Apel masonów Europy

wsprawie uchodźców...........str. 3

Wychowanie dla pokoju ......str. 4

Masoński humanizm

ekumeniczny ...........................str. 8

Masoni, ateiści, kobiety ......str. 10

Czas.........................................str. 12

Chopin i loża ........................str. 21

Polskość spod

masońskich strzech .............str. 22

250 lat

Teatru Narodowego ............str. 24

Król Staś i jego

wolnomularskie ogrody .....str. 26

Wolnomularstwo

jako metoda kształtowania

osobowości ...........................str. 30

Mit Ceres

na początku XXI wieku ......str. 34

Loża Róża Wiatrów

ma już 37 lat! ........................str. 38

Masoneria kobieca

w Ameryce Południowej....str. 40

Eugenia pod

Ukoronowanym Lwem ......str. 43

Apel mAsonów europy

w sprAwie

uchodźców

uropejskie obediencje wolnomularskie zostały zaalarmowane przez tragedi, jak

przeywaj migranci uciekajcy z krajów ogarnitych wojn i nkanych przez ubóstwo.

Apelujemy do rzdów Unii Europejskiej o wdroenie wspólnej polityki niezbdnej do

ochrony bezpieczestwa i godnoci tych osób. Niezdolno pastw do przezwycienia narodo-

wych egoizmów jest now oznak choroby trawicej Europ, w której hasło „kady dla siebie”

przewaa nad dobrem wspólnym.

Obediencje wolnomularskie przypominaj, e poszanowanie praw człowieka i zasada god-

noci ludzkiej tworz jedn z podstaw konstrukcji Zjednoczonej Europy. To na podsta-

wie tych zasad zbudowana została solidarno midzy naszymi narodami. Duch oywiajcy t

solidarno jest jeszcze bardziej niezbdny w kontekcie zmian, które maj obecnie wpływ na

wiele czci wiata.

Obediencje wolnomularskie przypominaj, e przypływ imigrantów nie jest ciarem, lecz

szans dla przyszłoci Europy. Jeli przypomnie sobie histori kontynentu, który był miej-

scem tak wielu migracji, obecne dramaty musz zainspirowa nowe podejcie do tego trudnego

tematu. W przeciwnym razie kontynent europejski bdzie scen podziałów i koniktów, które

mog doprowadzi do kolejnej katastrofy. Bdzie to zwizane z zaostrzaniem si nacjonalizmów.

becna tragedia musi sta si tyglem odrodzenia i odnowienia europejskiego marzenia.

Obediencje wolnomularskie oczekuj działa zmierzajcych w tym kierunku. #

S Y G N A T A R I U S Z E :

Wielki Wschód Francji, Wielka Żeńska Loża Francji, Wielka Loża Francji, Francuska Federacja Prawa Czło-

wieka, Wielka Loża Mieszana Francji, Wielka Uniwersalna Loża Mieszana (Francja), Tradycyjny Zakon

Inicjacyjny Sztuki Królewskiej G.L.R.I.S.R.U (Francja), Wielka Liberalna Loża Austrii, Wielki Wschód Belgii,

Wielka Loża Belgii, Wielka Żeńska Loża Belgii, Belgijska Federacja Prawa Człowieka, Lithos (Belgia), Wielka

Loża Chorwacji, Hiszpańska Federacja Prawa Człowieka, Międzynarodowy Mieszany Zakon Wolnomularski

DELPHI (Grecja), Najjaśniejszy Wielki Wschód Grecji, Wielki Wschód Irlandii, Wielka Loża Włoch, Wielki

Wschód Luksemburga, Wielki Wschód Polski, Wielka Symboliczna Loża Portugalii, Wielki Wschód Lusitano

(Portugalia), Wielka Żeńska Loża Rumunii, Wielki Wschód Szwajcarii, Wielka Żeńska Loża Turcji, Adogma-

tyczne Stowarzyszenie Europy Środkowej (Polska, Węgry, Rumunia, Słowenia).

Poniedziałek 7 września 2015 r.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

4L U D Z I E I I D E E

ideA pokoju w poglądAch wybrAnych polskich

współczesnych filozofów ipedAgogów

wychowAnie

dlA pokoju

B R ... R Y S Z A R D R A D W I Ł O W I C Z

ndrzej Nowicki, bdc pod koniec ycia Wielkim

Mistrzem Wielkiego Wschodu Polski, datował

swoj wydan w Gdyni Filozoę Masonerii ro-

kiem 5997, a w niej z prac i działalnoci znakomitych

wolnomularzy wywiódł jedenacie najwaniejszych zasad

postpowania. Okrelił je opisowo tak oto:

I. Ju w swojej nazwie masoneria eksponuje budo-

wanie, a jej lozoa tkwi w praktyce.

II. Otacza nas wiat niedokoczony, a zatem jest to

przestrze wymagajca twórczej aktywnoci.

V. Wolnomularz to zarazem wolnomyliciel, czyli

człowiek wolny od przesdów.

VII. Filozoa masoska głosi pacyzm i nawołuje do

ochrony rodowiska.

VIII. Braterska przyja oznacza braterstwo wszystkich

narodów i nawołuje do pielgnacji ich własnej

kultury i jzyka.

X. Najwaniejszym zadaniem masonerii jest bu-

dowanie w sensie wzbogacania rodowiska. Za-

miast sprowadza wszystkie style ycia do duetu

„mie i by” – na czoło trzeba wysun zgoła inne,

o wiele dononiejsze zadania, takie jak: budowa,

działa, współtworzy.

XI. Proces wytwarzania posiada równie wymiar

moralny, a zatem podlega ocenie. Dziki temu

inni ludzie mog nas spotka w rzeczach, które

wytworzylimy.

Tak ujte przez A. Nowickiego ogólne kanony post-

powania odnosz si nie tylko do masonów. Mona je

interpretowa zarazem jako wyranie zarysowan autorsk

projekcj wychowania wiatłego Polaka na miar wyzwa

XXI wieku w warunkach pokoju. Znalazło to specjalne

odzwierciedlenie w dwóch hasłach, mianowicie w VII

i VIII.

gadzam si z wieloaspektow krytyk „humanizmu

ekumenicznego” pónego Adama Schaffa

, jak

ogłosił Andrzej Zachariasz („Przegld Socjalistyczny”

nr 3-4, 2014). Szczególnie naiwna jest, jego zdaniem,

ywiona przez autora nadzieja, e w stosunkowo nie-

dalekiej przyszłoci dotychczasow, wyzyskujc prac

najemn zastpi dobrowolne zajcia społecznie uytecz-

ne. Wprawdzie cz (lecz tylko cz) bezrobotnych

ery technologicznej znajdzie zatrudnienie w rónych

paramilitarnych i militarnych formacjach pastwo-

wych, a zwłaszcza korporacyjnych prywatnych, a wic

w strukturach władzy i ochrony własnoci, czyli kapitału.

Natomiast wikszo osób pozbawionych dotychcza-

sowego zatrudnienia znajdzie si pod opiek pastwa

lub innych instytucji wspierajcych – po to, aby mogli

oni podj si owych dobrowolnie wybranych zaj

społecznie poytecznych. Przy tym naley wiedzie,

e w warunkach postpujcej technicyzacji wszyscy

obywatele bd poddani pełnej inwigilacji i kontroli,

a zatem zniewoleniu.

AndrzejA nowickiegoAdAmA SchAffA

Marię SzySzkowSkąBogdAnA SuchodolSkiegowojciecha PoMykałę









1 Ksika ta ukazała si w Austrii i Hiszpanii w latach 90., a w polskim oryginale dopiero w roku 2012 w wydawnictwie „Kto jest kim?”.

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

L U D Z I E I I D E E

rugim, co najmniej równie istotnym prognozujcym

wtkiem rozwaa Schaa, lejtmotywem podbudo-

wanym samokrytyk wczeniejszego siebie jako czoło-

wego marksisty-leninisty, jest ch pogodzenia ze sob,

ba – skłonienia do współpracy – dwóch dotd wzajemnie

zwalczajcych si, a wszak potnych współczesnych nur-

tów lozoczno-społecznych, mianowicie humanizmu

chrzecijaskiego i humanizmu socjalistycznego2… pod

wspólnym mianem humanizmu ekumenicznego. Std

uznanie pogldów religijnych za nonik, który w okrelo-

nych warunkach wyzwala powan energi emocjonaln.

Aktualnym tego przykładem moe by latynoska Teologia

Wyzwolenia.

Trzeba zatem umie wykorzysta wspomniane moce

humanizmu chrzecijaskiego na rzecz stale ywotnych

idei Marksa, takich jak:

– eliminacja wyzysku człowieka przez człowieka,

– zniesienie nierównoci midzy ludmi i

– koncepcja człowieka jako samokreatywnej istoty spo-

łecznej.

Słaboci wszystkich prognoz odmienionego Schaa

jest zupełne ignorowanie zasadniczego problemu, jak si

dokona (moliwie bezbolenie) owa przemiana pracy

bezwolnej w dobrowolne zajcia społecznie uyteczne.

Tak ukazany póny Adam Scha w swoim humanizmie

nie zajmował si bezporednio ide pokoju. Wszake

nieodzownym warunkiem i jednym z głównych celów

przewidywanych przez niego zmian w skali wiatowej jest

bez wtpienia porozumienie zarówno midzy narodami,

jak i midzy ludmi.

ielokierunkowa i wielostronna działalno Marii

Szyszkowskiej wypełnia niemal całe poletko dyscy-

pliny naukowej zwanej lozo, cho jednoczenie swoicie

zabarwia je cechami indywidualnymi, takimi jak fascynacja

lozo Kanta, powołanie do ycia lozoi codziennoci

oraz etyka obywatelska, niezalena od wiatopogldu, jak

te niekoniunkturalna lewicowo, a przede wszystkim

zwizek z tu i teraz, ale zorientowany na przyszło. Po

to słuenie jednostce w samodoskonaleniu, narodowi

w domaganiu si wolnoci, równoci i braterstwa, a dla

ludzkoci danie powszechnego pokoju.

oniewa wikszoci zebranych tutaj osób wszystkie

zasygnalizowane przed chwil właciwoci lozoi

Marii Szyszkowskiej s znane, przeto w dalszych wywodach

skupi si na prezentacji problematyki pokoju w pogldach

autorki, korzystajc w tej mierze ze specjalnego stadium

pióra ksidza Floriana Lempy

. To włanie dziki temu

studium ogół wypowiedzi Marii Szyszkowskiej na temat

pokoju i pacyzmu mogłem sprowadzi do zwartego,

a jednoczenie bogatego zestawu nastpujcych konstatacji

i postulatów:

• Prowadzenie wojen nie daje się pogodzić z uznaniem godnoci człowieka za warto niepodwaaln.

• Bezwzględnym warunkiem przetrwania ludzkości jest

zahamowanie wycigu zbroje i neutralizacja nagroma-

dzonych rodków masowego raenia.

• Zagrożeniem dla pokoju może stać się, i zresztą bywa, rónorodno wierze religijnych.

• Po drugiej wojnie światowej charakter prekursorski

przyznano rozprawie Immanuela Kanta O wiecznym

pokoju. Wystpił on w niej z konkretnym projektem

midzynarodowego traktatu do podpisania przez

wszystkie pastwa.

• Swoje zdecydowanie pacystyczne stanowisko Bertrand

Russell wywiódł z utylitaryzmu, bowiem trwały pokój

jest warunkiem urzeczywistnienia takich ogólnoludzkich

wartoci, jak sprawiedliwo, yczliwo i przyja.

• Zasługą doktora Juliana Aleksandrowicza jest stwier-

dzenie uniwersalne, i dobro jednostki i narodu zaley

od dobra ludzkoci.

• Ograniczenie się do kręgu własnej rodziny, narodu lub

pastwa jest niebezpieczne w skutkach. Moe prowadzi

do naruszenia pokoju w imi interesów narodowych,

pastwowych lub wyznaniowych.

• Pacyzm zrodził się na gruncie pierwotnego chrześ-

cijastwa, ale póniej zaznaczył si wyranie w tych

wyznaniach, które uznano za herezje, takich zwłaszcza

jak Adwentyci Dnia Siódmego, wiadkowie Jehowy

czy anabaptyci.

• Pacyzm to pojęcie szerokie. To nie tylko zakaz pro-

wadzenia wojen i danie likwidacji armii. To take

protest wobec kary mierci i prawo do odmowy słuby

wojskowej, jak równie ochrona rodowiska, a wic

przejawianie postaw ekologicznych.

• Informacja w masowych środkach przekazu i tak zwana

kultura masowa oswajaj z agresj.

• Należy zaszczepiać w społeczeństwie przekonanie

o potrzebie nowej edukacji w duchu pacystycznym

i nasyci nowymi treciami pojcie patriotyzmu – tak,

aby jego istotnego komponentu nie stanowiła nienawi

do wroga.

spółzałoyciel Klubu Rzymskiego, bdcego in-

telektualnym sumieniem nie tylko Europy, Bog-

dan Suchodolski, lozof i pedagog zarazem, w swoim

obszernym eseju ogłoszonym w specjalnej publikacji

2 Gwoli prawdy warto wtrci – o czym Adam Scha nie wspomina – e w Polsce powojennej prekursorem takiej włanie wizji był Jan Strzelecki.

3 Ks. Florian Lempa, Problematyka pokoju w poglądach Marii Szyszkowskiej, w: „Filozoa Marii Szyszkowskiej”, wyd. W, Białystok 2012, s. 179-185.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

6L U D Z I E I I D E E

UNESCO4, upatruje wizj przyszłoci w czterech zakre-

sach. S to: nauka, praca (w postaci swobodnych zaj),

kultura i twórczo.

W rozwaaniach powiconych wychowaniu autor podkrela,

i warunkiem przyszłoci jest powszechny pokój. Obrona

pokoju – pisze – polega na takim kształtowaniu wiadomoci

i postawy ludzi, aby mogli oni współdziała w przezwyci-

aniu rónych ródeł zagraajcych pokojowi. Wychowanie

dla pokoju to problem polityki jako słuby ludziom, a nie

władzy nad ludmi. Społeczna przebudowa ycia musi by

wzmocniona przez wychowanie nowego człowieka.

Znamienn właciwoci takiego wychowania powinna

sta si, zdaniem Suchodolskiego, bardzo trudna, ale

przecie konieczna strategia działania bez uciekania si

do przemocy, co nawizuje bezporednio do zwyciskiej

„walki bez walki” Mahatmy Gandhiego.

Wanym sposobem obrony pokoju jest kształtowanie

– zwłaszcza u młodziey – ducha tolerancji i współ-

działania, który wykracza poza ramy ycia jednostkowego.

Obszary, gdzie trzeba zmniejsza wpływ licznych ideologii,

które ograniczaj neutralno człowieka, wcigajc go na

niebezpieczne cieki bd biernoci, bd fanatyzmu. Wane

jest – kontynuuje autor – aby demaskowa wszelkie ideo-

logie, które dziel wiat i ludzi, erujc umiejtnie na wielu

wartociowych potrzebach człowieka. Takie demaskowanie

fałszywych ideologii i ich proroków wymaga wzniesienia

si ponad poziom wsko rozumianych interesów własnego

narodu, na poziom, na którym ludzie utrzymuj stosunki

z ludmi, niezalenie od granic, które ich dziel. Powizanie

dwóch perspektyw ycia – ycia jednostkowego i prywat-

nego oraz ycia obywatelskiego i publicznego – konkluduje

Bogdan Suchodolski – stanowi główne zadanie i to zadanie

najtrudniejsze – wychowania dla pokoju.

W intrygujcym artykule pod tytułem Wizja ustroju

alternatywnego („Przegld Socjalistyczny” Nr 3-4, 2014)

ucze Bogdana Suchodolskiego, bo tak sam siebie okrela,

Wojciech Pomykało, na kluczowe pytanie: Współpraca

czy walka z kapitalizmem? – odpowiada zdecydowanie,

e współpraca. Wyczytana z jego tekstu skrótowa argu-

mentacja przedstawia si nastpujco:

Kapitalici jako klasa społeczna s najlepszymi i najbar-

dziej skutecznymi inicjatorami i organizatorami rozwoju

gospodarczego, w tym organizacji wytwórczoci oraz

dystrybucji i realizacji usług. Przeto naley ich wcign

do współpracy.

imo dowiadcze historycznych z XIX wieku, kiedy

to zorganizowany przemysł wywalczył w Europie

Zachodniej 8-godzinny dzie pracy i opiek lekarsk,

oraz z dowiadcze wielkiego kryzysu lat 30. XX wieku

– współczesny, niepomiernie potniejszy kapitał jest

w swojej istocie bardziej arogancki ni jego ubosi i znacznie

ostroniejsi poprzednicy.

Obecnie w rozwinitych krajach kapitalistycznych, łcznie

ze Stanami Zjednoczonymi, panuje akumulacja pierwotna,

prowadzca do pauperyzacji znacznej czci poszczegól-

nych kapitalistycznych społeczestw. Przy tym im bardziej

wielki kapitał pozyskuje pomocników, tym gorliwiej re-

alizuj oni program umoliwiajcy maksymalny zysk na

prawie całym globie. Spowalnia to rozwój sił wytwórczych

i prowadzi do regresu w dotychczasowym poziomie ycia

ludzi pracy. Std coraz bardziej dynamicznie bdzie wzra-

sta potne zapotrzebowanie wród ludzi pracy na nowy

ustrój i zainteresowanie rónymi wizjami.

utor zarysowuje włanie jedn z takich moliwych

wizji. Odchodzi ona od planów Marksa i Engelsa,

którzy chcieli wydziedziczy kapitał w ogóle. Pomykało –

przeciwnie – pragnie dziki kapitałowi przypieszy wzrost

sił wytwórczych, tak jak to czynił kapitał w latach 1929-

1933. Wszak wyszedł on z kryzysu, powołujc specjaln

administracj, która zadbała wówczas take o interesy

ludzi pracy, gdy przeznaczyła cz zysków na odbudow

zakłóconej przez kryzys produkcji przemysłowej i rolnej

oraz na rozwój rónego rodzaju usług.

Oprócz potrzeby współpracy z kapitałem, druga główna

teza autora brzmi, e o zasadniczej zmianie zadecyduje

wiadomo ludzi pracy.

Stanie si tak wtedy, kiedy ludzie pracy naucz si wy-

suwa i wybiera do wszelkich samorzdów i ciał ustawo-

dawczych tylko osoby słuce rzeczywicie ich interesom.

Bdzie to – podkrela – prawdziwa rewolucja wyzwolenia

ludzi pracy z narzucanej im przez kapitalizm fałszywej

wiadomoci społecznej.

nowym, alternatywnym ustroju, pozostawiajc

kapitalistom ich majtek, twórcy tego ustroju bd

musieli zadba o to, aby zwłaszcza wielki kapitał przezna-

czył – pod ich kierownictwem, gwarantujc sobie zysk

własny – cał przewaajc reszt na powikszanie mo-

liwoci dalszego wzrostu sił produkcyjnych, ale równie

na cele społeczne.

Zarys głównych wywodów Wojciecha Pomykały nie

byłby pełny, gdybymy nie wspomnieli, i wanym, wzmac-

niajcym je argumentem jest przykład współczesnych

4 B. Suchodolski: Problematyka celów wychowania w skali świata, w: „Bliskie i dalekie cele wychowania”, PWN, Warszawa 1981. Tłumaczenie Ireny Wojnar

z oryginału Finalités de l’Education, UNESCO 1981, Paris.

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

L U D Z I E I I D E E

Chin, gdzie udało si w cigu po-

nad 30 lat przełama poprzedzaj-

cy je impas w rozwoju sił wytwór-

czych, a to dziki wykorzystaniu

zarówno kapitału zagranicznego,

jak i wykreowaniu rodzimej klasy

kapitalistycznej. Bowiem w cigu

wspomnianych trzydziestu lat Chiny

odnotowały 10-procentowy wzrost

PKB (w ostatnich latach nieco po-

nad 7 procent).

* * *

rób podsumowania zaczn

od poniszej tabelki, która

unaocznia dwa poziomy uwzgld-

nienia idei pokoju przez piciu

omówionych autorów. Dla nich

wszystkich pokój jest wartoci

najwysz. Wszake jedni z nich

mówi o pokoju bezporednio – ex-

plicite. To Andrzej Nowicki, Maria Szyszkowska i Bogdan

Suchodolski. Natomiast Adam Scha i Wojciech Pomy-

kało uwaaj pokój za warunek tak dalece niezbdny dla

normalnej współegzystencji ludzi i narodów, e jego

wartoci nie analizuj. Dlatego stanowisko to okreliłem

mianem implicite.

Jest to spojrzenie wane, ale niejako formalne. Signij-

my zatem głbiej. W tej panoramie pogldów warto

dostrzec szczególnie nastpujce wtki interpretacyjne

wobec idei pokoju:

• Wołanie o powszechny pokój, to żądanie nie tylko

zakazu wszelkich wojen, ale równie likwidacji armii

i zagwodenia atomu. Wicej – zalegalizowania od-

mowy słuby w wojsku.

• Mało tego, to jeszcze potępianie wszelkiej przemocy,

poczwszy od tej w rodzinie.

• To także troska o zdrowie i ochronę przyrody.

• Aby skutecznie walczyć o pokój, trzeba wyjść nie tylko

poza krg rodziny, ale nawet poza

wsko rozumiane interesy własnego

narodu.

• Należy demaskować wszelkie

fałszywe ideologie, które dziel

wiat i ludzi.

• Eliminować z mass mediów kult

przemocy, natomiast kształtowa

ducha tolerancji.

e wszystkich wymienionych

przesłanek, odczytanych z

publikacji pitki autorów, wyrasta

konieczno gruntownej reorien-

tacji całego obszaru edukacji. Tak

szeroko pojmowany imperatyw po-

koju nadaje nowy sens wychowaniu

człowieka.

Jednoczenie zreferowane pogldy

wybranej grupy naszych czołowych

współczesnych lozofów i pedago-

gów budz niemałe wtpliwoci.

Dotycz one zwłaszcza zapowiedzi kierunków, a take

instrumentów przemian czekajcych Polsk. Jedni autorzy

poprzestaj na prognozowaniu, a znów inni podpowiadaj,

do czego naley dy, na przykład do uzyskania przewagi

parlamentarnej. Wszake obie te orientacje łatwo pomówi

o utopijno w zderzeniu ze skrzeczc rzeczywistoci.

statnio zarówno polityków, jak i mass media z tak

zwanego mainstreamu, zaskoczył wynik wyborów

prezydenckich. Przeto rodzi si pytanie: co, a zwłaszcza

kto dalej? A take czy i jaki poytek mogłyby przynie

w obecnej przedwyborczej (do parlamentu) sytuacji po-

litycznej wskazania proponowane przez pitk mylicieli,

szczególnie ywo zainteresowanych problematyk społecz-

n? Jeli, ze wzgldów statutowych, nie polska masoneria

jako stowarzyszenie, to z pewnoci siostry i bracia masoni

jako obywatele nie bd mie wtpliwoci, jakich wybiera

parlamentarzystów.

Ryszard Radwiłowicz

P r o b l e m a t y k a P o k o j u w P o g l ą d a c h

P i ę c i u P o l s k i c h f i l o z o f ó w i P e d a g o g ó w

KTO

JAK

FILOZOFOWIE PEDAGODZY

Andrzej

Nowicki Adam

Scha Maria

Szyszkowska Bogdan

Suchodolski Wojciech

Pomykało

explicite + + +

implicite + +

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

8L U D Z I E I I D E E

mAsoński humAnizm

ekumeniczny

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł  G O W S K A  W Y S O C K A



MIESZCZANIN SZLACHCICEM





tó redagujc do jesien-

nego „Wolnomularza

Polskiego” tekst jedne-

go z naszych starszych braci z loy

Nadzieja o rónych koncepcjach

polskich filozofów i pedago-

gów na temat pokoju (czyt. na

str.4–7), natknłam si na tytuł

ksiki prof. Adama Schaa –

Humanizm ekumeniczny. Czytajc

j, przeniosłam si wraz z Schaf-

fem w swoje studenckie lata na

Wydziale Dziennikarstwa i Nauk

Politycznych UW. Przypomnia-

łam dysputy na temat marksizmu,

rewizjonizmu i swoje intelektualne

wyrywanie si z okowów „leninow-

skiej teorii partii”. Scha para si tym

od lat 60. XX wieku. Pisze o cigle

aktualnych i ju anachronicznych

czciach marksizmu i o moliwo-

ciach ekumenicznego, humanistycz-

nego porozumienia dawnych prze-

ciwników. Chrzecijastwo było mi

wówczas całkowicie obce duchowo,

dzi jest bliskie. Ile musiałam przey,

aby nie tylko ze zrozumieniem, ale

i z fascynacj czyta Schaa...

sik – napisan na pocztku

lat dziewidziesitych – wy-

dano najpierw za granic, w Austrii

i Hiszpanii, a dopiero 3 lata temu

take i w Polsce (Wydawnictwo „Kto

jest Kim”, Warszawa 2012). Scha,

marksista–rewizjonista, dowodzi

w niej, e znajdujemy si w epoce

przejciowej, midzy globalnym, -

nansowym kapitalizmem (okrelenie

„turbo kapitalizmu” czy „kapitalizmu

kasynowego” jeszcze wówczas nie

istniało) a nowym ustrojem – na ra-

zie bez nazwy i wyranego oblicza.

Moliwe s róne scenariusze wy-

darze, w tym złe i bardzo złe. W tej

sytuacji, aby ratowa demokracj

i ideały humanistyczne, nie tylko

moliwy, ale potrzebny jest sojusz

humanistów laickich z humanistami

chrzecijaskimi, który Scha nazywa

„humanizmem ekumenicznym”. Od

trzech lat, odkd wznowilimy wy-

dawanie „Wolnomularza Polskiego”,

pisz o tym na gruncie masoskim

i anim wiedziała, e ten postulowany

ruch społeczny został nazwany! Po-

ruszam si po omacku, tymczasem

t koncepcj ju dawno stworzono!

statni rozdział swojej ksiki

profesor Scha zaczyna cyta-

tem z innego profesora – José Gome-

za Caareny, zmarłego przed dwoma

laty wybitnego hiszpaskiego teologa,

od którego nazw humanizmu

ekumenicznego zaczerpnł. I ja

zacytuj ojca Caaren: „...nawo-

łuj do humanistycznego ekume-

nizmu, który lepiej pozwala nam

uzmysłowi sobie to, co wspólne

pod powierzchownymi rónica-

mi, który kieruje nasze spojrze-

nie przede wszystkim na to, co

zasadnicze, i ju dzisiaj wskazuje

drog do wspólnego celu, chocia

jeszcze istnieje dystans midzy

wkładami poszczególnych hu-

manizmów. Jako chrzecijanin

uwaam, e mój wkład do tego eku-

menicznego koncertu jest specycz-

ny, i nie chciałbym z niego rezyg-

nowa. Dzikuj wszystkim innym

za ich wkład, i przyznaj równie,

e inni czstokro byli pionierami”

(Humanistische Seele des Christentums

[Humanistyczna dusza chrześcijań-

stwa], Editorial Verbo Divino, Estella

1987, s. 33).

aka szkoda, e ani Adam Scha (zm.

w 2006 r.), ani o. jezuita José Gomez

Caarena (zm. 5 lutego 2013), nie

doczekali wyboru argentyskiego kar-

dynała, jezuity Bergoglio na papiea!

Jakby słuchali choby jego przemówie

podczas pielgrzymki do kilku krajów

Ameryki Łaciskiej: – Ziemia, dach nad

głową i praca to święte prawa. Trzeba

o nie walczyć. Niech krzyk wykluczonych

rozlegnie się w Ameryce Łacińskiej i na

całej ziemi. […] Z głębi serca powiedz-

my wszyscy. Żadna rodzina nie może

zostać bez domu, żaden chłop bez ziemi,

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

L U D Z I E I I D E E

żaden pracownik bez praw, żaden

naród bez wolności, żaden czło-

wiek bez godności, żadne dziecko

bez dzieciństwa, żaden młodzian

bez szans życiowych i żaden sta-

rzec bez godnej starości. Walczcie

o to dalej i troszczcie się o Matkę

Ziemię! Franciszek przeprosił te

za zbrodnie konkwisty, które po-

pełniono z krzyem w rkach i na

sztandarach. A propos krzya.

Włanie krucyks, umieszczony

na sierpie i młocie stworzony

przez ojca jezuit Espinala, po-

darował Franciszkowi pierwszy

indiaski prezydent Boliwii Juan

Evo Morales. „Nie wiedzieliśmy,

że krucyks wyrzeźbił ojciec Espi-

nal*. Chociaż sam nie położył-

bym go na ołtarzu, to nie sądzę,

by krucyks był marksistowską

interpretacją religii, lecz raczej

zaproszeniem do dialogu z innymi,

którzy też poszukują sprawied-

liwości i wyzwolenia” – mówił

potem watykaski rzecznik Fe-

derico Lombardi (cytuj za artykułem

Macieja Stasiskiego pt. Papież potępia

kapitalizm i kolonizację, w „Gazecie

Wyborczej” z 10 lipca 2015).

Trzy lata temu napisałam do „Wol-

nomularza Polskiego” wany dla mnie

artykuł Ziemia oazą w Kosmosie, czyli

o konieczności zakopania toporów (WP

52, jesie). Na zakoczenie pisałam:

„Pytania zadawane yciu publicznemu

przez masonów maj najczciej sens

lozoczny i etyczny. Podkrel raz

jeszcze, e moim zdaniem w dzisiej-

szym wiecie, zdominowanym przez

mylenie materialistyczne, konsump-

cyjne i nansowe, czas zakopa topory

midzy ludmi chccymi u podstaw

ycia społeczestw widzie wartoci,

czy to humanistyczne, czy to wypływa-

jce z inspiracji religijnych. Lepsze jest

bowiem ycie oparte na wartociach

duchowych ni ycie bez nich. Czas na

ogólnoludzki Dekalog! Czas na ogól-

noludzki ruch ekumeniczny! I w tym

ruchu powinni czynnie uczestniczy

wolnomularze wszystkich rytów i ob-

rzdków”.

moim ówczesnym ogldzie

wiata wartoci humanistyczne

wizały si bezporednio z laicyzmem,

nie potrałam wydoby humanistycz-

nych podstaw chrzecijastwa. Dzisiaj

jest ju inaczej, dziki pracom prof.

Schaa i o. Caareny. Powróc jeszcze

do wywodów tego pierwszego. Za

podstaw humanizmu chrzecija-

skiego uznaje on agape, czyli miło

bliniego, a nastpnie zasad prze-

baczenia, czyli miłowania równie

wrogów i nadziei. Dla mnie, wolno-

mularki bliskie jest zwłaszcza to, e

dla Schaa z chrzecijaskiej zasady

braterstwa wynikaj wprost zasady

wolności i równości. Jak wida, w hu-

manistycznym ekumenizmie mieszcz

si take nasze, podstawowe, maso-

skie zasady.

ie mog w tym miejscu nie zacy-

towa fragmentu fundamental-

nej dla masonerii ksiki brata

profesora Tadeusza Cegiel-

skiego Księga konstytucji 1723

roku i początki wolnomularstwa

spekulatywnego w Anglii (War-

szawa 2011), gdzie w czci

historycznej traktujcej o ko-

rzeniach masonerii jest umiesz-

czona posta Jezusa, „Mesjasza

Boga, Wielkiego Architekta

Kościoła”: „By moe – za-

stanawia si profesor Cegielski

– ekumeniczna strategia

Andersona – teologa, kieru-

jcego tekst Historii wolno-

mularstwa do przedstawicieli

skłóconych grup religijnych

i Kocioła, nakazała przedsta-

wienie Jezusa Chrystusa jako

Mesjasza i twórc uniwersalnej

wspólnoty chrzecijaskiej”.

Wrócilimy w ten sposób do

samych korzeni wolnomular-

stwa.

woj drog, na tym naszym

masoskim gruncie od daw-

na prosi si o ponadobediencyjny ruch

ekumeniczny. Tym ideałom słuy od

ponad 100 lat Uniwersalna Liga Maso-

ska, w której przez wiele lat działał jako

Prezydent UFL Polska mój m i brat

– Adam W. Wysocki, red. nacz. „Wol-

nomularza Polskiego”. Cała Liga si

zestarzała, lecz jej idea – porozumienia

ponad wszystkimi masoskimi podzia-

łami – nie; nadal jest ywa i potrzebna.

By moe trzeba jednak myle jeszcze

dalej ni UFL, o ekumenicznych loach,

w których by odłoono na bok wszyst-

kie stare podziały na „regularnych”,

„nieregularnych” i „dzikich”. Marzyłaby

si sytuacja, e inicjowanie siostry czy

brata w jednej loy dawałoby im wstp

do wszystkich ló na cały wiecie. Moe

to, co pisz, to masoska herezja lub

masoska utopia, tak samo jak Schaf-

fowski humanizm ekumeniczny? By

moe. Jedno wiem: bez marze nasz

wiat, nieraz straszliwy, byłby jeszcze

gorszym ni jest dla milionów, miej-

scem do ycia. #

* Jezuita, o. Luis Espinal zginł zamordowany na dwa dni przed zastrzeleniem bł. abpa Oscara Romeo w Salwadorze. Na jego pogrzebie było ok. 80 tys. ludzi

i był to najwikszy pogrzeb w historii Boliwii.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

10 K O N T R O W E R S J E

nA mArginesie lekTury „wolnomulArzA polskiego”

mAsoni, ATeiŚci, kobieTy

B R ... M A R C I N B O G U S Ł A W S K I

swoim tekcie napisałem, e „po latach za-

wirowa [konstytucje Andersona] stanowi

dzisiaj bibli masonerii»”. S... Mirosława

skomentowała ten fragment, piszc: „Dla wolnomularstwa

kobiecego Konstytucja Andersona bibli» nie jest, bo-

wiem wyklucza kobiety z masonerii. Jest dla masonek raczej

kamieniem milowym na wolnomularskiej drodze”. Z kolei

b... Dawid pisze w swoim tekcie: „Uwaam, e nie da si

by wolnomularzem, jeli nie wierzy si w Sił Wysz (czy

to osobow, czy bezosobow), jeli odrzuca si Landmarki

i Tradycj, czy jak kto woli Dawne Powinnoci wolno-

mularstwa uniwersalnego. Nie da si by masonem, jeli nie

pracuje si nad swoim wzrostem duchowym i moralnym

oraz nad budowaniem wityni Ludzkoci. Nie jest zatem

przypadkiem, e nale do obediencji tradycyjnej, jak jest

Wielka Loa Kultur i Duchowoci. [...] Granica midzy

wolnomularstwem tradycyjnym a tym, które nazywamy

«liberalnym», nie przebiega bowiem – moim zdaniem –

poniej pasa; płe adeptki lub adepta nie odgrywa w tej

kwestii adnej roli. Byłby to jaki absurd!”.

O ile – jak sdz – komentarz s... Mirosławy dotyczy

raczej mojego niefortunnego sformułowania ni rónic

w pogldach, o tyle napicie midzy mn a b... Dawidem

jest ewidentne. Piszc o „biblii wolnomularstwa”, nie mia-

łem na myli jakiego witego tekstu, który posiada jedn,

niezmienn dogmatyczn wykładni. Podobnie zreszt

jest dla mnie i z Bibli. Nie potra czyta tych tekstów,

odrywajc je od kontekstu epoki, bez minimalnej choby

wiedzy z zakresu lologii, historii czy lozoi. Nie umiem

take czyta ich, unikajc stawiania im współczesnych pyta.

Konstytucje Andersona s dla mnie fundamentaln

poywk, jeli chodzi o wolnomularski etos. Idzie jednak

nie o kad zapisan w nich liter, ale o ocen pracy wolno-

mularskiej w wietle tego, co dla masonerii najwaniejsze.

A jest tym zasada, jak pisze b... Dawid, aby „zgromadzi

to, co rozproszone”, aby budowa wiat braterski, wolny,

równy, tolerancyjny.

Kada epoka na swój sposób widzi wolno, równo

i braterstwo – nie da si raz na zawsze zadekretowa, czym

owe wartoci s i jak je realizowa. Zrozumienie do koca

czym s te wartoci byłoby moliwe tylko dla jakiego

nieskoczonego podmiotu, wolnego od uwarunkowa

kulturowych czy społecznych. Jednym z konstytutywnych

rysów wolnomularza jest dla mnie zgoda na usuwanie

mentalnych barier. Umoliwia to zwłaszcza „dowiadcze-

nie naruszonej godnoci człowieka” (Jürgen Habermas),

które pozwala nam odkry nieznane rejony nierównoci

i braku braterstwa, ograniczenia wolnoci ludzi, odmowy

równych dla nich praw. A wic niepełnej godnoci. Tak było

choby z kobietami, które musiały i wci musz zabiega

o równouprawnienie. Dotyczy to take wolnomularstwa,

w którym musiało nastpi przekroczenie mentalnych

barier, by siostry mogły zasili loe mieszane i kobiece.

W tej samej perspektywie postrzegam kwesti wolno-

mularzy-ateistów. Jeeli faktycznie chcemy zbiera to, co

rozproszone, jeeli autentycznie uwaamy, e ludzie s

równi w swej godnoci, nie widz najmniejszego powodu,

by ateici nie mogli stawa si masonami. Paradoksalnie

sdz przy tym, e udział ateistów w ruchu wolnomularskim

daje si łatwiej pogodzi z Ksig Konstytucji Andersona

ni udział... kobiet.

W art. 1 czytamy: „obecnie, kiedy kady ma prawo do

własnych pogldów, bardziej wskazane jest nakłanianie

do przestrzegania Religii, co do której wszyscy ludzie s

zgodni. Polega ona na tym, aby by dobrym, szczerym,

skromnym i honorowym, niezalenie od tego, jak si

człowiek nazywa i jakie jest jego wyznanie. Wynika std, e

Wolnomularstwo jest orodkiem zjednoczenia i sposobem

na zawizywanie szczerych przyjani midzy osobami,

które w innych okolicznociach nie mogłyby utrzymywa

bliskich stosunków midzy sob”.

Br... Tadeusz Cegielski słusznie zwraca uwag, e zapis ten

wymierzony jest we wszelkiej maci postawy fundamenta-

listyczne, które s poywk niezgody czy walki. Podkrela

take, e Anderson nie mówi tu o jakiej religii naturalnej,

w któr wierzy maj wszyscy masoni. Pisze on raczej

o porzdku etycznym, o prawie moralnym, które nazywa

religi, co do której wszyscy ludzie s zgodni* (religia





..





w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

K O N T R O W E R S J E

bowiem polega na yciu dobrym, szczerym, skromnym

i honorowym – to ewidentnie pojcia z porzdku etyki.

Podobn zreszt lini pójdzie rozumowanie Immanuela

Kanta**). W tym wietle zrozumiałe staje si wykluczenie

z grona wolnomularskiego „bezmylnego ateisty” i liber-

tyna, a wic osób, które fundamentalnie neguj istnienie

ładu moralnego i swoim yciem mu przecz.

Jeli taka interpretacja jest do utrzy-

mania, a sdz, e jest, to wolnomula-

rzem moe by kady, kto akceptuje ist-

nienie porzdku moralnego, który chce

realizowa w swoim yciu i nasyca nim

otoczenie. Symbol Wielkiego Architek-

ta moe oznacza zatem ow głbok

moraln struktur wiata i w takiej wy-

kładni jest do zaakceptowania zarówno

przez osoby wierzce w Sił Wysz,

jak i ateistów. Musz przyzna, e jest

to interpretacja bardzo mi bliska. Cho

jestem wierzcym chrzecijaninem,

nie szukam w symbolach wolnomu-

larskich ujcia dla własnych motywa-

cji religijnych. Wiadomo bowiem, e

religie potra wyklucza, rozprasza

i walczy ze wszystkim, co wobec nich

zewntrzne. Szukaj jednoci, której

ródłem jest dla mnie ludzka godno

i zwizany z ni moralny ład.

Zaprezentowany wyej sposób interpretowania art.

I potwierdza zapis z art. III. Czytamy tam, e wolno-

mularzem nie moe by nikt „kto yje bez moralnoci

lub w sposób skandaliczny”. Ale czytamy tam take, e

masonem nie moe by ani niewolnik, ani kobieta. Zapis

ten odzwierciedla status społeczny kobiety w XVIII wieku,

a wic to, e nie była ona uznawana za człowieka w pełni

wolnego. Bezporednia litera tekstu nie pozostawia jed-

nak adnej furtki, która wskazywałaby, e kiedy kobiety

do wolnomularstwa mog nalee (có, wyobrani te

miewamy ograniczon). Zmiany społeczne, w tym zmie-

rzenie si z patriarchalizmem, doprowadziło szcznie do

zrozumienia, e mczyni i kobiety s równi w swoim

człowieczestwie. Zapis Andersona ma wic znaczenie

historyczne, a jego głbszy sens wskazuje na to, e wol-

nomularz jest osob woln. Wiemy

dzi, e kobiety (ontologicznie) s

tak samo wolne jak mczyni, nie ma

wic powodu, by wyklucza je z ruchu

wolnomularskiego. Takie postawie-

nie sprawy wychodzi jednak daleko

poza liter Starych Obowizków.

I jest hermeneutycznie o wiele mniej

ostrone, ni pro-ateistyczna interpre-

tacja art.I Konstytucji.

Jeli godzimy si zatem, e wolno-

mularza nie czyni to, „co poniej pasa”,

nie moemy – jak sdz – jednoczenie

obstawa przy stanowisku, e mason

musi wierzy w Sił Wysz. Popada-

my bowiem wtedy w niekonsekwencj

interpretacyjn – jedne zapisy utrzy-

mujemy, wykładajc je konserwatyw-

nie, inne odrzucamy bez zdania z nich

racji. W tym sensie kade wolnomular-

stwo mieszane i kobiece uznaj za liberalne. Liberalno

nie oznacza przy tym porzucenia Tradycji. Tradycja yje

dla mnie tylko, gdy jest hermeneutycznie oywiana, a to

oznacza zawsze jednoczesne podtrzymywanie i zmian.

Litera bowiem zabija, a duch oywia, mówi Pismo. A jakom

rzekł, duchem oywiajcym wolnomularstwo jest dla mnie

zbieranie tego, co rozproszone. Wartoci wolnomularskie

za to dla mnie punkt wyjcia do hermeneutycznego na-

mysłu. #

* „Nie napotykamy tu kategorycznego nakazu wyznawania «religii, co do której zgadzaj si wszyscy ludzie», ani tym bardziej groby ukarania, usuni-

cia z loy wszystkich niedowiarków i odszczepieców, którzy «pojmuj Sztuk Królewsk nieprawidłowo». Jeli dodamy, e w Historii wspomniano

Chrystusa bez wskazania na jego bosko, to fakt, i Artykuł I O Bogu i Religii nie tylko nie przywołuje konkretnego przedstawienia Boga, lecz odsyła nas

jedynie do «prawa moralnego», staje si szczególnie wymowny. Anderson uchyla si w dodatku przed zdeniowaniem owego prawa; uczyni to dopiero

w nowym wydaniu Konstytucji z 1738 roku, w którym rozwinie koncepcj «religii Noego» i mularzy jako «prawdziwych» Noachidów” [T. Cegielski,

Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii, ss. 127-8]. Musimy jednak pamita, e owa religia Noego, prawdziwe

chrzecijastwo, powana religia nie jest przez Andersona nijak okrelona. Nie da si jej utosami z deizmem [por. Cegielski, s. 128], nic nie da na take

stwierdzenie, e jest ona „wspólnym pniem” Biblii hebrajskiej i Nowego Testamentu. Anderson wspomina bowiem tylko o trzech wielkich artykułach

Noego, które s cementem loy. Nie podaje jednak ich treci. Jest to tym bardziej wymowne, e w tamtej dobie skatalogowano 7 artykułów religii Noego,

wród których był m. in. zakaz kazirodztwa i sodomii, bdcy potencjaln podstaw wykluczenia z ló osób nieheteronormatywnych. Jak sdz, winnimy

doceni enigmatyczno sformułowa Andersona i widzie zapisy dotyczce Boga i religii jako narzdzie usuwania barier midzy ludmi. Cytowany przez

Cegielskiego David Stevenson zauwaa, e takie, a nie inne sformułowanie Artykułu I „w praktyce organizacyjnej oznaczało, e «loe przyjmowały, kogo

przyj chciały, nie wyłczajc libertynów i osób, które bliskie były ateizmowi»” [Cegielski, s. 132].

** „Istnieje tylko jedna (prawdziwa) religia – napisze Kant w Religii w obrębie samego rozumu – ale moe by wiele rodzajów wiary”. Religia prawdziwa to

religia rozumowa, czyli moralno, wolna od instytucjonalizacji, kultu dogmatów, władzy kapłanów, antropomorcznych wyobrae bóstwa, cudów, ob-

jawie itd. „Religia rozumu, pisze Jerzy Kochan, nie jest [...] kultem rozumu, sigajcym do oprzyrzdowania rytuałów istniejcych kociołów, lecz opart

na rozumie moralnoci, uznajc (ze wzgldu na – jakbymy to dzisiaj powiedzieli – zrónicowany poziom audytorium) istniejce religie i kocioły za

historycznie wytworzone i skuteczne swoje medium”.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

12 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

5 minuT filozofii i psychologii

czAs

S ... A L E K S A N D R A E M I L I A W Y S O C K A

hronos personikował wieczno i był całkowitym

przeciwiestwem swojego znacznie młodszego

i bardziej niefrasobliwego kuzyna Kairosa. Łysy

młodzieniec z bujn grzywk to bóg właciwego momentu.

Kairosa mona było schwyta tylko wtedy, gdy dopiero

si zbliał, łapic go za lok zwisajcy na czole. Jeli Kairos

nas minł, to ju nigdy wicej si nie pojawiał. Przegapi-

limy okazj.

Niezalenie od tego, czy zajmujemy si ulotn chwil,

czy wiecznoci, natura czasu jest dla człowieka trudna

do pojcia.

Z perspektywy wszechwiata cała historia ludzkiej cywi-

lizacji to zaledwie moment. Pokazuje to słynny Kalendarz

Kosmiczny Carla Sagana. Jeli uznamy, e wszechwiat

powstał 1 stycznia pierwszego roku, to ziemia powstała

we wrzeniu, dinozaury zjawiły si w Wigili, a szympansy

30 grudnia o 22:15. W sylwestra, o godz. 21:42 wkroczyli

nasi pierwsi wyprostowani ludzcy przodkowie, a pierwsi

anatomicznie współczeni ludzie pojawili si o 22:30.

Obecnie trwa pierwsza sekunda kosmicznego roku nr 2.

Podsumowujc, wszechwiat istniał i rozwijał si bez nas

przez pierwsze 364 dni 10 godzin i 30 minut. Ludzko

istnieje w dziejach zaledwie półtorej godziny i 1 sekund…

Kolejna metafora – jeli wszechwiat to ksika liczca

364 strony, to człowiek zapisał z tego 2,5 linijki, czyli

około 30 słów.

I tu cytat:

Marno nad marnociami – wszystko marno.

Có przyjdzie człowiekowi z całego trudu,

jaki zadaje sobie pod słocem?

Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi,

a ziemia trwa po wszystkie czasy.













w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Słoce wschodzi i zachodzi,

i na miejsce swoje spieszy z powrotem,

i znowu tam wschodzi.

(…)

Mówienie jest wysiłkiem:

nie zdoła człowiek wyrazi [wszystkiego] słowami.

Nie nasyci si oko patrzeniem

ani ucho napełni słuchaniem.

To, co było, jest tym, co bdzie,

a to, co si stało, jest tym, co znowu si stanie:

wic nic zgoła nowego nie ma pod słocem.

Koniec cytatu. (Ksiga Koheleta 1,1-9, Biblia Tysiclecia).

Nasz przygod z masoneri rozpoczynamy w Izbie

Rozmyla, gdzie wród symboli znajduje si midzy

innymi czaszka i klepsydra. To podwójne odniesienie do

upływu czasu, a take do mierci – mierci symbolicznej

w procesie inicjacji, która jest granic midzy dawnym

yciem profaskim a nowym yciem zakonnym. Symbole te

odnosz si te do mierci bardzo dosłownej i materialnej,

bdcej przeznaczeniem kadego człowieka.

Zwrómy uwag, e obok czaszki i klepsydry nie odnaj-

dujemy sznura ani pistoletu, tylko symbole alchemiczne.

Czas, który mamy, jest ograniczony (tak jak ograniczona

jest liczba ziaren piasku w klepsydrze), ale nie jest to powód

do rozpaczy – to czas, który mamy na dokonanie w sobie

przemiany i na poszukiwanie kamienia lozocznego. To

czas, w którym mamy kopa rów wystpkowi i budowa

wityni cnoty.

Jak długo pracuj uczniowie wolnomularscy? Od połu-

dnia do północy.

Dlaczego nie od wschodu do zachodu słoca? Jeli przy-

j, e ycie człowieka zaczyna si tu po północy, to

o wschodzie słoca, dajmy na to o 5 rano, ma mniej wicej

16 lat. W południe – gdy dobiega 40 – osiga dojrzało,

która jest niezbdna do rozpoczcia pracy przy budowie

katedr. Kada godzina symboliczna to mniej wicej 3 lata

i 4 miesice. O godzinie 21 wolnomularz jest w okolicach

70-tki. Powoli koczy aktywn działalno w loy, ale

wolnomularzem pozostaje do mierci – czyli do północy.

To oczywicie kalendarz orientacyjny. U niektórych

południe nastpuje wczeniej, u innych póniej. Róni si

te długo godziny symbolicznej. Dla wszystkich jest ona

jednak skoczona i dla kadego wybija w kocu północ.

W loy poruszamy si zawsze zgodnie z kierunkiem

wskazówek zegara – dotyczy to wszystkich stopni wta-

jemniczenia. Bo wszyscy, niezalenie od stopni i urzdów,

zmierzamy w tym samym kierunku.

Pewn pociech stanowi fakt, e cho budowniczowie

przychodzili i odchodzili, to zbudowane przez nich katedry

stoj do dzi. W kadym razie niektóre.

Powiedziałam.

Deska wygłoszona podczas prac loży Wolność Przywró-

cona na Wschodzie Warszawy w maju 2015 roku. #

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

14 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

ENCHERIDIONIE









toicy podzielili wszystkie rzeczy

i zdarzenia na wiecie na dwie

kategorie: te, które od nas zale

i te, które od nas nie zale. Mylenie

takimi kategoriami, moim zdaniem,

jest po pierwsze bardzo twórcze, a po

drugie zwiksza poczucie szczcia,

zmniejszajc jednoczenie negatywne

emocje i stres. Chodzi o to, aby na-

uczy si w kadej rzeczy i zdarzeniu

odnale to, co zaley od nas i to, co od

nas nie zaley. Podam prosty przykład:

chc punktualnie przyjecha na nasze

prace. Oczywicie osignicie tego

celu jest niezalene ode mnie, nie mam

na to wpływu, czy bd punktualnie na

pracach. Dlaczego? To proste, w czasie

mojej drogi moe zdarzy si wiele

rzeczy niezalenych, poczwszy od

korków na drogach, skoczywszy na

mojej nagłej mierci.

Tu pozwol sobie ponownie zacy-

towa Epikteta: „Rzecz każda ma

dwa uchwyty – za jeden z nich da

się udźwignąć, za drugi jednakże

udźwignąć się nie da”. Zauwacie,

e sama ch bycia na pracach jest jak

najbardziej zalena ode mnie, od mojej

woli. Natomiast reszta w zasadzie nie,

ale czy na pewno? Poszukajmy w tym

zdarzeniu takich uchwytów, za które

da si to wydarzenie udwign, czyli

innymi słowy znale to, co zaley od

nas. A wic moemy wyjecha wcze-

niej, zatankowa samochód, aby nie

traci czasu na tankowanie w trakcie

jazdy, i zrobi wiele innych rzeczy,

które zdecydowanie zwiksz praw-

dopodobiestwo, e nasz cel zostanie

osignity. Naley jednak pamita, e

nigdy nie przewidzimy wszystkiego.

wiadomo tego faktu zdecydowanie

pozytywnie wpłynie na nasze emocje

w sytuacji, gdy w wyniku niezale-

nych od nas zdarze cel nie zostanie

osignity. W sytuacji niepowodzenia

w adnym wypadku nie naley si

obwinia o to, e czego nie przewi-

dzielimy. Takie obwinianie samego

siebie jest najbardziej mierteln tru-

cizn dla naszego szczcia i poczucia

własnej wartoci.

Takie rozumowanie ma szczegól-

ne znaczenie w kontaktach midzy

ludmi, gdzie bezwzgldnie naley

sobie uwiadomi oczywist prawd,

e nie mamy adnego wpływu na to,

co myli i czuje druga osoba. Ta prosta

prawda jest bardzo pomocna w sytu-

acjach, kiedy w kontaktach midzy

ludmi pojawiaj si silne emocje, tak

pozytywne, jak i negatywne. Klasycz-

nym tego przykładem jest tak zwana

„nieszczliwa miło” – kto kogo

kocha, ale niestety bez wzajemnoci.

Doskonale pasuje tu to, co napisał

Epiktet: „Jeżeli bowiem pragnąć

będziesz rzeczy, które nie są od nas

zależne, z konieczności musisz się

czuć nieszczęśliwy”.

Na zakoczenie przytocz inne sto-

ickie powiedzenie, które w pierwszej

chwili wydaje si bardzo gorzkie, pe-

symistyczne i wrcz depresyjne, ale

po chwili, gdy si nad tym zastano-

wi, jest bardzo pozytywne, wrcz

wyzwalajce od smutku, pesymizmu

i depresji. Uprzedzam, e ta chwila

moe trwa 5 minut, 5 dni, 5 lat, 50

lat, a moe take nigdy nie nastpi.

Powiedzenie to brzmi: „… nie miej

na nic nadziei i niczego się nie spo-

dziewaj…”.

Rzekłem

Deska została wygłoszona

w Sz...L... Wolność Przywrócona

na Wsch... Warszawy

MOO: Nie miej na nic nadziei i niczego się nie spodziewaj…

5 minuT filozofii i psychologii

dwA uchwyTy

epikTeTA

B R ... M I K O Ł A J K O W A L S K I

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

Z R  B Y B U D O W Y

regulArnoŚć

mAsońskA

B R ... E D M O N D G L O T O N

ytuał powiada nam, e trzech

ni owieca, piciu ni kie-

ruje, a siedmiu czyni j spra-

wiedliw i doskonał. Trzech, którzy

j owiecaj, to Czcigodny i dwóch

Dozorców. Aby ni kierowa, dodaje-

my Mówc i Sekretarza, za by uczyni

j sprawiedliw i doskonał, potrzeba

dołczy Czeladnika i Ucznia, i tak

otrzymujemy typow lo.

Ale czy taka loa jest regularna? Aby

loa była regularna, trzeba, by tych

siedmiu członków było regularnymi

masonami. Sprawa wydaje si ewi-

dentna, ale w praktyce jest znacznie

bardziej skomplikowana, ni si to

wydaje. Przyjrzymy si jej bliej.

Uwaany jest za regularnego mason, który został ini-

cjowany według rytów w loy regularnej. Wynika std,

e za kadym razem, gdy zbierze si siedmiu mistrzów,

maj oni prawo otworzy prace, a ich zgromadzenie jest

jak najbardziej regularne. Prace te mog by nastpnie

powtarzane, jak te mog mie wyłcznie charakter efe-

meryczny – stosownie do okolicznoci.

Tych siedmiu braci, ukonstytuowanych w lo, moe

inicjowa profanów, dokonywa podwyek płac, wydawa

dyplomy itd. Ale kto, powiecie mi, bdzie rejestrował te

inicjacje, wydawał dokument konstytuujcy lo, kto

dokona jej instalacji?

Nikt. Protokół zebrania siedmiu mistrzów pracujcych

w loy wystarczy, aby powiadczy jej regularno. Tak było

ponad dwiecie lat temu i nic si od tej pory nie zmieniło.

Ale co to jest obediencja?

pocztków masonerii loe tworzone były tak, jak

to zostało włanie pokazane, a kada była suweren-

na i niezawisła, przyjmowała masonów goci z innych

ló, którzy znaleli si przejazdem na

ich Wschodzie, udzielała im pomocy

i opieki – jeli tylko potrali da si

rozpozna swoimi znakami, słowami

i dotykami. Raz na rok zbierały si

one na posiedzeniu Wielkiej Loy,

aby dyskutowa o sprawach wspól-

nych pozostajcych w zainteresowaniu

bractwa.

Póniej zaczto odczuwa potrze-

b koordynacji wysiłków, stałej

łcznoci, i std, w 1717 roku trzy

loe londyskie załoyły stał Wiel-

k Lo, która miała słuy jako ciało

łcznikowe midzy loami i podmiot

wykonujcy wspóln wol ló.

W ten sposób narodziła si obedien-

cja. Organizm ten, z uwagi na wzrost

liczby ló, nabrał z czasem wikszego znaczenia i przypisał

sobie prawa, które nale wyłcznie do ló.

Z podmiotu wykonawczego obediencje stały si z cza-

sem organami kierowniczymi i dzisiaj widzimy, jak za

porednictwem członków swojego biura, Rady Federalnej,

Rady Zakonu lub innej, przypisuj sobie one prawo do

wydawania polece loom czy zajmowania si stosunkami

midzynarodowymi midzy obediencjami, nie konsultujc

si nawet z loami.

Organy kierownicze decyduj o regularnoci obediencji,

zezwalaj na instalacj nowej loy lub odmawiaj takiej

zgody. Co jednak trzeba, aby obediencja była regularna?

Aby trzy loe stowarzyszyły si, by j utworzy.

harakterystyczny przykład miał miejsce w ostatnich

latach. W Pradze została utworzona loa wyłcznie

z woli pitnastu masonów regularnych. Nikt nie zakwe-

stionował jej regularnoci. Inna loa powstała w tych

samych warunkach, a potem trzecia. Wówczas utworzyły

one obediencj. Chocia działały poza federacjami, nikt

nie omielił si zakwestionowa ich regularnoci.





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

16 Z R  B Y B U D O W Y

okazuje to nam, e tradycje naszych przodków nie

straciły na aktualnoci. Wskazuj nam one, dlaczego

loa jest zawsze suwerenna i zaley tylko od siebie samej.

Loa moe, nie przestajc by regularn, zerwa stosunki

ze swoj obediencj lub nawet zmieni obediencj.

Jedna z najstarszych ló francuskich, której regularnoci

nikt nigdy nie kwestionował, loa 204 na Wschodzie Bor-

deaux, została załoona w 1732 roku przez kilku masonów

z tego Wschodu. Funkcjonowała w izolacji przez wiele lat,

a nastpnie aliowała si do Wielkiej Loy Anglii. Wojny

i inne zdarzenia sprawiły, e zaprzestała stosunków z t

obediencj. Znowu pracowała sama, a potem nawizała

łczno z Wielk Lo Narodow Francji

. W nastpstwie

innych wydarze odłczyła si od Wielkiego Wschodu

Francji, znów funkcjonowała sama, aby nastpnie wraz

z innymi loami utworzy Obediencj Wielkiej Loy

Narodowej Niezalenej i Regularnej; opuciła j kilka

lat póniej, aby wstpi w szeregi Wielkiej Loy Francji,

w której jest obecnie.

Przykład ten jest typowy i ukazuje nam, e loa jest

w swoich działaniach suwerenna i e nie traci ona regu-

larnoci, funkcjonujc sama lub zmieniajc obediencj.

O regularnoci loy stanowi to, e jest ona złoona z co

najmniej siedmiu mistrzów regularnie inicjowanych.

Znane s przypadki profanów, którzy w sposób wa-

ny i regularny inicjowani byli przez siedmiu Mistrzów

znajdujcych si przejazdem w danym miecie i zgroma-

dzonych w loy efemerycznej, która odbyła tylko jedno

posiedzenie. Innych inicjowano na statku podczas rejsu.

Loa, która pracowałaby w oderwaniu od obrzdku

masoskiego, stawałaby si nieregularna, albowiem po-

rzucałaby ona nasze tradycje i stawała si stowarzyszeniem

profaskim. Uwaam jednak, e naley zdeniowa słowo

loa, która utraciło pierwotny sens i interpretowane jest

w znaczeniu społecznym.

Loa nie jest stowarzyszeniem. Loa jest zebraniem

masonów regularnych, pracujcych z zachowaniem ob-

rzdku masoskiego. Gdy tylko zamykaj si prace, loa

przestaje istnie. Loa trwa tylko od otwarcia prac do

ich zamknicia.

Mason nie jest, jak zwykło si mówi, członkiem loy,

ale pracuje w loy.

Według dawnych Konstytucji mason, aby by regular-

nym, winien zosta inicjowany regularnie i, gdy tylko

moe, uczestniczy w pracach loy.

Widzicie teraz, jak bardzo oddalilimy si od zasad

naszego bractwa – i to dlatego, e wielu masonów ich

nie zna. Nasi przodkowie bardzo czsto czytali w loy

Konstytucje i Regulaminy – „Kiedy tylko Mistrz tak

sobie zayczy”, jak powiadaj dawne prawa – i było to

uwaane za jak najbardziej potrzebne, albowiem kady

wówczas wiedział, czym jest masoneria.

Dzisiaj jednak ilu z naszych braci czytało Konstytucje

z 1723 roku, na których opiera si W... M... Uniwersal-

ne? Sdzi mona, e wielu z nich nie wie nawet o ich

istnieniu.

Nie wolno myli tej karty naszego Zakonu, regulujcej

jego podstawowe zasady, ze Statutami i Regulaminami

Generalnymi. Te ostatnie s jedynie kodykacj reguł,

które loe zaakceptowały dobrowolnie po to, by koor-

dynowa swoje wysiłki, by harmonijnie ułoy swoje

biece funkcjonowanie, ale nie po to, by ustanawia

podwaliny moralne i doktrynalne naszego bractwa.

To bowiem „Old charges”, Konstytucje z 1723 roku te

podwaliny kład.

Wielka szkoda, e masoni nie znaj swojej historii,

swoich pocztków, swoich tradycji, albowiem ta

włanie przeszło sprawia, e W:.M:. oparło si próbie

czasu, pozostaje podobne do samego siebie i poda bez

ustanku i bez wytchnienia ku swojemu ideałowi dosko-

nalenia, ideałowi sprawiedliwoci, ku wiatłu.

Trzeba, by mason wtajemniczał sam siebie, majc za

przewodnika nasze symbole, które wska mu metod

i narzdzia samodoskonalenia. Nie moe on straci z oczu

odwiecznego charakteru naszego Zakonu i powiedzie

sobie, e reguły sprzed dwustu lat s przestarzałe i nie

oparły si postpowi.

Nie, gdy medytujc, spostrzee on ich głbok m-

dro. Dostrzee, e pod swoj archaiczn form kryj

one prawdy, które si nie starzej, i zrozumie cał warto

nauczania, które z nich promieniuje.

Bdzie mógł wówczas jedynie podziwia głbi myli-

cieli, którzy widzieli dalej ni ich czas, albowiem ich myl

pozostaje prawdziwa pomimo olbrzymich zmian, jakie

nauka wniosła w ycie ludzi na przestrzeni dwóch ostat-

nich stuleci. Potne przesłanie wypływa ze studiów nad

dawnymi Konstytucjami z 1723 roku i towarzyszcymi

im regulaminami. Znale tam bowiem mona jedynie

nauki poyteczne dla siebie samego i dla sprawy marszu

Ludzkoci na drodze Postpu. #

1 Obediencj, z której w 1773 roku narodził si obecny Wielki Wschód Francji.

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

Z R  B Y B U D O W Y

ciemno,

corAz ciemniej

S ... A L E K S A N D R A E M I L I A W Y S O C K A



Robi si coraz ciemniej. Gdy

wychodz na poranny spacer

z psem, mog obserwowa

słoce wschodzce nad Wawrem.

A ju niedługo bd rozpoczyna

dzie w ciemnociach. Wieczorny

spacer odbywam ju po zmierzchu,

a przecie jeszcze niedawno cieszy-

łam si widokiem słoca zachodz-

cego gdzie za Bemowem. Ciemno,

coraz ciemniej. 23 wrzenia dzie

zrówna si z noc. Wejdziemy w je-

sie. Od tej pory kady dzie bdzie

ju krótszy ni noc. Ciemno, coraz

ciemniej.

W tym roku ta ciemno dotyczy

nie tylko przyrody. Do Europy do-

cieraj fale uchodców z Bliskiego

Wschodu i Bałkanów. Ogldam wia-

domoci, przegldam strony interne-

towe i nie mog wyj ze zdumienia.

Fala wciekłoci i nienawici, która

przetacza si w najbliszym otocze-

niu, budzi mój głboki, pierwotny

lk i ch ucieczki. Jak piewał Lech

Janerka:

Ta zabawa nie jest dla dziewczynek

Idź do domu, bo tu mogą bić

Idź do domu, bo tu mogą strzelać

Wojna minie, kiedy wróci sen

A teraz śpij

Już śpij

I nie myśl źle o niczym.

Ale wiem, e ucieczka i wycofanie

nie s adnym rozwizaniem. Dla

mnie to jest praktyczny sprawdzian

z wolnomularstwa. Czuj wyranie, e

musz sobie jeszcze raz odpowiedzie

na pytanie, co to dla mnie praktycznie

znaczy by wolnomularzem? Jest to

tym trudniejsze, e wolnomularze

zawsze stoj blisko w kolejce do bicia.

I co ja zrobi na barykadach, uzbrojo-

na tylko w cyrkiel i linijk?

To nie sztuka pisa natchnione refe-

raty i dyskutowa w gronie przyjaciół

o wyszoci braterstwa nad równoci

lub odwrotnie. Owszem, to bardzo

przyjemna cz wolnomularskiego

ycia, ale to nie jest jego istota.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

18 Z R  B Y B U D O W Y

Ucze wolnomularski zapytany,

czym bracia i siostry zajmuj si

w loy, odpowie, e buduj wity-

ni cnoty i kopi rów wystpkowi.

Samodoskonalenie, czyli uywajc

masoskiej metafory, praca na ka-

mieniu nieociosanym nie jest celem

samym w sobie.

Uczniowie „obrabiaj surowy ka-

mie, aby pozbawi go chropowatoci

i zbliy do formy zgodnej z przezna-

czeniem”. A przeznaczeniem kamienia

jest zaj stosowne miejsce w wityni,

a wic sta si elementem wikszej

całoci.

Przytocz kilka ustpów deski prof.

Andrzeja Nowickiego, nieodałowa-

nego Brata i Wielkiego Mistrza Wiel-

kiego Wschodu Polski. Deska pt. „Czy

istnieje lozoa masonerii” została wy-

głoszona w Sz... L... Europa na Wsch...

Warszawy dokładnie 21 lat temu, 22

wrzenia 1994 r. Potem publikował

j „Wolnomularz Polski” zarówno na

swoich łamach, jak i w osobnym tomi-

ku z serii „Biblioteczka Wolnomularza

Polskiego”.

I tu cytat: „Masoneria to zwizek lu-

dzi, którzy dla samookrelenia si wy-

brali nazw eksponujc budowanie

jako czynno najlepiej charakteryzu-

jc ich postaw wobec wiata. Filozo-

a masonerii tkwi przede wszystkim

w praktyce, a z tego wynika, e wyłoe-

nie jej zasad wymaga skupienia uwagi

na działalności praktycznej, czyli

na yciu, pracach, czynach i dziełach

masonów. Prawdziw lozo kadego

człowieka jest nie to, co wydaje mu

si jego wiar, ale to, co rzeczywicie

przenika jego działania i wytwory tych

działa”.

I jeszcze jeden fragment:

„Masoneria przywraca blask ta-

kim wyblakłym dzi wyraeniom

jak wieci własnym przykła-

dem, poniewa jest przekonana, e

sztuki ycia nie mona nauczy

wygłaszaniem kaza i udzielaniem

rad, ale trzeba własnym przykładem

pokazywa, jak naley postpowa.

Okrelajc masoneri słowami ars

regia, wskazujemy włanie na to,

e prawdziwa lozoa masonerii jest

ukryta w sztuce ycia i polega na

tym, by wszdzie pozostawia po sobie

dobroczynne skutki własnej działalno-

ci, eby w wiecie było coraz wi-

cej wiatła, coraz wicej wolnoci,

coraz wicej zgodnego, braterskiego

współdziałania, coraz wicej rzeczy

trwałych, piknych i uytecznych”.

Nie jestem Mozartem, Waszyngto-

nem ani Korczakiem. Ale to nie znaczy,

e jako wolnomularka nie mam absolut-

nie adnego wpływu na rzeczywisto.

Kada wielka witynia składa si nie

tylko z wielkich kolumn i larów, ale

równie z setek tysicy drobnych ce-

giełek. I bez tych cegiełek nie istnia-

łaby. Kada wielka idea, jeli ma by

realizowana, musi by przełoona na

niezliczon liczb drobnych działa.

I kade z nich ma znaczenie, naprawd.

Niech zilustruje to taka historyjka:

Morze wyrzuciło na brzeg tysiące me-

duz. Po plaży spaceruje mężczyzna,

podnosi meduzy i wrzuca je do morza.

Podchodzi facet:

- Panie, co pan robisz, przecież nie

wrzucisz pan wszystkich! To nie ma

sensu!

Na to mężczyzna odpowiada: - Nie

ma sensu? To niech pan zapyta o to te,

które już wrzuciłem.

Przed trzema laty, we wrzeniu 2012

roku Br... Paweł M. wygłosił desk

pt. „Latarnicy”. Inspirował si nowe-

l Bolesława Prusa Cienie. Nowela

traktowała o anonimowych i niedo-

cenianych przez nikogo „zapalaczach”

gazowych latarni, którzy yli i pozo-

stawali bezimienni, cho to dziki nim

noc na ulicach miasta nie panowały

kompletne ciemnoci. Brat Paweł po-

równywał wolnomularzy do takich

latarników, którzy w sposób skromny

i niezauwaalny maj wnosi wiatło

do profaskiego wiata.

Przypomnijmy sobie, co wszyscy

przysigalimy na nasz honor, wst-

pujc do masonerii.

Nie ma jedynego i słusznego sposobu

realizacji tej przysigi. Kady z nas

ma swoj stref wpływu i swój zestaw

talentów, które dyktuj, jak pracowa

nad dziełem wolnomularstwa. Kady

z nas ma swoje „meduzy”. Warto wró-

ci do Izby Rozmyla i ponowi py-

tanie sprzed inicjacji – dlaczego chc

by wolnomularzem? Co to dla mnie

oznacza i do czego mnie zobowizuje?

Co pozostawi po sobie innym?

Gdy zapytałam siebie, co konkret-

nie mog teraz zrobi, eby wnie

nieco wiatła w sytuacj zwizan

z uchodcami, natrafiłam na apel

Fundacji Ocalenie, która prowadzi

zbiórk materiałów szkolnych dla

dzieci uchodców. Plecaki, kredki,

ołówki – jaka namiastka normalnoci

dla dzieci, które widziały stanowczo

zbyt wiele. A w Syrii ju od 4 lat szkoły

s zamknite. W ubiegłym tygodniu

poprosiłam koleanki z pracy o skom-

binowanie 3 pustych piórników. – I co,

jak kupię piórnik, to będę mogła mieć

czystsze sumienie? – zapytała jedna

z nich. – Nie mam pojęcia, ale na pewno

będziesz mogła mieć świadomość, że

jakieś jedno dziecko, które nie miało

piórnika, dzięki tobie teraz go ma.

Pamitajmy o tym, e niewane jest,

na czym polega nasza praca i obecno

w wiecie – ale zawsze moemy j

wykonywa albo „po wolnomularsku”

albo „nie po wolnomularsku”. I staraj-

my si ze wszystkich sił robi to jednak

moliwie „po wolnomularsku”.

Czy jeli bdziemy y i pracowa

„po wolnomularsku”, zasłuymy sobie

na oklaski? Moe i zasłuymy, ale naj-

czciej ich nie usłyszymy. Przeciwnie.

Moemy spotka si z obojtnoci,

krytyk, obelgami, a w niektórych

sytuacjach nawet z przeladowania-

mi. I czy nas to zwalnia ze złoonej

przysigi? Nie zwalnia. Nawet wtedy,

gdy jest naprawd ciemno.

Rzekłam.

S... Aleksandra Emilia Wysocka

Deska wygłoszona 19 września

2015 r. na Wsch... Warszawy

podczas wspólnych prac

Sz... L... Cezary Leżeński

i Sz... L... Wolność Przywrócona.

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

S P O T K A N I A

trakcie wycieczki w Valdemossie kupiłam ksik

pt. Zima na Majorce George Sand, przyjaciółki

naszego Fryderyka Chopina, która na przeło-

mie 1838 i 1839 roku spdziła kilka miesicy na wyspie

w towarzystwie naszego wielkiego, cho niestety cigle

chorego kompozytora. W byłym klasztorze kartuzów

s udostpnione dwie cele, w których mieszkali Sand

z dziemi i Fryderyk. Fotografowa nam zabroniono.

Midzy Bogiem a prawd nie bardzo było co fotografowa,

bowiem z oryginalnych XIX-wiecznych sprztów uchowały

si jedynie gotycki fotel i szafa. Reszta została spalona na

stosie przez mieszkaców Valdemossy, obawiajcych si

zarazy. Zaraa grulic miał Chopin.

W klasztornym korytarzu stoj obecnie dwie wielkie

drewniane gury romantycznych kochanków. Raz do

roku pono, w czasie jakiego miejscowego wita, wy-

nosi si je i id – a raczej s niesione – w pochodzie, ku

uciesze turystów, tysicami nawiedzajcych Valdemoss.

Valdemossianie yj dzi z Chopina jak pczki w male,

a spadkobiercy włacicieli byłego klasztoru od lat kilku

procesuj si o to, w której celi nasz genialny kompozytor

skomponował słynne Preludium deszczowe. A wówczas...

A wówczas tak oto przedstawiały si sprawy, w relacji

autorki Zimy na Majorce:

„Jak przyznaj sami Majorkaczycy, ostrono i powci-

gliwo s dominujc cech ich charakteru. Napotykani na

drodze wieniacy zawsze wymieni z wami słowa powitania;

ale gdy odezwiecie si do nich, nie bdc ich znajomymi,

nie bd chcieli odpowiedzie, nawet jeli mówicie w ich

dialekcie. Wystarczy, e zobacz obc twarz, eby si

przestraszy i zawróci z drogi, unikajc spotkania z wami.

Moglibymy jednak y w zgodzie z tymi dzielnymi lud-

mi, gdybymy pojawili si w ich kociele. Na pewno nie

mniej by z nas zdzierali przy kadej okazji, ale moglibymy

spacerowa poród ich pól, nie naraajc si na oberwanie

w głow kamieniem wylatujcym zza krzaka. Niestety ten

akt rozwagi nie przyszedł nam od razu do głowy i prawie

do koca nie bylimy wiadomi, jak bardzo gorszył ich nasz

sposób bycia. Nazywali nas poganami, mahometanami

i ydami; co według nich jest najgorsz obelg. [...] Kaan

i spodnie mojej córki te ich bardzo gorszyły. Bardzo im

preludium

deszczowej mAjorki

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł  G O W S K A  W Y S O C K A











Zima Na Majorce



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

20 S P O T K A N I A

si nie podobało, e młoda osoba w wieku lat dziewiciu

biegała po górach przebrana za mczyzn.

Rozbrzmiewajcy w niedziel dwik kornetu, przy-

pominajcy spónialskim o udaniu si na msz, nada-

remnie nas cigał w klasztorze. Bylimy głusi, poniewa

nie wiedzielimy, o co chodzi, a gdy ju to pojlimy,

ogłuchlimy jeszcze bardziej. Wtedy ci ludzie wymylili

sposób zemsty na chwał Pana, który do chrzecijaskich

bynajmniej nie naleał. Sprzymierzyli si midzy sob,

by nie sprzedawa nam swych ryb, jaj i warzyw, jak tylko

za ceny przekraczajce wszelkie granice. [...] Trzeba było

wic poci. [...] Byłaby to drobna przeszkoda, gdyby

wszyscy sporód nas cieszyli si dobrym zdrowiem. [...]

Lecz drogi chory, dalekim bdc od dobrego samopoczu-

cia z uwagi na wilgo w powietrzu i niedostatek, marniał

w przeraajcy sposób”.

akich opisów jest w ksice George Sand dostatek

(i jeszcze wicej). Mona uzna to za cud, e w ogóle

powstało Preludium deszczowe... Przejmujce s opisy

transportowania pianina dla Chopina, chandryczenie si

z celnikami, przewóz instrumentu błotnistymi drókami

do górskiego klasztoru, gdy nie wida wiata zza kurtyn

deszczu i wyjcego wichru.

* * *

atem i wczesn jesieni oczywicie nie pada, bd

pada minimalnie. Wysiadywałam wic na hotelo-

wym tarasie z widokiem na morze i liczyłam samoloty

startujce i wylatujce z lotniska w Palmie. Majorkarczy-

ków jest obecnie niecały milion, turystów z osiem razy

wicej. Nie zapomn ju nigdy naszych turystycznych

prekursorów – Chopina i George Sand. Oni stanli na

pierwszym stopniu tych schodów, wiodcych wprost do

nieba. Turystycznego nieba.

PS. Dlaczego w klasztorze w Valdemossie nie było

ju zakonników? Sprawił to Juan Alvarez Mendizabal,

hiszpaski polityk i ekonomista, ówczesny minister nan-

sów, który doprowadził w Hiszpanii do kasaty dóbr ko-

cielnych i klasztorów. Zlikwidowany został m.in. klasztor

kartuzów w Valdemossie i tylko dlatego sprywatyzowane

cele mogły przyjmowa cywilnych goci. Mendizabal był

wolnomularzem, w czasie wojen napoleoskich wstpił

do loy Taller Sublime w Cadiz, czyli po naszemu Ka-

dyksie. George Sand pisze o nim bardzo ciepło na kartach

swojej ksiki. Katoliccy przeciwnicy ministra – masona

(i yda) zarzucali mu ówczenie wzbogacenie si na tej

operacji. Jak było rzeczywicie? – niech Hiszpanie sami

rozstrzygn. #



w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

T E M P L U M I M U Z Y

chopin i lożA













relegentka przedstawiła wykład

zatytułowany Fryderyk Chopin

– mason bez fartuszka? Związki

kompozytora ze światem wolnomular-

skim*. Główny cel swojej wypowiedzi

sprecyzowała nastpujco: „(…) za-

rysowanie pejzau wolnomularstwa

w biograi Fryderyka Chopina. Cho

nie miał on za sob inicjacji w adnej

loy wolnomularskiej, był zwizany

z masoneri towarzysko i zainspirowa-

ny ni ideowo. Warszawski dom pa-

stwa Chopinów był odwiedzany przez

elit farmazonii Królestwa Polskiego,

a na emigracji w Paryu otaczały Cho-

pina wybitne osobistoci ze wiata

masonerii. Relacje midzy Chopinem

a wolnomularzami stanowi ciekawy

materiał do bada nad wpływami loy

na kultur polsk i francusk XIX wie-

ku w ogóle. Jest to te punkt wyjcia do

kontynuowania reeksji, czy mona

by wolnomularzem w sensie ideo-

wym, nie przechodzc wtajemnicze,

inicjacji i nie zasiadajc w loy wród

braci. Innymi słowy, czy mona zatem

by masonem nie bdc nim?”.

Na ostatnie pytanie Dorota Sobstel

udzieliła odpowiedzi twierdzcej.

Metafora „masona bez fartuszka” po-

zwala, jak wnosz z wykładu, opisa

dowiadczenie yciowe osób, które

po duchowej mierci podjły trud

duchowego odrodzenia i pozytyw-

nego samorozwoju drog wytonej

pracy oraz solidarnoci z ludmi i ich

problemami.

Chopin opisał swoj duchow mier

i odrodzenie w tzw. Dzienniku stugar-

ckim, który nazwała „jakby Konstytu-

cjami Andersonowskimi podmiotowo-

ci Chopina”.

Wyranym rysem biograi kompo-

zytora jest oddanie pracy połczone

z poszukiwaniem tzw. błkitnej nuty

 dwikowego ideału, do którego

Chopin dył przez całe ycie. „Błkit

– mówiła Sobstel – to, jak wiadomo,

dominujcy kolor w symbolicznym

wystroju ló. Poszukiwanie błkitnej

nuty ma za podobne znaczenie jak

alchemiczne poszukiwanie czerwonej

tynktury w symbolice wolnomularskiej”.

Poczucie solidarnoci i braterstwo

przejawiało si choby w udziale Cho-

pina w przedsiwziciach lantropij-

nych. Nie odmawiał on gry na koncer-

tach słucych dobrej sprawie, cho

daleko mu było do umiłowania estrad

i kuglarstwa á la Franciszek Liszt. Wy-

ciszenie, intymno, kameralno,

wewntrzne skupienie, zamiłowanie

do prostoty obcej pianistycznym fa-

jerwerkom i błyskotkom to take 

zdaniem Prelegentki  cechy, które

pozwalaj dostrzec w Chopinie adepta

pracujcego pilnie nad rozwojem we-

wntrznym.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

22 T E M P L U M I M U Z Y

W trakcie wykładu Sobstel opisa-

ła take rodowisko wolnomularzy,

w którym Chopin dorastał i ył. Ma-

sonami byli Józef Elsner, nauczyciel

kompozytora i odkrywca jego geniu-

szu, czy zaprzyjaniony z rodzin Ju-

liusz Kolberg (ojciec Oskara, take

wolnomularza). Na emigracji opiek

otaczali kompozytora midzy inny-

mi wolnomularz Walenty Radziwiłł

oraz księżna de Vaudémont, masonka

– wielka mistrzyni loy adopcyjnej

witej Karoliny. Zdaniem referent-

ki „artystowskie, a take masosko-

bankierskie rodowisko miało mie

takie samo, jeli nie wiksze znaczenie

w rozwoju kariery Chopina, jak wielka

arystokracja”. Zawdziczał mu, midzy

innymi, moliwo unikania wielkich

koncertów publicznych, obcych jego

wraliwej konstrukcji psychicznej.

Wykład spotkał si z jednoznacznym

aplauzem. Dopełniła go interesujca

dyskusja, w której prym wiódł brat

prof. Tadeusz Cegielski, wygłaszajc

swego rodzaju koreferat. Zastanawia-

no si nad powodami, dla których

inicjacji masoskiej nie przeszli ani

Chopin, ani Tadeusz Kociuszko.

Padło pytanie o zwizki kompozy-

tora z wolnomularzami brytyjskimi.

Zwrócono uwag na piewno mu-

zyki Chopina, wzorowan na opero-

wym belcanto. W kontekcie etosu

wytonej pracy pojawiła si take

kwestia uywanych przez Chopina

fortepianów. Jak wiadomo z jego za-

pisków, najbardziej cenił fortepiany

Pleyela, dajce artycie najwicej mo-

liwoci, ale i najbardziej technicznie

wymagajce.

Br... MB

*Przypomnijmy, e Dorota Sobstel wygłosiła

referat pod tym samym tytułem na konferencji

pt. Świat jako loża. Obecność wolnomularstwa

w kulturze – dawniej i dziś, która odbyła si

w Warszawie w dniach 9-10 stycznia br. W trak-

cie dyskusji nastpił wyrany podział, na tych

masonów, którzy aprobuj okrelenie „wolno-

mularz bez fartuszka” oraz tych, dla których nie

ma nieinicjowanych masonów. Spór pewnie jest

tak długi, jak samo wolnomularstwo.

REDAKCJA W

radiowej Dwójce od dłu-

szego ju czasu trwaj

przygotowania do kon-

kursu. Nad Chopinem granym przez

konkursowiczów z minionych lat po-

chylaj si jurorzy płytowego Trybu-

ród członków ló warszawskich moemy wymieni 48 nazwisk muzyków

-masonów z drugiej połowy XVIII i pierwszej wierci XIX stulecia.

W uroczystociach wolnomularskich brała czasami udział orkiestra, w rachunkach

wityni Izis znajdujemy np. pozycj: Na zapłacenie Orkiestry na loży stołowej

połowę należności zł. 120. Pieni wolnomularskie w Warszawie układał m.in.

Sekretarz Wielkiego Wschodu Kazimierz Brodziński, a muzyk do nich pisali

Józef Elsner, Antoni Weynert, Karol Kurpiński, Jan Stefani. Wród urzdników

mianowanych przez Wielkiego Mistrza był Dyrektor Harmonii, za w spisach

członków ló znajdujemy godno Brata Harmonii. (Ludwik Hass, Sekta far-

mazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa 1721–1821). #

polskoŚć spod

mAsońskich sTrzech

B R ... M A R C I N

B O G U S Ł A W S K I













w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

T E M P L U M I M U Z Y

nału. Konkursem ttni niedzielne

audycje Róy wiatczyskiej. W Duej

Czarnej chopinowskie winyle pojawi

si w wakacje. W Internecie pojawi-

ła si mobilna aplikacja pozwalajca

pozna histori Konkursu. Etc. Etc.

Dobrze, e tak si dzieje. Muzyka

Chopina jest bowiem wyjtkowa, jak

przystało na twórczo czystej wody

geniusza. Pytanie tylko, czy warto kon-

centrowa si na samym Chopinie?

Wszystko zaley od tego, kim dla nas

jest geniusz. Od czasów romantyzmu

przyzwyczailimy si widzie w nim

posta wyjtkow. Wyrastajc po-

nad swoje czasy i ponad innych ludzi.

Czsto samotn, jakby samorodn.

Zesłan z jakich regionów meta-

zycznych, wyłczon ze społecznoci.

Trafniejsza wydaje mi si jednak taka

perspektywa, która widzi geniusza na

tle jego wspólnoty, kultury i czasów. Na

dorobek geniuszy pracuj bowiem po-

kolenia, a pitno indywidualnoci do-

strzec mona wyłcznie przez kontrast.

Za Chopinem stoi Jan Sebastian Bach

(niech za przykład posłu Preludia),

John Field, moliwoci ówczesnych

fortepianów, polska muzyka ludowa

czy wspierajce jego wysiłki rodowisko

wolnomularskie, o czym wiemy midzy

innymi od Doroty Sobstel.

Kontekst wolnomularski wydaje mi

si tutaj szczególnie intrygujcy. A to

ze wzgldu na Józefa Elsnera, nauczy-

ciela Chopina, i rodzin Kolbergów,

zaprzyjanion z Chopinami.

Elsner i Krzysztof Juliusz Henryk

Kolberg (ojciec Oskara) byli maso-

nami. Współpracowali ze sob przy

tworzeniu wolnomularskich pieni –

pierwszy tworzył muzyk, drugi pisał

słowa. Obaj byli Polakami niemieckie-

go pochodzenia, yli w dobie rozbio-

rów, w swoich rodzinach kultywowali

postawy polsko-patriotyczne. Mówi

si nawet, e Kolbergowie zakazali

dzieciom mówi w domu po niemie-

cku. Złamanie tej zasady zwizane

było z kar jednego grosza wrzucanego

do rodzinnej skarbony.

Droga yciowa Elsnera była do

pokrtna. Wprawdzie jako dzieciak

piewał w przykocielnych chórach

i uczył si gry na skrzypcach oraz

sztuki basso continuo, to jednak jako

przedmiot swoich studiów wybrał

teologi, któr zamienił póniej na

medycyn. Plany pokrzyowało mu

słabe zdrowie. Powana choroba

spowodowała, e przerwał eduka-

cj lekarsk i powrócił do muzyki.

Najpierw zatrudnił si w Brnie jako

skrzypek w orkiestrze teatralnej

(1791), póniej przeniósł si do

Lwowa (1792), gdzie objł stano-

wisko dyrygenta w teatrze cesarsko

-królewskim. Próbował te swych

sił jako kompozytor, wystawiajc

dwie opery do niemieckich teks-

tów. Przełomowe stało si dla Els-

nera spotkanie z wolnomularzem

Wojciechem Bogusławskim, który

w 1795 roku zaczł dyrektorowa tea-

trowi we Lwowie. Tam rozpoczła si

ich owocna współpraca. Elsner zajł

si pisaniem polskich oper (z tamtej

doby zachowała si jedna, Amazonki

czyli Herminia) i ywo zainteresował

si muzyk polsk. lady tych za-

interesowa widoczne bd w jego

kompozycjach, a take w pracy teore-

tycznej. Nie naley bowiem zapomi-

na, e Elsner jest twórc Rozprawy

o rytmiczności i metryczności języka

polskiego. Bodaj pierwszej pracy tego

typu, bdcej obowizkowym punk-

tem odniesienia w dyskusjach XIX-

wiecznych polskich jzykoznawców.

Jak wspomniałem, bliskie, przyja-

cielskie wizi łczyły rodziny Cho-

pinów i Kolbergów. Kolbergowie

pielgnowali zamiłowanie do nauk

i sztuk, co znajdowało swój wyraz

w domowym muzykowaniu. Agata

Skrukwa podkrela, e w ich domu

„przez wiele lat rozbrzmiewały […]

ludowe piosenki piewane przez Zu-

sk (Zuzann?) Wawrzek, młod ko-

biet spod Sandomierza, która słuyła

u Kolbergów ju w Przysusze i za

nimi przyjechała do Warszawy. Po

kilku latach przeszła ona na słub

u Chopinów […], a zapisała si w ser-

decznej pamici obu rodzin”.

Serdeczne relacje i bliskie ssiedztwo

spowodowały, e rodzina Kolbergów

ledzi mogła rozwój młodego Fry-

deryka Chopina. Kontakt z nim jako

koleg, ale take jako kompozytorem

i pianist, miał wany wpływ na mu-

zyczn wraliwo Oskara Kolberga.

Obaj za mogli wzrasta w kulcie pra-

cy, stanowicym jeden z larów etosu

wolnomularskiego.

„Szczególna zdatno, geniusz mu-

zyczny” – napisał na wiadectwie

szkolnym Chopina Józef Elsner. Nie

mylc si ani na jot. Nie dodał jed-

nak, e geniusz ów kształtował si

i wzrastał w rodowisku przesik-

nitym wolnomularskimi ideałami.

Na przykładzie braci w fartuszkach

mógł uczy si patriotyzmu, mógł

odkrywa pikno i muzyczno pol-

skiej mowy, mógł poznawa idio-

my rodzimej muzyki ludowej czy

szlacheckich taców (jak polonez).

Bracia w fartuszkach dawali przy-

kład pracowitoci, wskazywali tak-

e na rang kultury jako czynnika,

który kształtuje i pozwala zachowa

tosamo wspólnotow. W kocu

wolnomularze uczyli polskoci ot-

wartej, której obca jest ksenofobia

czy nacjonalizm. Kto wie, czy nie ta

lekcja spowodowała, e mógł Chopin

przekaza to, co polskie, w muzyce

ponadnarodowej, uniwersalnej.

Wolnomularski dom wydał z siebie

take Oskara Kolberga, ciekawego

kompozytora (co potwierdza wy-

dany niedawno dwupłytowy album

rmy DUX) i genialnego etnografa.

Pozostawione przez niego materiały

folklorystyczne s nie tylko bezcen-

nym dobrem naszej nauki i kultury. S

równie dobrem bezprecedensowym,

„[…] w tej dziedzinie – pisze Skrukwa

– z tej epoki i w takiej skali nie posiada

podobnych ródeł do dziejów kultury

aden inny naród europejski”.

Literatura:

M. Kosiska, Józef Elsner, hp://culture.pl/pl/

tworca/jozef-elsner (dostp 14.06.2015).

A. Skrukwa, Oskar Kolberg 1814-1890, Pozna

2014.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

24 T E M P L U M I M U Z Y

okazji jubileuszu, który przypada na dwa sezony

– 2014/2015 i 2015/2016 – Teatr Narodowy

przygotował wiele ciekawych wydarze. Przede

wszystkim na trzech scenach odbd si premiery pol-

skich utworów klasycznych i współczesnych. Głównym

wydarzeniem bdzie galowa premiera Kordiana Juliusza

Słowackiego w reyserii Jana Englerta, która odbdzie si

19 listopada. Zobaczymy take Dziady i Pana Tadeusza

Adama Mickiewicza, a take Białe Małżeństwo Tadeusza

Różewicza i Ości Ignacego Karpowicza.

Obok programów artystycznych przygotowanych przez

zespół aktorski Teatru Narodowego i studentów warszaw-

skiej Akademii Teatralnej odbd si take: czytanie VI

Ksigi Pana Tadeusza w reyserii Piotra Cieplaka, war-

sztaty dla dzieci oraz pokazy technik teatralnych, licytacja

kostiumów i rekwizytów teatralnych. W nale zobaczymy

inscenizacj medialn Krzysztofa Wodiczki, jednego

z czołowych polskich artystów wizualnych.

Wydarzenia jubileuszowe to take m.in. Spotkanie Tea-

trów Narodowych w padzierniku i listopadzie 2015 roku,

Sympozjum Teatrów Narodowych w listopadzie, a take

publikacje, wystawy i działania edukacyjne.

a swojej stronie internetowej Loa Kultura opubliko-

wała artykuł pt. Polski teatr publiczny i ideały wolno-

mularskie*. Br... Marcin Bogusławski napisał w nim m.in.:

„Pamita trzeba, e obchody 250-lecia teatru publicznego

w Polsce uwikłane s w swoisty paradoks historyczny. Nie

da si bowiem witowa bez przywołania Wojciecha

Bogusławskiego, uznawanego za ojca teatru polskiego,

który w 1765 roku liczył sobie zaledwie kilka lat. Pamita

trzeba równie, e tak Stanisław August Poniatowski, jak

i Wojciech Bogusławski byli wolnomularzami. Zbigniew

Raszewski wskazuje (Bogusławski, PIW, Warszawa 1982),

e rodowisko polskich masonów aktywnie popierało kan-

dydatur Bogusławskiego na dyrektora Teatru Narodowego.

Wszystko to pozwala chyba uzna, e koncepcja teatru

publicznego w Polsce łczy si w sposób nierozerwalny

z ideałami wolnomularskimi i owieceniowymi – tole-

rancj religijn, krytyk nierównoci społecznych, prac

nad kształtowaniem dumy narodowej w taki sposób, by

włczy j w krwiobieg kultury europejskiej (co wówczas

znaczyło: wiatowej), ukazywaniem szlachetnych wzorców

postaw i charakterów. Innymi słowy, polski teatr publiczny

od swoich pocztków miał nie tylko bawi, ale równie

kształtowa”.

konkluduje: „Jubileusz 250-lecia teatru publicznego

w Polsce to dobra okazja, by przypomnie sobie, jakim

celom i wartociom słuył teatr. I podj szerok dyskusj

nad tym, co z teatrem dzieje si dzisiaj. Bo e dzieje si

nie tylko dobrze słyszymy coraz czciej. Witold Mrożek

w radiowej Encyklopedii Teatru skonstatował niedawno

zanik misyjnego charakteru scen publicznych, które coraz

czciej graj repertuar rozrywkowy, pozbawiony ryzyka

i wanej wymowy. Sztuki rzekomo społeczne czsto gsto

powtarzaj zwietrzałe komunały, pozbawiajce teatr mocy

raenia ideowego. Sceny zaczynaj słuy bezpiecznej

rozrywce dla zapracowanych ludzi. Co pozwala z kolei

podda teatr pod władanie logiki rynku – nie trzeba trwa-

250 lAT TeATru

nArodowego













brAciA w fArTuszkAch

„Spora grupa braci w fartuszkach skupiała si w Tea-

trze Narodowym kierowanym od 1799 przez Wojcie-

cha Bogusławskiego. Obok adeptów starej daty, jak

on sam i pierwszy ecista Antoni Weinert z Eleusis,

w zespole tym znajdowali si ich towarzysze ideowi

z zum Leuchter i Świątyni Mądrości: dyrektor muzyki

Józef Elsner oraz aktorzy Ludwik Dmuszewski i Jan

Nepomucen Szczurowski”.

Cyt. za: Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej.

Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721

– 1821), PIW 1980, s. 290.

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

łych zespołów, długoletniego planu rozwoju potencjału

artystycznego placówek itd. Wystarcz krótkie kontrak-

ty na to, co w danej chwili moe si sprzeda. A teatr

przestaje by miejscem łczcym artystów i publiczno,

stajc si korporacj podległ dyrekcji i jej publicznym

zwierzchnikom.

ocne to słowa. Tym bardziej trzeba si nad nimi

pochyli. Jako Loa Kultura w szczególny sposób

czujemy si zobowizani do wywołania tematu teatru pub-

licznego w kontekcie ideałów wolnomularskich. Warto

si nad tym pochyli, zastanowi i dyskutowa”.

Wys.

*(hp://lozakultura.pl/polski-teatr-publiczny-i-idealy-wolnomularskie)

T E M P L U M I M U Z Y



wolny mulArz

Wolny Mularz dla chluby nie prawi o cnocie,

Nigdy nie dba o pozór, kto ma rzecz w istocie. [...]

Przyszło majc w pamici, mierci si nie lka,

Niszym gardzi nie umie, przed wyszym nie klka;

A w sobie godno cenic, w drugich j uznawa,

Cze jego maj wieczn Bóg i król, i prawa.

Kwestia barona wolnomularza grana przez br:. Ludwika

Adama Dmuszewskiego w jednoaktowej komedii pt.

Wolny Mularz Augusta Kotzebuego w tłum. Kazimierza

Brodziskiego, wystawionej na deskach Teatru Naro-

dowego w 1819 r.

Ludwik Hass, op. cit. s. 454.

powsTAńczA wArszAwA

„...Ludwik Adam Dmuszewski dostroił kierowany

przez siebie teatr Narodowy do atmosfery zrewolucjo-

nizowanej Warszawy. Ju 5 grudnia [1831], w pierwsz

niedziel po wybuchu powstania, nie tylko manifestacyj-

nie wystawił – podobnie jak to było przed powstaniem

kociuszkowskim – Krakowiaków i górali, lecz i sam

w nich wystpił. Wród nieopisanego entuzjazmu 1400

widzów piewał – mimo szóstego krzyyka na karku –

bojowe piewki i wrczył organicie szabl. Tak wic

braterstwo loowe, ch słuenia ideałom wolnomu-

larskim, złczyły na pocztku powstania ludzi rónych

przekona politycznych”.

Ludwik Hass, op. cit. s. 504.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

26 D U C H I M A T E R I A

Wykazie Polskich lóż wolnomu-

larskich, stworzonym przez

przedwojennego badacza

masonerii, Stanisława Małachow-

skiego-Łempickiego, o doktrynie

uznanej przez działajc w latach

80. XVIII wieku warszawsk lo

Tarcza Północy czytamy: [celem

loy jest] udoskonalenie całego

człowieka pod każdym względem:

w porządku społecznym, ćwicząc

go w cnotach obywatelskich i nagi-

nając jego wolę do przyzwoitości

i rozsądnej karności; w porządku

moralnym rozwijając jego zdolności

umysłowe i zmysłowe. Świateł, któ-

rych jest skarbnicą, udziela stopnio-

wo z przyborem alegorii, pożytecznej

tajemniczości i z majestatem symboliki.

Rozwija zdolności człowieka, dostarczając

mu sposobności ćwiczenia ich; w tym celu urządza

czynności loży w ten sposób, że do prac czysto wolno-

mularskich łączy się inne prace, zdolne wykształcić dobry

smak i talent. Wszystkie nauki, wszystkie sztuki, wszystko,

co piękne i uczciwe, może być omawiane w loży i ma prawo

do jej studiów i badań.

ady wolnomularz, nie tylko ten z osiemnastego wieku,

ale te bardziej współczesny np. z lat 30. XX wieku,

zobowizany jest do trzech rzeczy: stałego rozwoju, czyli

doskonalenia si, do czynienia dobra na rzecz innych ludzi

(szczególnie słabszych lub poszkodowanych), a take do

kontaktu ze sztuk. O aspektach tych stara za dyskutuje

si i naley dyskutowa wewntrz loy (słu temu midzy

innymi tzw. deski, czyli odczyty przygotowy-

wane przez poszczególnych braci).

olnomularstwo w Polsce

zostało zapocztkowane za

czasów saskich, jednak znaczenie

i wpływy zyskało za panowania

i dziki protekcji króla Stanisła-

wa Augusta Poniatowskiego.

Jego przynaleno do wolno-

mularstwa wci budzi wród

historyków kontrowersje, ponie-

wa nie istniej historyczne do-

kumenty, które potwierdzałyby j

w sposób jednoznaczny. Niemniej

istniej dowody porednie – np.

portret króla w stroju wolnomular-

skim (Alegoryczny portret Stanisława

Augusta „z klepsydrą”), ocalałe rachunki

królewskie z zaznaczonymi wydatkami na

funkcjonowanie ló w Warszawie lub na rozwój

ogrodu w Arkadii. Na pewno Stanisław August poznał

wolnomularzy w czasie swojego Grand Tour, w latach

1753–1754, mniej wicej na dziesi lat przed wstpieniem

na tron Polski (rok 1764). Od tego czasu datuj si te

zakupy do biblioteki przyszłego króla, a take póniejsze,

które nie tylko zdradzaj zainteresowanie kultur angielsk,

ale te literatur czysto wolnomularsk. W jego zbiorach

znajdowała si Księga Konstytucji, czyli podstawa praw

i obyczajów obowizujcych w loach, połczona z histori

wolnomularstwa i jej architektoniczn wykładni, spisana

przez Jamesa Andersona w 1723 roku, ale te utwory innych

kaznodziejów, poetów, architektów, lozofów zwizanych

z ruchem masoskim. Było tu w stałej prenumeracie pismo

król sTAŚ i jego

wolnomulArskie

ogrody

D R A N N A M A R I A B A U E R











w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

D U C H I M A T E R I A

pt. „e Spectator”, obok periodyków i sprawozda licznych

europejskich akademii, take „Journal Encyclopédique”,

i „Philosophical Transactions” (periodyk wydawany przez

e Royal Society), publikacje Defoe, Fénelona, Pope’a,

Walpola, Delille’a, Rousseau i Woltera. Był te picioto-

mowy Vitruvius Britannicus, or e British architect Colena

Campbella – dzieło dotyczce architektury, przedstawia-

jce w formie katalogu projekty inspirowane antykiem

i renesansem, głównie za twórczoci Andreo Palladia.

Campbell, rozwijajc myl Inigo Jonesa, wraz z Christophe-

rem Wrenem, Edwardem Oakleyem, Williamem Kentem,

Johnem Woodem i innymi architektami – przyczynił si do

powstania i rozkwitu nowego stylu narodowego w Anglii

– palladianizmu. Były tu take ksiki-podrczniki Hen-

rego Home’a, Horacego Walpola i omasa Whatelego,

traktujce o sztuce ogrodniczej, uwaanej za przedłuenie

lub uzupełnienie architektury nowego stylu.

a zainteresowania Stanisława Augusta wolnomu-

larstwem wielki wpływ miały kontakty osobiste.

Angielskimi przyjaciółmi przyszłego króla byli wolnomu-

szTukA królewskA

Wolnomularstwo (masoneria), inaczej zwane Sztuk Królewsk, to midzynarodowy ruch majcy na celu

duchowe doskonalenie jednostki i braterstwo ludzi rónych religii, narodowoci i pogldów. Na przeło-

mie XVII i XVIII w. istniej w Londynie loe prawdziwych mularzy (budowniczych), zwane operatywnymi.

Wstpuj do nich (pocztek XVIII w.) take pisarze, duchowni, intelektualici ze rodowiska e Royal Society,

arystokraci. Wyłania si masoneria spekulatywna, niemajca wiele wspólnego z operatywn tradycj. 24 czerwca

1717 roku w Londynie, w piwiarni „Pod Gsi i Rusztem” zostaje zainicjowana Wielka Loa Londynu. Pojawia

si te potrzeba ujednolicenia zasad i celów ruchu. Niejaki J. T. Désaguliers (1683–1744), wielki propagator

Newtona, namawia pastora J. Andersona (1679–1739), aby opracował konstytucj dla Braci Mularzy, co te ten

czyni, wydajc Księgę Konstytucji w 1723 roku. Tadeusz Cegielski twierdzi, e na stosowan przez wolnomularzy

symbolik złoyły si trzy załoycielskie legendy: architektoniczna (biorca pocztek w historii budowniczych

wityni Salomona, póniej katedr gotyckich, przejmujca od nich nazw ruchu, „free-masons”: wolnomularze,

a take podstawowe akcesoria, tj. fartuszek, cyrkiel, wgielnic, młotek rzebiarski i wiele innych symboli zwi-

zanych ze wiatem prac murarskich), alchemiczna (przejta od ruchu Róokrzyowców niemieckich postulu-

jcych odnow moraln wiata) oraz rycerska (przejta z pism A. Ramsaya, odwołujca si do tradycji zakonu

templariuszy) – por. T. Cegielski, Ordo ex Chao: wolnomularstwo i światopoglądowe kryzysy XVII i XVIII wieku,

Warszawa 1994. #

pierwsze loże w europie

ierwsza loa polska została powołana do ycia w 1738

roku, za czasów i na dworze Augusta III Mocnego,

jednak jak oceniaj badacze, nie miała ona wiksze-

go znaczenia. W latach 30. XVIII w. w wielu krajach

europejskich powstaj analogiczne, pierwsze loe np.

w Niemczech (1733), we Włoszech (1735), we Francji

(1736) – w tym bowiem okresie nowy ruch angielski

zaczł szerzy si na terytorium kontynentu. #



















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

28 D U C H I M A T E R I A

larze: sirCharles Hanbury Williams (1708-1759), od

roku 1755 ambasador Anglii w Petersburgu, oraz Charles

i Joseph Yorkowie (synowie przewodniczcego Izby

Lordów, Philipa), a take Edward Montague – członek

e Royal Society w Londynie, do którego został take

przyjty, 11grudnia 1766 roku, polski król.

najc działania króla Poniatowskiego na rzecz sze-

rzenia owiaty, rozwoju nauki i sztuki, mona bez

wtpienia przypuci, e kierowała nim w duej mierze

ch wywizania si z wolnomularskiego przyrzeczenia

o doskonaleniu siebie oraz własnego otoczenia poprzez

pogłbione zainteresowanie religi, nauk i sztuk – to za

jego przyczyn w Polsce rozwinły si instytucje naukowe

i kulturalne, przemysł i urbanistyka. Zachcaniu innych

do sigania po nowe idee oraz inspiracje sprzyjały miejsca

takie jak loa. W Warszawie w latach 70. XVIII wieku było

ich zaledwie kilka, w nastpnej dekadzie – ju szesnacie

w całym kraju. Sam król wstpuje do loy Pod Trzema

Hełmami w 1777 roku (pod pseudonimem Eques Salsi-

natus i Salsinatus Magnus), otrzymujc 21. stopie rytu

szkockiego, równoległy z siódmym, najwyszym stopniem

w ówczesnym wolnomularstwie polskim; przeznacza

fundusze na uroczystoci witojaskie (24 czerwca);

wyznacza Dom Pod Rydzyn przy ulicy Trbackiej na

siedzib Wielkiego Wschodu Narodowego Polski.

oe takie jak Cnotliwy Sarmata, Trzej Bracia, Jed-

ność, Przyjaźń, Trzy Wieże, Doskonały Wędrowiec,

działajce od 1769 roku, a take nastpne z lat 80. XVIII

wieku: Pod Trzema Hełmami, Tarcza Północna, Świątynia

Izys, Bogini Eleuzis, Dobry Pasterz, Gorliwy Litwin,

Przesąd Zwyciężony – stały si zatem aren dyskusji

nad wolnomularsk koncepcj przemiany wiata i natury,

a „walka wiatła z ciemnoci i przesdami”, jak to podkre-

la Małachowski-Łempicki w swoim dziele, główn pasj

polskich masonów. Mówic o rezultatach ich poczyna,

wystarczy wspomnie, e dziki nim powstaj pierwsze

w Polsce przytułki dla starców i ubogich, wieckie siero-

cice, instytucja bezpłatnej zupy rumfordzkiej, bezpłatne

i obowizkowe szczepienie ospy, szkoły zawodowe, bite

drogi, a take Konstytucja 3 Maja 1791 roku (pierw-























La







co było w królewskich biblioTekAch?

asoby trzech bibliotek królewskich, znajdujcych si w Zamku Królewskim, w Łazienkach i Kozienicach

(pałacyk myliwski), zostały opisane w ksice pt. Biblioteka Stanisława Augusta w Zamku Warszawskim.

Dokumenty, w opracowaniu Jadwigi Rudnickiej, (Wrocław 1988). Jedn z waniejszych wolnomularskich pozycji

w bibliotece króla był album Colena Cambella (1676–1729) pt. Vitruvius Britannicus, or e British architect. Wy-

dany w Londynie: tom 1 (1715), tom 2 (1717), tom 3 (1725) – ukazały si za ycia autora, tom 4 (1767) i tom

5 (1771) – opublikowali przyjaciele architekta po jego mierci. Zbiór przedstawiał projekty i plany, take widoki

zrealizowanych na terenie Anglii obiektów, czsto bdcych kopiami lub wariacjami dzieł Palladia. Niektóre z nich

przytacza J. Anderson w Księdze Konstytucji jako wzory do naladowania – np. dwór Chatswoth House, Bramham

Park, Chiswich House i inne. #

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

D U C H I M A T E R I A

sza demokratyczna konstytucja w Europie, a druga po

amerykaskiej), pod któr podpisanych było kilkunastu

polskich masonów.

rzedmiotem zainteresowa i studiów adeptów Sztuki

Królewskiej stała si take architektura i ogrody. Inspira-

cja przyszła oczywicie z Anglii. Król w 1754 roku odwiedził

wolnomularskie miasto zbudowane przez Johna Wooda,

czyli Bath, take ogród w Stowe, w latach 60. i 70. XVIII

wieku owiany ju legend. Omawiano lektury, planowano

budowanie domów i ogrodów według nowych – doskonal-

szych od barokowych, bo opartych na prawach samej natury,

harmonii oraz pitagorejskiej matematyce – wytycznych.

Nowa koncepcja zespolenia domu i jego otoczenia (znana

z terenu historii sztuki jako załoenie pałacowo-parkowe)

przewidywała zintegrowanie domu i ogrodu z folwarkiem

i poblisk wsi, wszystkim tym czciom krajobrazu nadajc

nastrojowy i uporzdkowany wygld (estetyczne miało by

te praktyczne i było warunkiem rozwoju cywilizacyjnego

kraju). Pojawiła si potrzeba przełoenia zasad wzitych

z oryginalnych, angielskich dowiadcze tego typu pocho-

dzcych z lat 20., 30., i 40. XVIII wieku – na grunt polski.

Potrzeba uzasadniona dwoma argumentami: w Polsce istniał

inny klimat ni w Anglii, naleało inaczej wic podchodzi do

koncepcji ogrodniczej, dopasowujc j do warunków, take

majtki polskie dysponowały przewanie o wiele mniejszymi

areałami ni analogiczne w Irlandii, Szkocji i Anglii.

cdn

Trzyczęściowy artykuł Król Sta i jego wolnomularskie

ogrody jest agmentem pracy doktorskiej Anny Marii Bauer

inspirowanej zjawiskiem ogrodu lozocznego, którą au-

torka obroniła w 2014 roku na Akademii Sztuk Pięknych

w Warszawie.





















































P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

30 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

sobot 30 sierpnia od sa-

miutkiego rana jechałam

– jak nie przymierzajc

pani premier – pocigiem. Droga, a ra-

czej szyny, wiodły do Bydgoszczy, na

spotkanie masoskie w loy Galileusz,

nalecej do Wielkiego Wschodu Pol-

ski. Były to wspólne prace Galileusza

oraz warszawskiej loy eskiej Gaja

Aeterna. Siostry przyjechały z długa-

n „desk” na temat metody wolno-

mularskiej jako sztuki kształtowania

osobowoci. Publikujemy j poniej.

Pierwszy raz widziałam now lo

sióstr i braci z Bydgoszczy. Połoona

w centrum miasta, w starej kamienicy,

przepiknie odrestaurowana (loa, ka-

mienica czeka), z pietyzmem, szczegó-

łami i szczególikami. Jednym słowem

cudo! Na bydgoskie prace przybyli:

Wielki Mistrz Wielkiego Wschodu

Polski, Czcigodna Mistrzyni loy Gaja

Aeterna, Czcigodna Mistrzyni loy Wi-

telon, i ustpujcy Czcigodny Mistrz

loy Wolność Przywrócona. Byłam

dumna, e jako Mówczyni mogłam

odczyta desk, czyli masoski refe-

rat, wysłucha dyskusji i podsumowa

j. Niespodziank dla warszawiaków

było tzw. białe spotkanie z bydgoskim

historykiem i archiwist, kuratorem

ubiegłorocznej wystawy masoskiej

dr. Markiem Romaniukiem. Rozma-

wialimy na temat historii masonerii

w Bydgoszczy, jej długich i skompliko-

wanych losów, stosunków polsko-nie-

mieckich dawniej i dzi. Po spotkaniu

była jak to zwykle u masonów agapa.

Na pamitk siostry z Gai otrzymały

ksik Marka Romaniuka pt. SZTU

KRÓLEWS W BYDGOSZCZY. 230

lat tradycji wolnomularskich, pod redak-

cj Tomasza Szmagiera, wydan pod

patronatem Archiwum Pastwowego

w Bydgoszczy oraz Instytutu Sztuka

Królewska w Polsce w 2014 r. z auto-

grafami wszystkich uczestników. #

Z B L O G A A S Z E R A ,  O N A P A N A B O G A

lożA w bydgoszczy

Zważaj na swoje myśli, gdyż przemieniają się w słowa

Zważaj na swoje słowa, gdyż przemienią się w czyny

Zważaj na swoje czyny, gdyż przemienią się w nawyki

Zważaj na swoje nawyki, gdyż przemieniają się w charakter

Zważaj nas swój charakter, gdyż on będzie twoim losem.

GŁOS UCZENNICY

WOLNOMULARSKIEJ JOANNY CH.

iewtpliwie najwaniejsz cz rozwoju naszej oso-

bowoci stanowi kontakty z drugim człowiekiem,

a take odgrywanie ról społecznych. Kada za grupa

społeczna posiada tradycje i reguły postpowania – wol-

nomularstwo nie stanowi tu wyjtku. Na wybór i sposób

odgrywania ról społecznych, a jednoczenie na kształtowa-

nie si osobowoci wywieraj duy wpływ osoby znaczce

– s wzorami do naladowania. Z oddziaływaniem takim

spotykamy si równie w wolnomularstwie, gdzie iden-

tykacja z innymi, wpływ grupy – Loy i przyjmowanie

w niej ról, rozwija i kształtuje osobowo. Poczynajc od

nieociosanego kamienia, który Ucze – za spraw pracy

i wiedzy – powinien ukształtowa w kamie ociosany, sta-

jc si kim dojrzalszym. Po inicjacji Ucze symbolicznie

wkracza na ciek wiatła, czyli rozwoju i staje si czci

grupy osób, które pomagaj mu rozwija jego osobowo

i umysł. Aby to mogło si dokona, wolnomularstwo wy-

maga osobowoci dojrzałych i wiatłych, i to one – tak jak

osoby znaczce w procesie rozwoju dziecka – mog pomóc

Uczniom dowiadczy rozwoju i przemiany wewntrznej.

W kształtowaniu osobowoci nie mona zapomnie

o kulturze, która jest zbiorowym dorobkiem ludzkoci.

W wolnomularstwie zarówno Ucze, jak i bdcy w Loach

dłuej od niego Siostry i Bracia, poznajc kultur Warsztatu,

jego obyczaje i normy, rozwijaj si wewntrznie. Wytwory

kulturowe, tak jak wytwory wspólnej pracy członków Loy

utrwalone s przede wszystkim w jzyku, symbolach, a od-

wolnomulArsTwo jAko meTodA

kszTAłTowAniA osobowoŚci

w o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 5 • n u m e r 6 4

Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

działuj na jednostk oraz cał grup dziki nadawanym im

znaczeniom. Ucze, Czeladnik czy Mistrz yje, uczestniczy

i współtworzy okrelon czstk kultury wolnomularskiej.

Tworzy j, ale te jest przez ni tworzony. Tak jak społecze-

stwo, które jest odpowiedzialne za kształtowanie młodego

człowieka, tak samo w wolnomularstwie Ucze – pod

opiek dowiadczonych Sióstr i Braci – próbuje zdobyt

wiedz poskłada w cało, odnajdujc własny stosunek

do wiata wartoci, jakie wolnomularstwo wyraa, stajc

si jego coraz dojrzalsz czci.

Jak powiedziała Karen Horney, do ukształtowania doj-

rzałej i zdrowej osobowoci człowieka potrzeba „wielu

rk i wielu serc”. Nie ma kresu rozwoju osobowoci, bo

zawsze mona by jeszcze bardziej dojrzałym i bardziej

doskonałym. Zarówno dowiadczeni członkowie Loy,

jak i jej adepci wpływaj na siebie, tworzc si wzajemnie.

Wolnomularstwo jako ruch majcy na celu doskonalenie

i kształtowanie jednostki w swoim podejciu odwołuje si

do pracy grupowej, wzajemnych relacji i wpływu na siebie

Sióstr i Braci oraz nieustannego wspólnego tworzenia,

bez których nie byłoby dojrzałej i zdrowej osobowoci.

To „wiele rk i wiele serc” Sióstr i Braci tworzy dojrza-

łego człowieka, który moe o sobie powiedzie „jestem

wolnomularzem”.

GŁOS MISTRZYNI WOLNOMULARSKIEJ

KLARY LUNY

etoda wolnomularska polega na pracy symbolicznej

i rytualnej. Jednak by stała si skuteczna, wymaga

swoistego przełoenia pracy inicjowanej w przestrzeni

sakralnej na postawy i zachowania w yciu profaskim.

Zarówno to pierwsze, jak i drugie nie jest łatwe – wy-

maga przede wszystkim woli, chci, otwartoci, wysiłku

i zaangaowania.

Wymaga woli – w wolnomularstwie wszelkich obowiz-

ków podejmujemy si dobrowolnie: zobowizujemy si do

regularnego uczszczania na prace; sami deklarujemy ch

napisania deski; sami zgłaszamy si na funkcje ocerskie,

które staramy si wypełnia z najwiksz starannoci;

sami dobrowolnie poddajemy si obowizujcym w Loy

zasadom zachowania i uczestniczenia w rytuale; sami

deklarujemy gotowo podjcia si prac operatywnych.

Jedoczenie sami wobec siebie zobow