Wolnomularstwo

konserwatywne, tradycyjne

i liberalne �� str� 3

Kiedy powstała

nowoczesna masoneria? �� str� 6

Rozmowa z Aszerą,

żoną Pana Boga ��str� 9

„Masom”, kto to jest??? ��str� 12

O ezoteryce

w klubie Tarabuk ��str� 13

Loża w obozowym piekle ��str� 15

Gaja Aeterna –

garść wspomnień ��str� 17

Gender: między biologią

a kulturą ��str� 21

Damy i dżentelmeni ��str� 23

Ekwinokcjum wiosenne ��str� 26

Świat znowu

zmartwychwstał ��str� 27

Tajemnica masońskiego

zegara ��str� 30

Gen� Władysław Sikorski

był wolnomularzem? ��str� 32

Mason na czele

Legionów ��str� 38

Król Staś i jego

wolnomularskie ogrody �� str� 42

Wiosna 2016

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

January Suchodolski, Wjazd gen. Jana Henryka Dąbrowskiego do Rzymu

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

N A S Z E K O R Z E N I E – K O N T R O W E R S J E

tak niejednokrotnie słyszałem

na przykład, e w 2017 roku

obchodzi bdziemy 300-lecie

wolnomularstwa spekulatywnego.

Czsto polscy wolnomularze lub wol-

nomularki operuj take pojciem

„regularno”, mylc je z „uznaniem

przez Londyn” lub stosuj epitety

odnoszce si do wolnomularstwa,

takie jak „liberalne”, „konserwa-

tywne” lub „tradycyjne”, wic je

wyłcznie z kwesti inicjacji kobiet.

Osobicie nie chciałbym by nazywa-

ny wolnomularzem liberalnym tylko

dlatego, e nie widz powodów, by

nadal dyskutowa nad moliwoci

inicjacji kobiet. Ona po prostu jest

faktem! W dodatku była praktykowa-

na na przestrzeni wieków od samego

pocztku, co najwyej z krótszymi lub

dłuszymi przerwami. W tej desce

poka, e istniała ona równie w za-

myle Autorów i Autorek najstarszych

Dawnych Powinnoci.

Chciałbym tutaj ponadto rozwia wtpliwoci i zdekon-

struowa mity, które obrosły polsk Sztuk Królewsk

na przestrzeni ostatnich 20 lat. Bo czy nasza misja nie

polega midzy innymi włanie na zwalczaniu przesdów

i obskurantyzmu?

LOŻA NIE JEST KLUBEM ANI TRYBUNĄ

DLA FRUSTRATÓW

Na pocztek przytocz cytat jednej z wikszych specjali-

stek od symboliki wolnomularskiej, jak dała nam Republi

ka Francuska. W swoim podrczniku do pierwszego stopnia

wzorowanym na pracy Br... Oswalda Wirtha1, na której

wychowały si pokolenia wolnomularzy i wolnomularek

S... Irène Mainguy pisze: „Loa nie jest ani klubem, ani

zwizkiem zawodowym, nie jest ani parti polityczn, ani

trybun dla frustratów cierpicych na brak społecznego

uznania. Niektórzy twierdz, e jest laboratorium idei,

jest jednak równie centrum jednoci, tyglem, w którym

znajduje si inicjacyjny depozyt oraz wymagajc drog

samodoskonalenia”2. W denicji tej znajduje si moim

zdaniem esencja naszej misji, opakowana w jzyk symbo-

liczny, a wic taki, który rozumie moe tylko inicjowany

lub inicjowana.

W denicji tej spotyka si tradycja z innowacj, aktywno

i pasywno, bezruch i ruch. Wolnomularstwo – zgod-

nie z tym, co kady ucze i kada uczennica słysz, gdy

uczestnicz w formacji pierwszego stopnia – jest tym, co

„jednoczy to, co rozproszone”; jest „wspólnot”. Od strony

praktycznej widzimy to w tym, co nazywamy obediencj,

czyli zgrupowaniem ló, które s „czemu” posłuszne. A tym

„czym” jest ten depozyt, który nazwa moemy równie

tradycj. Z t kwesti łczy si take kwestia „regularnoci”,

do której za chwil przejd.











WOLNOMULARSTWO

KONSERWATYWNE, TRADYCYJNE I LIBERALNE

B R ... D A W I D S T E I N K E L L E R

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4N A S Z E K O R Z E N I E – K O N T R O W E R S J E

Słyszelimy równie, e wolnomularstwo jest tyglem, czyli

narzdziem alchemicznym par excellence, w którym dokonuj

si przemiany, transformacje, transmutacje; w którym rt

staje si złotem, przechodzc przez trzy fazy niczym wolno-

mularz lub wolnomularka przez trzy pierwsze stopnie: faza

zrozumienia materii, rozłoenia jej i wreszcie stworzenia

innej, nowej materii. S... Mainguy tłumaczy wreszcie, e

wolnomularstwo jest szkoł pracy nad sob; jog lub zazenem

Zachodu, w której zaangaowane powinny by zarówno

ciało (rytuał), jak i umysł (deski i wymiana).

Dlatego chciałbym w tej desce omówi kwestie zwizane

z koncepcj regularnoci, celu wolnomularstwa oraz na-

rzdzi, które uywa, by ten cel osign. Lub nawizujc

do znanego nam wszystkim obrazu Paula Gaugaina z 1898

roku o inicjacyjnym tytule, zapyta: Skd przyszlimy?

Kim jestemy? Dokd idziemy?

REGULARNOŚĆ I

DAWNE POWINNOŚCI

Dwa pierwsze mity, które warto obali, to kwestia zwi-

zana z załoeniem Wielkiej Loy Londynu i Westminsteru

w 1717 roku (nastpnie Zjednoczonej Wielkiej Loy

Anglii – UGLE w 1813 roku) i koncepcji regularnoci.

Po pierwsze, za Br... Roger Dachezem3, nie uwaam

1717 roku za rok, w którym powstaje wolnomularstwo

spekulatywne. Br... Dachez w swoich pracach pokazuje,

e tradycyjny podział na wolnomularstwo operacyjne

i spekulacyjne, w wyniku współczesnych bada historyków

i masonologów, nie znajduje dłuej uzasadnienia. Teoria

„przejcia” uznana została ju kilka lat temu, jak pisze

Br...Dachez (w 1999 roku!), za „wolnomularsk Wulgat”,

i wypchnita została na korzy teorii „syntetycznej”

. Nie

miejsce tu jednak na rozwijanie tego tematu. Znakomity

artykuł naszego brata zasługuje bowiem na przetłumaczenie

na jzyk polski i na… „huczn” publikacj.

Niemniej warto zwróci uwag, e jeli jakie grupy si

jednocz, to musiały one istnie przed zjednoczeniem.

Br... Dachez wskazuje ponadto, e ródeł wolnomularskich

naley szuka bardziej na północ od Londynu – w Szko-

cji. Jak pokazuj badania korzenie loy wolnomularstwa,

Sz...L... Matki Kilwinning Nr 0 sigaj 1550 roku5. Samo

załoenie Wielkiej Loy Londynu – a nastpnie po wygra-

nej Modernsów UGLE – oraz redakcja Ksigi Konstytucji

Andersona (1721/23) stanowi zatem tylko jedno z wielu

wydarze w historii wolnomularstwa. Rzekome natomiast

„zwycistwo” Modernsów mona nazwa prób „reforma-

cji”, któr wolnomularze szkoccy wraz z tymi pracujcymi

w rytach zwanych „szkockimi”, czyli w R... S... D... U... lub

R... S... R..., nie wahaj si nazywa „deformacj”6.

Dla „Szkotów”, czyli nurtu ezoteryczno-uduchowionego

wolnomularstwa, które deniuje si, jako zakon inicjacyjny

kontynuujcy najstarsze misteria ludzkoci, waniejszym

dokumentem od Ksigi Konstytucji Andersona s bowiem

inne dokumenty, jak na przykład Manuskrypt Halliwella,

zwany równie Poematem Regiusa (ang. Halliwell Ma-

nuscript/Regius Poem) z 1425-50 roku i Statuty Shawa

z 1598-99 (ang. Shaw Statutes) oraz Ahiman Rezon autor-

stwa Laurence’a Dermoa (konstytucja Dawnej Wielkiej

Loy Anglii), Reguła Wolnomularska z Wilhelmsbad z 1782

roku czy Manifest Konwentu Lozaskiego z 1875 roku.

Zwrómy uwag, e istotniejszymi dokumentami od

jakichkolwiek ksig konstytucji, które zajmuj si jedynie

kwestiami organizacyjnymi, s Stare Powinnoci i Landmarki

zawierajce esencj wolnomularstwa. To one stanowi

kamie wgielny dla prawdziwej teorii i autentycznej

praktyki Sztuki Królewskiej. A s to teksty sigajce cho-

ciaby od Statutów Boloskich z 1248 roku po znany druk

w formie katechizmu Masonry Dissected z 1730 roku. To

te dokumenty decyduj o tym, czy dana Wielka Loa jest

regularna czy nie, nie za jej uznanie przez inn organizacj

masosk.

W G... L... C... S... esencj z tych ksig zawarlimy w „Re-

gule w 12 Punktach”. W niej wymienione zostały podsta-

wowe zasady, bez których obediencja wolnomularska

z zakonu przeobrazi si moe li w zwyczajny gentelman’s

club, koło gospody miejskich lub klub dyskusyjny.

Powiedzmy sobie to wreszcie raz na dobre: prymat

Londynu jako Watykanu wolnomularstwa oraz nazywa-

nie Księgi Konstytucji Andersona „Biblią”, to nic innego

jak pozostałości po polityce kolonialnej i imperialnej

oraz „rewizjonistyczny mit”, który czas najwyższy skon-

frontować z historią i obalić!7.

To włanie ta chwila, w której przychodzi mi poruszy

kwestie wolnomularstwa eskiego. A dokładniej chciałbym

nawiza do stwierdze, które przyszło mi gdzieniegdzie

usłysze lub przeczyta, e zgoda na inicjacj kobiet wpi-

suje dan obediencj w nurt liberalny wolnomularstwa.

Nic bardziej błdnego!

KOBIETY W WOLNOMULARSTWIE

Zacznijmy od tego, e w tym, co przywyklimy nazywa

„wolnomularstwem operatywnym”, kobiety uczestniczyły

od samego pocztku. Ich obecno odnotowujemy zarówno

w angielskich gildach, jak i wród redniowiecznych ka-

mieniarzy i budowniczych. Co ciekawsze, sformułowania

„bracia” i „siostry”, zaimki osobowe „on” i „ona” znajdujemy

chociaby w jednej ksidze Starych Powinnoci, jak jest

Akt Gildy Masonów w Lincoln z 13898.

Znany jest nam równie przypadek S... Elizabeth Ald-

worth (fr. Saint Léger) – nieodosobniony – regularnie

inicjowanej w misteria wolnomularskie midzy 1710

a 1712 rokiem do jednej z ló Irlandii9 oraz zjawisko ló

adopcyjnych, w których kobiety zostały zmuszone do pra-

cowania po rozpowszechnieniu si Konstytucji Andersona,

a na kontynencie po płomiennym przemówieniu André

Michel Ramsay, zwanego rycerzem Ramsay (1736)10.

Nie miejsce tutaj na rozwijanie tego tematu, zasługuje on

bowiem na samodzieln desk.

Zwrómy jednak uwag na ciekawy dokument wydany

przez UGLE w 1999 roku. Czytamy w nim11:

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

N A S Z E K O R Z E N I E – K O N T R O W E R S J E

stniej w Anglii i Walii przynajmniej dwie Wielkie Loe

zarezerwowane dla kobiet. Poza faktem, e przyjmuj

kobiety, s one, na tyle na ile moe to by stwierdzone,

regularne w ich praktyce. Istnieje równie jedna, która

przyjmuje na członków zarówno mczyzn, jak i kobie-

ty. Te Wielkie Loe nie s uznane przez nasz Wielk

Lo i wzajemne odwiedziny s niemoliwe. Prowadzimy

jednak od czasu do czasu rozmowy z Wielkimi Loami

eskimi co do kwestii bdcych przedmiotem wspólnego

zainteresowania. Bracia mog zatem tłumaczy profanom,

jeli s pytani, e wolnomularstwo nie jest zarezerwowane

jedynie dla mczyzn (mimo e nasza Wielka Loa nie

przyjmuje kobiet).

Tekst ten w jasny sposób pokazuje kilka rzeczy:

• Po pierwsze, e kobiety mog by regularnymi lub

nieregularnymi (liberalnymi) Wolnomularkami.

• Po drugie, e nie naley – jak ju wspomniałem – myli

„regularnoci” z „uznaniem przez UGLE”.

• Po trzecie, warto zwróci uwag, e przywołane

w owiadczeniu UGLE Wielkie Loe eskie, czyli Zakon

Kobiet Wolnomularzy (ang. Order of Women Freemasons)

oraz Szanowne Braterstwo Dawnych Wolnomularzy (ang.

Honorable Fraternity of Ancient Freemasons) – obie ustano-

wione jeszcze przed pierwsz wojn wiatow – praktykuj

Stopnie Dodatkowe i Wysze (ang. High i Side Degrees)

na podstawie przekazu londyskiego12.

Wreszcie, zwrómy uwag, e UGLE nie podaje innej

przyczyny nieprzyjmowania kobiet ni przywizanie do

tradycji przytaczanej według swojej specycznej narracji

(rzekomy brak kobiet wród pierwszych kamieniarzy oraz

zakaz znajdujcy si w Ksigach Konstytucji Andersona).

Czyli de facto chodzi tutaj o nic innego jak tylko o dog-

matyzm, który jakiekolwiek dowody i badania naukowe

ukazujce, e historycznie sprawy miały si inaczej, nigdy

zrewidowa nie bd w stanie.

MIĘDZY REGULARNOŚCIĄ,

DOGMATYZMEM A LIBERALIZMEM

Majc na uwadze przedstawione informacje, wydaje mi

si, e nie moemy dłuej uywa podziału, do którego

przyzwyczailimy si nad Wisł i który narzucony nam

został przez instytucj, która przez wieki chciała zacho-

wa monopol i władz nad wolnomularstwem, do czego

w zasadzie nie miała prawa. Majc na uwadze, e wolno

zdobywamy najpierw przez jzyk, którego uywamy, uwa-

am, e naley przyj i rozpowszechni podział – jawicy

si jako właciwszy i sprawiedliwszy – wolnomularstwa

na trzy rodziny:

1. Wolnomularstwo regularne dogmatyczne.

2. Wolnomularstwo regularne adogmatyczne.

3. Wolnomularstwo liberalne adogmatyczne.

Do pierwszej z nich zaliczy mona UGLE wraz z uznany-

mi przez ni obediencjami amerykaskimi i europejskimi

nieinicjujcymi kobiet i, coraz czciej, przypominajcymi

Old Gentleman’s Club.

W kolejnej grupie znajduj si wszystkie te, które przy-

wizuj wag do rytu oraz jego rygorystycznego sposobu

wykonania w czasoprzestrzeni jako kontynuacji najstar-

szych misteriów ludzkoci i zasad zapisanych w Dawnych

Powinnociach, czyli rytuału, oraz armujce istnienie

i działanie tego, co nazwa moemy Najwysz Zasa-

d Twórcz zwan przez wolnomularzy i wolnomularki

W... A... W... L...

I wreszcie obediencje liberalne adogmatyczne, przy-

wizujce wag przede wszystkim do pozytywistycznej

i swobodnej reeksji lozoczno-społecznej, „dobrych

obyczajów” i tego, co łczy wszystkie obediencje, lecz

nie stanowi o esencji wolnomularstwa – pracy nad lepsz

kondycj ludzkoci oraz działalnoci lantropijnej.

Br... Dawid Steinkeller

II Dozorca Sz... L... Jan Henryk Dbrowski Nr 16

na Wsch... Warszawy

Wielka Loa Kultur i Duchowoci (G... L... C... S...)

1 Oswald Wirth, La Franc-maçonnerie rendue intelligible à ses adeptes, t. 3, Paris 1931.

2 Zob. Irène Mainguy, La Franc-Maçonnerie clariée pour ses initiés. Le compagnon, t. 2, „Dévry”, Paris 2013, s. 11 [tłum. – Br... Dawid Steinkeller].

3 Wicej na ten temat [w:] Roger Dachez, Les origines des la maçonnerie spéculative: état des théories actuelles, „Renaissance Traditionnelle” 1999, nr 118-

119, s. 79-92.

4 Por. Tame, s. 88nn.

5 Por. Jean Solis, Guide pratique de la Franc-maçonnerie. Rites, systèmes, organisations, „Dévry”, Paris 2004, s. 35.

6 Zob. wykład Cz... M... Boba Coopera pt. e Evolution of Scoish Freemasonry dostpny: hps://www.youtube.com/watch? v=Xrh72uWdFjc

(15.11.2015).

7 Por. Hank Krayhir, Dissecting the 1723 Constitutions of Free-Masons; Dispelling Revisionist Myths, „Gnosismasonry” 01.08.2015, dostpny: hps://gnosis-

masonry.wordpress.com/2015/08/01/dissecting-the-1723-constitutions-of-free-masons-dispelling-revisionist-myths-2 (15.11.2015).

8 Por. Philip Carter, Craswomen in the Old Charges, in Building Trades and as Stonemasons, referat wygłoszony na „International Conference on the History

of Freemasonry” 27 maja 2007 roku w Edynburgu, dostpny: hp://tamrin.proboards.com/thread/327/craswomen-ichf-paper-2007 (15.11.2015).

9 Por. Br... Edward Conder, e Hon. Miss St. Léger and Freemasonry, „Ars Quatuor Coronatorum” 1895, vol. 8, s. 16-23.

10 Daniel Ligou (red.), Histoire de la Franc-maçonnerie, „Privat”, t. 2, Paris 2000, s. 148nn.

11 Rozporzdzenie UGLE przywołane za: B... Roger Dachez, Des Frères et ... des Soeurs “réguliers” !…, „Pierre vivantes. Le blog de Roger Dachez”

22.04.2015, dostpny: hp://pierresvivantes.hautetfort.com/archive/ 2015/04/22/des-freres-et-des-soeurs-reguliers.html (15.11.2015)

[tłum – Br... Dawid Steinkeller].

12 Por. tame.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6N A S Z E K O R Z E N I E – K O N T R O W E R S J E

iele, jeli idzie o ocen

zjawiska historycznego,

zaley od przyjtych kry-

teriów i metody badawczej. Dlatego

te problem genezy Sztuki Królewskiej

przedstawia si nieco odmiennie, jeli

spojrzymy na z perspektywy tzw.

historii idei: history of ideas. W naj-

wikszym skrócie: skoro reformatorzy

masonerii w drugiej i trzeciej deka-

dzie XVIII w. odwołali si do zjawisk

o redniowiecznej genezie: statutów

i obrzdów cechów budowlanych

(ang. gilds), za ich kontynuatorzy do

tradycji hermetycznej, szczególnie ru-

chu XVII-wiecznych (tzw. starszych)

róokrzyowców, to jako wany roz-

dział historii intelektualnej masoneria

spekulatywna posiada o wiele starsz

proweniencj niby to wynikało z jego

formalnej metryki (pisałem o tym

w pracy „Ordo ex Chao”. Wolnomular-

stwo i wiatopogldowe kryzysy XVII

i XVIII w.).

ie znaczy to, e owa metryka:

24 czerwca 1717 roku (starego

stylu), któr wystawiono i opatrzono

niezbdnymi wiadectwami ju kilka

lat po narodzinach, nie odzwierciedla



















CZY NOWOCZESNA

MASONERIA

POWSTAŁA

24 CZERWCA 1717 ROKU?

B R ... T A D E U S Z C E G I E L S K I

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

N A S Z E K O R Z E N I E – K O N T R O W E R S J E

wanego aspektu rzeczywistoci

historycznej. Od tej daty zaczyna

si radykalny zwrot w historii ru-

chu, który zmienia swój charakter,

a wydarzenia nabieraj przypie-

szenia. Ale idmy po kolei.

Tradycyjna wersja genezy wol-

nomularstwa wskazuje na ewolu-

cj ló operatywnych, czyli cecho-

wych organizacji budowniczych,

kamieniarzy architektów, ku

spekulatywnym zwizkom XVI-

II-wiecznych elit. Wyrazem owej

ewolucji miało by powołanie do

ycia Wielkiej Loy Londynu

w czerwcu 1717 roku, organizacji,

która nie tylko zjednoczyła liczne

placówki wolnomularskie w stoli-

cy i wokół niej, ale zaproponowała

now, atrakcyjn dla elit formu-

ł ideow i organizacyjn. Nie

negujc rangi wspomnianych tu

faktów i procesów, które ujawniły

si w nastpnych dziesicioleciach,

stwierdmy, e pierwsz i najwaniej-

sz przyczyn uformowania si maso-

nerii nowego typu były praktyczne

zadania o charakterze towarzyskim

i czysto rozrywkowym.

Na przełomie XVII i XVIII rodziły

si w Anglii róne kategorie organi-

zacji społecznych objtych wspól-

n nazw „loa”. To stowarzyszenia

o charakterze przyjacielskim i samo-

pomocowym (iendly society), zara-

zem klubowym. Take o charakterze

kulturowym: podtrzymywano dawne

cechowe obrzdy tylko dlatego, e

były one i dawne, i malownicze (doty-

czy to szczególnie „folklorystycznych”

ló w Szkocji i Irlandii). Zwyciyła

przecie klubowa wersja masonerii.

„Moda na kluby szybko upowszech-

niała si w Londynie – stwierdza

historyk masonerii z Edynburga,

David Stevenson – tworzyły je gru-

py przyjaciół spotykajcych si dla

przyjemnoci, z piciem i piewem

jako dominujcymi aktywnociami.

Do tych prostych przyjemnoci nie-

które z nich zapragnły doda rytuał

oraz inicjacj, poczynajc od niedo-

rzecznych i miesznych, do powanych

czynnoci, majcych przy tym posia-

da zwizki z odległ przeszłoci.

Tradycje o szczególnym znaczeniu,

wytworzone przez mularzy-kamienia-

rzy przetrwały od Wieków rednich

i niektóre kluby zaadaptowały dawne

tradycje w nowym wiecie londy-

skich klubów” – tak w wielkim skró-

cie badacz ten prezentuje ewolucj

lunych grup towarzyskich w stron

zorganizowanych klubów i ló.

ównie historyczny – jak si

miało okaza – akt powołania

Wielkiej Loy Londynu nie miał

w sobie zrazu nic nadzwyczajnego

i podlega miał – w opinii szkockie-

go badacza – tym samym procesom,

które zrodziły owe „kluby-loe”: 24

czerwca 1717 roku niektóre z tych

klubów zdecydowały zebra si dla

wspólnego zorganizowania kolejnego

wita w dniu w. Jana Chrzciciela

nastpnego roku. Celem było osig-

nicie pewnego stopnia koherencji

i sprawnoci organizacyjnej, zarazem

zyskanie uznania dla wolnomularstwa

– poprzez wybór wielkiego mistrza

i jego urzdników. Wielka Loa Lon-

dynu powstała jako struktura organi-

zujca bankiety i festyny! Wszystko

to przecie w celu zapewnienia bra

ciom rozrywki na odpowiednim

poziomie i przycignicia mo-

liwie duej grupy ludzi. Last but

not least – jak wynika z pierwszej

spisanej i opublikowanej drukiem

w 1723 roku Konstytucji Wolnych

i Przyjtych Mularzy (e Book of

Constitutions of the Free-Masons) –

zadaniem placówek kierowanych

przez Wielk Lo była dbało

o dobre obyczaje ich członków.

Wikszo z nich to ludzie nowi,

z awansu społecznego, aspirujcy

równoczenie do wyszego statusu

kulturalnego i towarzyskiego.

Kształtowanie obyczajów for-

mujcej si włanie klasy

redniej nie wyczerpywało prze-

cie praktycznych zada, jakie sta-

wiali sobie reformatorzy masonerii

z Londynu. Równie wana okazała

si integracja zatomizowanego ze

swej natury rodowiska wielko-

miejskiego; pod tym wzgldem loe

konkurowały z coraz liczniejszymi

klubami towarzyskimi, stowarzysze-

niami literackimi, artystycznymi czy

naukowymi. Niekiedy, jak w przypad-

ku utworzonego w 1710 roku Spalding

Gentlemen’s Society owe kluby oraz

„uczone” stowarzyszenia zwizane

były wizami personalnymi z Wielk

Lo, jako e zwracały si do tych

samych krgów społecznych – cho

realizowały nieco odmienne zadania.

ele i zadania, jakie wyznaczy-

li sobie twórcy Wielkiej Loy,

szybko ewoluowały i rozszerzały si.

Tre opublikowanej przez szkockiego

pastora prezbiterialnego Jamesa An-

dersona Ksigi Konstytucji Wolnych

Mularzy odzwierciedla sytuacj i za-

miary wolnomularstwa spekulatyw-

nego w okresie pitej i szóstej jedno-

rocznej kadencji Wielkiej Loy, a wic

w latach 1721–1723. Obie jej czci,

historyczna i normatywna (właci-

we statuty i przepisy wewntrzloo-

we) rejestruj ambicje kierownictwa

obediencji do rozszerzenia wpływów

ponad dotychczasowe granice i ba-

riery: społeczne, wyznaniowe, po-

lityczne i narodowe; równoczenie

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8N A S Z E K O R Z E N I E – K O N T R O W E R S J E

za wyraaj jego wiar w staroytny,

sigajcy pocztków wiata rodowód

masonerii. Zawieraj liczne aluzje co

do tego, e tradycja wolnomularska

łczy si integralnie z prastar tradycj

hermetyczn. Jednak zasad, która

w najwikszym stopniu przyczyniła

si do sukcesu formuły Wielkiej Loy

Londynu, było jej propastwowe na-

stawienie: wobec Korony, dynastii

władajcej Brytani, Kocioła Anglii.

Artykuł drugi Konstytucji, zatytuło-

wany O władzy pastwowej najwyszej

i podległej głosił, co nastpuje:

„Mularz, gdziekolwiek by nie prze-

bywał i pracował, jest pokojowym

poddanym władz pastwowych; nigdy

nie angauje si w spiski i konspiracje

przeciwko pokojowi i dobrobytowi

narodu, ani te nie odnosi si lekcewa-

co do władz niszych rang. Ponie-

wa Mularze zawsze krzywdzeni byli

przez wojn, rozlew krwi i zaburzenia,

dawni królowie i ksita skłonni byli

popiera owych rzemielników dla

ich pokojowej postawy i lojalnoci.

W ten sposób [Mularze] praktycznie

odpowiadali na oszczerstwa adwer-

sarzy i powikszali chwał Bractwa,

które rozkwitało w czasach pokoju.

Dlatego, jeli który z Braci zbuntuje

si przeciw pastwu, nie powinien

by popierany w swym buncie, jak-

kolwiek mógłby by ałowany jako

człowiek nieszczliwy. Jeli jednak

nie zostanie uznany winnym innego

przestpstwa, to cho lojalne Bractwo

powinno i bdzie musiało odegna

si od jego buntu, aby chwilowo nie

dawa rzdowi pretekstu lub pod-

staw do politycznej podejrzliwoci,

nie bdzie mona wydali go z Loy,

a jego stosunek do niej pozostanie

niezmieniony”.

sytuacji silnej opozycji wobec

panujcej dynastii hanower-

skiej deklaracja lojalnoci wobec

pastwa jako takiego miała charak-

ter deklaracji politycznej. Skonfron-

towało to Wielk Lo z jakobick

(chodzi o „jakobitów”, zwolenników

obalonej dynastii Stuartów) wik-

szoci ló angielskich, na dłusz

jednak met umoliwiło przycig-

nicie do nowej obediencji przed-

stawicieli dworu, rodziny panujcej

nie wyłczajc. W 1737 roku w Bath

inicjowany został do masonerii lon-

dyskiej nastpca tronu angielskiego,

syn Jerzego I, ks.Walii, Fryderyk

Ludwik. Sukcesy Wielkiej Loy na

polu towarzyskim i politycznym szły

w parze z sukcesem organizacyjnym.

W cigu pierwszych czterech lat od

swego powstania powikszyła ona

czterokrotnie liczb podległych sobie

ló – z 4 do 16. W 1725 roku ju 52

loe angielskie uznawały jej zwierzch-

no, za w 1732 roku – 109, tote pi

lat póniej zmieni nazw na Wielk

Lo Anglii. Obecnie liczba warszta-

tów pracujcych pod obediencj Wiel-

kiej Zjednoczonej Loy Anglii zblia

si systematycznie do 10 tys.

w integrujcy, zarazem atrak-

cyjny dla elit charakter loowej

obrzdowoci uległ z czasem pogł-

bieniu, zwłaszcza gdy brytyjski system

wolnomularstwa, z pocztkiem XVIII

wieku wci jeszcze bardziej ceremo-

nialnego ni spekulatywnego, prze-

kroczył Kanał Angielski i rozpoczł

szybki pochód przez Francj, Wło-

chy, Niemcy, Skandynawi oraz (ju

ok.1719 roku) Polsk. Cho pierw-

szymi zwierzchnikami powstałej około

1730 roku wielkiej loy paryskiej byli

angielscy arystokraci, to loe działajce

na przedmieciu Parya, w Faubourg

Saint-Germain uległy szybkiej romani-

zacji i utorowały sobie drog na salony

Wersalu, arystokracji i bogatego miesz-

czastwa. W tych elitarnych krgach

dokonał si znamienny awans rytuału

i rozbudowanie go do rangi wielopo-

ziomowego systemu o ezoterycznym,

zarazem kwazi-religijnym charakterze.

Wolnomularskiej aktywnoci szko-

ckiego emigranta, pisarza Andrew

Ramsaya (1668–1743) Francja, jego

nowa ojczyzna, zawdzicza powsta-

nie tzw. Wysokich Stopni – systemów

wtajemniczenia rozwijajcych trzy

podstawowe stopnie wtajemniczenia

(ucznia, czeladnika, mistrza), zrodzone

na Wyspach Brytyjskich. Wizja zre-

formowanej masonerii, któr w 1736

roku roztoczył przed adeptami Ramsay

w słynnej Mowie (Discours), zaowoco-

wała powstaniem Ścisłej Obserwancji

Templariuszy (S.O.T.), pseudorycer-

skiego zakonu kultywujcego ezote-

ryczn wersj chrzecijastwa. Zakon

zdominował na kilka dziesitków lat

masoneri we Francji, w Niemczech,

Skandynawii, a take w Rzeczypospo-

litej Obojga Narodów.

eli wic spojrzymy na genez wol-

nomularstwa spekulatywnego od

strony jego funkcji, zarazem społecz-

nego i etnicznego obszaru oddziaływa-

nia, to nie ma wtpliwoci co do tego,

e jego znany nam dzi kształt zrodził

si – po długim czasie inkubacji (XVI–

XVIII w.) w Anglii i Szkocji – midzy

Londynem a Paryem, w okresie od

drugiej do czwartej dekady XVIII

wieku. Daty roczne: 1717 (powoła-

nie Wielkiej Loy Londynu) – 1723

(publikacja Ksigi Konstytucji An-

dersona) – 1737 (publikacja Mowy

Ramsaya) stanowi kamienie milowe

w tym procesie. Nic tedy dziwnego, e

rok 1717 pozostaje (i pozostanie za-

wsze) s y m b o l i c z n  dat narodzin

Sztuki Królewskiej, czyli wolnomular-

stwa nowego typu: symbolicznego,

zwanego te spekulatywnym.

Prof. dr hab. Tadeusz Cegielski

Uniwersytet Warszawski

1 T. Cegielski, Ordo ex Chao. Wolnomularstwo i wiatopogldowe kryzysy XVII i XVIII w., Warszawa 1994.

2 D. Stevenson, James Anderson: Man and Mason, „Heredom. e Transactions of the Scoish Rite Research Society”, t. 10: 2002, s. 93-138, tu: s. 100.

3 T. Cegielski, Ksiga konstytucji 1723 roku i pocztki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii. Geneza – Fundamenty – Komentarze. Reprodukcj wydania

Konstytucji Wolnych Mularzy Jamesa Andersona z 1723 roku, wraz z przekładem z jzyka oryginału do druku podał, przypisami i komentarzami opatrzył…

Warszawa 2011, s. 398-449, tu: s. 401.

4 Szerzej na ten temat: T. Cegielski, Ksiga konstytucji 1723 roku, op. cit., rozdział 5.3. Angielskie korzenie wielkiej loy ancuskiej, s. 210-214.

5 Por. ibidem, rozdz. 5.4. Kawaler Andrew Ramsay (1668-1743) i kryzys ancuskiej masonerii, s. 214-232.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 5 / 1 6 • N U M E R 6 5

N A N I E B I E I N A Z I E M I

Brat Adam: Skąd pomysł na tak prowokacyjną nazwę

bloga? Bo przecież można było łagodniej: „bogini

Aszera”, „Aszera, boska małżonek”… Odezwały się czyjeś

urażone, bardzo modne w Polsce tzw. uczucia religijne?

Dziwne, ale w cigu tych szeciu lat, odkd pisz bloga,

obraonych na tytuł było tylko kilka osób. Mnie absolutnie

nie chodziło o obraanie, szanuj religi, ludzi religijnych

i podziwiam tych, dla których wiara jest czym danym raz

na zawsze, czym bezdyskusyjnym. Mnie zawsze chciało

si dyskutowa. A wracajc do

pytania brata. Aszera b y ł a po

prostu on boga, a właciwie

trzech bogów, o tym w blogu

pisz na samym pocztku. Na-

ukowcy wyliczaj, e Aszera była

on: Baala, Ela, a na kocu sa-

mego Jahwe, zanim skrupulatnie

to zostało wymazane. Biblijny

Jahwe to przecie nasz zwykły-

-niezwykły Pan Bóg, tyle, e ju

zupełnie samotny. Napisałam

nawet wierszyk na ten temat:

ona Ela, ona Jahwe, ona

Baala…

Ich trzech – ona sama:

mamuka, kochanka, dama.

I biedz si od samego ranka,

kim była na pocztku?

Pra-matka. Pra-ona. Pra-

-kochanka.

Siostry blog był chyba pierwszym prowadzonym przez

osobę, która nie ukrywa masońskiego zaangażowania.

Jak to było postrzegane w minionych latach przez czy-

telników?

Ze zdziwieniem. Ja zreszt te na samym pocztku nie

pisałam wprost o masonerii, tylko ogródkami. Dopiero

po roku, gdzie w 2011, zaczłam pisa bezporednio.

To pisanie – jak teraz oceniam – było prapocztkiem

wznowienia po szeciu latach „Wolnomularza Polskiego”.

Pisałam o masonerii normalnie i zwyczajnie, o masonerii,

jak była w naszym masoskim domu od 1992 roku.

Były wic przygotowania do loy, była zgubiona, lekko

podpalona biała rkawiczka, były zapomniane torby

z wiktuałami na loow agap i wiele, wiele innych

masoskich „zwyczajnoci”. Miałam to chyba w podwia-

domoci, e chciałam nas „odczarowa”. To si chyba

przebiło do moich czytelników. Było ich pewnie z kilka

tysicy osób, samych wej na bloga – około 250 tys.

Wiadomo, że prace lóż, a także spora część wiedzy

o wolnomularstwie są objęte dyskrecją. Skoro tak, to

na czym polega pisanie o tematyce masońskiej w ogól-

nodostępnym blogu?

Myl, e ju troch na to odpowiedziałam w poprzednim

pytaniu. Pisz o sprawach niejako „zewntrznych”, które

mona pozna z ksiek, dziel

si swoimi przeyciami, ale to ni-

gdy nie siga do sfery masoskie-

go sacrum: sfery symbolicznej,

konkretnych rytuałów. Obowi-

zuj mnie wszak przysigi, które

składałam. Bywały – zwłaszcza

na pocztku – wpisy dyskusyjne.

Wnikliw czytelniczk, która nie

raz si na mnie złociła, miałam

zawsze w Paryu. Ostatnio, gdy

spotkałymy si na jubileuszu

15-lecia Prometei powiedziała:

„Zauwayła, e ju nie prote-

stuj?”. Zauwaam. Ja uwaam

na to, co pisz, a poza wszystkim

ludzie si przyzwyczaili do faktu,

e drzwi wityni zostały uchylo-

ne. Nie ja pierwsza włoyłam tam

stop, bo był przecie wspaniały

WWW i jego prol na FB.

Jak Siostra postrzega zadania osób, które są ujawnio-

nymi masonami w kraju, w którym wolnomularstwo

ma wprawdzie dawne i piękne tradycje, ale aktualnie

nie ma znaczącego wkładu w życie społeczne Polski.

By dobrym – a nawet jeszcze lepszym – w tym, co si

robi, by dobrym, kulturalnym i przyzwoitym człowiekiem.

„Pod białymi rkawiczkami mamy czyste rce” – pisz

w blogu. To wystarczy.

Czy widzi Siostra potrzebę i perspektywy rozwoju

wolnomularstwa w Polsce? Pytam o to Siostrę także

jako politolożkę.

Nasze wielkie hasła: Wolno – Równo – Braterstwo

s jak powietrze w demokratycznym kraju. Nie mona bez

niego y, ale tego si nie zauwaa, póki jest. Gdy tlenu

ASZERA, ŻONA PANA BOGA,

ROZMOWA Z S... MIROSŁAWĄ DOŁĘGOWSKĄ-

WYSOCKĄ O JEJ KSIĄŻCE, BLOGU I O MASONERII

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 N A N I E B I E I N A Z I E M I

zaczyna brakowa, dusimy si. My wolnomularze jestemy

take i po to, aby przypomina te prawdy. One nie s dane

raz na zawsze, tak jak demokratyczna republika nie jest

dana raz na zawsze. W obecnej sytuacji wiata, Europy

i Polski, nasze zasady znów trzeba umieci na sztandarach

i mocno trzyma drzewce, aby nikt nam go nie wydarł.

Gdzie można nabyć książkę? Czy jest dostępna na

rynku księgarskim?

Najprociej w internecie:

hp://wolnomularzpolski.com/2015/12/21/aszera-

-zona-pana-boga-zamow-egzemplarz/

Jest te w Ksigarni Prusa na Krakowskim Przedmieciu

w Warszawie. Nakład jest limitowany.

Bardzo dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał br ... Adam

Rozmowa ukazała si na portalu

Rzeczpospolita Wolnomularska 23 grudnia 2015 r.

szera w centrum zainteresowania – oznajmiła

w 2011 roku na swoim blogu Boena Mirosława

Dołgowska-Wysocka (Mirka dla przyjaciół) –

i miała w tym wiele racji. Bogini Aszera dorobiła si wity

i ołtarzy (w staroytnoci) a take – co nobilituje, a nawet

sakralizuje j w naszych oczach – obszernego hasła w Wi-

kipedii (w XXI wieku). Zwieczeniem kariery bogini jest

niewtpliwie blog zatytułowany Aszera ona Pana Boga

autorstwa Mirki. Przed t drug równie wiat stoi otwo-

rem, bo jako siostra-masonka ma tak serce, jak i głow

otwarte, a znana jest sympatykom Sztuki Królewskiej

– wspólnie ze swym mem Adamem Wysockim – jako

twórczyni, redaktorka i wydawca znakomitego „Wolnomu-

larza Polskiego”, z podtytułem „pismo przyjaciół Sztuki

Królewskiej”. Nad czasopismem (obecnie kwartalnikiem)

Mirka pracuje od 1993 roku; numer pierwszy ukazał si

w styczniu roku nastpnego.

Blog pod przewrotnym, ale i sympatycznym tytułem

publikuje zaledwie od 2010 roku; zdobył on sobie jednak

licznych czytelników, których wci przybywa. Myl, e

nie tylko dlatego, e powicony jest głównie – cho nie

tylko – wolnomularstwu, a na kompetentne komentarze

dotyczce tej materii chtnych na szczcie nie brakuje.

O sile i atrakcyjnoci Aszery ony Pana Boga decyduj –

jak w przypadku kadego bloga – zaangaowanie, a nawet

pasja, z jak Autorka odnosi si do poruszanych tematów. Jej

zapiski to pasjonujca kronika wydarze zarówno w wiecie

„Sztuki królewskiej”, jak i w prywatnym krgu spraw i lu-

dzi – widzianych oczyma osoby nieobojtnej i krytycznej,

przecie zawsze ciepłej i yczliwej. Nawet „masonoercy”

rónej maci, nieprzyjaciele wolnomularstwa, a wic ci

wszyscy ludzie mało przyjani ludziom, zyskuj w ujciu

Mirki nieco człowieczestwa. wiat malowany przez Mir

k wydaje si lepszy i odrobin janiejszy od tego, który

postrzegamy na co dzie – nie mówic ju o tym, który

prezentuj nam media. Zostaj w pamici charakterystyki

wybitnych postaci zwizanych z masoneri, np. zapiski

dotyczce profesora Andrzeja Nowickiego – lozofa,

ateisty i wolnomularza.

Spojrzymy te z sympati – jak sdz – na opisane w blogu

działania i przemylenia masonki – kobiety zaangaowa-

nej w kampani na rzecz „równouprawnienia w Sztuce

Królewskiej”. Jak wiadomo, masoneria starego typu, do

której zalicza si równie Wielka Loa Narodowa Polski,

z któr niej podpisany zwizany jest od wierwiecza,

nie przyjmuje do swego grona kobiet. Dlaczego tak jest

– Autorka lojalnie cytuje jego wypowiedzi na ten temat,

ale negatywnego osdu nie zmienia. I chwała Jej za to!

Wszyscy, którzy mieli okazj pozna Mirk, wiedz, jak

szczliwie łczy ona to, co pisze, z tym, jaka sama jest. #

Warszawa, 15 listopada 2015 roku.

ASZERA W CENTRUM

ZAINTERESOWANIA

T A D E U S Z C E G I E L S K I

Promocja Aszery



W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

Z B L O G A

bejrzałam sobie lmik na You Toube’ie z narodowej demonstracji pod warszawsk siedzib Unii Europejskiej

(19 stycznia br.) przeciwko mieszaniu si teje Unii w sprawy polskie. Wród prawicowych radykałów byli

jeszcze wiksi radykałowie, którzy tych pierwszych uznali za zdrajców, bowiem nie do wyranie mówili

o gronych masonach, a właciwie w ogóle słowa „mason” nie wzili do ust. Pod lmikiem wpisy. Zanotowałam dwa:

Tomasz C: Ale musiało Pana zabole – a dwie odpowiedzi na jednego posta. Na poprzednim lmie wida jak w tle

wznosi Pan antymasoskie okrzyki podczas przemowy powanego polityka Przemysława Wiplera. Pan wie, e po pierwsze

Paska teza o masonach jest nie do udowodnienia w sensie procesowym i wie Pan te, e łatwo mona ustawi przebitk

z Wiplerem i Pana pokrzykiwaniem na jednym kadrze. Gdyby materiał trał np. do TVN, wie Pan, w jakim wietle

pokazana by została manifestacja? I to włanie nazywam celow kompromitacj Myli Narodowej!

Eugeniusz Sendecki: Masoskie i ubeckie media NIGDY nie poka Polaków w korzystnym wietle. Myl Narodowa

ma polega na ukrywaniu, e zniewolenie Europy Zachodniej pochodzi od masonerii? W ogóle – to Pan si strasznie de-

maskuje swoimi wpisami. O tym, e w Zachodniej Europie rzdz masoni od roku 1717, jest wiadome z wielu ródeł. Ich

celem jest likwidacja Kocioła witego Matki Naszej. Ja si o tym dowiedziałem na lekcjach religii w szkole podstawowej

w Tomaszowie Lubelskim w latach osiemdziesitych ub. wieku.

Myl, e komentowa nie trzeba. Na razie jest to margines marginesu i mona wzrusza ramionami. Jednak

w 1922roku te znalazł si tylko jeden maniak – Eligiusz Niewiadomski…

ARCYBISKUP WIELGUS I MASONI

Zainteresowałam si ostatnio „Gazet Warszawsk”, dla której masoneria jest jednym z ulubionych tematów.

W styczniu br. wspomniane pismo na czołówce zaanonsowało tekst inspirowany spraw abp. Stanisława Wielgusa.

Gazeta sugeruje, e stali za tym wszystkim masoni. Nie wiem jak tam inni moi bracia i siostry wolnomularze, ale

ja rzeczywicie zajmowałam si abp. Wielgusem. W poprzedniku Aszery, blogu „Chichot historii” tak pisałam

2kwietnia 2010 r.:

„Dzisiaj otrzymałam w podarunku mał ksieczk pt. y prawdziwie. Jej autorem jest ks. arcybiskup Stanisław

Wielgus. Czas biegnie szybko. To ju trzy lata, jak doszło do rezygnacji ksidza arcybiskupa z Metropolii Warszawskiej,

po tym, gdy publicznie został oskarony o współprac z bezpiek. Kilka miesicy temu w „Polityce” przeczytałam

artykuł, jak to było „robione”, kto korzystał z IPN-owskich teczek arcybiskupa, jakie robiono przy tym machlojki

i kombinacje, jakie toczyły si narady w tej sprawie… Oczywicie niczego to nie zmieniło. Wszyscy słyszeli o „sprawie

arcybiskupa Wielgusa”, a tylko niektórzy przeczytali „Polityk”. I pewnie jeszcze nie ci, co naprawd powinni. al mi

było arcybiskupa. W przedziwny sposób jego losy zwizały si z moimi, bowiem poprzez cig przyczyn i skutków

poznałam wtedy w Choszczówce ks. Feliksa, cudownego człowieka i kapłana, który znaczco wpłynł na moje dalsze

losy. I to on włanie podarował mi dzisiaj t ksieczk, z której cytuj nastpujce słowa:

Miło bliniego jest spraw trudn, ale stanowi ona probierz naszego chrzecijastwa. Nie mona by praw-

dziwym chrzecijaninem, jeli si nienawidzi swoich blinich, jeli długie lata nie rozmawia si ze swoim ssiadem

czy krewnym z powodu jakich drobiazgów, złego słowa czy wyrzdzonej przykroci. Zdarza si, e chrzecijanie

gniewaj si całymi latami, nie odzywaj si do siebie, traktuj si jak wrogów i mszcz si przy kadej okazji. Bywa,

e wrogo, nienawi, a take złe, wulgarne i podłe słowa panuj w niejednej rodzinie, bywa, e tak traktuj si ci,

którzy powinni by sobie najblisi. Czy to jest chrzecijastwo? Nie, to ju nie jest chrzecijastwo. Chociaby kto

cały dzie siedział w kociele i odmawiał modlitwy, jeli nienawidzi swoich blinich i krzywdzi ich, taki człowiek

nie jest prawdziwym chrzecijaninem”.

No i tak włanie masoni „zajmowali si” spraw abp. Stanisława Wielgusa. A przynajmniej jedna masonka. ☺ Ks.Feliks

nie yje od wrzenia zeszłego roku, ale – jak wida – nadal działa z zawiatów. Daje wiadectwo prawdzie. #

Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

MARGINES MARGINESU

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 N A I N N Y C H Ł A M A C H

[...] „Domagamy się od rządu likwida-

cji masomerii żydowskiej. Zagrażają Po-

lakom”. Taki transparent, wypisany na

sporych rozmiarów biało-czerwonej

adze, trzymała grupa uczestników

marszu zorganizowanego przez PiS

13 grudnia 2015 r.

Od razu zauwaono, e powinno by

„masonerii”, nie „masomerii”. Uszedł

jednak uwadze fakt, e nie zgadza si,

niech ju bdzie, „masomerii” z „zagra-

aj”. Pierwsze jest w liczbie pojedynczej

a drugie – mnogiej.

Rzeczone hasło spowodowało troch

komentarzy w internecie, jak zwykle

rónej treci, np. przypuszczajcych,

e to fotomonta, ale take mocno

krytycznych wobec jego treci. Poja-

wiło si kilka bardziej ocjalnych wy-

powiedzi, np. w licie rzecznika amba-

sady Izraela w Polsce, licie działaczy

Towarzystwa Przyjani Izrael-Polska

w Tel Awiwie, obu adresowanych do

redaktora naczelnego „Gazety Pol-

skiej”, która za porednictwem swych

klubów współorganizowała marsz.

[...]

Czy w Polsce jest ydowska masone-

ria? Prezydent Mocicki zdelegalizo-

wał dekretem z 1938 r. wszystkie loe

masoskie działajce w Polce, zalicza-

jc do nich B’nai B’rith. Organizacja

ta została reaktywowana w Polsce

w 2007 r. jako ydowskie Stowarzy-

szenie B’nai B’rith w Rzeczypospolitej

Polskiej (dalej BB). Jak to tłumaczo-

no w 1938 r., delegalizacja dotyczyła

organizacji antypolskich, a BB tak

włanie oceniono. Przekonanie, e BB

jest masoneri ydowsk i organizacj

antypolsk, funkcjonuje take obec-

nie. Gorcymi ordownikami pogldu,

e BB jest masoneri ydowsk, s

np. panowie Janusz Korwin-Mikke

(wymylił nawet termin „ydomaso-

neria”), Stanisław Krajski i Stanisław

Michalkiewicz, znani specjalici od

tropienia knowa ydowskich w ca-

łym kosmosie, ale przede wszystkim

w Polsce. Transparent głoszcy, e

masoneria zagraa(j) Polakom, nie

jest wic niczym wyjtkowym.

Przez dwie kadencje byłem wicepre-

zydentem BB w Polsce, co sprawia,

e jestem uwaany za ydowskiego

masona. [...] Apel dotyczcy likwi-

dacji masonerii ydowskiej moe by

rozumiany jako wezwanie do dele-

galizacji BB w Polsce jako szkodz-

cej Polakom. [...] Uwaam, e kady

obywatel moe da delegalizacji

dowolnej organizacji, tłumaczc to

deniem do przeciwdziałania szko-

dzeniu Polakom, niezalenie od tego,

czy ma racj czy nie.

Przypumy, e polski rzd jako

adresat postulatu widniejcego na

przedmiotowym transparencie zechce

rozway zasadno delegalizacji BB.

Winien zatem zbada problem i ewen-

tualn decyzj uzasadni tym, e BB

szkodzi Polakom czy te, przeciwnie,

nie szkodzi. Zwracam si tedy do pani

Beaty Szydło, kierujcej rzdem RP,

z zapytaniem, jak zapatruje si na

postulat delegalizacji ydowskiego

Stowarzyszenia B’nai B’rith w Polsce

jako masonerii szkodzcej Polakom.

Moliwe, e pani premier uzna, e nie

moe odpowiedzie na to pytanie bez

uzyskania informacji od podległych

jej słub.

Polska sekcja BB liczy 50 członków.

Niewykluczone, e jest to grupa wy-

starczajco liczna dla efektywnego

szkodzenia Polakom, np. przez wy-

korzystywanie midzynarodowych

struktur BB. Od dawna przecie wia-

domo, e knowania na skal wiato-

w s powszechnym sposobem bycia

ydostwa jako takiego. Niemniej jed-

nak autorzy hasła domagajcego si

likwidacji ydowskiej masonerii za

pewne sdz, e ydowskich masonów

w Polsce jest znacznie wicej. Kiedy

usłyszałem opini, e w Polsce jest

pi milionów ydów, którzy rzdz

krajem z ukrycia. Gdy zapytałem jej

autora, jak liczył, e wyszło mu pi

milionów, skoro si ukrywaj, odparł:

„Panie, mam swoje sposoby”.

[...]

Jan Woleński, Jak zwolennicy prawicy

chc zwalcza „ydowsk masoneri”

w Polsce.

Cały tekst został zamieszczony na

stronach internetowych „Polityki” 1lu-

tego 2016 r.

PRZECZYTALIŚMY

O DEMONSTRACJACH,

EMOCJACH I „MASOMACH”

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

SPOTKANIA

rtykuły pomieszczone w tym numerze „Hermaionu”

s owocem konferencji naukowej pt. wiat jako

loa. Obecno wolnomularstwa w kulturze – dawniej

i dzi, która odbyła si w Warszawie od 9 do 10 stycznia

2015 r., zorganizowanej przez Uniwersytet Warszawski wraz

ze stowarzyszeniem Instytut Sztuka Królewska w Polsce.

Warto przypomnie, e konferencja było rozwiniciem

tematyki wystawy w warszawskim Muzeum Narodowym

zatytułowanym Masoneria. Pro publico bono, która prezen-

towana była od wrzenia 2014 do stycznia 2015 r.

W warszawskiej ksigarni TABUK, w niedziel 28lu-

tego 2016 r. odbyło si spotkanie dyskusyjne o szeroko

pojtej tradycji myli ezoterycznej. W dyskusji uczestniczy-

li: prof. Monika Rzeczycka z Uniwersytetu Gdaskiego,

badaczka historii szkół i organizacji inicjacyjnych w Rosji

i Europie, a take ezoteryzmu w literaturze rosyjskiej

u schyłku XIX i pierwszej połowy XX wieku; prof. Tade-

usz Cegielski z UW, wybitny badacz wolnomularstwa,

wielki mistrz honorowy Wielkiej Loy Narodowej Polski;

Jerzy Prokopiuk, gnostyk, antropozof, pisarz-eseista,

tłumacz literatury naukowej i piknej, redaktor naczelny

„Gnosis” (1991–2000), pionierski popularyzator myli

Carla Gustava Junga; dr Zbigniew Łagosz, zastpca red.

nacz. „Hermaionu”, badacz polskich zakonów ezoterycz-

nych o charakterze paramasoskim oraz Max Bojarski,

badacz masonerii ezoterycznej, redaktor pism „Gnosis”

i „Hermaion”, znawca współczesnego wolnomularstwa.

Spotkanie poprowadził redaktor naczelny „Hermaionu”,













O EZOTERYCE W KLUBIE TARABUK

ORDO EX CHAO





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 SPOTKANIA

inicjator Wydawnictwa Okultura – Dariusz Misiuna.

Gocie spragnieni duchowoci dopisali tłumnie. Kady

z poruszonych wtków był tematem samym w sobie. Sze-

roko problematyki – nie do ogarnicia podczas jednego,

nawet najdłuszego spotkania.

Powiedział „Wolnomularzowi Polskiemu” dr Zbigniew

Łagosz: – Darek Misiuna przypomniał pokrótce stan

bada nad zachodni tradycj ezoteryczn wraz z kształ-

tujcymi si modelami jej postrzegania. Uwypuklił rol

pisma „Hermaion” na kanwie badawczej, równoczenie

przypominajc rol Andrzeja Urbanowicza jako inicjatora

powstania czasopisma. Kolejni prelegenci przedstawili

swoj definicj ezoteryki jako punkt wyjciowy do dalszych

rozwaa, czyli jej korzeni i wpływu na wolnomularstwo.

Pojawiły si tu i rozbienoci, co podsycało napicie i tak

od pocztku bardzo gorcego spotkania. Sama ezoteryka

jest bowiem rónie interpretowana przez naukowców, jak

równie przez osoby j w sposób dowiadczalny uprawia-

jce. Publiczno interesowała si zwłaszcza tajnoci

i tajemnic, tak mocno zwizan z masoneri. Profesor

Cegielski z wielkim spokojem i swad tłumaczył, i wol-

nomularstwo nie jest organizacj tajn, a owa sekretno

rozciga si tylko na rytuał loowy.

Spotkanie w TABUKU ma by pierwszym z cyklu

nowego przedsiwzicia tego interesujcego czasopisma

– Klubu „Hermaionu”.

„Hermetyzm, tak jak zreszt cały neoplatoski nurt

w nowoytnej myli europejskiej, posługiwał si symbo-

liczn form opisu wiata. Wizał si on bezporednio

z tajemnym charakterem hermetycznej heterodoksji,

z przekonaniem, i prawdziwa wiedza o Bogu i człowie-

ku, o zachodzcych nimi zwizkach, zastrzeona jest dla

godnych jej przyjcia, dla wybranych. [...] odczytujc

prawidłowo symbole, adept nauk tajemnych (alche-

mik, astrolog, mag, kabalista) ujawniał struktur i siły

kierujce Wszechwiatem. Natura stawała si wówczas

boskim objawieniem i – co za tym idzie – Prawd. [...]

Wanym składnikiem odniesionego przez Wielk Lo

zwycistwa, widocznego równie poza granicami Wiel-

kiej Brytanii, gdzie to londyska obediencja erygowała

wiele ló, były bez wtpienia pretensje jej twórców do

reprezentowania nie tylko tradycji sztuki architektury,

lecz take wiedzy tajemnej. Ta druga dodawała prestiu

zwizkowi, szczególnie w oczach tych kandydatów,

którzy aspirowali do wyszego statusu społecznego

i intelektualnego. [...] W ocjalnej wykładni zasad

obediencji hermetyzm zajmował poczesne miejsce ju

od 1723 r., to jest od czasu ogłoszenia opracowanych

przez Jamesa Andersona (ok. 1680–1739) pierw-

szych konstytucji wolnomularskich. [...] pominicie

hermetycznego nurtu w dziejach wolnomularstwa

spekulatywnego uniemoliwia prawidłow ocen roz-

licznych funkcji – etycznych, politycznych, religijnych

i psychologicznych – jakie nowy typ masonerii wypełnił

w skomplikowanej rzeczywistoci brytyjskiej pocztku

XVIII wieku. Moemy postawi w tym miejscu hipotez,

e podjcie przez reformatorów masonerii spod znaku

Wielkiej Loy wtków hermetycznych słuyło nie tylko

prestiowi organizacji. Wpisywało myl wolnomularsk

w bogat, złoon i wci rodzc owoce tradycj inte-

lektualn; umoliwiało londyskim braciom korzystanie

z rozlicznych programów, propozycji i konkretnych

rozwiza, których hermetyzm si dopracował. Na plan

pierwszy wysuwały si tu niewtpliwie programy reli-

gijnej tolerancji oraz prywatnej religii, formułowane

przez dwie generacje angielskich Róokrzyowców, od

Roberta Fludda poczynajc”.

Tadeusz Cegielski,

ORDO EX CHAO,

Warszawa 1994 r.

HERMETYZM



W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

ans Christian Andersen

zaczłby t histori tak:

Bardzo dawno temu, za

górami, za lasami, w pewnym obozie

koncentracyjnym powstała loa ma-

soska. Załoyło j siedmiu belgijskich

wolnomularzy.

Bogusław Wołoszański opowiedział-

by to inaczej. Było chmurne, deszczowe

popołudnie. W poniedziałek 15listopa-

da 1943 roku siedmiu Belgów z baraku

nr 6 w Emslandlager zapaliło wiatła

obozowej loy. Nawizujc do tekstu

Marsylianki nadali jej nazw Wolność

Umiłowana. Czcigodnym Mistrzem

wybrano Br...Paula Hansona. Wród

członków obozowego warsztatu byli

dziennikarze, profesor farmacji, na-

uczyciel gimnazjalny, pułkownik bel-

gijskiej armii.

Obóz koncentracyjny w Esterwegen

został załoony w 1933 r. W 1936 r.

został przekształcony w obóz dla wi

niów politycznych. Od 1941 r. traali

tu głównie obcokrajowcy bdcy oa-

rami akcji deportacyjnej „Noc i mgła”.

Bracia spotykali si przy drewnia-

nym stole. O ironio historii – jak

relacjonuje M. Franz Bridoux, były

wizie baraku nr 6, podczas prac

na stray stał katolicki ksidz. Loa

inicjowała jednego wolnomularza

– Fernanda Erauw, równie Belga.

Brat Luc Somerhausen wspomina,

e rytuał inicjacyjny był niezwykle

uproszczony.

W baraku nr 6 mieszkało ponad 100

winiów. Połowa z nich zajmowała

si sortowaniem czci radiowych.

Pozostali w nieludzkich warunkach

pracowali na niedalekich torfowi-

skach. Winiowie byli niedoywieni

i chudli przecitnie 4 kg miesicznie.

Chciałoby si zakoczy t histori,

piszc, e wszyscy yli długo i szcz-

liwie, ale stało si inaczej. Loa odbyła

tylko kilka tematycznych posiedze.

Jedno z nich dotyczyło Wielkiego Ar-

chitekta Wszechwiata, kolejne przy-

szłoci Belgii, nastpne roli kobiet

w wolnomularstwie.

Warsztat przestał istnie na pocztku

1944 r. Wojn przeyło dwóch braci –

Somerhausen i Erauw. Dokładnie 60

lat póniej na cmentarzu w Esterwe-

gen wolnomularze z Belgii i Niemiec

wmurowali tablic upamitniajc

Wolno Umiłowan. Podczas uro-

ROZWAŻANIA WOKÓŁ 71. ROCZNICY WYZWOLENIA AUSCHWITZ

LOŻA W OBOZOWYM PIEKLE

S ... A L E K S A N D R A E . W Y S O C K A







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

czystoci Wielki Mistrz Belgijskiej

Federacji Le Droit Humain powie-

dział: „Zebralimy si tutaj nie po

to, eby rozpacza, ale eby swobod-

nie wyraa swoje myli publicznie.

Na pamitk naszych braci, prawa

człowieka nigdy nie powinny zosta

zapomniane”.

Obozowe historie maj to do sie-

bie, e nie sposób ich zamkn ja-

kim dobrze brzmicym, budujcym

morałem. Wobec obozowych historii

człowiek pozostaje bezradny. Tak

włanie bezradn pustk w głowie od-

czuwam, chodzc od baraku do baraku

w muzeum Auschwitz-Birkenau. To

miejsce to taka przestronna Izba Roz-

myla, w której mamy rozmieszczone

rozmaite symbole. Chciałoby si rzec

– symbole ludzkiego okruciestwa,

upodlenia, ale i heroizmu. I tak za-

pewne jest. Uderza równie zwykło

tego miejsca. Symetria rozmieszczenia

budynków. I przeczucie, e co, co

z dystansu czasu i przestrzeni mo-

na nazwa heroizmem czy upodle-

niem, było szeregiem codziennych

obozowych czynnoci. Człowiek to

przedziwna istota – potra tworzy

obozy koncentracyjne, potra w nich

przetrwa w nieludzkich warunkach,

wbrew rachunkowi prawdopodobie-

stwa czy prawom biologii. Czasem

nawet do tego stopnia dziwna to istota,

e w takich okolicznociach organizuje

masosk lo i dyskutuje o Wielkim

Architekcie Wszechwiata.

Loa masoska to prawie doskonałe

przeciwiestwo obozu koncentracyj-

nego, w którym Wolno, Równo

i Braterstwo s abstrakcyjnymi idea-

mi pochodzcymi z zupełnie innego

porzdku.

Ostatni apel w Auschwitz miał miej-

sce 17 stycznia 1945 roku. Stawiło si

na niego 67012 winiów. Hitlerowcy

rozpoczli ostateczn ewakuacj i li-

kwidacj obozu.

Oto relacja Shaloma Lindenbauma,

literaturoznawcy specjalizujcego si

w prozie Brunona Schulza i polskiej

poezji epoki romantyzmu: „My – oj-

ciec i ja – szlimy trzy dni. 18 stycznia

(1945) w czwartek pod wieczór wy-

szlimy z Buny – Monowic, podobozu

Auschwitz. Szlimy cał noc, a do

Mikołowa, około 50 kilometrów!

Tam odpoczywalimy dookoła pew-

nej cegielni a do pónego popołudnia

i zjedlimy ostatnie kruszyny chleba,

który dali nam przed wymarszem.

Bylimy w pasiakach, bez adnej

podkoszulki, ale z kocem. Zrobili-

my z niego co na kształt chomta

ocieplajcego ciało. Temperatura była

20 stopni poniej zera.

Stamtd pognali nas do Gliwic, do

pustego obozu, bo jego winiowie

ju wymaszerowali na zachód. Kto

nie dotrzymał kroku, został zastrze-

lony. Nasza kolumna doszła do obozu

pierwsza. Od razu zajlimy prycze.

Nastpne kolumny musiały ju za-

dowoli si podłog albo «drugim

pitrem» – nad tymi lecymi na

pryczach. To miało te dobr stron,

bo było nam ciepło.

Nazajutrz, w sobot przed połu-

dniem, pognano nas przez miasto

na stacj kolejow, ale w drodze do

transportu wyprzedzili nas własow-

cy – rosyjska formacja zbrojna kola-

borujca z Niemcami. To pognano

nas z powrotem do obozu. Bylimy

«wolni» w obozie, to kto wyszukał

budynek kuchni i znalazł kartoe. Kto

podpalił barak i wrzucalimy te kar-

toe do ogniska. To był nasz jedyny

posiłek tego dnia, za który kilku z nas

zapłaciło yciem od kul pilnujcej

nas stray. W niedziel 21 pognano

nas do nowej stacji. Tym razem wła-

dowano nas do otwartych wagonów

towarowych”.

Armia Czerwona weszła na teren

obozu Auschwitz i Auschwitz-Birke

nau 27 stycznia w okolicach godziny

15. W obozie zostało około 7 tys.

winiów, w tym 500 dzieci. Były to

osoby zdaniem Niemców „niezdolne

do ewakuacji pieszej”.

Tak, Auschwitz to wielka Izba Roz-

myla, w której pytamy si o sens

ludzkiego ycia i sens cierpienia.

Victor Frankl, psychiatra i terapeuta,

który sam był winiem tego obozu,

pisze tak: „Nigdy nie powinnimy

zapomina, e sens ycia mona od-

nale nawet wtedy, gdy znajdziemy

si w beznadziejnej sytuacji, twarz

w twarz z przeznaczeniem, którego nie

sposób zmieni. Jedyne, co moemy

wówczas zrobi, to by wiadkami

czego wyjtkowego, do czego zdolny

jest tylko człowiek, a mianowicie prze-

miany osobistej tragedii w triumf ludz-

kiego ducha, upadku w zwycistwo”.

Powiedziałam.

Deska wygłoszona podczas prac

Sz... L... Wolno Przywrócona na

Wsch... Warszawy 6 lutego 2016 r.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

S U K N I A I F A R T U S Z E K

arszawska loa kobieca Gaja Aeterna, na uroczy-

stym posiedzeniu 28 listopada 2015 r. obchodziła

swoje piciolecie. Pi wieczek na urodzinowym torcie

zdmuchnły: pierwsza Czcigodna Mistrzyni Izis Iusta,

obecna Czcigodna Mistrzyni Klara Luna i siostra Pierw-

sza Dozorujca Sonia Lerska. Dopisali gocie, na czele

z nowym Wielkim Mistrzem Wielkiego Wschodu Polski

bratem Filipem. Na Wschodzie zasiedli take: Czcigodna

Mistrzyni loy Prometea, a take Czcigodni Mistrzowie

ló Galileusz oraz Cezary Leżeński z WWP. Kolumny

zdobili siostry i bracia z Prometei, Atanora, Witelona

i przedstawiciel loy Jan Henryk Dąbrowski, z Wielkiej

Loy Kultur i Duchowoci. Siostra Sekretarz odczytała listy

gratulacyjne z Polski i Francji. Po pracach siostry i bracia

zrobili pamitkowe zdjcie i zasiedli do uroczystej agapy.

Długo trwała wymiana wspomnie i rozmowy przeplatane

miechem, cho i łezka spłynła z niejednego oka. #

GAJA AETERNA

RUSZA W DALSZĄ DROGĘ

d czasu ocjalnego utworzenia niezalenej obediencji kobiecej, Wielkiej eskiej Loy Francji, co stało si

21padziernika 1945 roku, pracuje w niej 438 ló, w tym najstarsze: Le Libre Examen (n°1), La Nouvelle

Jerusalem (n°2), Minerve (N°4) i ébah (n°5). Ta ostatnia działa od ponad 100 lat, wliczajc w to czas pracy w sy-

stemie adopcyjnym, jeszcze w ramach Wielkiego Wschodu Francji. Polska loa Gaja Aeterna nosi numer 437. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 S U K N I A I F A R T U S Z E K

zas przykrywa kurzem zapomnienia wysiłki i emo-

cje zwizane z tworzeniem nowego bytu – w tym

wypadku warsztatu loowego. Zaciera szczegóły,

rozmywa kontury, zniekształca formy i proporcje. Pami

emocjonalna yje tak długo jak ludzie, którzy s jej noni-

kami. Dlatego z radoci przyjłam propozycj Czcigodnej

Mistrzyni Szanownej Loy Gaja Aeterna, aby z okazji tej

rocznicy odtworzy i uchroni od zapomnienia pierwszy

okres w yciu loy.

Było mi dane by pierwsz Czcigodn Mistrzyni loy

Gaja Aeterna, któr kierowałam w latach 2010-2013.

Historia, któr opowiem, nie bdzie sprawozdaniem ani

relacj, lecz subiektywnym wyborem, dokonanym na pod-

stawie mojego strumienia wiadomoci, zwerykowanego

jednak przez fakty zapisane w loowej Ksidze Architek-

tury. Bdzie swego rodzaju stopklatk najwaniejszych

momentów z ycia loy, kadrem zatrzymanym w czasie,

w oku, sercu i pamici siostry, która kierowała lo przez

te pierwsze trzy lata.

NARODZINY

Prometea, pierwsza loa Wielkiej eskiej Loy Francji

utworzona w Polsce, zbliała si do swoich dziesitych

urodzin. O potrzebie utworzenia nowej loy rozmawiały-

my od dawna. Marzyłymy, aby była w innym ni stolica

Polski miecie, tak aby wolnomularstwo kobiece wyszło

poza metropoli, gdzie z zasady dostp do rónych idei

i sposobów ycia jest znacznie łatwiejszy. Jednak cel ten

okazał si bardzo trudny do osignicia i jego realizacja

z kadym rokiem coraz bardziej si oddalała. Postanowi-

łymy, e dłuej nie bdziemy zwleka! W drugiej połowie

2009 roku pitnacie mistrzy Prometei zadeklarowało,

e zostan załoycielkami nowej loy.

Przygotowanie niezbdnej dokumentacji do wszcz-

cia procedury „zapalenia wiateł” zajło nam pół roku.

Musiałymy wybra nazw loy i j uzasadni, poda

motywacj jej utworzenia, wybra wizerunek i form

medalu loowego i opisa go, uzasadni wybór Trzecie-

go wiatła na ołtarzu przysig, przygotowa informacj

o sytuacji wolnomularstwa w Polsce, ankiety personalne

załoycielek etc. Podjłam si organizacji prac zwizanych

z utworzeniem warsztatu.

Wiedziałymy, czego chcemy i jakie kieruj nami motywa-

cje. Najtrudniejszym i zarazem najbardziej fascynujcym

zadaniem okazał si wybór nazwy i medalu loy.

W przekonaniu, e Imi własne loy w pewien sposób







GARŚĆ WSPOMNIEŃ

ZAPISKI Z „BIULETYNÓW LOŻOWYCH”

GAI AETERNY, PIÓREM BYŁEJ CZ... M... IZIS IUSTA

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 5 / 1 6 • N U M E R 6 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

kształtuje jej tosamo, a take do czego zobowizuje,

prawie kada z sióstr załoycielek przygotowała propo-

zycj nazwy i jej uzasadnienie. Padły, midzy innymi,

propozycje takich nazw jak: Odyssea, Gwiazda Poranna,

Natura, Nawigare (Podró), La Terra (Ziemia), Hypatia,

Rossylin, Quo Vadis, Saragossa, wreszcie Gaja. Wybór

nie był łatwy. Postanowiłymy, wic głosowa. Najwicej

głosów uzyskała Gaja. Ale pojawił si problem! W WLF

była ju loa o tej nazwie, w Marsylii! Zdecydowałymy

si dopełni nazw Gaja łaciskim Aeterna, co w tłuma-

czeniu na polski oznacza Wieczna. Tak powstała nasza

nazwa Gaja Aeterna, która nawizuje do greckiego mitu

Bogini Ziemi– Wielkiej Matki, twórczyni wiata, ródła

wszelkiego ycia.

Kiedy pisałymy uzasadnienie naszej nazwy, koniecz-

ne dla uzyskania zgody Obediencji na zapalenie wiateł

loy, myl moja kierowała si w stron symbolicznego

przesłania naszego posłannictwa zaczerpnitego z mitu.

Pisałam: „Gaja Aeterna symbolizuje kontinuum. Trwa od

pocztku ycia i trwa bdzie tak długo, jak trwa bdzie

ycie. Take i my, wolnomularki doceniajce bogactwo

przeszłoci, kierujemy spojrzenia w stron przyszłoci,

któr pragniemy kształtowa i doskonali w imi naszych

uniwersalnych wartoci, szanujc Ziemi – Matk i jej

wszystkie dzieci”.

W obediencji Wielkiej eskiej Loy Francji kady war-

sztat ma take swój identykator „ideowy”, symbolicznie

zapisany w wizerunku medalu loowego. Miałymy wia-

domo, e medal wolnomularski to nie ozdoba, a wany

element tosamoci grupowej. Zdawałymy sobie spraw,

e jego wizerunek powinien symbolicznie wyraa spe-

cyczne przesłanie i posłannictwo przyszłego warsztatu,

zawarte w wybranej nazwie. Siostry załoycielki miały za

zadanie przygotowa rysunkowe propozycje wizerunku

medalu. Poprosiłymy te artystów plastyków o wsparcie

nas swoimi projektami. Z gotowymi szkicami spotkałymy

si w pomieszczeniu loowym, aby dokona wyboru! Do

rozwaenia miałymy kilkanacie szkiców.

Nasz wybór padł niemal jednogłonie na szkic aktual-

nie noszonego przez nas medalu, którego opis stanowi

loowe credo.

20 listopada 2010 r., zapalone zostały wiatła Loy Gaja

Aeterna. Dokonały tego zastpczyni Wielkiej Mistrzyni

WLF dla Regionu I – Regina Toutin oraz zastpczyni

Wielkiej Mistrzyni WLF dla Regionu II – Lea Coindet.

Prace prowadzone były równolegle w jzyku francuskim

i polskim. Ceremonia zgromadziła blisko 80 osób, w tym

wielu dostojników z Francji i Polski, w tym rzecz jasna

w pierwszym rzdzie wszystkie nasze siostry z Prometei.

Naszymi gomi były delegacje z ló WLF: Róży Wia-

trów na Wsch... Parya z Czcigodn Mistrzyni na czele, La

Pierre Cachet na Wsch... Lens – z Czcigodn Mistrzyni,

Athanor na Wsch... Parya, Pierre d’Angle na Wsch...

Parya, Construction et Amitié na Wsch... Lyon.

Delegacje ló z Wielkiego Wschodu Francji: Marianna

na Wsch... Bruay Labuisierre, Aurore de la Liberté na

Wsch... Bethune.

krgły kształt medalu przypomina Ziemi. Wyobraenie Ziemi wzmacniaj umieszczone na awersie południki

i równoleniki. Litera G odnosi si do pierwszej litery nazwy własnej naszej loy Gaja. Kłosy umieszczone

na południkach i równolenikach to symbol naszej nieustannej, niestrudzonej pracy: siejemy masoskie ziarno

w ziemi, aby dała plon wielokrotny w postaci nowych pokole wolnomularek, tak aby w nieodległej przyszłoci

powstały nowe loe i pierwsza w historii naszego kraju obediencja eska – Wielka eska Loa Polski.



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 S U K N I A I F A R T U S Z E K

Delegacje z Międzynarodowego Zakonu

Mieszanego Le Droit Humain: Rady Za-

konu z Wielkim Komandorem – S... Alicją

Dworak, Federacji Polskiej Le Droit Hu-

main – z Prezydentem Br... Stanisławem

Wyrożemskim, Ló: Konstytucja 3 Maja

oraz Pierre i Marie Curie.

Delegacje z Wielkiego Wschodu Polski:

Rady Zakonu Wielkiego Wschodu Polski

z zastpc Wielkiego Mistrza WWP ds. Za-

granicznych, Wielkim Mówc i Wielkim

Ekspertem, z ló WWP: Wolności Przy-

wróconej, Nadziei, Kultury, Galileusza,

Cezarego Leżeńskiego.

W imieniu WLF przemówienie okolicz-

nociowe wygłosiła Regina Toutin, w którym

odwołała si do naszej nazwy. Akcent poło-

ony był na atrybuty bogini-patronki, takie

jak płodno, twórczo, opiekucza wi

z cał przyrod, niezaleno. Przymioty te

zostały przełoone na wartoci wolnomular-

skie, do realizacji których zobowizuje nas wybrana nazwa.

Głos naszej siostry inspektor współbrzmiał z naszymi

intencjami poszukiwania samookrelenia i identykacji

misji loowej, zwizanej z wybran nazw. Przesłanie tego

wystpienia, obok zachty do intensywnej pracy w imi

wartoci wolnomularskich, stanowiło take deklaracj

gotowoci niesienia nam pomocy przez Wielk esk

Lo Francji, w realizacji naszych ambitnych zamierze.

– Ufamy Wam i jestemy z Wami – powiedziała na koniec.

* * *

Od tamtego, historycznego ju czasu, minło pi lat.

W tym czasie wysłuchałymy wielu mdrych i głbokich

desek symbolicznych i lozocznych, inicjowałymy i do-

prowadziłymy do mistrzostwa wiele kobiet, uczyłymy

si od siebie nawzajem subtelnych, braterskich relacji

i postaw wobec skomplikowanych problemów współ-

czesnego wiata. Doskonaliłymy same siebie i warsztat

loowy w poszukiwaniu równowagi i harmonii w zgiełku

ponowoczesnoci. Nasza codzienna organiczna praca

zwizana z doskonaleniem samych siebie i poszukiwa-

nia harmonii z otoczeniem, przeplatana była radosnymi

i piknymi ceremoniami.

Wielkim wydarzeniem w yciu naszej Loy było zawarcie

zwizku bliniaczego z Sz... L... La Pierre Cachee (Kamie

Ukryty) na Wsch... Lens (WLF) z regionu Nord-Pas-de

-Calais na północy Francji. Podczas pobytu w Polsce siostry

z tej loy, obecne na zapaleniu wiateł Gai Aeterny i wzru-

szone rozwojem wolnomularstwa kobiecego w Warszawie,

zaproponowały nam zacinicie siostrzano-bliniaczych

wizów obu naszych warsztatów.

Ceremonia z udziałem 250 wolnomularzy odbyła si

31marca 2012 roku w Lievin – małej górniczej miejsco-

woci na kilkanacie kilometrów od historycznego Arras.

Była bardzo uroczysta i niecodzienna, poniewa odbyła si

podczas Jubileuszu 25-lecia La Pierre Cachee i stanowiła

integraln cz obchodów. Podczas ceremonii zawarłymy

rytualnie akt przymierza, powiadczajc w ten sposób, e

odtd bdziemy dzieliły wspóln przyszło. Ustanowienie

Zwizku Ló Bliniaczych La Pierre Cachee – Kamienia

Ukrytego i Gai Aeterny – Wiecznej Matki Ziemi, miało

jeszcze jeden wymiar symboliczny! Ukryty kamie to

przecie kamie wydobywany z łona odwiecznej ziemi.

Zwizek kamienia z ziemi jest jakby organiczny! Sym-

boliczny zwizek nazw naszych ló potgował poczucie

bliniaczej wizi.

Piknymi wspomnieniami w annałach historii tego

przymierza bliniaczego zapisze si take pełna radoci

i polskich akcentów agapa, podczas której polskie utwo-

ry grała ludowa kapela. Były te piewy i tace. Trzeba

przyzna, e naszym francuskim siostrom znacznie lepiej

wychodziły wystpy w czci artystycznej. Na poczekaniu

układały teksty piosenek i piewały je z poczuciem rytmu.

My wykazałymy si natomiast brawur i poczuciem

humoru, próbujc chóralnie zapiewa „Karolink”. Co

z tego wyszło? Tym, którzy mieli do czynienia z impro-

wizowanymi, zespołowymi wystpami naszych rodaków,

nietrudno bdzie sobie to wyobrazi. Tak czy inaczej

bawiłymy si wybornie.

Niezapomniane wraenie pozostawiły take po sobie

nasze ceremonie odwołujce si do dawnych misteriów

zwizanych z cyklem przyrody. W eskich loach cele-

brujemy rytualnie dwie daty; przesilenia letniego (w. Jana

Chrzciciela) i przesilenia zimowego (w. Jana Ewangelisty).

W piknie przystrojonej wityni; latem – kwiatami i zio-

łami, zim – wiatłem i choin; w obecnoci zaproszonych

goci z innych liberalnych obediencji polskich, wito-

wałymy symboliczne zwycistwo wiatła nad ciemno-



W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 5 / 1 6 • N U M E R 6 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

ciami. Te pełne symbolicznych odniesie i odwołujce

si do archetypicznych kodów kulturowych ceremonie

przepojone s obserwacjami dotyczcymi odwiecznych

praw rzdzcych przyrod i człowiekiem. Kadego roku

organizowałymy te ceremonie, czerpic z nich nie tylko

wzruszenie, ale take przesłania etyczne.

Przeyłymy te lata, pracujc przede wszystkim w naszym

kobiecym warsztacie, ale dzielc si efektami naszej pracy

z innymi wolnomularzami i czerpic take z ich loowego

dorobku. Spotykałymy si na wspólnych pracach z brami

i siostrami z innych obediencji, piszc i dyskutujc wspólne

deski. W tym czasie dwukrotnie odbylimy wspólne prace

z Lo Galileusz z WWP na Wsch... Torunia. W 2012 roku

odbyła si midzyobediencyjna dyskusja na temat tajemni-

cy wolnomularskiej, a w 2015 roku rozwaalimy wspólnie

problem kształtowania postaw w wolnomularstwie.

Brałymy udział w rónych inicjatywach integrujcych

całe rodowisko wolnomularskie, z których najwiksz

rang zyskały letnie rajdy po Polsce organizowane przez

Wielki Wschód Polski i nasze dwie eskie loe: Promete

i Gaj Aetern. Do tradycji rajdów naley organizowanie

podczas nich ceremonii przesilenia letniego przez eskie

loe. Gaja przeprowadziła kilka takich wyjazdowych cere-

monii: w Górach Tarnowskich, na Mazurach, na Podlasiu,

nad morzem. Jedna z nich utkwiła mi szczególnie w pa-

mici i zasługuje na odnotowanie. W pewnej mazurskiej

miejscowoci mielimy wyjtkow okazj zorganizowania

Loy Janowej w plenerze, w piknych okolicznociach

przyrody. Od zawsze marzyła nam si taka okazja, ale

nigdy dotd nie znalelimy dyskretnego miejsca. I tym

razem udało si! Teren był wymarzony. ciana krzewów

i drzew stanowiła Wschód, jednoczenie odcinała nas od

czci mieszkalnej i ludzi, którzy nota bene, byli całkowicie

pochłonici odbywajcymi si włanie mistrzostwami

Europy w piłce nonej. Na symbolicznym Zachodzie

połyskiwała pikna taa jeziora, w której przegldał si

całkiem nie-symboliczny Ksiyc. O zmroku, na wystro-

jonej polanie rozpoczlimy niezapomnian Ceremoni

przy dwikach bbna, rytmicznie akcentujcego rytuał.

Zapisuj te kartki, wydobyte z archiwów loy i mojej

pamici, i widz nasz drog, jak staje si coraz dojrzalsza,

mdrzejsza i pikniejsza. I jak my pikniejemy razem z ni.

Doceniam te kad zapisan kartk z naszymi wraenia-

mi, przeyciami, kady dokument czasu. I teraz wiem, e

zapisywanie naszej historii, to nie jest tylko materiał dla

przyszłych pokole, to jest nieoceniona wiedza o nas i dla

nas samych. Jestem wdziczna Cz... M... Klarze Lunie za

t inicjatyw i inspiracj pisania Biuletynu Loy, bowiem

eby i do przodu, czasami trzeba si cofn, dostrzec i na

nowo przemyle, po co i dokd zmierzamy!

IZIS IUSTA

B. Cz... M... Sz... L... Gaja Aeterna

na Wsch... Warszawy

Wielkiej eskiej Loy Francji

GENDER

PŁEĆ MIĘDZY

BIOLOGIĄ A KULTURĄ























a obecnym etapie cywilizacji i rozwoju nauki

istotniejszym wydaje si aspekt psychologiczny

identykacji płci ni jego biologiczny odpowied-

nik. Dziki postpowi medycyny determinizm płciowy nie

decyduje bezwzgldnie o byciu kobiet lub mczyzn

przez całe ycie, a to za spraw hormonalnych i operacyj-

nych procedur zmiany płci.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 S U K N I A I F A R T U S Z E K

uy wpływ na rozumienie płci w ujciu kulturowym

miała wielowiekowa dominacja patriarchalnego

modelu społeczestwa. Nie sposób bowiem bagatelizowa

faktu, i przez setki lat mczyni odgrywali wiodc rol

w wikszoci kultur wiata, podczas gdy kobiety sprowa-

dzone do funkcji rozrodczych i macierzyskich, czstokro

pozbawione były nawet podstawowych praw publicznych.

Wobec coraz czstszych przypadków zastpowania si

kobiet i mczyzn w konserwatywnie rozumianych rolach,

naturalnym jest przewartociowywanie dotychczasowego

traktowania płci.

Dziecko kobiety oddanej karierze zawodowej i m-

czyzny opiekujcego si domem musi odbiera płcio-

wo w ujciu kulturowym inaczej ni potomek rodziny

funkcjonujcej wedle modelu patriarchalnego.

W Polsce wci powszechnie dominuje stereotyp uto-

samiania drugorzdowych cech płciowych z rolami spo-

łecznymi płci. My sami powinnimy deniowa swoj

płciowo, poniewa aspekty kulturowe s w tym przypadku

istotniejsze od biologicznych. Wedle amerykaskiej lozof

prof. Judith Butler płe kulturow deniuje nie to, czym

jestemy, ale raczej to, co robimy, jak si zachowujemy. Płe

biologiczna moe wic by lub nie by podstaw czyjej

tosamoci. Przejawem zdominowania płci biologicznej

przez płe kulturow s małestwa homoseksualne.

wiat nie jest jednorodny w swym rozwoju i przemianach.

Rozwaajc współczesne problemy płci, nie wolno zapo-

mina o roli kobiet w historii społeczestw w europejskim

krgu kulturowym i przykładach kobiet, które zapisały si

w dziejach wiata. Równoczenie współczesne kobiety

podkrelaj swój sprzeciw wobec parytetów. Twierdz, e

potrzeba nam po prostu dobrych fachowców, niewane

w jakich proporcjach płci.

ak zasada równoci kobiet i mczyzn wpływa na rodzin,

jak j zmienia, i jak zmienia nasze mylenie o wiecie?

Konieczno zapewnienia bytu nie tylko wymusza zmian

ról płci, ale czstokro doprowadza do rozbicia rodzin

bd trwania ich w relacjach odległych od tradycyjnych

zwizków rodzinnych.

Zastanówmy si, czy skoro praca kobiet powoduje, e

mniej czasu powicaj na domowe ognisko – bdziemy

namawia kobiety, aby nie pracowały? Co zrobi, aby

w dobie, gdy zarówno kobiety, jak i mczyni maj prawne

i społeczne przyzwolenie na prac zawodow, budowa

trwałe zwizki i rodziny, w których dzieci znajduj właciw

i czuł opiek? Bezwzgldnie naley zastanowi si, jak

zapanowa nad negatywnymi przemianami. Ale czy zamiast

kwestionowa prawo kobiet do równego traktowania, nie

powinnimy wicej czasu powici kwestii ojcostwa, od-

powiedzialnoci mczyzn za dzieci i rodzin, budowania

trwałych wizi, nieagresywnego rozwizywania koniktów?

nikajc skrajnoci „szarej myszki” i „babochłopa”

kobiety staraj si znale dla siebie nowe miejsce

w wiecie dotd zarezerwowanym dla mczyzn. Chcc

nie chcc, eksperymentuj na samych sobie, kierujc si

kobiec intuicj i msk odwag. Utrudnieniem dla nich

na tej drodze s lki przed drug płci lub pogarda dla

niej, obecne niestety w mentalnoci niektórych kobiet

i mczyzn. Mówic o roli kobiety i mczyzny, trzeba

ponadto pamita, e płe biologiczna jest zwizana z prze

kazywaniem ycia. Kobieta i mczyzna uzupełniaj si

w nich, jednak nie przekłada si to na równo biologiczn

wzgldem potomstwa od poczcia do chwili zaprzestania

karmienia naturalnego. Choby z tego powodu płciowo

biologiczna zachowa prymat nad gender.

Postulat równoci kobiet i mczyzn nie oznacza kwe

stionowania rónic pomidzy kobietami i mczyznami.

Chodzi jedynie o równo wobec prawa, dostpu do dóbr,

usług, przywilejów, awansu, równej płacy za prac tej samej

wartoci. Te denia nie eliminuj w aden sposób rónic

biologicznych czy najwaniejszych ról, jakie odgrywaj

kobiety i mczyni, a wic roli matki i ojca, ze wszelkimi

konsekwencjami dotyczcymi ich specyki.

Płe kulturowa, czyli gender, nie ogranicza si jedynie do

opozycji kobieta/mczyzna. Jest pojciem, które poszerza

perspektyw postrzegania ludzkiej płciowoci. Zajmo-

wanie si tym zagadnieniem to sprawienie, e zarówno

kobiety, jak i mczyni, którzy nie w pełni realizuj si

w ramach okrelonych przez płe, mog znale własn

indywidualno.

Bez wtpienia bacznie naley obserwowa przemiany

społeczne i kulturowe, które co prawda nie musz, lecz

w efekcie postpujcej degeneracji płciowoci mog zagro-

zi przyszłoci cywilizacji ludzkiej. Nadziej na zachowanie

naturalnego status quo, ulegajcego obecnie coraz silniej-

szym zachwianiom, s prawa biologii, niezmienne przede

wszystkim we wspomnianej wyej prokreacji i wczesnym

okresie macierzystwa. Prawa te nie powinny jednake

stanowi pretekstu do dyskryminacji homoseksualizmu

oraz hamowania postpu w równouprawnieniu płci.

Opr. WS

IV Konwent Federacji Polskiej Midzynarodowego Mieszanego Zakonu Wolnomularskiego „Le Droit Hu-

main”, który odbył si 19 wrzenia 2015 r., przyjł stanowisko m.in. w sprawie roli przemian kulturowych

zwizanych z postrzeganiem społecznej roli płci. Tekst jest skrótem tematu rocznego LDH na temat gender. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

S U K N I A I F A R T U S Z E K

Krótki spacer po Londynie po-

zwala bardzo szybko rozwia

te wtpliwoci. To włanie tu,

przy 27 Pembridge Gardens w dzielni-

cy Noing Hill Gate stoi niepozorny

trzypitrowy budynek z niewielkim

gankiem w stylu doryckim. Od 1924r.

mieci si w nim główna siedziba dzia-

łajcej prnie angielskiej braterskiej

organizacji zrzeszajcej kobiety-wol-

nomularki, Order of Women Free

masons. Z kolei, jakby tego było mało,

przy 402 Finchley Road ma swoj sie-

dzib druga w Londynie kobieca obe-

diencja wolnomularska – Honourable

Fraternity of Ancient Freemasonry.

Dzi w Polsce kojarzymy powstał

w 1959 r. La Grande Loge Féminine de

France*, a duo mniej wiemy o znacznie

starszym angielskim wolnomularstwie

kobiecym, któremu kilka lat temu stuk-

nła przecie ju setka. Pocztków tych

obediencji naley szuka w Le Droit

Humain (okrelanym przez wyspiarzy

mianem Co-masonry). W 1908 r. grup

ka mczyzn i kobiet, chcc odci si

od teozocznych konotacji i powróci

do tradycyjnego rozumienia wolnomu

larstwa, odłczyła si od tego ruchu,

tworzc własn obediencj Honourable

Fraternity of Ancient Masonry, której

pierwszym wielkim mistrzem został

Rev. William Frederick Cobb, ówczes-

ny rektor zlokalizowanego przy Bishops-

gate w City of London niewielkiego

kocioła w. Ethelburga.

Mieszany skład tej struktury spotkał

si nieyczliwym przyjciem przez

konserwatywn United Grand Lodge

of England, która, stosujc sankcje

przeciw braciom, którzy chcieliby

zwiza si z tego typu „nieregularnym

ciałem wolnomularskim”, skutecznie

ograniczała napływ mczyzn do tej

struktury. Po rezygnacji – z powodu

złego stanu zdrowia – Cobba w 1912 r.

jego nastpc została Marion Lindsay

DAMY I DŻENTELMENI

D R N O R B E R T W Ó J T O W I C Z









czerwca 2008 r. w londyńskim Royal Albert Hall odbyły się zorganizowane z olbrzy-

mim rozmachem uroczyste obchody 100. rocznicy utworzenia Order of Women

Freemasons, w których udział wzięło 4000 braci-kobiet. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 S U K N I A I F A R T U S Z E K

Halsey, jako pierwsza kobieta pełnica

w tej strukturze funkcj Wielkiego

Mistrza. Po niej młotek Wielkiego

Mistrza dzieryły kolejne panie i tak

na przestrzeni wieku najwyszy urzd

sprawowany był przez nastpujce

osoby:

• William Frederick Cobb

(1908-1912),

• Marion Lindsay Halsey

(1912-1927),

• Adelaide Daisy Lien

(1928-1938),

• Lucy Bertram O’Hea

(1938-1948),

• Mary Gordon Muirhead Hope

(1948-1964),

• Mildred Rhoda Low

(1964-1976),

• Frances Hall (1976-1989),

• Brenda Irene Fleming-Taylor

(1989-2010) i obecnie,

• Zuzanka Daniella Penn (od 2010).

W 1913 r. doszło do znaczcego

rozłamu Honourable Fraternity of

Ancient Masonry na skutek działal-

noci grupki, która usiłowała niele-

galnie wprowadzi czwarty stopie

wtajemniczenia Holy Royal Arch.

Osoby te zostały wydalone i powołały

wówczas do istnienia konkurencyjn

struktur eskiego wolnomularstwa

Honourable Fraternity of Ancient

Freemasonry. Pierwszym Wielkim

Mistrzem tej struktury była Elizabeth

Boswell-Reid, która pełniła funkcj

do 1933 r., kiedy to zastpiła j córka

Lily Seton Challen. Obecnie urzd

ten sprawuje Sheila Norden. Przy oka-

zji warto zauway, e w stosunkowo

nieodległym czasie po tym rozłamie,

bo ju w 1929 r., do prac Honourable

Fraternity of Ancient Masonry został

wprowadzony zarówno Holy Royal

Arch, jak i kolejne – w 1946 r. sto-

pie Mark, a w latach czterdziestych

i pidziesitych równie struktury

wyszych stopni rycerskich.

Za kadencji Lindsay Halsey,

w 1920r. władze Honourable Fra-

ternity of Ancient Masonry przesłały

do United Grand Lodge of England

petycj z prob o uznanie tej obedien-

cji, jednake została ona odrzucona.

Jedn z kluczowych spraw, o które

rozbijała si moliwo porozumienia,

był mieszany charakter tej struktury.

Mimo to w nastpnych latach w jej

władzach pracowało jeszcze kilku m-

czyzn i momentem przełomowym

okazał si dopiero 1935 r., kiedy zmarł

pełnicy funkcj Wielkiego Sekreta-

rza Peter Slingsby. Po jego mierci

we władzach obediencji pozostawał

jeszcze ostatni mczyzna, zastpca

Wielkiego Mistrza Peter Birchall,

który został wówczas poproszony

o rezygnacj. Po tej zmianie w nie-

długim czasie Honourable Fraternity

of Ancient Masonry przekształciła

si w struktur czysto kobiec, a od

1958r. uywa jednoznacznej nazwy

Order of Women Freemasons.

Z biegiem czasu zaczły si te

poprawniej układa relacje midzy



W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

S U K N I A I F A R T U S Z E K

United Grand Lodge of England

a obiema kobiecymi obediencjami.

W owiadczeniu z 10 marca 1999r.

UGLoE potwierdziła prawidłowo

i szczero masonerii kobiecej, cho

z uwagi na płe członkowie tych

struktur ocjalnie nadal nie mog

uczestniczy we wspólnych posiedze-

niach rytualnych2. Mimo to w ostat-

nich latach mona zaobserwowa

współprac polegajc choby na

próbach współdzielenia pomieszcze

loowych.

Dzi Order of Women Freemasons

i Honourable Fraternity of Ancient

Freemasons zaliczane s do najwik-

szych organizacji zrzeszajcych ko-

biety wolnomularski. Szczególnie ak-

tywny rozrost jego struktur nastpił

w latach pidziesitych i szedziesi-

tych. Obecnie Order of Women Fre-

emasons liczy ponad 10000 członki,

a poza licznymi loami w całej Wiel-

kiej Brytanii obediencja ta posiada

równie warsztaty w takich krajach

jak Australia, Kanada, Republika

Południowej Afryki, Zimbabwe i od

2005 r. Hiszpania.

Z kolei Honourable Fraternity of

Ancient Freemasons poza wyspami ma

warsztaty działajce na Gibraltarze,

w Hiszpanii i w Rumunii. #

1 Dokumenty zwizane z t spraw zob.: e Petition of 1920, [w:] A. Pilchem-Dayton, e Open Door. e Order of Women Freemason. 1908-2008, London

2012, s. 226-231.

2 Dokument niniejszy zob.: Statement issued by UGLE – 10th March 1999, hp://www.hfaf.org/hfaf-ocial/ (dostp: 15 lutego 2016).





*Same masonki tej obediencji

licz swoj histori od 1946 r.

i w tym roku obchodz jubileusz

70-lecia. W Polsce działaj dwie

loe z ni zwizane: Prometea

(2000) i Gaja Aeterna (2010).

REDAKCJA

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 Ś W I A T S Y M B O L I

marcu, wraz z wejciem Słoca

w znak Barana, rozpoczyna si

z ezoterycznego punktu wi-

dzenia nowy rok. W tradycji celtyckiej,

a dzi w kultach neopogaskich, ten po-

cztek pewnego cyklu, sezonowego lub

kalendarzowego, stanowi zarazem mier

i regeneracj czasu, który jawi si jako

niekoczce si odejcia i powroty, niczym

„enigmatyczne” ruchy wahadła Foucaulta.

W dniu wiosennego ekwinokcjum,

w którym dzie i noc s sobie równe,

Słoce rozpoczyna swoj transcenden-

tn podró ku wyszym sferom, tak aby

osign najwyszy punkt z chwil let-

niego przesilenia. Ten dzie to jedno ze wit naszego

Zakonu upamitniajce patrona Ló pracujcych w Rycie

Szkockim Dawnym i Uznanym, Jana, który niczym staro-

italskie bóstwo Janus posiada dwa oblicza – Ewangelisty

(solstycjum zimowe) i Chrzciciela (solstycjum letnie).

Janus nosi przy sobie dwa klucze, srebrny i złoty, które

słu mu do otwierania w chwilach ekwinokcjów „Bramy

Ludów” i „Bramy Bogów”.

A zatem tak jak Jan Baptysta prowadzi nas drog ludzkiej

i jednostkowej manifestacji, tak Jan Ewangelista wytacza

przed nami ciek spełnienia na płaszczynie ponad-

indywidualnej i sakralnej. Tak jak jedno oblicze Janusa

zachca nas do głbokiej introspekcji, poszanowania Prawa

i Braterstwa, tak jego drugie oblicze zwiastuje nowin

o nadejciu powszechnej Miłoci. Na tej drodze Miłoci

od Nadiru do Zenitu Janus zatrzymuje si w połowie drogi

i uwiadamia sobie, e kroczy drog spełnienia. Na tym

etapie idea przyjmuje posta materii, a ta staje si dla niego

rodkiem formalnej ekspresji.

Gdy Słoce przebywa w znaku Ryb, gdy ziarno pi

w zimnych czeluciach ziemi, a w człowieku pogronym

w mroku rodzi si potrzeba przemiany, w ciszy nocy roz-

brzmiewa głos krzyczcego na puszczy: „Prostujcie drog

Pana” (J1,23).

Co oznacza ten okrzyk?

Kady moe zastygn w bezruchu; realizacja kadego

dzieła moe zosta zatrzymana, nawet Dzieła Wtajemni-

czonego lub Wtajemniczonej. Wolny Mularz jest bowiem

budowniczym i kamieniem, artyst i dziełem, „wiatłem

i renic zarazem”.

Jeli budowniczy przemieni si w kamie, jeli artysta

zacznie tworzy bezustannie to samo dzieło, twórca stanie

si jedynie odtwórczym technikiem, który chce nada

absolutn warto wzgldnej formie, miast j zapełni

absolutn treci. Przy czym forma, dziki takiemu dzia-

łaniu, nabrałaby transcendentnego znaczenia i sensu…

Głos Jana Chrzciciela wybrzmiewa jako krzyk ywej jani;

jako ostrzeenie wzywajce nas do uniknicia mierci du-

chowej poprzez wzniesienie si ponad wszelk stworzon

form. Transcendencja to sacrum, w której forma doznaje

przekroczenia i, na rónych poziomach, potra dostosowa

tre do swojej ograniczonoci.

Kiedy Wolny Mularz wsłuchuje si w głos ywej jani,

staje naprzeciw „Bramy Bogów”. Czy gotowy jest do jej

przekroczenia?



AEQUUS

RZECZOWNIKA NOX





EKWINOKCJUM WIOSENNE

JANUS W POŁOWIE DROGI

MIĘDZY DWOMA SOLSTYCJAMI

B R ... D A W I D S T E I N K E L L E R

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

Ś W I A T S Y M B O L I

Gdy Słoce wchodzi w znak Barana, a my witujemy

ucieczk zimy, gdy ziarno poddane zostaje gniciu, zaczy-

na kiełkowa i rozpoczyna poszukiwanie swojej drogi

przez wilgotn gleb, gdy byt zwraca si w stron wiatła,

a Człowiek zapowiada swoje przyjcie niczym wietlisty

Pentagram, podnosi si głos o chłodnym poranku:

Lkaj si badawczego wzroku lepej ciany:

Nawet sens słowa jest z materi powizany…

Nie pozwól, by słuyło czynom bez sumienia!

Czsto Bóg mieszka w ciemnym istnieniu schowany;

Jak rodzce si oko powieka ocienia,

Tak si zwiksza duch czysty pod kor kamienia.

To głos naszego Brata, Gérarda de Nervala, który przypo-

mina nam, e kade nowe dzieło jest manifestacj Miłoci.

Według dawnych tradycji, Nowy Człowiek, jako symbol

wyszej wiadomoci swojego człowieczestwa, staje si

Synem i Córk zasady czynnej oraz biernej Materia Prima

lub czystej potencjalnoci. Materia Prima to wszake nie

bezkształtna, chaotyczna i nieuporzdkowana masa. Jest

czynn substancj, która nada moe kształt myli twórczej

i zapocztkowa podró „Sakraln ciek”. Pod pewnym

jednak warunkiem: e ujrzy swoje własne granice, lecz

take swój wewntrzny potencjał do ich przekroczenia.

Dla Nowego Człowieka „Brama Bogów” staje otworem

i ukazuje mu drog do szeroko pojtego człowieczestwa.

To droga do ostatecznego wyzwolenia od cyklu manife-

stacji, czyli Droga do Wolnoci:

Jeli ziarno pszenicy nie zostanie wrzucone w ziemi i nie

umrze, zostanie samo, jeli za umrze, przyniesie obty plon.

(J 12,24)

Tak jak promienie słoca kieruj młody pd ku nowemu

yciu, by znalazło w nim drog przez Ciemnoci do wiatła,

tak z chwil wiosennego Ekwinokcjum Nowy Człowiek

zrzuca z siebie stare szaty i wyrusza w kierunku swojego

spełnienia.

Co sprawia, e ma on wiadomo postpu? Miło zwana

Mdroci. Mdrzec jest bowiem tym, który wie dokd

zmierza. Esencj mdroci jest za potrzeba spełnienia.

Jej sił – twórczo.

W czym Nowy Człowiek znajduje potencjał do swojego

spełnienia? W Miłoci zwanej Sił. Inaczej: w Materia

Prima, któr zapładnia Mdro, by nada jej yw form.

Co wreszcie osiga Nowy Człowiek? Miło zwan Pik-

nem. Jest on bowiem Synem i Córk Mdroci, która ich

przenika i w której odnajduj swoje korzenie oraz Materii,

która stanowi wyraz tej Mdroci.

W swojej podróy za Janusem Człowiek odkrywa Tajem-

nic ycia: jest on nie tylko narodzonym z małego punktu

rozwinitym szecianem – Krzyem, lecz take wraz z Ró,

która w nim rozkwita staje si ywym Pentagramem. #

ŚWIAT ZNOWU

ZMARTWYCHWSTAŁ

T E O D O R A

C I E M I E N G A - M A Ć C Z A K













ierwszym jest Zimowa Perunica, wito przypa-

dajce 2 lutego. Połowa zimy, czas zacz przy-

woływanie lepszego. Dni cigle krótkie, wiatła

mało. Zapalone pochodnie daj ciepło i wiatło. Hołd

składany Swaroycowi i bogini Dziewannie – łagodniej-

szej formie Marzanny. Marzanna niosła mier i mróz,

Dziewanna dawała nowe ycie, odrodzenie. Dlatego te

21 marca, w dzie przesilenia wiosennego, słomiana ku-

kła symbolizujca zim, niemoc, chorob, mier zostaje

uroczycie spalona i wrzucona do rzeki. Odchodzi Pani

ycia i mierci, nadchodzi Pani Odrodzenia. Według

Jana Długosza, autora kontrowersyjnego panteonu

słowiaskich bóstw, Marzanna sprawowała władz nad

przyrod, dzielc j pomidzy swoje niszczycielskie siły

i budzenie przyrody. Ale czy mona wierzy Długoszowi,

który oprócz fantazji, miał konkretne cele, twierdzc

na przykład, e topienie/palenie kukły miało by wspo-

mnieniem niszczenia bałwanów, słowiaskich bogów?

hrzecijastwo próbowało rónymi metodami

wykorzeni i bogów, i stare zwyczaje. W 1420

roku Synod Poznaski nakazywał duchowiestwu: „Nie

dozwalajcie, aby w niedziel odbywał si zabobonny

zwyczaj wynoszenia jakiej postaci, któr mierci

nazywaj i w kałuy topi”. Zakazy nie były skuteczne,

postanowiono zatem podj próby włczenia wita

do obrzdku kocielnego. Na przełomie XVII i XVIII

wieku starano si zastpi zwyczaj topienia Marzanny

zrzucaniem z wiey kocielnej kukły wyobraajcej

Judasza. Na szczcie próby si nie powiodły. I przez

1050 lat chrzecijastwa uparcie topimy Marzann

w dzie wiosny i... wagarowicza.

ierwotny kalendarz słowiaski opierał si na cyklu

ksiycowym. Rok składał si z trzynastu miesicy.

Trzynasty miesic miał charakter wyrównawczy, tak

aby cykl miesiczny pokrywał si z cyklem przyrody.

1 Zob. Gérard de Nerval, Wiersze złocone, tłum. M. Jastrun.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 Ś W I A T S Y M B O L I

Białczyski podaje jego nazw wicie (Proswete).

Pamitam z opowieci starych ssiadów: Miesiczek.

Nazwa zdrobniała, ale te miesiczek był krótszy. Miej-

sce w kalendarzu to samo. Narodziny Nowego wiatła,

rozpoczcie nowego roku, z pierwszym dniem Wiosny-

-Jaruny.

szystkie wielkie wita wizały si z pełni Ksiy-

ca. Kade wane działanie, jeli miało si powie,

powinno by podejmowane na „młodym ksiycu”

(wzrastajcym), bliskim pełni. Według takiej miary

czasu wiosna nie rozpoczynała si 21 marca, lecz w peł-

ni równonocy wiosennej, kiedy przybywajcego dnia

było ju tyle samo, co ustpujcej nocy.

iedy wic wiatełko przyszło naszym przodkom

zapala w Dziady Wiosenne? Jarowita, umiera-

jcego i zmartwychwstajcego boga, czci? Znanego

Słowianom pod rónymi imionami. Jarowit – wiosenne

słoce, Porowit – letnie, Świętowit – niwno-jesienne

i Swarożyc – zimowe. Wit znaczy Pan. Jarowit byłby

wic Panem Wiosny i wiosennej siły, Porowit Panem

Pory Letniej, witowit Panem Mocy (spta, czyli moc),

a Swaroyc Synem Swaroga, którego imi pochodzi od

sanskryckiego svar i awestyjskiego hvar oznaczajcych

moc ognist.

ody Jare, słowiaskie wito Jaryły, powinno przy-

pada na pierwszy dzie wiosny, w dzie równo-

nocy wiosennej, 21 marca, lub pierwsz niedziel po

równonocnej pełni Ksiyca. Tak te obliczany jest

termin chrzecijaskiej Wielkanocy, wita ruchomego.

dzie przesilenia wiosennego Słowianie rozpalali

stosy drewna i w ten sposób witowali powrót

wiatła i nadejcie wiosny. Wierzyli, e ogie zapewnia

dobre zbiory, zabezpiecza przed chorobami i złem.

Uwaano te, e do tego ognia przychodz dusze zmar-

łych. Zebrany chrust nazywano „gromad”. Po kolacji

zostawiano na talerzach resztki jedzenia dla umarłych

przychodzcych w nocy. Dziady Wiosenne, Wielkanoc

Umarłych. Podobne rytuały odprawiali nasi niedawni

przodkowie; sama pamitam malekie ogieki zapalane

w rogach pól. Na zdrowie, na urodzaj, na szczliwe

zebranie plonów. Obecnie zwyczaj zapomniany.

ydzie wczeniej młodzi Słowianie wyruszali na

łki i do lasu w poszukiwaniu wierzbowych i lesz-

czynowych witek pokrytych pkami bazi, z których

nastpnie „budowali” wiechy. Po rytualnym symbolicz

nym przepdzeniu zimy przychodziła kolej na powitanie

i przyjcie wiosny. Sprztano i wietrzono całe domostwa

oraz tzw. obejcie, prano i szykowano wiee ubrania,

pieczono placki, a szczególnie wiosenne kołacze. I ju

mógł pojawi si Jaryła: „który bosonogi, z wiankiem na





W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

Ś W I A T S Y M B O L I

głowie, ubrany w biał szat i z głow ludzk w prawej

rce, a z kłosem yta w lewej jedzie na białym koniu.

Głowa, symbolizowa miała starego Jarył, którego

detronizuje nowy Jaryło, czyli nadchodzcy nowy rok”

(Aleksander Gieysztor).

ody Jare byłyby niepełne bez malowanych jajek

i dyngusa. Polewanie wod nawizuje do daw

nych praktyk pogaskich, łczonych z symbolicznym

budzeniem si przyrody do ycia i co rok odnawialnej

zdolnoci ziemi do rodzenia. Jajko, bo... ab ovo wszystko

si zaczyna... symbol pocztku i ródła ycia oraz jego

odradzania si ma swój zwizek z mitem o kosmicznym

jaju, z którego narodził si wiat. Najstarsze pisanki,

liczce pi tysicy lat i wicej, pochodz z Asyrii,

Egiptu, Persji, Rzymu i Chin, a w Polsce znana jest ta

z Ostrówka, z koca X wieku. Wzór rysowano roztopio-

nym woskiem, a nastpnie wkładano je do łupin cebuli,

buraka, młodego yta, które nadawały skorupce kolor.

Takiej pisanki nie moe zabrakn na witecznym

stole. Jest nadziej i prób cierpliwoci, której naley si

podda, aby zobaczy ukryte wewntrz piskl. Łamanie

si jajkiem podczas uroczystego niadania ma na celu

pojednanie skłóconych ludzi i jest wyrazem przyjani.

Podobnie jak łamanie si opłatkiem. Natomiast połoe-

nie pisanki na grobie zmarłego symbolizuje nadziej na

powrót do ycia oraz przezwycienia mierci. Zwyczaj

znany w prawosławiu, praktykowany zamiast powszech-

nego u nas witowania Wszystkich witych, Dziadów

Jesiennych. Radunica – dzie wspominania i modlitw za

zmarłych, przypada w drugi wtorek po Zmartwychwsta-

niu Paskim. Termin i sposób witowania jest zaleny

od regionu (np. na Polesiu obchodzi si j w pierwszy

czwartek po prawosławnej Wielkanocy, a w innych

miejscach wczeniej), jednak zawsze jest bliski Paschy

i zawsze obecne jest w nim jajko, niekiedy kawałek bułki

i kasze. Te ostatnie dla ptaków-dusz.

Śmigus-dyngus jest zwyczajem wyłcznie słowia-

skim. Dyngus, gdy mona było do woli oblewa si

wod. migus był smaganiem, uderzaniem gałzkami

wierzbowymi. Miały symbolizowa oczyszczenie si

z brudu i chorób, a w póniejszym czasie take i z grze-

chu. Ciekawe jest to, e wita te do XV wieku były

odrbne. Z czasem zostały połczone i traktowane jako

jedno. Przesd głosi, e obraona panna nie znajdzie

ma, ale pisanka dawała szanse na wykupienie si przed

wod i witk, wic kada starała si, eby jej jajko było

najładniejsze. Chłopak, wrczajc pannie pisank, dawał

jej do zrozumienia, e mu si bardzo podoba.

ake pierwsza wiosenna burza ma w sobie mitolo-

giczny ładunek. Oznaczała walk ciemnoci i wiat-

ła. Odwieczna mityczna walka bóstwa piorunowego

z antagonistycznym bóstwem mierci, czyli u Słowian

walka gromowładnego Peruna z Welesem, zapewniała

temu pierwszemu panowanie nad wiatem, oczywicie

na okrelony czas. Pierwsza wiosenna burza koczyła

dominacj Welesa.

* * *

estem blisko natury. Wiod emeryckie ycie obok ludzi

szanujcych stare obyczaje i star „magi”. Czsto nie

pamitaj, dlaczego tak robi, skd si wził obyczaj...

tak było od zawsze, mówi; tych ludzi jest coraz mniej,

odchodz, przemijaj.

przededniu Godów Jarych, w chrzecijask

Wielk Sobot, zapalam wiatełko: dla nich,

dla najstarszych przodków, którzy yli tu przed nami,

kochali, miali si, cierpieli, umierali i spaleni zostali

na pogrzebowych stosach, bo kremacja była obyczajem

zarówno hinduskim, jak i słowiaskim; dla niedawnych

przodków, którzy uczyli mnie słowiaskoci, miłoci do

tradycji, obyczajów tej ziemi, dla słowiaskich wy na

nagrobku; dla siebie, by poczu z Nimi wi plemien-

n. Wspólny gen – R1a1. Od pocztku bycia tu i teraz

zapalam znicz na zapomnianym cmentarzysku z V w.

p.n.e.; dwie miedze dziel mnie od niego, mog pozwoli

sobie na taki luksus. Wic sobie pozwalam. #

TRZECIM OKIEM

Moja „ludowa” pisanka

Gorce lato 1993 r. Byłam ju „po słowie” z S... Ewą Jaśkowską, moim pierwszym

kontaktem masoskim. Drugie spotkanie, tzw. Ankiet, odbyła ze mn siostra Teresa

Batesti, czarnowłosa, ognista Korsykanka. Teresa pracowała w pewnym paryskim muzeum

i zachwyciły j pisanki, które robiłam, naklejajc na barwione w łupinach cebuli jajka

polskie koronki (mój własny pomysł). Oarowałam jej tak pisank, a Teresa wstawiła

j do gablotki w swoim muzeum, jako „polski wyrób ludowy”. W maju br. odbdzie si

Loa ałobna za Teres, która odeszła od nas na Wieczny Wschód w ubiegłym roku.

Zawsze bd o Tobie pamita Tereso i dzikuj za wszystko.

S... Mirosława Dołęgowska-Wysocka

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 N A S Z E L E K T U R Y

ile to pierwsze zajcie Szpyr-

kównej zaprowadziło j na

mietnik historii literatu-

ry popularnej, nawet jeli w swych

ksikach próbowała przemyca ak-

tualne problemy, jak powrót Polski

nad Bałtyk, to druga pasja zaowo-

cowała przynajmniej jedn ciekaw

ksik. Zatytułowana jest Tajem-

nica masoskiego zegara i mona j

z powodzeniem poleci dzisiejszym

czytelnikom, zwłaszcza tym interesu-

jcym si tematyk wolnomularsk.

I przy okazji wydoby Szpyrkówn,

kiedy niezwykle popularn autork,

z mroku kompletnego zapomnienia.

Bohater powieci, a zarazem jej nar-

rator, dziedziczy niespodziewanie

podupadły wielki pałac, zgoła zam-

czysko, połoone gdzie na Kresach:

„Pustelniczo, malowniczo i ponuro.

Wie – kilkanacie zapadłych chat –

jest o jakie dwa kilometry, i zreszt

wida j tylko od strony wjazdu. Tam

te przytuliły si resztki budynków

gospodarczych. Natomiast z tarasu

i frontowych pokojów pałacu wida

tylko gszcz parku, jezioro i jakie

ruiny z wieyc na tamtym brzegu.

Dalej – piaszczyste rozłogi i siny

piercie borów a po kres. Zupełnie

warowna forteca... Z tamtej strony

nachodzili zamek Tatarzy, podkra-

dajc si wpław, z noami w zbach”.

Nasz bohater do tej pory do ama-

torsko pasjonował si sprawami wol-

PIERWSZY POLSKI KRYMINAŁ WOLNOMULARSKI?

TAJEMNICA

MASOŃSKIEGO ZEGARA

P I O T R C E G I E L S K I



HARLEQUINY









W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 5 / 1 6 • N U M E R 6 5

N A S Z E L E K T U R Y

nomularstwa i modnych wówczas

spraw metapsychicznych, ale od

swego przyjaciela archiwisty wie,

i w majtku znajdowała si cenna

i bogata biblioteka masoska pełna

ksig i dokumentów, naleca do jego

pradziada; wolnomularza, a take

pono róokrzyowca. Równoczenie

rodzinny przekaz mówi, e zarówno

pradziad, jak i wuj bohatera zagin-

li bez wieci, bez ladu, w dodatku

jakby porwani przez nieczyste siły

z komnaty, w której studiowali te ta-

jemnicze ksigi i manuskrypty. Oczy-

wicie spadkobierca, chcc nie chcc,

poda ich ladem, cho biblioteka

jest ju mocno przetrzebiona i znaj-

dujce si w niej dokumenty wyda-

j si nie dostarcza adnej istotnej

wiedzy dla prowadzcego prywatne

ledztwo bohatera.

Tu oczywicie musz si zatrzyma,

eby nie zdradzi za wiele z intrygi.

Przyznajmy, do prostej i prowadz-

cej do łatwo przewidywalnego na-

łu. To, co stanowi o wartoci ksiki

Szpyrkównej to ciekawy „kresowy”

(czyli jej stron rodzinnych) klimat

oraz spory ładunek

informacji o wolno-

mularstwie. O ile

autorka nie odmawia

sobie wykorzystania

pewnych elementów

czarnej legendy anty-

masoskiej, głoszcej

na przykład, i zdraj-

cy Zakonu karani s

przez swych braci

Farmazonów wymyl-

n i okrutn mierci,

albo sugerujcej ich

zwizki z satanizmem,

to prezentujc ideowe

zasady ruchu wolnomularskiego,

trzyma si znacznie bliej prawdy

i empirycznej wiedzy. Mona nawet

stwierdzi, i w przedstawionym

obrazie Zakonu dominuj tony po-

zytywne. Myl wic, e bez ryzyka

popełnienia wikszego błdu mog

uzna mikropowie Szpyrkównej

za pierwszy polski kryminał wolno-

mularski!

Jak go odkryłem? Otó ksi-

ka została niedawno wznowiona

przez tajemnicze

wydawnictwo SK,

bodaj ze Skawiny

(w publikacjach SK

nie ma metryczek),

specjalizujce si

w nowych edycjach

przedwojennej lite-

ratury wagonowej.

Tekst opracowano

na podstawie pierw-

szego warszawskie-

go wydania z 1926 r.

w ramach Wydawni-

ctwa Biblioteki Dzieł

Wyborowych, wydru-

kowanego skdind skandalicznie,

z dziesitkami wikszych i mniejszych

błdów. Mimo to zachcam do lek-

tury tej oryginalnej edycji – pojawia

si ona czasem na Allegro – bo ma

wielki urok, a archaiczno ówczes-

nej polszczyzny nadaje tej historii

dodatkowe pikno patyny.

M.H. Szpyrkówna, Tajemnica maso-

skiego zegara, Warszawa 1926, s. 153.

Piotr Cegielski

(Sztokholm)

Maria Helena Horska-Szpyrkówna urodziła si 13 padziernika 1893r.

w Witebsku (dzi Białoru) jako córka Michała i Emilii z Reuów.

Ukoczyła z nagrod Instytut Smolny w Petersburgu. I wojn wiatow

i rewolucj bolszewick przeyła w Rosji. Po wojnie studiowała na Uni-

wersytecie Jagielloskim w Krakowie. W latach 1920–1922 podróowała po Kanadzie

i USA, pracowała w polskim konsulacie w Chicago*. Korespondencje z tej podróy wydała

w ksice Gwiazdy i dolary (1923). Od 1922 r. pracowała w redakcji „Bluszczu”, póniej

redagowała pismo „Słonecznik”. Od 1935 r. była redaktork „Przegldu Metapsychiczne-

go” – dodatku do krakowskiego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Współpracowała

m.in. ze słynnym jasnowidzem Stefanem Ossowieckim i popularnym medium z Wisły

Agnieszk Pilchow. Przypisuje si jej autorstwo lub współautorstwo (z Pilchow) słynnej

Przepowiedni z Tgoborza, która – przewidujc klsk Hitlera – dodawała otuchy wielu

Polakom w czasie II wojny wiatowej, ale take w PRL-u. Przepowiednia fascynowała

te Czesława Miłosza. Szpyrkówna opublikowała jej tekst w „IKC” w marcu 1939 r.,

utrzymujc, i pochodzi ona z Pomorza z roku 1893, lecz teza ta nie wytrzymuje ani

literackiej, ani historycznej krytyki. Po II wojnie wiatowej pracowała jako dziennikarka

w Sopocie, pisała teksty piosenek. Waniejsze powieci: Pierwiosnki (1914), Bdziesz

malek (1916), Wielki cham (1920), Słoneczny domek (1926), Kariera Haneczki (1931),

Skłamane szczcie (1933), Powrót na Bałtyk (1935). Zbiory opowiada: Józiukowa

niedziela (1914), Grzech (1917), Trzy przygody (1926). Literatura faktu: Brylantowa

oszustka: Proces Capelle-Lafarge (1926), Godzina bije! (1927), Trzy proroctwa: o losach

Polski, Zachodu i narodu ydowskiego (1939). Literatura metazyzna i fantastyczna:

Człowiek, który zwarjował (1924), Gwiazda Lucyfera, Niesamowici. Poezja: Zwrotki

jesienne (1911), Poezje (1927), Sztychy gdaskie (1963). Zmarła 22 kwietnia 1977 r.,

pochowana została na warszawskich Powzkach. #

*Jest prawdopodobne, e podmie-

niła j w pracy w konsulacie chica-

gowskim Jadwiga Marcinowska,

pisarka i poetka, tak jak i Szpyrków

na dzi ju zapomniana. Marcinow-

ska była w czasie I wojny wiatowej

przewodniczc królewiackiej Ligi

Kobiet Pogotowia Wojennego, a jed-

noczenie jedn z pierwszych pol-

skich masonek. W 1916 r. naleała

do lubelskiej loy Wolni Oracze.

Powieciopisarka, poetka, autorka

wierszowanych opowiastek i opo-

wiada dla dzieci. Pasjonowała si

zagadnieniami metapsychicznymi

(parapsychologia). #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 S E K R E T Y H I S T O R I I

wizki generała Sikorskiego z ma-

soneri miały mie miejsce jesz-

cze przed I wojn wiatow.

Wspomnienia midzy innymi

Mariana Kukiela, Michała So-

kolnickiego czy Maksymiliana

Malinowskiego wskazuj, e

we Lwowie działała loa pod

młotkiem Bolesława Wy-

słoucha (M. Kukiel). Jej

powstanie by moe wi-

za mona z utworzeniem

w 1894 roku we Lwowie

Polskiego Towarzystwa

Demokratycznego oraz

Polskiego Stronnictwa

Postępowego w 1910 roku.

Do grupy tej mieli nalee:

Bolesław Wysłouch, Henryk

Rewakowicz, Bronisław Laskow-

ski, Hipolit liwiski, Aleksander

Lisiewicz, Stanisław Downarowicz,

Michał Lityski, Zygmunt Lisiewicz

i Jan Hoser. Osoby te współpracowały

z generałem Sikorskim we Lwowie. Powizania

te były na tyle silne, e powstaj podejrzenia, czy

równie Władysław Sikorski nie naleał do tego warsztatu.

Michał Sokolnicki we wspomnieniach Rok Czternasty

(Londyn 1961) pisał, e wraz z brami Lisiewiczami do

loy tej naleał take Sikorski. Wszystkie informacje do-

tyczce rzekomego „orodka masoskiego” w tym czasie

we Lwowie pochodz włanie ze wspomnie.

onkretn propozycj wstpienia do masonerii płk Wła-

dysław Sikorski otrzymał w latach I wojny wiatowej.

Był wtedy szefem Departamentu Wojskowego Naczelnego

Komitetu Narodowego. Z propozycj t przyjechali do

niego Rafał Radziwiłłowicz oraz Zygmunt Chmielewski.

Władysław Sikorski jednak odmówił, „gdy był zdania, i

wojskowy nie moe podporzdkowa si organizacji, której

centrala znajduje si za granic”. Generał

otrzymał jednak kolejn propozycj

wstpienia do wolnomularstwa. Tym

razem było to po I wojnie wiatowej

„ze strony francuskiej” i ponow-

nie odpowiedział odmownie.

Powysze propozycje wobec

Sikorskiego opisał Olgierd

Terlecki w pracy Generał Si-

korski (t. 1, Kraków 1981),

powołujc si na wspomnie-

nia Konrada Olchowicza.

* * *

ajwicej kontrowersji

wzbudza działalno

tajnego zwizku Honor i Oj-

czyzna. Powstał on z inicja-

tywy Władysława Sikorskiego

jesieni 1921 roku. Obszerny

opis tej organizacji zamiecił Ma-

rian Kukiel w biograi Władysława

Sikorskiego: Generał Sikorski. ołnierz

i m stanu Polski Walczcej (Londyn

1981). Przyczyna powołania zwizku miała

by szlachetna: „W takiej atmosferze zrodziła si

wród najbliszych współpracowników generała Sikorskiego

myl stworzenia czego w rodzaju wojskowego, rycerskiego

zakonu. Z cnót zakonnych cnot posłuszestwa wpajał i tak

zawód wojskowy. A cnot ubóstwa (dobrowolnego czy

nie) wpajała w stopniu wtedy bardzo wysokim rzeczywi-

sto”. Dalej Kukiel stwierdza: „O có szło? O taki zakon,

który by amalgamował najlepsze elementy z wszystkich

naszych formacji i wszystkich trzech armii cesarskich na

jednej wspólnej podstawie – pogłbionej wiadomoci

naszego powołania, całkowitej na nim koncentracji, z prze-

zwycieniem wszystkiego, co by nas dzieliło lub mogło

podzieli”. Forma organizacji przypominała w swojej

strukturze Towarzystwo Patriotyczne. Godłem Zwizku

„Honor i Ojczyzna” był krzy Virtuti Militari. Marian









GEN. WŁADYSŁAW SIKORSKI

BYŁ CZY NIE BYŁ WOLNOMULARZEM?

J A N M A R E K S Z O S T A K

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

S E K R E T Y H I S T O R I I

Kukiel twierdzi, e chocia zwizek miał charakter tajny,

to o jego istnieniu wiedział Naczelny Wódz oraz Minister

Spraw Wojskowych. Zostali oni osobicie poinformowani

o działalnoci zwizku przez jego załoyciela, co wicej po-

no „nie mieli zastrzee”. Zwizek składał si ze „stranic”,

kadej z nich przewodniczył „stranik”. Władz naczeln

organizacji była „Stranica Rzeczypospolitej – Chro-

bry”. Funkcjonowała równie „Kapituła, jako stały organ

kierowniczy” (innym orodkiem propagandowym gen.

Sikorskiego był dziennik „Polska Zbrojna”, na pocztku

skierowana do ocerów).

Sprzeczne s opinie co do rzeczywistego celu powoła-

nia organizacji. Andrzej Garlicki w pracy Przewrót

majowy (Warszawa 1987) uwaa, e: „Miała ona za za-

danie integrowa korpus ocerski, co równie – cho dla

innych przyczyn – odpowiadało planom Piłsudskiego. Fakt

istnienia takiej organizacji rokował równie moliwo

wykorzystania tej struktury do realizacji własnych celów

marszałka”. Do organizacji tej w pocztkowym okresie

działania rzeczywicie wstpiło wielu piłsudczyków. Midzy

innymi w skład zwizku wchodzili: Edward Rydz-Śmigły,

Gustaw Orlicz-Dreszer, Kazimierz Młodzianowski,

Kazimierz Glabisz, Tadeusz Pełczyński, Adam Koc,

Roman Górecki, Jakub Krzemiński.

Ludwik Hass w artykule Z socjalnych ródeł przewrotu

majowego („Kwartalnik Historyczny”, r. 77 1970,

nr2) uwaa, e udział z jednej strony piłsudczyków, a z

drugiej przeciwników marszałka nie oznacza, e organizacja

była apolityczna. Wrcz przeciwnie, stała si orodkiem

przeciwstawiania si wpływom piłsudczyków w wojsku.

Sam cel zwizku, czyli obrona ojczyzny, jest dyskusyjny,

poniewa z denicji jest to rola wojska i niepotrzebna

jest do tego tajna organizacja. Konspiracyjna organizacja

w wojsku niekoniecznie mogła słuy „cementowaniu”,

ale wrcz przeciwnie, powodowa atmosfer nieufnoci.

Zwizek „Honor i Ojczyzna” został rozwizany niedługo po

przemówieniu Piłsudskiego w lipcu 1923 roku, w którym

uzasadnił przyczyny swojego odejcia z wojska. Rozwiza-

niu uległa równie Kapituła zwizku. Organizacja wic nie

działała długo, bo tylko niecałe dwa lata. W ostatecznym

rozrachunku nie da si dzi okreli faktycznych celów

jej powołania.

fakcie powołania do ycia zwizku „Honor i Ojczy-

zna” najistotniejsze jest, to e do sprawy tej został

włczony wtek naleenia gen. Sikorskiego do masonerii

czy kontaktów z Wielkim Wschodem Francji. Tadeusz

Katelbach jak najcilej łczył zwizek „Honor i Ojczyzna”

z masoneri: „Walczc z Piłsudskim, nie mógł na gruncie

rodzimym szuka kontaktów w rodowisku wolnomularzy,

którzy w pierwszych latach niepodległoci popierali bez

zastrzee Piłsudskiego, a i póniej uczuciowo dochowy-

wali mu wiernoci. Orientujc si, e Wielka Narodowa

Loa Polski ma silne oparcie w wojsku, Sikorski zaczł

organizowa własn konspiracj ocersk. Nazywała si

Stranic i uchodziła za teren wpływów masonerii fran-

cuskiej nie szkockiego, lecz wschodniego obrzdku

(T. Katelbach, Loe, w: „Zeszyty Historyczne”, Pary, z. 3).

tym pogldem polemizował Marian Kukiel we wspo-

mnianej wczeniej biograi Sikorskiego: „Dziwna

byłaby to masoneria, ten zakon ufundowany na powin-

noci ołnierskiej. yj członkowie Kapituły, którzy po-

twierdzaj, e na zebraniu załoycielskim jeden z nas

zaproponował istotnie włczenie si do odradzajcego si

włanie wolnomularstwa polskiego. Wszyscy byli prawie

jednak zdania, e organizacja nasza ma charakter inny

i odmienny. Było te w niej miejsce i dla paru kapelanów,

i (przypuszczalnie) dla niejednego wolnomularza, bo nie

była przeciw nikomu, kto nie zagraał Rzeczpospolitej,

a z powiceniem si jej słuył”.

nalizujc skład osobowy tych niby ló – „stranic”,

Leon Chajn w swojej pracy Wolnomularstwo w II

Rzeczypospolitej wysnuwa wniosek, e nie mona uzna ich

za podległe masonerii. By moe zbieno nazw strani-

cy – „Łukasiski” i jednej z ló Wielkiej Loy Narodowej

Polski o tej samej nazwie, implikuje łczenie masonerii ze

zwizkiem „Honor i Ojczyzna”. Z tego powodu powstała

nawet teoria, e Stranica „Łukasiski” została podporzd-

kowana Wielkiej Loy Narodowej Polski, lecz jest to teza

wtpliwa. Poniewa loa Łukasiski (WLNP) powstała

jeszcze przed powołaniem zwizku „Honor i Ojczyzna”.

Jak podaje Ludwik Hass, została załoona w czerwcu 1920

roku, a upiona 6 lat póniej, w padzierniku 1926 r.

udwik Hass twierdzi te, e dwie stranice: „Narodo-

wa” i „Szarotka” mogły działa jeszcze po rozwizaniu

zwizku. Ocerowie zwizani z tymi orodkami mieli pono

zabiega o załoenie loy w Polsce, podległej Wielkiemu

Wschodowi Francji. Inicjatywa ta zakoczyła si jednak

niepowodzeniem. Obie stranice, jak pisze Hass, były

niezalene od adnych obediencji w Polsce.

stotn kwesti jest sprawa, czy rzeczywicie działały

w II RP loe zwizane z Wielkim Wschodem Francji?

Czy istniała grupa ló zorganizowana w Wielki Wschód

Polski? Wszak w czasach odrodzenia wolnomularstwa,

jeszcze przed I wojn wiatow, pracowały polskie placówki

masoskie podległe centrali Wielkiego Wschodu w Paryu.

Były to loe: Litwa (Wilno, załoona midzy 1910 a 1914;

rozwizana około 1918 roku.), Odrodzenie (Warszawa,

działała w okresie od ok. 1911/13, przemianowana na-

stpnie w lo Zmartwychwstanie), Wolni Oracze (Lub-

lin, załoona w 1912, zakoczyła działalno w 1916r.),

Wyzwolenie (Warszawa, działała od 1910 do ok. 1917r.).

W Kaliszu działała równie loa Świt (od 1911/1913 do

1914 roku). Jednak do czasu ukonstytuowania si Wielkiej

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

34 S E K R E T Y H I S T O R I I

Loy Narodowej Polski placówki te uległy rozwizaniu.

O ich losach pisał Wojciech Gieżyński w swej ksice pt.

Wschód Wielkiego Wschodu (Warszawa, 2008).

o s fakty. Pomimo to, w przedwojennych publikacjach

czsto mona odnotowa sugestie i plotki, e niektóre

loe podlegały pod Wielki Wschód Francji i z nim były

zwizane. Jest to do istotna kwestia, poniewa o tak

włanie przynaleno loow był oskarany generał Si-

korski. Oprócz niego o działalno w nurcie liberalnym

podejrzewano: Stanisława Kota, Szymona Askenazego,

Marcelego Handelsmana, Antoniego i Kazimierza Na-

tansonów czy Stanisława Posnera oraz wiele innych osób.

a kontakty generała Sikorskiego z Wielkim Wschodem

wskazywał wspomniany wczeniej Tadeusz Katelbach.

Oprócz powiza „Stranicy” z masoneri francusk,

autor snuje jeszcze inne przypuszczenia: „Faktem jest,

e [Sikorski] w czasie wojny odwiedzał gmach przy rue

Cadet – pisze. – Czy bywał tam w charakterze czynnego

lub upionego brata, trudno jest powiedzie. W kadym

razie i ten szczegół potwierdza opinie, e łczyły Sikorskiego

bliskie powizania z Grand Orient [de France]”.

atelbach wskazuje równie na „masoski” charak-

ter Frontu Morges. Koncepcji przyłczenia si do

tej opcji politycznej odmówiło Stronnictwo Narodowe,

obawiajc si rzekomo powiza Sikorskiego z masoneri

francusk. Mona jednak stwierdzi, e opinia ta take

moe by chybiona. Stronnictwo Narodowe bardziej si

obawiało, e Front Morges moe spowodowa zwikszenie

czynników demokratycznych w samym obozie narodowym.

Aby wic nie przyłczy si do Sikorskiego, Stronnictwo

Narodowe podnosiło jako pretekst kwesti jego rzekomych

powiza z masoneri.

tym, e Władysław Sikorski był masonem, pisze w swoich

wspomnieniach Zostanie mit (Warszawa, 1988) równie

Kazimierz Koźniewski: „W oszczerczych broszurach sypano

nazwiskami polskich masonów – zawsze z szyderczymi, wro-

gimi przymiotnikami. W broszurach tych jednak wymieniano

nazwiska tylko przeciwników politycznych i tylko przeciwni-

kom politycznym prawicy i kleru przypisywano masoskie

zwizki. Tymczasem plotka dopowiadała dalsze – z prawicy

bd z rzdowego centrum nazwiska. A potem, po 1939

roku dowiedziałem si, e bratem–masonem był Władysław

Sikorski, zwizany z klerykalnym Kurierem Warszawskim,

i e masonem był Leon Kozłowski, sanacyjny premier, który

w swojej rzdowej kadencji zakazał działalnoci ló. Pomie-

szanie z popltaniem”.

ferworze kampanii antymasoskiej w 1938 roku,

wród rzekomych masonów wymieniono rów-

nie nazwisko generała. W artykule wspomnianego przez

Koniewskiego Leona Kozłowskiego zamieszczonym

w tygodniku „Polityka” został on zaliczony do członków

wolnomularstwa. W odpowiedzi na to oskarenie 11 lipca

1938 r. generał wysłał list do redakcji „Kuriera Warszaw-

skiego” (nr 189) nastpujcej treci:

„S

zanowny panie Redaktorze. W przesłanym mi tutaj

czasopimie <Polityka> z dnia 10 bm. znajduj ar-

tykuł sygnowany L. K., w którym wymieniono mnie jako

członka loy Wielkiego Wschodu. Wobec tego stwierdzam:

Do masonerii nie nale. adnych zwizków z Wielkim

Wschodem czy te innymi rytami masoskimi nie utrzy-

muj. Powody s jasne. Orodka dyspozycji o charakterze

midzynarodowym nie mona pogodzi z zajmowaniem

stanowisk – szefa sztabu jeneralnego, premiera, ministra.

W kadym razie ja uwaałem t zasad za obowizujc”.

Zaprzeczenie to zgodne jest z motywami, jakie podał

przy odmowie przynalenoci do masonerii Radziwił-

łowiczowi i Chmielewskiemu w latach I wojny wiatowej.

Generał Sikorski czsto tłumaczył si ze swoich rzekomych

powiaza masoskich. O sytuacjach tego typu wspomina

Konrad Olchowicz. W 1928 roku towarzyszył Sikorskiemu

w podróy do Parya. Generał miał powiedzie: „Niech

pan przyzna, e w naszych licznych rozmowach jest jedno

niedopowiedzenie, a mianowicie stosunek mój do Kocioła i do

religii w ogóle. Przy czym nie czekajc na odpowied z mojej

strony, dodał zaraz z umiechem: – Masonem nie jestem.

Podczas tej samej rozmowy generał miał streci równie

swoj rozmow z ksidzem Kazimierzem Lutosławskim,

posłem Stronnictwa Narodowego. Ten wyraził opini, e

Sikorski mógłby mie oparcie całej endecji, gdyby nie

pewna obawa. Generał zapytał wprost, czy chodzi o plotki

dotyczce masonerii. Lutosławski potwierdził. Na koniec

artujc Sikorski miał doda: „nale do tej samej loy, co

wasz Roman Dmowski”.

abawn sytuacj opisał Stanisław Strumph-Wojt

kiewicz w dziele Gwiazda Władysława Sikorskiego

(Warszawa 1946). Gdy autor usłyszał oskarenia, e generał

jest masonem, miał powiedzie: „Przecie Sikorski co dzie

odmawia róaniec”! Narodowiec odpowiedział: „To jaki

masoski róaniec, nie nasz katolicki!”. Zaznaczam, e do

relacji tego autora trzeba podchodzi z duym dystansem.

rzynaleno loowa generała Sikorskiego czy to

do „nurtu liberalnego”, czy „tradycyjnego”, nie jest

do dzisiaj potwierdzona. Generał nie wystpuje w ad-

nych znanych nam spisach czy dokumentach masoskich.

Wikszo przesłanek opartych jest na relacjach i wspo-

mnieniach, nieraz ze sob sprzecznych. Nie ma równie

przekonujcych dowodów na to, e istniały loe w II RP

zwizane z francuskim Wielkim Wschodem. Tym mniej

prawdopodobne jest równie i to, aby działały loe gru

pujce si w Wielki Wschód Polski. Chyba e w bogatej

wyobrani antagonistów wolnomularstwa. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

Z R Ę B Y B U D O W Y

od koniec wieku XVIII,

w 1786r. w Krakowie powstała

loa Przesąd Zwyciężony, która

funkcjonuje pod Wawelem po wielu

historycznych perturbacjach po dzi

dzie (naley do Wielkiej Loy Naro

dowej Polski). Jej histori od powstania

za czasów stanisławowskich do 1938r.

opisał przedwojenny wolnomularz Sta-

nisław hr. Małachowski-Łempicki

w pracy Dzieje wolnego mularstwa

w Krakowie. Wród wielu nazwisk braci

masonów przewijaj si take nazwiska

kielczan, czsto z zaznaczeniem profesji

bd konkretnego miejsca pracy.

Uszeregowałam je alfabetycznie:

Józef Baczyński – inspektor wizie,

Ludwik Denker – urzdnik monopolu

solnego,

Wincenty Erber – kalkulator Komisji

Wojewódzkiej,

Jan Kanty Fachiney – adwokat,

Maciej Girtler – pisarz sdu krymi-

nalnego,

Jan Kanty Gutkowski – urzdnik

Komisji Wojewódzkiej,

Sebastjan Jaworski – urzdnik Głów-

nej Dyrekcji Górniczej,

Andrzej Kossowicz – urzdnik Ko-

misji Wojewódzkiej,

Wojciech Kowalski – adwokat,

Hilary Kudlicki – adwokat,

M[?]. Lewicki – plenipotent,

Józef Mierzyński – urzdnik Komisji

Wojewódzkiej,

Michał Migurski – urzdnik Komisji

Wojewódzkiej,

Aleksander Niesiołowski – adwokat,

Stanisław Niewiadomski – burmistrz

Kielc,

Antoni Niewiarowski – urzdnik

Głównej Dyrekcji Górniczej,

Antoni Szałowicz – pisarz trybunału,

Antoni Twardochlebowicz – urzd-

nik Komisji Wojewódzkiej,

Jan Trzetrzewiński – prokurator sdu

kryminalnego,

Antoni Walewski – komisarz obwodu

kieleckiego,

Feliks Walewski – obywatel ziemski,

Stanisław Wilski – poborca woje-

wództwa,

Jan Zachering – budowniczy,

Antoni Zagórski – urzdnik Komisji

Wojewódzkiej,

Feliks Zaleski – kalkulator Komisji









MASONERIA NA KIELECCZYŹNIE II

NIESPEŁNIONE MARZENIA

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł Ę G O W S K A - W Y S O C K A



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

36 Z R Ę B Y B U D O W Y

Wojewódzkiej,

Antoni Żarkowski – urzdnik Komisji

Wojewódzkiej,

Wojciech Żarski – urzdnik Głównej

Dyrekcji Górniczej.

W pimie naukowym „ARS REGIA”

wydawanym przez ponad 20 lat

(1992–2013) przez najznamienitszego

współczesnego polskiego masona,

prof. Tadeusza Cegielskiego, ukazał

si artykuł, który opowiada o jednym

z wymienionych u Łempickiego kie-

leckich wolnomularzy, mianowicie

komisarzu obwodu kieleckiego, a po

upadku powstania w 1831 r. cywilnym

gubernatorze Kielc, Antonim Wa-

lewskim. Autorem tekstu jest dr Jan

Główka, ówczesny dyrektor Muze-

um Historii Kielc, a jego tytuł brzmi:

Wolnomularskie pamitki Antoniego

Walewskiego i jego zwizki ze Stanisła-

wem Staszicem („ARS REGIA” 11/18,

2008/2009). Dr Główka informuje,

e w zbiorach Działu Historii Muze-

um Narodowego w Kielcach prze-

chowywane s eksponaty zwizane

z Antonim Colona-Walewskim, które

zostały złoone jeszcze przed I wojn

wiatow do zbiorów Muzeum Pol-

skiego Towarzystwa Krajoznawczego

w Kielcach (obecnego Muzeum Na-

rodowego). S to jedwabny fartuszek

i wstga masoska, wyszywane złotem

i niebieskim obszyciem oraz zdobione

bogat symbolik masosk.

Autor tekstu po wielu szczegółowych

rozwaaniach konkluduje: „Idee

masoskie zaszczepione za młodu

i kontakty osobiste w wielkimi oso-

bistociami polskiej historii, jak gen.

Józef Zajączek, gen. Jan Henryk Dą-

browski czy Stanisław Staszic, wpły-

nły na charakter i postaw społeczn

Walewskiego. Mona sdzi – dowodzi

– e znajomo ze Staszicem ugrun-

towana była przez działania na rzecz

przemysłu, ale take łczy j moemy

z działalnoci Walewskiego w insty-

tucjach o charakterze opiekuczym

i dobroczynnym. Staszic był przecie

współzałoycielem Towarzystwa Do-

broczynnoci w Warszawie. Zwizki

z wolnomularstwem odcisnły si wic

pitnem na społecznej działalnoci

Antoniego Walewskiego i pozostawiły

po sobie lady w pracy na rzecz Kielc

i rejonu”.

Wspomniany za fartuszek został

najstarszym eksponatem na współ-

czesnej kieleckiej wystawie w Muzeum

Dialogu Kultur pt. „Wolnomularstwo

– poznaj niepoznane”, o czym pisali-

my w zimowym numerze naszego

pisma (Bracia i siostry w Klerykowie,

WP 65, s. 33–35). Dlaczego fartuszek

był bez szarfy? – nie wiadomo.

* * *

Nie sposób w tym artykule omówi

szerzej działalnoci pozostałych osób z li-

sty Łempickiego, moe by to wdziczne

zadania dla historyków Kielecczyzny,

zajm si tylko jednym, łczcym wik-

szo z nich wydarzeniem. Przypomn

w tym miejscu, e ju po Kongresie

Wiedeskim i utworzeniu Królestwa

Polskiego pod berłem carskim, w 1816r.,

Kielce stały si siedzib władz Woje-

wództwa Krakowskiego (Kraków stał

si Wolnym Miastem). Tutaj mieciła

si take Dyrekcja Główna Górnicza

dozorujca rozwój przemysłu w Sta-

ropolskim Zagłbiu Przemysłowym.

Dziki staraniom Stanisława Staszica

w 1816 r. w północnym skrzydle byłego

pałacu biskupów krakowskich otworzo-

no pierwsz wysz uczelni techniczn

w Polsce – Szkoł Akademiczno-Górni-

cz. Wikszo osób z podanej listy braci

masonów to urzdnicy Komisji Woje-

wódzkiej i Głównej Dyrekcji Górniczej.

I to oni włanie zamierzali stworzy

w dawnym miecie biskupim odrbn

od krakowskiej lo masosk (Ra-

dom miał od 1812 roku lo o nazwie

Jutrzenka Wschodząca). Kielczanie

wymylili nawet jej nazw – Gwiazda

Nadziei – i zwrócili si do masoskich

władz, czyli do Wielkiego Narodowego

Wschodu Polskiego z listem o zatwier-

dzenie projektu:

N[a] C[hwałę] W[ielkiego] Ś[wiata]

B[udownika]. Do Najwsp[anialszego]

W[ielkiego] Wsch[odu] Naro-

dowego w Polsce pod Powagą

Najsław[niejszego] W[wielkiego]

M[istrza] W[ielkiego] Wsch[odu]

Narodowego Stanisława Kostki Po-

tockiego. Siła, Jedność i Uszanowanie!

Rónego stopnia B. B[racia] z rónych

Wschodów ló symbolicznych zebrani,

tudzie członki Kapituły niszej Góra

Wawel, na teraz w Kielcach cigle za-

mieszkali, zazdrosnem spogldajc

okiem na szerzce si prace i wiatło

w duchu zakonnym Wolnego Mular-





W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

Z R Ę B Y B U D O W Y

stwa w kraju naszym upowszechnione,

a razem nie chcc, aby władze moralne

do najszlachetniejszych wysile zdatne,

w nieuytem i smutnem nadal zostawa

miały upieniu, po ogólnem zebraniu

i naradzeniu si, postanowili z win-

nem i głbokiem uszanowaniem za-

nie prob do W[ielkiego] W[schodu]

Naro[dowego], a ta jest nastpujca:

aby od Władzy Najwyszej Wolnego

Mularstwa w Polsce, do której to na-

lee bdzie, dozwolono było rónego

stopnia B. B[raciom] na Wsch[odzie]

Kieleckim załoy lo sym[boliczn]

[witeg]o Jana pod osobnym tytułem

Gwiazda Nadziei. Znak, czyli klejnot

tej loy bdzie gwiazda płomienista na

wstce białej z zielonemi brzegami z cy-

 wporodku GT.N., lub te liter A.,

która oznacza ma najlepszego z Królów

Alexandra [take masona. Wys.].

II-o. W duchu czystym niepłonnej ufno-

ci, majc chlubn nadziej osignicia

skutku tej proby, aby, podług przepisów,

trybu i porzdku loy sym[bolicznej]

pod osob[nym] tytułem Kazimierz Wiel-

ki na wsch[odzie] warszaw[skim], nowo

erygowa si majca loa na wsch[odzie]

naszym zaprowadzona była.

III-o. Uproszony od nas B[rat] Kasper

Wielogłowski K[awaler] W[ybrany],

aby był od W[ielkiego Wsch[odu] Na-

rodowego w nieniejszem wyjednaniu za

prawomocnego tłomacza proby naszej

uznany i jemu wszelkie instrukcje i po-

lecenia dalsze, jakie tylko W[wielki]

Wsch[ód] Narod[owy] za potrzebne

w dopełnieniu przez nas uwaa bdzie,

na pimie łaskawie powierzy raczył. [...]

Działo si na Wschodzie Kiele-

ckim dnia 24 Miesica XII R[oku]

p[rawdziwego] [wiatła] 5819, czyli

podług Ery zwyczajnej dnia 24 lutego

1820 R.

***

Niestety, projekt ten nie został nigdy

zrealizowany. Nad polskim i rosyj-

skim wolnomularstwem zebrały si

czarne chmury. Decyzj władz car-

skich w 1821 r. nakazano rozwiza-

nie wszystkich polskich ló. Wielki

Wschód Narodowy Polski liczył wów-

czas 38 ló symbolicznych w 24 miej-

scowociach, 8 kapituł stopni wyszych

i 2 stopni najwyszych, liczc razem

około 5000 członków. Tego stanu ma-

soneria polska nie osignła ju nigdy

wicej. Burzc struktury, nie zburzono

wszake wolnomularstwa jako ruchu

ideowego, tym bardziej za nie zdołano

przekreli jego wpływu duchowego.

„W wiecie pracy umysłowej wolnomu-

larstwo pozostawiło po sobie tradycj

postaw altruistycznych, bezinteresow-

nej pracy społecznej i oarnego słu-

enia sprawie pisanej przez due

S. Mogła ni by równie dobrze

sprawa narodowa, jak i społeczna, albo

stop ich obu” – tymi oto słowy koczy

prof. Ludwik Hass swoj najlepsz

ksik na temat wolnomularstwa pt.

Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze

stulecie wolnomularstwa w Warszawie

1721–1821 i nie myli si. Dobitnym

tego przejawem jest twórczo naj-

wybitniejszego pisarza Kielecczyzny

Stefana eromskiego, o czym napisz

w nastpnym numerze. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

38 N A S I W I E L C Y

ochodził ze starej rodziny szlacheckiej (herbu

Panna) o tradycjach wojskowych. Ojciec Jana

Henryka, oeniony z Zo Mari Leow ze spo-

lonizowanej rodziny kurlandzkiej, słuył w armii saskiej,

był pułkownikiem kirasjerów gwardii. Przyszły bohater

hymnu narodowego urodził si 29 sierpnia 1755 roku

w Pierzchowcu koło Bochni. W wieku trzech lat osierocony

przez matk, wychowywany był w duchu polskim przez

dziadków, podczas gdy ojciec musiał pozostawa w pułku.

W 1766 roku został zabrany przez ojca do Hoyerswerda

koło Drezna, a z czasem wstpił do armii saskiej. W 1780

roku polubił August Małgorzat Henryk Rackel i a

do 1792 roku rodzina Dbrowskich nie miała prawie ad-

nych kontaktów ze rodowiskiem polskim. Nie naley si

wic dziwi, e Jan Henryk Dbrowski a do koca ycia

miał trudnoci z poprawnymi wypowiedziami w jzyku

polskim, znacznie łatwiej było mu wypowiada si i pisa

po niemiecku i francusku.

W czerwcu 1792 roku, na skutek apelu króla Stanisława

Augusta Poniatowskiego wzywajcego polskich ocerów

słucych w obcych armiach pod macierzyste sztandary,

otrzymał dymisj z armii saskiej, zlikwidował wszystkie

swoje sprawy w Drenie i w stopniu podpułkownika zo-

stał włczony w skład armii koronnej. Przydzielony jako

wicebrygadier do I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii

Narodowej, odpowiedzialny był za wyszkolenie jednostki.

Znalazł si w zupełnie nowym rodowisku, nieprzywykłym

do dyscypliny nowoczesnej armii, co nie powikszało mu

grona sympatyków, z dowódc brygady Antonim Mada-

liskim na czele.

Metody szkolenia i dowodzenia, typowe dla armii typu

zachodniego, nie podobały si panom braciom w brygadzie.

Dbrowski spotykał si ze zrozumieniem tylko wród tych

ocerów, którzy mieli okazj zetkn si z wojskiem innych

pastw i byli wiadomi przepaci, jaka dzieliła polskie woj-

sko, bdce akurat w trakcie reorganizacji, i armie pastw

ociennych. Nic wic dziwnego, e po wybuchu powstania

w marcu 1794 roku ocerowie brygady zaocznie wydali na

Dbrowskiego wyrok mierci. Przyzna trzeba, e brygadier

ułatwił im zadanie, deklarujc akces do Insurekcji dopiero

w kwietniu 1794 roku.

W tej sytuacji sam zainteresowany przejł inicjatyw

i jeszcze w tym samym miesicu doprowadził do rozpa

trzenia swojej sprawy przez Wydział Wojskowy. Józef

Wybicki, utalentowany prawnik i zadeklarowany zwo-

lennik Kociuszki, przez cał noc studiował akta sprawy

Dbrowskiego i ostatecznie wydał opini uniewinniajc,

która zadecydowała o przywróceniu 30 kwietnia 1794 r.

brygadiera do słuby. Odtd datuje si bliska znajomo











¹



MASON NA CZELE LEGIONÓW

RZECZ O GENERALE

JANIE HENRYKU DĄBROWSKIM

M A R E K R E Z L E R

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

N A S I W I E L C Y

i współpraca midzy obydwoma działaczami, która prze-

trwała a do mierci Dbrowskiego.

Ju wkrótce, w czasie obrony Warszawy oblonej przez

wojska pruskie i rosyjskie, Dbrowski doskonale si spisał,

był wyróniany, a wkrótce awansował na generała majora.

We wrzeniu został skierowany do Wielkopolski na czele

osobnego korpusu wojska, z zadaniem wsparcia walczcych

tam ju od miesica z Prusakami powstaców polskich;

komisarzem cywilnym wyprawy został Józef Wybicki. Od

tego czasu rozpoczł swe istnienie tandem dwóch znakomi-

cie współpracujcych ze sob ludzi: sprawnego dowódcy

i zdolnego organizatora wojska, z kompetentnym, opera-

tywnym prawnikiem, literatem i propagandyst. W czasie

wielkopolskiej kampanii 1794 roku J. H. Dbrowski dał si

pozna jako zdecydowany, ale rozwany dowódca, który

zyskał sobie uznanie i poparcie w regionie. Coraz czciej

zaczto jego osob kojarzy z Wielkopolsk.

Po klsce Insurekcji kociuszkowskiej Dbrowski posta-

nowił wstpi do armii Republiki Francuskiej. W Paryu

spotkał si z Wybickim i wspólnie zaczli rozwaa mo-

liwo formowania w północnych Włoszech oddziałów

złoonych z ołnierzy polskiego pochodzenia – jeców

i uciekinierów z armii austriackiej. Po usilnych staraniach

i przełamaniu oporów dowodzcego tam generała Napole-

ona Bonapartego, w styczniu 1797 roku powołano do ycia

Legiony Polskie we Włoszech, dla niepoznaki przyjte na

słub Republiki Lombardzkiej.

Legiony w cigu dziesiciu lat istnienia przeszły dług, nie-

wdziczn drog polityczn i wojskow. Marsz na północ,

do Polski, nie został przeprowadzony, ołnierze polscy stali

si de facto kondotierami w słubie francuskiej, doranie

wykorzystywanymi na rónych odcinkach i nie zawsze

traktowanymi lojalnie. W szczytowym okresie istnienia

Legiony Polskie we Włoszech liczyły około 10000 oł-

nierzy; z chwil zawarcia w 1801 roku pokoju w Lunéville

istnienie tej formacji stało si uciliwe dla francuskiego

sojusznika. Legiony zostały rozproszone poszczególny-

mi oddziałami, dwie półbrygady skierowano na Antyle,

do walki z powstaniem na San Domingo (Haiti), a sam

Dbrowski został wyznaczony na podrzdne stanowisko

komendanta Abruzzów, z kwater w Chieti. W sumie dra-

mat Legionów pozostawił jednak ogromny ładunek emocji

i nowych wartoci, wczeniej w polskim wojsku rzadko

spotykanych; demokratyczne stosunki, patriotyzm – przede

wszystkim za słynn pie sławic Legiony i ich wodza,

napisan przez Józefa Wybickiego. Ocerowie legionowi

póniej stanowili główn i najwartociowsz cz kadry

armii Ksistwa Warszawskiego; niektórzy z nich zreszt

wywodzili si jeszcze z szeregów Korpusu Kadetów króla

Stanisława Augusta. Ale te w okresie legionowym wystpił

silny akcent wolnomularski: symbolika i hasło tej formacji:

„Ludzie wolni s brami”.

W padzierniku 1806 roku doszło do wybuchu wojny

prusko-francuskiej. Klska poniesiona przez wojska Fry-

deryka Wilhelma III w bitwach pod Jen i Auerstedt (14 X

1806 r.) całkowicie zmieniła sytuacj w tej czci Europy.

Konieczno przyspieszenia rozstrzygni zmusiła Napoleo-

na do podjcia decyzji o zorganizowaniu dywersji na tyłach

walczcej jeszcze czci wojsk pruskich. Najdogodniejszym

miejscem do takiego działania była Wielkopolska. Osob

najlepiej nadajc si do tej misji był gen. J. H. Dbrowski,

który znał region i mieszkajcych w nim ludzi, dwukrotnie

tam walczył w widocznymi skutkami.

Dbrowski 22 padziernika 1806 roku zameldował si

Napoleonowi w Dessau i przedstawił plan formowania pol-

skich oddziałów na obszarze Wielkopolski. Na jego yczenie

dołczył te Józef Wybicki. Przystpiono do formowania

legii (dywizji) poznaskiej i kaliskiej. W Nowy Rok 1807

roku Dbrowski dokonał pod Łowiczem przegldu po-

spolitego ruszenia; doszło wtedy do wielkiej manifestacji

uznania i poparcia dla Wodza Legionów. Niewtpliwie był

on wówczas najbardziej popularnym generałem w polskim

wojsku. Tempo formowania oddziałów było intensywne.

Ju w styczniu 1807 roku moliwe było utworzenie osobnej

dywizji, której cz pod komend Dbrowskiego brała

udział w kampanii pomorskiej. W dniu 23 lutego 1807

roku ołnierze polscy uczestniczyli w zwyciskim sztur-

mie Tczewa. Jednak w walce generał został ranny w nog,

a jego syn, pułkownik Jan Michał Dbrowski, stracił rk.

Utworzenie Ksistwa Warszawskiego wymagało uregu-

lowania problemu stanowisk w wojsku. Najpopularniejszy

i najbardziej szanowany przez wojsko był J. H. Dbrowski.

Jednak ze wzgldów proceduralnych i chcc zapewni

sobie poparcie polskiej arystokracji, Napoleon ministrem

wojny mianował ksicia Józefa Poniatowskiego. Stosunki

miedzy obydwoma generałami, i tak nie najlepsze, długo

pozostały napite, cho Dbrowski nigdy nie uchybił

zasadom dyscypliny wojskowej. Trzeci z rywali, równie

ambitny generał Józef Zajączek, najwyraniej pozostawał

w cieniu swych kolegów. Ostatecznie Napoleon zastosował

rozwizanie salomonowe: Poniatowski został ministrem

wojny, pozostali za, w formie gratykacji za oddane za-

sługi, otrzymali donacje w postaci majtków: Dbrowski

w Winnej Górze koło rody (dobra nalece niegdy do

biskupa poznaskiego, skonskowane przez Prusaków),

Zajczek – w Opatówku niedaleko Kalisza.

Rok 1807 był szczególnie wany w yciu Dbrowskiego.

W lutym został ranny w walkach o Tczew. W maju wrócił

do szeregów, a w nastpnym miesicu uczestniczył w bi-

twie pod Frydlandem. W sierpniu wkroczył uroczycie do

Poznania. Kiedy w organizacji wojska Ksistwa Warszaw-

skiego pułki legii Dbrowskiego, najstarszej i najbardziej

dowiadczonej, zostały umieszczone na dalekim kocu

w numeracji, a potem rozparcelowane, były podstawy do

traktowania takich kroków jako szykany wobec ich dowód-

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

40 N A S I W I E L C Y

cy, zastosowan przez ministra wojny. Dbrowski, uraony

zaistniał sytuacj, napisał wniosek o bezterminowy urlop,

przyjty przez Poniatowskiego.

W tym samym roku te uregulował swoje sprawy rodzin-

ne. Latem 1807 roku owdowiały od czterech lat generał

przyjł podczaszego wschowskiego Ksawerego Chła-

powskiego i jego córk Barbar. Obydwoje ordowali za

zwolnieniem z niewoli francuskiej brata panny, Stanisława

Chłapowskiego. Dbrowski obiecał załatwi spraw, ale

o Barbarze Chłapowskiej nie zapomniał. Wkrótce do-

szło do osobliwej „wymiany”: Stanisław wrócił do domu,

a generał w romantycznych okolicznociach owiadczył si

Barbarze Chłapowskiej. Uroczysty lub odbył si w katedrze

poznaskiej 5 listopada 1807 roku – niemal w rocznic

słynnego wjazdu do Poznania rozpoczynajcego powstanie

przeciwko Prusakom.

W ten sposób J. H. Dbrowski ostatecznie zwizał si

z Wielkopolsk. Ostatnie jedenacie lat jego ycia prywatnie

zwizane było z pałacykiem w Winnej Górze. Prowadził

tam spokojne ycie rodzinne, u boku ony i dwojga dzieci:

Bogusławy (urodzonej w 1814 roku) i o rok młodszego

syna, Bronisława. Zwizek, mimo duej rónicy wieku

midzy małonkami, okazał si bardzo udany. Generał, o ile

obowizki słubowe nie wzywały go na pole walki, a po

1815 roku do Warszawy, zajmował si pisaniem wspomnie,

przyjmowaniem kolegów i przyjaciół, kolekcjonowaniem

ksiek (zawsze duo czytał), manuskryptów i map.

Do czynnej słuby w armii Dbrowski wrócił wiosn

1809 roku, w realiach najazdu austriackiego na Ksistwo

Warszawskie. Stanł na czele poznaskiego okrgu wojsko-

wego obejmujcego departamenty poznaski, bydgoski

i kaliski, a take kierował działalnoci wywiadowcz na

obszarze Prus. Od wiosny 1812 roku dowodził 17. dy-

wizj piechoty, wchodzc w skład V Korpusu Wielkiej

Armii, na którego czele stał ksi Józef Poniatowski.

Nie uczestniczył w marszu na Moskw, lecz został skie-

rowany do blokady Bobrujska. W listopadzie, nie majc

wystarczajcych sił, nie obronił przeprawy na Berezynie

pod Borysowem, co zostało niesprawiedliwie ocenione

przez dowództwo francuskie. Z czasem zreszt musiał

przej komend nad resztkami całego V Korpusu. Ranny

w czasie odwrotu, przez Wilno i Warszaw wrócił do

Winnej Góry.

Ju wiosn 1813 roku jednak wrócił na pole walki i do

czasu dołczenia ksicia Józefa dowodził całoci sił pol-

skich znajdujcych si w Saksonii pod komend Napoleona.

Uczestniczył w bitwie pod Lipskiem, a w kocu listopada

na osobist prob Napoleona jeszcze raz objł dowództwo

nad ocalałymi resztkami polskiego wojska. Po abdykacji

Cesarza Francuzów Dbrowski prowadził pertraktacje

z carem Aleksandrem I w sprawie moliwoci powrotu

polskich ołnierzy do kraju.

Po podpisaniu postanowie traktatu wiedeskiego

i utworzeniu Królestwa Polskiego gen. J. H. Dbrowski

został w czynnej słubie tego pastwa w stopniu generała

kawalerii. Posiadał ju wtedy tytuł senatora-wojewody, był

kawalerem Orderu Orła Białego. W rzeczywistoci jednak

mieszkał w Winnej Górze i miał obowizek stawiania si

w Warszawie tylko w przypadku obecnoci cara. Było to

dla niego doskonałe rozwizanie, zwłaszcza wobec kon-

iktu z wielkim ksiciem Konstantym, który nie tolerował

Dbrowskiego jako zasłuonego napoleoczyka, ciesz-

cego si w wojsku ogromn popularnoci i szacunkiem.

W odrónieniu od generałów J. Zajczka i Wincentego

Krasiskiego, w ogóle nie brał pod uwag bliszej współ-

pracy z Konstantym i bezwzgldnego podporzdkowania

si władzy rosyjskiej.

Kilka ostatnich lat ycia gen. J. H. Dbrowski spdził

w Winnej Górze, od czasu do czasu tylko zagldajc do War-

szawy i na południe, do rodzinnego Pierzchowca. Wracajc

z jednej z takich wypraw, w czerwcu 1818 roku, wysiadajc

przed pałacykiem z powozu, potknł si, przewrócił i ska-

leczył o kamie nog dokładnie w miejscu trudno gojcej

si rany odniesionej jeszcze pod Tczewem. Doszło do

zakaenia, które w owym czasie było nie do powstrzyma-

nia. Generał zmarł 6 czerwca 1818 roku w swoim fotelu,

w ulubionym gabinecie, w otoczeniu rodziny i przyjaciół.

Zdył jeszcze rozdysponowa pamitkami i zbiorami,

yczył te sobie, by serce pozostało w domu „przy onie

i dzieciach”. W tydzie póniej odbył si uroczysty pogrzeb

z msz w winnogórskim kociele; wdowa po generale od-

prawiła przysłan przez władze pruskie wojskow wart

honorow. Jednym z wygłaszajcych przemówienie był

gen. Antoni „Amilkar” Kosiski – stary, acz nie do koca

szczery druh Dbrowskiego, jeszcze z czasów legionowych.

Józef Wybicki nie przybył, wymawiajc si przezibieniem.

Trumna spoczła w podziemiach kocioła. W 1863 roku

Seweryn Mielyski ufundował kaplic dobudowan

do kocioła, z sarkofagiem wzorowanym na grobowcu

Scypiona Afrykaskiego. Według tradycji spoczła w nim

trumna ze szcztkami Wodza Legionów. Dzi jest to jedno

z patriotycznych sanktuariów Wielkopolski.

Generał Jan Henryk Dbrowski był postaci bardzo bar-

wn, wyrazist ze wzgldu na powierzchowno i charakter.

Wysoki, postawny, z czasem ze skłonnoci do tycia, nie

przywizywał wagi do wygldu zewntrznego, cho nie

był abnegatem. Ambitny i zdecydowany, bardzo odbiegał

od tradycyjnego obrazu ówczesnego wojskowego, jako

e stronił od uciech i alkoholu. Historycy wojskowoci

ceni go jako wykształconego, sprawnego rzemielnika

wojskowego, bardzo dobrego organizatora, unikajce-

go jednak ryzykownych akcji, działajcego konkretnie

i rzeczowo. Wzorowy m i ojciec, z natury dobrego ser-

ca, łatwo darowywał liczne urazy, objawy nielojalnoci

i niegodziwego postpowania wobec jego osoby, które go

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

N A S I W I E L C Y

spotykały – ale potrał te pozbywa si ze swego otoczenia

osób szczególnie dokuczliwych. Miał do specyczne

poczucie humoru, potgowane trudnoci z poprawnym

wysławianiem si w jzyku polskim. Znany był z, ogld-

nie mówic, niechci do pozbywania si gotówki, co by

moe było wiadectwem urazu spowodowanego kilkoma

sytuacjami w yciu zmuszajcymi go do zaciskania pasa

i zaczynania wszystkiego od nowa. Nie miał lekkiego ycia,

a do koca musiał radzi sobie z przypadkami małostko-

woci, niechci, intrygami – czsto nawet w najbliszym

gronie, ze strony ludzi skdind szlachetnych, zaangao-

wanych patriotycznie. Natomiast bez zastrzee kochało

go wojsko, które stawiało Dbrowskiego wyej ni ksicia

Józefa Poniatowskiego, zyskujcego sobie popularno

dopiero po bitwie raszyskiej 1809 roku. Fundamentem

sławy Dbrowskiego była jego szczera wi z szeregowym

ołnierzem i chwała legionowa. On sam zreszt w okresie

winnogórskim najchtniej wracał mylami do włoskich

czasów, które uwaał za najsympatyczniejszy i najbardziej

owocny etap swej kariery wojskowej; nawet ciany swego

gabinetu w pałacu kazał pomalowa widokami z tamtych

stron. Emocjonalny stosunek Dbrowskiego do czasów

legionowych bodaj najlepiej przedstawił Juliusz Kossak

w jednej z ilustracji do „Pieni Legionów”, wyobraeniu

generała na czele maszerujcych ołnierzy.

W realiach pocztków XIX wieku, w krgu osób wiat-

łych, aktywnych, traktujcych swe działanie jako posłan-

nictwo, przynaleno do loy była oczywista i naturalna.

Jan Pachoski, najwybitniejszy biograf generała, kwituje

masoskie powizania Dbrowskiego rzeczowo:

„Gen. Dbrowski w czasie pobytu w Apulii zetknł si

z masoneri włosk, a w Paryu – z Wielkim Wschodem

Francuskim, reprezentujcym 200 ló. Na jego czele stał

Józef Bonaparte (std moe popularno jego kandydatury

na króla włoskiego), naleeli marszałkowie Massena, Mu-

rat, Lefebvre, wielki kanclerz Legii Honorowej Lacepède.

Masoneria miała ogromne wpływy, gdy głoszc o

cjalnie miło Ojczyzny i monarchy, szacunek dla religii,

przyja braci – masonów i dobre uczynki, miała pełne

poparcie cesarza. Gen. Dbrowski przystpił jednak 9maja

1805 r. do Wielkiego Wschodu Mediolaskiego, który

był nastawiony krytycznie do Francuzów. Było to do

wymowne. Jako pierwsze zadanie wyznaczono mu zbiórk

w Temple. W listopadzie M. Alessandri zlecił bardzo

drogiemu bratu Dbrowskiemu zabiegi u wicekróla,

by przysłany z Parya twórca masonerii włoskiej Vidal,

wtajemniczony najwyszego stopnia, mógł pozosta na

stałe we Włoszech w charakterze wyszego urzdnika

administracji wojskowej”.

Wida wic wyranie, e czas wstpienia J. H. Dbrow-

skiego do masonerii przypadł na okres kryzysu zaufania

Wodza Legionów do Bonapartego. Odsunity na boczny

tor, de facto pozbawiony wpływu na losy formacji, której

był twórc, zgodnie z porywem serca i realiami epoki

wstpił do wolnomularstwa – lecz nie francuskiego. Cig

dalszy wolnomularskiej drogi generała scharakteryzował

Ludwik Hass:

„Umowa połczeniowa [Wielkiego Wschodu Medio-

laskiego z Wielkim Wschodem istniejcym w 1 dywizji

stacjonujcej w Królestwie Neapolu, M.R.], z 22 czerwca

[1805 r.], e twórcy Legionów gen. Janowi Henrykowi

Dbrowskiemu zostanie nadany 29 stopie obrzdku

szkockiego, mocno za zaangaowani w pracach masonerii

[kapitanom Narcyzowi] Oczosalskiemu i [Tadeuszowi]

Piotrowskiemu stopie wtajemniczenia 21, a wszyscy trzej

otrzymaj godno wielkich przysposobicieli zjednoczo-

nego Wielkiego Wschodu”.

Kiedy po utworzeniu Ksistwa Warszawskiego, 8 stycznia

1808 roku, powstała w Poznaniu loa francusko-polska

„Francuzi i Polacy Zjednoczeni”, Gen. J.H. Dbrowski był

jednym z pierwszych jej członków. Wiadomo te, e był

członkiem honorowym niemieckiej loy „Piast pod Trzema

Kolumnami Sarmackimi”. Czy po 1815 roku angaował

si w prace wolnomularstwa działajcego w Królestwie

Polskim, nie wiadomo.

Po zjednoczeniu Niemiec w styczniu 1871 roku, w Po-

znaniu nadal istniała loa „witynia Jednoci”, formalnie

polsko-niemiecka, w rzeczywistoci coraz bardziej germa-

nizujca swój charakter. Ale nie było wród braci przeja-

wów szowinizmu i angaowania si w akcje o charakterze

narodowym. W pomieszczeniach loowych nadal wisiały

portrety generałów Jana Henryka Dbrowskiego, Józefa

Poniatowskiego i Wincentego Axamitowskiego. #

1 Najobszerniejsz jak dotd biogra generała Jana Henryka Dbrowskiego opracował Jan Pachoski: Generał Jan Henryk Dbrowski 1755-1818, Warsza-

wa 1981. W ogromnej literaturze powiconej wodzowi Legionów, jego przynaleno do masonerii traktowana jest marginesowo. W prezentowanym

szkicu w czci wykorzystano fragment ksiki niej podpisanego: Nie tylko orem. Bohaterowie wielkopolskiej drogi do niepodległoci, Pozna 2013, s.

132-142.

2 J. Pachoski, Generał Jan Henryk Dbrowski, s. 312. Tame w przypisie aktualna na rok wydania ksiki literatura dotyczca wolnomularskiego zaangao-

wania generała. Tego: Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721-1821), Warszawa 1980, s. 392.

3 L. Hass, Wolnomularstwo w Europie rodkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1982, s. 226. Take w przypisie podane ródła tej informacji.

Spotykan niekiedy opini (C. Leeski, Masoni bez maski, Toru 2006, s. 47), sugerujc, e wobec tak wysokiego stopnia, generał musiał ju wczeniej

by inicjowany, naley traktowa z dystansem. W owym czasie czste były przypadki stosowania „skróconej cieki” wtajemnicze, wobec przyjmowania

do loy osób znaczcych i powszechnie szanowanych.

4 S. Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich ló wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738-1821, Kraków 1929, s. 80.

5 L. Hass, Wolnomularstwo, s. 596.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

42 D U C H I M A T E R I A

KANON

Lata szedziesite, siedemdziesite

i osiemdziesite XVIII wieku przy-

niosły wiele opracowa podobnych

Rozprawie Moszyskiego na terenie

rónych krajów, a jak podkrela Ag-

nieszka Morawiska „w ten sposób

[…] koncepcje angielskich poetów,

lozofów i ogrodników stawały si

własnoci całej Europy”. Przytoczone

przeze mnie wczeniej pozycje Lan-

gleya, Home’a, Walpole’a, Whate-

lego, take Moszyskiego moemy

traktowa wic jako kanon nie tylko

samego podrcznika przekazujcego

wiedz o urzdzaniu ogrodu, ale te

kanoniczny spis obrazów budujcych

symboliczny ogród, a właciwie – sym-

boliczn przestrze wolnomularza

połoon wród zieleni. Dla przypo-

mnienia wymieni kilka z nich: wy-

spa topolowa zustawionym na niej

monumentem, monopter stojcy na

szczycie pagórka, gaj z widoczn nisz

wjednym zjego boków i umieszczon

w niej strzaskan kolumn bd urn,

grota upodnóa skarpy zaronitej

gstym lasem, obok niej spadajca

zgóry kaskada czy brama wiodca do

ogrodu w formie kamiennego łuku lub

kolumn, np. joskich.

Przytoczeni autorzy nie byli tylko

teoretykami, sami praktykowali upra-

wianie sztuki ogrodniczej – Horacy

Walpole stworzył swoje neogotyckie

Strawberry Hill, aMoszyski ogród

na Bielanach – jednak ich ksiki trak-

towałabym jako podrczniki włanie,

bo zawierały pionierskie propozycje

otwierajce nowe perspektywy dla

czytelników. Nie bez znaczenia było

i to, e powstawały dla konkretnego

ipocztkowo elitarnego odbiorcy,

to jest dla członków ló masoskich.

Wszystkie nastpne powielały wzór,

opisujc dowiadczenia przeszłych

pokole ioceniajc je jako historyczne

bez mała zjawisko, na czele z dzie-

łem naukowca iteoretyka, Christia-











KRÓL STAŚ

I JEGO WOLNOMULARSKIE

OGRODY III

D R A N N A M A R I A B A U E R











Jan Piotr Norblin

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

D U C H I M A T E R I A

na CayaLorenzaHirschfelda, które

ukazało si na pocztku lat osiem-

dziesitych XVIII wieku. Sił rzeczy

autor, patrzc wstecz, podsumowywał

osignicia zokresu ponad pidzie-

siciu ju lat.

Inn grup tworz teksty Szymo-

na Bogumiła Zuga, Michała Borcha,

Heleny Radziwiłłowej, Izabeli Czar-

toryskiej – którzy nie do, e byli

wolnomularzami, sami projektowa-

li swoje ogrody, dochodzc w tym

wzgldzie do wirtuozerii. Uywali

take twórczego impetu w innych jesz-

cze dziedzinach: przede wszystkim

w literaturze; byli kolekcjonerami,

naukowcami, badaczami. Ich opisy

ogrodów maj bardzo osobiste pitno

iwszystkie powstały po dokonaniu

ogrodowych realizacji, nie za przed,

jak wprzypadku poprzedników.

Tekst Bogumiła Zuga Ogrody w War-

szawie i okolicach, powstał w 1784

roku, czy był opublikowany, tego nie

wiemy, Agnieszka Morawiska twier-

dzi, e tak. Do rk czytelnika polskiego

trał dopiero w XIX wieku, dziki

łamom „Kalendarza Powszechnego”

i pisma „Kurier Niedzielny”. Tekst jest

wietny, ywo napisany, relacjonuje

niektóre uroczystoci odbywajce si

na cze króla w ogrodowej scenerii.

Przede wszystkim jest jednak zapisem

stanu, w jakim na długie lata pozosta-

wił Zug warszawiakom skarp wilan.

Na niej bowiem w cigu lat siedem-

dziesitych XVIII wieku stworzył,

dla kolejnych zamawiajcych, ogrody

w istocie wolnomularskie, pełne ta-

jemniczych grot, kaskad, monopterów

i budynków. W całoci tekst przytacza

wrozdziale IX, w tomie 5 swojego

dzieła Hirschfeld, nie ilustrujc jednak

tekstu adnym przykładem. Przypo-

mnijmy, e Zug naleał do ló Cnot-

liwy Sarmata oraz Bogini z Eleuzis.

Kolejnym autorem relacjonujcym

własne ogrodnicze dzieło jest Michał

Borch, wstpujcy w szeregi masone

rii w Lyonie podczas swojego Grand

Tour. Przekazał on własne dzieło, po-

dobnie jak Moszyski, królowi Ponia-

towskiemu wprezencie, wstyczniu

1795 roku. Obok listownej wersji

Nadpisów do Ogrodu mojego sentymen-

talnego Warklaskiego Zamku, istnieje

te drukowana ich wersja, spisana po

francusku. Wartoci bezcenn tego

tekstu jest opis cieki inicjacyjnej

wnim zawartej, która obrazuje in-

tencje wolnomularzy tworzcych

zielone przestrzenie zpokazaniem

ideologicznych podstaw. Młodzieniec,

bohater tego wierszowanego utworu,

mija kolejne przeszkody pojawiajce

si na krtych inieoczywistych cie-

kach ogrodu, aby w kocu dotrze

do miejsca glorii, czyli pomników

wystawionych bohaterom polskim

– s nimi król Jan III Sobieski ioczy-

wicie Stanisław August Poniatowski

– i podj ich dzieło w sprawowaniu

patriotycznej posługi wobec Polski.

Helena Radziwiłłowa swój Opis Ar-

kadii napisała w 1799 roku, publikujc

go rok póniej w Berlinie. Napisane

przepiknym stylem dzieło relacjonuje

wdrówk po Arkadii. Trało, niestety

tylko w formie przypisu, do utworu

Delille’a Les Jardines wydanego wko-

lejnej edycji w1801 roku. Ksina wy-

mieniła bogat korespondencj zfran-

cuskim poet w tej sprawie, apierwsz

redakcj przewodnika przekazała mu

Izabela Czartoryska. Delille umieszcza

te opis Arkadii w Pieni IV swojego

poematu. W tekcie tym uderza ma-

larsko opisów ioczywistym staje

si trud podjty przez autork, aby

stworzy w przestrzeni parku szereg

obrazów układajcych si wniepo-

wtarzaln alegori, inicjujc masze-

rujcego w sekrety ycia. Twórczyni

tego wyjtkowego „ogrodu aluzji” była

członkini loy Mopsa, a od 1780 roku

loy Dobroczynno wraz z Helen

Radziwiłłow, Józef z Mniszchów,

Izabel Lubomirsk, Teres Potock,

Izabel Czartorysk, Teres Tyszkie-

wiczow, Elbiet Potock.

Myli róne o sposobie zakładania

ogrodów przez I. C. to dzieło Izabeli

Czartoryskiej, napisane na pocztku

XIX wieku i wydane w 1805 roku we

Wrocławiu. Piknym stylem napi-

sany podrcznik ogrodnictwa, i nie

tylko. Czartoryska przekazuje w tek-

cie główne intencje zwizane z wizj

dobrze ułoonego majtku, który ma

by nie tylko pikny, ale ipoytecz-

ny. W motcie do ksiki cytuje słowa

A. Pope’a, przypominajce o pilnym

słuchaniu natury. Cało przypomina

manifest ideologiczny: architektura

oraz krajobraz i wszystko, co otacza

człowieka, winno sta si lepsze,







Augusta Fryderyka Moszyńskiego „Rozprawa

o ogrodnictwie angielskim”

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

44 D U C H I M A T E R I A

doskonalsze, bo powinnoci ludzi

wiatłych jest, aby dokona przemiany

społeczestwa, nie na drodze rewolty,

lecz poprzez indywidualne samodo-

skonalenie własnego ycia.

OGRODY

Zainspirowani przez Augusta Fry-

deryka Moszyskiego i jego własny

ogród na Bielanach, inni wolnomu-

larze inicjuj zmiany we własnych

posiadłociach. Badaczka polskiego

wolnomularstwa, Inessa Swirida,

w rzdzie pierwszych ustawia Igna-

cego Potockiego i jego Klenento-

wice, Stanisława Kostk Potockie-

go (brata Ignacego) ijego Natolin

oraz Wilanów, Izabel Czartorysk

i stworzony w Warszawie ogród na

Powzkach, take Puławy, na koniec

ogród Heleny Radziwiłłowej, Arka-

di i nalecy do Izabeli Lubomir-

skiej warszawski Mokotów. Uczona

wymienia take nazwiska artystów,

członków ló warszawskich, którzy na

zlecenie arystokratów prowadz prace

architektoniczno-ogrodowe, wszystkie

w duchu idei wolnomularskich, pod-

krelajc, e stały si one awangard

nowoczesnoci na terenie Polski. Byli

to: architekci Szymon Bogumił Zug,

Jakub Kubicki, Jan Lindsey, malarze

współpracujcy z architektami oraz

utrwalajcy wizerunki zrealizowanych

ju ogrodów: Zygmunt Vogel, Kazi-

mierz Wojniakowski, Aleksander Or-

łowski, Jan Zachariasz Frey, Jan Piotr

Norblin; poeci, którzy potomnym

pozostawili utwory opisujce wygld

parków: Tomasz Kajetan Węgierski,

Stanisław Trębecki, Franciszek Dio-

nizy Koźmian, Kazimierz Brodziński

iJulian Ursyn Niemcewicz.

Ogrody, które powstały jako pierw-

sze, czyli w latach siedemdziesitych

XVIII wieku, były dziełem Bogumiła

Zuga, a miejscem jego aktywnoci –

Warszawa. Zug tak pisze we własnym

tekcie z 1784 roku:

Std wida całe przedmiecie Solec lub

Szulec, a w niejakiej odległoci za nim

dworzec, wzniesiony przez tego samego

ksicia Poniatowskiego [chodzi obrata

króla Stanisława, Kazimierza], dzi

nalecy do ksicia Sapiehy, kanclerza

W.[ielkiego] Ks.[istwa] Litewskiego.

Ogród ten i gmach przy nim zaczty, bli-

sko lat dwanacie [1772] były pierwszy-

mi tego rodzaju wWarszawie, i składaj

si z czci ogrodów angielskich, które

odtd dopiero tutaj poznano.

Po Solcu, przyszła kolej na ogród

Na Ksicem i Na Górce (1772),

oba nalece równie do Kazimierza

Poniatowskiego, dalej Zug przystpił

do prac wMokotowie – wogrodzie

Izabeli Lubomirskiej (1778). Póniej

do prac wPowzkach, wydzierawio-

nych od króla przez Czartoryskich

z zamiarem urzdzenia tu „mod-

nego ustronia wiejskiego” (1774).

W ksice Marka Kwiatkowskiego

dalej czytamy o ogrodzie na Młoci-

nach, nalecym do Brühla (był Czci-

godnym Mistrzem loy Pod Trzema

Hełmami), w Jabłonnej – nalecej do

drugiego brata królewskiego, prymasa







Jan Piotr Norblin

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 6 • N U M E R 6 6

D U C H I M A T E R I A

Michała Poniatowskiego (1778).

Zug pracował take na rzecz Arkadii,

dokonywał przemian w parku w Wila-

nowie oraz dla Franciszka Xawerego

Branickiego wykonał najbardziej chy

ba zdumiewajcy ogród – połoony

w piwnicach Pałacu Mniejszego – cał-

kowicie sztuczn aranacj z duym

prawdopodobiestwem stanowic

„ciek inicjacyjn” dla nowoprzyj-

mowanych członków ló (lata 1775-

1777). W latach osiemdziesitych

XVIII wieku Zug realizuje głównie

zadania architektoniczne, aogrodów

powstaje niewiele. Najwaniejszym

z nich jest Arkadia, która tworzona

jest z przerwami do 1821 roku.

Dopiero lata dziewidziesite XVIII

wieku przynosz kolejne wane reali-

zacje. Nale do nich: Puławy Izabe-

li Czartoryskiej, które postanowiła

zmieni pałac i park wduchu nowego

stylu (pocztek prac 1794, po poa-

rze Powzek), Sojówka naleca do

Stanisława Szczęsnego Potockiego,

który jako dowód miłoci organizuje

pod Humaniem olbrzymie załoenie

parkowe dedykowane ukochanej Zoi

Konstantynownej Glavani primo voto

Wiowej (prace rozpoczte w 1795

roku trwaj do lat dwudziestych XIX

wieku). Do tej grupy na pewno naley

ogród Michała Borcha wWarklanach,

take pałac (zbudowany na planie

wgielnicy) oraz ogród wDobrzycy,

nalecy do wojewody Augusta Go-

rzeńskiego, take Lubostro iinne.

Ostatnim etapem historii wolno-

mularstwa polskiego, a tym samym

ycia wolnomularskich ogrodów, s

dwie pierwsze dekady XIX wieku,

zamknite – w roku 1822 – wejciem

w ycie ukazu cara AleksandraI for-

malnie likwidujcego działalno ló

na obszarze Polski. Niemniej przed

t chwil pojawiło si jeszcze kilka

piknych ogrodów, wtym Gucin-Gaj.

Park, o którym ju w czasach jego

istnienia kryły legendy. Mieczysław

Orłowicz w przewodniku po Warsza-

wie napisał, e „niegdy miały si tu

odbywa uroczystoci masoskie”,

aMałachowski-Łempicki potwier-

dził ten fakt w swoich opracowaniach.

Gucin-Gaj załoyła w 1821 roku, dla

uczczenia braci Ignacego i Stanisława

Kostki Potockich, ona Kostki Po-

tockiego, Aleksandra. O tym za, e

idea gaju powiconego wybitnym

osobom, „którzy ceni Cnot”, po-

chodziła jak najbardziej z tradycji

wolnomularskiej, opowiedział Hip-

polit Skimborowicz. Połoony midzy

Słuewiem aWilanowem (dzisiejsze

okolice kocioła w. Katarzyny na

Słuewiu) teren skomponowany był

jak szachownica pól jasnych i ciem-

nych: ciemne obrastały gste zaro-

la i drzewa, jasne tworzyły polany

ozdobione monumentami (czsto

były podarunkami goci), obeliskami,

egiptyzujcymi artefaktami. Zaprosze-

ni gocie-wolnomularze wpisywali si

do ksigi „Gucin”, a zasad ich pobytu

wparku było sadzenie drzew – wspól-

ne z innymi brami tworzenie gaju

dedykowanego cnocie wolnomular-

skiej – Przyjani. #

1. Horacy Walpole (1717-1797) – angielski pisarz

i polityk, syn pierwszego premiera brytyjskiego, Rober-

ta, z którym znał si osobicie król Stanisław August.

WTwickenham pod Londynem buduje w latach 1747-

1749 will nazwan Strawberry Hill, w stylu neogoty-

ckim, uzupełniajc dom kolekcj redniowiecznych

pamitek. Wokół domu rozcigał si park urzdzony na

podobiestwo ogrodów Kenta, zcharakterystycznymi

elementami: grot, pustelni, mostem Palladia, goty-

ckimi ruinami. Strawberry Hill było siln inspiracj dla

Ludwika Michała Paca (1778-1835), który po wojnach

napoleoskich przebywał kilka lat wAnglii ipowrócił

do swojej Dowspudy, aby tu, w latach 1820-1827, po-

woła do ycia nie tylko wspaniały neogotycki pałac,

ogród wolnomularski wdolinie rzeki Rowspudy, ale te

majtek w stylu angielskim złoony z kilkunastu wiosek

zosadzonymi w nich farmerami irzemielnikami ze

Szkocji, Anglii i Niemiec (do dzi przetrwały nazwy

niektórych: Szkocja, New York czy Linton).

2. Szymon Bogumił Zug (1733-1807) – architekt

saskiego pochodzenia, osiadły w Polsce w1762 r., i tu

w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych XVIIIw.

realizujcy wiele urbanistycznych (przebudowa Kocka),

architektonicznych (kocioły, kamienice, pałace głównie

w Warszawie, take w Puławach, Arkadii, Bielsku-Białej,

Midzyrzeczu Koreckim na Wołyniu) i ogrodowych

projektów.

3. Michał Borch (1753-1810) – hrabia, dramaturg,

tłumacz i poeta, take mineralog, podrónik. Wy-

kształcenie otrzymał w warszawskim Colegium No-

bilium, odbył te Grand Tour, uzupełniajc wiedz

i rozpoczynajc karier naukow. Opublikował wiele

dzieł. Jest uznawany za prekursora geo-biochemii. Był

wolnomularzem.

4. Helena Radziwiłłowa (1753-1821) – podkan-

clerzanka litewska Przedziecka, w 1771 r. wyszła za

Michała Hieronima Radziwiłła, wojewod wileskiego.

Obok siedziby Radziwiłłów wNieborowie urzdziła

wolnomularsk Arkadi, nazywany przez historyków

sztuki „ogrodem aluzji”.

5. Izabela Czartoryska (1746-1835) – córka Jerzego

Detlofa Flemminga, podskarbiego wielkiego litew

skiego, ona ksicia Adama Kazimierza Czartoryskie-

go. Patriotka, pisarka, kolekcjonerka. Zebrała zbiory

muzealne, prezentujc je w wityni Sybilli i Domku

Gotyckim na terenie parku w Puławach. Zbiory trały

wraz z włacicielk do Parya (Hôtel Lambert), osta-

tecznie, od roku 1876, s zgromadzone w Muzeum

Ksit Czartoryskich w Krakowie. #

WARTO WIEDZIEĆ:

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

46 W N A S T Ę P N Y M N U M E R Z E

BRATERSTWO WOLNOMULARZY

– UTOPIA CZY RZECZYWISTOŚĆ?

O POŻYTKACH WYGLĄDANIA PRZEZ OKNO

CZAPSCY HERBU

LELIWA W KRĘGACH

WOLNOMULARSKICH

mojej desce, lozoczno-historyczn egzegez pojcia braterstwa

spróbuj przełoy na jzyk symboliki. Odnios si przede wszystkim

do braterstwa wolnomularzy i praktyki w tym zakresie. Braterstwo midzy

wolnomularzami istnieje. Dowiadczyłam go osobicie wiele razy w moim

yciu profaskim, a zwłaszcza w cigu mojej wdrówki wolnomularskiej

i wiem, e mozolnie, ale staje si coraz bardziej obecne wród nas, w miar

rozwoju na drodze inicjacyjnej. Czy jest nasz codziennoci? Powszechn

praktyk? Wszechobecn rzeczywistoci? Nie! Ale jest naszym ideałem,

celem i drog! Stanowi fundament, na którym zbudowany jest cały sy-

stem etyczny bractwa, zasad postpowania, zawart ju w Konstytucji

Andersona, a przede wszystkim w naszych rytuałach.

S... Małgorzata Misiuna

Loa masoska oferuje zatrzymanie. Od-

twarzany pieczołowicie i niespiesznie

powtarzalny rytuał wprowadza w trans. Po-

zwala przełczy umysł w tryb alfa, w którym

symbole odrywaj si od swojej zycznej

formy i oywaj, nabierajc swoistych zna-

cze. W którym niebo na sklepieniu oywa,

a kamienny pion nie wisi na metalowej lin-

ce, ale lewituje w powietrzu. Temperatura

w alchemicznym piecu ronie, umoliwiajc

przemian pierwiastków w złoto.

S... Aleksandra E. Wysocka

zapscy wywodzili si z Prus Królewskich, a w XVIII wieku dziki wsparciu

dynastii saskiej osignli status magnaterii. Członkiem loy masoskiej

był jeden z najbardziej znanych przedstawicieli tego rodu – Tomasz Czapski,

starosta knyszyski. By moe był on pierwszym z rodziny, który miał styczno

z tymi krgami. Do historii przeszły jego liczne konikty ze szlacht. Zdarzało

si, e skłóconego z nim szlachcica zamykał w beczce wypełnion... gwodzia-

mi. Z drugiej strony ten gwałtownik był prawdziwym koneserem sztuki, miał

liczne kolekcje obrazów oraz wielk bibliotek. Tomasz w latach 1734-1738

przebywał we Francji. To włanie tam zetknł si z masoneri.

Mikołaj Tomaszewski