Jesień 2016

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Bez liberalnej demokracji

nie ma masonerii ........................... s. 3

Narodziny i dzieje

legendy Ciążenia ............................ s. 4

Rzeczpospolita Wolnomularska.

Jak to się zaczęło? ........................... s. 9

Wolność – Równość – Braterstwo,

czyja to dewiza? ...........................s. 10

Christophe Habas

Wielkim Mistrzem WWF .........s. 15

Franciszek: ani krypto-mason,

ani krypto-komunista .................s. 16

Czy Architekt Wszechświata

gra w kości? ................................... s. 17

Czas w zyce

i symbolice masońskiej ..............s. 22

Boy nieśmiertelny .......................s. 29

Wielkopolscy masoni .................s. 31

O łódzkich

Dzieciach Wdowy........................s. 37

Ścieżki inicjacyjne w ogrodach

wolnomularskich ......................... s. 41

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

M I J A J Ą L A T A

ziękuję także wszystkim siostrom i braciom,

przyjaciołom Sztuki Królewskiej za wspólne

lata wypełnione intensywną, fascynującą pracą.

„Ociosywałem kamień” – choć był on z papieru – zgodnie

ze swoimi umiejętnościami dziennikarskimi, najlepszą

wolą i wyciągniętą ręką do porozumienia. Mam nadzieję,

że kiedy przyszły historyk masonerii polskiej zechce

opisać jej historię z lat dziewięćdziesiątych XXw. i na-

stępnych, już XXI-wiecznych, stronice naszego pisma

będą mu służyć pomocą.

W numerze sygnalnym „Wolnomularza Polskiego”

z sierpnia 1993 r. zamieściliśmy słowa Jeana-Roberta

Ragache’a, ówczesnego Wielkiego Mistrza Wielkiego

Wschodu Francji, które wypowiedział w Warszawie:

„Wolnomularstwo rozwija się w krajach rzeczywistej

demokracji, nie zaś jedynie deklarowanej, jak w komu-

nizmie. Demokracja jest warunkiem powstania wolno-

mularstwa. Z kolei wolnomularstwo umacnia i rozwija

demokrację. Jeżeli kraj nie jest naprawdę wolny, to ma-

soneria istnieć może tylko w podziemiu, w konspiracji”.

Dzisiaj te słowa mają zupełnie inną wymowę niż

wówczas, kiedy zaczynaliśmy budowę nowej Polski

i naszych wolnomularskich warsztatów. Bez liberalnej

demokracji nie ma masonerii! – pamiętajmy o tym

wszyscy, w przededniu nadchodzącej rocznicy 300-lecia

masonerii spekulatywnej. Oby w wolnej, demokratycznej

Rzeczpospolitej; oby w wolnej, demokratycznej Europie.

Br... Adam W. Wysocki

REDAKTOR-SENIOR

BEZ LIBERALNEJ

DEMOKRACJI

NIE MA MASONERII!

Po 23 latach redagowania „Wolnomularza Polskiego” zdecydowałem się oddać go w ręce

osoby, z którą zakładaliśmy pismo, mojej żony i siostry w jednym – Mirosławy Dołęgow-

skiej-Wysockiej. Bez niej pismo nie przetrwałoby do dzisiaj, tak jak nie powstałaby wersja

internetowa i prol na FB bez mej córki (i siostry) Aleksandry Wysockiej. Dziękuję Wam za

wszystko, moje dziewczyny.

Drodzy Czytelnicy,



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4W Y D A R Z E N I A

iążeń to jeden z największych

na świecie zbiorów druków

wolnomularskich, liczący ok.

68 tys. udostępnionych czytelnikom

woluminów, w tym ponad 4 tysiące

druków siedemnasto- i osiemnasto-

wiecznych. W ich liczbie bezcenne

siedemnastowieczne druki różokrzy-

żowców i innych ezoteryków. To tak-

że miejsce prywatnych i ocjalnych

spotkań ludzi związanych z masonerią;

miejsce konferencji naukowych, posie-

dzeń lożowych, plenerów malarskich,

koncertów i programów artystycznych.

ozgłos towarzyszący wolnomu-

larstwu przyciąga tutaj rzesze

turystów. Biblioteki naukowe nie są

zazwyczaj miejscem specjalnie atrak-

cyjnym dla amatorów turystycznych

wrażeń. Ci turyści, którzy dotrą do Cią-

żenia, pamiętać będą jednak otwartą dla

wszystkich bibliotekę wolnomularską

– jedyną tego typu na świecie. Zapa-

miętają niepowtarzalny klimat czytelni,

zaaranżowanej na świątynię: z kolumna-

mi Jakin i Boaz, błękitnymi zasłonami,

CIĄŻEŃ NAD WARTĄ

NARODZINY I DZIEJE LEGENDY

B R ... T A D E U S Z C E G I E L S K I



















W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

W Y D A R Z E N I A

ołtarzem, kobiercem, Trzema Światłami

Wolnomularstwa, Biblią, Cyrklem i Wę-

gielnicą – a więc symbolami Wielkiego

Architekta Wszechświata. Wezmą do

ręki młotki, przyjrzą się z bliska klej-

notom, szarfom i fartuchom. A potem

będą przeglądać stylowo oprawne –

w barwach błękitnej i czerwonej, ze

złoconym liternictwem – encyklopedie,

kompendia i czasopisma, zgromadzone

w księgozbiorze podręcznym. Wszystko

dzięki staraniom twórcy i opiekuna tego

miejsca, starszego kustosza dyplomo-

wanego, mgr. Andrzeja Karpowicza.

A jeśli, na koniec, zechcą spędzić w Pa-

łacu jedną lub dwie noce, otrzymają

wygodne pokoje z niepowtarzalnym

widokiem na rozlewisko Warty, na łąki

i linię lasów na horyzoncie.

o obszar Nadwarciańskiego Parku

Krajobrazowego: nie ma tu dróg,

domostw, linii elektrycznych. Nocą

nie pali się ani jedno światło. Raj dla

ptactwa i innej drobnej zwierzyny;

dlatego często zaglądają tu ornitolodzy

i przedstawiciele pokrewnych im dzie-

dzin biologii. Jeśli gośćmi są pracow-

nicy nauki, dostaną tu znaczną zniżkę;

od ćwierćwiecza Pałac w Ciążeniu jest

domem pracy twórczej Uniwersytetu

im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

am budynek pałacowy jest także

piękny. Zbudowany na wysokim

brzegu Warty w latach 1760-1768 z ini

cjatywy biskupa poznańskiego Teo-

dora Czartoryskiego na barokowym

planie i w duchu architektury Jakuba

Fontany, otrzymał bogaty rokokowy

wystrój wnętrz i takąż elewację. Inwe-

stycję dokończył na przełomie XVIII

i XIX wieku biskup Ignacy Raczyński.

Jednak niedługo po jej zakończeniu,

w 1818 roku władze pruskie doko-

nały kasacji majątków kościelnych.

Nowym właścicielem został Wacław

hr. Gutakowski, porucznik napoleoń-

skiego pułku szwoleżerów, ożeniony

z Józefą z Grudzińskich, siostrą Joanny

Grudzińskiej, żony wielkiego księcia

Konstantego. W 1924 roku zadłużony

przez kolejnych właścicieli majątek

przeszedł na własność skarbu państwa.

Czas teraźniejszy użyty w powyż-

szym opisie musimy tego lata

zamienić na czas przeszły. Niezwykła

instytucja i magiczne miejsce prze-

chodzą na naszych oczach do historii.

Zamyka się na zawsze wielki rozdział

w polskiej nauce i polskiej kulturze.

Zbiory ciążeńskie ewakuowane są od

sierpnia roku bieżącego do Poznania,

zaś pałac wraz z rozległym parkiem

przestaje być własnością Uniwersy-

tetu im. Adama Mickiewicza. Decyzją

władz uczelni przechodzi – ponownie

– na rzecz Skarbu Państwa. Czy ten

powrót do przeszłości oznacza rów-

nież, że Ciążeń wróci do biskupów

poznańskich?

zględy praktyczno-ekonomiczne

kazały Uniwersytetowi zamknąć

dom pracy twórczej, zaś bibliotekę

przenieść do świeżo odremontowa-

nego gmachu dawnego Komitetu

Wojewódzkiego PZPR przy ulicy Św.

Marcina, w samym sercu Poznania.

Znajdzie się tam również zlikwidowa-

na biblioteka Zakładów H. Cegielski

Poznań S.A., która liczy ponad 200 tys.

jednostek, w tym wiele rzadkich dziś

druków. Korzystającym ze zbiorów

masoników zostaje na pocieszenie,

że miast do odległego o ponad sto

kilometrów Ciążenia będą mogli kie-

rować się do wygodnie usytuowanej

biblioteki: kwadrans pieszo od gmachu

głównego Biblioteki Uniwersyteckiej

przy ulicy Ratajczaka. Tam też w Pra-

cowni Zbiorów Masońskich znalazły

schronienie najcenniejsze starodruki,



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6W Y D A R Z E N I A

także bieżące czasopisma, nabytki. Po

odejściu na emeryturę mgr. Andrzeja

Karpowicza opiekuje się nimi kustosz

Juliana Grażyńska, na co dzień także

Konsul Honorowy Rumunii w Pozna-

niu. Andrzej Karpowicz, nadal aktyw-

ny jeśli idzie o sprawy Ciążenia, infor-

muje, iż kierownictwo BUP prosiło go

o zrekonstruowanie w nowym miejscu

słynnej czytelni-loży. Jednak na otwar-

cie biblioteki masoników w nowym

miejscu będziemy musieli poczekać

minimum dwa lata.

historii pałacu i niezwykłych

dziejach mieszczących się

w nim zbiorów napisano już wiele.

Zainteresowanych odsyłam do teks-

tów autorstwa Andrzeja Karpowicza,

moich własnych oraz innych autorów,

zamieszczanych na łamach czasopism

„Biblioteka” i „Ars Regia” (por. bi-

bliograa do nin. artykułu). Także

do pięknego lmu dokumentalnego

autorstwa Gillesa Renarda, francu-

skiego lmowca aktywnego przez

wiele lat w Polsce. Film zatytułowa-

ny Strażnik, poświęcony Ciążeniowi

i dziełu Andrzeja Karpowicza, powstał

z inicjatywy Krzysztofa Załęskiego;

jego producentem była Wielka Loża

Narodowa Polski.

tym miejscu warto przypo-

mnieć, w jaki sposób niezwykły

zbiór wolnomularskich druków stał się

własnością Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu. W swej zasadniczej części

masonika stanowią reparację wojen-

ną. Wiosną 1945 roku zabezpieczyli

je pracownicy BUP, odpowiedzialni

tak za polskie, jak i niemieckie zbiory

biblioteczne z obszaru tzw. Ziem Od-

zyskanych. Książki zabezpieczone na

terenie Dolnego Śląska, także wielkie

zespoły archiwalne, miały za sobą dra-

matyczne losy i długie peregrynacje.

Tak też było w przypadku bibliotek lóż

wolnomularskich skonskowanych na

terenie Rzeszy oraz zrabowanych we

Francji, Norwegii, Belgii i Holandii.

Weszły one w skład tzw. Biblioteki

Fachowej Reichsführera SS w Berlinie.

Władze SS przywiązywały do nich

wielką wagę, toteż gdy w 1943 roku

zaczęły się dywanowe naloty aliantów

na Berlin, podjęły decyzję o ewakuacji

zbiorów w bezpieczne miejsca. I tak

księgozbiory i archiwalia masońskie

trały na Śląsk i do północnych Czech,

w okolice Czeskiej Lipy. Cały opra-

cowany zasób Biblioteki Fachowej

Reichsführera SS, liczący 100–150

tysięcy woluminów, wywieziono bez-

pośrednio do rezydencji Haugwitzów

w Sławie Śląskiej (niem. Schlawa, w la-

tach wojny Schlesiersee), niewielkiej

miejscowości na pograniczu Dolnego

Śląska i Ziemi Lubuskiej. Ta część zra-

bowanych przez hitlerowców zbiorów

została przejęta przez polskie służby

biblioteczne. Zabezpieczone w Sławie

druki masońskie składały się z przemie-

szanych fragmentów różnych bibliotek

lożowych i wymagały gruntownego

uporządkowania.

Oddajmy w tym miejscu głos histo-

rykowi ciążeńskich masoników:

„P

o zakończeniu działań wo-

jennych – informuje Andrzej

Karpowicz w opublikowanym w 2006

roku artykule – losy skonskowanych

i zrabowanych zbiorów wolnomular-

skich zależały od tego, w czyje ręce się

dostały. Zbiory Wielkiego Wschodu

Holandii zostały odnalezione w szopie

we wsi Hirzenhain w 1946 roku przez

oddziały amerykańskie, którymi do-

wodził ocer–wolnomularz. Szybko

więc znalazły się z powrotem w Hadze.

Różne, rozproszone księgozbiory wol-

nomularskie trały w ręce żołnierzy

amerykańskich lub brytyjskich i zosta-

ły prywatnie wywiezione do Stanów

Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii.

Zbiory z Berlina, Czech północnych

oraz Wilkanowa dostały się w ręce

oddziałów zdobyczy wojennej Armii

Czerwonej i zostały przewiezione do

Moskwy. Archiwalia zostały przekaza-

ne do wyłącznej dyspozycji NKWD,

książki znalazły się w działach prohibi-

tów głównych bibliotek moskiewskich”.

odajmy tu, że pozostały już

w tych zbiorach do dnia dzisiej-

szego i nie weszły – jak dotąd – w obieg

naukowy. Lepszy los spotkał niemie-

ckie archiwalia z XVIII i XIX wieku,

o dużej wartości historycznej. Jako

nieprzydatne dla NKWD zostały prze-

kazane władzom Niemieckiej Repub-

liki Demokratycznej, które jednak nie

zezwalały historykom na ich badanie.

Po zjednoczeniu Niemiec archiwalia

te – już odtajnione – weszły w skład

Tajnego Archiwum Państwowego

Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego

w Berlinie-Dahlem, gdzie udostęp-

niane są wszystkim zainteresowanym.

rchiwalia, które znalazły się w Bi-

bliotece Uniwersyteckiej w Po-

znaniu, były już tylko częścią zbioru

sprowadzonego przez SS do Sławy.

Odnalezionych tam 21 skrzyń archi-

waliów różnej proweniencji, na pole-

cenie Ministerstwa Oświaty wydano

je Ministerstwu Bezpieczeństwa Pub-

licznego. Akta te znajdują się obecnie

w Instytucie Pamięci Narodowej – i jak

dotąd nie zostały opracowane i wyko-

rzystane naukowo.

naczej ułożyły się losy druków

wolnomularskich, mniej intere-

sujących z punktu widzenia władz

bezpieczeństwa. Od końca kwiet-

nia (a więc jeszcze w czasie trwania

działań wojennych) do końca lipca

1945 roku Bibliotece Uniwersyteckiej

w Poznaniu udało się zorganizować

16 transportów samochodowych,

a także kilka kolejowych – olbrzymi

wysiłek, jeśli uwzględnić realia pierw-

szych tygodni po zakończeniu wojny.

Ewakuacja zbiorów bibliotecznych

ze Sławy i pobliskiej Lubogoszczy

kontynuowana była jeszcze w latach

1947–1948. Uniwersyteccy dyspo-

nenci odzyskanych dóbr kulturalnych

podjęli też akcję zwrotu druków ich

prawowitym właścicielom: w latach

1947–1948 druki francuskie przeka-

zano Bibliotece Narodowej w Paryżu;

później do Norwegii wrócił cały ze-

spół wywieziony z tego kraju. Książki

o tematyce innej niż wolnomularska

stopniowo włączone zostały do zbio-

rów Uniwersytetu. Reszta druków,

czyli ponad 100 tys. egzemplarzy

książek masońskich, czekało wiele

lat na decyzję co do swych dalszych

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

W Y D A R Z E N I A

losów – choć po przewiezieniu do

Poznania przystąpiono w BUP do

prowizorycznego ich opracowania.

Czasy nie sprzyjały swobodzie ba-

dań naukowych – co dopiero badań

nad dziejami wolnomularstwa! Także

i w tej sprawie zmiana na lepsze doko-

nała się po Październiku 1956 roku.

Oddajmy ponownie głos Andrzejowi

Karpowiczowi:

„W

1958 roku dyrektorem Biblio-

teki został historyk, drSta

nisław Kubiak. Zwrócił się wówczas

do profesorów historii Uniwersytetu,

prof. Witolda Jakóbczyka i prof. Ja-

nusza Pajewskiego, z pytaniem, jak

potraktować znajdujące się w zbiorach

zabezpieczonych biblioteki książki

wolnomularskie. Za ich radą podjął

decyzję o opracowaniu druków wolno-

mularskich jako wydzielonej kolekcji

z własnym inwentarzem i katalogiem”.

I tak 1 stycznia 1959 roku rozpoczę-

ła się ocjalna historia kolekcji ma-

soników Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu.

„W

latach 1959–1981 – informuje

nas Karpowicz – opracowa-

no 29 tys. woluminów. Opracowanie

specycznych druków masońskich

sprawiało wiele trudności osobom

stykającym się z nimi jedynie doryw-

czo. Dlatego też w październiku 1981

roku utworzona została Samodzielna

Sekcja Zbiorów Masońskich (obecnie

Pracownia Zbiorów Masońskich). Jej

pracownicy początkowo mieli zajmo-

wać się tylko opracowaniem zbiorów.

Stopniowo, w miarę wzrostu umie

jętności, poszerzali swoje obowiązki,

przejmowali gospodarkę zasobem

jeszcze nieopracowanym oraz obsługę

użytkowników (informacja naukowa

i udostępnianie)”.

ucha relacja historyka pomija tu

– ze względu na skromność jej

autora – zasadniczą dla losów maso

ników okoliczność: od końca 1981

roku opiekę nad zbiorami przejął (uro-

dzony w 1945 roku w Starachowicach)

kustosz dyplomowany mgr Andrzej

Karpowicz. Został wówczas kierowni-

kiem nowo utworzonej Samodzielnej

Sekcji Zbiorów Masońskich (obecnie

Pracownia Zbiorów Masońskich). Po-

wierzono mu zadanie trudne, pionier-

skie, gdyż zespół masoników był tylko

częściowo opracowany, a wymagał

wyjątkowego traktowania i szcze-

gólnej wiedzy – pisze o tym okresie

drTomasz Kurzawa, autor obszer-

nego artykułu poświęconego twórcy

Pracowni Zbiorów Masońskich BUP

(por. bibliograa).

biory, które schronienie w Pała-

cu w Ciążeniu znalazły w 1969

roku, udostępniać zaczęto badaczom

w połowie lat osiemdziesiątych XX

wieku; pierwszymi użytkownikami

byli historycy z NRF oraz prof. Lu-

dwik Hass, autor monumentalnych

prac na temat dziejów wolnomular-

stwa polskiego oraz w krajach Euro-

py Środkowo-Wschodniej. Istnienie

niezwykłego księgozbioru starano się

utrzymać w tajemnicy. Przełom pod

tym, jak i wielu innymi względami

nastąpił w latach 1988–1989. Na ła-

mach wielkopolskiej popołudniów-

ki, „Ekspresu Poznańskiego” ukazał

się w 1988 roku obszerny wywiad

z kustoszem masoników Andrzejem

Karpowiczem. Dzięki niemu niżej

podpisany dowiedział się o zbio-

rach w Ciążeniu i o ich niezwykłym

strażniku. Szczególnie elektryzująca

stała się dlań informacja o setkach

druków siedemnasto- i osiemnasto-

wiecznych różokrzyżowców przecho-

wywanych w tamtym czasie w pałacu

(obecnie druki z XVII i XVIII wieku

ze względów bezpieczeństwa znaj-

dują się w gmachu BUP przy ulicy

Ratajczaka). W Ciążeniu powstała

moja rozprawa habilitacyjna „Ordo

ex Chao”, poświęcona intelektualnym

związkom pomiędzy wolnomular-

stwem spekulatywnym XVIII wieku

a tzw. oświeceniem różokrzyżowców

w wieku XVII.

racownia Zbiorów Masońskich

Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu współpracuje od wielu

lat z biblioteką Niemieckiego Muzeum

Wolnomularskiego w Bayreuth i biblio-

teką Wielkiej Loży Austrii w Wiedniu.

Bierze też udział w pracach Europej-

skiego Stowarzyszenia Bibliotek, Mu-

zeów i Archiwów Wolnomularskich

(AMMLA). Kongresy tego stowa-

rzyszenia, w którym uczestniczą także

przedstawiciele słynnego Smithsonian

Museum w Waszyngtonie, odbyły się

tu dwukrotnie: w 1996 oraz 2014 roku.

Stały się okazją dla zaprezentowania

europejskim i amerykańskim biblio-

tekarzom i muzealnikom dorobku ich

polskich kolegów w zakresie badań nad

wolnomularstwem i upowszechniania

wiedzy o nim. Tutaj też miałem nie-

powtarzalną szansę, aby w lipcu 2014

roku zapoznać członków AMMLA

z projektami wystawy przygotowywa-

nej przez Muzeum Narodowe w War-

szawie Masoneria. Pro publico bono.

Zgromadzeni w sali konferencyjnej Pa-

łacu w Ciążeniu szefowie największych

w Europie i USA muzeów i bibliotek

poświęconych wolnomularstwu kręcili

z niedowierzaniem głowami. Ja sam

nie uwierzyłbym wówczas, że to już

ostatni raz, kiedy międzynarodowe

gremium masonologów zebrało się

w Ciążeniu nad Wartą.

Sit transit gloria mundi! – Tak oto

mija chwała świata!

Nieborów, sierpień 2016

Tadeusz Cegielski

Bibliograa:

Tadeusz Cegielski, 50 lat zbiorów

masońskich Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu. Uroczystość dnia 10 stycz-

nia 2009 roku, „Ars Regia” t. 11, nr

18: 2008/2009.

Andrzej Karpowicz, Geneza i za-

wartość kolekcji druków masońskich

Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu,

„Biblioteka” nr 10 (19): 2006.

Andrzej Karpowicz, Niemieckie

czasopisma masońskie w zbiorach Bi-

blioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.

Zarys historii, część 1, „Ars Regia” t.

3, nr 1: 1993.

Tomasz Kurzawa, Andrzej Kar-

powicz – twórca Pracowni Zbiorów

Masońskich Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu, „Biblioteka” nr 15 (24):

2011.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8W B R A T E R S K I E J S I E C I

rodowisko wolnomularskie w Polsce jest zróżnicowa-

ne. Pracują u nas loże regularne i liberalne, zrzeszone

w obediencjach i niezależne. Wszystkich nas łączy jednak

„wspólna sprawa”. Poprzez rytuał i symbole dążymy do

intelektualnego i moralnego rozwoju siebie samych, jak

i ludzkości. Praca wolnomularska uczy nas prawdziwej

miłości braterskiej, której larami są uczynność, życzli-

wość, tolerancja, wzajemny szacunek. Nosimy w sobie

poczucie ludzkiej godności, wspólnie staramy się dążyć do

Prawdy i uczyć, co (dziś) znaczy być dobrym człowiekiem.

Ważnym elementem „mularskiej roboty” są tzw. deski,

czyli referaty lożowe, w których dyskutuje się problemy

ważne dla lepszego rozumienia tradycji wolnomularskiej

oraz otaczającego nas świata. Stanowią one nieocenioną

pomoc w procesie intelektualno-moralnego doskonalenia

się, stanowią budulec naszej architektonicznej pracy.

Spotykałem się z zarzutami, że masoneria to anachro-

niczna zabawa w teatr, nieprzystająca do współczesnych

realiów. Nie potwierdza tego moje doświadczenie. Rytuał

dyscyplinuje nasze prace, nadaje im rytm i kierunek. Jest

także narzędziem tworzenia wspólnoty, która — o ile nie

ma popaść w anarchię — żyje według określonych reguł.

Różnorodność rytów, w których pracują polskie loże,

jest kolejnym elementem masońskiej różnorodności,

splecionej z elementów racjonalistycznych, duchowych

i ezoterycznych.

ile praca masońska służyć ma doskonaleniu człowieka,

o tyle nie może być anachroniczna. Poszukiwanie

Prawdy, głębsze rozumienie Dobra, wysiłek doskonalenia

się, budowanie braterstwa muszą dokonywać się tu i teraz,

na własnych oczach, na oczach Sióstr i Braci, a także —

przy zachowaniu wolnomularskiej dyskrecji — na oczach

„światowych”.

Ducha słów Cycerona odnajduję także w najbardziej

znanym masońskim dokumencie — w tekście Kon-

stytucji Jamesa Andersona. Czytam w nim, że wolnomular

stwo „to środek zjednywania prawdziwej przyjaźni między

osobami, które inaczej pozostałyby w stałym oddaleniu”.

Szczerze pragnę, by portal stał się środkiem zjednywania

prawdziwej przyjaźni między masonami, pracującymi

w różnych lożach i różnych rytach, Chciałbym także,

by miejsce to pozwoliło na zawiązanie braterskich więzi

między masonami i „światowymi”.

olacy zainteresowani wolnomularstwem mają (nie

zawsze łatwy) dostęp dotekstów poświęconych historii

i dziedzictwu masonerii. Badania na ten temat szczęśliwie

trwają nadal. Chciałbym, aby obok historycznego znaczenia

masonerii, lepiej widoczne stało to, czym wolnomular

stwo żyje teraz. Jestem głęboko przekonany, że prawdy,

do których dochodzimy, ideały, którymi staramy się żyć,

mogą stać się pożywką dla wszystkich, którym zależy na

rozwoju człowieka i życiu społecznym, opartym na bra-

terstwie i szanującym godność każdego człowieka. Jako

że ideały są martwe bez czynów, chcemy mówić i o tym,

co jest nam bliskie intelektualni i moralnie, jak i o tym, co

jako masoni faktycznie robimy.

ierzę, że prawda zmienia świat. Prawda zaś wydarza

się w dialogu, który pozwala spotkać się osobom

o różnych światopoglądach i odmiennych potrzebach.

Spotkanie wymaga jednak uczciwości, rzetelności, otwar-

tości na argumenty, umiejętności słuchania. Niech to będą

prawa, które scalają autorów i użytkowników portalu we

wspólnotę, która dba pospołu o naszą wspólną sprawę.

Na Wsch... Warszawy, listopad 2015

*Tytuł pochodzi od redakcji WP

RZECZPOSPOLITA

TO WSPÓLNA SPRAWA*

B R ... M A R C I N B O G U S Ł A W S K I

„RZECZPOSPOLITA TO WSPÓLNA SPRAWA, O KTÓRĄ DBAMY POSPOŁU, NIE JAKO BEZŁADNA

GROMADA, TYLKO LICZNE ZGROMADZENIE, JEDNOCZONE UZNAWANIEM PRAWA I POŻYTKÓW Z ŻYCIA

WE WSPÓLNOCIE. NAJWAŻNIEJSZĄ PRZYCZYNĄ OWEGO WSPÓŁISTNIENIA JEST NIE TYLE POCZUCIE

BEZRADNOŚCI, CO WRODZONA POTRZEBA BYTOWANIA WŚRÓD INNYCH” MAREK TULLIUSZ

CYCERON

RZECZPOSPOLITA WOLNOMULARSKA

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

W B R A T E R S K I E J S I E C I

dy przestał istnieć Wirtual-

ny Wschód Wolnomularski,

poza kilkoma artykułami

w Wikipedii, stronami obediencji

działających w Polsce (choć nie wszyst-

kich) czy nielicznymi blogami (np.

Aszera, żona Pana Boga), nie było

w zasadzie żadnego porządnego inter-

netowego źródła wiedzy o masonerii.

Czcigodny Mistrz spytał mnie, czy

dałbym radę technicznie udźwignąć

prowadzenie portalu. Zgodziłem się,

choć w poczuciu, że nie jestem w pełni

specjalistą.

Rozmawialiśmy też o tym, jak bardzo

zróżnicowane jest środowisko wol-

nomularskie w Polsce. O różnicach

pomiędzy obediencjami, o nieporo-

zumieniach, które czasami są tłem dla

wędrówek wolnomularzy z obediencji

do obediencji, o decyzjach pewnych

lóż, które postanowiły pracować poza

szerszymi strukturami. Próbowaliśmy

odpowiedzieć sobie na pytanie, co mo-

żemy zrobić, aby w jakiś sposób scalić

środowisko, które przecież połączone

jest „wspólną sprawą” – jak pisał w sło-

wie wstępu do portalu br...Marcin

Bogusławski. Ta wspólna sprawa to

dążenie wszystkich mularzy do rozwo-

ju intelektualnego i moralnego. Tylko

tyle. I aż tyle.

Gros naszych braci patrzy na naszą

inicjatywę internetową z wątpliwościa-

mi co do słuszności tej drogi. Jednak

musimy sobie uświadomić, że nie ma

już powrotu do czasów pochylonego

przy blasku świecy skryby, do papiero-

wych listów i dokumentów. Dorastają

ludzie, którzy nie pamiętają świata bez

Internetu. Część z nich w przyszłości

będzie należała do lóż wolnomular-

skich. Musimy komunikować się z nimi

i c h językiem i i c h sposobem.

Czcigodny Mistrz zainwestował

w szablon, domenę i hosting swoje

prywatne pieniądze i zaczęliśmy pracę.

Ja od strony technicznej, brat Prze-

mysław od strony organizacyjnej. Na

redaktora naczelnego powołał brata

z naszej loży – dr. Marcina Bogusław-

skiego, a nasz II Dozorca, mason 33.

stopnia w Rycie Szkockim Dawnym

i Uznanym, był nam wsparciem i ok-

nem na świat (jego szerokie kontak-

ty w środowisku masonerii nie tylko

polskiej wiele ułatwiają...). II Dozorca

uzyskał też zgodę autorów Wirtualnego

Wschodu Wolnomularskiego na pub-

likację materiałów stamtąd – przez co

ponownie stały się dostępne dla osób

poszukujących informacji o masonerii.

Nigdy jednak nie uważaliśmy się za

kontynuatorów Wirtualnego Wschodu,

szukając własnej tożsamości.

Konguracja „silnika”, na którym

działa portal, instalacja modułów

i dodatków była stosunkowo prosta

i zajęła kilka godzin. Umieszczenie

w portalu treści i adiustacja tychże to

żmudne godziny spędzone przed ekra-

RZECZPOSPOLITA WOLNOMULARSKA

JAK TO SIĘ ZACZĘŁO?

B R ... M I C H A Ł R .











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 N A S Z E I D E E

nem komputera. Zastanawialiśmy się,

kiedy i jak powinniśmy „wyjść z cienia”

prac przygotowawczych, aż pewnej

niedzieli wieczorem powiedzieliśmy

sobie: raz kozie śmierć! Był 8 grudnia

6015 roku Prawdziwego Światła.

Jak pracujemy? Prace redakcyjne

trwają zazwyczaj za pośrednictwem

Internetu. Gdy spotykamy się na pra-

cach, na agapie czy przy kawie, staramy

się nie rozmawiać o portalu, bo jego

duch jest ponadobediencyjny i po-

nadlożowy. Dokładamy wielu starań,

aby ten ekumeniczny wymiar portalu

udało nam się utrzymać.

Za pośrednictwem naszego prolu na

Facebooku i naszego portalu kontak-

tują się z nami profani, którzy proszą

o kontakty z lożami i obediencjami.

Współcześnie profan, nim zapuka do

drzwi świątyni, często najpierw wyśle

maila. Jesteśmy przekonani, że my –

wolnomularze – musimy się do tej

współczesności przystosować. Nasz

cel, czyli szerzenie wiedzy o maso-

nerii oraz zdjęcie z niej odium jakiejś

dziwnej, mrocznej sekty, materializuje

się powoli. Dzięki nam już kilka osób

zaaplikowało do wolnomularstwa,

choć nie wiemy, czy nalnie zostały

inicjowane.

A co do planów na przyszło...

Nadal będziemy pracować nad pre-

zentowaniem prawdziwego wizerunku

masonerii na zewnątrz. Piszemy o tym,

co pozytywne, ale nie budujemy białej

legendy i komentujemy także sprawy

trudne. Myślimy o stworzeniu wir-

tualnej biblioteki wolnomularskiej.

Traktujemy ten projekt jako zadanie

na lata, nie na chwilę.

Wszystkich też zachęcamy nieustan-

nie do przekazywania nam informacji

o tym, czym chcielibyście się podzie-

lić z resztą środowiska i ze światem.

Każdy merytorycznie dobry materiał

opublikujemy. Jeśli chcielibyście po-

móc – zachęcamy. Dodatkowa para

rąk do pracy – zawsze się nam przyda.

Br... Michał R.

WOLNOŚĆ

RÓWNOŚĆ

BRATERSTWO

DEWIZA REPUBLIKAŃSKA

CZY MASOŃSKA?

B R ... D A W I D S T E I N K E L L E R















W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

N A S Z E I D E E

iostrze w sumie się nie dziwię. Bardzo długo wy-

dawało mi się, że te trzy wartości są nieodzownie

związane ze Sztuką Królewską, a bracia i siostry

uznają je za swoją dewizę na wszystkich krańcach zie-

mi i przywołują je rytualnie we wszystkich masońskich

świątyniach. Ba, myślałem nawet, że to właśnie Republika

Francuska zawdzięcza swoją dewizę Wolnomularstwu.

Jednak historia zdaje się temu przeczyć. Wolnomularze

i wolnomularki radzili sobie bowiem bez niej przez długie

lata, by nie powiedzieć – wieki. Niektórzy i niektóre nadal

sobie zresztą bez niej bardzo dobrze radzą.

PROFAŃSKIE POCHODZENIE

ak zauważa historyk, masonolog i brat, Roger Dachez:

„[S]formułowanie Wolność – Równość – Braterstwo

pojawiło się w dyskursie wolnomularskim dopiero po jego

przyjęciu przez Republikę, z pewnością nie wcześniej,

w przeciwieństwie do tego, co głosi pewna nadal żywa

legenda”. Te trzy słowa pojawiają się na francuskich doku-

mentach państwowych z początkiem 1793 roku i w dodatku

w bardzo ciekawym otoczeniu: „Jedność, Niepodzielność

Republiki – Wolność, Równość, Braterstwo, albo Śmierć”...

Potrójna dewiza pojawia się w kontekście wolnomular-

skim po raz pierwszy w czerwcu 1793 roku jako nazwa

wyróżniająca jednej z francuskich lóż. Została ona również

wymieniona w Księdze Architektury Wielce Szanownej

Wielkiej Loży Francji, lecz zaledwie jednokrotnie. Wielką

Lożę rozwiązano w 1799 roku, kilkanaście lat po tym jak nie

wyraziła ona zgody na fuzję z Wielkim Wschodem (1773).

Do 1848 roku nie znajdziemy hasła „Wolność – Równość

– Braterstwo” w żadnych wolnomularskich dokumentach

ani w żadnych tekstach rytuałów masońskich.

S... Irène Mainguy wymienia w swojej słynnej Symbolice

wolnomularskiej na trzecie milenium (2006) wiele innych

dewiz, które widnieją na dokumentach wolnomular-

skich od XVIII wieku. Charakteryzują się one wielką

różnorodnością. Wśród nich, na dyplomach masońskich

wydawanych od XVIII do XIX wieku, mamy: Zbawienie

– Męstwo – Jedność, Cisza – Jedność – Pokój, Zapał –

Jedność – Siła, Dobroczynność – Braterstwo – Tolerancja,

Siła – Mądrość – Jedność, Wiara – Nadzieja – Miłosierdzie,

Jedność – Cnota – Honor. Jak widzimy, „Jedność” zdaje

się wieść prym do końca nowożytności.

PRZEJĘCIE DEWIZY PRZEZ

WOLNOMULARSTWO

Powróćmy jednak do profańskiej historii naszej „ma-

sońskiej dewizy”. 24 lutego 1848 roku tymczasowy

rząd Francji ogłasza „Wolność – Równość – Braterstwo”

za zasady, dewizę i hasło ludu francuskiego. Przywrócona

zostaje również w tym czasie trójkolorowa aga z czasów

Pierwszej Republiki z wyhaowanym napisem „Republika

Francuska” i trzema słowami, o których tutaj mowa.

W tym samym roku dochodzi do ciekawego wydarze-

nia. Rząd zaprasza delegatów lóż wolnomularskich na

ocjalne spotkanie. Padają wówczas interesujące słowa

z ust jednego z delegatów, br... Bertranda. Przywołuje

je br... Charles’a Porsert w pracy pod tytułem La devise

maçonnique „Liberté, Egalité, Fraternité”: „Wolnomula-

Wolność wiodąca lud na barykady

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 N A S Z E I D E E

rze od zawsze umieszczali na swoich sztandarach słowa

Wolność, Równość, Braterstwo. Widząc je teraz na adze

Francji, Wolnomularze przyjmują z radością zwycięstwo

swoich wartości i cieszą się, że cała ojczyzna otrzymała

wolnomularską konsekrację”. Nie sposób nie odnieść

wrażenia, że br... Bertrand zaproponował nową, eufemi-

stycznie mówiąc, nieco rewizjonistyczną narrację genezy

potrójnej dewizy...

Nie trzeba było dalej długo czekać. Niespełna rok później

konwent Wielkiego Wschodu Francji (1849) zmienia

brzmienie pierwszego artykułu swojej Konstytucji i do-

daje do niego zdanie: „Dewizą [wolnomularstwa] było

od z a w s z e (wyróżnienie moje): Wolność, Równość,

Braterstwo”. W tym samym dokumencie W...W...F... dodano

również, że u podstaw wolnomularstwa znajduje się „wiara

w Boga i w nieśmiertelność duszy”. Z tych fundamental-

nych założeń przyjdzie jeszcze Wielkiemu Wschodowi się

wycofać za kilkadziesiąt lat.

o szkotyzmu dewiza ta traa dopiero w 1873 roku, gdy

zostaje zaakceptowana przez Radę Najwyższą Francji.

Następnie przyjmują ją dwie inne francuskie obediencje –

Wielka Symboliczna Loża Szkocka (1880) i Wielka Loża

Francji, powołana ponownie do życia między 1894 a 1896

rokiem. Uznaje ją także Międzynarodowy Mieszany Zakon

Wolnomularski „Le Droit Humain” założony w 1901 roku.

Zagościła ona również w Rytuałach Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji i Wielkiej Loży Kultur i Duchowości, w których to

po potrójnym Wezwaniu Szkockim Siostry i Bracia wznoszą

okrzyk składający się z tych trzech wyrazów.

DWUDZIESTOWIECZNE PRÓBY REFORMY

wróćmy uwagę, że historia wolnomularstwa zna także

próby zmiany dewizy. Po wojnie niejaki „stary Filozof”

w masońskim czasopiśmie „La Chaîne d’Union” zapro-

ponował, aby „równość” (fr. égalité) zastąpić „sprawied-

liwością” (fr. équité). To ostatnie słowo oddaje bowiem

według niego lepiej „niepodważalne ideały”, do których

zmierza zakon, „równie znakomite jak te ujęte w triadzie

cnót teologalnych”.

Reformę tę gorąco popierał br... Jules Boucher, który

w swojej pracy La Symbolique maçonnique z 1948 roku

zaproponował jednocześnie zastąpienie Braterstwa –

Przyjaźnią. Braterstwo jego zdaniem „implikuje jedynie

przypadkową relację”. „Dwóch braci (zrodzonych z tej

samej matki) – tłumaczy – może równie dobrze nie od-

czuwać wobec siebie żadnej przyjaźni”. Stąd pomysł na

nową dewizę i nowe rytualne Wezwanie: „Wolność – Spra-

wiedliwość – Przyjaźń”. W języku francuskim każde z tych

słów (Liberté, Equité, Amitié) składa się z trzech sylab i,

jak zauważa Boucher, „w pełni wyraża Ideał Masoński”.

Te wszystkie próby spełzły jednak na niczym. Większość

europejskich obediencji, które wprost się wywodzą lub

miały w pewnym momencie swojej historii styczność z wol-

nomularstwem francuskim, nadal przywiązuje dużą wagę

do Wolności, Równości i Braterstwa. Dewiza ta zagościła

w kontynentalnych rytuałach masońskich i wydaje się, że

zagrzanego przez siebie miejsca za szybko nie zechce oddać.

Br... Dawid Steinkeller

Wielka Loża Kultur i Duchowości

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

T E M P L U M I K O Ś C I Ó Ł

mponuje rozmachem, wysmako-

waną scenograą i bogactwem

eksponatów – w większości po

raz pierwszy pokazanych publicznie.

Próbuje odczarować czarną legendę

braci w fartuszkach, wdowich dzieci,

co to jednych intrygują fenomenem

braterstwa, duchowości, magii i mi-

stycyzmu, a innych niepokoją domnie-

maną spiskowością przejmowania kon-

troli i władzy nad światem. Cyrkiel

i węgielnica, trójkąt i oko, płonąca

gwiazda i wielka litera „G” nawiązująca

do tajemnej gnosis, to tylko niektóre

symbole z ponad dziewięćdziesięciu,

którymi posługują się wolnomularze.

im są? Stronnikami ciemnych

sił historii, nieszkodliwymi eks-

centrykami, luminarzami postępu

świata wolnych ludzi. Za zamknię-

tymi drzwiami ich świątyń tajemnica

przez wieki, a dyskrecja współcześnie

przenika adeptów sztuki „ociosywa-

nie kamieni” w rytualnym procesie

samodoskonalenia się na kolejnych

poziomach wtajemniczenia.

rancuscy wolnomularze nie mogą

narzekać na brak nowych powołań

– jest ich ponad cztery razy więcej niż

30 lat temu i każdego roku przybywa

ok. 3 tys. Co więc przyciąga współ-

czesne dzieci Internetu do masoń-

skich świątyń? Dlaczego akceptują

dawne reguły, ryty, rytuały? Czy to

tylko deklarowany głód duchowości,

chęć bycia w braterskiej wspólnocie

w czasach agresywnego indywiduali-

zmu, nimb wpisania się w legendarny

krąg tradycji wielu stuleci, sięgającej

starożytnego, mistycznego świata?

Wszak masonem miał być już Noe,

budowniczy biblijnej arki, który razem

z wiedzą geometryczno-architekto-

niczną miał posiąść tajemną doktrynę

o Wielkim Budowniczym Wszech-

świata, zwanym Wielkim Geometrą.

Za założyciela masonerii uchodził Hi-

PARYSKI NIE-CO-DZIENNIK

„G” JAK GNOZA – ALBO WOLNOŚĆ,

RÓWNOŚĆ, BRATERSTWO

L E S Z E K T U R K I E W I C Z













P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 S E K R E T Y W A R S Z T A T U

ram, legendarny budowniczy świąty-

ni Salomona w X wieku przed Chry-

stusem, zamordowany za to, że nie

chciał wyjawić tajemnic swego rze-

miosła. W średniowieczu nosicielami

tej wiedzy mieli być budowniczowie

gotyckich katedr zrzeszeni w cechach

wolnych murarzy, stąd – wolnomu-

larze. Czy też motywy poddania się

masońskiej inicjacji są dzisiaj bardziej

pragmatyczne? Imperatyw braterstwa

i wzajemnej solidarności sprzyja ka-

rierze zawodowej, ułatwia zaistnienie

na społecznej scenie. Bywa więc, że

wspólnota z siecią swych struktur i po

wiązań staje się szkołą drugiej szansy.

olnomularstwo od początku

Republiki francuskiej – tak jak

i amerykańskiej – żyje w konkubinacie

z państwem i władzą publiczną. Ojco-

wie założyciele Stanów Zjednoczonych

zaadaptowali zasady masońskie, wpi-

sując je do amerykańskiej konstytucji.

Z kolei dewiza „wolność, równość, bra-

terstwo” zrodzona w lożach masonerii

francuskiej stała się krzykiem rewolu-

cjonistów i symbolem Francji. Dziś,

podzielając ideały republikańskie, wy-

słuchują oni francuskich kandydatów na

prezydenta w zakresie siedmiu wartości

– demokracji, laicyzacji, solidarności,

obywatelskości, godności, środowiska

naturalnego i praw człowieka. Bastio-

nami ich wpływów są ministerstwa ad-

ministracji, edukacji i bezpieczeństwa.

I nawet jeśli ministrowie tych resortów

nie są masonami, to są nimi otoczeni.

Również federacje sportowe – tenisa,

rugby i piłki nożnej – są coraz bardziej

otwarte na obecność w nich bractwa

„synów słońca”.

wiat się globalizuje i „budowniczo-

wie wielkiej świątyni ludzkości”

spotykają się z coraz mniejszą liczbą

granic. Zazwyczaj zbierają się dwa razy

w miesiącu, doskonaląc się duchowo

i moralnie w miłości braterskiej, tole-

rancji i wolności poszukiwania prawdy,

kończąc swe spotkania tradycyjnym

bankietem – agapą. Przynależą do róż-

nych rytów, lóż, obediencji. Najliczniej-

sza i najstarsza to Wielki Wschód Francji

z blisko 50 tys. członków. Wschód –

święty kierunek masonerii – nawiązuje

do miejsca Ziemi Obiecanej. Loża [po-

winno być – obediencja, red. WP] ta ma

tendencje lewicowe i wyznaje zasady

aktywnego uczestnictwa swoich braci

w życiu publicznym. Kolejna – Wiel-

ka Francuska Loża Narodowa – liczy

około 40 tys. członków i sytuuje się na

prawicy. Historycznie wywodzi się od

masonów anglosaskich, zjednoczonych

300 lat temu w londyńskiej gospodzie

„Pod Gęsią i Rusztem”. Inne to: Wielka

Loża Francji (30 tys. członków), Wielka

Loża Kobieca [w Polsce używamy słowa

Żeńska, red. WP] Francji (25 tys.) oraz

koedukacyjna o nazwie Prawo Ludzkie

[Le Droit Humain, red. WP] (20 tys.).

a ścianach widnieją wizerunki

słynnych wolnomularzy: Goethe,

Franklin, Churchill, Chagall, Mozart,

Monteskiusz... Przy tym ostatnim ktoś

nabazgrał niepoprawnie politycznie

parafrazę jego podziału władz na usta-

wodawczą, wykonawczą i sądowniczą

– a mianowicie: „Pierwsza władza to

masoni, druga – homoseksualiści, trze-

cia – radź sobie sam”. Tak kończy się

edukacyjna inicjacja profanów. Przy

dźwiękach Czarodziejskiego etu i innej

kantaty masońskiej Mozarta opusz-

czam ekspozycyjne sale Biblioteki

Narodowej im. Mieranda.

Na zewnątrz okazałej budowli słońce

jakby góruje w zenicie. Południe. Dla

synów słońca to pora szczególna. Wtedy

otwierają swe loże*, które w samej Fran-

cji skupiają 300 tysięcy masonów. Poło-

wa z nich jest aktywna, reszta usnęła lub

zawróciła w pół drogi. Ale, jak mawiają

starzy wolnomularze: raz wtajemniczo-

ny – na zawsze wtajemniczony”.

LESZEK TURKIEWICZ

Turkiewicz@ee.

Publikujemy za zgodą autora i redak-

cji ANGORY nr 27 z 3 lipca 2016 r.

*Otwarcie prac „w samo południe”

masoni także traktują symbolicznie, jak

też ich zamknięcie „o północy”, red WP.





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

ego wybór jak na francuskie warunki był bardzo

wyraźny. Dostał 24 głosy Rady Zakonu, która liczy

35 członków. Christophe Habas przejął funkcję po

Danielu Kellerze, który pełnił ją od 2013 roku. Z ra-

cji wcześniejszego pełnienia funkcji zastępcy Wielkiego

Mistrza Christophe Habas będzie pełnił obowiązki tylko

rok, ale rok bardzo ważny zarówno dla Francji (wybory

prezydenckie), jak i dla świata.

Christophe Habas jest człowiekiem bardzo trzeźwo

oceniającym sprawy, niepoddającym się modom i popraw-

ności politycznej. Ostrzega zarówno przed prawicowym

wzrostem przemocy, przed fanatycznym traktowaniem

religii, jak też przed złem ultra-liberalizmu. Zapytany tuż

po wyborze o najbardziej modny temat we Francji, czyli

o zakaz noszenia burkini, odpowiedział, że burkini to

sprawa indywidualna. Boi się, że temat jest manipulacją

polityczną, która może w świadomości wzbudzić zamie-

szanie w kwestii tego, czym jest, a czym nie jest świeckość

w państwie.

Christophe Habas kilkakrotnie gościł w Polsce. Reprezen-

tował Wielki Wschód Francji na uroczystościach Wielkiego

Wschodu Polski. Występował też jako prelegent na konfe-

rencji „Laickość w państwie, w prawie i w społeczeństwie.

Doświadczenia Belgii, Francji oraz Polski”. Konferencję

organizowała Katedra Prawa Wyznaniowego Wydziału

Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego przy

pomocy organizacji pozarządowych. Trzeci bardzo ważny

kontakt nowego Wielkiego Mistrza ze sprawami polskimi

miał miejsce w marcu br. w Paryżu. Christophe Habas wraz

z przedstawicielem Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej ot-

wierał wystawę „230 lat tradycji wolnomularskich Wielkiego

Wschodu w Polsce”. Przypomnijmy, że wystawa miała miejsce

w Muzeum Masońskim na rue Cadet w siedzibie Wielkiego

Wschodu Francji. Otwierając ją, Christophe Habas wykazał

się bardzo dobrą znajomością historii masonerii polskiej,

przypominał działania emigracyjnej loży Kopernik, bardzo

dużo mówił o naszych wzajemnych partnerskich stosunkach.

Serdecznie gratulujemy nowemu Wielkiemu Mistrzowi.

Br... TS

CHRISTOPHE HABAS

WIELKIM MISTRZEM WWF









P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

FRANCISZEK: ANI KRYPTO-MASON,

ANI KRYPTO-KOMUNISTA

SWÓJ GADA DO SWEGO

PAPIESKIE PORÓWNANIA

ysłałam letniego „Wolnomularza Polskie-

go” do redakcji „Polityki”; konkretnie

do red. Adama Szostkiewicza. W artykule (na

powitanie papieża Franciszka w Polsce) pisałam

o konieczności i możliwości dialogu masońsko-

-katolickiego. Zacytowałam w nim red. Szost-

kiewicza, gdy pisał kilka lat temu o „Dziedzińcu

Pogan” i jego znaczeniu w dialogu katolików

z ludźmi niewierzącymi. Dziś otrzymałam list

z „Polityki” i cytuję go bez skrótów:

„Szanowna Pani, dziękuję za «Wolnomularza» i ciepłe słowa.

Sądzę, że ów «dialog masońsko-katolicki» trwa od dawna i przyno-

si owoce. Z natury rzeczy nierzucające się w oczy, lecz przenikające

do naszych ukrytych zakamarków umysłu, serca i duszy. Co do

Franciszka, to rywalizują poniekąd o niego katolicy antysoborowi

(którzy II Sobór Watykański uznają za triumf masonerii) i or-

todoksyjni marksiści – jedni i drudzy widzą w nim coś, czego ja

nie widzę. Nie wydaje mi się, ani żeby był krypto-masonem, ani

krypto-komunistą. Ale kim ja jestem?… Serdecznie pozdrawiam

Red. Adam Szostkiewicz

udycja red. Sulika w radiu TOK FM z moim udziałem

o możliwości dialogu katolicko-masońskiego, na

kanwie letniego „Wolnomularza Polskiego”, którą nadano

wieczorem w dniu przyjazdu papieża Franciszka do Polski,

cieszy się sporym zainteresowaniem. Zwłaszcza na prawicy.

Dowodzi ich zdaniem, że „swój gada do swego”. Znalazłam

pewien cytat na portalu Fronda.pl. Pisał tam ktoś o ksywce

clatron mj_osinski: „Masoneria – armia antychrysta w Koś-

ciele działa od dawna, ale wygląda to właśnie tak, jakby

doprowadzili do odsunięcia Benedykta XVI i zainstalowali

swojego człowieka tak wysoko. Dlatego tak szybko świa-

towe media wyczuły, że mają swojego człowieka i bardzo

szybko rozpoczęto propagandę wynoszenia Franciszka do

góry, mimo że massmedia są antychrześcijańskie. Nawet

Elton John już dawno ogłosił Franciszka świętym”. Gdyby

głupota potrała fruwać… #

P2 wywrócił lub pomógł wywrócić komunę – to fakt.

A może na naszych oczach Franciszek podstawia

nogę globalnemu kapitalizmowi? Niektórzy z naszych

braci wytykają Franciszkowi antygenderyzm i ochronę

życia. Ja osobiście zdziwiłabym się, gdyby papież... nie

mówił o ochronie życia „od chwili poczęcia”. Przecież

inne podejście wywraca do góry nogami całe pojmowa-

nie wiary katolickiej. Takie Zwiastowanie np. – katolik

inaczej myśleć nie może, po prostu! Co innego jest

jednak przekładać tę wiarę na język ustaw w świeckim

państwie i narzucać je wszystkim członkom społeczeń-

stwa czy nakładać kary więzienia za aborcję. Gdy piszę

o „podkładaniu nogi”, myślę o franciszkowej teologii

wyzwolenia, nie podszytej marksizmem, a po prostu

Ewangelią. W tym sensie Jezus też był wywrotowcem

i wywrócił świat starożytny do góry nogami.

Mnóstwo zastrzeżeń do Franciszka ma skrajna, rady-

kalna prawica, oskarżając go o powiązania masońskie,

nazywając antypapieżem lub jeszcze gorzej – Antychry-

stem. „Jeszcze się taki nie urodził...” – powiem zgodnie

z przysłowiem. Dla mnie Franciszek to sumienie bez-

dusznego świata. Te 5 dni oddychałam czymś z założenia

dobrym, prostym, podstawowym. Mogłam powiedzieć

wnuczce: – Widzisz Emilko, tak jak dziadziuś Adam

kazał ci na całe życie zapamiętać słowa: proszę, prze

praszam, dziękuję, tak samo mówi i papież Franciszek.

Pośmialiśmy się wspólnie z kanapy, bo z niej oglądaliśmy

Franciszka. Wzięliśmy domowego kota Rysia za łapki,

by dołączył do naszego braterskiego łańcucha. Pewnie

lozofowie i myśliciele nazwą to infantylizmem, czyli

zdziecinnieniem, ale niech tam, mogę być infantylna,

nierealistyczna. Tyle wspaniałych idei już w życiu wi-

działam, gdy z hukiem się waliły. Także masoneria bez

dobrych uczynków wobec bliźniego – brata i siostry

jest pusta. Więc zamiast patrzeć na szklankę do połowy

pustą i mówić: „o, ile pustki”, wolę patrzeć w stronę tej

pełni i powiedzieć: „O, mogę się napić tej wody życia”.

Mirosława Dołgowska-Wysocka

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

danie wyraża stanowisko Einsteina wobec mecha-

niki kwantowej, szczególnie zasady nieoznaczo-

ności Heisenberga, której noblista nie uznawał,

z którą nigdy się co do zasady nie pogodził. Co do zasady,

albowiem sam pracował przecież nad teorią wszystkiego,

która z założenia pogodzić miała teorię względności, czyli

zasady funkcjonowania świata w makroskali, i mechanikę

kwantową obejmującą reguły, jakie panują w mikroskali.

Dzisiaj zdanie to chętnie cytowane jest przez przeciwników

ewolucji biologicznej.

powiada się, że Niels Bohr, wieloletni przyjaciel

Einsteina, tak się zirytował uporem autora teorii

względności, że kiedyś powiedział do niego: „Albercie!

Przestań mówić Panu Bogu, co ma robić!”. Powstają zatem

dwa pytania – czy Architekt Wszechświata istnieje? I kolej-

ne – czy, jeśli istnieje, to gra w kości, czy jest precyzyjnym

Zegarmistrzem Światła?

yłem niegdyś bardzo wierzącym i praktykującym

katolikiem, co skończyło się wiele lat temu i po okre-

sie totalnego ateizmu zacząłem z powrotem odzyskiwać

wiarę, choć bliżej mi było chyba jeszcze niedawno do

agnostyka niż wierzącego. W masonerii liberalnej nie ma

wymogu bycia osobą wierzącą, a jednak podczas naszych

prac zawsze do Architekta Wszechświata się odwołujemy

CZY ARCHITEKT

WSZECHŚWIATA GRA

W KOŚCI?

B R ... J A C E K Ś .









P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

i w czasie prac towarzyszy nam delta promienista, której

odpowiednikiem w religii jest oko opatrzności. Co więcej,

w pierwotnym tekście Konstytucji Jamesa Andersona było

obecne sformułowanie:

Mason powinien, z tytułu swojej przynależności, przestrzegać

Prawa moralnego i, jeśli dobrze rozumie zasady Sztuki, nigdy

nie będzie bezmyślnym ateistą ani libertynem nieuznającym

żadnej religii.

mojej ocenie istnieje tzw. siła wyższa, ale nie mogę

przesądzić, czy jest to Bóg, niezależnie od swojego

imienia, czy rodzaj energii, która trwa od zawsze i zawsze

trwać będzie, czy też może – co brzmi dość racjonalnie

– wyższa cywilizacja, która niegdyś odwiedziła Ziemię

i przyspieszyła rozwój intelektualny i technologiczny ludzi.

Dlaczego najbardziej przekonuje mnie zdeniowanie jako

Architekta Wszechświata właśnie obcej cywilizacji? W 1964

roku rosyjski astronom Nikołaj Kardaszew zaproponował

klasykację zaawansowania technicznego cywilizacji we-

dług kryterium ilości energii przez nią wykorzystywanej.

• Typ 0– reprezentantem tego typu jest cywilizacja

ziemska. Aby zakwalikować się do tej grupy, inteligentne

stworzenia zamieszkujące daną planetę muszą przejawiać

podstawowe umiejętności cywilizacyjne, m.in. muszą być

w stanie wieść zorganizowane życie miejskie, posługiwać

się pismem, mieć rozwinięty handel, jakiś rodzaj organi-

zacji zajmowanego terytorium i być w stanie budować za

pomocą prostych sposobów monumentalne budowle.

Za przykład jednego z pierwszych takich tworów naZie-

mimożna wziąć cywilizacjęstarożytnego Egiptu, gdzie

budowano miasta, posiadano swoje pismo (hieroglify),

rozwinięty handel, krajem rządziłfaraon, a cywilizacja

była w stanie również budować monumentalne budowle

(piramidyi różnego typu świątynie). Według niektórych

naukowców na obecnym stopniu rozwoju cywilizacji

ludzkość jest bliska przejścia do następnego typu. We-

długMichio Kakuludzkość osiągnie kolejny poziom

cywilizacyjny w 2100 roku.

• Typ I– cywilizacja wykorzystujca energi porówny-

waln z t, która jest dostarczana Ziemi przez Słoce.

Szacowany potencjał takiej cywilizacji obejmuje np.

znaczny stopień kontroli nad swoją planetą (np. powstrzy-

mywanietrzęsień ziemi,huraganów), kontrolowanie

i wykorzystywaniereakcji termojądrowych. W kontekście

podobnych cywilizacji można wspomnieć okolonizacji

kosmosu,sondach von Neumanna,satelicie Dysona-

-Harropa,sferze Bernala czytechnologicznej osobliwości.

• Typ II– cywilizacja wykorzystujca energi porów-

nywaln z t, która jest emitowana w postaci wiatła

przez Słoce. W kontekście podobnych cywilizacji można

wspomnieć o podróżach międzygwiezdnych,pierścieniu

Nivena,sferze Dysona,bojowych stacjach kosmicz-

nychzdolnych niszczyć całe planety czy osuperkompu-

terze Matrioszce. Fizyk Michio Kaku szacuje, że cywili-

zacja ludzka osiągnie ten poziom około 2800 roku[1].

Fikcyjne cywilizacje, takie jakZjednoczona Federacja

Planetz lmówStar TrekorazImperiumz gryWarham-

mer 40000są właśnie na etapie drugim.

• Typ III– cywilizacja zdolna do wykorzystania ener-

gii porównywalnej z energi wiatła emitowanego

przezgalaktyk. Taka cywilizacja prawdopodobnie

włada całą galaktyką, energię czerpie z milionów gwiazd,

a także np.gwiazd neutronowychiczarnych dziur. Michio

Kaku uważa, że cywilizacja ludzka osiągnie ten etap za

około 10 000 lat.

Kolejne stopnie zostały zaproponowane przez amery-

kańskiego pisarzafantastyki naukowejIsaaka Asimova:

• Typ IV– cywilizacja zdolna do wykorzystania energii

dostpnej w swojejsupergromadzie. Taka cywiliza-

cja włada całą supergromadą galaktyk, energię czerpie

z tysięcy galaktyk. Zdaniem Michio Kakucywilizacja

Qz serialuStar Trekreprezentuje typ IV.

• Typ V– cywilizacja zdolna do wykorzystania energii

z całego dostpnegoWszechwiata.

Przyjmując istnieniewieloświatów, możliwe jest wyróż-

nienie dodatkowych poziomów:

• Typ VI– cywilizacja zdolna do wykorzystania energii

z wielu wszechwiatów. Cywilizacja może zmieniać

prawa zyczne wszechświatów równoległych, a także

przemieszczać się między nimi, np. uciec z zapadającego

się wszechświata.

• Typ VII– cywilizacja okrelana jako „boska”, zdolna

do kreacji jednego lub wicej wszechwiatów. Ilość

otrzymywanej energii jest nieskończona, uzależniona

tylko od liczby i rozmiarów stwarzanych wszechświatów.

Cywilizację można uznać za nieskończoną, nawet jeśli

energia tworzonego nowego wszechświata pochłonie

całkowitą energię istniejącego.

est to oczywiście klasykacja teoretyczna, ale przyznać

musimy, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby spróbować

chociaż rozważyć jej prawidłowość.

Odnosząc się do obcych cywilizacji, zwróćmy uwagę

na fragment Księgi Ezechiela ze Starego Testamentu:

„...otworzyły się niebiosa i miałem widzenie Boga. [...] oto

gwałtowny wiatr powiał z północy i pojawił się wielki ob-

łok, płomienny ogień i blask dokoła niego, a z jego środka

spośród ognia lśniło coś jakby błysk polerowanego kruszcu.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

A wpośród niego było coś w kształcie czterech żywych istot.

A z wyglądu były podobne do człowieka. Lecz każda miała

cztery twarze i każda cztery skrzydła. Nogi ich [...] lśniły

jak polerowany brąz. Pod ich skrzydłami z czterech stron

były ludzkie ręce. A pośrodku między żywymi istotami

było coś jakby węgle rozżarzone w ogniu, z wyglądu jakby

pochodnie; poruszało się to pomiędzy żywymi istotami.

Ogień wydawał blask, a z ognia strzelały błyskawice. A gdy

spojrzałem na żywe istoty, oto na ziemi obok każdej ze

wszystkich czterech żywych istot było koło. A wygląd kół

i wykonanie było jak chryzolit i wszystkie cztery miały

jednakowy kształt; tak wyglądały i tak były wykonane,

jakby jedno koło było w drugim. Gdy jechały, posuwały

się w czterech kierunkach, a jadąc, nie obracały się, wszyst-

kie cztery miały obręcze i były dokoła pełne oczu. A gdy

żywe istoty posuwały się naprzód, wtedy i koła posuwały

się obok nich, a gdy wznosiły się ponad ziemię, wznosiły

się i koła i słyszałem szum ich skrzydeł jak szum wielkich

wód... Nad ich głowami było coś z wyglądu jakby kamień

szarowy w kształcie tronu; a nad tym, co wyglądało na

tron, u góry nad nim było coś z wyglądu podobnego do

człowieka. A wyżej [...] widziałem jakby błysk polerowa-

nego kruszcu, z wyglądu jak ogień wewnątrz niego”.

o ciekawe, amerykański inżynier pracujący dla NASA,

Josef Blumrich opatentował wedle opisu proroka

Ezechiela bardzo przydatne urządzenie, jakby „wszech-

łaz” – pojazd do poruszania się we wszystkich możliwych

terenach i uzyskał nań patent USA w roku 1974. Pojazd

Blumricha to po prostu duża obręcz zbudowana z niezależ-

nie obracających się segmentów. W wyniku tego obręcz ta

porusza się we wszystkich kierunkach bez zmian ustawienia

osi obrotu w stosunku do kierunku ruchu.

Starym Testamencie jest znacznie więcej ciekawo-

stek, jak choćby fragment Księgi Rodzaju: „A kiedy

ludzie zaczęli się mnożyć na ziemi, rodziły im się córki.Sy-

nowie Boga, widząc, że córki człowiecze są piękne, brali je

sobie za żony, wszystkie, jakie im się tylko podobały.Wtedy

Bóg rzekł: «Nie może pozostawać duch mój w człowieku

na zawsze, gdyż człowiek jest istotą cielesną: niechaj więc

żyje tylko sto dwadzieścia lat».A w owych czasach byli na

ziemi giganci; a także później, gdy synowie Boga zbliżali

się do córek człowieczych, te im rodziły. Byli to więc owi

mocarze, mający sławę w owych dawnych czasach”.

oś musi być, w mojej ocenie, na rzeczy. Oczywiście

nie jest do końca niemożliwe, aby nasz świat i nasz

gatunek powstał zupełnym przypadkiem. Podobnie można

spróbować rozpatrywać słynne twierdzenie o nieskończo-

nej liczbie małp, któremówi, żemałpanaciskająca losowo

klawiszemaszyny do pisaniaprzez nieskończenie długi

czas, prawie na pewno napisze dowolnie wybrany tekst,

taki jak na przykładkompletny dorobekWilliama Szeks-

pira. Prawdopodobieństwo jednak napisania przez małpę

zadanego tekstu, złożonego z dużej liczby znaków, jak na

przykładHamlet, jest tak małe, że szansa wystąpienia zadane-

go ciągu znaków nawet w czasie rzędu wieku Wszechświata

jest znikoma. W 2003 roku przeprowadzono zresztą dla

żartu eksperyment z sześciomamakakami czubatymi, ale

ich wkład w literaturę ograniczył się jedynie do pięciu stron

składających się głównie z literS (pominę fakt atakowania

i wypróżniania się na klawiaturę). Podobnie w mojej ocenie

jest z otaczającym nas światem. Ktoś lub coś musiało być

jego inspiratorem. Niestety, najprawdopodobniej nie była

to istota idealna, patrząc na przeszłe i obecne czasy oraz roz-

miary tragedii ludzkich zdarzających się codziennie. A może

taki właśnie był i jest plan, zgodnie z teorią predestynacji?

Nie sposób nie odnieść się w tym miejscu do Archi-

tekta Wszechświata w rozumieniu wolnomularskim.

Moją uwagę zwróciła przede wszystkim anonimowa mi-

niatura francuska ,,Architekt wszechświata”, która po

wstała w XIIIw. Bóg przedstawiony jest jako człowiek

w średnim wieku – około 40 lat. Twórca jest zamyślony,

coś odmierza – najprawdopodobniej jest to świat, który

w tym momencie tworzy. Ma on niebiesko-pomarańczową

szatę, brązowe, długie włosy i brodę, oczy czarne, jest bez

butów, pochylony, gdyż trzyma swoje dzieło, które wydaje

się być bardzo ciężkie. Na jego głowie widać aureolę, co

świadczy o tym, że jest on świętym.

wiat jest konstruowany przy pomocy cyrkla, który

jest przyrządem geometrycznym. Wszechświat przy-

pomina kulę podzieloną na warstwy. Jedna z nich jest

brązowa, druga niebieska, następna czarna z planetami,

a ostatnia żółta.

Bardzo interesujący jest fakt, że Architekt niejako wy-

chodzi poza miniaturę. Myślę, że autor zrobił tak, aby

pokazać, iż Bóg nie jest w niczym ,,uwięziony” (może

w każdej chwili jak gdyby wyjść z obrazu), czyli kieruje

się własnymi prawami.

Na koniec, pragnąc dokonać pewnego przewrotnego

podsumowania, pozwolę sobie zacytować krótkie opowia-

danie Rolanda Topora pt. Sprawiedliwość ścigająca zbrodnię:

„Oko patrzyło na Kaina. Nie widziało go zbyt wyraźnie.

Oko się starzało i psuł mu się wzrok. Zachodziło łzami.

Łzy groteskowo wykrzywiały niewyraźną sylwetkę Kaina.

Morderca wpadł w panikę i uciekł. Oko, wierne nakazanej

misji, ścigało go bez ustanku. Aby odeń uciec, nieszczęś-

nik skrył się w śmierci. Oko jednak weszło za Kainem

do grobu i patrzyło nań, widząc coraz gorzej. Zamrugało

kilkakroć, a gdy to nie pomogło, zbliżyło się. Jeszcze bliżej.

Całkiem blisko. – Och, nie! – jęknęło oko. Ujrzało nie

Kaina, lecz Abla”.

Br... Jacek .

Deska wygłoszona podczas prac Sz... L... Wolność Przy-

wrócona na Wsch... Warszawy, WWP w kwietniu 2016 r.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

dy śnimy na jawie, nasz wzrok błądzi bez celu,

ślizgając się zaledwie po powierzchni świata

rzeczywistego. Patrzymy, ale nie widzimy, bo

tak naprawdę jesteśmy zatopieni w wewnętrznych obra-

zach. Umysł rzeczywiście robi się jakby senny, rozmyty,

rozproszony.

Gdy jadę pociągiem, najchętniej wybieram miejsce przy

oknie i sącząc stygnącą kawę kupioną na dworcu, potraę

godzinami wpatrywać się w mija-

ne krajobrazy i widoki. Ceglane

dworce, senne przedmieścia, sza-

re pola, bezlistne lasy, betonowe

osiedla, chmury sunące po niebie.

Ciąg obrazów zamienia się w rodzaj

wiersza albo opowieści, w której

fabuła jest niejasna, albo nie ma jej

w ogóle. Fale mózgowe przełączają

się z konkretnych, prozaicznych fal

beta na półsenne, zamglone fale

alfa.

„Ja nie śpię, ja twórczo myślę” –

twierdził poeta. Rzeczywiście, głęboka reeksja i proces

twórczy często zawieszone są gdzieś między snem a jawą,

czyli w przestrzeni, którą coraz rzadziej odwiedzamy

w bombardowanym bodźcami świecie. Znudzeni błąka-

my się w świecie szklanych ekranów: między ekranem

komputera, telewizora, tabletu i smartfona. Jest to jednak

inny rodzaj wędrówki od tej, którą odbywa wzrok, śledząc

obrazy za oknem. Te obrazy oferują gotowe interpretacje,

domagają się, by je polubić, udostępnić, ale już niekoniecz-

nie przeżyć czy przemyśleć. Tempo jest zbyt intensywne.

Obrazy pojawiają się i znikają, zostawiając po sobie tylko

pozory treści.

W codziennym pędzie coraz mniej

czasu na nudę. A nuda to czas,

w którym myśli mogą biec włas-

nymi drogami i układać na nowe

sposoby. To okazja, by głębiej wejść

w swój wewnętrzny świat i wsłuchać

w wewnętrzny głos. Mówiąc języ-

kiem masońskim, żeby odnaleźć

pion. Żeby go poczuć.

Szczelnie wypełniając zmysły

i neurony treściami płynącymi z ze-

wnątrz, łatwo możemy doprowadzić

do sytuacji, w której umysł będzie przypominał wypchany

po brzegi magazyn. A czyż nie powinien być raczej pra-

cownią, w której jest również przestrzeń na generowanie

O POŻYTKACH

Z WYGLĄDANIA

PRZEZ OKNO

S ... A L E K S A N D R A E . W Y S O C K A







Odtwarzany pieczołowicie

iniespiesznie powtarzalny rytuał

wprowadza w trans. Pozwala

przełączyć umysł w tryb alfa,

wktórym symbole odrywają się od

swojej zycznej formy iożywają,

nabierając swoistych znaczeń.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

własnych reeksji? Żeby tak mogło być, potrzebny jest

czas. Potrzebny jest spokój. I potrzebna jest nuda.

A nuda cieszy się złą sławą w społeczeństwach, w których

dużą wagę przywiązuje się do osobistej produktywności.

Trzeba produkować, działać, przetwarzać, realizować

zadania. I nie ma w tym nic złego, przeciwnie. Pod wa-

runkiem, że utrzymana jest równowaga. Tak jak w od-

dychaniu – każdy wdech jest równoważony wydechem.

I jeszcze raz. I jeszcze raz. Od pierwszego wdechu, aż po

ostatnich wydech. Warto zwrócić też uwagę, że u więk-

szości z nas pomiędzy wdechem a wydechem następuje

krótka przerwa. Podobnie jest z przyswajaniem bodźców

ze świata. To jest wdech. Potem chwila zatrzymania.

A potem wydech. Gdy bierzemy więcej wdechów niż

wydechów, gdy nie robimy przerw między wdechem

a wydechem – oddech zaburza się. Może dojść do hi-

perwentylacji, a nawet do omdlenia.

Wiele przeładowanych bodźcami dzieci kultury Zachodu

poszukuje równowagi w myśli Wschodu, która zaprasza do

zatrzymania się, śledzenia oddechu, kontemplacji pustki.

Jak w tym żarcie obrazkowym, gdzie na dużej pustej prze-

strzeni siedzą w pozycji medytacyjnej mężczyzna i chło-

piec w strojach mnichów buddyjskich. „Któregoś dnia to

wszystko będzie twoje!” – mówi mężczyzna do chłopca.

Skarbem jest właśnie wielka pustka – cicha i spokojna

jak sam Kosmos.

Zatrzymanie oferuje też loża masońska. Odtwarzany

pieczołowicie i niespiesznie powtarzalny rytuał wprowadza

w trans. Pozwala przełączyć umysł w tryb alfa, w którym

symbole odrywają się od swojej zycznej formy i oży-

wają, nabierając swoistych znaczeń. W którym niebo na

sklepieniu ożywa, a kamienny pion nie wisi na metalowej

lince, ale lewituje w powietrzu. Temperatura w alchemicz-

nym piecu rośnie, umożliwiając przemianę pierwiastków

w złoto. A przecież nieodłącznym elementem rytuału jest

powtarzalność. Nuda. Razić może również jego archaicz-

ność, która jeszcze uwydatnia, że te same słowa i gesty

powtarzane są od wielu pokoleń. Nuda.

Z każdym kolejnym rokiem w loży coraz więcej piękna

dostrzegam w tej nudzie. Coraz większe wzruszenie pojawia

się w momencie, gdy światła są zapalane i gaszone kolejny

raz. Mniej rażą również niedoskonałości i pomyłki, które

nieuchronnie się pojawiają. I tak prześwieca przez nie coś

odwiecznego, niezmiennego i opierającego się wszelkim

niedoskonałościom. To niewątpliwie jest sacrum. #

Powiedziałam.

Deska wygłoszona podczas prac Sz... L... Wolność Przywró-

cona na Wsch:. Warszawy wiosną 2016 r.

Poranne słońce

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

eraz już rozumiem, że czas

w loży jest wyłącznie symbo-

lem. Mogłem się tego spodzie-

wać zresztą już wcześniej. Pamiętam

okres oczekiwania na rozpoczęcie roz-

mów i ankiet, który w moim przypadku

trwał ponad 5 lat. Mimo że starałem się

wykazać cierpliwością, raz nie wytrzy-

małem i pozwoliłem sobie na maila do

jednego z braci z zapytaniem, kiedy coś

będzie wiadomo i uzasadnieniem, że

czekam już dość długo. Na to otrzyma-

łem odpowiedź, że chyba nie rozumiem

pojęcia „długo”, bo w wolnomularstwie

„długo” to 3 lata, 33 lata lub 333 lata.

inęło już wiele lat od przyjęcia

mnie do masonerii, a nadal

zafascynowany jestem nie tylko sym-

boliczną długością trwania prac (od

południa do północy), ale także równie

symbolicznymi okresami terminowania

uczniów i czeladników. A co z czasem,

jaki mają mistrzowie? Ociosywanie

kamienia jest zadaniem, które nie ma

końca, dążenie do doskonałości jest

bowiem procesem z natury swojej

rzeczy ciągłym i nieznającym punktu

końcowego, także w sensie czasowym.

Jedyne, co przychodzi mi do głowy to

odniesienie do literatury, a konkretnie

mojego ulubionego pisarza Stephena

Kinga. Napisał on kiedyś przerażają-

ce opowiadanie o teleportacji, która

przeprowadzana może być na ludziach

wyłącznie w stanie pełnej narkozy. O ile

bowiem samo przeniesienie ciała czło-

wieka na odległość trwa ułamek sekun-

dy, o tyle dla świadomego umysłu trwa

– jak określił to pisarz – nieskończenie

długo. Mijają miliardy lat wieczności,

w trakcie których nasz umysł jest cały

czas przytomny, a ponieważ zarazem

pozbawiony jest bodźców, po osiągnię-

ciu miejsca docelowego teleportowani

ludzie natychmiast umierają w cierpie-

niu lub tracą zmysły.

rzykład to dość niesamowity, ale

dobrze obrazujący, czym jest nie-

skończoność i czym jest czas dla ludzi,

którzy z racji ograniczonych do trzech

wymiarów umysłów i swojej percepcji,

nie potraą w pełni tego zrozumieć.

Przykład ten pokazuje także, że czas

może być uznany za iluzję. Skoro bo-

wiem upływa ułamek sekundy, a my to

odbieramy jako miliardy lat? Wiąże się

to oczywiście z tzw. percepcją czasu,

w zakresie czego przeprowadzono nie-

gdyś szereg badań neurobiologicznych

polegających na stymulacji określonych

części mózgu, jak również farmakolo-

gicznych, w zakresie których badanym

podawano substancje psychoaktywne.

Wniosek z tych badań był prosty i kon-

kretny – nieważne, ile czasu upłynęło

naprawdę, istotne jest, jak my to od-

bieramy.

ile czasu upływa naprawdę? To też

jest kwestia umowna, żeby nie po-

wiedzieć po raz kolejny – symboliczna.

CZAS W FIZYCE

I SYMBOLICE

MASOŃSKIEJ

B R ... J A C E K Ś .



















Gdybym była Boską Cząstką...

Gdybym elektronem była,

to bym ciągle się bawiła

I krążyła dookoła

lekka, wolna i wesoła.

Gdybym była neutriną...

lecz jam jest tylko dziewczyną,

wręcz kobietą, nawet babą,

masoneczką, księżną – żabą.

Gdybym była Boską Cząstką...

ale jestem głupią gąską,

nieświadomą mikroświata,

co wciąż gęga i nie lata.

MWys.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Dla ułatwienia przyjęto, że jedna doba

to okres, jaki potrzebuje Ziemia, aby

obrócić się w pełni wokół własnej osi.

Sęk w tym, że taki obrót trwa dokładnie

23 godziny, 56 minut i nieco ponad

4 sekundy, a zatem postanowiono to

uprościć do 24 pełnych godzin. Jak

widać nie tylko w Sztuce Królewskiej

wszystko jest symbolem. Umowność

pewnych określeń i denicji towarzyszy

nam przez całe życie, zaś podwaliny

pod obecne teorie i poglądy położone

zostały wieki temu. Nie bez przyczyny

spotkać można poglądy, iż to, co np.

współczesna medycyna zachodnia od-

kryła i uznała dopiero niedawno (jak np.

akupunktura), znane było od tysiącleci

w tradycyjnej medycynie chińskiej, zaś

elementy tzw. magii chaosu nie są ni-

czym innym, niż odkrywanymi obecnie

zasadami zyki kwantowej.

ojęcie czasu na przełomie wieków

i tysiącleci rozpatrywane było

w dwóch nurtach: lozocznym i na-

ukowym, a co ciekawe, oba nurty zdają

się przenikać i ostatecznie prowadzić do

opracowania teorii wszystkiego, której

odkrycia bliski był Einstein. Nie mogę

nie odnieść się w tym miejscu do jednej

z moich ulubionych książek tj. Alche-

mika Paulo Coelho, który pisał, że na

początku cała mądrość Wszechświata

spisana była na kawałku szmaragdu,

a dopiero później zaczęto wszystko

komplikować. Skoro zatem współ-

czesna nauka zaczyna czerpać, nawet

mimo woli, ze wzorców starożytnych,

to wypada zadać prowokacyjne pyta-

nie: czyżbyśmy byli obecnie świadkami

procesu odwrotnego, prowadzącego do

ponownego uproszczenia wszystkich

znanych nam zjawisk?

itagorejczycy uważali czas za coś

nieuporządkowanego, gdyż po-

woduje on, z racji przemijania, zapo-

minanie, utratę pamięci, co zostało

rozwinięte przez Arystotelesa, który

czas deniował jako przyczynę ginięcia,

nie zaś powstawania. Trudno się nie

zgodzić, gdyż najprostsza obserwacja

otaczającego nas świata prowadzi do

konstatacji, że wszystko z biegiem

czasu niszczeje. Czy jednak znika?

Na pewno nie. Jak bowiem twierdził

św. Augustyn, u którego czas łączy się

z przemijalnością, nic w przyrodzie

nie ginie. Filozoczne podwaliny do

teorii zycznych ostatecznie zaczął

formułować Kant, który podnosił, że

czas i przestrzeń wydają się być realne,

ale ich prawdziwą naturę zrozumiemy

dopiero, dokonując analizy „transcen-

dentalnej”, nie zaś „rzeczywistej”. Jak

już wspomniałem, prowadzone były

niegdyś badania z użyciem substancji

psychoaktywnych, które powodować

mogą tzw. odmienne stany świadomości

prowadzące nie tylko do odwiedzania

miejsc i epok, w których się nigdy nie

było, ale nawet niekiedy – jak wynika

z doniesień – do wizyt w tzw. wszech-

światach równoległych. Tak czy inaczej,

podobne eksperymenty zdawały się

umożliwiać wniknięcie w głąb czasu,

a zatem dokonanie analizy „transcen-

dentalnej”.

ak jak wspomniałem, koncepcje

lozoczne legły u podstaw teorii

wielkich zyków. Trzeba wspomnieć

także o Newtonie, choć ogromnie się

pomylił, uważając, że istnieje tylko

jeden czas, który płynie zawsze w jed-

nakowym tempie. Pogląd ten spotkał

się z krytyką George’a Berkeleya i Go-

frieda Leibniza, ale dopiero Einstein,

formułując teorię względności, wprowa-

dził pojęcie czasu, którego upływ zależy

od punktu odniesienia. Einstein, jak

wspomniałem, do końca życia pracował

nad tzw. teorią wszystkiego, która, w du

żym uproszczeniu, połączyć ma teorię

względności z mechaniką kwantową.

Problem jednak nadal jest otwarty i,

jak widać, także w zyce teoretycznej

„wszystko jest symbolem”. Inaczej wy

gląda kwestia czasu w makroskali, gdzie

znane nam, przyjęte umownie wartości,

zasady i prawa funkcjonują w sposób

niezaskakujący, a inaczej w mikroskali,

gdzie rządzą prawa mechaniki kwanto-

wej i niczym nadzwyczajnym nie jest

przebywanie elektronu w dwóch miej-

scach naraz w tej samej jednostce czasu

czy też spowolnienie prędkości światła,

co jeszcze niedawno było niemożliwe,

a teraz z powodzeniem jest wykazywane

w CERN. Jeszcze inaczej wygląda to

zapewne po przekroczeniu horyzontu

zdarzeń, czyli sfery otaczającej czarną

dziurę, gdzie czas w ogóle nie istnieje

– być może są szanse sprawdzić to em-

pirycznie w świetle najnowszych teorii

Stephena Hawkinga, który pod koniec

2015 r. opublikował pracę, z której wy-

nika, że z czarnej dziury da się jednak

uciec. Jakie informacje przywiózłby

dla nas astronauta, któremu udałoby

się dokonać takiej sztuki? W pewnym

momencie przebywałby wszak w miej-

scu, gdzie czas nie istnieje. Być może

w takim miejscu istnieje już tylko czysta

świadomość?

Wszystko jeszcze przed nami, ale

my, żyjąc tu i teraz, powinni-

śmy mieć wobec czasu i innych praw

zycznych nie tylko dużo pokory, ale

także, przewrotnie, dużo wątpliwości.

Skoro, jak między wierszami twierdził

Einstein, czas jest iluzją, a, jak przyj-

mujemy my w masonerii, wszystko,

czyli również i czas, jest symbolem, to

być może jesteśmy nigdzie i nigdy, albo

wszędzie i zawsze, przy czym tę drugą

opcję wolałbym zdecydowanie bardziej.

Pokrywa się to z teorią wszechświatów

równoległych opracowaną przez zyka

Hugh Everea w latach sześćdziesiątych

ubiegłego wieku, a obecnie twórczo roz-

wijaną m.in. jako teoria strun. W dużym

uproszczeniu chodzi o to, że istnieje

nieskończona liczba wszechświatów,

a w każdym z nich prowadzi się zu-

pełnie inne życie, przy czym różnice

potraą zasadzić się na najprostszych

podejmowanych codziennie wyborach,

jak np. ilość cukru, który użyjemy do

posłodzenia kawy.

mawiane zagadnienia są trudne

dla nas do zrozumienia, a tym

bardziej rozwinięcia w kolejne teorie

naukowe, albowiem nie wypracowa-

liśmy na razie skutecznych metod na

pozbycie się ograniczeń wynikających

z ułomnego postrzegania świata jako

trójwymiarowego. Jestem przekonany,

że kiedyś to nastąpi, a tymczasem…

wszystko jest symbolem! #

Deska wygłoszona podczas prac Sz...L...

Wolność Przywrócona na Wsch... War-

szawy wiosną 2016 r.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 N A S I M I S T R Z O W I E

75.

rocznica jego śmierci,

jak zauważyłredak-

tor Krzysztof Sob-

czak,prowadzący spotkanie, oraz

dzień przed momentem, kiedy do

prac legislacyjnych w Sejmie tra oby-

watelski projekt ustawy zakazującej

całkowicie aborcji, to symboliczna

data dla spotkania z autorką książ-

ki o pierwszym polskim bojowniku

o prawo kobiet do świadomego ma-

cierzyństwa. Spotkanie połączone było

z dyskusją panelową, moderowaną

przezred. Sobczaka,w której udział

wzięły:dr Mirosława Dołgowska

-Wysocka, dr Barbara Labuda, prof.

Maria Szyszkowska oraz Katarzyna

Paprota – feministka, polityczka, dzia-

łaczkaPartii Razem.

arbara Labudawskazała na dwu-

licowy i faryzejski typ religijno-

ści Polaków, który leży u podstaw

tchórzostwa niektórych przedsta-

wicieli elit akademickich i politycz-

nych wobec promocji antykoncepcji

i dopuszczalności aborcji. Labuda

mówiła, iż prawo do antykoncepcji

i do aborcji są niezbywalnymi pra-

wami każdej kobiety, tak samo jak

prawo do wykształcenia czy (nawet)

oddychania. Poruszony został też te-

mat rozdziału państwa i Kościoła,

szczególnie w kontekście wpływu

Kościoła rzymsko-katolickiego na

stanowienie prawa w Polsce. Pani

Labuda zauważyła dramatyczny brak

symetrii pomiędzy tym, jak głębo-

ko elity katolickie wpływają na treść

prawa stanowionego, wobec wpływu

państwa polskiego na treść prawa ka-

nonicznego.

aria Szyszkowskaz kolei wska-

zała, iż Polska de facto nie jest

krajem demokratycznym, w którym

prawo stanowione powinno być nie-

zależne od systemów etycznych do-

tyczących nie całego społeczeństwa,

a poszczególnych jego grup, podczas

gdy w polskim systemie prawnym ist-

nieje konieczność stanowienia prawa

takiego, aby było ono zgodne z wartoś-

ciami katolickimi, co według niej samo

w sobie jest skrajnie niedemokratyczne!

Szyszkowska zwróciła też uwagę na za-

skakującą zbieżnośćstalinowskiej wer-

sjimarksizmu i katolicyzmu na kwestie

O PIEKLE KOBIET

WCZORAJ I DZIŚ





POBOYOWISKA







TADEUSZ BOY ŻELEŃSKI





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

N A S I M I S T R Z O W I E

seksualności człowieka. Oba te systemy

okazały się skrajnie purytańskie, co

skutkowało zakazem aborcji do końca

stalinizmu w Polsce, tj. do 1956 roku.

Na szczególne podkreślenie zasługuje

trafne wypunktowanie przez Szysz-

kowską ogromnego wpływu mediów

na kształtowanie postaw i poglądów

młodych ludzi, nawet w tak podstawo-

wej kwestii jak aparat pojęciowy. Funk-

cjonują takie związki frazeologiczne jak

choćby „dziecko nienarodzone”, co jest

sprzecznością samą w sobie.

koleiKatarzyna Paprota,zapy-

tana o to, czy jest jej zdaniem na-

dzieja na masowy ruch popierający

prawo kobiet do aborcji, odpowiedzia-

ła, że tak, choć nieprędko. Wskazała

na świetny wynik jej partii –Partii

Razem, który umożliwił otrzymanie

subwencji, co za tym idzie wyposa-

żył to środowisko w środki nansowe

umożliwiające budowę struktur oraz

scalanie środowiska, dla którego wol-

ność kobiet w decydowaniu o własnym

macierzyństwie jest niezwykle istotna.

szystkie prelegentki wskazały na

ogromne zaniedbania państwa,

a zwłaszcza szkoły w zakresie edukacji

seksualnej, co w konsekwencji poprzez

niewiedzę o tym, jak działa ciało ko-

biety i przez niewiedzę na temat anty-

koncepcji prowadzi do niechcianych

ciąż.Barbara Labudaw sposób bły-

skotliwy wskazała na to, że w szkołach

uczy się o konsekwencjach niemycia

zębów, a nie uczy się o konsekwencjach

uprawiania seksu.

zczególnie istotna była relacja au-

torkiMirosławy Dołgowskiej-

-Wysockiejo jej rozmowie z wnucz-

ką, właśnie na temat dopuszczalności

aborcji. Wielu, w tym z całą pewnoś-

cią mnie, autorka uświadomiła, że

nawet z tak małymi dziećmi warto

rozmawiać o istotnych zagadnieniach

etycznych dotyczących sfery seksual-

nej człowieka. Otóż autorka opowie-

działa wnuczce, że moralnie różne są

sytuacje zadeptania żołędzia i wycię-

cia dębu, usmażenia jajka i usmażenia

kurczaka – odnosząc to do usunięcia

zarodka w najwcześniejszym etapie

jego rozwoju w kontekście propago-

wanej przez środowiska prawicowe

narracji nazywającej aborcję mor-

derstwem.

Uczestnicy spotkania (na sali było

prawie 50 osób) zadawali spo-

ro ciekawych pytań i poruszali szereg

istotnych tematów. Jednym z nich było

prawo mężczyzn do... aborcji, wywołany

przez piszącego te słowa. Został poru-

szony casus pary, która boryka się z cią-

żą zagrożoną, czy też ciążą z wadą płodu,

kiedy kobieta chce donosić ciążę i mieć

dziecko, a mężczyzna będący pełno-

prawnym rodzicem, optuje za aborcją.

Biologii, jak wiadomo, nie ominiemy,

to kobieta nosi dziecko, jednak oboje

są współodpowiedzialnymi rodzicami.

Możemy zatem mówić również o prawie

mężczyzn do aborcji. Casus ten przez

prelegentki został przeanalizowany na

gruncie moralnym – wszystkie zgodnie

stwierdziły, że oboje powinni podjąć

decyzję, oraz na gruncie prawnym –

ustalono, iż stworzenie aktu prawnego

rozstrzygającego taki problem byłoby

niemożliwe. Głosy z sali raczej wskazy-

wały na prawo kobiety do ostatecznego

rozstrzygnięcia tej kwestii, pomimo

jawnego dyskryminowania mężczyzn

wobec prawa, jeśli doszłoby do takiego

rozwiązania.

zereg osób kupiło książkę i z zacie-

kawieniem przeglądało ją w trakcie

dyskusji. Autorka rozdawała autografy

i dedykacje. Spotkanie z tak znamie-

nitymi prelegentkami w tak miłej

atmosferze, w przepełnionym książ-

kami Tarabuku na długo pozostanie

w mojej pamięci. Wyniosłem z niego

wiele i jestem przekonany, że pozostali

uczestnicy również.

Br... MR,

Portal Rzeczpospolita

Wolnomularska

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 N A S I M I S T R Z O W I E

„W

szystko” – bowiem spory, które toczył Boy

w pojedynkę, wspierany przez grupkę osób

na czele z ukochaną Ireną Krzywicką, pro-

wadzi teraz dziesiątki, a nawet setki tysięcy osób. Z prasy

i książek dysputa społeczna przeniosła się w przeważającej

części do Internetu. Tam jest wszystko. Gwałtownie i nie-

porównywalnie przyrosła ilość informacji. Zaczynałam

swoje kwerendy od pożółkłych zszywek gazet i wycinków

prasowych, poświęcając na to dni, tygodnie, miesiące.

Dziś mam to w zasięgu ręki w komputerze. Nie ma już

sensu opowiadanie o kolejnych stadiach organizacji pro-

i antyaborcyjnych: o zbieraniu podpisów, o demonstra-

cjach, o hasłach, nazwach kolejnych grup i organizacji.

To wszystko może znaleźć w jednej chwili każdy, kto jest

w sieci. I to za darmo, nie trzeba kupować żadnej książki

(piję rzecz jasna do poziomu czytelnictwa w naszym

kraju). W tym oceanie informacji można jednak zatonąć.

To jedna strona medalu.

Druga – nie zmieniło się nic, bowiem za każdym razem

istota lozoczna czy religijna problemu aborcji pozostaje

ta sama. I każdy człowiek musi sam zadać sobie pytanie:

czym jest dla mnie życie? Od kiedy się zaczyna? Czym

jest dobro człowieka? Czym jest cierpienie? Czym jest

„mniejsze zło”?

iedziałyśmy z moją 9-letnią wnuczką Emilką przed

telewizorem. Pokazywano demonstrację antyaborcyjną

pod Sejmem. Emilka, gdy czegoś nie rozumie, pyta mnie,

o co chodzi. A ja na wszystkie pytania odpowiadam. I tym

razem zapytała. „Jak dziecku powiedzieć prosto o tym

wszystkim?” – myślałam gorączkowo, ale nie stchórzyłam

i powiedziałam tak: „Emilko, gdy przypadkowo nadepniesz

na żołądź, jest to czymś innym, niż gdybyś wzięła siekierę

i ścięła dąb; gdy rozbijasz na patelni jajko z zarodkiem i ro-

bisz sobie jajecznicę, to nie jest tym samym, czym zabicie

i upieczenie kurczaka. Podobnie jest z zarodkiem człowieka.

Oczywiście, to j e s t życie, ale życie w p o t e n c j i

i mogą zdarzyć się sytuacje, kiedy kobieta decyduje się na

przerwanie ciąży. Na przykład wtedy, gdy okazuje się, że

dziecko jest śmiertelnie chore i nie przeżyłoby po urodze-

niu, gdy zaszła w ciążę po strasznym gwałcie, gdy jest bardzo

chora i ta ciąża zagraża jej zdrowiu i życiu. Jeśli jednak

ktoś jest głęboko religijny i wierzy, że wraz z zetknięciem

się plemnika z komórką jajową pojawia się – jako dar od

samego Boga – d u s z a, to dla niego przerwanie ciąży jawi

się jako zamach na prawa boskie. Sprzeciw – niezależnie

z jakich powodów – jest grzechem, i to ciężkim grzechem!

Jednak to od ciebie, Emilko, zależy, w co wierzysz i nikt nie

powinien mieć prawa narzucić ci swojego poglądu. Masz

wolną wolę. I masz prawo żyć po swojemu w państwie

wolnym, demokratycznym i tolerancyjnym. Gwarantuje

ci to nasza polska Konstytucja.

Z Emilką łączy mnie coś dziwnego i mistycznego. Otóż,

gdy jeszcze nie było jej na świecie i nikt nie wiedział, że

się na nim zjawi, miałam sen. Trał on nawet do pięknego

opowiadania Jana Grzegorczyka pt. Huczna wigilia księdza

Grosera:

„N

ie wiedziała, co począć z tym snem... Obudziła

się, «skąpana w miłości». W całym ciele czuła

niewypowiedzianą rozkosz, a właściwie – wypowiedzianą.

WSZYSTKO I NIC

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł Ę G O W S K A - W Y S O C K A









W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

N A S I M I S T R Z O W I E

«To było, jakbym zjadła kawałek mojej ulubionej czekolady

z orzechami. Ten smak nie ogarnął jednak tylko podniebie-

nia i żołądka, ale rozlał się po całym ciele. Dotarł do każdej

komórki». Widziała maleńkie dziecko, a raczej ducha

dziecka, zawieszonego w czarnych przestworzach. «Biegł

od niego promień miłości prosto do mojego serca. Było mi

tak dobrze jak nigdy, przez całe ostatnie miesiące. Zresztą

przez całe życie czegoś podobnego nie doznałam»” (w:

Nasze polskie wigilie w opowiadaniach, ZYSK i S- 2006).

Dokładnie po dziewięciu miesiącach od tego snu urodziła

się Emilka.

ostanowiłam „przyznać się” do tego mini-mistycyzmu

po lekturze Wyznań gorszycielki Ireny Krzywickiej.

Ukochana Tadeusza Boya-Żeleńskiego i jego muza w kwe-

stiach obyczajowych w kilku miejscach swych wspomnień

pisze i o pewnym proroczym śnie, i o jasnowidzeniu. Gdy

w 1992 roku wydawałam POBOYOWISKO, nie wiedziałam

o jej roli w życiu Boya, nie przeczytałam także wówczas

jej wspomnień, bo wyszły równolegle. I dopiero spotka-

nie z prezesem ISKIER naprowadziło mnie na trop pani

Ireny. Pozostaję cały czas pod ogromnym wrażeniem jej

życia. Boy i Krzywicka stali mi się bardzo, bardzo bliscy,

może także dlatego, że i ja przeżyłam taką miłość jak oni,

tak samo intensywną i przemożną do człowieka starszego

ode mnie o ćwierć wieku? Mistrza w swoim fachu? Tyle że

ja miałam w sumie więcej szczęścia, bo byłam rozwódką,

a Adam wdowcem; oni zaś kochali się i męczyli zarazem

(Krzywicka na pewno), mając męża (ona) i żonę (on).

Kto wie, gdyby nie ta furiacka miłość, Boy nie napisałby

nigdy Piekła kobiet?

* * *

Gdy pisałam te słowa, uświadomiłam sobie rzecz, której

nigdy do tej pory nie zauważałam: w chwili zakończenia

kampanii Boya (i Krzywickiej) przeciwko karalności

przerywania ciąży, w 1932 roku wprowadzono w kodeksie

karnym zapisy legalizujące aborcję ze wskazań medycz-

nych i będącą skutkiem przestępstwa – było to najbardziej

liberalne prawo w przedwojennej Europie (poza ZSRR).

Jeśli wejdzie w życie prawo całkowicie zakazujące aborcji,

czego chcą polskie ruchy prolife, znajdziemy się w pierwszej

piątce najbardziej restrykcyjnych państw świata. Czy byłby

to skutek sojuszu „tronu i ołtarza” w roku jubileuszowym

1050-lecia chrztu Polski? #



TADEUSZ ELESKIBOY

„Szanujmy duchowieństwo, ale z chwilą, kiedy wystę-

puje ono jawnie przeciwko naszym ustawom, przeciwko

naszemu wymiarowi sprawiedliwości, wówczas staje się

czynnikiem przeciwpaństwowym, staje się szkodnikiem.

Szanujmy kanony religii, dopóki pokrywają się z ludzką

uczciwością; w chwilą, gdy stają się jej zaprzeczeniem,

gdy stają się źródłem demoralizacji, gdy utrwalają pojęcie

nierówności ludzi wobec prawa, wobec Sakramentu, gdy

stają się ustępliwym służką wobec bogaczy, nieubłaganym

katem dla maluczkich, wówczas jesteśmy pewni, że ktoś

źle te kanony interpretuje, że ich piastunowie i tłumacze

zeszli na bezdroża”. Dziewice konsystorskie

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 N A S I M I S T R Z O W I E

asz dom pachnie wiśnia-

mi dwa razy w roku. Latem

i zimą. Ten drugi czas jest

ważniejszy. W pochmurny listopad,

w długie grudniowe wieczory nie ma

nic wspanialszego niż aromat unoszący

się z otwieranego słoiczka. Wtedy wiem,

mam pewność – tak pachną prawdziwe

wiśnie, jak dzieciństwo i lipiec. Wącham

pokrywki, opędzam się przed bernar-

dynkami, które wielkimi nochalami łapią

zapach lata, w oczach mają głód nieziemski, łakomstwo na

oślinionych faach, żebractwo w ogonach i łapach. Cóż...

pies też człowiek i jeden owocek mu się należy. Popar-

ty wykładem o szkodliwości cukru wygłaszanym sobie

a muzom... kto by tam pańci słuchał, na pewno nie pies.

A latem... Latem zaczynam od zebrania owoców z wiśni

pospolitej. Pogardzam łutówkami, lucynami, drademami,

innymi -ami, nawet zwykłymi szklankami. Pospolita so-

kówka/pestkówka. I już zrywanie owoców jest problemem.

Szpaki są silną konkurencją, nie wolno ich lekceważyć...

rozbestwione ptaszydła wybierają owoce z kosza. Zwykle się

dzielimy. Zostawiam skrzydlatym gałązki trudno dostępne

dla człowieka, by po kilku dniach podziwiać wiszące na

szypułkach pestki; miąższ ożarty. Następnym etapem jest

pestkowanie. Żmudna i niewdzięczna praca. Kto pestkował,

ten wie. Smażenie trwa kilka dni. Wiśnie zawierają dużo

soku wspomożonego cukrem. Odparowanie wymaga czasu

i nieustannego mieszania w garze, koniecznie srebrną lub

drewnianą łyżką. Wystudzić, zagotować i od nowa; dodać

cytrynę i gotować. I uczciwie pilnować, by owoców nie

przesmażyć, Małża-łasucha z kuchni wyrzucić na czas

przekładania kontur w słoiczki, zawołać do zakręcania

pokrywek, uważać, by się nie poparzyć, do czego talent

mam nadzwyczajny. I w taki zwyczajny-niezwyczajny

DZIEŃ SMAŻENIA KONFITUR Z WIŚNI tego lata za-

pukał listonosz i wręczył mi paczkę z POBOYOWISKIEM.

* * *

Któż z mojego pokolenia, siermiężnie powojennego nie

pamięta Boya? Młodzi i niepokorni rzucaliśmy cytatami nie

tylko ze Słówek. Przebojem były Dziewice konsystorskie,

Piekło kobiet, Nasi okupanci, Flirt z Melpomeną, długo

można wymieniać, rozmowy w bibliotecznym „Piekiełku”

kończyły się na ojcu Pirożyńskim, którego Boy genialnie

ośmieszył, choć już nie musiał. Co czytać było bestsellerem

nie do pobicia i nie do dośmieszenia. Mam nadzieję, że

to wszystko znajdę w POBOYOWISKU. Choć żal, że Boy

stał się znów tak bardzo aktualny.

Wystarczy zmienić datę i przysiąc by można, że pisał

wczoraj, że od jego śmierci nie minęło 75 lat, że przez świat

nie przetoczyła się krwawa wojna, w Polsce nie zmienił

się ustrój, nauka nie pognała kurcgalopkiem do przodu...

Jest tak jak prawie wiek temu. Kobiety nadal powinny być

podporządkowane mężczyźnie, mężowi!, bo tak nakazuje

wiodąca religia, wstydzić się własnej seksualności, nie

plamić ust słowami: antykoncepcja, aborcja, in vitro,

rozwód, świadome rodzicielstwo...

Boy nie pisał o pigułce antykoncepcyjnej, gdyż jej wtedy

nie było. Medycyna poszła do przodu, ułatwia życie, po-

zwala na świadome decyzje. Pod warunkiem jednak, że nie

zderzy się z klauzulą sumienia farmaceuty. Wtedy stanie się

barierą nie do przebycia. Decyzja przechodzi w cudze ręce.

Zastanawiam się, co powiedziałby o tym Boy, w końcu był

lekarzem i co najważniejsze – rozumiał kobiety, nie narzucał

własnych poglądów i wizji życia. Aborcja różni się od wizyty

w solarium. Nigdy nie jest prosta, nie jest zwyczajna. Zawsze

okupiona rozmyślaniem i bólem, nie tylko zycznym, także

psychicznym. Odpowiedzialność ponoszą kobiety. To do

KONFITURY

Z BOYEM

T E O D O R A C I E M I E N G A - M A Ć C Z A K





POBOYOWISKO









W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

N A S I M I S T R Z O W I E

nich należy ból i grzech. One są odsuwane przez społeczność

wiernych, im są odmawiane sakramenty, słyszą głośniejsze

lub cichsze: anathema sit! Złamały przykazanie „nie zabijaj”.

Zabiły zarodek, który nie jest jeszcze człowiekiem, ale ma

ludzkie prawa. To samo przykazanie pozwala katolikowi

popierać karę śmierci i prowadzić wojny. I zwalnia z od-

powiedzialności mężczyznę. Także gwałciciela. Dla niego

prawo będzie łaskawsze niż dla oary.

Przywołanie duchowieństwa do toczącej się dyskusji

(jeśli to jest dyskusja) i wpływ jednej religii na prawo-

dawstwo ustawia nas w rzędzie państw wyznaniowych.

Jednocześnie inne katolickie kraje, np. Portugalia, Hi-

szpania, rozwiązały problem z korzyścią dla wszystkich.

Niech KK dyscyplinuje swoje owieczki, ale tylko swoje.

Episkopat nie słucha/ł głosu wiernych. Tomasz z Akwinu

odszedł w zapomnienie, odrzucony w całości: „Zarodek

płci męskiej staje się człowiekiem po 40 dniach, zarodek

żeński po 80. Dziewczynki powstają z uszkodzonego

nasienia lub też w następstwie wilgotnych wiatrów”. To

prawda, obecnie trudno jest aż tak dyskryminować ko-

bietę, ciągle warto jednak pamiętać o różnicy pomiędzy

z a r o d k i e m a ż y c i e m. Wybór pomiędzy życiem

własnym a potencjalnym powinien należeć do kobiety;

obowiązkiem lekarza jest uświadomienie zagrożeń. Niech

do niej należy decyzja: leczyć np. inwazyjnego raka,

urodzić dziecko niepełnosprawne niemogące przeżyć,

donosić ciążę pomimo wszystko. Prawo do aborcji i do

stosowania antykoncepcji nie zmusza kobiety do jej

dokonania. Jest wyborem. Zaostrzone prawo rozwinie

podziemie aborcyjne lub wymusi powrót do sposobów

prababek. Ile kobiet zapłaci życiem i zdrowiem?

Jednocześnie KK nie traktuje pochówku dzieci poronio-

nych jako obowiązku i miłosierdzia; owszem, jeżeli będą

dokumenty konieczne do pogrzebu zgodnie z prawem

państwowym i rodzice się uprą. Czasem się upierają.

Przeprowadzają badania genetyczne pozwalające ustalić

płeć nienarodzonego dziecka, by nadać mu imię, pozosta-

wić pamięć. Pozostaje sprawa chrztu. Wypłynie później?

* * *

Światełkiem w tunelu jest papież Franciszek niepotę-

piający kobiet, traktujący człowieka, więc także kobietę,

indywidualnie. Wsłuchujący się w cudze sumienia. Ro-

zumiejący. „Przebaczenia Bożego nie można odmówić

nikomu, kto żałuje”.

Autorce POBOYOWIS dziękuję za trud, jaki włożyła

w pokazanie przeszłości w teraźniejszości. Książkę powinny

czytać przede wszystkim dziewczyny i młode kobiety. Po to,

by znalazły odwagę potrzebną do godnego życia, własnych

wyborów, decydowania o sobie... Żeby zakrzyknęły: NIE

dla powtórki z historii! NIE dla piekła kobiet!!! #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 N A S I M I S T R Z O W I E

oy musiał zafascynować. Potem

przyszła lektura jego dzieł i ich

skompletowanie (łącznie z toma-

mi wydanymi dopiero po transformacji

ustrojowej) i wędrówka szlakiem Boya –

Lwowa nie wyłączając. A także obszerna

literatura o Boyu, z fundamentalnymi

pracami Barbary Winklowej na czele.

Za fascynacją poszło zadziwienie trwa-

łością poruszanych przez Boya spraw

i związanych z nimi emocji. Przed laty,

nie do końca obeznany z krakowskimi

realiami, w PK-owskim okrągłym

kiosku na Plantach zapytałem dwie miłe

panienki o lokalizację pomnika Tadeusza

Żeleńskiego. Trzeba było widzieć ich

poświęcenie i wysiłek związany z poszu-

kiwaniem informacji na planach, w fol-

derach, w publikacjach – bez skutku

☺. Powiedział mi o pomniku redaktor

„Dziennika Polskiego”, którego rok póź-

niej w redakcji już nie było…

Ale nie szalejmy. W powszechnej dziś

świadomości Boy funkcjonuje przede

wszystkim jako autor Słówek i tłumacz

niemal całej dawnej klasyki francuskiej.

Trochę jako publicysta i recenzent te-

atralny, znacznie bardziej jako autor

ostrych tekstów skierowanych prze-

ciwko kołtuństwu, obskurantyzmowi

i ciemnocie, przeciw klerykalizmowi

w obyczajowości. Wszystko zaś odbiera-

ne jest w kategorii mniej lub bardziej nie-

zdrowej sensacji. Mało kto wie, że ostrość

owego zaangażowania uniemożliwiła

mu przyjęcie do loży wolnomularskiej,

nad czym bardzo ubolewał. W pracy tej

znajdował mocne oparcie w osobie Ireny

Krzywickiej, autorki m.in. znakomitych

Wyznań gorszycielki.

POBOYOWISKO Mirosławy Do-

łęgowskiej-Wysockiej, opublikowane

w 1992 roku, odebrałem jako znako-

mite kompendium po prasowych (i nie

tylko) opiniach na temat społecznego

pisarstwa T. Żeleńskiego, zwłaszcza

związanego ze świadomym macierzyń-

stwem i oświatą seksualną – tematami

zawsze gorącymi i budzącymi emocjo-

nalne, skrajne dyskusje. Przeczytałem,

to i owo zapamiętałem – i odłożyłem

na odpowiednią półkę z „boyowski-

mi” pozycjami. Ale najnowsze, drugie,

znacznie poszerzone wydanie książki to

już całkiem nowa wartość, charaktery-

zująca i Autorkę, i jej bohatera. W życiu

M. Dołęgowskiej-Wysockiej i w kraju

bardzo dużo się zmieniło. Poza głów-

nym, rozszerzonym tekstem pierwszego

wydania, pojawiły się liczne fragmenty

autobiograczne, które dość wyraźnie

uzasadniają postawę Autorki w obecnej

wersji jej książki. Masońskość Autorki

nałożyła się na mentalnościową masoń-

skość Boya. Piekło kobiet i Nasi okupanci

odbierani są z szerszego punktu widze-

nia: braterstwa (siostrzaniości) kobiet

także w społeczeństwie, należącego się

im szacunku, także społecznego i (nie

wahajmy się użyć tego słowa) biolo

gicznego. Podejście piękne i budzące

szczery szacunek.

Ale jest inny aspekt lektury nowego wy-

dania POBOYOWIS. Książka, uaktual-

niona i przedstawiająca rozwój wydarzeń

po 1992 roku, budzi ogromny niepokój.

Okazuje się, że od strony mentalnościowej

naprawdę w kraju niewiele się zmieniło od

lat trzydziestych ubiegłego wieku. W ini-

cjatywach parlamentarnych, w retoryce

propagandy różnych stron, w używanych

argumentach pojawia się niekiedy wręcz

kopia tamtych haseł, tamtego sposobu

rozumowania i tamta zawziętość. Okazuje

się, że są tematy, w których niemożliwa,

a przynajmniej trudna jest droga środ-

kiem, uwzględniająca racje drugiej strony

– a także zmianę sposobu rozumowania

społeczeństw. Pojęcie Ciemnogrodu, wy-

lansowane przed dwoma wiekami przez

Stanisława Kostk Potockiego, ma się

wcale dobrze, a obskurantyzm, obłuda,

hipokryzja co pewien czas ujawniają swe

oblicze, z niemal ówczesną siłą. Populizm

i demagogia, zajadłość towarzysząca dys

kusjom, przenoszone są na różne pola roz-

mów. Rzeczowość i logika idą do zwarcia

z fundamentalizmem i zacietrzewieniem,

zwłaszcza silnie podpartym instytucjo-

nalnie. Ale na te problemy Autorka ma

jasną odpowiedź: okładkę książki, łączącą

żeńską anatomię ze znakiem Pol(s)ki Wal-

czącej. To o TO właśnie chodzi.

Kropla drąży kamień. Panie odgry-

wają dziś wielką rolę w polityce, życiu

naukowym i społecznym. Ale są dzie-

dziny życia, w których Tadeusz Żeleński

miałby wciąż bardzo wiele do powie-

dzenia i tematów do zaprezentowania.

Jego misja nadal jest aktualna, mimo

wyzwisk, ataków, obelg, zjadliwej satyry

i najzwyczajniejszego braku zrozumienia.

Czynnika czasu nie da się pominąć i omi-

nąć. Bardzo dobrze, że nowe wydanie

POBOYOWIS się ukazało, właśnie

teraz. Zmusi do reeksji i myślenia.

Marek Rezler

BOY NIEŚMIERTELNY?

M A R E K R E Z L E R











Mirosława Dołgowska-Wysocka,

POBOYOWISKO. Wydanie drugie

rozszerzone. Warszawa 2016.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

B R A C I A I C Z A S Y

Pierwsze informacje na temat istnienia w Poznaniu

loży masońskiej, pochodzą z 1739 roku, gdy tłum

podczas rozruchów ulicznych zrabował księgi, akta

i akcesoria obrzędowe jakiegoś (bliżej nienazwanego)

zrzeszenia wolnomularskiego, które miało swoją siedzi-

bę przy ulicy Wronieckiej. Niewątpliwie był to rezultat

odczytania z ambon dopiero co wydanej papieskiej bulli

przeciw masonom. Do podobnych rozruchów doszło

w Poznaniu pod koniec 1780 roku, gdy nawet nachodzo-

no i demolowano mieszkania osób należących do loży

lub o to podejrzewanych. W 1778 roku Wielkopolanin,

Michał Chełkowski (z Górki) założył w Warszawie lożę

Katarzyna pod Gwiazd Północy.

* * *

ierwsza loża poznańska, w zachowanych dokumen-

tach nazwana konkretnie, powstała 5 październi-

ka 1780 roku. Była to La Constance Couronné, czyli

Stałość Uwieńczona, zrzeszająca zarówno Polaków, jak

i Niemców, kierowana przez hr. Ignacego Działyskie-

go. Z niej na przełomie lat 1783–1784 wyłoniły się dwie

loże: polska Orzeł Biały (pracująca przy Starym Rynku

86) i niemiecka Schule der Weisheit (ul. Wodna 184).

Jednak drugie z tych zgromadzeń, choć od marca 1784

roku prowadziło swe prace w języku niemieckim, miało

WIELKOPOLSCY

MASONI

M A R E K R E Z L E R











Mówisz mi, że masoni to sekta padalcza,

że po uszy ugrzęźli w obłudzie i brudzie.

Nie wiem... Nie znam tych panów, lecz że T y ich zwalczasz,

Więc sądzę, że to dobrzy i porządni ludzie.

Jan Tuwim, Wniosek

(z tomu: Jarmark rymów, 1936)

Geschichte der Loge zu Posen

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 B R A C I A I C Z A S Y

w składzie przedstawicieli obydwu narodowości. Byli

tam m.in. Aleksander Potworowski, Cassius, Mielecki,

Molski, Grudzielski, Hebdowski, Michał Sokolnicki,

Bronikowski.

ednak najciekawszą postacią z tego grona był generał

Augustyn Gorzeski – patriota, (choć pruski hrabia),

zwolennik Konstytucji 3 Maja, oddany królowi Stanisła

wowi Augustowi, zdolny organizator, choć nieco mniej

utalentowany jako dowódca. Zajmował się też w swoich

dobrach postępem agrarnym i zakładał szkoły. Przetrwał

w pamięci jako żarliwy wolnomularz, konsekwentnie

stosujący się w życiu do ideologii tej organizacji. W latach

1795–1799 wystawił na miejscu obronnego zamku w Do-

brzycy, w Wielkopolsce, między Pleszewem i Krotoszy-

nem, oryginalny pałac, zaprojektowany przez Stanisława

Zawadzkiego, jak głosi tradycja konstrukcją (zwłaszcza

rzutem) wzorowany na węgielnicy masońskiej. W duchu

wolnomularskim założono w sąsiedztwie park z symbo-

licznymi roślinami, budynkami itd. Tam, pośród uroczych

malowideł Antoniego i Franciszka Smuglewiczów i Jana

B. Plerscha, w otoczeniu dzieł sztuki, miały się odbywać

spotkania masonów, ich obrzędy; tam też Gorzeński spędził

ostatnie lata swego życia i tam, w ukochanej „Bononii”

(Dobrzycy) spoczął na zawsze.

o 1794 roku loże polskie w zaborze pruskim przerwały

działalność, funkcjonowały tu jedynie obediencje

pruskie, zrzeszające głównie urzędników. Jeszcze przed

wybuchem wojny francusko-pruskiej, 24 kwietnia 1806

roku w Poznaniu rozpoczęła działalność nowa loża nie-

miecka: Friedrich Wilhelm zur Beglückenden Eintracht.

Był to już czas również wielkich wpływów innych lóż

regionalnych, m.in. gnieźnieńskiej Kubus.

* * *

poka napoleońska była potężnym wstrząsem nie tyl-

ko od strony politycznej i militarnej. We wszystkich

krajach objętych władzą lub wpływami cesarza Francuzów

wprowadzano nowe porządki: kult cesarstwa, lecz zarazem

idee sięgające rewolucji francuskiej. Ścisłe podporządkowa-

nie Paryżowi – ale i (ogromnie postępowy na owe czasy)

Kodeks Napoleona, ciągłe wojny – lecz także poczucie

obywatelskości. Hasła owych czasów doskonale pasowały

do założeń wolnomularskich, jak grzyby po deszczu wyra-

stały więc nowe loże zrzeszające ocerów różnych stopni,

armii i narodowości. Napoleon nie miał nic przeciwko

temu, choć wiele czynił, by obediencje te były mu podpo-

rządkowane – choć nie bezpośrednio. Szczególnie ważne

było podkreślenie więzi pomiędzy wojskowymi Wielkiej

Armii, coraz bardziej nabierającej międzynarodowego



W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

B R A C I A I C Z A S Y

składu. Zresztą prawdę powiedziawszy, analiza wzajem-

nych powiązań narodowych oraz ideowych, kontaktów

i rywalizacji masońskich owego czasu wymagałaby osob-

nych reeksji, a wyniki tych badań mogłyby w znacznym

stopniu zmienić nasze tradycyjne spojrzenie na sprawy

wzajemnych stosunków między Polakami i Niemcami na

zachodnich ziemiach Rzeczypospolitej w owym czasie.

Czołowi działacze polscy tamtych lat niemal w kom-

plecie byli wolnomularzami, inicjowanymi jeszcze

w okresie legionowym (1797–1807). Masonem wyso-

kiego stopnia był gen. Jan Henryk Dbrowski, niemal

cała generalicja Księstwa Warszawskiego należała do lóż,

bratem w fartuszku był również twórca słów naszego hymnu

narodowego, Józef Wybicki. Do wolnomularstwa należał

też gen. Antoni „Amilkar” Kosiski – trzeci obok Dąbrow-

skiego i Wybickiego Wielkopolanin z wyboru, współtwórca

tradycji patriotycznych regionu czasu zaborów.

dniu 1 stycznia 1808 roku założono w Poznaniu lożę

Bracia Francuzi i Polacy Zjednoczeni (Les Frères

Polonais et Français Reunis), równolegle w Warszawie

działała loża Zjednoczeni Bracia Polscy. Przynależność do

danej loży nie miała związku ze stałym miejscem zamiesz-

kania lub pochodzenia danego brata; bywało, że do loży

poznańskiej należeli warszawiacy i vice versa. Jak ustalili

m.in. Rodgero Prümers i Zygmunt Zaleski na podstawie

zachowanych zresztą do dziś drukowanych wykazów, loża

poznańska składała się z licznych dygnitarzy wojskowych

i cywilnych oraz wybitnych obywateli; pracowała w ję-

zykach polskim i francuskim. Jej mistrzem przez długi

czas był generał Wincenty Axamitowski – komendant

wojskowy Poznania, a wśród braci byli m.in.: pułkownik

Stanisław Mycielski, prefekt departamentu Józef Poniski,

podprefekt Aleksander ychliski, rzecznik trybunału Au-

gustyn Zaborowski, prezydent miasta Poznania Bernard

Rose, hrabia Kacper Skarbek, generałowie: Jan Henryk

Dbrowski, Kazimierz Turno i Antoni „Amilkar” Ko-

siski, hrabia Aleksander Bniski, hr. Melchior Łcki,

sędzia trybunału Morawski i wielu innych (w roku 1814

w loży było 233 braci).

roku 1812 funkcję czcigodnego loży piastował

prezes trybunału Faustyn Zakrzewski. Istnieje

przypuszczenie, że w pewnym czasie mistrzem loży po-

znańskiej był książę Józef Poniatowski; na pewno był nim

w loży warszawskiej i pozostawał w pewnych stosunkach

z obediencją poznańską, zapewne jako członek honorowy.

W październiku 1810 roku założono w Poznaniu lożę -

lialną żeńską na wzór francuski, pod nazwą Ogród Eden,

która jednak nie istniała długo. Należały do niej Barbara

Dbrowska (żona generała Jana Henryka, była wielką

mistrzynią), Julianna Poniska, Karolina Palombini

(córka J.H. Dąbrowskiego), Jaraczewska, Wincentyna

Axamitowska, Eufemia Kwaniewska, Zaborowska,

Sułkowska, Augustyna Zabłocka.



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

34 B R A C I A I C Z A S Y

iemcy nie pozostawali obojętni na to, co dzieje się

w Wielkopolsce; w grudniu 1811 roku w domu kupca

Wilhelma Kalkowskiego w Poznaniu powołali własną lożę,

pod nazwą Piast pod Trzema Kolumnami Sarmackimi

(Piast zu den drei sarmatischen Säulen). Obediencja ta

jednak podlegała berlińskiej loży Pod Trzeba Kulami

Ziemskimi i poza nazwą nie miała nic wspólnego ze śro-

dowiskiem czy tradycją polską.

* * *

o upadku Księstwa Warszawskiego rząd pruski skaso-

wał lożę polsko-francuską, zaś 7 czerwca 1815 roku

loża Bracia Francuzi i Polacy Zjednoczeni musiała pod-

porządkować się Berlinowi i zmieniła nazwę na loża Pod

Stałoci. Odtąd wiele czyniono dla połączenia wolno-

mularstwa polskiego z niemieckim i podporządkowania

masonów trzem głównym lożom berlińskim – lojalnym

wobec władzy administracyjnej. Nie było to aż tak trudne

wobec obowiązującej w lożach zasady poczucia obowiąz-

ku. Stałość ukonstytuowała się ponownie 16 marca 1816

roku i choć zgodnie z otrzymanym nakazem zerwała więzi

z warszawską centralą, pracowała w języku polskim. Dnia

28 kwietnia 1820 roku nastąpiło jej połączenie (wspólnie

z odrodzoną niemiecką lożą Piast zu den drei sarmatischen

Säulen) w jedną, z istniejącą dotychczas wityni Jednoci

(Tempel der Eintracht), z polsko-niemieckim zarządem.

W latach 1815–1817 na żądanie policji pruskiej z loży

Stałość usunięto ponad stu najwybitniejszych działaczy

polskich, m.in. generałów Dąbrowskiego, Kosińskiego

i Axamitowskiego, co podcięło polskiego ducha naro-

dowego całego zgromadzenia. W gruncie rzeczy jednak

chodziło tu o to, by wykluczyć tych polskich generałów,

którzy pozostawali w czynnej służbie w armii Królestwa

Kongresowego – zatem obcej; zresztą Dąbrowski pozostał

członkiem honorowym, zaś portret Axamitowskiego wisiał

w poznańskiej loży aż do 1938 roku. A i sami Polacy, widząc

dążenia administracji berlińskiej do zachowania kontroli

nad lożami i sterowania ich pracą, z własnej inicjatywy

zaczęli je opuszczać.

Jednak po roku 1817 wspólnymi siłami wolnomularzy

niemieckich i polskich, a z inicjatywy braci z loży Piast

przy ulicy Grobla w Poznaniu wystawiono własny gmach,

który jednak ostatecznie bardziej spełniał funkcję kasyna

towarzyskiego niż ośrodka obrzędowo-samokształcenio-

wego. Ów klasycystyczny budynek stanął w roku 1822.

Poza tym w Poznaniu były wtedy jeszcze dwa inne gmachy,

zawierające w zdobnictwie wyraźne elementy symboliki

wolnomularskiej: pałac Górowskich (później Działyńskich;

sam hr. Tytus Działyński zresztą też był wolnomularzem)

oraz pałac Mielżyńskich.

* * *

lęska masonerii polskiej w Poznaniu połączona była

z niepowodzeniem Wolnomularstwa Narodowego,

bardzo aktywnego w Wielkopolsce. Pierwsze inicjatywy

w kierunku utworzenia lii tej organizacji w Poznaniu

podjęto na przełomie lat 1819–1820. Początkowe kroki

skierowane w tej sprawie do gen. Jana Nepomucena

Umiskiego zakończyły się niepowodzeniem. Ostatecznie

zajął się tym podpułkownik Ludwik Sczaniecki, który

z polecenia mjr. Waleriana Łukasiskiego prawdopo-

dobnie w początkach 1820 roku założył lożę poznańską

Wolnomularstwa Narodowego. W organizacji byli przedsta-

wiciele większości znanych wielkopolskich rodzin ziemiań-

skich, wśród nich Chłapowscy, Sczanieccy, Potworowscy,

Szołdrscy; hospitantem, czyli wizytatorem z centrali był

gen.Ignacy Prdzyski – zresztą również Wielkopolanin

z pochodzenia. Ostatecznie Umiński do nich dołączył.

Hymnem zebranych była pieśń Święta miłości kochanej

ojczyzny do słów Ignacego Krasickiego.

krótce wpływy organizacji poznańskiej rozszerzyły

się na Leszno i Gostyń, ale było oczywiste, że symbo-

lika i retoryka wolnomularska były jedynie formą kamuażu

dla spisku niepodległościowego. Niedługo potem doszło

do rozdźwięku między zwolennikami bieżącej sytuacji

a rzecznikami przygotowań do walki zbrojnej. Domagano

się też większej niezależności od kierownictwa warszaw-

skiego. Wreszcie w 1820 roku doszło do swoistego buntu:

Wolnomularstwo Narodowe w Poznaniu przekształciło się

w Związek Kosynierów, kierowany przez Jana Nepomucena

Umińskiego, a w rok później w Towarzystwo Patriotyczne.

Wreszcie doszło do katastrofy. W 1823 roku nastą-

piły wielkie aresztowania w Warszawie i rozbi-

cie organizacji, a w trzy lata później podobne działania

podjęły władze pruskie; w więzieniu znalazł się również

J.N.Umiński. Był to koniec polskiego wolnomularstwa

w stolicy Wielkopolski i w całym regionie. Odtąd na placu

pozostały już tylko loże niemieckie.



W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

B R A C I A I C Z A S Y

* * *

stolicy Wielkopolski Wschodniej, w Kaliszu, w 1793

roku zaczęły powstawać loże niemieckie; pierwszą

był Hesperus. Siedzibą kaliskich wolnomularzy był dom

Bajera, między ulicami Panny Marii i Kolegiacką. Po demon-

stracyjnych próbach wyrażania tęsknoty za nieobecnymi

braćmi-Prusakami lokal został opieczętowany i dopiero

w październiku 1811 roku miała się tam zainstalować loża

polowa, czyli regimentowa 1 (polskiego) pułku piechoty:

Prawdziwa Jedno. Po upadku Księstwa Warszawskiego

bracia z Hesperusa powrócili do swej poprzedniej siedziby

w domu Bareja, ale aż do rozwiązania zgromadzenia we

wrześniu 1821 roku nie utracili cech loży niemieckiej. Poza

tym w Kaliszu rozpoczęła działalność druga loża, Stało

Dowiadczona – także zlikwidowana z pozostałymi, jako że

realia kaliskie po 1815 roku były już ściśle powiązane z tym,

co działo się w granicach Królestwa Polskiego.

oża Świątynia Jedności (Zum Tempel der Eintracht)

istniała aż do dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej

z 1938 roku, likwidującego stowarzyszenia masońskie na

obszarze Polski. Stopniowo w jej pracach zanikał język

polski. Ostatnie prace w tym języku odbyły się 1829 roku;

niektóre elementy rytuału polskiego przetrwały jeszcze do

1866 roku, a w 1870 roku ostatecznie z pieczęci Świątyni

Jedności usunięto napis w języku polskim. Od 1922 roku

w Poznaniu miał swoją siedzibę Zwizek Niemieckich

Ló Wolnomularskich w Polsce (Bund deutscher Frei-

mauerlogen in Polen), w mieszkaniu przewodniczącego,

przy ulicy Cieszkowskiego 4. Polskich lóż masońskich

w Wielkopolsce w okresie międzywojennym nie było1.

* * *

okresie międzywojennym w Wielkopolsce nie udało

się utworzyć loży polskiej, choć w samym Poznaniu

działało kilku aktywnych wolnomularzy – zrzeszonych

jednak poza regionem. Był to rezultat zdecydowanych

działań duchowieństwa i endecji, która w międzywojennym

Poznaniu utworzyła swój główny ośrodek kierowniczy.

Natomiast wciąż aktywne były w Wielkopolsce loże nie-

mieckie: Akazie (Września), Comenius (Leszno), Kubus

(Gniezno), Licht im Osten (Inowrocław), Tempel der

Bruderliebe (Rawicz), Tempel der Pichreue (Kro-

toszyn), Tempel der Treue im Osten (Ostrów Wlkp.).

Niemal wszystkie obediencje funkcjonowały, jako niemie-

ckie, jeszcze przed 1918 rokiem i przerwały działalność

już w latach trzydziestych, po dojściu Hitlera do władzy;

loża poznańska, Świątynia Jedności po szeregu przemian

przetrwała aż do końca 1938 roku2.

* * *

czerwca 1997 roku zapalono światła, czyli roz-

poczęto pracę w odrodzonej, poznańskiej loży

nr 5 witynia Hymnu Jednoci na Wschodzie Poznania,

należącej do struktur Wielkiej Loży Narodowej Polski.



Chronik der Logen in Polen

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

36 B R A C I A I C Z A S Y

Jest to organizacja legalna, prawnie zarejestrowana, choć

jej członkowie, w obawie przed reakcją zachowawczych

kręgów środowiska poznańskiego, nie informują o swej

przynależności do loży. Jak się okazało jesienią 1999 roku,

nie bezpodstawnie. Doszło wtedy do akcji propagandowej

przeciwko poznańskiej loży, zainicjowanej przez Zbi-

gniewa Rutkowskiego, właściciela wydawnictwa „Wers”

w Kozichgłowach; środowisko masońskie godnie odpo-

wiedziało artykułem Adama Rataja na łamach 31. numeru

„Wolnomularza Polskiego”, z 2000 roku. Poza tym od 2002

roku w Poznaniu, z różnymi losami, działały dwie loże

kierunku liberalnego: Ignacy Paderewski (w strukturach

Wielkiej Loży Francji) i należąca do Wielkiego Wschodu

Polski loża Karol Marcinkowski.

* * *

masońskich tradycji Wielkopolski do dziś przetrwał

przede wszystkim pałac i zespół pałacowo-parkowy

w Dobrzycy. Jeszcze przed kilkunastu laty trwała akcja

ratowania pałacu – mimo że przypuszczalnie symbolika

masońska, wpisana tradycyjnie w ów zespół, była dziełem

przypadku – choć niegdysiejszy właściciel majątku Augu-

styn Gorzeński rzeczywiście był aktywnym wolnomula-

rzem3. Jednak krótka, a intensywna akcja zorganizowana

przez miejscowe środowiska konserwatywne udaremniła

te zamiary. Zawiodły też próby powołania tam muzeum

polskiego Oświecenia; w pałacu dobrzyckim jest dziś

(kolejne w kraju) muzeum ziemiaństwa, choć jak twierdzą

organizatorzy, nieunikające tematyki wolnomularskiej.

A była szansa powołania „polskiego Rosenau”…

rzypuszczalnie obrzędy wolnomularskie odbywały

się także w słynnym pałacu, również założonym przez

A. Gorzeńskiego, w Śmiełowie. Zachowały się tam pewne

elementy masońskiej tradycji, jednak przede wszystkim

jest to miejsce upamiętniające pobyt Adama Mickiewicza

w Wielkopolsce w latach 1831–1832.

onieważ jednym z zadań wolnomularstwa jest samodo-

skonalenie, a więc i samokształcenie, ogromne znacze-

nie w loży przywiązywano do księgozbioru. Zatem właśnie

w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu 1 stycznia 1959

roku utworzono odrębną kolekcję masoników, zawierającą

początkowo głównie zasoby bibliotek wolnomularskich

(przede wszystkim niemieckich, z Ziem Zachodnich)

uratowanych z pożogi wojennej. W październiku 1981

roku powołano tam Samodzielną Sekcję Zbiorów Ma-

sońskich, aż do emerytury kierowaną przez Andrzeja

Karpowicza. Od 1969 roku wielkopolskie masonica

przechowywane, opracowywane i udostępniane są w lii

Biblioteki Uniwersyteckiej w dawnym pałacu biskupów

poznańskich w Ciążeniu koło Konina. Obecnie jest to

największy zbiór literatury masońskiej w kraju i jeden

z największych w Europie. Nieprzypadkowo tam właśnie

6września 1992 roku odbyło się spotkanie masonów (tyl-

ko kierunków regularnych) i niezrzeszonych badaczy, na

którym powołano Fundację „Sztuka Królewska”, niestety,

obecnie zawieszoną.

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza postanowił pozbyć

się pałacu w Ciążeniu, a umieszczone w nim zbiory ma-

sońskie zostaną przeniesione do budynku po Collegium

Historicum w Poznaniu, przy Św. Marcinie. Pierwsze

działania w tym kierunku już podjęto. Z mapy Wielko-

polski zniknie cenny, utrwalony punkt naukowych badań

nad wolnomularstwem. Jak to będzie wyglądało w nowym

miejscu – zobaczymy.

* * *

mach loży masońskiej przy ul. Grobla w Poznaniu

jest pełną rekonstrukcją, wykonaną po wyburzeniu

pierwotnego budynku, nienadającego się już do remon-

tu. Dziś jest tam Muzeum Etnograczne – lia Muzeum

Narodowego w Poznaniu; zachowano jednak elementy

wystroju, zwłaszcza zewnętrznego, świadczące o pierwot-

nym przeznaczeniu i gospodarzach tego gmachu.

Marek Rezler

Artykuł jest uaktualnioną i rozszerzoną specjalnie dla

„Wolnomularza Polskiego” wersją tekstu zamieszczonego

w 1999 r. na łamach dziennika „Głos Wielkopolski”.

1. Do dziś podstawowymi, wyjściowymi do dalszych analiz, w miarę całościowymi pracami dotyczącymi dziejów wolnomularstwa w Poznaniu, są książki:

E. Mayer, Chronik der Logen in Posen, Berlin 1870 i R. Prümers, Geschichte der Loge zu Posen, Posen 1909.

2. Najobszerniej temat rozwinął L. Chajn, Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, Warszawa 1975; tegoż: Polskie wolnomularstwo 1920-1938, Warszawa 1984.

3. Zob. m.in. wiodąca tematyka numeru 45. „Wolnomularza Polskiego” z listopada-grudnia 2004 r.; M. Karalus, Projekt muzeum wolnomularstwa w Do-

brzycy, „Ars Regia”, nr 1, 1992, s. 156 i n. Rozwinięcie sprawy zob.: hp://poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36001,6842109,Dobrzyca__muzeum_

ziemian__w_tym_masonow.html.





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

B R A C I A I C Z A S Y

ej twórcą i długoletnim Czcigod-

nym Mistrzem loży był dawny

legionista i peowiak, lekarz-

-pułkownik Stanisław Wickowski

(1882–1942), imię zakonne Zaliwski.

Więckowski był znanym łódzkim spo-

łecznikiem, m.in. przewodniczącym

oddziału Ligi Obrony Praw Człowieka

i Obywatela, wykładowcą na łódzkim

oddziale Wolnej Wszechnicy Polskiej,

jak też radnym miejskim. Jako łódzki

lekarz pełnił m.in. funkcję ordynatora

Zakładu dla Psychicznie i Nerwowo

Chorych w istniejącym do dnia dzi-

siejszego szpitalu (obecnie Specjali-

styczny Psychiatryczny Zespół Opieki

Zdrowotnej im. J. Babińskiego), ko-

mendanta szpitala wojskowego (obec-

nie Uniwersytecki Szpital Kliniczny

nr2im. WAM – Centralny Szpital

Weteranów) i naczelnego lekarza Kasy

Chorych. Był działaczem tzw. lewi-

cy legionowo-peowiackiej. W latach

1938–1939 został współorganizato-

rem i prezesem Klubu Demokratycz-

nego i Stronnictwa Demokratycznego

w Łodzi, a w latach 1940–1942 był

prezesem Zarządu Głównego konspi-

racyjnego Stronnictwa Demokratycz

nego „Prostokąt”. Aresztowany przez

hitlerowców, zginął w Oświęcimiu.

Od 1946 jedna z ulic w śródmieściu

Łodzi nosi jego imię.

o tej samej loży należał też inny zna-

ny łódzki lekarz Seweryn Sterling

(1864–1932). Pochodził z żydowskiej

rodziny mieszkającej koło Rawy Mazo-

wieckiej. Jego ojciec Jakub przez pewien

czas był sekretarzem Józefa Ignacego

Kraszewskiego. Sterling w końcu XIXw.

osiedlił się w Łodzi. Został – jakbyśmy

dziś powiedzieli – lekarzem rodzinnym

znanego łódzkiego przemysłowca Izraela

Poznańskiego i jego żony Leony, fundato-

rów m.in. działającego do dzisiaj szpitala

O „DZIECIACH WDOWY”

W POLSKIM MANCHESTERZE

W 90. ROCZNICĘ ZAPALENIA ŚWIATEŁ W ŁODZI

B O G U M I Ł M . W O Ź N I A K O W S K I

















P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

38 B R A C I A I C Z A S Y

(obecnie Uniwersytecki Szpital Kliniczny

im. Sterlinga), w którym z czasem został

ordynatorem. Sterling, podobnie jak Wię-

ckowski, też był znanym społecznikiem,

min. prezesem Towarzystwa Lekarskiego

Łódzkiego, Ligi Przeciwgruźliczej i Sekcji

do Walki z Gruźlicą przy Magistracie

m. Łodzi, wykładał w łódzkim oddziale

Wolnej Wszechnicy Polskiej, jak też w la-

tach 1916–1922 był współzałożycielem

i prezesem Towarzystwa Biblioteki Pub-

licznej w Łodzi (otwarta w roku 1917

łódzka biblioteka publiczna – obecna

Wojewódzka Biblioteka Publiczna – na

leży do najstarszych tego typu placówek

w Polsce). Jego imię od 1945 r. nosi jedna

z ulic w śródmieściu Łodzi.

e środowiska lekarskiego wywodził

się również Antoni Tomaszew-

ski (1878–1949), ordynator oddziału

chirurgicznego w Publicznym Szpitalu

Miejskim pod wezwaniem św. Józefa

(byłe Wojewódzkie Centrum Ortopedii

i Rehabilitacji Narządów Ruchu im.

Radlińskiego, w 2014 roku włączone do

Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego

im. WAM) po II wojnie pierwszy prezes

Łódzkiej Izby Lekarskiej.

e trzy osoby wymienione są w książ-

ce Ludwika Hassa Wolnomularze

polscy w kraju i na świecie 1821–1999.

Hass podaje również informację, że

niejaki dr Józef Kugel w marcu 1931

roku zgłosił do Wielkiej Loży Narodowej

swoją kandydaturę do inicjacji. Polecono

mu zgłosić się właśnie do łódzkiej loży

Gabriel Narutowicz. Czy to uczynił? –

nie wiadomo. Natomiast z opracowań

Leona Chajna dowiadujemy się, że do

łódzkiej loży należały osoby niewymie-

nione w Słowniku Hassa, takie jak:

Sergiusz Hessen (1887–1950) – pe-

dagog i lozof, od 1935 roku przeby-

wał w Polsce, był wykładowcą Wolnej

Wszechnicy Polskiej, a po II wojnie

Uniwersytetu Łódzkiego. Stworzył

własny system pedagogiki kultury.

Marian Grotowski (1882–1951) –

zyk, profesor Politechniki Warszaw-

skiej, od 1922 do wybuchu wojny wy-

kładowca Wolnej Wszechnicy Polskiej,

a po II wojnie związany z Uniwersyte-

tem Łódzkim – był przewodniczącym

Komitetu Organizacyjnego tej uczelni,

a następnie jej prorektorem.

Leon Starkiewicz (1878–1953) –

nauczyciel, założyciel i wieloletni dy-

rektor Gimnazjum Miejskiego w Łodzi

(obecne III LO im. T. Kościuszki), brat

dra Szymona Starkiewicza, masona

z loży Staszic na Wsch... Zagłębia.

Zygmunt Lorentz (1894–1943) –

historyk i działacz kulturalny, współor-

ganizator i pierwszy prezes łódzkiego

oddziału Polskiego Towarzystwa Hi-

storycznego (od 1927 roku do wybu-

chu wojny). Autor wydanej w 1926

roku monografii Narodziny Łodzi

nowoczesnej. Pracował jako nauczy-

ciel historii w Miejskim Gimnazjum

im.Józefa Piłsudskiego oraz Semi-

narium Nauczycielskim w Łodzi. Od

1935 roku zasiadał również w zarzą-

dzie PTH we Lwowie. Od roku 1936

pełnił funkcję wykładowcy historii na

wydziale humanistycznym łódzkiego

oddziału Wolnej Wszechnicy Polskiej.

W 1994 roku jedną z ulic na łódzkim

Polesiu nazwano jego imieniem.

Wincenty Tomaszewicz (1876–

1965) – lekarz (chirurg) związany

od 1925 roku z Łodzią. Pełnił funkcję

zastępcy lekarza naczelnego łódzkiej

Kasy Chorych. W 1938 roku wszedł

w skład miejscowego Komitetu

Organizacyjnego Wyższej Uczelni

Lekarskiej w Łodzi, której działal-

ność przerwał wybuch wojny. Po II

wojnie światowej był jednym z za-

łożycieli Uniwersytetu Łódzkiego

i dziekanem Wydziału Lekarskiego

na tymże Uniwersytecie. Następnie

był jednym z organizatorów Akademii

Medycznej w Łodzi, powstałej na



W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

B R A C I A I C Z A S Y

bazie wspomnianego wyżej Wydziału

Lekarskiego UŁ. W 1979 roku jedna

z ulic w łódzkiej dzielnicy Retkinia

otrzymała jego imię.

Loża Gabriel Narutowicz należa-

ła do mniejszych liczbowo lóż

wchodzących w skład Wielkiej Loży

Narodowej Polski. W roku 1932 na-

leżało do niej ośmiu, a rok później

dziewięciu braci. Członkowie tej loży,

tak jak i we wszystkich lożach wolno-

mularskich, preferowali działalność

społeczną, a zwłaszcza charytatywną.

Jej działalność była widoczna w Łodzi

przede wszystkim poprzez aktywność

jej członków, którzy ze względu na

swoją pozycję zawodową odgrywali

istotną rolę w życiu miasta. Nie miała

swojej siedziby, bracia spotykali się

przy ul. Kilińskiego 105, w mieszka-

niu Stanisława Więckowskiego. Tak

jak wszystkie loże związane z WLNP

uległa uśpieniu 26 października 1938

roku, wyprzedzając decyzję Prezyden-

ta RP Ignacego Mościckiego o likwi-

dacji lóż wolnomularskich na terenie

Polski z 22 listopada tegoż roku.

* * *

roku 1927 została podjęta

próba zainstalowania w Ło-

dzi placówki obrządku mieszanego

Polskiego Zakonu Wszechświatowe-

go Zjednoczonego Wolnomularstwa

„Le Droit Humain”. Założony został

Trójkt im. Adama Mickiewicza.

Ludwik Hass podaje, iż w jego skład

wchodziły takie osoby jak Eugenia

Steinbergowa (należała do łódzkiego

koła Polskiego Towarzystwa Teo-

zocznego), Michalina Skoneczna

(współzałożycielka trójkąta), Jadwi-

ga Aniela Kokieli z Konopnickich

(1882–1945) oraz najbardziej znany

z tej grupy Władysław Bocheski

(1902–1997). Bocheński to jeden

z czołowych wolnomularzy polskich

tego obrządku, czynny w jego placów-

kach do ich samorozwiązania u schył-

ku 1938 roku. Był również działaczem

Polskiego Towarzystwa Teozocz-

nego, jak też kapłanem Liberalnego

Kościoła Katolickiego, W okresie mię-

dzywojennym zatrudniony jako cy-

wilny pracownik Ministerstwa Spraw

Wojskowych i Generalnego Inspek-

toratu Sił Zbrojnych. Po IIwojnie

pracował w redakcji „Wiedzy i Życia”

oraz w Wydawnictwie Technicznym.

Był jednym z inicjatorów odrodzenia

w roku 1992 Le Droit Humain w Pol-

sce (Loa Pierre et Marie Curie,

powstała w Lille we Francji, a w 1993

przeniesiona do Polski). Oprócz Eu-

genii Steinbergowej, pozostała trójka

należała do pierwszej polskiej loży

obrządku mieszanego Orzeł Bia-

ły, powołanej w Warszawie w 1924

roku. Trójkąt im. Adama Mickiewi-

cza funkcjonował przez 11 lat, aż do

uśpienia w listopadzie bądź grudniu

1938 roku. Przez ten czas nie udało

się go przekształcić w lożę, najpraw-

dopodobniej z braku odpowiedniej

liczby członków w stopniu mistrza.

Brak jest też bliższych informacji

o jego działalności.

* * *

międzywojennej Łodzi aktywnie

działały również dwa stowarzy-

szenia parawolnomularskie, które ze

względu na podobną strukturę i cha-

rakter działania przeciwnicy masonerii

przypisują do ruchu wolnomularskiego,

tj. Niezależny Zakon Dziwnych Towa-

rzyszy (Independent Order of Odd

Fellows – IOOF) oraz organizacja B’nai

B’rith – Synowie Przymierza (e In-

dependent Order of B’nai B’rith).

ierwszą, nieudaną próbę utworze-

nia placówki Odd Fellows podjęto

w 1927 roku, kiedy to Wilhelm Wars-

chauer, przywódca IOOF w Polsce,

przedsięwziął podróż agitacyjną do

Łodzi. Jednak dopiero 31 lipca 1930

roku utworzona została loża Mickie-

wicz (pierwotnie kółko Navicula).

Była ona siódmą placówką organizacji

krajowej, pierwszą polskojęzyczną,

do jej organizatorów należeli m.in.

Leon Jochelson (literat, lozof), Leon

Lebson, Artur Geisler, Roman Jawor-

ski, Zygmunt Kahan (makler giełdo-

wy). Pod koniec 1931 roku liczyła 29

członków, z których 12 było kupca-

mi, 6 dyrektorami przedsiębiorstw,

2 fabrykantami, a także należało do

niej 2 lekarzy, 1 inżynier, 1 adwokat

i 2 innych. W Łodzi przyjmowano

również kandydatów z Warszawy, do

momentu gdy w stolicy zawiązało się









P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

40 B R A C I A I C Z A S Y

koło IOOF. Była to pierwsza placówka

Odd Fellows, która pracowała w języku

polskim, w odróżnieniu od pozostałych

pracujących w języku niemieckim. To

właśnie działacze łódzcy podjęli próbę

przetłumaczenia rytuału, konstytucji,

statutu i zasad Zakonu na język polski.

Jej siedziba mieściła się przy ul. Piot-

rkowskiej 96.

ramach żydowskiego stowarzy-

szenia braterskiego Synowie

Przymierza od 26 września 1926 roku

funkcjonowała na terenie Łodzi Loża

Monteore, oznaczona numerem lo-

żowym 1066 w wykazie B’nai B’rith,

podległa Wielkiej Loży Dystryktu XIII

z siedzibą w Krakowie. Początkowo

jego siedziba mieściła się w budynku

przy ul. Piotrkowskiej 77, a następnie

pod nr 90. Stan osobowy był stosunko-

wo wysoki, w 1938 roku wynosił blisko

100 członków. Należeli do niego przede

wszystkim przemysłowcy, kupcy, leka-

rze, inżynierowie, dyrektorzy banków

i przedsiębiorstw, adwokaci i kazno-

dzieje. Od kandydatów wywodzących

się ze środowisk inteligenckich wyma-

gano zasług na polu pracy literackiej

i publicystycznej, a od kandydatów ze

środowisk przemysłowych szczególnej

aktywności w działalności społecznej

lub charytatywnej. W ciągu 11 lat dzia-

łalności członkowie Monteore inwe-

stowali w niektóre zakłady przemysłowe,

dotowali szkoły zawodowe, biblioteki

i niektóre organizacje społeczno-cha-

rytatywne. Funkcje przewodniczącego

pełnili Oskar Kon (1870–1961), jeden

z najbogatszych łódzkich przedsiębior-

ców, właściciel widzewskiej Manufak-

tury, w jego willi ma obecnie siedzibę

łódzka lmówka, Paweł Rosental oraz

Markus Braude (1869–1949) – radny

Rady Miejskiej, senator RP I kadencji,

duchowy przywódca syjonistycznej

młodzieży w Łodzi. Działalność B’nai

B’rith w Łodzi zakończyła się w nocy

z 27 na 28listopada 1938 roku, kiedy

to w siedzibie loży zjawiła się policja

państwowa i na podstawie dekretu Moś-

cickiego zabezpieczyła pomieszczenia.

hoć obecnie w Łodzi nie zacho-

wały się prawie wcale pamiątki po

działalności Braci (niewielki zbiór szkła

obrzędowego w Muzeum Miasta Łodzi),

to jednak jest w mieście takie miejsce,

które powinno być bliskie, i to zarówno

dla czynnych sióstr i braci, jak i „profań-

skich” przyjaciół Sztuki Królewskiej.

Tym miejscem jest zabytkowa willa przy

ul. Tramwajowej 11, w którym od nie-

dawna funkcjonuje przytulny pensjonat

pod jakże miłą dla przyjaciół Sztuki Kró-

lewskiej nazwą Villa Masoneria. Nazwę

swą wzięła od płaskorzeźby znajdującej

się na ścianie budynku, przedstawiającej

węgielnicę, cyrkiel i pion. Nie mieściła

się tu, jak właściciele pensjonatu piszą

na swojej stronie, loża masońska, tylko

od końca XIX w. do wybuchu II wojny

przedsiębiorstwo budowlane i właśnie

jego właściciele umieścili znak budow-

niczych na ścianie swojej rmy. #







BIBLIOGFIA

W tekście wykorzystano informacje zawarte w publikacjach Leona Chajna (Wolnomularstwo w II Rzeczpospolitej,

Warszawa 1975; Polskie wolnomularstwo 1920-1938, Warszawa 1984) i Ludwika Hassa (Ambicje, rachuby, rzeczywistość.

Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928, Warszawa 1984; Zasady w godzinie próby. Wolnomularstwo

w Europie Środkowo-Wschodniej 1929-1941, Warszawa 1987; Masoneria polska XX w. Losy – loże – ludzie, Warszawa

1993, wyd. II rozsz. i uzup. Warszawa 1996; Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821-1999. Słownik biograczny,

Warszawa 1999); Marka Budziarka Przebudzenie uśpionej loży?, „Gazeta Łódzka” 1994 nr 34, s. 4; Wiesława Pierzchały

Adepci sztuki królewskiej „Wiadomości Dnia” 2000 nr 97, s. 18 oraz dostępnego od 16 maja 2016 na stronie Rzeczpo-

spolitej Wolnomularskiej hp://wolnomularstwo.info.pl w dziale Publikacje tekstu Narutowicz i Mickiewicz w Łodzi

podpisany Br... Andrzej Simonini. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

D U C H I M A T E R I A

Wolnomularze stworzyli własny styl architekto-

niczny – słynny palladianizm, a ogrody oka-

lające budynki pobudowane z jego użyciem

traktowali jak przedłużenie tej kanonicznej architektury.

Dla przypomnienia – styl powstał w Anglii, a w Europie

rozprzestrzenił się dzięki lożom rozwijającym się na kon-

tynencie, szczególnie mocno w drugiej połowie XVIII

wieku. Podwaliną tego stylu był antyk i sposoby jego

interpretowania stosowane przez artystów doby renesansu

z architektem Andre Palladiem na czele. A w jaki sposób

kreowano ogrody?

ajpierw wolnomularz poszukiwał odpowiedniego

krajobrazu dla ukształtowania swojego ogrodu. Ten

powinien być zróżnicowany i poruszający, posiadać płaskie

przestrzenie, ale też wzgórza, doliny, nawet głębokie wąwozy,

rzeki, strumienie, stawy. A także połacie ciemne, zarośnięte

lasem i połacie jasne – łąki, pola otwarte na słońce. Wybrany

krajobraz wolnomularz kształtował, szukając podpowiedzi

w malarstwie, przede wszystkim idealizującym świat i ludzi.

A zatem u artystów XVII-wiecznych, takich jak Cloud Lor-

raine, Nicolas Poussin, Salvator Rosa oraz w twórczości

poetów poszukujących harmonii i połączenia z naturą, jak

na przykład John Milton. Słynny obraz Pussina Et in Arcadia

ego stał się hasłem lub moem dla wielu realizacji, także

dla Arkadii koło Nieborowa – najpiękniejszego polskiego

parku wolnomularskiego. Mit arkadyjski wpisany był zresztą

w legendę założycielską masonerii. Wolnomularz zainspiro-

wany odkryciami nowej nauki, jaką stała się w jego czasach

archeologia, i przedmiotem tych odkryć – starożytną sztuką

rzymską, grecką oraz etruską, budował w ogrodzie obrazy

z użyciem elementów tzw. małej architektury – świątyń,

pawilonów, sztucznych grot, kaskad, mostków, akweduktów,

monopterów, pasiek, ołtarzy, obelisków, monumentów

ŚCIEŻKI INICJACYJNE

W OGRODACH

WOLNOMULARSKICH

A N N A M A R I A B A U E R



















O masonerii w Polsce od roku

1738 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

42 D U C H I M A T E R I A

rozmaitego rodzaju. Aby jednak nadać ogrodom sens głę-

boko ideowy, wolnomularz zwracał się ku lozoi spisanej

w Księdze Konstytucji – mason w zielonej przestrzeni miał

doznać Oświecenia, podobnie jak w loży. Pobudzić własną

reeksyjność, odczytać przesłanie, któremu przestrzeń ta była

dedykowana. I to stanowi klucz do zrozumienia obecności

programu w parku, jego wątku edukacyjnego. Przesłanie

podpowiadały np. moa wyryte na głazach, nazwy świątyń

i pawilonów, pomniki wystawione bohaterom mitologicz-

nym, osobom zasłużonym dla kraju, dla jego kultury bądź

państwowości, także przyjaciołom.

Zarówno architektura, jak i program ideowy otwartej

przestrzeni stosowały główne masońskie symbole

i były one takie same, jak te, które spotkać możemy na

wspomnianych już artefaktach – dokumentach różnego

rodzaju, fartuszkach, klejnotach lożowych, szkle używanym

podczas lóż biesiadnych, na kobiercach i innych elemen-

tach wystroju loży. Do symboli tych zaliczymy: kolumny

Jakin i Boaz, ołtarz, świątynię, łuk kamienny, kamień

ociosany i nieociosany, schody, glob ziemski i niebieski,

pasiekę, posadzkę z jasnych i ciemnych pól, także trzy

kolumny w porządkach doryckim, jońskim i korynckim,

symbolizujące Siłę, Mądrość i Piękno. Wszystkie odnaleźć

możemy w architekturze tworzonej przez wolnomularzy,

także w ogrodach, choć tu z jednym wyjątkiem. Na terenie

ogrodów nie znajdziemy podstawowych znaków masonerii,

czyli węgielnicy i cyrkla. Zdarzało się natomiast, że budynki

pałaców miały kształt węgielnicy; znamy przykłady takich

realizacji chociażby z Dobrzycy lub Warklanów.

zatem symbole tworzyły w ogrodzie obrazy zbudo-

wane z zieleni oraz różnych form architektonicznych.

Cały ogród złożony był z serii obrazów i miał spacerującego

w nim brata przenieść w świat wolnomularskiej lozoi

i jej wartości. Widok strzaskanej kolumny, kul kamien-

nych symbolizujących globusy znane z wyposażenia loży,

monopteru lub wyspy topolowej z grobowcem to obrazy

ewidentnie związane z masonerią – wręcz alegoryczne jego

przedstawienia. A wracając do ścieżek – wędrowiec idąc

meandrującymi ścieżkami od obrazu do obrazu, ulegał

złudzeniu, że jest w loży. Bo też same ścieżki odnosiły się

przecież wprost do rytuału. Ale czy do samej inicjacji?

istnieniu ścieżek inicjacyjnych w ogrodach nie prze-

konuje nas literatura. Brak w niej wzmianek na ten

temat. Może nic w tym dziwnego, wolnomularzy obowią-

zywała wręcz ścisła tajemnica, a ujawnianie szczegółów

związanych z życiem lożowym było zabronione. Jednak

temat ogrodu i zasad jego budowy podjęło wielu autorów

wolnomularskich, zarówno w Anglii, jak i w innych krajach

europejskich. Szerzej pisałam o autorach podręczników

sztuki ogrodniczej na łamach „Wolnomularza Polskiego”

w poprzednim artykule. Teraz przypomnę pięciu polskich

autorów, których dzieła do dziś pozostają wybitnymi

dowodami oddziaływania Sztuki Królewskiej nad Wisłą,

a też dowodami oczywistych talentów posiadanych przez

wspominanych twórców. Są to wolnomularze i założyciele

ich własnych ogrodów komponowanych w zgodzie z lo-

żowymi wytycznymi – Helena Radziwiłłowa, Izabela

Czartoryska, August Fryderyk Moszyski, Szymon





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

D U C H I M A T E R I A

Bogumił Zug oraz Michał Jan Borch, interesujący nas

najbardziej w kontekście głównego teraźniejszego tematu.

W jego utworze bowiem zatytułowanym Nadpisy do Ogrodu

mojego sentymentalnego Warklańskiego Zamku z roku 1794

pada informacja o ścieżce edukacyjnej, po której idący

bohater poematu zyskuje Wiedzę i Oświecenie. Poznaje też

principia tożsame z lożowymi, dzięki którym potra odna-

leźć słuszny kierunek swojej podróży. Po drodze czyhają

na niego liczne niebezpieczeństwa, manowce i zasadzki.

Bohater, dzielnie poruszając się w zagadkowym ogrodzie,

traa w końcu do upragnionego celu, czyli Świątyni Przy-

jaźni. Jego wędrówka ma znamiona inicjacji opisanej przez

autora pozostającego w zgodzie z formułą wypowiadaną

podczas inicjacyjnego rytuału przez I Dozorcę [kwestia

wypowiadana przy kobiercu do II Dozorcy]:

Każ mu dla poszukiwania światła od Zachodu na Wschód

odprawić podróż, w przypadku zaś, gdyby najmniejszą dał

w sobie uporczywość poznać, przeszyj mu jego zdradzieckie serce

na wylot. (S. Załęski, O masonerii w Polsce od roku 1738 do

1822 na źródłach wyłącznie masońskich, Kraków 1908, s. 16).

ainteresowanych szczegółami wędrówki zapisanej przez

Michała Jana Borcha odsyłam w tym miejscu nie tylko

do oryginału, ale też do artykułu Jerzego Gutkowskiego

poświęconego autorowi Nadpisów, a publikowanego w 20.

numerze pisma „Ars Regia” w 2013 roku. Tekst Borcha to

wyjątek. Dodaje też co nieco do wątku obecności małej

architektury na ścieżce inicjacyjnej położonej w ogro-

dzie. Borch wymienia świątynię, łuki kamienne, obeliski,

pomniki zasłużonych królów, inskrypcje poświęcone

wysokim wartościom.

tym jednak, że w ogrodach wolnomularskich znajdo-

wały się ścieżki inicjacyjne przekonuje najmocniej

związana z życiem lóż malarska i graczna ikonograa

z XVIII oraz XIX wieku. Spotykamy tu przedstawienia

projektów lub pejzaży wyposażonych w elementy archi-

tektoniczne, a także ścieżki, po których wędrują główni

bohaterowie owych przedstawień ubrani w fartuszki i często

przepaski na oczach. Sięgnijmy do przykładów.

lat 1775–1777 pochodzi rysunek projektowy polskiego

architekta Szymona Bogumiła Zuga (1733–1809)

przedstawiający podziemia Pałacu Mniejszego Fran-

ciszka Ksawerego Branickiego przy Nowym Świecie

w Warszawie i znajdującą się tam grotę symbolizującą

Izbę Rozmyślań oraz chatkę, czyli odpowiednik Świątyni

w otoczeniu sztucznych drzew i przestrzeni iluzorycznie

oddanej na freskach. Drugi z serii rysunek pokazuje rzut

tego podziemnego ogrodu i wyraźną ścieżkę wijącą się

pomiędzy grotą a chatką. Wnętrze to z bardzo dużym

prawdopodobieństwem służyło nowo przyjmowanym do

lóż postulantom do odbycia właśnie tu rytuału inicjacji.

odobną sytuację, a więc ogród i zarazem rytuał inicjacji,

przedstawia rycina francuska dokumentująca wyda-

rzenie historyczne – święto Najwyższej Istoty z 8 czerwca

1794 roku odbywające się w Paryżu. Dodajmy, w aranżacji

słynnego francuskiego malarza i jednocześnie wolnomu-

O masonerii

w Polsce..., op. cit

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

44 D U C H I M A T E R I A

larza Jacques’a-Louis’a Davida (1748–1825). Graka

pokazuje obrzęd inicjacji i kolejne jej etapy rozpostarte

pomiędzy Izbą Rozmyślań usytuowaną w grocie (u dołu

ryciny) a szczytem pagórka opromienionym blaskiem

Boskiej Istoty, czyli miejscem Oświecenia. Rycina jest tym

ciekawsza, że stanowi rodzaj dyplomu wręczanego nowo

przyjętemu do braci masońskiej adeptowi, dokumentuje

więc fakt grupowo wręcz przeprowadzanych podczas tego

święta inicjacji. Interesująca jest także przedstawiona w niej

architektura. Pojawiają się tu: monopter, łuk kamienny,

ołtarz, głazy z wyrytymi inskrypcjami, strzaskana kolumna,

obeliski, piramidy i oczywiście sama świątynia.

olejny przykład pochodzi z 1820 roku ze Szwecji.

Jest to obraz olejny malowany na desce autorstwa

nieznanego artysty, wykonany na zamówienie loży do

wnętrza Izby Rozmyślań. W niej, jak wiemy, przyszły brat

przechodzi jeden z pierwszych etapów swojej inicjacji.

Obraz przedstawia w kilku scenach scenariusz całej podróży

inicjacyjnej, a jej akcja odbywa się wewnątrz ogrodu. Na

pierwszym planie widzimy grotę i kilka ważnych punktów

w jej topograi związanych z próbami czekającymi adepta.

Na planie drugim, już poza obrębem groty, widzimy niezbyt

wysokie krzewiaste zarośla, a obok nich teren kolejnej

próby. W ostatnim, trzecim planie widoczny jest fragment

budynku, najprawdopodobniej świątyni, z zaznaczonymi

wyraźnie czterema kolumnami wspierającymi jej tympanon

i wejściem. Wnętrze świątyni i stojący tam ołtarz to cel

wędrowca pokonującego drogę inicjacyjną. Tej puenty

domyślamy się tylko, nie jest ona przedstawiona w obrazie.

Bo też najważniejsze wydają się wszystkie początkowe

punkty inicjacji i na ich przedstawieniu skupiony był ma-

larz. Ważni są także bohaterowie wydarzenia, czyli adept

przyjmowany do loży oraz towarzyszący mu w peregrynacji

bracia wskazujący zawsze właściwy kierunek.

en i inne obrazy przedstawiają grotę jako miejsce roz-

poczęcia inicjacji. Tu pojawia się stolik, przy którym

adept pisze tzw. testament. Żegna się z życiem światowym,

zapisując na karcie papieru to, co za sobą zostawia, od-

notowuje też postawione sobie nowe cele, które będzie

realizować już jako wolnomularz. Jest to bardzo wyraźna

aluzja do Izby Rozmyślań. Dalej widzimy barierę wodną,

kaskadę wypływającą z podnóża groty, która znamionuje

„próbę wody”. Inicjowany winien przebyć ją bez lęku, po-

dobnie jak i kolejne usytuowane wewnątrz groty – „próbę

ognia” i „próbę powietrza”. Przedarcie się przez zarośla,

często kolczate i niebezpieczne dla wędrowca, oznacza

przebycie „próby ziemi”. Po szczęśliwym pokonaniu prób

czterech żywiołów adept znów zostaje kuszony „rozkoszami

życia” (tu symbolizowanymi przez postać śpiącej kobie-

ty), lecz dzięki pozytywnemu wpływowi brata lożowego

odnajduje on tę właściwą drogę, która wiedzie go wprost

ku rozjaśnionej świątyni, siedzibie – największych wolno-

mularskich cnót – Mądrości, Miłości i Przyjaźni. W niej

złoży przyrzeczenie i od tej chwili, jako oświecony już

wolnomularz, będzie mógł rozpocząć nowe, lepsze życie.

rzytoczyłam tylko trzy przykłady, choć znaleźć ich

można znacznie więcej. Istotne w tych obrazach jest

to, że cała ścieżka inicjacyjna ukazana została na terenie

ogrodu z widocznymi punktami ściśle związanymi z rytualną

podróżą wolnomularza. Gdy porównamy architektoniczne

obiekty przedstawiane w ikonograi z tymi, które można

spotkać w istniejących wciąż ogrodach zakładanych przez

wolnomularzy, pojawi nam się kilka wspólnych i chyba

dość istotnych form tworzących szlak przejścia dla inicjo-

wanego. Tymi rzeczywistymi elementami w przestrzeni

ogrodu będą zatem:

1) grota – a właściwie wnętrze groty, to inaczej Izba Rozmy-

Et in Arcadia ego





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 6 • N U M E R 6 8

D U C H I M A T E R I A

ślań, czyli, jak w alchemii, miejsce poświęcone samotnym

rozmyślaniom, lozoi i pracy nad doskonaleniem się.

Symbolicznie grota jest też miejscem, w którym według

legendy ukryli się trzej zabójcy budowniczego Świąty-

ni Salomona, Hirama Abifa. Występuje jako obraz loży

stopnia czwartego;

2) kaskada i układ wodny posiadający stawy, rzeki, stru-

mienie – łączy się z rytuałem i „próbą wody”. W parkach

najczęściej łączona jest z grotą lub zawałem skalnym, na

terenie którego można przeprowadzić także pozostałe

„próby”, będące ważną częścią rytuału. W załomach skal-

nych tworzono zaporę ogniową, której pokonanie przez

postulanta oznaczało przejście „próby ognia”, a też często

ukryty był tu wąski tunel, który należało przebyć, podda-

jąc się „próbie powietrza”. Grota zatem i jej wyposażenie

związane z próbami są terenem drugiej podróży postulanta

według rytuału inicjacji;

3) trzy kolumny z zaznaczonymi porządkami: dory-

ckim, jońskim i korynckim – to symbole godności lożo-

wych: Czcigodnego Mistrza i dwóch Dozorców, oznaczają

też Siłę, Mądrość i Piękno; odnoszą się też do kolumn Boaz

i Jakin znajdujących się w stałym wyposażeniu każdej z lóż.

Są symbolem wolnomularstwa i jego zasad. Podczas rytu

ału przeprowadzanego w ogrodzie należy minąć kolumny,

poznając ich znaczenie;

4) łuk kamienny – wiąże się ze Świątynią Salomona

i ukrytą w niej kryptą. Nazywany jest Świętym Sklepieniem

Królewskim, a zatem jest symbolem architektury, daw-

nych mularzy, architektonicznej legendy wolnomularskiej

spisanej w Księdze Konstytucji. Symbolizuje też związek

wolnomularzy oparty na przechowywaniu tajemnicy. Łuk

podczas rytuału jest rodzajem bramy, za którą widoczny

jest cel podróży, czyli Świątynia. Przejście pod sklepieniem

łuku kamiennego jest wyraźną aluzją do podróży pierwszej,

którą odbywa postulant w czasie rytuału;

5) witynia – każda świątynia to loża, jej obraz

i miejsce doskonałości. Antyczna forma świątyni miała

być dowodem tej doskonałości, dlatego w parkach budo-

wano takich budynków najwięcej. Świątynia to cel drogi

postulanta, miejsce, w którym spotyka Istotę boską, jej

naukę, a także braci;

6) ołtarz – to element wyposażenia loży, a także symbolicz-

nie miejsce, gdzie płonie światło prawdy. Podczas rytuału

przed ołtarzem nowo przyjmowany do loży postulant

składa swoje przyrzeczenie.

stnienie sześciu wymienionych form architektonicznych

postawionych w odpowiednim porządku w ogrodzie

będzie zawsze dowodem istniejącego związku z wolno-

mularstwem i możliwością odbywania w zielonej scenerii

rytuału inicjacji. Ważną wiadomością jest też przynależność

właściciela do masonerii oraz fakt obecności w pałacu,

okolonym ogrodem o proweniencji wolnomularskiej, loży.

Połączenie tych trzech faktów w dużej mierze pozwala na

stwierdzenie, że przynajmniej w niektórych ogrodach były

przeprowadzane inicjacje. Do takich ogrodów należały

na terenie Polski: Arkadia, Puławy, Dobrzyca, Młynów,

Werki, Warklany oraz w Warszawie na przykład Łazienki,

Na Książęcem, Na Górce. Pamiętać jednak należy, że mała

architektura w XVIII-wiecznych ogrodach to oczywista

manifestacja malarskości i erudycji twórców tych przestrzeni

–architektów, projektantów i ogrodników. Nie zapominajmy,

że wolnomularskie ogrody właśnie już w drugiej połowie

XVIII wieku nazywane były krajobrazowymi, co podkreśla

i znamionuje ich szczególną estetyczną cechę. #









P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

46 W N A S T Ę P N Y M N U M E R Z E

CASANOVA

WOLNOMULARZ

I WIELBICIEL WARSZAWY

B R ... T A D E U S Z C E G I E L S K I

70 LAT WIELKIEJ

ŻEŃSKIEJ LOŻY

FRANCJI

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł Ę G O W S K A - W Y S O C K A

BR... KIEREŃSKI I MASOŃSKIE KOŁO

PRZYJACIÓŁ NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI