Pod adnym pozorem nie zdradza, i si zauwayło czyj

nietypow ras czy mniejszociow barw skóry.

Podstawowe, oczywiste zasady kindersztuby! Moe

zlekka przesadzone! Rzecz w tym, e wraz z tolerancj

maj wyczerpywa cał etyk. Lecz có to za etyka i có

to za tolerancja, jeli ich główn normatywn treci jest

tolerowa inno! I to w dodatku tolerowa inno wsz-

dzie tam, gdzie – jak si podkrela z naciskiem – „inny nie

znaczy gorszy”! Dlaczego tak niewinn inno mamy

tolerowa, a nie po prostu akceptowa? Tak jak akceptu-

jemy w sposób oczywisty całe konieczne zrónicowanie

wiata. Dlaczego uywa tutaj tego negatywnego słowa,

które oznacza znoszenie czego z przykroci, czego nie-

przyjemnego, obiektywnie lub subiektywnie złego. Takie

bowiem znaczenie miały przez wieki i maj po dzi dzie

słowa „tolerowa” i „tolerancja” oraz ich odpowiedniki

w rónych jzykach. Od łaciskiego czasownika tolerare

– „znosi” „cierpie, „wytrzymywa”. Jeli najcenniejsz

cnot ma by znoszenie lub wytrzymywanie czego mo-

ralnie obojtnego, to wysoko tak ustawionej poprzeczki

jest podejrzanie niska.

A warto zauway i to, e za takim modelem etyki i tole-

rancji kryje si do prymitywna i błdna antropologia. Nie

jest przecie prawd, e na inno ludzie reaguj agresj,

nienawici lub nietolerancj zawsze lub z reguły. Inno

potra wzbudza w nas take emocje diametralnie róne:









Jeśli najcenniejszą cnotą ma być znoszenie

lub wytrzymywanie czegoś moralnie

obojętnego, to wysokość tak ustawionej

poprzeczki jest podejrzanie niska.

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

n a P r a c a c h

zaciekawienie, yczliwe zainteresowanie, ch bliszego

poznania lub nawet naladowania. I co równie wane,

w bardzo wielu sytuacjach za niechci do innych lub

obcych kryj si realne konikty. Polityczne, prestiowe,

ekonomiczne.

Trudno zaprzeczy, e w pewnej istotnej mierze taki

prymitywny model tolerancji jest efektem owieceniowej

krytyki nietolerancji. Konkretnie – nietolerancji religijnej,

niejako według wspomnianego moa „inny nie znaczy

gorszy”. Za praojca takiego pojmowania tolerancji uchodzi

Gohold Ephraim Lessing (1721 – 1781). Pisarz, estetyk,

dramaturg, zapalony teoretyk wolnomularstwa. Obok

Chrystusa, Mahometa i Buddy – myliciel zaliczany do

„budzicieli ludzkoci”. Za bojownika tolerancji uchodzi

przede wszystkim z racji pogldów wyłoonych w sławnym

poetyckim dramacie Natan mędrzec. Jednak takie ujcie

jest błdne w kadym calu: przede wszystkim, zwalczajc

nietolerancj, nigdy nie głosił Lessing tolerancji; ideałem

moralnym, który proponował wobec tego, co inne, obce

lub nieznane, była postawa całkiem odmienna – posta-

wa arliwego humanitaryzmu. Postawa czynnej troski

oczłowieka, niezalenej od rónic, które dziel ludzi.

I, co zwykle bywa pomijane milczeniem, chodziło tu

Lessingowi o nastawienie, które przeciwstawiał miłoci

bliniego; pełnej okruciestw chrzecijaskiej miłoci

bliniego, która chronic przed potpieniem wiecznym,

nie cofa si przed przymusem, torturami, zabijaniem,

wyłczaniem ze wspólnoty.

Jak wic było z t jego tolerancj naprawd? Co w po-

dejciu do obcych religii lub tradycji kulturowych zalecał

jako nastawienie optymalne? Odpowied jest prosta: pełn

yczliwoci ciekawo. Ch i wol odkrywania – na ob-

cym terenie – rzeczy cennych i piknych! Propozycj, by

tego rodzaju pobudzenie ducha nazywa lub zastpowa

tolerancj innoci, odrzuciłby z odraz! Jako przejaw

małodusznoci.

Do obowizujcego dzi kuriozalnego modelu tolerancji

naley take odpowied na pytanie o jej granice. W kr-

gach osób chccych uchodzi za owiecone pojawia si

ona spontanicznie przy kadej niemal dyskusji na tematy

moralne. A jest to odpowied zawsze ta sama i czynica

wraenie, e si człowiek przesłyszał. Granic t stanowi

– klaruj nam autorytarnie – po prostu nietolerancja, no

i oczywicie wszelkie kwestionowanie prymatu tolerancji.

Z tonu takiej wypowiedzi, która czsto dyskusj zamyka,

wynika w sposób do oczywisty, i ma to by granica

jedyna.

Niestety, grzeczno zazwyczaj nie pozwala tu stawia

pyta zasadniczych. Na przykład w takiej oto wyrazistej

formie: a co z tolerancj wobec bicia starców, katowania

psów, niewypłacania pracownikom nalenoci za prac? Czy

do nietolerowania tych i niezliczonych innych haniebnych

czynów mamy przystpowa dopiero wtedy, kiedy wiemy,

e s popełniane skutkiem czyjej nietolerancji? Popełniane

z tego na przykład powodu, e kto nie toleruje dzieci zbyt

ywiołowych, starców zbyt gadatliwych, pracowników zbyt

pewnych siebie? A co z sytuacj, w której człowiek taki

nie wypłaca owych nalenoci albo drczy słabszych po

prostu dlatego, e zaspokaja na tej drodze sw chciwo

lub potrzeb naocznej przewagi nad innymi?

Lecz pytania retoryczne, takie i inne, choby najsłusz-

niejsze, nie załatwiaj sprawy. Wskazuj co najwyej, e

czas wróci, take w kwestiach tolerancji, do etyki od-

powiedzialnoci. I e w duchu takiej włanie etyki naley

prowadzi rzeczone granice tolerancji. Nasuwa si tu,

notabene, wzór relacji midzy tolerancj i nietolerancj

bardzo prosty i niemal oczywisty. A mówi on: nie akcep-

towa moralnie czynów, postpków, zachowa, które

komukolwiek szkodz lub powoduj czyje niepotrzebne

cierpienia, zarazem tolerowa wszystko, czego nietolero-

wanie przyniosłoby wicej szkód ni poytków. Wedle

kryterium mniejszego zła!

Na przykład: nie da i nie stosowa kar wizienia za

handel alkoholem – prohibicja i jej skutki mówi za siebie;

nie kara take za prostytucj lub za drobne kradziee po-

pełniane z głodu; nie da satysfakcji za kad zniewag

lub niesprawiedliw ocen własnej osoby; nie domaga

si kar za obraz uczu religijnych, narodowych, zawodo-

wych, rodzinnych; nie stosowa nagan i sankcji tam, gdzie

okrn, prolaktyczn drog mona osign tyle samo

albo znacznie wicej. Innymi słowy, nietolerancj czynn

zastpowa, gdzie si da, poprawianiem warunków ycia

własnego i cudzego. Przy pełnej wiadomoci, e savoirvivre

jest rzecz bardzo wan, lecz nie zastpi etyki na miar

prawdziwego ycia, pełnego wielkich koniktów, aczsto

i sytuacji bez wyjcia. Nadchodzce trudne czasy zapewne

wyostrz t wiadomo znacznie.

A tolerancja wobec innoci? Niech j sobie kultywuj

ludzie bardzo małego serca. Kto dysponuje sercem lub

umysłem normalnie rozwinitym, pójdzie ladem Lessinga

i jego mdrca Natana; zawsze yczliwie ciekaw ludzi inaczej

ni on sam ukształtowanych, z ich nieznanymi bogactwami,

które przeczuwa i bdzie odkrywał.

Tak czy inaczej, chcc uy słowa „tolerancja”, warto

pomyle, czy naprawd o ni nam chodzi. Niewykluczo-

ne bowiem, e chodzi nam o co zupełnie innego. Moe

o akceptacj i yczliwo w połczeniu z trosk, która

wybiega w przyszło?

Deska wygłoszona w loży Kultura na Wsch. Warszawy,

10 listopada 2011.

Zwalczając nietolerancję, Lessing nigdy

nie głosił tolerancji. Ideałem moralnym,

który proponował, była postawa

żarliwego humanitaryzmu.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

14 n a P r a c a c h

o Braterskim

łańcuchu

i „Przekazywaniu ognia”

p R o f . D R h a b .

a n D R z e j n o w i c k i

Par. 1 – Jak Wielkie Drzewo ma za-

wsze wiele korzeni, tak kada „wielka

rzecz” ma wiele pocztków. Dotyczy

to take masonerii.

Par. 2 – Masoneria w swojej isto-

cie, czyli w najwaniejszych ideach,

które j tworz i które głosi wielo-

ma jzykami swojej wielonarodowej

struktury, jest głboko zakorzeniona

w wartociach rónych kultur. Idee

i symbole masoskie znajdujemy

w[...], w staroytnych Chinach u Mi-

strza Zhuanga, w staroytnej Grecji

uPitagorasa iPlatona, w staroytnym

Rzymie uLukrecjusza, w renesanso-

wych akademiach i w lozoi współ-

czesnej. Myl masoska jest – wci

rozwijanym – wytworem wielu stuleci

i wielu narodów.

Par. 3 – Fałszywy obraz masonerii

tworz ci, którzy umieszczaj jej po-

cztki w Anglii XVIII wieku, skracajc

w ten sposób jej histori o kilka tysic-

leci i zniekształcajc jej idee Wolno-

ci, Równoci i Braterstwa Narodów













 

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

n a P r a c a c h

przesdami ówczesnego, europocen-

trycznego sposobu mylenia.

Par. 4 – Z bogactwa tradycji maso-

skich skupimy tu uwag na dwóch:

• na idei „przekazywania ognia” i • na idei „braterskiego łańcucha”.

Par. 5 – Staroytn personikacj

masoskiej idei przekazywania lu-

dziom ognia jest grecki heros (culture

-hero).

PROMETEUSZ, posiada zreszt

swoje odpowiedniki w innych kultu-

rach. Staroytni lozofowie greccy,

którzy jak Parmenides, utosamiali

„ogie” ze „wiatłem” [Diels, t. I, 28

A 34], utorowali drog interpretacji

utosamiajcej przekazanie ludziom

prometejskiego „ognia” z zadaniem

przekazywania ludziom „wiatła”

przez uczniów Prometeusza zwanych

Fosforami, czyli wiatłonociami. [...]

Par. 6 – Platon posłuył si – na

pierwszych stronach dialogów oPa-

stwie –metafor olimpijskiego zni-

cza, wiatła przekazywanego uczniom

przez Mistrzów – w przekładzie Wła-

dysława Witwickiego: „pochodnie

bd mieli w rku i bd je sobie z rk

do rk podawali”. Słowa te s najbar-

dziej zwizł charakterystyk istoty

działalnoci masoskiej.

Par. 7 – W dialogu Ijon Platon łczy

pojcie przekazywania „boskiego og-

nia”, cennych treci poetyckich i lozo-

cznych, z pojciem „magnetycznego

łacucha”, który łczy – przez kolejne

Ogniwa – twórców ze słuchaczami.

Twórcy „z miodopłynnych ródeł

ipo jakich ogrodach muz i dolinach

zbieraj pieni i przynosz je nam jak

pszczoły” (przeł. Władysław Witwi-

cki).

Muzy s podobne do kamieni mag-

netycznych, które przycigaj do sie-

bie poetów jak piercionki elazne

i przekazuj im moc przycigania

piewaków, recytatorów, tłumaczy,

interpretatorów, a ci z kolei, uzyskuj

moc przycigania słuchaczy. Zachwy-

ceni słuchacze równie staj si mag-

nesami zdolnymi do przekazywania

swojego zachwytu i tak wytwarza si

długi łacuch braterskiej wspólnoty

miłoników poezji, muzyki i lozoi,

która łczy ludzi rónych narodów

irónych stuleci.

Przytocz słowa Sokratesa do Ijona:

„w tobie mieszka jaka boska siła, któ-

ra ci porusza tak, jak w tym kamieniu,

który Eurypides magnetytem nazwał

a szerokie koła zw go heraklejskim.

Otó ten kamie nie tylko, e sam

przyciga piercionki elazne, ale

jeszcze tak sił w nie wprowadza,

e mog znowu to samo robi, co ten

kamie: inne piercionki przyciga

tak, e nieraz, bywa, długi łacuch na

nim zwisa z elazek i piercieni po-

szczepianych, jedne z drugimi” (przeł.

Władysław Witwicki). Znajomo

tego tekstu pozwala głbiej rozumie

splot znacze „braterskiego łacucha”

w yciu ló masoskich.

Par. 8 – W staroytnych Chinach, na

przełomie IV i III wieku przed nasz

er, współczesny uczniom Arystote-

lesa Mistrz Zhuang wie „przeka-

zywanie ognia” z niemiertelnoci

Mistrzów. Nauczyciele nie lkaj si

mierci, poniewa yj w swoich my-

lach przekazywanych z pokolenia na

pokolenie. Mistrz Zhuang wiedział, e

uczniowie przeka potomnym jego

umiłowanie wolnoci, wpajanie lu-

dziom potrzeby „swobodnej wdrówki

myli”, chodzenia swoimi własnymi

drogami, ycia w zgodzie z Przyrod

i trosk o rodowisko, umiłowanie

rónorodnoci, przyznawanie kade-

mu prawa do zachowania innoci, do

rozwijania własnej odrbnoci. Mistrz

Zhuang był pewien trwałej obecnoci

własnych myli w kulturze, poniewa

„ogie bdzie przekazywany”

(Zhuangzi, ks. III, § 5). W oryginale

chiskim myl t wyraaj dwa znaki:

huo chuan

Par. 9 – Znaki te współdwicz

zfragmentem poematu staroytnego

Rzymianina Lukrecjusza 

 (ks. II, w. 79) w przekładzie

Edwarda Szymaskiego:

[Chodzi o to,] aby przez bieg pokoleń (...)

Jasną pochodnię życia podawać ciągle dalej.

Słowa łaciskie wyraajce t myl

wyryte s na włoskich medalach ma-

soskich: ET QUASI CURSORES

VITAI LAMPADA TDUNT.

Par. 10 – Najbardziej „płomienne”

wypowiedzi o przekazywaniu ognia

znajdujemy w -

 Feuerbacha. Feuerbach

wyjania, e „pochłaniajcym ogniem

jest miło” (s. 47).

Przedmiot miłoci pochłania nas,

wchłania nas w siebie i sprawia, e

zatraca si rónica midzy podmio-

tem i przedmiotem.

„Kochajc wzywam si w co innego,

moj istot, siebie wkładam nie w sie-

bie, ale w przedmiot, który kocham”

(s. 159). „Nie siebie samego, ale twój

ukochany przedmiot uznajesz za swoje

prawdziwe ja, za swoj istot i ycie”

(s. 162).

Wida to zwłaszcza na przykładzie

ukochanych ksiek i dzieł sztuki.

Wspotkaniach z ksikami i dziełami

sztuki „nasza egzystencja łczy si nie-

rozdzielnie z egzystencj innych (...)

inni nale do naszej istoty” (s. 148).

Równie twórczo sprawia, e unice-

stwiamy granic oddzielajc podmiot

od przedmiotów, wstpujemy w „rze-

czy”, które wytworzylimy, Twórca –

według Feuerbacha  stanowi jedno

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

16 n a P r a c a c h

BraterstWo

BUDDYZM

Przyjaciel to skarb ogromny i miłowa go

naley jako brata. Swymi przyjaciółmi,

brami swymi, uczy ludzi dobrych.

CHRZECIJATWO

Wszyscy ludzie s brami. Jeli ywisz

uraz do brata swego, pojednaj si z nim

przed wypełnieniem innych powinnoci

religijnych. Tak Bogu słuysz, jako bratu

swemu. Zł jest rzecz brata nienawidzi.

Braterska miło winna rzdzi wiatem.

KONFUCJANIZM

Braterstwo i przyja to cnoty najwa-

niejsze. Człowiek powinien zgromadzi

wokół siebie wielu przyjaciół i miłowa

ich jako braci. Mdrzec wybierze sobie

przyjaciół godnych braterskiej miłoci.

HINDUIZM

Człowiek dobry nie czyni rónicy midzy przyjacielem a wrogiem, bratem a nie-

znajomym, lecz traktuje wszystkich sprawiedliwie. Prawdziwy przyjaciel nigdy nie

zawiedzie ci w potrzebie.

DZINIZM

Bd uczciwy i sprawiedliwy wobec wszystkich. Wszystkich ludzi traktuj zawsze

jak braci. Tak jak ludzi powinien człowiek traktowa wszelkie stworzenia. One

równie s brami naszymi.

JUDAIZM

Wszystkich ludzi uczynił Bóg brami i ludzie winni zawsze y z sob jako bracia.

Chwalebn jest rzecz dla ludzi działa w jednoci i braterstwie. Wówczas czyny

ich błogosławi Bóg, a szczcie bdzie im sprzyja.

ISLAM

Rodzaj ludzki to jedna rodzina, jeden lud. Brami s wszyscy ludzie i y winni jako

bracia. Pan miłuje tych, którzy tak yj.

SHINTOIZM

Niebo jest ojcem, a ziemia matk wszystkich ludzi. Brami s przeto wszyscy ludzie

i jako bracia winni razem pdzi swój ywot. Jeli tak y bd, kraj ich wolnym

bdzie od zgryzoty i nienawici.

SIKHIZM

Stacie społem, bracia moi. I przez szacunek dla siebie, kres połócie waniom wszelkim.

TAOIZM

Duch braterstwa, duch dobroci jest niezbdny, jeli przyjaciół pozyska pragniesz.

Duch targowiska, gdzie ludzie swoje towary sprzedaj, zawładn dobrym czło-

wiekiem nie powinien.

ZATUSZTNIZM

Przyjaciele powinni by ludmi witymi. Człowiek wity witoci obdarzy

wszystkich swych przyjaciół.

,

WYDAWNICTWO ŁÓDZKIE, 1995 R.

ze swoimi dziełami (s. 112) i sprawia,

e „s dziełami wypełnionymi duchem,

majcymi dusz” (s. 112).

Podobnie jak my yjemy mylami

osób, z którymi rozmawiamy i których

dzieła czytamy, tak nasi uczniowie

iczytelnicy yj ogniem naszych dzieł.

Nasz zwizek z innymi ludmi sprawia,

e mier nie jest kresem naszego ist-

nienia. „Jak pocztkowo istniałe tylko

w wiadomoci innych, tak i na koniec

znów istniejesz tylko w ich wiadomo-

ci” (s. 151) – jeli warto o tobie pa-

mita. „yjesz tylko dopóty, dopóki

masz co do przekazania” (s. 158, cyt.

wg przekładu Teresy Krzemieniowej

i Mirosława Skwieciskiego).

Par. 11 – Myli te przejł od Feu-

erbacha Friedrich Nietzsche, łczc

myl o realnej obecnoci twórcy we

własnych wytworach z myl o„prze-

kazywaniu ognia”: „Kadego pisa-

rza – pisze Nietzsche – dziwi (...),

e ksika, skoro si tylko od niego

oddzieli, yje dalej własnym swym

yciem (...), szuka sobie czytelników,

zapala ycie, uszczliwia (...) rodzi

nowe dzieła, staje si dusz nowych

pomysłów i planów – krótko: yje jak

istota, wyposaona duchem i dusz

(...). Najszczliwszy los wycignł

autor, który, w staroci, powiedzie

moe, e wszystko, co było w nim

zyciotwórczych, umacniajcych,

budujcych, owiecajcych myli

iuczu, yje dalej w jego pismach

(da alles... in seinen Schrien noch

fortlebe) i e on sam jest tylko szarym

popiołem, podczas gdy ogie ocalony

został iponiesiony dalej (das Fetier

gereet undweiter getragen sei. Menschli-

ches, Allzumetischliches, § 208, przeł.

Konrad Drzewiecki).

***

Wiedza o wielorakich korzeniach

masoskich poj „braterskiego ła-

cucha” i „przekazywania ognistego

wiatła” powinna sprzyja działaniom

na rzecz pełniejszego otwarcia si na

rónorodno kultur.

A*N* H*W*M* W*W*P*.

27 MAJA 2002 R.

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

n a i n n y c h ł a m a c h

R e f e k s j e

szkoła bezkonfliktowego

różnienia się

j a n i n a j a n k o w s k a

o jakim czasie do tematu

masonów wrócił telewizyjny

dziennikarz Piotr Marcinik

zTVN24, w programie „Babilon”. I tak

oto znalazłam si w studiu obok Czci-

godnej Mistrzyni Loy Prometea na

Wschodzie Warszawy, pierwszej loy

eskiej w historii polskiej masonerii,

czyli obok dr Mirosławy Dołgow-

skiej-Wysockiej. Bardzo elegancka

pani, dziennikarka, sekretarz redakcji

kwartalnika „Wolnomularz Polski”.

Ciekawe dowiadczenie. Przyznam,

e masoneria kojarzyła mi si z rewo-

lucj francusk, wolnomularstwem

wyrosłym z myli owieceniowej, ra-

cjonalnej, antyklerykalnej. W XIX w.

miała zwizki z tajnymi organizacjami

niepodległociowymi, take w Polsce.

Ruch ponadnarodowy, stawiajcy so-

bie za cel doskonalenie i braterstwo

wyjte z haseł rewolucji francuskiej:

wolno, równo... itd. Przetrwała

do naszych czasów z bardzo piknymi

celami, „aby w yciu społecznym nie

przemoc, namitno lub siła, lecz

sprawiedliwa ocena i słuszno regulo-

wały stosunki pomidzy jednostkami,

warstwami społecznymi i narodami”.

Mona powiedzie – ideowa prekur-

sorka Unii Europejskiej. Jednoczenie

jest organizacj otoczon tajemnic.

A co tajemnicze, to podejrzane. Moe

dlatego wyobrania literacka i potocz-

na wiadomo szukała w tym ruchu

midzynarodowego spisku, chci rz-

dzenia wiatem przez gremia, które

nie pokazuj swoich twarzy.

Czcigodna Mistrzyni Loy Prometea

dr Mirosława Dołgowska-Wysocka

pokazuje swoj twarz, podkrela te

pełn otwarto organizacji maso-

skich, formalnie zarejestrowanych

jako stowarzyszenia. Take w II Rze-

czypospolitej ocjalnie działała Wielka

Loa Narodowej Polski. Z „Wolno-

mularza Polskiego” dowiaduj si, e

naleeli do niej Gabriel Narutowicz,

Jerzy Wasowski i jaki czas nawet

Bolesław Bierut. Bohaterski dr Ja-

nusz Korczak był członkiem Loy

Gwiazda Morza nalecej do Zakonu

Mieszanego Droit Humain. Z pewnym

wahaniem ujawniła to Janina Olczak

-Roniker, autorka ostatniej biograi

Janusza Korczaka. W wywiadzie dla

miesicznika „Ksiki” mówi: „Biogra-

fowie unikali tego tematu, bo w Polsce

słowo «masoneria» budzi najgorsze

skojarzenia. Ja take z pewnym wa-

haniem dotykam sprawy, któr sam

Korczak zgodnie z doktryn masosk

zachowywał w tajemnicy. A przecie

był to wany okres w jego yciu”.

„Dzi – twierdzi dr Mirosława Doł-

gowska-Wysocka – jest inaczej. Jeste-

my otwarci”. Opowiada o Wielkiej

eskiej Loy Francji, z której „zapaliła

wiatło” Loa Róa Wiatrów, a siostry

z Polski utworzyły Trójkt na Wscho-

dzie Warszawy. Ogarnicie skompli-

kowanych struktur choby Wielkiego

Wschodu Polski nie jest proste. Wiemy,

e w cigu ostatnich lat loa przeywa

rozkwit całej organizacji. [...]

Uwiadamiam sobie, e obok na-

szego skłóconego ycia publicznego

istnieje realnych ruch – masoneria,

któr wybitny pisarz polski Piotr

Kuncewicz nazwał „szkoł bezkon-

iktowego rónienia si”. Jake nam

wszystkim potrzebna umiejtno.

Jednak rodzi si problem, jak j zdo-

by, jak rozpowszechni w praktyce,

skoro masoneria to organizacja – jak

mówi dr Mirosława Dołgowska-

Wysocka – dyskretna. Powiedzmy

wprost – w tym zakresie, w jakim

członkowie zadecyduj, całkowicie

tajna. W wiecie demokratycznym,

gdzie transparentno i jawno sta-

wiana jest na pierwszym miejscu?

Masoni doskonal si i komunikuj

za pomoc rozbudowanych symboli

i rytuałów, osobom, które nie prze-

szły inicjacji, niedostpnych. Nikt

zzewntrz nie pozna treci dyskusji

dotyczcych realiów naszej rzeczywi-

stoci, któr chc udoskonali, kierujc

si racjonaln myl owieceniow,

a wic take antyklerykalizmem. To

zrozumiałe, bo myl owieceniowa,

obok korzeni chrzecijaskich, stano-

wi fundament cywilizacji europejskiej.

Chciałabym, abymy si rónili bez-

koniktowo, ale jawnie. Oddajc cały

szacunek tradycji wolnomularstwa,

wtej sprawie mam problem.

Red. Piotr Marcinik zapytał dr Mi-

rosław Dołgowsk-Wysock, czy

wpolskim parlamencie s masoni.

„Byli i...” – zawahała si. „Moe pani

poda nazwiska?” – drył dzienni-

karz. „Nie. Decyzja ujawnienia jest in-

dywidualna”.

Źródło: „PULS, Miesięcznik

Okręgowej Izby Lekarskiej

w Warszawie im. prof. Jana

Nielubowicza”, 26 kwietnia 2012 r.









P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

18 l u d z i e i i d e e

Marek Adamkiewicz: Wiosną tego roku powstało

stowarzyszenie pod nazwą Instytut „Sztuka Królewska

w Polsce”. Niewtajemniczonym wyjaśnię, że „sztuka

królewska” – ars regia, to inaczej wolnomularstwo.

Można więc powiedzieć, że masoni wychodzą

z ukrycia?

– Skde znowu! Nie wychodzimy z ukrycia – bo te nigdy

nie ukrywalimy si! Przypomn, e niedługo po reaktywo-

waniu Wielkiej Loy Narodowej Polski – w dniu 27 grudnia

1991 roku – zorganizowalimy otwarte dla mediów spotkanie

w Cieniu nad Wart. Uczestniczyły w nim ówczesne władze

WLNP in corpore; byli wielcy mistrzowie lub ich reprezentanci

z Włoch, Francji, Czechosłowacji, Stanów Zjednoczonych.

Udzielono dziesitków wywiadów, pozowano do wspólnych

fotograi. Na spotkaniu w Cieniu zaprezentowalimy pierw-

szy numer czasopisma „Ars Regia”, obszernego magazynu

wcałoci powiconego wolnomularstwu. Ukazuje si do

dnia dzisiejszego – jako rocznik. Od powstania pierwszego

zeszytu jestem jego redaktorem naczelnym.

Ju wówczas, w 1992 roku, grupa osób, które przystpiły do

odbudowy wolnomularstwa spekulatywnego w Polsce, mylała

o stworzeniu jakiej platformy współdziałania wolnomularzy

z profanami (czyli nie-masonami), w celu zarówno ochrony

dziedzictwa masonerii w Polsce, jak i naukowych bada nad

tym zjawiskiem, popularyzacji wiedzy.

[...] Prowadzona od dwudziestu ju lat akcja uwiadamia-

nia społeczestwa, czym jest wolnomularstwo, to nie tylko

działanie na rzecz obiektywnej prawdy. To równie akcja na

rzecz pewnej opcji cywilizacyjnej, na rzecz wyboru tradycji

humanistycznej, uniwersalnej i chrzecijaskiej. To niezgoda

na barbarzystwo, szowinizm i zaciankow wersj katolicy-

zmu – w gruncie rzeczy pogastwo.

Jakie s rezultaty podobnej akcji? Trudno je, rzecz jasna,

jako dokładnie wymierzy. Na pewno dzi wiedza na temat

masonerii jest wród ludzi wykształconych o wiele wiksza ni

w 1992 roku, kiedy organizowalimy zjazd w Cieniu. Wtedy

dziennikarze, tak z telewizji, jak i z prasy, nie mieli zielonego

pojcia, czym jest owa „sztuka królewska”. Obecnie nawet

jeli przedstawiciele mediów nie maj szczególnej wiedzy na

ten temat, to po pierwsze, skłonni s przyzna si do tego, po

drugie za dalecy s od dawania wiary takim czy innym teoriom

spiskowym. Chc wiedzie – i potrzebn im wiedz zdobywaj.

Zapotrzebowanie na obiektywn wiedz na temat wolnomu-

larstwa – tak jego historii, jak i teraniejszego oblicza – zgłaszaj

coraz czciej tygodniki, rozgłonie radiowe i kanały telewizyjne.

W cigu ostatniego roku sam brałem udział wkilkunastu pro-

gramach, udzieliłem kilku wywiadów. Uniwersytet Warszawski

w ramach Festiwalu Nauki zorganizował we wrzeniu zeszłego

roku szeroko reklamowan w mediach dysput zat. Dziesięć

mitów głównych na temat masonerii, z udziałem naukowca,

masona i przedstawiciela duchowiestwa katolickiego. Do auli

Starej Biblioteki Uniwersyteckiej przybyło ok. 300 osób, ludzie

siedzieli na schodach i parapetach. Do dyskutantów zgłoszono

kilkaset pyta, a cało wydarzenia mona zobaczy na kanale

YouTube. Cykl wykładów na temat historii polskiej masonerii

prowadz od ponad dwóch lat na Zamku Królewskim w War-

szawie, ale take poza stolic, w miastach takich jak Gdynia,

Olsztyn, Kalisz, Pisz, Gorlice, Rzeszów, e wymieni tylko te,

w których gociłem ostatnio z wykładami. Pikn wystaw

zatytułowan Legenda Mistrza Hirama. Obraz farmazona

wkulturze ludowej i nie tylko zorganizowało w lecie tego roku

Pastwowe Muzeum Etnograczne w Warszawie. Od roku

do wielkiej wystawy pt. Loża jako obraz świata przymierza si

warszawskie Muzeum Narodowe.















gdzie można

złaPać

masona

gdzie można

złaPać

masona

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

l u d z i e i i d e e

Nie sposób równoczenie zaprzeczy, e wielka cz spo-

łeczestwa, by moe jego wikszo, pozostaje całkowicie

obojtna na dyskutowany przez nas problem. Nie interesuje

si masoneri, ale te nie interesuje jej religia. Potrzeby re-

ligijne tej grupy ograniczaj si do okrelonych rytuałów

zwizanych z narodzinami, zawarciem zwizku małeskiego

oraz mierci. Na koniec, populacja grupujca si wokół haseł

nacjonalistycznych i autorytarnych, to – jak wskazuj róne

sondae – około jednej czwartej całego społeczestwa. Ci

ludzie – cho nie tylko oni – stanowi te baz dla antymaso-

skiej agitacji. Prym wiod tu media koncernu ojca Tadeusza

Rydzyka – nie bd wymieniał licznych tytułów, eby nie

robi im nadmiernej reklamy.

Skoro masoni czy osoby interesujące się tym ruchem

chcą upowszechniać wiedzę o nim, to być może jest to

działanie na „szkodę” wolnomularstwa. Pozbawione

aury tajemniczości nie będzie już tak bardzo

rozpalało wyobraźni…

– Ma Pan niewtpliwie racj, zwracajc uwag na rang

tzw. tajemnicy wolnomularskiej i jej sił przyciagania ludzi

do ló. Problem jest złoony, bo opinia publiczna, take

sami kandydaci do masonerii, czsto myl ezoterycz-

ny, oparty na wtajemniczeniu charakter całej doktryny

wolnomularskiej z tajnym – ich zdaniem – charakterem

stowarzyszenia. Tymczasem ruch wolnomularski tajnym

nigdy nie był; do absolutnych wyjtków naleała dzia-

łajca w konspiracji w Warszawie w latach 1961-1991

loa-matka Kopernik. Jej niejawny charakter wynikał po

prostu z faktu, i w warunkach PRL-u masoneria nie tylko

była zakazana, ale i traktowana jaka wielkie zagroenie dla

systemu komunistycznego. Jak wynika z akt IPN, słuba

bezpieczestwa starała si umieci swego agenta w loy

Kopernik, ale nigdy jej si to nie udało.

Tak wic kandydat do loy, którego my nazywamy „postulan-

tem”, musi dzi pamita o tym, e nie ubiega si o przyjcie

do jakiej tajnej organizacji. A zdarzali si nam kandydaci,

którzy niechtnie przyjmowali wiadomo, e Wielka Loa

Narodowa Polski nie jest od 1991 roku organizacj niejawn.

Urok polskiego liberum conspiro – „wolnoci konspiracji” jest

bowiem wielki. Ale ten brak masoneria rekompensuje swym

adeptom zagadkowym charakterem symboli i rytuałów,

tajemnicami które kryje sama historia ruchu.

Z drugiej strony, deklarowane przez instytut

upowszechnianie wiedzy o wolnomularstwie może być

na rękę jej przeciwnikom. W końcu będzie wiadomo,

gdzie można „złapać masona”!

– „Gdzie złapa masona” wiadomo ju od dawna. Kiedy

słuyły temu celowi kluby przyjaciół „sztuki królewskiej” (po-

wstały trzy takie kluby: w Gdasku, Warszawie i Krakowie),

dzisiaj ich funkcj zastpuj strony internetowe organizacji

wolnomularskich, blogi, fora dyskusyjne; take czasopisma,

przybierajce zarówno form materialn, jak i wirtualn: „Ars

Regia. Rocznik powicony historii i myli wolnomularstwa”

(www.arsregia.pl) oraz piknie i ywo wydawany kwartalnik

„Wolnomularz Polski” (www.wolnomularzpolski.com), który

posiada swoj ekspozytur na Facebooku www.facebook.

com/wolnomularz/. Godne polecenia s „ekumeniczne”

(awic udzielajce łamy rónym kierunkom wolnomularstwa)

strony „Wirtualny Wschód Wolnomularski”. Oczywicie, nasi

przeciwnicy równie chtnie korzystaj z medium, jakim jest

internet. Jednak liczcymi po 360 stron, elegancko wydanymi

zeszytami czasopism poszczyci si nie mog. Zdumiewa

te okoliczno, e wielu sporód tych rónych „obroców

polskoci” tak słabo poznało swój jzyk ojczysty.

Najczstsza forma kontaktu z nami, to znaczy z Wielk Lo

Narodow Polski, Wielkim Wschodem Polski, Zakonem Droit

Humain (Prawo Człowieka) itp. organizacjami, jest zwykły

e-mail wysłany na adres stowarzyszenia wolnomularskiego.

Wielu obecnych członków masonerii w ten włanie sposób

trało do nas. WLNP dysponuje równie telefonem i faksem;

inne obediencje zadowalaj si kontaktem internetoweym.

Jakiego rodzaju są to pretensje, jacy ludzie nie lubią

masonów?

– Trudno tu mówi o jaki konkretnych pretensjach czy

zarzutach. Gdyby takowe były formułowane pod adresem

masonerii, moliwym stałby si dialog. Dialog taki podejmo-

wany był po II wojnie wiatowej na terenie Francji i Niemiec

Zachodnich pomidzy tamtejszymi episkopatami i wielkimi

loami. W Polsce dialog na tak wysokim szczeblu nigdy nie

miał miejsca – ani przed, ani po wojnie. W naszym kraju

masoneri oskara si o wszystkie moliwe grzechy: od sze-

rzenia ateizmu po propagowanie aborcji. Mason – o czym ju

mówiłem – to taki dyurny „czarny lud”. Nie podoba mi si

wydłuenie okresu pracy o trzy miesice w cigu dziesiciu

lat – to mówi, e to robota masonów. Moja pozbawiona

talentu córka nie została przyjta do Akademii Teatralnej – na

licie przyjtych znajduj córki znanych masonów. I tak dalej.

Moja urodzona w Krakowie, w mieszczaskiej rodzinie

matka opowiadała tak anegdot: jej babka, a moja prabab-

ka procesowała si w latach trzydziestych z włacicielem

kamienicy, w której wynajmowała mieszkanie. Sprawa

cignła si i nie rokowała zbyt dobrze dla babki. Wówczas

wuj mojej mamy, osoba publiczna, gdy profesor uniwer-

sytetu i minister w jednej osobie, poradził jej: „złó donos

na policj, e XZ jest masonem. Zanim si wytłumaczy, e

to nieprawda, twoja sprawa bdzie wygrana!”. Wuj mamy

artował, ale te wiedział dobrze, o czym mówi. Znany

sympatyk endecji, z racji swojej ministerialnej funkcji,

współpracy i przyjani z Eugeniuszem Kwiatkowskim

oskarany był o przynaleno do masonerii. Pitnował

go publicznie ksidz z ambony i wytykała mu masoneri

prasa prawicowa. Dzisiaj podobne sytuacje nie byłyby

ju moliwe!

Fragment wywiadu red. Marka Adamkiewicza zamieszczo-

nego w „POLSCE. Dzienniku Bałtyckim” (dodatek REJSY)

10 sierpnia 2012 r.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

Bracia z Niemiec wituj pikny

jubileusz 275-lecia masonerii nad

Renem. Tyle lat minło od powstania

loy „Absalom zu den drei Nesseln”

(Absalom pod Trzema Pokrzywami)

na Wschodzie Hamburga. Loa ist-

nieje do dzi i obecnie zrzesza 120

braci. Poczwszy od 1737 r., Wolne

Hanzeatyckie Miasto Hamburg jest

miejscem spotka wolnomularzy

z całego wiata.

Uroczyste obchody jubileuszu od-

były si w Hamburgu w dniach 28-30

wrzenia 2012 r. Uwietnił je otwarty

koncert symfoniczny na orkiestr, or-

gany, chór i solistów. Symfonia została

skomponowana przez Glori Bruni na

motywach „Natana Mdrca” Gohol-

da Ephraima Lessinga. Przypomnijmy,

e sztuka ta, opublikowana w Berlinie

1879 r., traktowała o ideałach huma-

nizmu itolerancji.

Obchodom towarzysz równie wy-

stawy:

• 275 lat masonerii w Hamburgu (15-

30 wrzenia w Ratuszu),

• Masoneria w karykaturze (20 wrześ-

nia – 2 listopada w Izbie Handlowej),

• Prace na nieociosanym kamieniu

(24-27 wrzenia na rynku. Ekspozy-

cja pokazuje, jak masoni operatywni

buduj fontann przed kociołem

w.Michała w Hamburgu).

Jeli chodzi o czysto masosk cz

obchodów, to rozpoczły si 28 wrzenia

od konferencji prasowej. Potem Wielki

Mistrz Wielkiej Zjednoczonej Loy Nie-

miec prof. dr. Rüdiger Templin przywitał

zagraniczne delegacje i zaprosił wszyst-

kich goci na wspólny powitalny bankiet

w Hamburskiej Bursie.

W sobot 29 wrzenia miały miejsce

uroczyste prace w pónobarokowym

kociele witego Michała, pod wspól-

nymi wiatłami Wielkiej Zjednoczo-

nej Loy Niemiec i Loy Absalom. Na

wieczór przewidziano gal dla 1,5 tys.

braci, sióstr i goci w historycznej Hali

Rybnej w historycznej hamburskiej

dzielnicy portowej.

Prace nad przygotowaniem obcho-

dów trwały trzy lata i prowadziło je

a 14 grup roboczych z Hamburga

iBerlina. Jubileusz był równie okazj

do przyblienia idei wolnomularstwa

profanom. yczymy braciom z Niemiec

kolejnych radosnych jubileuszy i gra-

tulujemy perfekcyjnie przygotowanej

imprezy, na której kady mógł poczu

si jak w domu. #

c i c e r c u m c a u l e

na księżyc i jeszcze dalej!

sobot 25 sierpnia zmarł

Neil Armstrong. Miał 82

lata. Przypomnijmy, e ten wybit-

ny pilot został przyjty do zespołu

astronautów 17 wrzenia 1962. Był

dowódc misji Apollo 11 i pierw-

szym człowiekiem stpajcym po

Ksiycu, co nastpiło 20 lipca 1969

r. W tej wyprawie towarzyszył mu

m.in. Br ... Edwin Eugene „Buzz”

Aldrin, który umiecił na powierzch-

ni Ksiyca masosk flag, wł-

czajc symbolicznie Ksiyc pod

jurysdykcj Wielkiej Loy Teksasu.

Aldrin naleał do Clear Lake Lodge

no. 1417 w Teksasie. Kiedy powrócił

na Ziemi, utworzono Tranquility

Lodge No. 2000, noszc nazw na

pamitk bazy Apollo 11. Jej spot-

kania odbywaj si do dzi raz na

kwartał w rónych miastach, niestety













275 lat masonerii w niemczech

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

c i c e r c u m c a u l e

Brat kevin zdoBYWa Biegun

jeszcze nie na Ksiycu… Br ... Buzz

ma 33 stopie wtajemniczenia.

Niewiele osób wie, e włanie

Br...Buzz był pierwowzorem dzielnego

astronauty Buzza Astrala zlmu Toy

Story, którym zachwycały si miliony

dzieci na całym wiecie. Filmowy Buzz

to posta honorowa igotowa odda

ycie za swoich przyjaciół, pokazujca

dzieciom, czym jest prawdziwe bra-

terstwo.

Wród astronautów było wielu ma-

sonów. Do ló naleeli midzy innymi:

L.Gordon Cooper Junior, Donn F. Eisle,

Walter M. Schirra, omas P. Staord,

Edgar D. Mitchell, Paul J. Weitz oraz

Virgil I. „Gus” Grissom. #

styczniu zakoczył si po-

larny wycig, który miał wy-

rany masoski akcent. Jednym ze

zdobywców bieguna był Br ... Kevin

Johnson, niedawno podniesiony na

stopie mistrza w Loy Cantilupe

No.4083. Br ... Kevin umiecił na

geogracznym biegunie masosk

ag, któr wrczyli mu bracia z ma-

cierzystej loy (patrz fot.). Wyprawa,

o długoci 900 mil, rozpoczła si

11listopada 2011 r. wsetn

rocznic zdobycia biegu-

na przez Roberta Falcona

Scoa i Roalda Amund-

sena (notabene równie

masonów). Dwie druyny

wyruszyły jednego dnia,

podajc ladami swoich

nobliwych poprzedni-

ków. Br ... Kevin naleał

do grupy, która wybrała

tras Scoa. Honorowym

patronem wyprawy był

ksi William.

Sprawozdanie z wyprawy

przedstawiono 19 kwietnia

podczas uroczystych prac

Loy Cantilupe na W... He-

reford (Wielka Brytania). Loa działa

od 1920 roku. #

















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

22 c i c e r c u m c a u l e

w i e l k i w s c h Ó D

l u k s e M b u R g a

euroPa

W marzeniach

młodych ludzi

niedziel 21 padzier-

nika zbierze si do-

roczny, uroczysty konwent

Wielkiego Wschodu Luk-

semburga, w którym wezm

udział wybrani delegaci ló

oraz dostojnicy Obediencji.

Tematem przewodnim bd

masoskie reeksje po tego-

rocznych Spotkaniach Euro-

pejskich w Luksemburgu pt.

Europa w marzeniach młodych ludzi.

Tegoroczna edycja Spotka zakoczy

si 20 padziernika.

Wielki Wschód Luksemburga ju

po raz szesnasty jest patronem tego

wanego wydarzenia. Spotkania zde-

cydowały si wesprze równie inne

organizacje masoskie, m.in.: Wielki

Wschód Francji, Wielka eska Loa

Francji, Wielki Wschód Belgii, Wielka

Loa Włoch, Konfederacja Ló Lithos

i Midzynarodowy Zakon Masoski

Delphi. Ocjalnym patronatem objło

t imprez Miasto Luksemburg oraz

luksemburski rzd. Wród patronów

znalazły si take Instytut Pierre’a Wer-

nera, Federacja Humanistów Europej-

skich oraz bank BGL BNP PARISBAS

i rma informatyczna Telindus.

Spotkania Europejskie w Luk-

semburgu odbywaj si corocznie,

poczwszy od 1997 r. Do tej pory

poruszano nastpujce zagadnienia:

Polityka (1997), Media (1998), Eu-

ropa: Miasta i ludzie (1999), Europa

i Morze ródziemne: Jaki Dialog?

(2000), Wymiar sprawiedliwo-

ci wEuropie: realia i oczekiwania

(2001), Geny a etyka (2002), Prze-

stpczo w Europie (2003), Obrona

Europy (2004), Młodzi ludzie wEu-

ropie (2005), Europa: Jedno czy

rónorodno? (2006), Nauka i spo-

łeczestwo w Europie (2007), Europa

wwiecie: wyzwania i ambicje (2008),

Wolno jednostki w Europie: nowe

wyzwania (2009), Migracja wEu-

ropie: szansa i konieczno (2010),

Europa: Poza histori (2011)?

Ciekawe, kiedy nad Wisł docze-

kamy momentu, gdy Wielki Wschód

Polski wespół z Miastem Stołecznym

Warszawa, Rad Ministrów oraz ban-

kiem PKO wspólnie zorganizuj kon-

ferencj o przyszłoci Europy. Raczej

nieprdko! #

Wielki Wschód Luksemburga istnieje od 1959 r. Jego

działalno była zawieszona w latach 1968-81. Poczwszy od

1982r. działa nieprzerwanie a po dzi dzie. Aktualnie zrzesza 10

ló: Carpe Diem, De Ruwe Kassei, Diogenes, Fiat Lux, La Fayee,

Liberté, Licht und Wahrheit, Montaigne, Tolérance, Tradition et

progrès. Na czele Obediencji stoi Wielki Mistrz Alain Chantraine.









Jose gulino

Wielkim

mistrzem

Wielkiego

Wschodu

francji

czwartek 30 sierpnia pónym

wieczorem wybrano nowego

Wielkiego Mistrza Wielkiego Wscho-

du Francji. Został nim Br...Jose

Gulino (31 głosów za, 3 przeciw,

1 wstrzymujcy si), zastpujc na

tym stanowisku Guy Arcizeta. Nie

było innych kandydatów, poniewa

Pierre-Hubert Gouière wycofał

si z wyborów w ubiegłym tygodniu.

Br:. Jose (63 l.) był dotychczas Wiel-

kim Skarbnikiem Wielkiego Wschodu

Francji. Konwent Wielkiego Wscho-

du Francji w tym roku odbywał si

wNicei. Uczestniczył w nim równie

Wielki Mistrz Wielkiego Wschodu

Polski. #

ALEKSAND WYSOCZAKO

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

W Y d a r z e n i e

w y s t a w a M a s o ń s k a w p a ń s t w o w y M

M u z e u M e t n o g R a f i c z n y M

Wolnomularze

na kredYtoWeJ

ak ju informowalimy na łamach „Wolnomularza Pol-

skiego” (nr 50), ekspozycja z Muzeum Etnogracznym

miała przede wszystkim charakter edukacyjny. Jej

drugim, nie mniej wanym, celem była promocja nowo-

czesnych zasad demokratycznego i otwartego społeczestwa.

Aby nie była zbyt cika w odbiorze, jeden z jej modułów

prezentował, nieznany szerzej w Polsce, humor masoski.

Narracja i scenograa wprowadziły zwiedzajcych wta-

jemniczy wiat, w którym wszystko jest symbolem. Od-

wiedzajcy muzeum gocie mogli zdoby wiedz na temat

dziejów, stopni i bogatej obrzdowoci masonerii. Na

wystawie mona było zobaczy fragment autentycznego

wystroju współczesnej loy masoskiej, pimiennictwo

wolnomularskie, w tym wszystkie archiwalne numery „Wol-

nomularza Polskiego”, szkło i porcelan, stroje i odznaki.

Było to wiadectwo ywotnoci polskiego wolnomularstwa,

które bardzo aktywnie włczyło si w organizacj wystawy,

uyczajc na czas wakacji loowe utensylia, dokumenty

ipamitki, czsto o charakterze prywatnym. Dodajmy, e

były wród nich bogate zbiory rodzinne redaktorów „Wol-

nomularza Polskiego”, w tym kolekcja obrazów o tematyce

masoskiej pdzla artysty plastyka Alfreda Wysockiego.

Partnerami wystawy było Muzeum Ziemiastwa w Do-

brzycy, Wielka Loa Narodowa Polski, Wielki Wschód

Polski, Le Droit Humain, Midzynarodowy Mieszany Za-

kon Wolnomularski Federacja Polska, Wielka Loa Kultur

i Duchowoci oraz Prometea i Gaja Aeterna, polskie loe

Wielkiej eskiej Loy Francji. Wszyscy zwiedzajcy mogli

zakupi piknie wydany  wystawy pod redakcj

jej dwóch kuratorów: Pawła Matwiejczuka i Tomasza

Szmagiera. Oto jego rozdziały:

Legenda Mistrza Hirama * Narodziny masonerii speku-

latywnej * Dzieje wolnomularstwa w Polsce * Wolnomu-

larstwo * Genius loci * Farmazon * Farmazoni w kulturze

ludowej * Humor masoski * Symbolizm * Izba rozmyla

* Symbolika loy Bankiet rytualny, prace stołu * Historia

fartuszka * Przedmioty masoskiego ycia codziennego *

„Osi całego systemu alegorii i symboli wolnomularskich

jest biblijna legenda o budowie wityni Salomona – czyta-

my w rozdziale Katalogu o symbolizmie wolnomularskim.

– Wybudowanie biblijnej wityni wieczyło stworzenie

nowego ładu religijnego i społecznego. Tworzyło funda-

ment przyjcia zasad religii monoteistycznej i wielkiego

przymierza ludzi z Bogiem. Nic dziwnego, e chccy

budowa nowy lepszy wiat, budowa nowy ład oparty

na najlepszych cechach człowieczestwa – tolerancji,

braterstwie, wolnoci, praworzdnoci, uczciwoci, Wol-































P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

24 W Y d a r z e n i e

nomularze wybrali sobie za symbol – budowanie nowej,

duchowej wityni. W poszukiwaniu duchowoci signli

do tradycji biblijnej, ale zaczerpnli z niej to co było dla

nich najwaniejsze – geniusz ludzkiego umysłu, umiejt-

no panowania prawem i wiedz nad otoczeniem, kult

genialnej jednostki zmieniajcej bieg wydarze i umiejcej

kierowa sprawiedliwie i rozsdnie. Signli take do go-

towej, niezwykle bogatej tradycji budowniczych katedr”.

***

Przypomnijmy, e miejsce, w którym obecnie znajduje si

gmach Pastwowego Muzeum Etnograicznego jest cile

zwizane z histori warszawskiego wolnomularstwa. Czer-

wony Dwór, zwany te Pałacem Czerwonym, zbudowano

ok. 1750 r. dla wdowy po gdaskim kupcu Oemichenie.

Pierwsz lo, która miała swoj siedzib wCzerwonym

Dworze był niemiecki warsztat Pod Złotym Lichtarzem.

2 kwietnia 1802 roku w budynku zapalono wiatła dru-

giej loy: Fryderyk Wilhelm pod Kolumn. W czasach

Ksistwa Warszawskiego nazw loy zmieniono na Pod

Samarytaninem. W budynku okazjonalnie odbywały

swoje prace równie inne warsztaty napoleoskiej War-

szawy. Zcał pewnoci do 23 padziernika 1807 roku

pracowała tu loa Prawdziwe Braterstwo. Nie dziwi te

fakt, e w Czerwonym Dworze Stefan eromski umiecił

akcj przyjcia do masonerii głównego bohatera Popiołów

– Rafała Olbromskiego. Fragmenty lmu nakrconego

na podstawie tej ksiki mona było obejrze podczas

zwiedzania wystawy.

W Ksidze pamitkowej wystawy czytamy:

- Jak dobrze, że istnieje taki świat i wcale nie wirtualny.

Brawo organizatorzy!.

- To nie tylko wystawa. To moje prawdziwe życie...

- Niech żyją farmazoni i ich wielka sztuka! Gratulacje dla

P.T. Autorów wystawy.

- Czapka z głowy!

- Choć wielu rzeczy nie wiedziałem, to masoneria ani mnie

nie przeraziła, ani odstraszyła – przeciwnie – mam jeszcze

większy apetyt...

- Cudownie, że udało się udostępnić szerokiej publiczności

tak apująco-intrygujący temat. Dziękuję!

- Wystawa interesująca, zbyt szczupłe objaśnienia, a także

„chudy” katalog (brak kilku ciekawych tablic z wystawy).

- Wspaniała wystawa. Bardzo wam dziękuję za zebranie

wjednym miejscu tych eksponatów, a przede wszystkim

za otwarcie się.

Jeli zamierzenia rodowisk muzealniczych i wolnomu-

larskich dojd do skutku, kolejn du wystaw masosk

zorganizuje w roku 2013 Muzeum Narodowe w Warszawie.

Warto przy tym pamita, e bdziemy wówczas obchodzi

okrgł rocznic 200-lecia tragicznej mierci w nurtach

Elstery ksicia br:. Józefa Poniatowskiego.

WYS.

u to, e w tytule wystawy, któr powicamy współczes-

nym rytom polskiej masonerii, nie pojawia si słowo

„tajemnica”, wymaga krótkiego komentarza.

W obiegowych opiniach, które wci kr w naszym kraju,

słowo to wydaje si by nierozerwalnie zwizane z celami

ipraktykami masonerii. Precedensem dla jego uycia mógłby

by te tytuł poprzedniej wystawy: Tajemnice masonerii,

która odbyła si w Pastwowym Muzeum Etnogracznym

w Warszawie w 1995 roku. Dlaczego wic nie „tajemnice

masonerii”, lecz „legenda” i „ludowe wierzenia”?

Nakaz zachowania tajemnicy obowizujcy wolnomular-

skich braci rónych stopni i obediencji naley do istoty tak

wolnomularskich, jak i wszelkich innych rytów inicjacyjnych,

legenda

mistrza

hirama

D R a D a M c z y ż e w s k i

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

W Y d a r z e n i e

 



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

26 W Y d a r z e n i e

Dyrekcja Pastwowego Muzeum Etnogracznego w Warszawie składa podzikowania nastpujcym

osobom oraz instytucjom za uyczenie eksponatów, materiałów ikonogracznych i lmowych:

Adam W. Wysocki oraz Boena M. Dołgowska-Wysocka, Alice Dworak, Henryk Wierniewski, Jerzy Drewnowski,

Mirosław Malcherek, Pan Generał WP M.S., Paweł Matwiejczuk, Stanisław Matula, Stanisław Wyroemski, Tadeusz

Cegielski, Tomasz Szmagier, Waldemar Gniadek.

„Ars Regia”, Bijbles Museum Amsterdam, Le Droit Humain Polska, Filmoteka Narodowa, Grande Loge des Cultures

et de la Spiritualite, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Ziemiastwa w Dobrzycy Zespół Pałacowo-Parkowy,

Wielka Loa Narodowa Polski, Wielki Wschód Polski, Wielka eska Loa Francji. #

których obszerny katalog zgromadziła antropologia kultu-

rowa w cigu ostatnich dwóch stuleci. W tym zestawieniu

antropolog nie dostrzega znaczcych cech rónicujcych

rytuały co do ich zasadniczego celu. W profanicznej per-

spektywie nauki cel i reguły inicjacji s równie mało istotne

jak pytanie o zawarto słynnej komnaty Andrieja Tarkow-

skiego. Dla profana „komnata” na zawsze pozostanie pusta,

dla wtajemniczonego bdzie miejscem, w którym rodz si

najwaniejsze pytania. Pamitajmy jednoczenie, e nieza-

lenie od metazyki tajemnicy, te same symbole i rytuały

masonerii s przedmiotem gruntownych i precyzyjnych

studiów historycznych, których autorzy nie pozostawiaj

miejsca na czcze domysły, obawy podszyte złymi emocja-

mi czy uprzedzenia zaklte w wizerunku demonicznego

„farmazona”.

O rytuałach i symbolach masoskich wiemy wszystko,

czego mógłby spodziewa si profan, ale znamy równie

it prawd, e uprzedzenia ugruntowane na stereotypowym

postrzeganiu wiata nie poddaj si racjonalnej werykacji.

Szkoda, e potwierdzeniem tej reguły jest włanie nasz kraj

– jedyny, w którym słowo „mason” powszechnie wywołuje

najczarniejsze skojarzenia, tak jak powszechnie i błdnie

uwaa si w nim, e wolnomularskie loe s organizacjami

tajnymi. Nieprzypadkowo przed drug wojn wiatow

Polska była krajem, w którym dla bezpieczestwa wolnomu-

larskich braci ich przynaleno do ló była faktem publicznie

nieujawnianym, zgłaszanym jedynie komendantowi policji

i odpowiednim organom administracji.

Polska naleała te do grona pastw, w których działal-

no ló została zakazana w przededniu wojny. Dekret

prezydenta Ignacego Mocickiego z 22 listopada 1938 r.

dotyczcy delegalizacji ló masoskich i ydowskiej loy

B’nai Brith uprzedziło samorozwizanie si tych organi-

zacji, co było wyrazem lojalnoci wobec pastwa, ale te

jedynym moliwym aktem sprzeciwu wobec faszyzacji

ycia politycznego, i – niestety – fatalnego w skutkach

skaenia opinii publicznej skrajnym klerykalizmem i na-

cjonalizmem. Do dzisiaj Polska pozostaje jedynym krajem,

wktórym pojcie „ydo-masoneria” budzi „ywy, społeczny

oddwik”, a jego obywatele musz zadawa sobie pytanie,

dlaczego na potpienie zasługuje organizacja, której jawnym

i jedynym celem jest samodoskonalenie etyczne: „miło

braterska, tolerancja religijna i polityczna, poszanowanie

praw i godnoci innych ludzi, praca na rzecz wspólnego

dobra, lojalno wobec pastwa i jego instytucji”, jak pisał

w 1995 r. Tadeusz Cegielski.

Przedstawiamy zatem wystaw, w której słowo „tajem-

nica” nie pojawia si jako składnik publicznej pogłoski,

a jedynie jako niezbdny element rytuału inicjacji. Pre-

zentujemy j, kierujc si najlepiej pojtym dobrem

publicznej edukacji i starym jak wiat wezwaniem do

jego naprawy, za co równie jestemy odpowiedzialni:

tikkun ba olam!

AUTOR JEST DYREKTOREM PASTWOWEGO

MUZEUM ETNOGFICZNEGO W WARSZAWIE



W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z k a r t h i s t o r i i

okruchY

Wolnomularskiego

żywota



















ten oto sposób powsta-

ły pierwsze nieociosane

kamienie dla budowy

polskich wity wolnomularskich

w Rycie Francuskim. Trzeba w tym

miejscu przypomnie, e od dekretu

prezydenta Ignacego Mocickiego

z1938 r., rozwizujcego loe maso-

skie, a do odzyskania przez Polsk

pełnej wolnoci w latach 1989/90, na

terytorium naszego kraju nie działały

formalnie adne loe wolnomularskie

poza konspiracyjnymi spotkaniami

kilku mistrzów Wielkiej Loy Na-

rodowej, którzy 12 lutego 1961 r.

obudzili tajnie lo Kopernik i uzu-

pełnili jej skład o kilkanacie osób.

Dopiero pierwsze wolne wybory,

nowe Prawo o stowarzyszeniach spo-

wodowały, e nasze społeczestwo

zaczło si organizowa i tworzy

róne obywatelskie struktury. Wielka

Loa Narodowa Polski i Federacja Le

Droit Humain zaczły nawizywa

do swoich przedwojennych struktur,

ale dla innych obediencji kraj nasz

stał si prawdziw ziemi obiecan.

Pierwsz z nowych okazała si jedna

z najwikszych europejskich orga-

nizacji wolnomularskich – Wielki

Wschód Francji.

Pierwsza loża

wolność Przywrócona

Wspomnienia moje z inicjacji

wdniu 1 grudnia 1990 r. s mocne

i nadal je pamitam. Jako syn lasów

i pól ziemi witokrzyskiej, zako-

chany w eromskim, oczekiwałem

analogii do masoskich przey

Rafała Olbromskiego, które pisarz

tak plastycznie przedstawił w Po-

piołach. Ceremonia w Pałacu Myli-

wieckim w Łazienkach Królewskich,

prowadzona przez grono delegatów

zló Wielkiego Wschodu Francji,

agłównie z loy Victor Schoelcher,

była inna, fascynujca i przeszła moje

najmielsze oczekiwania.

Pamitajc o jedynej i autentycznej

tajemnicy naszego ruchu, jak jest ta-

jemnica inicjacji, nie bd oczywicie

mówił o szczegółach tej uroczystoci,

ale pragn przywoła zniewalajc

atmosfer serdecznoci, przyjani

ibraterstwa, która nas – pierwszych

polskich dziesiciu wolnomularskich

uczniów, nie znajcych si wzajemnie,

a tym bardziej nikogo z braci francu-

skich – wprost oszołomiła. Nastpiły

miłe godziny rozmów, zapoznawania

si, braterskie dowody sympatii i…

wspólna agapa.

A potem przyszło niespodziewa-

ne zaproszenie na dzie nastpny,

kolejne prace i nowa, pełna wrae

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

28 z k a r t h i s t o r i i

ceremonia podniesienia uczniów

do stopnia czeladnika. Władze

francuskiej obediencji uznały, e

wydany włanie Patent przez Wiel-

kiego Mistrza Wielkiego Wschodu

Francji o utworzeniu na Wschodzie

Warszawy Sz... L... Wolno Przywró-

cona (patrz ryc.1.) musi umoliwi

energiczny rozwój i aktywn prac

wszystkim jej członkom, którymi

włanie zostalimy, nie moemy

milcze – jak regulamin nakazuje

uczniom. I std decyzja Wielkiego

Mistrza o przyspieszeniu ceremo-

nii podniesienia naszych płac do

stopnia czeladnika. Oczywicie, do-

łczyli do nas mistrzowie, łcznicy

Rady Najwyszej i jej namiestnik,

aprzede wszystkim br.’. Tadeusz

A., Polak stale mieszkajcy w Pa-

ryu, ale okresowo przebywajcy

wWarszawie, aby nam przewodzi

i uczy Sztuki Królewskiej.

Jego błyskotliwej inteligencji, hi-

storycznej wiedzy i masoskiemu

dowiadczeniu wiele zawdziczamy.

Nieustanne prelekcje, informacje

o rycie, symbolice, regulaminach

i Konstytucji Andersona trwały

przez kilka miesicy, podczas któ-

rych i my nie ałowalimy swego

czasu na przyswojenie wszystkiego,

co niezbdne wolnomularskiemu

mistrzowi. Dlatego uradowalimy

si niezmiernie, gdy ten edukacyjny

sta uznano za wystarczajcy i na luty

1991 r. zaproszono nas do Francji.

Całotygodniowy program pobytu

był bardzo bogaty. Przede wszystkim

przewidywał udział w uroczystych

pracach kilku paryskich ló Wielkie-

go Wschodu Francji i podniesienie

kadego znas do stopnia mistrza,

po dwóch w kadej loy – ja wraz

zbr...Januszem odbyłem ceremoni

w paryskiej loy Athena. Przy Rue

Cadet, gdzie mieci si centralna sie-

dziba WWF zwiedzilimy muzeum

izapoznali si z histori wolnomular-

stwa, a take przeprowadzili ciekawe

dysputy z wybitnymi przedstawiciela-

mi tej obediencji. Serdeczn gocin

uwieczyło zwiedzanie zabytków

Parya, a nawet wyjazd do Rouen

iSan Michele.

owstały pełne warunki do tego,

aby wszystkie funkcje ocerskie

w loy Wolno Przywrócona obj-

li młodzi mistrzowie, nadeszła pora

bardziej unormowanych prac, a wic

uroczyste zapalenie wiateł tej loy. Na

miejsce ceremonii wybralimy pikny

historyczny pałac w Radziejowicach,

bo zaleało nam, by godnie przyj

grono kilkudziesiciu goci z Francji

i Belgii, na czele z Wielkim Mistrzem

Wielkiego Wschodu Francji Jeanem

Robertem Ragachem. Bardzo uro-

czycie, w piknej ceremonii i przy

aplauzie zebranych, przywołał on do

ocjalnego ycia Wolno Przywróco-

n – Liberte Recouvre, jako pierwsz

lo w Polsce, działajc w Rycie Fran-

cuskim. Stało si to 26 kwietnia 1991

r., a mnie, jako elektrykowi zwykształ-

cenia i weteranowi Ruchu Oporu, było

szczególnie miło, e powrócilimy

do nazwy, któr posiadała w Wiel-

kiej Loy Narodowej Polski ówczesna

loa Wolno Przywrócona, upiona

w1938 r., a której sekretarzem w okre-

sie jej aktywnoci był prof. elektroni-

ki Politechniki Warszawskiej Janusz

Groszkowski, w czasie wojny członek

Armii Krajowej, autor rozszyfrowa-

nia układu sterowania niemieckimi

rakietami V-1 i V-2, po wojnie rektor

Politechniki iczłonek PAN.

arto przypomnie pierwszy

– po zapaleniu wiateł loy

– skład ocerski Sz... L... Wolno

Przywrócona. Czcigodnym Mistrzem



W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z k a r t h i s t o r i i

został br. Tadeusz A., Pierwszym Do-

zorc br. Piotr, Drugim Dozorc br.

Andrzej, Mówc – niej podpisany,

Sekretarzem br. Janusz. Pozosta-

łe funkcje ocerskie objli bracia:

Paweł, Robert, Mariusz, Andrzej,

Zygmunt oraz, obecnie ju niey-

jcy, bracia Olaf Meyer i Andrzej

Chmielowski.

astpiły miesice i lata oy-

wionych prac we wszystkich

dziedzinach – od kompletowania

i tłumaczenia francuskich tekstów,

studiowania zbioru niezbdnych

rytuałów, inicjowania nowych bra-

ci z krgów twórczych, naukowych

ikulturalnych do zdobywania sprztu

i urzdzania wityni w wynajtym

lokalu. Znakomity rzebiarz i snycerz

br. Marek sporzdził wyraziste sym-

bole na ciany Wschodu wityni,

abr. Paweł, twórca dzieł muzycznych

skomponował kwartet fortepianowy

o wymowie masoskiej pt. Gałązka

akacji. Jego prawykonanie odbyło si

w Filharmonii Warszawskiej w 1993

r., przy aplauzie publicznoci i pol-

skich wolnomularzy. Na spotkaniach

ocerskich Wolnoci Przywróconej,

gdy przewodnictwo loy objł ju

br. Piotr., podjlimy dyskusj o po-

trzebie utworzenia polskiego pisma

wolnomularskiego, tym bardziej, e

ukazał si włanie pierwszy numer

kwartalnika „Ars Regia” pod redakcj

prof. Tadeusza Cegielskiego, Wiel-

kiego Namiestnika Wielkiej Loy

Narodowej Polski (czyt. na str. 30).

Koncepcja br. dr Marka, aby nasze

pismo miało charakter wewntrz-

nego biuletynu, opartego oregula-

minowy rytm pracy i symbolik, nie

znalazła szerszego poparcia wród

braci. Dlatego z zadowoleniem po-

witalimy w sierpniu 1993 r. numer

sygnalny „Wolnomularza Polskie-

go”, pisma Przyjaciół Sztuki Kró-

lewskiej, znakomicie zredagowany,

w piknej szacie gracznej, wydany

na niezalenym statusie i osobistym

staraniem przez br. Adama W. Wy-

sockiego, który został inicjowany

w Wolnoci Przywróconej w pa-

dzierniku 1992 r., oraz jego on dr

Mirosław Dołgowsk-Wysock,

bdc tu przed inicjacj w pary-

skiej loy Róa Wiatrów, Wielkiej

eskiej Loy Francji. Moje uznanie

dla tej inicjatywy i szczere poparcie

przekazałem na pimie redaktorowi

naczelnemu czasopisma – ju jako

Czcigodny Mistrz Sz... L...Wolno

Przywrócona, a podczas jesienne-

go Konwentu Wielkiego Wschodu

Francji w Paryu nasza delegacja wr-

czyła z dum bratu Jacques Orece,

zastpcy Wielkiego Mistrza, 50 eg-

zemplarzy „Wolnomularza Polskiego”

ze streszczeniem zawartoci pisma

wjzyku francuskim.

ata 90. ubiegłego wieku naley

uzna za dobry okres dla rozwoju

ló w Rycie Francuskim, uwieczo-

ny powołaniem Wielkiego Wschodu

Polski w 1997 r. Ju kilka miesicy po

narodzinach Wolnoci Przywróconej

zapalono w Warszawie wiatła loy

Nadzieja, a na południu Polski w roku

1992 powstały trzy Loe: Jedno

wKatowicach, Tolerancja wMikoło-

wie i Gabriel Narutowicz wKrako-

wie. Natomiast wWarszawie wmaju

1993r. z Wolnoci Przywróconej

wyłoniła si nowa loa Trzej Bracia.

ielimy du satysfakcj, e

na Konferencji Europejskich

Obediencji i Ló w dniu 5 czerwca

1993 r. w Strasbourgu wziło ak-

tywny udział a piciu czcigodnych

mistrzów polskich ló: Wolno Przy-

wrócona, Jedno, Gabriel Narutowic

z, Trzej Bracia i Tolerancja, którzy

zaakceptowali wan Europejsk

Umow Wolnomularsk. Wniosła

ona trwały wkład w kształtowanie

zasad społecznej integracji wszystkich

narodów Europy i potwierdziła, e

idea europejska jest od lat osi trady-

cji wolnomularskiej. Moja informacja

o tym fakcie została opublikowana

ju w pierwszym numerze „Wolno-

mularza Polskiego” (stycze 1994 r.).

Jeszcze w tym samym roku udali-

my si do Pragi (23 padziernika

1993r.), aby w gronie trzech czcigod-

nych mistrzów polskich ló współ-

uczestniczy w ceremonii zapalenia

wiateł Wielkiego Wschodu Czech.

W moim ocjalnym wystpieniu,

wimieniu polskich braci, złoyłem

nie tylko gratulacje, ale i yczenia, aby

pamitajc o fakcie, e ich struktury

do roku 1938 stanowiły najpot-

niejsz formacj masosk w Euro-

pie rodkowo-Wschodniej, e nadal

dynamicznie krzewili najcenniejsze

idee swoich poprzedników. Włanie

w tym duchu udalimy si w styczniu

1994 r. ponownie do Czech, aby asy-

stowa w zapaleniu wiateł loy ukra-

iskiej ze Lwowa. Z kolei nakazem

serca i umysłu było uczestniczenie

wobchodach stulecia mierci wielkie-

go humanisty Victora Schoelchera,

inicjatora zniesienia niewolnictwa

w koloniach francuskich i patrona

paryskiej loy, która nas inicjowa-

ła w grudniu 1990 r. Uroczysto

(grudzie 1993 w Paryu) połczono

zciekaw konferencj pt. Nowe formy

zniewolenia u zarania XXI wieku, na

któr wydelegowalimy dwóch braci.

Oprócz oywionych kontaktów

zagranicznych zaleało nam oczy-

wicie take na przygotowaniu wa-

runków do powstania w przyszłoci

Wielkiego Wschodu Polski. Z loy

Wolno Przywrócona wyłoniła si

kolejna, przyjła ona nazw Europa

na Wschodzie Warszawy. Uroczyste

zapalenie jej wiateł nastpiło 11mar-

ca 1994 r. i zostało połczone z 265.

rocznic pierwszego ukonstytuo-

wania si loy masoskiej w Polsce.

JÓZEF . RYCERZ DOSH, 30

Część II w numerze zimowym

Oprócz ożywionych kontaktów zagranicznych zależało

nam oczywiście także na przygotowaniu warunków do

powstania w przyszłości Wielkiego Wschodu Polski.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

30 J u B i l e u s z

„ars regia” ma 20 lat!

e wrzeniu 1992 r., czyli równo 20 lat temu,

ukazał si pierwszy numer pisma „ARS REGIA”,

czasopisma powiconego myli i historii wol-

nomularstwa. Nie sposób przeceni znaczenia periodyku

dla wolnomularstwa polskiego. Nie sposób pomin przy

tym sylwetki prof. Tadeusza Cegielskiego, pomysłodawcy,

inicjatora, redaktora, autora pisma. Poniewa, jak nam

wiadomo, odysseja „ARS REGII” w dotychczasowym

kształcie koczy si w roku biecym, odbd si oko-

licznociowe spotkania i szersze imprezy, o wszystkim

napiszemy retrospektywnie w numerze zimowym „Wolno-

mularza Polskiego”. Dzi przypomnimy zawarto numeru

pierwszego pisma. Wszak od niego si wszystko zaczło...

Numer rozpoczyna słowo OD REDAKCJI, a w nim –

oprócz deklaracji programowych i edytorskich – znajdziemy

wany passus o specyce wolnomularskiego

ducha i materii: „To przecie nie tylko frag-

ment intelektualnej historii Europy nowo-

ytnej, to take element w szczególnej mo-

zaice tworzonej przez ludzko od pocztku

jej dziejów, mozaice, w której mieszcz si

stowarzyszenia pitagorejskie i koła orckie

staroytnoci, tajne stowarzyszenia Afry-

ki i krgi kabalistów redniowiecznych...

Ludzko najwyraniej dyła – chyba dy

nadal – do uczynienia swego kulturalnego

dorobku tajnym. Publiczno i tajno,

egzoteryczno i ezoteryczno to dwie

strony ludzkiej, szeroko rozumianej poiesis.

A moe i odwieczny dylemat: tworzy dla

wszystkich, czy dla wybranych? Zwraca si

z tworami umysłu dla wszystkich, czy tylko

do wskiego krgu podobnie mylcych?”.

W dziale STUDIA pomieszczono trzy publikacje, w tym

Tadeusza Cegielskiego – „Ordo in Chao”, Wolnomularstwo

wobec kryzysów dobry Oświecenia. Koczc pierwsz z nich, autor

podkrelał, e „Fakt upadku zwizków wolnomularskich w kra-

jach objtych rewolucj (równie t «odgórn», jak w Austrii),

ułatwia nam odczytanie ich społecznych funkcji: mediacyjnej

oraz integracyjnej, a take, w sferze psychiki jednostki, t e r a-

p e u t y c z n e j. Obiektywna rola ruchu wolnomularskiego

wwikszym stopniu polegała na konserwowaniu społecznego

status quo, ni jego naruszaniu. Była wic masoneria faktycz-

nym sojusznikiem «starego porzdku». Paradoks historii

zasadzał si na tym, i oskarono j włanie o zburzenie tego

porzdku. Wina, któr tak historia jak i sami wolnomularze

poczytali z czasem za zasług, ciy na «sztuce królewskiej»

do dnia dzisiejszego”.

W nastpnym szkicu Daniel Ligou zajł si wolnomularstwem

francuskim i władz, a Elbieta Wichrowska – polsk poezj

wolnomularsk w XVIII i na pocztku XIX wieku.

Przypomnijmy, e szkic Elbiety Wichrowskiej zaowocował

po kilku latach tomikiem poezji masoskiej.

W dziale MATERIAŁY znajdziemy: dwa teksty Konstytucji

Wielkiej Loy Narodowej Polski (1931, 1936) w jzyku pol-

skim i francuskim oraz dwa wane artykuły przedwojennego

wolnomularza, duchownego luteraskiego Karola Seriniego

na temat masonerii i symbolu w wolnomularstwie. Sylwetk

Seriniego (1875 – 1931) naszkicował Kamil Opalski. Do

postaci wybitnego przedwojennego wolnomularza przyj-

dzie nam wróci na naszych łamach, tutaj, za „ARS REGIA”

przypomnijmy niezmiennie aktualny fragment jego rozwa-

a zdrugiego szkicu o symbolice, na temat dualizmu formy

iducha: „Duch, wieczny rewolucjonista, stale niszczy formy,

w których si wypowiada, lecz bez nich nie moe si obej,

oile nie ma zgładzi samego siebie. Wszystkie tarcia, niesnaski,

walki i rozłamy w wolnomularstwie tu miały

i zawsze mie bd swe ródło. Celem zilu-

strowania mej myli pozwol sobie porówna

katolicyzm, protestantyzm i wolnomularstwo.

Katolicyzm ustalił trwałe formy i opanował

ducha celem umieszczenia go w tych kształ-

tach; protestantyzm dy do opanowania

ducha bez uznawania stałoci form; wreszcie

wolnomularstwo proklamuje wolno ducha

przy zachowaniu trwałoci formy, z czego

wynika nieuchronna walka midzy wolno-

ci ducha i autorytetem formy. Zadaniem

kadego pokolenia wolnomularskiego jest

dy do syntezy tych dwu pierwiastków. Do

harmonii przy bezwzgldnym zachowaniu

tezy zasadniczej – humanitaryzmu”.

Kolejny dział to  W POLSCE

I NA WIECIE, a w nim tekst Andrzeja

Karpowicza o zbiorach masoskich Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu, słowa Michała Karalusa o projekcie Muzeum

Wolnomularstwa w Dobrzycy [czyt. także na ten temat na str.46,

red.] oraz informacja na temat Fundacji „Sztuka Królewska w

Polsce” wraz z jej statutem.

W dziale RECENZJE, NOTY, ZAPISKI znajdujemy no-

tatk na temat francuskiego wydawnictwa Dictionnaire de la

franc-maconnerie, pod red. Daniela Ligou oraz o miesiczniku

„Gnosis”. Koczy periodyk tłumaczenie angielskie.

***

Zespół redakcyjny „ARS REGII”: Tadeusz Cegielski (re-

daktor), Włodzimierz Lengauer, Janusz Maciejewski, Kamil

Opalski (kolporta), Michał Otorowski, Andrzej Syta, Andrzej

Szwarc, Elbieta Wichrowska (sekretarz). Redakcja mieciła

si na Rynku Starego Miasta 29/31. Redakcja zaznaczyła, e

pozycja jest dotowana przez Komitet Bada Naukowych.

Okładk zaprojektował Maciej Tomasz Kozłowski, cena

egzemplarza 47 000 zł. M.WYS

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z k a r t h i s t o r i i

u źródeł

masońskiej

świadomości

filozofia johanna gottlieba fichtego

D R j a c e k g ł a ż e w s k i

c z ... M . .. s z . .. l . .. M a t k i k o p e R n i k

azwisko Johanna Golieba Fichtego nasuwa

na myl ów szalenie wany okres w kulturze

europejskiej, kiedy to lozoa stała si nauk

akademick, odrywajc si od swojego pierwotnego

greckiego pnia. wiczenie duchowe1 zostało wówczas

zastpione wiczeniem seminaryjnym, za zwieczeniem

tego procesu było – jak si wydaje – monumentalne

przedsiwzicie lozoczne Hegla, wyszydzane zreszt

przez Artura Schopenhauera.

Jak pisał Didier Julia: „Idealizm jest lozo, która oddaje

słuszno wszelkim danym wiadomoci, lozo „objania-

jc”. Ale człowiek realny pozostaje dla niego poza lozo.

(...) Idealizm, który jest teori odnoszc si do zasigu

naszego poznania, przeciwstawia si realizmowi głoszcemu,

e poznajemy rzeczy takimi, jakimi s naprawd”2. W tym

kontekcie lozoa Fichtego jawi si zdecydowanie jako

pocztek szkoły tzw. „idealizmu niemieckiego”, do której –

poza ojcem załoycielem – zalicza si równie Friedricha

Wilhelma Josepha von Schellinga oraz wspomnianego

wyej Georga Wilhelma Friedricha Hegla (aczkolwiek na-

leałoby si tu zastanowi, czy fundatorem całego kierunku

mylenia nie był tak naprawd Immanuel Kant).

Droga do akademickich splendorów była dla Fichtego

do mudna. Przyszły myliciel pochodził z bardzo ubo-

giej chłopskiej rodziny (przyszedł na wiat w miejscowo-

ci Ramenau w Saksonii), był pastuchem, który dziki

pomocy jednego zzamoniejszych włacicieli ziemskich

mógł pobiera nauki w kolegium Schulporta. Jako kierunek

studiów wybrał teologi, jednakowo zniechcił si do tej

dyscypliny i długo nie potrał zdecydowa, có ze sob

uczyni. Entuzjazm do praktyki lozofowania obudziła w nim

intensywna oraz armatywna lektura pism Kanta – zreszt

za wstawiennictwem autora Krytyki czystego rozumu Fichte

otrzymał póniej katedr lozoi w Jenie. W tym samym

czasie opublikowane zostało bodaj najwaniejsze jego dzieło,

póniej wielokrotnie jeszcze przeredagowywane – Teo-

ria wiedzy (Grundlage der gasammten Wissenschaslehre,

1794); nieco wczeniej Fichte wydał Krytyk wszelkiego

objawienia (Versuch einer Kritik aller Oenbarung, 1792).

W czasie picioletniego okresu spdzonego w Jenie lozof

wydrukował nadto: Grundlage des Naturrechts (1796),

System der Sienlehre (1798).

W roku 1799 Fichte został zdymisjonowany za opub-

likowanie artykułu, w którym doszukano si pogldów

ateistycznych

. Autor Teorii wiedzy opucił Jen i osiadł

wBerlinie, gdzie włczył si w działalno krgów artystycz-

nych i politycznych. Z tego czasu pochodz dwie publikacje:

Bestimmung des Menschen (1800) oraz Der geschlossene

Handelsstaat (1800) – druga z wymienionych prac, pomimo

ekonomiczno-gospodarczej wykładni, zawiera zrb progra-

mu politycznego. Traktat ten po latach zostanie brutalnie

zaanektowany przez ideologi nazistowsk, której szermierze

chtnie przejm koncepcj „pastwa zamknitego”4.

W okresie berliskim zauway mona proces stopniowego

przejcia Fichtego na pozycje nacjonalistyczne – wiade-

ctwem wymownym byłyby tu Mowy do narodu niemie-

ckiego (Reden an die deutsche Nation, 1807 – 1808), które













P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

32 z k a r t h i s t o r i i

wygłoszono w czasie okupacji francuskiej i nawoływały do

moralnego odrodzenia narodu. To najprawdopodobniej ich

wymowa i arliwo przyczyniły si do powrotu lozofa do

ycia akademickiego – w 1809 r. Fichte został profesorem na

Uniwersytecie Berliskim, potem za dziekanem i pierwszym

wybranym rektorem uczelni.

Pomimo e Fichte za punkt wyjcia swych lozocznych

docieka uznał etyczno-religijne aspekty wiatopogldu

Kanta, to dokonał tak naprawd zerwania z krytycyzmem na

rzecz spekulacji idealistycznej. Ów systemowy, metazyczny

idealizm subiektywny (lozoa „ja”) nie był jednak zupełnie

oderwany od rzeczywistoci, przy czym wiat realny był

wnim potraktowany tylko jako teren działania praktycznego,

obszar wiadomego denia do osignicia wolnoci. Jak

pisał Władysław Tatarkiewicz: „Filozoa Fichtego była

przeciwiestwem naturalizmu, bytowi przypisywała wrcz

przeciwne własnoci ni te, które objawia przyroda. Byt

prawdziwy podobny był dla nie do przyrody, lecz do ideału,

i nie do materii, lecz do wiadomej, wolnej, osobowej jani.

Filozoa Fichtego nie była z tych, co rozwijaj naturalny

ipotoczny pogld na rzeczy, lecz z tych, co tworz pogld

odmienny od naturalnego. [...] W niej [lozoi – przyp.

J.G.] ideał ma pierwszestwo przed rzeczywistoci, czyn

przed substancj, podmiot przed przedmiotem, ja przed

wiatem zewntrznym, wolno przed koniecznoci, wola

przed rozumem. Po tylu systemach, które ja wywodziły

zmaterii, a ideał z rzeczywistoci, tu ideał i ja zostały

uznane za pierwotne i absolutne pierwiastki bytu”5.

Doda w tym miejscu wypada, e poznawczo-prezenty-

styczn konsekwencj wskazanych wyej załoe wiato-

pogldu Fichtego bdzie uparta prezentacja pierwotnej,

a zatem idealnej płaszczyzny wiata – rzeczywistoci nie

takiej, jaka jest, ale takiej, jaka by powinna.

* * *

Nie trzeba zbyt długo zastanawia si, dlaczego wiat

ideałów wolnomularskich był dla Fichtego pociga-

jcy. Masoneria stanowiła – by tak rzec – rodzaj urzeczy-

wistnionej ideowej intuicji. Spełniała z nawizk postulaty

Fichteaskiej lozoi wolnoci, czynu, ideału, jani. Autor

Teorii wiedzy zwizał si z wolnomularstwem niemal od

pocztku swej działalnoci publicznej oraz akademickiej.

Iwprawdzie ródła historyczne oraz niektóre opracowania

mog si tu myli lub wyklucza – w 1793 r. myliciel miał

zosta przyjty do gdaskiej loy Eugenia Zum Gekrön-

ten Löwen, za ju w 1794 r. by jakoby członkiem loy

Günther Zum Stehenden Löwen w Rudolstadt6 – jedno nie

ulega wtpliwoci: Fichte był czynnym masonem. Nawet

po wyjedzie z Jeny nie zakoczył swej wolnomularskiej

praktyki – w 1800 r. został przyjty do loy Royal York w

Berlinie, wkrótce przemianowano na Wielk Lo Prusk.

Geneza Philosophie der Freimaurerei wie si z dwiema

mowami, które w kwietniu 1800 r. wygłosił Fichte w trzech

berliskich loach. Stosujc terminologi współczesn, mo-

na powiedzie, i były to po prostu deski loowe7. Znacznie

rozszerzona wersja tekstu ukazała si ponad dwa lata pó-

niej (1802 – 1803). Przybrała ona form literackich listów

skierowanych do przyjaciela, który jako profan prosił – jak

czytamy – o „objanienie sprawy” (I, s. 26)8. Ostatecznie

dzieło, a raczej jego współczesna edycja, zawiera pitnacie

listów zgrupowanych w dwu czciach – wykład pierw-

szy składa si z szeciu listów (nr 1-7), za wykład drugi

z dziewiciu (nr 8-16). Niecigło numeracji w obrbie

pierwszej czci traktatu wynika z faktu, i w pierwodruku

Filozoi wolnomularza opublikowano List drugi, który z cał

pewnoci nie wyszedł spod pióra uczonego.

Wskazany wczeniej idealizm Fichtego – jako podstawa stra-

tegii epistemologicznej – ujawnił si naturalnie i w powyszym

traktacie. Ju w Liście pierwszym Konstant zostaje przyjanie

pouczony o koniecznoci wzicia w nawias całej swej dotych-

czas zdobytej wiedzy na temat wolnomularstwa: „Nie bd

przy tym zapominał, e jeste niewtajemniczony ie przez to

trac na znaczeniu te wszystkie niewielkie zyski, które moja

dedukcja mogłaby mie dziki Twojemu wyczuciu. Zapomnij

za to o swej wiedzy na temat mularstwa iopowiconych mu

ksikach, rezygnujc w ten sposób z tych domniemanych

zysków, które daje Ci, jak mniemasz, wiedza historyczna,

omularzu, który tylko lozofuje” (I, s. 26).

iadomoci na temat losów masonerii s w tym wypadku

zbdne nie ze wzgldu na perspektyw czysto historyczn

ani te nie ze wzgldu na bałamutno wielu przekona, które

włanie w toku dziejów wolnomularstwa narosły wokół zakonu,

okrywajc prawd o nim szczelnym kokonem fałszu. Odrzu-

cenie wiedzy jest istotne ze wzgldu na horyzont, w którym

pojawi si za moment owa ujawniona przez Fichtego prawda:

„I niezalenie od tego, na ile wierzysz, czy te, jak powiadasz,

uznajesz za prawdopodobne albo prawdopodobniejsze wedle

historycznej krytyki, odwołuj si do Twojego własnego wy-

czucia, gdy twierdz, e Twoje prawdziwie wiadomoci o tej

sprawie nie dotycz niczego wicej, jak tylko jej istnienia. [...]

Chcemy dowiedzie si przecie, czym zakon wolnomularzy jest

w swej istocie. Nie! Tego włanie nie chcemy si dowiadywa,

lecz tego czym sam w swojej istocie moe by albo, jeli chcesz,

powinien by” (I, s. 26).

ichte pragnie zatem wykorzysta wyimaginowany

epistolarny dialog z profanem do prezentacji podsta-

wowych załoe wolnomularstwa w duchu idealistycz-

nym. Jest to perspektywa podwójnie istotna. Umoliwia

bowiem wiadome oderwanie si od rutynowej maso-

Masoneria stanowiła – by tak rzec – rodzaj

urzeczywistnionej ideowej intuicji. Spełniała

z nawiązką postulaty Fichteańskiej lozoi

wolności, czynu, ideału, jaźni

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z k a r t h i s t o r i i

skiej nomenklatury, która – by moe – nie przyciga

ju naleytej uwagi braci w fartuszkach. Dziki takiemu

zabiegowi Fichte opowiada o sprawach zakonu jzykiem

wiatowym, a przez to niejako na nowo uzmysławia swym

braciom właciwe znaczenie ich złoonego symbolicznego

jzyka. Po drugie za lozof – stawiajc bardzo wysokie

intelektualne wymagania – przypomina o najistotniejszej

perspektywie praktyki wolnomularskiej: o mudnej pracy

nad udoskonalaniem wiata. Przy czym nie s to bynaj-

mniej próby wprzgnicia idealizmu w jarzmo codziennej

egzystencji, ale całkowicie odwrotnie – to pragmatyka musi

by kształtowana w kontekcie postawy idealistycznej.

Logika wywodu domaga si wobec tego odpowiedzi

na pytanie o cel wolnomularstwa. Odnale rozumny i

wzniosły cel zakonu to bezporedni zamysł rozwaa.

Czy jednak taki cel istnieje, skoro wczeniej Fichte pisał,

e „najwiksz tajemnic wolnomularzy jest to, e jej

nie maj” (I, s. 29)? Czy w takim razie istnienie zakonu

nie jest autoteliczne? Czy jego sens nie wyczerpuje si

w potwierdzonym dziejowo fakcie samego istnienia?

Filozof powiada: „I w tej chwili znalazłem si w punkcie,

który uwaam za mocny i pewny dla Ciebie niemularza i

dla kadego konsekwentnego umysłu. Jeli choby tylko

jeden bezspornie mdry i pełen zalet człowiek zajmuje

si powanie zakonem wolnomularstwa, zakon nie jest

na pewno zabaw i z cał pewnoci ma jaki powany i

wzniosły cel. [...] Jak jest pewne, e mdrzy i pełni cnót

ludzie zajmuj si powanie zakonem wolnomularstwa,

z tak pewnoci moe on mie jaki rozumny, dobry i

wzniosły cel. Ten cel – moliwy albo rzeczywisty – chcemy

teraz znale, idc dalej t sam drog” (I, s. 30).

o ciekawe, Fichte stara si wzmocni hipotez celu

wolnomularstwa, opierajc si na analizie form y-

cia społecznego, usprawiedliwiajc przy okazji pewien

ekskluzywizm zakonu. Cel masonerii musi by zatem

usytuowany w sferze, która nie została poddana społecz-

nej instytucjonalizacji, która wrcz takiemu zabiegowi

poddana by nie moe: „Gdyby bowiem mogła [ludzka

społeczno – przyp. J.G.] mie tak instytucj, człowiek

mdry i pełen zalet wolałby umieci t instytucj w łonie

duej społecznoci jako z niej wychodzc ni osign swój

cel przez wydzielenie jej z teje społecznoci” (III, s. 35).

bszar działania zakonu wykracza zatem poza system

instytucjonalnych form współdziałania społecznego,

ale zarazem nie uderza w sam system – w duchu harmonii

całej wspólnoty ludzkiej zabezpiecza bowiem sfery dotych-

czas niezagospodarowane, a właciwie nie podpadajce pod

zasady mechaniki owego zagospodarowania. W przeciwnym

razie nastpiłby swoisty konikt kompetencji. Jak pisze

Fichte: „Mamy teraz cel, którego wiksza społeczno

wogóle nie moe mie na oku, poniewa ley on poza

ni i powstaje dopiero wskutek istnienia społecznoci.

Jest to cel, który mona osign tylko przez wyjcie ze

społecznoci i wyodrbnienie si z niej po to, by usuwa

wady sposobu kształcenia w wikszej społecznoci, wta-

piajc jednostronne kształcenie dla poszczególnych stanów

wogólnoludzkie, wszechstronne kształcenie człowieka

jako człowieka” (IV, s. 36).

Masoneria odczuwa wic trosk wobec podstawowego celu

ludzkiego bytowania, jakim jest uformowanie człowiecze-

stwa, które kada ludzka istota posiada: „Tym, czego czło-

wiek mdry i pełen zalet chce, jest ostateczny cel ludzkoci.

Jedynym celem ludzkiego bytu na ziemi nie jest niebo i nie

piekło, lecz tylko człowieczestwo, które nosimy w sobie

i jego moliwie najpełniejsze wykształcenie” (III, s. 31).

oniewa instytucje społeczne zajmuj si prolo-

waniem – by tak rzec – zewntrznych elementów

wspólnotowego działania, ograniczajc si do zawodów,

dyscyplin, specjalizacji, wolnomularstwo stara si otoczy

szczególn reeksj wartoci cile ideowe (idealistyczne),

stanowice jednakowo fundament kadej indywidualnej

egzystencji, a przez to majce istotne znaczenie dla for-

mowania wizi midzyludzkiej w ramach praktyki ycia

zbiorowego. Usytuowanie „poza” społeczestwem słuy

wic sprawniejszej pracy „dla” niego, choby poprzez

pouczajcy przykład, przy czym zadaniem prymarnym

jest tu naleyte ukształtowanie własnej postawy, własnego

wewntrznego mikrokosmosu.

Jak wic wyglda portret idealnego wolnomularza, który

dobrze zakorzeniony we wspólnocie zakonu gotów jest do

pracy na rzecz ludzkoci?

„Ma umysł na wskro jasny i wolny od wszelkiego ro-

dzaju przesdów. Jest władc w królestwie poj i teren

1 Por. P. Hadot, Filozoa jako ćwiczenie duchowe, tłum. P. Domaski, Warszawa 2004, passim.

2 D. Julia, Idealizm, [hasło w:] Słownik lozoi, Warszawa 1995, s. 161.

3 Informacje biograczne nt. Fichtego podaje W. Tatarkiewicz, Historia lozoi, Warszawa 1993, t. 2: Filozoa nowożytna do roku 1830, s. 203.

4 Por. ibidem, s. 207.

5 Ibidem.

6 Por. N. Wójtowicz, Fichte Johann Golieb (1762-1814), [hasło w:] Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 132 oraz J. Drewnowski, Listy do Konstan-

ta, czyli lozof i lozoa w poszukiwaniu budowniczych lepszego świata, [w:] J.G. Fichte, Filozoa wolnomularza, tłum. i oprac. J. Drewnowski, Warszawa

2004, s. 12.

7 Por. ibidem.

8 Wszystkie cytaty pochodz z edycji J.G. Fichte, Filozoa wolnomularza, tłum. i oprac. J. Drewnowski, Warszawa 2004. Bezporednio po cytacie w nawia-

sie okrgłym podawana bdzie lokalizacja obejmujca: numer listu (cyfra rzymska) oraz numer strony (cyfra arabska). Na temat dzieła zob. dwuczcio-

wy artykuł K. Karaskiewicz, List siódmy Johanna Golieba Fichtego i etyka wolnomularza, „Ars Regia. Rocznik powicony myli i historii wolnomular-

stwa” 2009, nr 18, s. 63-72 oraz 2010, nr 19, s. 121-131.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

34 z k a r t h i s t o r i i

masoni

w lęborku

z historii loży

latarnia morska

nad bałtykiem

aleeli do niej ludzie ró-

nych profesji. Miała w swo-

ich szeregach nauczycieli,

włacicieli fabryk, domów handlo-

wych, załoycieli rónych rm, w tym

banków; wród jej członków byli te

aptekarze, ksigowy, urzdnik pa-

stwowy, kasjer, a nawet... kamerdyner.

Dziki takiemu zrónicowaniu loa

miała wikszy wpływ na róne dzie-

dziny ycia w miecie. Z inicjatywy

członków loy podjto szereg działa

wpływajcych korzystnie na rozwój

Lborka. Na pocztku miasto dzieliła

przepa cywilizacyjna w stosunku

do pobliskich wikszych metropo-

lii. Wielu wolnomularzy zabiegało

oszybsze zakoczenie prac nad lini

kolejow. Jej ukoczenie wizało si

ze swobodnym przemieszczaniem



















ludzkiej prawdy obejmuje wzrokiem

tak daleko, jak tylko moliwe. Ale

prawd uznaje tylko jedn, jedn

tylko niepojt cało, i adnej jej

czci nie ceni wyej od innej. Na-

wet kształcenie umysłu jest dla niego

jedynie czci całkowitego kształce-

nia. Nie przychodzi mu na myl, e

na tej czci zakoczył, tak jak nie

pomyli o tym, e mógłby zechcie

by jej pozbawionym. Widzi bardzo

dobrze i nie lka si przyzna, jak

bardzo inni pozostaj za nim w tyle.

Ale nie podnieca si z tego powodu,

poniewa wie, jak wiele take tutaj

zaley od szczcia. Swojego wiat-

ła, ani tym bardziej blasku swojego

wiatła, nie narzuca nikomu. I chocia

jest zawsze gotowy uyczy kademu

potrzebujcemu tyle, ile unie po-

tra, i da mu w takiej osłonie, jaka

jest mu najmilsza, nie odczuwa alu,

gdy jego latarni nikt nie poda. Jest

na wskro prawy, sumienny, suro-

wy wobec siebie w swoim wntrzu.

Ale na zewntrz w najlejszy nawet

sposób nie podkrela swej cnoty,

nie obnosi si z ni przed innymi,

nie zapewnia o swej uczciwoci ani

rzucajc si w oczy oarnoci, ani

afektacj wzniosłej powagi. [...] Na

słaboci innych ludzi reaguje uczu-

ciem wyrozumiałego ubolewania,

nigdy za – gniewliwym oburzeniem.

Przez wiar yje ju tu na ziemi wlep-

szym wiecie i uwaa, e czyni ona

jego ziemskie ycie wartociowszym,

wanym i piknym. Ale wiary tej nie

wmusza nikomu, noszc j w sobie

jak ukryty skarb” (VI, s. 43).

Kto mógłby rzec, i tak zarysowa-

na sylwetka nie ma nic wspólnego

zrzeczywistoci. By moe... Rzecz

jednak w tym, aby zawarte w Filozoi

wolnomularza stwierdzenia traktowa

jako horyzont samodoskonalenia – jest

to z pewnoci punkt dojcia, nie za

punkt wyjcia. Najistotniejsz jednak

cech traktatu Fichtego jest aktual-

no. Wydaje si, e ponadczasowa

warto tekstu – fundujca przecie

współczesn wiadomo wolnomu-

larsk – została zarysowana włanie

dziki ujciu idealistycznemu. #





W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z k a r t h i s t o r i i

si mieszkaców a take z szybszym

odbiorem najnowszych zdobyczy

zdziedziny nauki, kultury i sztuki.

Ju w roku 1870 na przykład, urucho-

miono lini kolejow, która przeciła

obszar miejski na południe miasta

ipozwoliła na kontakt mieszkaców

ze wiatem. Miasto otworzyło si na

rozwój gospodarczy i handel poza

granicami lokalnego rynku. Rozwój

kolei umoliwił ju w 1899 r. dostp

do nadmorskiej Łeby, co pozwoliło

rozwija turystyk. W nastpnych la-

tach ukoczono dalszy odcinek kolei

do Kartuz. Wraz z jej rozwojem nad-

szedł czas na ekspansj zabudowy

miejskiej. Wiele ówczesnych fabryk i

rm naleało do wolnomularzy, w tym

kilka renomowanych. To oni współ-

tworzyli nowoczesny przemysł wraz

z nowoczesnym miastem. W tamtych

czasach rmy i fabryki lborskich wol-

nomularzy dawały zatrudnienie duej

iloci mieszkaców Lborka, a sklepy

Lenza, Freyschmidta czy Schimmel-

pfenniga zapewniały im zaopatrze-

nie. Natomiast dziki działalnoci

ówczesnego Bractwa Strzeleckiego

miastu dostarczano licznych rozrywek

i atrakcji. Wiele spraw zwizanych

zdziałalnoci loy nie było ocjalnie

nagłonionych, zgodnie z tradycyjn

wolnomularsk doktryn dyskrecji.

Jedynym znanym nam ocjalnym ma-

teriałem potwierdzajcym działalno

loy był dokument: Inteligenz-Bla für

Stolp, Schlawe, Lauenburg und Bütow

Nr 02 1869 r.

We wspomnianym materiale umiesz-

czono krótk wzmiank (zreszt na

pierwszej stronie), informujc o tym,

e w Lborku tutejsza loa wolnomu-

larzy Zum Leuchhurm an der Ostsee

zorganizowała z okazji wit Boego

Narodzenia podarunki, z których ucie-

szyło si wielu ubogich i potrzebujcych

pomocy. Niestety, s to jedyne materiały

mówice o loy jako całoci. Dlatego

w dalszej czci tekstu przedstawiono

sylwetki poszczególnych wolno-

mularzy, na temat których udało

si odszuka wicej materiałów

historycznych.

Max Groth kierował instytucj

Gildi, czyli Bractwem Strzele-

ckim, któremu powicił całe

41lat swego ycia. Bractwo

Strzeleckie było instytucj bar-

dzo prestiow i naleeli do niego

zazwyczaj ludzie bardzo zamo-

ni, przewanie z elity miejskiej,

awród nich przedstawiciele

wielu rodów szlacheckich jak

np. von Rexin czy von Weiher.

Bractwo Strzeleckie słynło

zcorocznej imprezy, konkursu

strzeleckiego o Godno Króla

Strzeleckiego. W trakcie tego

wita nigdy nie zabrakło parad

ulicznych prezentujcych bractwo Gildi.

Podczas zawodów organizowano festy-

ny, otwarte dla wszystkich mieszka-

ców miasta, z tacami, piewami, grami

wkrgle oraz innymi zabawami. Gildia

była najbardziej szanowan instytucj

w miecie, nawet przemarsz monar-

chów pruskich nie mógł si odby bez

jej uczestnictwa. Podsumowujc, gildia

strzelecka kierowana przez Grotha peł-

niła w yciu społecznym i kulturalnym

bardzo wan rol. Dziki jej wpływom

miasto wiele zyskiwało, a masowe im-

prezy kulturalno-rozrywkowe sprzyjały

jego promocji.

Wilhelm Lenz był włacicielem

sklepu przy samym rynku. Był to

bardzo duy dom handlowy jak na

tamte czasy i bardzo znaczcy dla

mieszkaców Lborka. Zaopatrywał

mieszkaców w róne narzdzia przy-

datne do codziennego ycia. W asor-

tymencie sklepu znajdował si duy

wybór piknej porcelany, szkła oraz

 







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

36 z k a r t h i s t o r i i

artykułów gospodarstwa domowego.

Handlowano tu take rowerami, któ-

re w owym czasie zaczły si cieszy

duym powodzeniem. Dom Lenza

znajdował si w bliskim ssiedztwie

nastpnego wolnomularza, Hermana

Schimelpfenniga.

Herman Priester otaczał si ludmi

nieszablonowymi i miał wizj stwo-

rzenia czego nowatorskiego. W roku

1890, po zlikwidowaniu fabryki bry-

kietów, postanowił w miejscu starej

fabryki postawi fabryk zapałek.

Fabryka okazała si doskonał inwe-

stycj a skłonno Hermana Priestera

do ryzyka oraz ch budowania rze-

czy wielkich, wartociowych i poy-

tecznych zaowocowała powstaniem

wielkiej nowoczesnej fabryki z olbrzy-

mi iloci zamówie. Ostatecznie

precyzyjnie działajca fabryka, po

kilku latach funkcjonowania, zosta-

ła przekształcona w 1899 r. spółk

akcyjn. Zaopatrywała ona swoich

nabywców nie tylko w zapałki, lecz

równie w artykuły pirotechniczne,

które były dostarczane nabywcom

w całym cesarstwie niemieckim oraz

w krajach Ameryki Południowej, np.

w Brazylii. Po latach fabryka stała si

najwikszym przedsibiorstwem w L-

borku a take jednym z najwikszych

ówczesnych przedsibiorstw z terenów

całej rejencji koszaliskiej. W roku

1901 zatrudniała ok. 500 osób, w tym

na stałe 440 osób, produkujc dzien-

nie pół miliona pudełek zapałek. Tak

prosperujca fabryka była ródłem

utrzymania dla kilku procent miesz-

kaców Lborka. Na uwag zasługuj

sposób działania samego Priestera,

który surowiec sprowadzał z Rosji,

a swoim pracownikom wybudował

osiedle z domkami bardzo blisko swo-

jej fabryki. Były one zaprezentowane

na wiatowej wystawie Paryu w roku

1900 jako promocja samej fabryki

i jako przykład dbania o pracowni-

ków. Kolonia domków mieszkalnych

przetrwała do dzi isłuy niejednemu

mieszkacowi jako wietny dom. Nie-

stety postpujcy kryzys gospodar-

czy odbił swoje pitno nawet na tak

dobrym przedsibiorcy jak Priester,

wdodatku zaostrzyła si konkurencja

na rynkach zbytu. W roku 1923 fabry-

k trzeba było zamkn i przenie jej

siedzib do Hamburga.

Wilhelm Hertzberg prowadził je-

den z trzech ówczesnych browarów na

terenie miasta. Jeszcze w latach 1866

browar był własnoci spółki akcyjnej

„Brauerei Lenz”, która z powodu wielu

problemów postanowiła odda browar

w jego rce. Hertzberg zmienił jego na-

zw w 1888 r. na „Actienbrauerei Lau-

enburg”. Browar znajdował si na przy

ulicy Danzigerstraße od wschodniej

strony ówczesnej Góry Parkowej, czyli

Wzgórza Wilhelma. Dzi wspomniana

ulica nosi nazw ulicy Gdaskiej.

Ernst Heinemann mieszkał na ulicy

Neuendorferstraße, czyli dzisiejszej

ulicy Kossaka. Stworzył rm budow-

lan (1866), która przez dziesiciolecia

wybudowała na terenie Lborka wie-

le wspaniałych obiektów. Wikszo

znich jest do dzi uwaana za najpik-

niejsze. Najbardziej znanymi był nowy

ratusz czy wyremontowany kociół

witego Jakuba. Firma Heinemanna

cieszyła si najwiksz renom, o czym

wiadczy wielka ilo zamówie przez

ni realizowana. W szczytowym okresie

zatrudniała blisko 100 pracowników.



 

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

z k a r t h i s t o r i i

1. Dzieje Lęborka, praca zbiorowa pod red. J. Borzyszkowskiego, Lbork – Gdask 2009.

2. Adreßbuch der Provinz Pommern, enthaltend ca. 23000 Adressen der bestsituiertesten Bewohner des plaen Landes, sowie der Städte Pommerns, Stein:

Niekammer 1902.

3. Adressbuch aller Länder der Erde der Kaueute, Fabrikanten, Gewerbetreibenden, Gutsbesitzer etc. etc.…, Nürnberg: Leuchs 1913.

4. Adreßbuch 1929/30 der Städte Lauenburg und Leba sowie des Kreises Lauenburg i. Pom., Lauenburg: Badengoth 1929.

5. Deutsches Reichs-Adressbuch für Industrie, Gewerbe, Handel. Ausgabe 1937. Provinz Pommern, Berlin: Deutsch Reichs-Adressbuch. 1937.

6. Adreßbuch der Städte Lauenburg und Leba sowie des Kreises Lauenburg Pom. 1938, Lauenburg Pom.: Badengoth, 1938.

7. Matrikel-No. 113. Stolp, Druck von F. W. Feige [1871].

8. Allgemeines Handbuch der Freimaurerei, Leipzig, Max Hesse’s Verlag, 1900.

9. „Die Bauhuee. Organ für die Gesammt-Interessen der Freimaurerei” 1899.08.05 Jg.42 Nr 31.

10. „Freimaurer-Zeitung” 1916.12.09, R.70 Nr 47,48.

11. „Freimaurer-Zeitung: Handschri für Brüder” 1889.04.27, R.43 Nr 17.

12. „Freimaurer-Zeitung: Handschri für Brüder” 1889.10.05, R.43 Nr 40.

13. „Freimaurer-Zeitung: Handschri für Brüder” 1900.01.20, R.54 Nr 3.

14. „Freimaurer-Zeitung: Handschri für Brüder” 1900.02.24, R.54 Nr 8.

15. „Inteligenz-Bla für Stolp, Schlawe, Lauenburg und Bütow” 1869, Nr 02.

16. „Freimaurer-Zeitung: Handschri für Brüder” 1909, Nr 36.

17. Stillegung der Zündholzfabrik in Lauenburg [Lębork] und der pyrotechnischen Abteilung. Specialia. Band I, 1923-1923.

18. Judaizm i kościoły wschodnie na ziemi Lęborskiej. Seminarium naukowe, Lbork 20.07.2000.

Oto ródło z pełn list członków lborskiej loy: Stolp, Druck von F. W. Feige [1871] (Matrikel-No. 113). Dodatkowym potwierdzeniem jest jedyny

antykwariat posiadajcy ten dokument i tekst informacyjny, wywietlany na jego stronie: Lauenburg – Mitglieder-Verzeichniß der unter Constitution der

Höchstleuchtenden und Hochwürdigen großen Landes-Loge der Freimaurer von Deutschland zu Berlin arbeitenden, gesetzmäßigen, verbesserten und vollkomme-

nen St. Johannis-Loge Zum Leuchhurm an der Ostsee zu Lauenburg in/Pomm., czyli Lębork. Wykaz członków pod konstytucją najświetlistszej, najgodniejszej

Wielkiej Loży Krajowej Niemiec w Berlinie.

Link do antykwariatu z list: hp://www.kistemann.de/asp/bestell.php?id=8668

Na podstawie tego ródła Marion Gitzke sporzdziła spis członków loy w Excelu.

Heinrich Freyschmidt prowa-

dził sklep zegarmistrzowski przy

centralnym placu Lborka w po-

bliu sklepu obuwniczego Oo

Busha oraz sklepów optycznego

i jubilerskiego, a take niedaleko

innego zegarmistrza Schmidta.

Sklep był najprawdopodobniej

te jego mieszkaniem, poniewa

adres zamieszkania wskazywał

na Marktplatz, czyli dzisiejszy

Plac Pokoju.

Hermann Sschimmelpfen-

nig. Rodzina Schimmelpfennig

prowadziła rm bankow przy

ulicy Neuendorfer Straße, czyli

dzisiejszej ulicy Kossaka. Sam

Hermann Schimmelpfennig był

włacicielem sklepu odzieowego

przy rynku, który znajdował si

w pobliu ówczesnych sklepów

Emila Arona, Hermana Bauma,

Wiliama Lenza i Wilhelma Zeecka.

Tam te pewnie mieszkał.

Karl Schmalz został członkiem loy

ju jako emeryt. Członkowie rodzi-

ny Schmalz byli poborcami podat-

kowymi, członkami rady miejskiej,

przedsibiorcami, oraz załoycielami

banku kredytowego. Bank Kredytowy

Schmalza, czyli „Schmalzschen Cre-

ditbank”, był najwaniejsz instytucj

kredytow Banku w Lborku.

Friedrich Wirth był właci-

cielem młyna. Według ksiki

adresowej mieszkał na Schlo-

ßfreiheit.

Karl Frenzel był nauczy-

cielem, podobnie jak drugi

zwolnomularz Paul Henc-

kel. Mieszkał na dzisiejszym

Placu Kopernika, czyli daw-

nym Salvatorkirchplatz.

Albert Breschneider był

ksigowym, miał dobr repu-

tacj, mieszkał na ulicy Bis-

markstraße, czyli dzisiejszej

Alei Wolnoci.

Wilhelm Casper (I) i Wil-

helm Casper (II). Rodzina

Casperów jest kolejn rodzi-

n z tych bardzo zamonych,

której członkowie byli wol-

nomularzami. Chodzi tu o Wilhelma

Capera, który posiadał wytwórni win

i likierów, oraz o Wilhelm Caspera

(II) Johannesa, właciciela wytwórni

spirytusu.

CPER Z LBOR





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

38 a n t Y m a s o n i c a

franz alfred six

narodowo-socjalistyczny

sPec od masonerii

D R n o R b e R t w Ó j t o w i c z

swoich pracach, omawiajc ostatnie lata

przedwojenne, Ludwik Hass podkrelał, i

„władze zhitleryzowanych Niemiec walk

z«ruchem symbolicznej kielni» w skali nie tylko kra-

jowej, lecz take – co było chyba praktyk bezpreceden-

sow – równie midzynarodowej”. Było to widoczne

w strukturze utworzonego w 1931 r. Sicherheitsdienst

des Reichsführers-SS (SD). Sporód funkcjonujcych

wramach SD-Hauptamtes trzech urzdów problematyka

wolnomularska interesowała przede wszystkim Amt

II SD-Inland (Abteilung 111), w mniejszym zakresie

zajmował si tym równie kontrwywiadowczy Amt III

SD-Ausland/Abwehr (Abteilung 213). Po utworzeniu

w 1939 r. Reichssicherheitshauptamtu (RSHA) w skład

którego włczono struktury SD, Amt II po reorganizacji

przekształcił si w Amt VII Weltanschauliche Forschung

und Auswertung – SD-Ausland, zajmujcy si zagad-

nieniami wiatopogldowymi i ideologicznymi wród

„wrogów systemu”, m.in. masonów. Funkcjonujcy

wramach SDHA Amt II pocztkowo kierowany był przez

prawnika Hermanna Johanna Heinricha Behrendsa,

a póniej przejł go specjalista od propagandy Franz

Alfred Six. Wspominajc tego ostatniego, Czesław

Madajczyk wskazywał: „W aparacie policyjnym zwraca

uwag kilku ludzi ze wiata nauki. Naleał do nich SS

-Br[igade]f[ührer] F. A. Six, profesor uniwersytecki,

współorganizator E[insatz]gr[uppen] na Polsk, prze-

widziany jako szef policji i SS w okupowanej Anglii,

szef Vorkommando Moscau, a póniej szef VII urzdu

RSHA i łcznik z resortem Ribbentropa”.

rodzony 12 sierpnia 1909 r. w Mannheim Franz

Alfred Six w młodoci zrobił błyskawiczn karie-

r. Jeszcze jako student uniwersytetu w Heidelbergu

w1929 r. zwizał si z Nationalsozialistische Deutsche

Studentenbund. Od 1930 r. był członkiem liczcej si

ju wówczas w parlamencie Nationalsozialistische Deu-

tsche Arbeiterpartei (NSDAP). Kolejnym krokiem było



hermann rauschning















W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

a n t Y m a s o n i c a

wstpienie w 1932 r. do Sturmabteilung der NSDAP

(SA), a nastpnie w 1935 r. do Schutzstaffel der NSDAP

(SS) i kariera funkcjonariusza Sicherheitsdienst des

Reichsführers-SS (SD). Ze strukturami tymi zwizał

Six kolejn dekad swojego ycia. Równoczenie z tymi

działaniami przez cały czas starał si dba o rozwój

kariery naukowej. Ukoczywszy studia na Uniwersy-

tecie w Heidelbergu, kontynuował nauk i w 1934 r.

obronił dysertacj doktorsk zatytułowan Die politische

Propaganda des Nationalsozialismus. Opracowanie to

ukazało si zreszt dwa lata póniej drukiem pod nie-

co zmienionym tytułem Die Politische Propaganda der

NSDAP im Kampf um die Macht (1936). W tym samym

czasie w 1936 r. ogłosił te rozpraw habilitacyjn Die

Presse der nationalen Minderheiten im Deutschen Reich.

Jeszcze w 1935 r. Six został szefem Centralnego Wy-

działu „Prasa i Biblioteka” w SD-

Hauptquartier z siedzib w Berlinie.

Jak podkrelał Karol Grünberg: „zajł

si opracowaniem jednolitego syste-

mu ewidencjonowania w specjalnych

kartotekach wszelkich informacji do-

tyczcych pracy, postaw politycznych

rodowisk dziennikarskich, publi-

cystów i wydawców”. Kariera funk-

cjonariusza SD i kariera pracownika

naukowego to dwie drogi, po których

Six starał si poda równolegle. Od

1937 r. był profesorem na Uniwersy-

tecie w Königsbergu, gdzie zajmował

si naukowo przeciwnikami reimu

nazistowskiego. W 1938 r. stał na czele

działajcego podczas Anschlussu Au-

strii Einsatzkommando Österreich.

W marcu wraz wojskiem do Austrii

wkroczyło około 2000 funkcjonariu-

szy SD i Gestapo, którzy przystpili do maso-

wych aresztowa wszystkich przeciwników.

Jedn ze wskazywanych podczas tej akcji

grup byli wolnomularze. W 1938 r. został

kierownikiem Amtu II w SD-Hauptquartier,

a w 1940 r. dziekanem na Auslandswissens-

chaftlichen Fakultät w Berlinie. Dało mu

to znacznie wiksze moliwoci i usiłował

w tym okresie stworzy think tank zrzesza-

jcy nazistowskich naukowców z rónych

instytucji. Jeli chodzi o prac naukow, to

koncentrujc si przeciwnikach reymu,

sporo uwagi powicał wolnomularstwu

iwkolejnych latach był te autorem kilku

prac mu powiconych, w tym: Freimaurerei

und Judenemanzipation (1938), Freimaurerei

und Christentum (1940) i Studien zur Gei-

stesgeschichte der Freimaurerei (ok. 1942).

wansowany w 1939 r. do stopnia SS-Standarten-

führera, stał si niewtpliwie jedn z kluczowych

postaci SD-Hauptamtu, aktywnie angaujc si w two-

rzenie rasistowskiej polityki i logistyki przeladowa

ydów. Podczas przygotowa w 1939 r. agresji na Polsk

był członkiem Sztabu Heydricha dla likwidacji całego

kierownictwa polskiego i odpowiadał za działalno

SD w tym zakresie. W 1940 r. Six został pełnomocni-

kiem szefa Sipo i SD w Wielkiej Brytanii, z zadaniem

likwidacji antynazistowskich organizacji i aresztowania

przedstawicieli ycia politycznego i naukowego na Wy-

spach Brytyjskich. Z tego okresu pochodzi zawierajcy

2820 nazwisk Sonderfahndungsbuch G.B., stanowicy

przygotowan dla oddziałów Einsatzkommando list

proskrypcyjn Brytyjczyków i zamieszkujcych na Wy-

spach emigrantów z okupowanej Europy. Odrbny wykaz





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

40 a n t Y m a s o n i c a

objł wiele organizacji, które miały zosta zlikwidowane,

m.in. wolnomularstwo, wiadkowie Jehowy czy skau-

ting. W 1941 r. Six został szefem jednego z oddziałów

operacyjnych Einsatzgruppe B Vorkommando Moskau

(VK Moscow/SK 7c), którego głównym zadaniem miało

by przejcie archiwów komunistycznych po zdobyciu

Moskwy. W jednym z raportów pisał: „Vorkommando

Moskau zmuszony był wykona wyrok na kolejnych

46 osobach, wród nich 38 ydach, którzy próbowali

stworzy niepokoje i niezadowolenie w nowo powsta-

łym getcie Smoleskim”. W 1943 r. Six w randze Mi-

nisterialdirigent kierował Kulturpolitischen Abteilung

wMinisterstwie Spraw Zagranicznych.

o wojnie Six ukrywał si na farmie w Hesji pod

nazwiskiem Georg Becker. Aresztowany przez

Amerykanów, w 1948 r. stanł przed amerykaskim

trybunałem wojskowym w IX procesie norymberskim

przeciwko członkom Einsatzgruppen. 10 kwietnia

1948r. trybunał pod przewodnictwem sdziego Mi-

chaela A. Musmanno skazał go na 20 lat wizienia.

Wydawałoby si, e w tym momencie kariera tego

ambitnego czterdziestolatka definitywnie si zako-

czyła. Nic bardziej mylnego... Proces i surowy wyrok

w procesie grup operacyjnych stanowił jedynie krótki

epizod w jego yciu. Ju w. padzierniku 1952 r. ame-

rykaski Wysoki Komisarz w Niemczech John Jay

McCloy podjł decyzj o ułaskawieniu Sixa.

dy latem 1945 r. gen. Reinhard Gehlen z ameryka-

skim błogosławiestwem przystpił do tworzenia

powojennej niemieckiej słuby wywiadowczej Organisa-

tion Gehlen, zadeklarował nie zatrudnianie nikogo, kto

był zaangaowany z SS i Gestapo. Obietnica ta miała si

nijak do realizowanej przez niego praktyki i jak wskazuj

Jonathan Vankin i John Whalen: „od razu złamał o-

cjalne słowo, zatrudniajc co najmniej szeciu członków

SS i weteranów Sicherheitdienst. A elita amerykaskiej

inteligencji odwracajc si, spogldała w innym kierun-

ku. Dwa znane powojennych transfery dokonane przez

Gehlena to dr Franz Alfred Six i Emil Augsburg, weterani

wywiadu SS zaangaowani w masow zagład ydów. Obaj

byli zbrodniarzami wojennymi”. Zwolniony w 1952r.

zLandsberger War Criminal Prison Six niemal natych-

miast zaczł pracowa w Organizacji Gehlena, a póniej

Bundesnachrichtendienst.

iedy doszło do głonego procesu SS-Ober-

sturmbannführera Adolfa Otto Eichmanna wmaju

1961 r., stojcy na czele Sdu Najwyszego Izraela Moshe

Landau, na wniosek adwokata oskaronego, zwrócił si

do władz niemieckich o pomoc prawn wzakresie prze-

słuchania jako wiadka [Franza] Alfreda Sixa zamieszka-

łego w Kressbronn/Bodensee przy Weinbergstraße 14.

Było to spowodowane tym, e praktycznie ju od 1938

r. Six był strukturach SS przełoonym Eichmanna. Co

zadziwiajce, człowiek, który pełnił jedn z kluczowych

roli w SD, poza tym jednym razem praktycznie nie był

niepokojony. Majc bogate dowiadczenie w zakresie

propagandy, prof. Six nadal zajmował si t dziedzin,

cho teraz nazywało si to ju nie propaganda, lecz

marketing. W 1957 r. został szefem reklamy w zakładach

Porsche Diesel Motorenbau GmbH w Friedrichshafen.

Był te wykładowc wjednej z najwikszych europej-

skich szkół zarzdzania Akademie für Führungskräfte

der Wirtschaft oraz autorem ksiek „Marketing in der

Investitionsgüterindustrie. Durchleuchtung, Planung,

Erschließung (1968) i Ein neues Marketing in einer neuen

Welt (1974). Pod koniec ycia wycofał si do Caldaro

w Południowym Tyrolu, gdzie były nazistowski archi-

tekt Hermann Giesler zbudował dla niego dom. We

wzgldnym spokoju Six przeył tam do połowy lat 70.,

kiedy to 9 lipca 1975 r. zmarł we włoskim Bolzano. #

Mając bogate doświadczenie w zakresie

propagandy, prof. Six nadal zajmował się tą

dziedziną, choć teraz nazywało się to już nie

propaganda, lecz marketing.

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

k ą c i k l i t e r a c k i

baryłka

amontillado

e D g a R a l l a n p o e

ysice razy wbijał mi szpile, co znosi-

łem, uywajc swych wszystkich

sił, ale gdy omielił si mnie

obrazi, poprzysigłem zemst. Wy,

którzy dobrze znacie mój charak-

ter, nie przypuszczacie jednak, e

mógłbym komu otwarcie grozi.

Nareszcie zostan pomszczony;

to było ju postanowione, ale

sama stanowczo podjtego

postanowienia nie dopuszczała

moliwoci ryzyka. Nie mog

jedynie wymierzy kar, lecz

musz sam pozosta bezkarny.

Nie mona uzyska rekompensaty

za wyrzdzone krzywdy, jeli ten,

kto je mci, zostanie za to ukarany.

Tak samo nie ma zadouczynienia,

gdy mciciel nie odsłoni swej zemsty

temu, który wyrzdził mu krzywd.

Oczywicie ani słowem, ani czynem nie dałem

Fortunatowi powodu, by zwtpił w moje dobre ku

niemu nastawienie. Nadal si do niego umiechałem, jak

miałem w zwyczaju, a on nie dostrzegł, e TEZ umiech

ten wywoływała myl o tym, e jest moj oar.

Fortunato miał pewn słabo, cho w oczach innych był

człowiekiem, którego naleało szanowa, a nawet si ba.

Otó chełpił si, e jest wielkim znawc wina. Nieliczni

Włosi maj prawdziwie cnotliw dusz. Najczciej wykazuj

entuzjazm w momentach i przy okazjach, gdy mog oszuka

brytyjskich czy amerykaskich MILIONERÓW. Jeli chodzi

o malarstwo i szlachetne kamienie, Fortunato – jak jego

rodacy – gadał na pusto, ale w dziedzinie starych win był

godny zaufania. Pod tym wzgldem za bardzo si od niego

nie róniłem, sam bdc obyty z włoskimi szlachetnymi

trunkami i kupujc wiele, gdy tylko nadarzała si okazja.

Zapadał ju zmrok, gdy pewnego wieczoru, w kulmina-

cyjnym momencie karnawałowych szalestw, spotkałem

mojego przyjaciela. Zagadnł mnie z niecodziennym ciepłem,

jako e tego dnia sporo pił. Przebrany był za błazna – nosił

obcisły pasiasty strój, a jego głow zdobiła stokowa czapka z

dzwoneczkami. Tak bardzo si ucieszyłem, zobaczywszy go,

e miałem wraenie, i nigdy nie przestan ciska jego dłoni.

Powiedziałem mu:

- Drogi Fortunato, to szczcie, e ci spo-

tykam. Jake piknie dzi wygldasz!

Otrzymałem beczk zawierajc pono

Amontillado, ale mam co do tego wt-

pliwoci.

- Jak to? – odparł. – Amontillado?

Beczka? Niemoliwe! W samym

rodku karnawału?

- Troch w to wtpi – odpo-

wiedziałem. – A byłem na tyle

głupi, e zapłaciłem pełn cen

za Amontillado bez konsultacji

z tob. Nie mogłem ci znale,

a bałem si straci tak okazj.

- Amontillado!

- Troch w to wtpi.

- Amontillado!

- I musz si przekona.

- Amontillado!

- Jeeli jeste zajty, id włanie do Luche-

siego. Jeli kto w ogóle potra to oceni, on jest

tym człowiekiem. Powie mi…

- Luchesi nie odrónia Amontillado od Sherry.

- A jednak naiwni sdz, e jego kubki smakowe s po-

równywalne z twoimi.

- Chodmy.

- Dokd?

- To twych piwnic.

- Przyjacielu, nie. Nie chc wykorzystywa twojej dobrej

natury. Widz, e umówiony z Luchesim.

- Nie jestem z nikim umówiony. Chodmy.

- Nie, przyjacielu. Nie chodzi o spotkanie, ale o silne prze-

zibienie, którego, obawiam si, mógłby si nabawi. Moje

piwnice s wilgotne nie do zniesienia. Pokryły si saletr.

- A jednak pójdmy. Co tam przezibienie. Amontillado!

Nalegam na to, a co do Luchesiego, to nie odrónia ona

Sherry od Amontillado.

Mówic to, Fortunato uczepił si mojej rki. Zakładajc

mask z czarnego jedwabiu i otulajc si płaszczem, zniosłem

jego ponaglenia, bymy udali si do mego pałacu.

W domu nie było nikogo ze słuby. Wymknli si, by

poswawoli. Powiedziałem im, e nie wróc do rana i da-

łem wyrane rozkazy, by nie ruszali si z domu. Dobrze

wiedziałem, e to zapewni ich natychmiastowe zniknicie,

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

42 k ą c i k l i t e r a c k i

jak tylko si odwróc, wszystkich co do jednego.

Wziłem dwa łuczywa z ich pomieszcze i podajc jedno

Fortunatowi, poprowadziłem go przez kilka amlad pokojów

do sklepionego wejcia prowadzcego do piwnic. Zszedłem

po długich krconych schodach, proszc go, by był ostrony,

gdy za mn podał. Doszlimy wreszcie do stóp schodów

i stanlimy obaj na wilgotnej posadzce katakumb rodziny

Montresor. Kroki mojego przyjaciela były nierówne, adzwo-

neczki przy jego czapce pobrzkiwały, gdy szedł.

- Beczka – powiedział.

- Jest troch dalej – odparłem – ale widz biał błon

błyszczc na cianach tej groty.

Odwrócił si do mnie i spojrzał na mnie par przymglonych

oczu, wskazujcych na upojenie alkoholowe.

- Saletra? – spytał po chwili zastanowienia.

- Saletra – odpowiedziałem. – Od kiedy tak kaszlesz?

- Uch, uch, uch, uch, uch, uch.

Mój biedny przyjaciel przez kilka minut nie był w sta-

nie odpowiedzie.

- Niewane – powiedział w kocu.

- Chod – powiedziałem zdecydowanie – wracamy. Twoje

zdrowie jest cenne. Jeste bogaty, szanowany, podziwiany,

kochany. Jeste szczliwy jak niegdy ja byłem. Jeste czło-

wiekiem, za którym bd tskni. Ja to inna sprawa. Wrócimy,

ty si rozchorujesz, ja nie mog by za to odpowiedzialny.

Poza tym, jest jeszcze Luchesi…

- Przesta – powiedział – ten kaszel nic nie znaczy. Nie

zabije mnie. Nie umr z powodu kaszlu.

- To prawda – odparłem. – I nie mam zamiaru niepotrzebnie

ci martwi, ale musisz si odpowiednio zabezpieczy. Łyk

tego Medoca ochroni nas przed wilgoci.

Odbiłem szyjk butelki, któr wycignłem z długiego

szeregu jej podobnych, otoczonych pleni.

- Wypij – powiedziałem, podajc mu wino.

Podniósł je do ust z podliwym spojrzeniem. Zatrzymał

si i skinł do mnie głow w porozumiewawczy sposób,

ajego dzwoneczki zabrzczały.

- Pij – powiedział – za tych, którzy spoczywaj wokół nas.

- I za twoje długie ycie.

Ponownie wził mnie pod rk i poszlimy dalej.

- Te piwnice – powiedział – s ogromne.

- Montresorowie – odparłem – byli niezwykle liczn ro-

dzin.

- Nie pamitam waszego herbu.

- Ogromna ludzka stopa odziana w złoto na lazurowym

polu; stopa miady wciekłego wa, który trzyma obcas

w zbach.

- A moo?

- Nemo me impune lacessit.

- Brzmi dobrze – powiedział.

Wino sprawiło, e zaiskrzyły mu oczy, a dzwoneczki

zabrzczały. Moja własna wyobrania nabrała ciepła

dziki Medocowi. Mijalimy ciany zgromadzonych

koci, upstrzone baryłkami i beczkami, wchodzc wnaj-

bardziej odległe zakamarki katakumb. Zatrzymałem si

znowu, tym razem omielajc si złapa Fortunata za

rami powyej łokcia.

- Saletra! – powiedziałem – widz, e jest jej coraz wicej.

Opanowała piwnice jak mech. Jestemy pod dnem rzeki.

Krople wilgoci przesczaj si przez stosy koci. Idmy std

nim bdzie za póno. Twój kaszel…

- Nic nie znaczy – odparł – idmy dalej. Ale najpierw

jeszcze po łyku Medoca.

Otworzyłem i podałem mu pkat butl De Grave. Oprónił

j jednym haustem. Jego oczy błysnły mocnym wiatłem.

Zamiał si i podrzucił butelk, wykonujcych przy tym

gesty, których znaczenia nie pojłem.

Spojrzałem na niego zaskoczony. Powtórzył gest – był gro-

teskowy.

- Nie rozumiesz? – spytał.

- Nie – odpowiedziałem.

- Nie naleysz wic do bractwa.

- To znaczy?

- Nie jeste masonem.

- Tak, tak – powiedziałem – tak, tak!

- Ty? Niemoliwe! Masonem?

- Jestem masonem – odparłem.

- Znak – powiedział.

- Oto i on – odpowiedziałem, wycigajc spod płasz-

cza kielni.

- Ale z ciebie artowni – krzyknł, cofajc si o kilka

kroków. – Chodmy do tego Amontillado.

- Niech tak bdzie – powiedziałem, umieszczajc narzdzie

pod płaszczem i ponownie podajc mu rami.

Ciko si o nie oparł. Nadal podalimy w poszukiwaniu

Amontillado. Przeszlimy przez szereg niskich pomieszcze,

zeszlimy, poszlimy dalej, znowu zeszlimy, a dotarlimy

do głbokiej krypty, w której powietrze było tak zanieczysz-

czone, e nasze pochodnie raczej si arzyły ni płonły.

W najdalszym kocu krypty znajdowała si kolejna, mniej

przestronna. Jej ciany były wyłoone ludzkimi szcztkami

zebranymi w stosy a po sut, jak w wielkich katakumbach

paryskich. Trzy boki tej wewntrznej krypty nadal nosiły

ornamenty w tamtym stylu. Z czwartej ciany usunito koci,

które leały bezładnie na ziemi, w jednym miejscu tworzc

spor gór. W cianie, z której usunito koci dostrzeglimy

jeszcze jeden wewntrzny zakamarek, głboki na jakie

cztery stopy, szeroki na trzy, a wysoki na sze do siedmiu.

Wydawało si, e nie powstał w adnym konkretnym celu,

tworzył po prostu przestrze midzy dwiema ogromnymi

podporami dachu katakumb i koczył si jedn z otaczaj-

cych je cian z mocnego granitu.

Fortunato na próno podnosił swoje licho płonce łuczywo,

starajc si dojrze, co znajdowało si w głbi pomieszcze-

nia. Słabe wiatło nie pozwalało nam zobaczy, co było na

samym jego kocu.

- Wchod – powiedziałem – tam jest Amontillado. A co

do Luchesiego…

- To ignorant – przerwał mi przyjaciel, niepewnie ruszajc

naprzód, podczas gdy ja natychmiast podyłem za nim.

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

k ą c i k l i t e r a c k i

W jednej chwili dotarł do kocówki tej niszy i powstrzy-

many przez skał, stanł tam głupio oniemiały. Chwil

potem przykułem go do granitu. Na jego powierzchni

znajdowały si dwa elazne skoble, odległe od siebie ojakie

dwie stopy, na tym samym poziomie. Z jednego odchodził

krótki łacuch, a z drugiego zamek. Przerzuciłem oba

w pasie Fortunata i w cigu kilku sekund zatrzasnłem.

Był zbyt zaskoczony, by si opiera. Wycignłem klucz

icofnłem si z niszy.

- Potrzyj rk cian – powiedziałem – bez wtpienia

poczujesz saletr. W rzeczy samej, jest tu BARDZO wilgot-

no. Jeszcze raz pozwól, e bd ci błagał, bymy wrócili.

Nie? W takim razie musz ci tutaj zostawi. Ale najpierw

wywiadcz ci wszelkie moliwe przysługi.

- Amontillado! – wydusił z siebie mój przyjaciel, w dalszym

cigu głboko zaskoczony.

- Tak – odparłem – Amontillado.

Wypowiedziawszy te słowa, skierowałem si w stron kopca

koci, o którym wczeniej mówiłem. Odrzucajc je, szybko

odkryłem spor ilo kamienia murarskiego i zaprawy. Tym

materiałem i za pomoc mojej kielni zaczłem ochoczo

zamurowywa wejcie do niszy.

Ledwie połoyłem pierwsz warstw mojego murarskie-

go dzieła, odkryłem, e alkoholowe upojenie Fortunata

w duej mierze ju wyparowało. Pierwsz wskazówk

było ałosne zawodzenie z głbi wnki. To nie był płacz

pijanego! Nastpnie zapanowała długa i uporczywa ci-

sza. Połoyłem drug warstw, trzeci i czwart, i wte-

dy usłyszałem wciekłe brzczenie łacucha. Odgłosy

utrzymywały si przez kilka minut, w trakcie których

wsłuchiwałem si w nie z rosnc satysfakcj. Przestałem

kła kamienie i usiadłem na kociach. Gdy wreszcie

brzczenie zanikło, podniosłem kielni i ju bez przerwy

dokoczyłem pit, szóst i siódm warstw. Mur sigał

mi ju prawie do piersi. Ponownie przerwałem prac

itrzymajc łuczywo nad efektem mych prac murarskich,

pozwoliłem kilku słabym promykom pa na sylwetk

osoby znajdujcej si w rodku.

Kilka głonych i przenikliwych krzyków, które nagle wy-

dobyły si z gardła postaci skutej łacuchem, gwałtownie

mnie odepchnło. Przez krótk chwil wahałem si – dra-

łem. Wycignłem z pochwy mój rapier i zaczłem macha

nim po omacku dookoła wnki, ale przypomnienie o tym,

co si dzieje, upewniło mnie, e wszystko jest w porzdku.

Połoyłem dło na solidnym budulcu katakumb i czułem si

usatysfakcjonowany. Wróciłem do muru. Odpowiedziałem

na krzyki protestu. Odbijałem je jak echo, wzmagałem,

pokonywałem głonoci i sił. A wtedy protesty ucichły.

Była ju północ i moje zadanie zbliało si ku kocowi.

Wykonałem ósm, dziewit i dziesit warstw. Sko-

czyłem du cz tej ostatniej, jedenastej. Ostatni kamie

czekał na umieszczenie w murze i obłoenie zapraw.

Trudno mi było go podnie. Umieciłem go czciowo

w miejscu przeznaczenia. Ale wówczas z głbi niszy wy-

dobył si mroczny miech, od którego włosy powstały

mi na głowie. A potem usłyszałem smutny głos, który

ztrudem rozpoznałem jako głos szlachetnego Fortunata.

Głos zabrzmiał:

- Ha, ha. He, he. Wymienity art. wietny dowcip. Ale

bdziemy si z tego miali, gdy wrócimy do pałacu. He, he,

he. Siedzc i pijc wino. He, he.

- Amontillado – odrzekłem.

- He, he, he. Tak, Amontillado. Ale czy nie robi si pó-

no? Czy nie czekaj tam na nas w pałacu? Lady Fortunato

ireszta? Chodmy ju.

- Tak. Chodmy.

- NA MIŁO BOSK, MONTRESOR!

- Tak – odparłem – na miło bosk.

Ale na próno nasłuchiwałem, czy na te słowa padnie

jaka odpowied. Zaczłem si niecierpliwi. Krzyknłem:

- Fortunato!

Nie odpowiedział. Zawołałem ponownie:

- Fortunato!

Nadal bez odpowiedzi. Cisnłem łuczywo przez ostatni

dziur w murze. W odpowiedzi usłyszałem jedynie brzcze-

nie dzwoneczków. Zrobiło mi si słabo – z powodu wilgoci

panujcej w tych katakumbach. Pospiesznie dokoczyłem

mego dzieła. Umieciłem ostatni kamie na miejscu i ob-

łoyłem go zapraw. Wokół nowo wybudowanego muru

odtworzyłem stary szaniec z koci. Przez pół wieku nie

przeszkodził im aden miertelnik.

In pace requiescat!

TŁUM.

TARZYNA SOSNOWS



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

44 k ą c i k l i t e r a c k i

istoria zemsty

na przyjacie-

lu, który do-

pucił si miertelnej,

dosłownie, obrazy

(„Tysice razy wbi-

jał mi szpile, co

znosiłem, uywajc

swych wszystkich

sił, ale gdy omielił

si mnie obrazi, po-

przysigłem zemst”),

pisana z perspektywy

sprawcy tego aktu, roz-

grywa si w nieznanym

miecie we Włoszech, w nie-

sprecyzowanym bliej czasie

– cho czytajc, łatwo sobie

wyobrazi, e czasem akcji jest wiek

osiemnasty, za jej miejscem Wenecja.

By moe sprawia to wybitnie liberty-

ska atmosfera, jaka towarzyszy obu bo-

haterom dramatu: Montresorowi, czyli

narratorowi-zabójcy, oraz jego oerze,

Fortunatowi. Jeden i drugi, stanowic

wygodne dla siebie normy moralne,

feruj równoczenie wyroki – cho

tylko jeden omieli si je egzekwowa.

Tak jak w kilku innych nowelach Poego,

narracja wykorzystuje motyw osoby

pogrzebanej ywcem – w tym wypadku

przez jej zamurowanie w piwnicach

pałacu Montresor.

czniowie i sukcesorzy Poego (Ri-

chard P. Benton, Robert Pollin)

uwaali, e Baryłka Amontillado ma hi-

storyczne odniesienia do osoby XVII-

wiecznego francuskiego

dworaka i intryganta

Claude de Bourde-

ille, hrabiego Mon-

tresoru. Póniejsi

biografowie pisa-

rza oraz historycy

literatury wskazuj

jednak na popularne

wswoim czasie ród-

ło literackie: ksik

A Man Built in a Wall

(Człowiek wmurowany

w ścianę, 1844), autorstwa

Joela Headley’a. W zgodzie

z XIX-wieczn mod i fascy-

nacj tematem „pogrzeba-

nego ywcem”, autor zdaje

relacj o znalezionym szkielecie,

zamurowanym w cianie pewnego

kocioła we Włoszech. Szczegóły

zbrodni, opisane przez Headley’a, s

zblione do tych z opowiadania Poe-

go. Oprócz motywu wabienia wroga

do ukrytej wnki, obrazu powolnego

wznoszenia muru, któremu towarzysz

coraz cichsze wołania oary, mamy

wspóln o dramatyczn – zemst

baryłka

amontillado

czyli zemsta doskonała

p R o f . D R h a b .

t a D e u s z c e g i e l s k i

Baryłka amontilladothe Cask of amotillado







 

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 2 • n u m e r 5 2

k ą c i k l i t e r a c k i

za rzeczywiste lub tylko wyimagino-

wane krzywdy. Oczywista inspiracja

literacka nie wyklucza wszak innej,

czysto prywatnej. Naprowadza nas na

ni – midzy innymi – wtek wolno-

mularski, który pojawia si w fabule.

„Groteskowy gest” wykonany przez

Fortunata, mocno ju wstawionego

miłonika wina, ma stanowi znak

przynalenoci do bractwa wolnych

mularzy. W reakcji Montresor rozchyla

poł płaszcza, aby pokaza kielni ipo-

wiedzie, e równie on jest wolno-

mularzem. Fortunat traktuje rzecz jako

art. Dla niego narzdzie mularskiej

pracy słuy wyłcznie zabawie, jest

li tylko elementem karnawałowego

przebrania – podobnie jak jego własny

błazeski strój z dzwoneczkami.

olnomularski incydent, opisany

w Baryłce Amontiado, pozornie

bez zwizku z postaci oary, prowadzi

nas przecie ku pewnemu wydarze-

niu w yciu pisarza, w którym tajne

– co prawda tylko kcyjne – stowa-

rzyszenie odegra miało istotn rol.

Tym wydarzeniem był konikt Poego

zjednym z jego literackich przyjaciół,

omasem Dunnem Englishem, le-

karzem i prawnikiem z wykształcenia,

póniejszym deputowanym do Kon-

gresu Stanów Zjednoczonych. W 1846

roku English opublikował powie zat.

1844, or e Power of the S.F, która

zawierała odniesienia do tajnych sto-

warzysze, przede wszystkim jednak

przedstawiała Poego jako pijaka, kłam-

c i oszusta. Bohaterem jest „sławny

autor” e Black Crow (Czarnego

Kruka), który uywa sformułowa

takich jak „ju nigdy” lub „najmilszej

mej Leonore”, co stanowiło łatwe do

odczytania aluzje do osoby poety.

Poe zdobył wszak uznanie poematem

Kruk, a jego deklarowana wielokrotnie

wola zerwania z alkoholem – iprzy-

sigi składane rónym osobom – sta-

ła w jawnej sprzecznoci z czynami.

Na atak Englisha Poe odpowiedział

Baryłką Amontillado, uywajc spe-

cycznych odniesie do tekstu adwer-

saa – czytelnych dla współczesnych.

Wikszo miejsc iobrazów z Beczułki

Amontillado pokrywa si z didaskalia-

mi z powieci Englisha, której akcja

rozgrywa si w podziemnej krypcie.

atyra autorstwa Englisha, o której

istnieniu, gdyby nie sława Poego

u potomnych, nikt by ju dzi nie pa-

mitał, stanowiła efekt rozgłosu, jaki

towarzyszył nie tylko twórczoci, ale

i prywatnemu yciu pisarza. Przyczy-

niło si do, prócz alkoholizmu oraz

rzekomej narkomanii, głównie pasmo

erotycznych i zarazem literackich afek-

tów, przerwanych dopiero tragiczn

mierci w 1849 roku – pisarza znale-

ziono na jednej z ulic Baltimore w sta-

nie alkoholowego delirium. Nie udało

si go odratowa; cztery dni póniej,

7padziernika zmarł nad ranem.

Najsilniejszy emocjonalnie zwizek

łczył Poego z polubion potajemnie

w wieku lat 13, a zmarł na grulic w

wieku zaledwie 25 lat Virgini Clemm

(1822 – 1847), kuzynk pierwszego

stopnia. Ta mier zaciyła na reszcie

ycia pisarza, pogłbiajc jego chorob

alkoholow i komplikujc, i tak niełatwe,

relacje z otoczeniem. Do trudnych nale-

ały bez wtpienia zwizki Poego zko-

legami i koleankami po piórze: z tymi

pierwszymi ostro niekiedy rywalizował,

z drugimi przyjanił si i irtował. Czy

relacje z kobietami-literatkami miały

nie tylko sentymentalny i platonicz-

ny charakter? O to spieraj si do dzi

biografowie, którzy te nie s zgodni co

do zwizku Edgara Allana z Virgini;

niektórzy utrzymuj, e małestwo

zcioteczn siostr pozostało nieskonsu-

mowane. Ju w okresie choroby Virginii,

w 1845 r., Poe zawarł znajomo zpo-

pularn wówczas w Ameryce 34-letni,

zamn, lecz yjc w separacji zm-

em, poetk i pisark Frances Sargent

Osborn (1811 – 1850). Zwizek za-

owocował wymian wzajemnie sobie

dedykowanej romantycznej poezji; miał

mie te zbawienny wpływ na Edgara

Allana, poniewa ten nie tylko nie pił

alkoholu w towarzystwie poetki, ale

iobiecywał jej „zasadnicz popraw”,

jeli idzie onaduywanie napojów wy-

skokowych. Stało si to przyczyn, dla

której zazdrosna oma Virginia skłonna

była tolerowa jego przyja z Frances

(która w oczach dwudziestolatki była

ju, jak wynika zpowiconego jej wier-

sza Virgini, „starsz kobiet”).

ten układ wmieszała si inna

wielbicielka talentu Poego,

mocno zakochana w nim młoda poet-

ka Elisabeth F. Ellet (1817 – 1877).

Poe nazwał jej miło „obmierzł”

izwierzał si, e „nie moe z ni uczy-

ni nic poza odrzuceniem ze wstr-

tem”. Drukował przecie wiele jej wier-

szy na łamach magazynu „Broadway

Journal”, którego był współwłacicie-

lem. Ellet, w czasie złoonej wstycz-

niu 1846 roku wizyty w domu poety,

zauwayła, i Poe znajduje si wposia-

daniu listów Frances Sargent Osborn

oraz e zawieraj one pewne wysoce

„niedyskretne” fragmenty. Zawia-

domiła o swym odkryciu zarówno

ma pani Osborn, jak i wspólnych

przyjaciół, domagajc si równocze-

nie, aby Edgar Allan zechciał zwróci

jej własne listy. Pisarz miał zado-

uczyni natychmiast temu daniu;

mimo to Ellet poprosiła swego brata,

pułkownika Williama Lummisa, aby

zadał zwrotu korespondencji w jej

imieniu. Ten, zkolei, nie dał wiary, i

listy wróciły do autorki i miał grozi

mierci Poemu.

W

przedstawieniu, w którym

wziło udział niemal całe

rodowisko literackie Nowego Jorku

issiednich stanów, pojawili si kolejni



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

46 k ą c i k l i t e r a c k i

aktorzy w osobach omasa Dunna En-

glisha oraz ma pani Osborn. English,

zazdrosny o sław Poego, przyłczył

si do chóru oskarycieli – włanie

w chwili, gdy Edgar Allan zwrócił si

do niego o pomoc. Doszło do bójki

midzy Poem i Englishem, z której

poeta wyszedł mocno pokancerowany

przez adwersarza. W midzyczasie pani

Ellet odwołała swoje oskarenie, ale w

jego miejsce postawiła nowe, o wiele

jeszcze cisze: listy, które miała jej

pokaza pani Poe, poeta pisał sam do

siebie – widoma oznaka „lunatyzmu”,

czyli choroby umysłowej. To wyznanie

stało si ródłem plotkarskiej notki

na łamach dziennika „e St. Louis

Reveille”: „poruszenie ogarnło Nowy

Jork, a to z powodu pana Edgara A.

Poe, poety i pisarza, który zaniemógł

tak dalece, e jego przyjaciele musieli

odda go pod opiek doktora Brighama

ze Schroniska dla Obłkanych w Utica

[koło N.J.]”.

oe nie pozostał dłuny i zaatako-

wał przeciwnika na polu, na któ-

rym dysponował wyran przewag.

Latem 1846 r., na łamach czasopisma

„Godey’s Lady’s Book”, w prowadzo-

nej przez siebie stałej rubryce nazwał

Englisha „osob pozbawion nawet

elementarnego wykształcenia, któ-

ra trudzi si z zamiarem pouczania

ludzkoci w sprawach literatury”. List

opublikowany przez Englisha w lip-

cu tego roku w „New York Mirror”

skłonił Poego do oskarenia wydawcy

gazety o zniesławienie. Spraw jednak

w sdzie przegrał.

Skandal, osignwszy jesieni 1846

roku swoje apogeum, zaczł zwolna za-

miera, tym bardziej, e pani Osborn,

przyczyna ataków ze strony zazdrosnej

pani Ellet, pogodziła si zmem.

Oar, bezbronn, stała si Virginia

Poe, która stale otrzymywała złoliwe,

anonimowe listy – co nie mogło nie

wywrze wpływu na stan jej zdrowia.

Tuberkuloza była w jej czasach choro-

b w zasadzie nieuleczaln. Umierajc

w styczniu 1847 r., miała powiedzie,

e pani Ellet „była jej morderczyni”.

Nie rozgrzeszajc wtym miejscu Ed-

gara Allana Poego, którego alkoholizm

i róne, niekoniecznie literackie, eks-

cesy stały si praródłem nieszczcia,

musimy wyrazi zrozumienie dla jego

bezkrwawej, przecie okrutnej zemsty

na Englishu. Zemsta ta miała prze-

dłuenie w innym jeszcze opowiada-

niu Poego Żabi skoczek (Hop-Frog),

opublikowanym w marcu 1849 roku, a

wic roku jego mierci. Fabuła utworu

osnuta została wokół okrutnej zemsty

królewskiego błazna, karła, na jego

władcy i siedmiu ministrach. Karzeł

jest bardzo podatny na alkohol, a król,

który zna słabo błazna, zmusza go

do spełniania pełnych pucharów wina.

Nie wchodzc tu ju w szczegóły sady-

stycznej w tonie opowieci, zauwamy,

e koniec koców to jednak Poe był

tym, który „uderza z bezkarnoci”,

nie przypisujc sobie zasługi za własn

literack zemst.

Piszc Baryłkę Amontillado, pisarz

mógł si te inspirowa współczesnymi

sobie zjawiskami ogólniejszej natury.

Po pierwsze – przynajmniej po czci

– ideami Washingtonian Movement

(Washingtonian Temperance Society

lub Washingtonian Total Abstinen-

ce Society), zawizanego w 1840 r.

wBaltimore stowarzyszenia lansuj-

cego abstynencj alkoholow. Grup

tworzyli byli alkoholicy, próbujcych

odstraszy ludzi od picia. Poe miał

obiecywa przyłczenie si do ruchu

w 1843 roku, po atakach choroby al-

koholowej, nie bez nadziei na jak

publiczn funkcj. Baryłka Amontillado

byłaby wtedy pisan ad usum delphini

ponur przypowieci o zgubnych skut-

kach naduywania alkoholu.

o drugie, yciowa i pisarska ak-

tywno Edgara Allana Poe przy-

padła na okres silnej w Nowym Jorku

i ssiednich stanach antymasoskiej

reakcji, zapocztkowanej w 1826 roku

tzw. spraw Morgana. Zniknicie no-

wojorskiego wolnomularza Williama

Morgana (1774 – 1826?) w nigdy nie

wyjanionych okolicznociach spowo-

dowało oskarenie domniemanych

sprawców o dokonanie rytualnego

mordu na bracie, który ujawni miał

tajemnice masoskie. Morgan bo-

wiem, osoba o nie najlepszej reputacji,

postrzegana jako „pijak i hazardzista”,

popadłszy w konikt z macierzyst

lo w Batavii, miał si odgraa, i

opublikuje ksik zat. Illustrations

of Masonry, ujawniajc tajemnic

stopni wolnomularskich. Ksika ota-

kim tytule, pisana z pozycji nieprzy-

jaznych masonerii, w istocie ukazała

si w Batavii, w stanie Nowy Jork ju

po znikniciu Morgana.

ymierzone w masoneri oskar-

enia przybrały szybko form

politycznego ruchu, na czele którego

stanli przeciwnicy prezydenta An-

drew Jacksona (który był wolnomu-

larzem), a nawet w 1832 r. wysunli

własn kandydatur Williama Wirta.

Partia nie odniosła znaczcych suk-

cesów, uzyskujc jedynie 7 głosów

elektorskich, ale pozycja nowojorskiej

masonerii uległa silnemu osłabieniu:

z227 ló podległych w 1827 roku

Wielkiej Loy Stanu Nowy Jork, w

1835 r. pozostało zaledwie 41. W

chwili, gdy spór Poego z Englishem

osignł swe apogeum, ukazała si

ksika autorstwa Johna Quincy

Adamsa (1767 – 1848), szóstego pre-

zydenta (1825-1829), zarazem rywala

Jacksona w walce o prezydentur, zat.

Leers on the Masonic Institution –

wielce krytyczna wobec ameryka-

skiej masonerii. Kryzys zaufania do

bractwa zakoczył si w USA dopiero

po 1850 roku, a przełomowym mo-

mentem okazała si wojna secesyjna.

powiadanie o zemcie Montre-

sora na Fortunacie doczekało

si w XX wieku rónych ekranizacji

iinscenizacji. Polski widz miał okazj

zapozna si z telewizyjn nowel z

1971 roku (premiera 04.02.1972.),

w reyserii Leona Jeannota, w której

pierwszego z bohaterów zagrał Henryk

Boukolowski, drugiego za Franci-

szek Pieczka – w ramach znakomite-

go cyklu „opowieci z dreszczykiem”.

Mona tylko ałowa, e w interpre-

tacji Jeannota i Bolesława Michałka

(współautora scenariusza) zabrakło

owego „motywu masoskiego”, do-

dajcego pieprzu genialnej miniaturze

literackiej Edgara Allana Poe. #