Musimy zachować nadzieję,

rozmowa z S... Christine Savagnac,

W...M... GLCS ................................ s. 3

70 lat Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji .................................... s. 7

Legalność masonerii ................... s. 10

Migracje, szansa czy zagrożenia

dla cywilizacji Zachodu .............s. 15

Burkini – islamskie bikini .......... s. 18

Wolnomularze wobec

nierówności ..................................s. 21

Okropny sen wolnomularza .....s. 24

Zasady i kwasy, czyli alchemia

wolnomularstwa ..........................s. 31

I znowu umiera brat Gabriel .....s. 33

Dziady pod jemiołą ..................... s. 36

Świątynia na zgliszczach ............s. 38

100 lat Koła Przyjaciół

Niepodległości Polski .................s. 42

Jak Casanova miast księdzem

został masonem ...........................s. 43

Zima 2016/17

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Rycina Collegium Fraternitatis

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

Br... Dawid Steinkeller: Wielce Czcigodna Siostro,

zostałaś wybrana na ostatnim Konwencie Wielkiej

Loży Kultur i Duchowości (GLCS) na Wielkiego

Mistrza tej obediencji wolnomularskiej. Jak się

czujesz w obliczu tego wyzwania?

– Poczułam się bardzo zaszczycona tym, że Wielki Komitet

mnie o to poprosił. Rada Zakonu poddała pod głosowanie

moją kandydaturę na Konwencie, a ten przyjął ją zdecydo-

waną większością głosów. To bardzo duża odpowiedzial-

ność, tym bardziej że chcę kontynuować zapoczątkowaną

przez naszych założycieli pracę zmierzającą do tego, aby

GLCS była obediencją na miarę XXI wieku.

Wydaje mi się, że jesteś pierwszą kobietą Wielkim

Mistrzem na czele francuskiej obediencji mieszanej

i tradycyjnej. Jak odbierasz ten nadal bardzo męski

świat?

– Bardzo, drogi Bracie, choć prawdą jest, że jestem pierwszą

kobietą na czele obediencji mieszanej, teistycznej i lozo-

cznej, nie należy zapomnieć, że zakonem Le Droit Humain

kierowało wiele bardzo znakomitych Sióstr Wielkich Mi-

strzów. W GLCS nie mam do czynienia z „męskim światem”,

w naszym zakonie wzbogacamy się bowiem nawzajem

tym, co nas różni, tak jak uczy nas tego Bruk Mozaikowy.

Jaki jest Twój plan działań? Jaka jest Twoja wizja

dla GLCS na czas Twojego mandatu jako Wielkiego

Mistrza?

– Chcę kontynuować pracę zapoczątkowaną przez za-

łożycieli GLCS, polegającą na wspieraniu pracy nad sa-

modoskonaleniem się poszczególnych sióstr i braci oraz

całej obediencji. Według mojej wizji każdy członek i każda

członkini naszego Zakonu powinna móc pracować w na-

szych warsztatach, tak aby mogli swobodnie rozwijać swoje

osobowości, zdolności i wiedzę, a także by mogli dzielić

się swoim doświadczeniem. Pragnę dążyć do tego, aby

wszyscy mogli znaleźć w GLCS miejsce dla siebie, zgodnie

z posiadanym stopniem i zajmowanym urzędem. Ważnym

elementem mojej pracy będzie dalsze pielęgnowanie

wzorowych relacji, jakie nawiązał mój poprzednik Marcel

Lourent z pozostałymi francuskimi obediencjami wolnomu-

larskimi. Chcemy współpracować z nimi w poszukiwaniu

rozwiązań dla wyzwań społecznych, które stawia przed

nami świat zaaferowany różnymi problemami i troskami.

Myślę, że przekazywane przez wolnomularstwo wartości

duchowe, nad którymi pracujemy w naszych warsztatach,

muszą – bardziej niż kiedykolwiek – promieniować na

zewnątrz naszych świątyń i wspierać rozprzestrzenianie

się idei humanistycznych i powszechnego pokoju.

Jeśli dobrze pamiętam, byłaś dwa razy w Polsce. Jak

widzisz polskie wolnomularstwo? Czy zechciałabyś

podzielić się jakimś przemyśleniem na temat

lóż, których prace miałaś okazję zaobserwować

w Polsce?

– Przyjechałam do Polski na samym początku, jeszcze przed

utworzeniem Szanownej Loży Ul na Wschodzie Torunia,

a następnie uczestniczyłam w ceremoniach Zapalenia

Świateł każdej kolejnej loży, w instalacjach Czcigodnych

Mistrzów oraz w odnowieniu przez nich ślubowania. Loże

polskiej Prowincji GLCS w pełni podzielają braterskie

i duchowe podejście do wolnomularstwa, charakterystyczne

dla naszego Zakonu.

Polska Prowincja liczy trzy loże i jeden trójkąt.

Jest ona zatem relatywnie małą obediencją

wolnomularską. Czy mogłabyś naszym Czytelnikom

i Czytelniczkom wyjaśnić, jaka jest specyka GLCS

w krajobrazie wolnomularskim? Nie jest ona chyba

po prostu kolejną obediencją wolnomularską…

– Jak dobrze wiesz, drogi Bracie, każda obediencja ma

swoją specykę. GLCS nie spowodowała znaczącego

MUSIMY ZACHOWAĆ

NADZIEJĘ!

ROZMOWA Z WIELCE CZCIGODNĄ SIOSTRĄ CHRISTINE SAVAGNAC,

WIELKIM MISTRZEM WIELKIEJ LOŻY KULTUR I DUCHOWOŚCI (GLCS)

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

podziału w wolnomularstwie we Francji ani na świecie.

Wniosła natomiast jednocześnie elementy koedukacyjności

oraz wiary w Siłę Wyższą. W naszej obediencji pracujemy

wolnomularsko przy zachowaniu wiary w Wielkiego Ar-

chitekta Wszechświata.

Czy wolnomularstwo ma coś do zaproponowania

współczesnemu światu, światu, o którym

powiedziałaś w swojej mowie na bankiecie

po Konwencie, że jest pogrążony w kryzysie

ekonomicznym, społecznym i duchowym?

– Nasza obediencja pragnie wnieść nieco światła, pokoju

i harmonii do świata, który poszukuje sensu i wartości;

świata, któremu obca jest siła tkwiąca w miłości braterskiej

i miłości bliźniego, a do której dochodzimy dzięki zrozu-

mieniu drugiego człowieka. Niektórzy uznają tę wizję za

utopijną, to ich zdanie, my natomiast pracujemy nad tym,

aby ten świat stawał się lepszy.

W Polsce przechodzimy obecnie przez czas

społecznego kryzysu. Czy chciałabyś coś przekazać

polskim braciom i siostrom?

– Wiele krajów musi aktualnie zmierzyć się z kryzysem,

naszym obowiązkiem jako wolnomularzy jest pozostanie

optymistami. Nie możemy się poddać! Musimy zachować

nadzieję, że mądrość zwycięży nad perwersyjnym poszu-

kiwaniem władzy nad drugim człowiekiem.

Dziękuję za rozmowę.

Br... Dawid Steinkeller

Rozmowa ukazała się po raz pierwszy 21 października

2016 r. na portalu wolnomularstwo.pl. RED.

października 2016 r. na Wsch...

Ustronia odbyły się uroczyste

pracy loży Erasmus Roterda-

mus, w których uczestniczył Br... Mar-

cel Laurent, Wielki Mistrz Wielkiej

Loży Kultur i Duchowości (GLCS)

wraz ze swoją zastępczynią oraz sio-

strami i braćmi z Suwerennej Wielkiej

Rady. Dostojnicy GLCS przybyli na

Wschód Ustronia, aby wprowadzić na

urząd nową Czcigodną Mistrzynię,

która przejęła młotek od Henryka

Wierniewskiego, dotychczasowego

Czcigodnego Mistrza ustrońskiej loży.

Instalacja czcigodnego mistrza prze-

biega w GLCS zgodnie ze specjalnym

rytuałem, zwanym Tajemną Ceremonią

Instalacji Mistrza. Rytuał ten obowią-

zuje w tradycyjnych obediencjach

wolnomularskich, opracowany został

przez Komisję Rytów GLCS w posza-

nowaniu Landmarków i na kanwie

tekstu rytuałów Rytu Szkockiego Daw-

nego i Uznanego z 1802 i 1870 roku.

Zgodnie z tym porządkiem, prace

otwierane są w I stopniu (loża ucz-

nia) w celu potwierdzenia, w obec-

ności Mistrza Instalatora obediencji,

wyboru Czcigodnego Mistrza elekta

przez członków i członkinie warsztatu.

Następnie prace przenoszone są do

stopnia II i III (loży czeladnika i mi-

strza), aby wreszcie – po opuszczeniu

świątyni przez wszystkich mistrzów

wolnomularzy, którzy nie zostali do-

tychczas instalowani – otworzyć prace

Rady Mistrzów Instalowanych. Odbywa

się wówczas specjalna ceremonia, pod-

czas której nowy Czcigodny Mistrz

składa uroczystą przysięgę na „Trzy

Wielkie Światła Wolnomularstwa”

i zostaje zgodnie z „Pradawnymi

Misteriami” instalowany na „Tronie

Króla Salomona”. Instalowanemu

bratu lub instalowanej siostrze zo-

stają ponadto przekazane „Znaki,

Słowa i Dotyki”, które pozwalają na

rozpoznanie Czcigodnego Mistrza

„regularnie i doskonale” wprowadzo-

nego. Po zakończeniu tego obrzędu

prace są ponownie przenoszone do

stopniaI, a nowy Czcigodny Mistrz

zostaje przedstawiony siostrom i bra-

ciom, którzy pracować będą odtąd,

na czas trwania mandatu, pod jego

kierownictwem.

Polscy wolnomularze i polskie

wolnomularki Wielkiej Loży Kul-

tur i Duchowości (GLCS) docenili

obecność w Ustroniu wielkich do-

stojników, tym bardziej że w kolejną

sobotę, 8października 2016 r., miał

odbyć się w wielkiej świątyni w Leval-

lois (Paryż) doroczny Konwent tej

obediencji. Porządek prac Konwentu

przewidywał między innymi wybory

na stanowisko Wielkiego Mistrza, na

który kandydowała dotychczasowa

zastępczyni Wielkiego Mistrza –

Christine Savignac. Polskę repre-

zentowali prowincjał-radca zakonu

Henryk Wierniewski oraz Czcigodni

Mistrzowie nadwiślańskich lóż. D.S.

rzypomnijmy, że GLCS jest trady-

cyjną i adogmatyczną obediencją

wolnomularską powstałą w 2003 roku

we Francji z inicjatywy Wielkiego Mi-

strza założyciela Marcela Laurenta.

Rytem przewodnim tej obediencji,

w której pracują zarówno mężczyźni,

jak i kobiety, jest Ryt Szkocki Dawny

i Uznany. GLCS podpisała porozu-

mienia przyjaźni z największymi obe-

diencjami wolnomularskimi Francji

i Europy, w tym między innymi z Wiel-

kim Wschodem, Wielką Lożą i Wielką

Żeńską Lożą Francji. W Polsce pod

auspicjami tej obediencji pracują trzy

loże na Wschodach: Torunia, Ustro-

nia oraz Warszawy i jeden trójkąt na

Wschodzie Gdańska. O GLCS pisali-

śmy w WP nr 55 (Nowa loża Jan Hen-

ryk Dąbrowski), WP 56 (Kobiety to

nie kusicielki, rozmowa z br. Marcelem

Laurentem, Wielkim Mistrzem Wielkiej

Loży Kultur i Duchowości) oraz WP 57

(Marsz, marsz Dąbrowski).

REDAKCJA WP

GLCS – SPOTKANIE W USTRONIU

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

KRONIKA

września 2016 r. w Warszawie, z udziałem Wielce

Potężnego Wielkiego Komandora, reprezentanta

Rady Najwyższej Zakonu S... Alicji Dworak, Honorowego

Prezydenta Rady Federacji Polskiej Br... Jerzego Dworaka,

Prezydenta i członków Rady Federacji Polskiej, delegatów

wszystkich polskich warsztatów LDH oraz gości, odbył się

XVI Konwent Federacji Polskiej Międzynarodowego Mie-

szanego Zakonu Wolnomularskiego Le Droit Humain. Po

wysłuchaniu sprawozdań z działalności i dyskusji delegaci

udzielili absolutorium wszystkim organom statutowym,

w tym Radzie Federacji. Wybrali następnie delegatów

Federacji Polskiej na Konwent Międzynarodowy Zakonu,

który odbędzie się w maju 2017 roku w Zenicie Paryża.

Zaakceptowali także teksty tematów rocznych, stanowiące

owoc pracy wszystkich warsztatów w ubiegłym roku wolno-

mularskim: symboliczny – Wolnomularstwo jako praktyka

bycia razem; społeczny – Czy współczesna migracja jest

szansą, czy zagrożeniem dla cywilizacji Zachodu (czyt. na str.

15-17). Delegaci zaaprobowali też tekst tematu międzynaro-

dowego pt. Jak nauki wolnomularskie mogą się przyczynić do

wolności i sprawiedliwości w naszym społeczeństwie; został on

przekazany do dyspozycji Rady Najwyższej Zakonu. Rada

Federacji Polskiej LDH w kolejnym roku wolnomularskim

będzie pracować w niezmienionym składzie, ale z nowym

podziałem funkcji pomiędzy jej członków. Prezydentem

pozostaje Br... Stanisław Wyrożemski, Wiceprezydentem

będzie natomiast Br... Dariusz Dudało, Wielkim Sekre-

tarzem Br... Paweł Orkowski, Wielkim Skarbnikiem S...

Jolanta Chudzik, zaś Wielkim Mówcą Br... Witold Sokała.

XVI KONWENT FEDERACJI POLSKIEJ LE DROIT HUMAIN

70 LAT WIELKIEJ

ŻEŃSKIEJ LOŻY FRANCJI

LOŻA NADZIEJA POZA

STRUKTURAMI WWP

NOWA LOŻA

GWIAZDA MORZA

W

dniu 28 października 2016 roku

Sz...L... Nadzieja na Wsch... Warsza-

wy poinformowała Radę Zakonu Wielkiego

Wschodu Polski, iż w demokratycznym gło-

sowaniu bracia zdecydowali o wystąpieniu ze

struktur obediencji. Zarówno Rada Zakonu

WWP oraz inne liberalne loże polskiego pejzażu

masońskiego zostały przez Lożę poinformo-

wane o powodach swojej decyzji (o 25-leciu

Nadziei „Wolnomularz Polski” pisał w numerze

65 – zima 2015/16). #

W

poniedziałek 31 października 2016

roku zapalono światła loży Gwiazda

Morza. Jak poinformowano na prolu FB war

sztatu, jej Członkami-Założycielami zostało 10

mistrzów. Światła nowej loży zostały zapalone

przez Br... Zbigniewa, Czcigodnego Mistrza

Sz...L... Nadzieja na Wsch:. Warszawy. Czcigod

nym Mistrzem został Br... Andrzej (b. Wielki

Mówca WWP). W trakcie inauguracyjnych prac

odbyły się pierwsze aliacje nowych członkiń

loży. Jak podał 2 listopada portal Rzeczpo-

spolita Wolnomularska: „W wyjątkowo uro-

W

sobotę 22 października 2016 siostry Sz...L... Prometea

oraz Sz...L... Gaja Aeterna na Wsch... Warszawy pod prze-

wodnictwem Czcigodnych Mistrzyń obu lóż spotkały się w związku

z Jubileuszem Wielkiej Żeńskiej Loży Francji. Prace zostały otwarte

w samo południe. Na Wschodzie zasiedli przedstawiciel Wielkiego

Wschodu Polski Br... Isabelo oraz Czcigodny Mistrz Sz...L... Jan

Henryk Dąbrowski GLCS. Kolumny zdobili także siostry i bracia

z zaprzyjaźnionych lóż: Atanor (WWP), Pierre et Marie Curie (Le

Droit Human), Jan Henryk Dąbrowski (GLCS). Siostra Mówczyni

Izis Iusta odczytała deskę okolicznościową, poświęconą 70-leciu naszej

obediencji, Wielkiej Żeńskiej Loży Francji (czyt. na str. 7-9). Przy-

pomniała długą drogę kobiet do masonerii od konstytucji Andersona

zabraniającej tegoż, poprzez loże adopcyjne, zakon mieszany Le Droit

Humain, po akt założycielski WŻLF. Siostra Mówczyni przypomniała

aktywność dzisiejszą naszej obediencji, w tym specycznej loży Róża

Wiatrów, Loży-Matki pierwszych masonek z Polski. Siostra Mówczyni

dodała też, że właśnie w tym dniu obchodzi swoje 70. urodziny. Obie

drogi – zbiorowa i indywidualna od wielu lat splatają się ze sobą:

„Tak było, jest i będzie. Nigdy nie zapomnę tych urodzin” – mówiła

wzruszona. Siostra Sekretarz Mirosława Dołęgowska-Wysocka od-

czytała deskę pt. Moje wspomnienia sprzed 23 laty, będącą notatkami

z prowadzonego przez nią Dziennika. Ukazuje on realia roku 1993,

roku pierwszych kontaktów z obediencją żeńską znad Sekwany oraz

inicjacji dwóch pierwszych masonek z Polski. Wspomnienia tych

pionierskich czasów nie obyły się bez łez wzruszenia. Czcigodna

Mistrzyni Klara Luna przybliżyła dzisiejsze realia WŻLF: 436 lóż

z prawie 15 tysiącami sióstr rozrzuconych po całym świecie. Prace

zwieńczyła uroczysta agapa. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

SPOJRZYJ W LUSTRO

2 listopada 2016 r.

a środku każdej loży masońskiej leży biało-czarna

mozaika. Przypomina nam o każdej porze, że białe

jest nieodłączne od czarnego i odwrotnie. Pomyślałam

dzisiaj, że symbol ten można rozszerzyć: jeśli coś się

łączy, to w perspektywie może też podzielić. Do czego

doprowadzą ostatnie zmiany w polskiej masonerii

liberalnej? Świat, który mamy wokół, też się zmienia.

Coraz mniej mamy trwałych wartości, trwałych punktów

odniesienia. Wszystko staje się w tej ponowoczesności

płynne (Bauman). Niby dlaczego u nas, masonów ma

być inaczej? Przed nami jubileusz 300-lecia narodzin

masonerii spekulatywnej. Ważniejsze niż życie jednej,

drugiej czy setnej loży jest odpowiedź na pytanie: co

masoneria ma do zaproponowania współczesnemu

człowiekowi? Czy pomaga mu zmagać się z życiem,

by stało się lepsze, mądrzejsze, piękniejsze? Czy jest

odwrotnie – do garnka codziennych znojów i zgryzot

dodaje, jak pieprzu, swoje złośliwostki, podgryzki

i uszczypki. Niech każdy z nas, wolnomularzy spojrzy

w lustro i wpatrzy się w s i e b i e uważnie. Bardzo

uważnie. #

czystych pracach wzięło

udział 20 mistrzów, kilku

czeladników i uczniowie.

Na pracach obecni byli

mistrzowie z lóż: Europa,

Trzech Braci, Nadzieja,

niezależnej loży Pierre et

Marie Curie (Na Wscho-

dzie Lille i Warszawy),

Kultura. Wraz z nowo po-

wstałą lożą były to wspól-

ne, braterskie prace sześciu

polskich warsztatów wol-

nomularskich. Na Wscho-

dzie zasiedli dygnitarze:

Cz...M... Loży Trzech

Braci, Cz...M... Loży Na-

dzieja, Cz...M... Loży Kul-

tura, W...M... Wielkiego

Wschodu Liberalnego

Polski, w pracach udział

wziął były W...M...WWP

Waldemar Gniadek”. #

piątku 25 listopada do so-

boty 26 listopada 2016 roku

Wielka Loża Narodowa Polski obcho-

dziła 235. rocznicę swojego powstania

– miało to miejsce 27 grudnia 1781

roku – oraz 25. rocznicę obudzenia, do

którego doszło 27 grudnia 1991 roku.

Z tej okazji odbyło się w Warszawie

spotkanie delegacji 20 obediencji wol-

nomularskich ze świata – od Stanów

Zjednoczonych poprzez kraje Unii Eu-

ropejskiej po Rosję, a także polskich

wolnomularzy rozrzuconych po świecie.

Przybyło dziesięciu Wielkich Mistrzów,

a także ich namiestnicy i reprezentanci.

Wielu po raz pierwszy gościło w naszym

kraju. Pozostali pod wrażeniem piękna

Łazienek Królewskich i dostojeństwa

historycznego kampusu Uniwersytetu

Warszawskiego. A także faktu, iż auto-

bus MPT z wyświetlonym napisem

„235 lat WLNP” w sobotę 26 listopada

obwoził za darmo wolnomularzy po

mieście. TC

Wsobotę 19 listopada 2016r. odbył się XX Konwent Wielkiego Wschodu Polski.

Wielkim Mistrzem został ponownie brat Filip. Funkcję zastępcy Wielkiego

Mistrza ds. wewnętrznych obejmie siostra Aleksandra, a zastępcy ds. zewnętrznych brat

Isabelo. W kolejnym roku wolnomularskim Zakon będzie koncentrował się na umacnianiu

braterstwa w obrębie obediencji oraz z braćmi i siostrami z innych Zakonów, a także na

wewnętrznej transparentności. Wielki Mistrz podkreślił w specjalnym Posłaniu do człon-

ków WWP rolę rozmowy, spotkania i wspierania się w drodze do doskonałości. „Światowe

i krajowe wydarzenia w świecie profańskim i wolnomularskim skutkują poczuciem za-

grożenia i niepewności. Coraz częściej w wątpliwość poddawane są idee praw człowieka,

wolności sumienia. Słabnąć zdają się hasła Wolność, Równość, Braterstwo. Tym większa

jest rola nas, wolnomularzy w pielęgnowaniu i propagowaniu tych wartości. Wkraczamy

w rok 300-lecia wolnomularstwa spekulatywnego i 20-lecia Wielkiego Wschodu Polski –

chcemy, żeby ten jubileuszowy rok był czasem wytężonej pracy w atmosferze braterstwa

i wzajemnego zrozumienia” – czytamy w Komunikacie WWP opublikowanym po Kon-

wencie. W uroczystym zamknięciu Konwentu wzięli udział znakomici goście – ocjalna

delegacja Wielkiej Żeńskiej Loży Francji z Czcigodnymi Mistrzyniami lóż Prometea i Gaja

Aeterna na Wsch... Warszawy oraz delegacja Wielkiej Loży Kultur i Duchowości na czele

z Prowincjałem-Radcą Zakonu, Br... Henrykiem. #

JUBILEUSZE WIELKIEJ LOŻY NARODOWEJ POLSKI

XX KONWENT WIELKIEGO

WSCHODU POLSKI

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

DROGIE SIOSTRY, DRODZY GOŚCIE!

zisiejsze prace poświęcamy Jubileuszowi 70-lecia

naszej obediencji – Wielkiej Żeńskiej Loży Fran-

cji. Dokładnie rzecz ujmując, działo się to 71 lat temu.

21października 1945 r. podczas Walnego Zgromadzenia

Założycielskiego ustanowiono powstanie niezależnej

obediencji kobiecej.

oczątkowo pod nazwą UNION MAÇONNIQUE

FEMININE DE FNCE, czyli Żeński Związek Wol-

nomularski Francji, którego siedziba mieściła się w Paryżu,

przy ulicy Froideveaux pod numerem 63 (Świątynia Wiel-

kiej Loży Francji). W 1952 roku Kobiecy Związek Francji

przekształcił się w Wielką Żeńską Lożę Francji (Grande

Loge Feminine de France), dzisiejszą obediencję polskich

lóż żeńskich. W początkowym okresie WŻLF pracowała

jeszcze na podstawie przygotowanego specjalnie dla kobiet

rytuału adopcyjnego, dopiero w 1957 roku wprowadzono

Ryt Szkocki Dawny i Uznany.

70 lat to dużo i mało zarazem. W 2017 roku będziemy

obchodzić 300-lecie istnienia masonerii spekulatywnej.

Upłynęło zatem 230 lat zanim my, kobiety wywalczyłyśmy

sobie miejsce i prawo do samodzielnego i niezależnego

udziału w światowym ruchu wolnomularskim. Pierwsza

wolnomularska Konstytucja Andersona z 1724 roku wy-

kluczała kobiety z wolnomularstwa, argumentując, że nie są

one wolne. Mimo tego związki kobiet z wolnomularstwem

są prawie tak długie jak historia wolnomularstwa, sięgają

70 LAT WIELKIEJ

ŻEŃSKIEJ LOŻY

FRANCJI

S ... I Z I S I U S T A





fot. Mirosława Dołęgowska-Wysocka

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

bowiem czasów Oświecenia. W połowie XVIII wieku we

Francji istniało wiele lóż adopcyjnych, tworzonych przy

lożach męskich. Pierwsze kobiety znalazły się w lożach

adopcyjnych, powołanych do życia przez Wielką Lożę

Francji. Nie były to loże ani samodzielne, ani niezależne,

i z autentycznym wtajemniczeniem niewiele miały wspólne-

go. Po powstaniu w 1773 roku Wielkiego Wschodu Francji

bracia z lóż narodowych pozbyli się kłopotu i przekazali

te „paraloże” pod opiekę tej obediencji, co formalnie

nastąpiło w 1774 roku. Po upływie stu trzydziestu lat,

w 1906 roku, loże adopcyjne powróciły pod administrację

Wielkiej Loży Francji.

worzenie samodzielnych lóż żeńskich stało się możliwe

dopiero w modernizujących się społeczeństwach, gdy

zmienił się klimat wokół kobiet i ich roli w społeczeństwie.

Pozycja kobiet wzrosła, między innymi pod wpływem walki

ich samych o równe prawa – sufrażystek, emancypantek,

feministek i innych światłych przedstawicielek płci żeńskiej.

Pod koniec XIX wieku kobiety zaczęły odgrywać coraz

większą rolę w życiu społecznym, intelektualnym, politycz-

nym i kulturalnym. Przełomowym momentem w historii

wolnomularstwa kobiecego był rok 1882. Wolnomularze

z Wielkiej Loży Narodowej Francji dopuścili do inicjacji

pierwszej w historii francuskiego wolnomularstwa kobiety,

Marie Deraisme. 11 lat później siostra Maria Deraisme

wraz z bratem George’em Martinem założyli pierwszy

mieszany zakon wolnomularski Le Droit Humain. Po-

jawienie się lóż, w których mężczyźni i kobiety mogli

pracować razem, i to na równych prawach, wstrząsnęlo

całym wolnomularskim bractwem.

17 września 1945 roku na Konwencie Wielkiej Loży

Francji z ust Wielkiego Mistrza padły znamienne słowa:

„Dzisiaj, kiedy emancypacja kobiet jest w pełni zrealizo-

wana w dziedzinie politycznej, należy przypuszczać, że

wkrótce będzie tak samo w dziedzinie prawnej. Byłoby

bolesnym paradoksem, żeby wolnomularstwo, całkowicie

zwrócone w stronę postępu, pozostało ostatnim miejscem

zachowania przestarzałej struktury utrzymującej kobiety

w haniebnym stanie poniżenia. Dlatego, gdy siostry wyraziły

całkowicie naturalną chęć rekonstrukcji ich warsztatów,

zdecydowaliśmy położyć kres ich przestarzałej formie or-

ganizacji, aby wreszcie zrobić krok, który będzie logicznym

wynikiem przeszło czterdziestoletnich wysiłków w naszych

lożach adopcyjnych, czyli powołać do życia samodzielne

wolnomularstwo kobiece”. Tego samego dnia Wielka

Loża Francji przegłosowała unieważnienie Konstytucji

z 1906 roku i Regulaminu Ogólnego, który ustanawiał

i precyzował sposób organizacji kobiecego wolnomularstwa

adopcyjnego. Siostry stały się w ten sposób wolne i mogły

zorganizować niezależną obediencję.

becnie, po przeszło 70 latach Wielka Żeńska Loża

Francji jest największą kobiecą organizacją wolno-

mularską w Europie, a najprawdopodobniej i na świecie.

Skupia około 14 000 członkiń w 420 lożach. Dzięki nie-

strudzonej pracy i polityce zagranicznej WŻLF powstały

niezależne obediencje żeńskie w wielu krajach świata:

Belgii, Szwajcarii, Hiszpanii, Portugali i Wenezueli. Praca

inicjacyjna, która ma doprowadzić do powstania dalszych

obediencji, jest ustawicznie rozwijana w innych krajach

europejskich, a także na kontynencie Afryki. Niezależne

obediencje żeńskie pracują również w Anglii, we Włoszech,

Niemczech, Turcji, na Madagaskarze, w Chile, Paragwaju

i w wielu innych krajach.

Szczególne miejsce w strukturze Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji zajmuje loża La Rose de Vent (Róża Wiatrów),

założona w 1978 roku na Wschodzie Paryża. Loża inna

niż wszystkie, której rolą jest inicjacja kobiet w krajach,

gdzie nie ma lóż kobiecych. Od czasu swego założenia do-

prowadziła do powstania kilkudziesięciu niezależnych lóż

kobiecych w odległych zakątkach świata, między innymi

we Francuskich Terytoriach Zamorskich, takich jak Gwa-

delupa, Reunion, Martynika, Gujana Francuska, Tahiti,

Nowa Kaledonia i w wielu krajach świata: Wenezueli, Ka-

nadzie, na Mauritiusie, na kontynencie afrykańskim (Togo,

Kamerun, Gabon, Kongo Brazzaville, Benin, Wybrzeże

Kości Słoniowej, Senegal, Maroko) i Bliskim Wschodzie.

Drogie Siostry Sz...L... Prometea,

przykro mi, że nie mogę być z Wami w czasie tych dwóch tak

ważnych dni, inne zebrania wymagają mojej obecności, na

których muszę reprezentować Wielką Żeńską Lożę Francji.

Ze wzruszeniem wspominam moją wizytę kilka lat temu.

Z bliska śledziłam Wasze prace, które dzisiaj przynoszą

owoce i jestem Wam za to wdzięczna.

W niektórych krajach Wolnomularstwo nie ma łatwego

życia, tym bardziej Wolnomularstwo kobiece, ale pionierki

takie jak Wy potraą realizować nasze piękne marzenia.

Zapewniam Was, że zawsze jestem blisko Was, że Loże spoza

terytorium Francji są i będą bliskie mojemu sercu. Mam

nadzieję, że któregoś dnia będziemy mogły być świadkami

narodzin Polskiej Obediencji Żeńskiej.

Pragnę podziękować także wszystkim Wolnomularkom

i Wolnomularzom, którzy pomogli Wam w tej pięknej

realizacji i przekazuję im braterskie pozdrowienia. Życzę

Wam, a także wszystkim reprezentowanym tu obediencjom

długiego życia wolnomularskiego, pełnego siły i żywotności,

we wzajemnym poszanowaniu i dążeniu do wspólnego celu,

czyli pracy na rzecz ulepszania Ludzkości.

Denise OBERLIN

Wielka Mistrzyni

Listopad 2010

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

Drogie siostry Sz...L... Gaja Aeterna,

asystowanie przy narodzinach jest zawsze wielkim szczęś-

ciem. Nawet jeśli są to narodziny symboliczne, tak jak wszyst-

kie inne są one bardzo wyczekiwane. Dlatego bez wahania

chcemy wspomóc to tworzenie nowego życia. Nie boimy się

widoku rodzicielki, która wydaje owoc, tracąc wiele długo

zbieranych sił, aby urodzić potomstwo. Potomstwo dzisiaj

bardzo do niej podobne, zaś jutro, czego jestem zupełnie

pewna, identyczne i odmienne zarazem.

Moje drogie siostry, przyjmując imię Gai, wybrałyście sobie

miejsce pod znakiem pierwotnej kobiecości, płodności, tworzenia.

Wielka Żeńska Loża Francji nie stawia sobie celu w postaci

powoływania dyspozytur za granicą. Utworzona została

dla kobiet wolnych, zdecydowanych rzetelnie pracować

we własnym środowisku politycznym, kulturalnym oraz

w okolicznościach wynikających z rodzimej historii.

Życzę Wam w imieniu Wielce Szanownej Wielkiej Mi-

strzyni Rady Federalnej WŻLF i w imieniu wszystkich sióstr

naszej obediencji, szczęśliwej podróży. Pozostańcie przez

całą drogę razem Matki i Córki, PROMETEA I GAJA

AETERNA. Nie rezygnujcie z walki o wolne i świadome

życie wszystkich nas, kobiet-masonek.... Ufamy Wam i je-

steśmy z Wami.

Regina Toutin,

zastępczyni Wielkiej Mistrzyni WŻLF

Listopad 2015 r.

Powstało także wiele lóż kobiecych w Europie (Niemcy,

Węgry, Czechy, Serbia, Rumunia). W 2000 r. powstała

pierwsza loża kobieca w Polsce, była to Prometea na Wsch...

Warszawy. Po 5 latach siostry z Prometei założyły drugą

lożę kobiecą o nazwie Gaja Aeterna, także pracującą na

Wschodzie Warszawy.

Kilka lat temu w naszej obediencji powołano do życia

drugą specyczną strukturę pracującą na rzecz mię-

dzynarodowego rozwoju wolnomularstwa kobiecego:

Błękitny Tygiel, który nie jest lożą, lecz stowarzyszeniem

skupiającym 17 warsztatów pracujących w rycie francuskim.

Jego zadaniem jest inicjacja kobiet spoza Francji wyłącznie

w rycie francuskim. Założono loże na Łotwie, w Bułgarii

i w Izraelu oraz w Rosji.

Skoro mowa o wymiarze międzynarodowym, warto

dodać, że WŻLF aktywnie działa wraz z innymi obedien-

cjami liberalnymi w Wolnomularskim Instytucie Europej-

skim, organizacji, z którą często konsultuje się Komisja

Europejska i Parlament Europejski, głównie w sprawach

dotyczących etyki.

WŻLF działa także w instytucji o nazwie CLIMAF (Ko-

mitet Łączności Między Obediencjami Żeńskimi), która

skupia europejskie obediencje kobiece.

rogie Siostry i Drodzy Goście, z okazji jubileuszu

chciałam przybliżyć Wam naszą obediencję, do któ-

rej należą dwie polskie loże – Prometea i Gaja Aeterna.

Jesteśmy niewielką, ale solidną cząstką WŻLF, tej wielkiej

organizacji kobiet dążących do budowy lepszego świata. Od

niej otrzymałyśmy patenty, gwarantujące naszą regularność.

Gdy nasze loże rozwiną się wystarczająco, utworzymy

niezależną Wielką Żeńską Lożę Polski. Jest to naszym naj-

większym marzeniem, naszym celem, naszym wyzwaniem.

Ale nigdy nie zapomnimy, że nie byłoby wolnomularstwa

żeńskiego w Polsce bez Wielkiej Żeńskiej Loży Francji!

Powiedziałam,

S.. . Mówczyni IZIS IUSTA





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 T E M I D A I P O L I T Y K A

Takie próby, jak wiadomo, na

przestrzeni ostatnich lat były,

a i w przyszłości wykluczyć

tego nie można, w sytuacji gdy siła

fundamentalizmów i tendencji an-

tydemokratycznych w Polsce rośnie.

Żyjemy w państwie, gdzie ważniejsza

jest ścisła ochrona i promocja przeko-

nań większości niż zapewnienie swo-

bodnego rozwijania się różnorodno-

ści. Żyjemy w czasach dewaluowanej

wolności. Masoneria nie jest dziś już

wprawdzie głównym potencjalnym

celem ewentualnego polowania na

czarownice, jak to było w II RP, jed-

nak jest jednym z takich celów, stąd

też pytania o legalność i podstawy

funkcjonowania lóż masońskich są

zasadne.

Za kilka dni nad tymi problemami

będą zastanawiać się w hiszpańskiej

Saragossie, gdzie sędzia tamtejsze-

go Trybunału Stanu, Clara Bayarri

García, przedstawi wykład zatytu-

łowany „Masoneria i orzecznictwo”,

w którym nakreśli nie tylko podstawy

prawne funkcjonowania masonerii

w Hiszpanii, ale i zarysuje stan orzecz-

nictwa z tym związany od 1979 roku,

kiedy to orzeczeniami Trybunału Sta-

nu i Sądu Najwyższego dokonano le-

galizacji organizacji wolnomularskich,

poprzez dopuszczenie do legalizacji

Wielkiego Wschodu Hiszpanii jako

zwykłego stowarzyszenia.

W Polsce 6 lutego 1997 roku poseł

Jan Władysław Skrobisz indagował

ministra spraw wewnętrznych i ad-

ministracji w sprawie funkcjonowa-

nia w Polsce niezarejestrowanych lóż

Wielkiego Wschodu Polski. Dopyty-

wał się o podstawę ich działalności,

wzywał do rozgromienia jako „nie-

legalnych organizacji”. Chciał znać

nazwiska członków założycieli. Wiązał

wreszcie masonów z tzw. Komisją

Michnika i nieuprawnionym dostę-

pem do tajnych akt MSW. Na pytania

te odpowiedział wówczas Zbigniew

Siemiątkowski (15 kwietnia 1997 r.).

Minister odpowiedział, iż faktycznie

loże te działają bez rejestracji, czyli

bez legalizacji, nie oznacza to jednak,

iżby od razu miały być organizacjami

nielegalnymi. Wyraźnie podkreślił, iż

brak rejestracji nie daje podstaw do

ścigania i represjonowania członków

niezarejestrowanej organizacji. Do-

dajmy przy tym, iż było to jeszcze

na gruncie peerelowskiej konstytucji

i kodeksu karnego, które były mniej

liberalne niż akty, mające wejść w ży-

cie w 1997 roku. Koordynator służb

specjalnych RP stwierdził, iż loże nie

ukrywają faktu swego istnienia, o czym

świadczy m.in. wydawanie „Wolno-

mularza Polskiego” (początkowo

sprzedawanego w kioskach). Na końcu

stwierdził, iż UOP nie miał żadnych

podstaw do gromadzenia listy człon-

ków lóż masońskich.

W owym czasie sądownie zareje-

strowane było jedynie stowarzyszenie

pierwszych trzech stopni masonerii

anglosaskiej — Wielka Loża Naro-

dowa Polski (WLNP). Rejestracji nie

posiadały zarówno loże Wielkiego

Wschodu, jak i Międzynarodowego

Mieszanego Zakonu Wolnomular-

skiego Le Droit Humain (DH). Te

ostatnie zresztą na ogół wymykają się

uwadze publicznej. Tak przed wojną,

jak i obecnie. Ciosy spadają na ogół

na WLNP, najbardziej fantastycz-

LEGALNOŚĆ

MASONERII

M A R I U S Z A G N O S I E W I C Z

Wystąpienie z konferencji

Czy masoneria jest w Polsce legalna

zorganizowanej przez Koło Naukowe UW

„Libertas et Lex” 30 maja 2007 r.



















W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

T E M I D A I P O L I T Y K A

ne teorie spiskowe dotyczą na ogół

Wielkiego Wschodu, a DH wymyka

się uwadze. Można sądzić, iż jest to

wprost proporcjonalne do stopnia

otwartości na zewnątrz poszczegól-

nych organizacji.

Pomimo iż władze nie chciały ścigać

organizacji niezarejestrowanych, jed-

nak w dalszych miesiącach rejestracji

dokonały zarówno Wielki Wschód, jak

i Le Droit Humain. Wielki Wschód

uniezależnił się od Francji i stworzo-

no Wielki Wschód Polski (dokładnie

12lipca, 10 lat temu), do którego we-

szły prawie wszystkie loże działające

dawniej w ramach Wielkiego Wschodu

Francji; zaś DH pozostało częścią mię-

dzynarodowej struktury lóż miesza-

nych z centralą w Paryżu. Także jednak

w 1997 roku utworzono Jurysdykcję

Polską. Zatem rok 1997 był przeło-

mowy jeśli chodzi o status formalno-

prawny polskiego wolnomularstwa.

W dalszych latach rejestrowano jeszcze

inne stowarzyszenia związane z wol-

nomularstwem, jak wyższe stopnie

rytu szkockiego związane z WLNP

czy ostatnio kolejne stowarzyszenie

mieszane — „Observantia”.

Z moich informacji wynika, iż or-

ganizacje wolnomularskie w zasadzie

nie doznawały dotąd żadnych szykan

administracyjnych czy sądowych. Ich

rejestracje czy aktualizacje KRS-ów

przebiegały dość gładko. I ja, reje-

strując niedawno organizację wolno-

myślicielską, napotkałem znacznie

większy opór formalnej materii niż

stowarzyszenia lóż.

Nie ma jednak pewności, że ten stan

się utrzyma, zwłaszcza że ponoć pla-

nowane są zmiany w prawie stowa-

rzyszeniowym. Ale i na gruncie obec-

nego można modykować praktyką.

Pewność prawa niestety spada, kiedy

forsuje się ekspansywnie słuszność

ideologiczną. Bardzo niepokoją ciosy

wymierzane w Trybunał Konstytucyj-

ny, zakusy na niezawisłość sędziów

oraz fakt olbrzymiej popularności po-

lityka, który prowadzi politykę karną,

która jest sprzeczna ze stanowiskiem

niemal wszystkich najwybitniejszych

karnistów. To wszystko rodzi sytuację

niepewności.

HISTORIA LEGALNOŚCI

MASONERII

Nim jednak przejdę do meritum

mojego wystąpienia, parę słów

o kontekście oraz historii formalno-

-prawnego statusu masonerii, która,

jak wiadomo, już od samych swych po-

czątków była zwalczana, a jej losy były

bardzo powikłane i przede wszystkim

szalenie zróżnicowane w zależności od

czasu historycznego oraz kraju. [...]

Po 1935 roku [czyli śmierci Józefa

Piłsudskiego], kiedy polityka państwa

skręciła mocno na prawo i sanacja

zbliżyła się do endecji, nad masonerią

zebrały się czarne chmury, które jak

wiadomo doprowadziły do wydania

dekretu prezydenta RP z 22 listo-

pada 1938 r. o rozwiązaniu zrze-

szeń wolnomularskich. Zrzeszenia

wolnomularskie uznano w nim za

rozwiązane z mocy samego prawa,

te, które były z wolnomularstwem

związane, miał rozwiązać minister

spraw wewnętrznych; ich majątek

miano przekazać na cele dobroczyn-

ności publicznej, zaś archiwa na rzecz

państwa. Działalność wolnomularską

spenalizowano karami od 2 do 5 lat

więzienia i grzywny. Ponieważ jednak

nie określono precyzyjnie, co rozumie

się przez zrzeszenia wolnomularskie,

dekret ten dotknął także organizacje,

które wolnomularskimi w istocie swej

nie były, jak Międzynarodowy Zakon

Dziwnych Towarzyszy, Żydowskie

Stowarzyszenie Humanitarne „B’nai

B’rith”, Schlaraa czy Zakon Templa-

riuszy Dobrych. Główne organizacje

masońskie działające wówczas w Pol-

sce, czyli WLNP i DH, rozwiązały

się same, nie czekając na realizację

dekretu. WLNP uczyniła to nawet

wcześniej, jeszcze przed jego wejściem

w życie. Majątek przekazano jednej

z organizacji charytatywnych, zaś ar-

chiwa ukryto. Pomimo tego, w najbliż-

szym czasie władze dokonały nalotu

i rewizji w mieszkaniach ujawnionych

wolnomularzy.

iechlubny dekret prezydenta

Mościckiego obowiązywał tak-

że w PRL. Został pośrednio uchy-

lony 1 stycznia 1970 r., kiedy to

wszedł w życie nowy kodeks karny.

Nie sam kodeks karny, lecz ustawa

z 19 kwietnia 1969 r. — przepisy

wprowadzające kodeks karny (Dz.

U. z dnia 14maja 1969 r.) w art. V

§ 1 stanowiła: „Uchyla się wydane

przed dniem 5 września 1939 r. usta-

wy szczególne oraz inne akty prawne

z mocą ustawy, zawierające przepisy

przewidujące odpowiedzialność karną

za przestępstwa”. Ustawa ta weszła

w życie razem z nowym kodeksem

i tym samym antymasoński dekret

prezydencki przestał obowiązywać.

Nie dlatego, iżby władza przychylnie

patrzyła na masonerię. Przeciwnie

wręcz, jak odkrył nam niedawno IPN,

SB od początku lat sześćdziesiątych

tropiła fantomy wolnomularstwa,

i w tym celu powstała nawet specjalna

komórka operacyjna do rozpracowy-

wania owych fantomów. Nie było to

całkiem pozbawione podstaw, gdyż

w istocie nieco później szczątkowo

odrodziło się wolnomularstwo, które

związane było z ruchem opozycyjnym

[warszawska loża Kopernik działająca

od początków lat sześćdziesiątych].

W każdym razie przez cały okres

PRL przynależność do masonerii była

nielegalna.

PRAWO

O STOWARZYSZENIACH

Z 1989 ROKU

tan ten uległ zmianie w roku 1989,

kiedy została uchwalona i weszła

w życie ustawa z 7 kwietnia 1989 r. Pra-

wo o stowarzyszeniach, która głosiła,

że zrzeszanie się jednostek jest nie tyle

prawem, ale i w o l n o ś c i ą obywatel-

ską. Akt ten odwoływał się jednocześnie

w swojej preambule do Powszechnej

Deklaracji Praw Człowieka oraz Mię-

dzynarodowego Paktu Praw Obywa-

telskich i Politycznych. To otworzyło

drogę do legalizacji polskich organizacji

masońskich, które skorzystały z niej

kilka lat później. Nie znaczy to jednak,

że ustawa z 1989 roku automatycznie

zniosła stan nielegalności działalno-

ści organizacji wolnomularskich. Przy

braku wpisu do rejestru stowarzyszeń

działalność w utajnionym stowarzysze-

niu mogła podlegać sankcjom karnym.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 T E M I D A I P O L I T Y K A

W tym bowiem czasie wciąż jeszcze

obowiązywał kodeks karny z 1969

roku, w tym art. 278 penalizujący udział

w związku, którego istnienie, ustrój i cel

ma pozostać tajemnicą wobec organów

państwowych. Na szczęście, jak wska-

zano wyżej w przypadku odpowiedzi

na interpelację posła Skrobisza, władze

interpretowały ten artykuł zgodnie z ak-

sjologią wolnościową. Nowy kodeks

karny z 6 czerwca 1997 r., dostosowany

w swych aksjologicznych założeniach

do nowego ustroju demokracji liberal-

nej, depenalizował taki czyn.

15 października 1992 r. Wielka Loża

Narodowa Polski wystąpiła do sądu

z wnioskiem o rejestrację. 22 lutego

1993 r. sąd wojewódzki w Warszawie

wydał postanowienie o wpisaniu do

rejestru stowarzyszeń WLNP. Wielki

Wschód Polski został zarejestrowany

14 listopada 1997 r., zaś Jurysdykcja

Polska Le Droit Humain – 10 marca

1998 r. Wiązało się to z zatwierdze-

niem przez sąd statutu, ujawnieniem

nazwisk założycieli, członków organu

zarządzającego oraz objęciem pań-

stwowym nadzorem.

WLNP, WWP czy DH działają za-

tem jako zwykłe stowarzyszenia na

podstawie Prawa o stowarzyszeniach,

posiadają osobowość prawną, są or-

ganizacjami jawnymi. Obediencje

jako stowarzyszenia są jednak bardzo

nietypowe – z wielu względów, ale

najważniejszym z nich jest wyjątkowo

duży zakres autonomii poszczególnych

lóż, które można nazwać, z punktu

widzenia Prawa o stowarzyszeniach,

swoistymi oddziałami stowarzyszenia.

KONSTYTUCJA

ależy pamiętać, że swoboda

działalności wolnomularstwa

w Polsce nie opiera się bynajmniej

jedynie na ustawie Prawo o stowa-

rzyszeniach. Ustawa ta konkretyzuje

jedynie najważniejsze zasady i wymo-

gi dotyczące polskich stowarzyszeń.

Kluczową podstawą prawną działania

organizacji masońskich jest wolność

i prawo zrzeszania się, które jest gwa-

rantowane przez szereg aktów praw-

nych krajowych, międzynarodowych

i ponadnarodowych.

Omawiając to, należy zacząć od Kon-

stytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Wol-

ność zrzeszania się w stowarzyszeniach

regulowana jest w kilku artykułach.

Art. 58, który znajduje się w rozdziale

o wolnościach, prawach i obowiąz-

kach człowieka i obywatela, gwaran

tuje każdemu wolność zrzeszania się.

Bardzo interesujące i znamienne jest

umieszczenie przepisu podobnej treści

w art. 12, który znajduje się w rozdz. 1.

zatytułowanym „Rzeczpospolita”, gdzie

określony jest ustrój i podstawowe in-

stytucje prawne społeczeństwa i pań-

stwa. Wolność zrzeszania się, wpisana

obok art. 58 także do art. 12 świadczy

o tym, że jest ona „elementem społe-

czeństwa obywatelskiego i należy do

fundamentalnych zasad ustrojowych.

Umieszczając ten przepis ustrojodawca

chciał podkreślić znaczenie wolności

zrzeszania się i fakt ten należy uwzględ-

niać przy stosowaniu przepisów doty-

czących zrzeszania się” (Suski).

Znaczenie tej wolności podkreślane

jest także w orzecznictwie. Sąd Ape-

lacyjny w Warszawie w uzasadnieniu

postanowienia z 24 kwietnia 1998 r.

(IACa 17/98, Apelacja SA, Warsza-

wa 1999/1/c-8) uznał, że z art. 12

i 58 Konstytucji wynika, że wolność

zrzeszania się należy do wolności

obywatelskich, które umożliwiają

postępowanie według własnej woli

zainteresowanych osób, niezależnie

od państwa i jego ustaw, nie mogą być

jednostkom przyznawane i cofane.

W ujęciu Konstytucji RP wolność

zrzeszania się i działania stowarzyszeń

obejmuje wolność tworzenia i działa-

nia stowarzyszeń.

Z istoty wolności natomiast wynika,

że nie jest możliwe pozytywne okre-

ślenie jej treści. A zatem zrzeszający

się mogą czynić wszystko, czego nie

zabrania im prawo (inaczej byłoby

w przypadku prawa obywatelskiego,

jego treść pozytywna jest ściśle okre-

ślona i jego podmioty mogą czynić to

tylko, co jego treść ustawowo określona

przewiduje). Co to w praktyce znaczy?

To mianowicie, że próby ograniczania

tej wolności muszą mieć mocne usta-

wowe, niesporne podstawy i w żadnym

razie nie mogą się opierać na plotkach,

domysłach, spekulacjach, poszlakach

czy fobiach. Odwołując się do aksjo-

logii konstytucyjnej, należy przyjąć, że

w sytuacji wątpliwej pomiędzy wolnoś-

cią a jej ograniczeniem zawsze należy

rozstrzygać na korzyść wolności.

Polskie przepisy przewidują poza

ograniczeniami przedmiotowymi

restryktywnymi, także ograniczenia

podmiotowe warunkowe. Odnoszą

się one do zawodowych żołnierzy,

policjantów, funkcjonariuszy służb

bezpieczeństwa państwa, Straży Gra-

nicznej, którzy muszą poinformować

przełożonego o swej przynależności do

stowarzyszenia. W przypadku objęcia

w stowarzyszeniu funkcji z wyboru, po-

licjant lub funkcjonariusz Służby Celnej

może zostać zwolniony ze służby.

Sankcje personalne w innych przy-

padkach są naruszeniem prawa. Kon-

stytucja wyraźnie stanowi, że nikt nie

może być dyskryminowany w życiu

politycznym, społecznym lub gospo-

darczym z jakichkolwiek przyczyn.

PRAWO

MIĘDZYNARODOWE

rzejdę teraz do omówienia prawa

do zrzeszania się w ujęciu prawa

międzynarodowego. Jest to istotne po

pierwsze dlatego, że Polska w prawie

wewnętrznym zobowiązała się do

przestrzegania tego prawa, a po dru-

gie dlatego, że niektóre z tych aktów

międzynarodowych są przywoływane

w preambule Prawa o stowarzysze-

niach, a zatem postanowienia tych

aktów mają znaczenie przy wykładni

przepisów polskiej ustawy o stowa-

rzyszeniach.

Jednym z tych aktów jest Powszech-

na Deklaracja Praw Człowieka przy-

jęta przez Zgromadzenie Ogólne Na-

rodów Zjednoczonych 10 grudnia

1948 r. W art. XX tejże deklaracji

określono prawo każdego człowieka

do spokojnego zgromadzania i stowa-

rzyszenia się.

Drugim i w praktyce ważniejszym

aktem międzynarodowym, na który

powołuje się preambuła Prawa o sto-

warzyszeniach, jest Międzynarodowy

Pakt Praw Obywatelskich i Politycz-

nych przyjęty przez Zgromadzenia

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

T E M I D A I P O L I T Y K A

Ogólne ONZ 16 grudnia 1966 r.,

a ratykowany przez Polskę w 1977

roku. Dopiero jednak po 1989 roku

Polska ratykowała Protokół fakul-

tatywny do tegoż paktu, w którym

przewidziano możliwość składania

indywidualnych skarg do Komitetu

Praw Człowieka w Genewie. Protokół

ten wszedł w życie w stosunku do Pol-

ski 7 lutego 1992 r. (Dz. U. 1994, Nr

23, poza 80 i 81). Sam Pakt w art. 22

zawiera postanowienie, że każdy ma

prawo do swobodnego stowarzysza-

nia się z innymi. Prawo to może być

ograniczone tylko przez ustawę i tylko

jeśli w demokratycznym społeczeń-

stwie jest to konieczne w interesie

bezpieczeństwa państwowego lub

publicznego, porządku publicznego

bądź dla ochrony zdrowia lub moral-

ności publicznej albo praw i wolności

innych osób. Jeśli jednostka twier-

dzi, że któreś z zagwarantowanych

jej Paktem praw zostało w stosunku

do niej naruszone i zostały wyczer-

pane wszystkie dostępne w prawie

krajowym środki dochodzenia swych

praw, na podstawie art. 2 Protokołu

może ona złożyć skargę indywidu-

alną przeciwko Polsce. Należy tutaj

podkreślić, że prawo to przysługuje

jednostce, a nie organizacji.

Kolejnym aktem międzynarodo-

wym dotyczącym omawianej kwestii,

który wiąże Polskę, jest Konwencja

o Ochronie Praw Człowieka i Pod-

stawowych Wolności z 4 listopada

1950 r., którą Polska ratykowała

w 1993 r. (Dz. U. Nr 61, poz. 284

z późn. zm.), poddając się tym sa-

mym jurysdykcji Europejskiej Komi-

sji Praw Człowieka i Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka w Stras-

burgu. Prawo do swobodnego sto-

warzyszania się zawarte jest w art.

11 Konwencji. Według Trybunału

możliwość tworzenia struktur praw-

nych w celu zbiorowego działania dla

realizacji wspólnych interesów jest

jednym z najważniejszych aspektów

prawa do swobody stowarzyszania

się, zaś sposób określenia w prawie

krajowym tej swobody i jej praktyczna

realizacja przez władze ujawnia stan

demokracji w danym kraju. Możliwość

ograniczenia prawa do swobodne-

go stowarzyszania się określona jest

podobnie jak w omawianym wyżej

Pakcie. Tak samo więc ograniczenia

muszą być nie tylko zawarte w ustawie,

ale i spełniać wymóg „konieczności

w społeczeństwie demokratycznym”.

Rozpatrując tę kwestię, Trybunał bada,

czy cel nałożonego ograniczenia jest

uzasadniony (musi być „konieczny”,

nie wystarczy, aby był „użyteczny” czy

„pożądany”) oraz czy zastosowane

środki są proporcjonalne wobec słusz-

nego do osiągnięcia celu. Konwen-

cja dopuszcza nakładanie ograniczeń

w korzystaniu z prawa stowarzyszania

się przez członków sił zbrojnych, po-

licji lub administracji państwowej.

Na straży tych praw stoi Europejski

Trybunał Praw Człowieka, przy czym

należy podkreślić, że inaczej niż dla

Paktu Praw Obywatelskich i Politycz-

nych, indywidualne skargi mogą być

wnoszone zarówno przez jednostki,

jak i grupy jednostek oraz organizacje

pozarządowe, które uważają, że są

oarą naruszenia przez państwo praw

zawartych w Konwencji.

JAK ZDELEGALIZOWAĆ I

NĘKAĆ MASONERIĘ

ak mogłaby od strony formalnej

wyglądać akcja antymasońska?

Można sobie wyobrazić nadużywanie

lub przesadną gorliwość w stosowaniu

kompetencji nadzoru państwowego

nad stowarzyszeniami. Jako organy

nadzorcze w ustawie przewidziane

są: starosta (prezydent) właściwy ze

względu na siedzibę stowarzyszenia

oraz sąd. W istocie jednak organowi

administracji nie przysługują kom-

petencje nadzorcze, lecz kontrolne.

O zastosowaniu właściwych środków

nadzorczych starosta może zwrócić

się do sądu. Jest to o tyle istotne, że

uprawnienia nadzorcze nie przysługu-

ją organowi administracyjnemu, lecz

niezawisłemu sądowi. W świetle obo-

wiązujących przepisów organ nadzoru

może żądać dostarczenia przez zarząd

stowarzyszenia (Rada Zakonu, Rada

Federacji, Wielki Warsztat) odpisów

uchwał walnego zgromadzenia człon-

ków (konwentu). Może poza tym żądać

od władz stowarzyszenia niezbędnych

wyjaśnień. Niezbędnych dla realizacji

funkcji kontrolnych, które w żadnym

razie nie mogą ingerować w wewnętrz-

ne sprawy obediencji i mogą być

związane tylko z kontrolą zgodności

działalności z prawem powszechnie

obowiązującym. Warto podkreślić, że

przy okazji jednej z nowelizacji Prawa

o stowarzyszeniach z zakresu kompe-

tencji organu nadzorczego usunięto

uprawnienie do przeglądania doku-

mentów w siedzibie stowarzyszenia.

Jeśli stowarzyszenie nie spełni żą-

dań, organ nadzoru może wystąpić

do sądu o nałożenie grzywny do

5tys. zł. Grzywna może być jednak

ponawiana. Jeśli stowarzyszenie działa

niezgodnie z prawem, organ nadzoru

może wystąpić o usunięcie naruszeń

w określonym terminie, udzielić wła-

dzom ostrzeżenia lub wystąpić do

sądu o zastosowanie środków jemu

przysługujących, czyli:

• upomnienie władz stowarzyszenia,

• uchylenie niezgodnej z prawem lub

statutem uchwały stowarzyszenia

• a nawet, w skrajnych przypadkach,

rozwiązanie stowarzyszenia (jak do-

tąd nie stosowano w odniesieniu do

żadnego stowarzyszenia).

Aby można było zastosować ten ostat-

ni radykalny środek, muszą kumula-

tywnie zajść dwie okoliczności:

• działalność stowarzyszenia wykazuje

rażące lub uporczywe naruszanie

prawa albo postanowień statutu oraz

• nie ma warunków do przywrócenia

działalności zgodnej z prawem lub

statutem.

Uporczywie stosowane kompetencje

nadzorcze, nawet bez negatywnych

konsekwencji formalnych, mogą być

uciążliwe i kłopotliwe, zwłaszcza dla

tak swoistego stowarzyszenia jak or-

ganizacja wolnomularska. Czy jed-

nak istnieje jakaś realna możliwość

negatywnych konsekwencji wobec

lóż na drodze formalnej w świetle pra-

wa? Działają one legalnie, zgodnie

z polskim prawem, przy założeniu,

że prawo to stosowane będzie racjo-

nalnie. Niestety, nie zawsze można

na to liczyć. Najczęściej spotykanym

zarzutem podważającym legalność

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 T E M I D A I P O L I T Y K A

działania masonerii jest kwestia taj-

ności organizacji.

Podczas akcji antymasońskiej z roku

2000, rozpętanej przez redaktora na-

czelnego wydawanego w Poznaniu

kwartalnika „Wolna Polska”, do sta-

rosty powiatu warszawskiego zło-

żony został wniosek o delegalizację

Wielkiej Loży Narodowej Polski oraz

Wielkiego Wschodu Polski (znów za-

pomniano o DH). Akcja rozpoczęła

się jesienią kolportażem ulotek anty-

masońskich i wnioskiem o ściganie

w poznańskiej delegaturze UOP. Kiedy

ten wniosek pozostał nieskuteczny,

jego autor złożył wniosek do starosty.

Autor wniosku podważał orzeczenia

o wpisie do rejestru, powołując się

na art. 13 Konstytucji: „Uważam, że

orzeczenia o zarejestrowaniu tych or-

ganizacji obarczone są wadą prawną.

Oba stowarzyszenia rażąco naruszają

prawo, łamiąc art. 13 Konstytucji RP,

która zakazuje prowadzenia utajnionej

działalności”. Inicjator akcji twierdził,

że rejestrując się jako stowarzyszenia,

masoni obeszli prawo, wprowadza-

jąc sąd w błąd, że prowadzą legalną

działalność. Mimo że podały adresy

siedzib i nazwiska założycieli, faktycz-

nie prowadzą jednak tajną działalność

i utajniają nazwiska swych członków.

Zarzuty mocne, ale bezzasadne. Jest to

nieporozumienie, które wynika z nie-

zrozumienia tajemnicy masońskiej

i dyskrecji działania wolnomularstwa

błędnie odczytywanych jako utajnienie

organizacji. Art.13 Konstytucji, na

który powołują się wrogowie maso-

nerii, stanowi, że: „[z]akazane jest

istnienie organizacji, których program

lub działalność przewiduje utajnienie

struktur lub członkostwa”.

Nie można zasadnie twierdzić, że dzia-

łalność masonerii przewiduje utajnie-

nie struktur, zwłaszcza że zostały one

ujawnione w statucie zatwierdzonym

przez sąd, podana została także siedziba.

Z utajnieniem członkostwa sprawa

jest bardziej skomplikowana, ale po

analizie nie powinna budzić zastrze-

żeń prawnych. W trakcie procedury

rejestracyjnej podane zostały na-

zwiska założycieli, nikogo też nie

zobowiązuje się do ukrywania swej

przynależności do masonerii, każdy

mason swobodnie może ujawnić swą

przynależność do zakonu.

Nie ma natomiast generalnego obo-

wiązku publikowania czy ujawniania li-

sty członków. Tak jak w odniesieniu do

stowarzyszenia nie obowiązują zasady

zupełnej transparentności i stowarzy-

szenia na ogół na forum publicznym

ujawniają tylko część tego, co się dzieje

wewnątrz organizacji. Specyka stowa-

rzyszeń masońskich polega na tym, że

zakres spraw dziejących się wewnątrz

organizacji, który jest przekazywany

na zewnątrz, jest znacznie mniejszy

niż w typowych stowarzyszeniach. To

jest właśnie dyskrecja, ale nie tajność

w rozumieniu przepisów polskiego pra-

wa. Dyskrecja uświęcona wieloletnim

zwyczajem, o którego kwestionowanie

mogłoby się pokusić państwo o zaku-

sach totalitarnych, lecz nie państwo li-

beralnej i zachodniej demokracji. Dys-

krecja masońska może się nie podobać

postronnym, lecz nie może ona być

kwestionowana na drodze prawnej jako

nielegalna. Nie możemy domagać się,

by każdy wyznawał swoją przynależ-

ność lożową czy tym bardziej, by loże

publikowały listy swych członków, tak

jak nie domagamy się, by każdy na lewo

i prawo trąbił np. jakiego jest wyznania

i do jakiego Kościoła należy, czy aby

podawał wszelkie informacje o swoim

życiu osobistym i prywatnym. Prawo

do dyskrecji to prawo do swobodnego

dysponowania informacjami na własny

temat. Myślę, że prawo do swobodne-

go dysponowania informacją o swej

przynależności do wolnomularstwa

może być powiązane z konstytucyj-

nym prawem milczenia w sprawach

światopoglądowych. Skończyły się

już państwowe rubryczki, w których

wpisywano wyznanie.

Można sobie wyobrazić sytuację, że

niemal każdy polski mason ujawnia

swą przynależność do obediencji i się

z nią dumnie obnosi, w najlepszym

tego słowa sensie. Nie byłoby w tym

nic sprzecznego z prawem i założe-

niami masońskimi, które przecież nie

przewidują utajniania członkostwa.

Może być jednak i tak, że niemal każ-

dy mason swą przynależność trzyma

w dyskrecji, tak jak obecnie. Wszystko

to zależy przecież od indywidualnych

(a nie organizacyjnych) decyzji i kli-

matu społecznego. Przecież to właśnie

ludzie odpowiedzialni za nagonki an

tymasońskie w dużym zakresie powo-

dują, że zakres dyskrecji odnośnie do

członkostwa jest tak duży.

Być może jednak ten dylemat zniknie.

Oto bowiem w projekcie nowej kon-

stytucji IV RP Lecha Kaczyńskiego

usuwa się przepis zakazujący istnienia

partii i organizacji, których program

dopuszcza nienawiść rasową lub na-

rodowościową, a tym samym odstrze-

lono zakaz istnienia organizacji prze-

widujących utajnienie członkostwa...

Jeśli natomiast wrogowie masonerii

tak bardzo zatroskani są przestrzega-

niem art. 13 Konstytucji, to powinni

się najpierw zainteresować wielo-

ma innymi organizacjami, których

sprzeczność działania i programów

z tymże artykułem jest dużo mniej

wątpliwa niż w odniesieniu do maso-

nerii, zaczynając od licznych skrajnie

nacjonalistycznych czy antysemickich,

quasi-faszystowskich i rasistowskich

organizacji, które odwołują się do nie-

nawiści czy nawet przemocy, a koń-

cząc na Opus Dei, któremu można

wytoczyć nie tylko analogicznie do

masonerii zarzut tajności, ale i dzia-

łanie na zasadzie bezwzględnego po-

słuszeństwa członków.

Mariusz Agnosiewicz

Czy jednak istnieje jakaś

realna możliwość negatywnych

konsekwencji wobec lóż na drodze

formalnej w świetle prawa?

Działają one legalnie, zgodnie z

polskim prawem, przy założeniu,

że prawo to stosowane będzie

racjonalnie. Niestety, nie zawsze

można na to liczyć.

Cyt. za: http://www.racjonalista.pl/

kk.php/s,5415 (wyróżnienia w tekście za

oryginałem – RED)

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

LOŻA I POLITYKA

owszechną wydaje się opinia, że historycznie mi-

gracje bywały siłą napędowa rozwoju całych społe-

czeństw – mimo przypadków, gdy masowe migracje

powodowały nawet upadki imperiów. Napływ i wzajemne

przenikanie się rozmaitych grup narodowościowych do-

prowadziły na przykład do powstania silnych, wielokul-

turowych, a jednak spójnych społeczności, takich jak np.

USA, Kanada, Australia. W ten typ migracji wpisuje się

w większości współczesna migracja zarobkowa, w której

znaczny udział mają nasi rodacy. Taki typ migracji jest obec-

nie powszechny na całym świecie. Nie budzi on większych

kontrowersji – na ruchach ludności zyskują zarówno kraje

przyjmujące przybyszów, jak i sami migrujący.

Nie zauważa się również większych problemów asymila-

cyjnych – migranci zarobkowi zazwyczaj aktywnie i chętnie

wchodzą w role narzucane przez miejscową społeczność

i dostosowują się do systemu społeczno-kulturowego

panującego w danym kraju. Uczą się języka gospodarzy,

edukują się i starają się awansować w drabinie społecznej.

Zauważalne jest oczywiście powstawanie enklaw naro-

dowościowych – dzielnice polskie, chińskie itp., jednak

nawet społeczności całkowicie odmienne kulturowo i nie

asymilujące się w stopniu równym Europejczykom, np.

Azjaci, żyją we względnej harmonii z gospodarzami, a na

wzajemnej współpracy i wymianie usług zyskuje miejscowa

gospodarka. Taki typ migracji jest również korzystny ze

względów demogracznych, co jest szczególnie istotne

dla starzejących się społeczeństw europejskich czy choćby

Australii, wciąż aktywnie poszukującej rozmaitych specja-

listów z różnych dziedzin.

MIGRACJE

SZANSA CZY ZAGROŻENIE

DLA CYWILIZACJI ZACHODU?













Temat roczny federacji Le Droit Humain Polska 6015/6016

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 LOŻA I POLITYKA

rugi typ migracji, również nieobcy naszym rodakom,

choć w znakomitej mniejszości, to migracja socjalna.

Całe rodziny przenoszą się lub zakładane są na terenie

państw-gospodarzy niemal wyłącznie po to, by korzystać

z hojności „rozbuchanego” systemu socjalnego – zasiłków,

zapomóg, dodatków rodzinnych, mieszkaniowych itp.

W wielu krajach Europy Zachodniej takie zasiłki pozwalają

żyć osobom bezrobotnym na poziomie znacznie wyższym niż

w kraju macierzystym migranta dzięki owocom jego pracy.

Taka migracja w dłuższej perspektywie jest wysoce nie-

korzystna gospodarczo i społecznie zarówno dla społe-

czeństwa-gospodarza jak i samego migranta. Po pierwsze

– pracująca część społeczeństwa zostaje obciążona kosztem

jego utrzymania, co zmniejsza efektywność gospodarczą

pracy i rodzi zrozumiałe napięcia społeczne. Po drugie

– osoba korzystająca w ten sposób z systemu socjalnego

pozbawiona jest elementarnej motywacji do podnosze-

nia kwalikacji czy awansu społecznego, co prowadzi do

swoistej dysymilacji społecznej, a z czasem do frustracji

i negacji zastanego systemu – i to pomimo pozornej,

chwilowej stabilizacji nansowej.

Na zachodnich rynkach mamy obecnie do czynienia ze

zjawiskiem powstawania całych zbiorowisk i społeczności

żyjących na koszt państwa i pracujących obywateli. Statysty-

ki nieubłaganie pokazują, że prym w tym procederze wiodą

migranci z krajów Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki.

rzecim wreszcie rodzajem migracji są przemieszcze-

nia ludnościowe z obszarów objętych działaniami

wojennymi. Takie grupy ludności są traktowane według

prawa międzynarodowego jako uchodźcy wojenni i objęte

wsparciem zgodnym z właściwymi regulacjami w tej materii.

Skala zjawiska związana przede wszystkim z kryzysem na

Bliskim Wschodzie przerosła jednak państwa Zachodu. Na

samej granicy tureckiej w obozach przejściowych koczują

już setki tysięcy uchodźców, kolejne przemieszczają się

w jej stronę. Podobnie jest na dużej części południowej

granicy morskiej Unii.

rgument konieczności niesienia pomocy tej grupie

ludności jest często podnoszony w lożowych dysku-

sjach i trudno z humanitarnego punktu widzenia odmówić

mu słuszności. Echa podobnych dyskusji można odnaleźć

w Apelu 26 europejskich organizacji wolnomularskich

z września 2015 r., w którym czytamy m.in. „Europejskie

obediencje wolnomularskie zostały zaalarmowane przez

tragedię, jaką przeżywają migranci uciekający z krajów

ogarniętych wojną i nękanych przez ubóstwo. Apelujemy

do rządów Unii Europejskiej o wdrożenie wspólnej poli-

tyki niezbędnej do ochrony bezpieczeństwa i godności

tych osób”. Trudno rozpatrywać pomoc humanitarną dla

uchodźców z obszarów wojennych w kategoriach szans

i zagrożeń cywilizacyjnych, jest bowiem ona zwyczajną

koniecznością i moralnym obowiązkiem każdego czło-

wieka – to może spotkać każdego z nas.

W cytowanym apelu możemy jednak przeczytać również,

iż „obediencje wolnomularskie przypominają, że przypływ

imigrantów jest nie ciężarem, lecz szansą dla przyszłości

Europy”. Z tym ostatnim twierdzeniem wiele S... i Br...

wyraźnie się nie zgadza.

Dlaczego?

Pamiętać należy, co podkreślano w dyskusjach, że nie

wszystkie osoby przybywające na teren Europy są uchodź-

cami wojennymi – znaczna ich część to emigranci ekono-

miczni, którzy pragną dostać się do Europy Zachodniej, by

rozpocząć w niej nowe, lepsze życie i ściągnąć lub założyć

nowe rodziny. Potencjalna chęć włączenia się części mi-

grantów w obieg gospodarczy państw-gospodarzy według

pierwszego modelu migracji nie budzi do końca sprzeciwu,

jednak, jak się okazuje, przeważająca część migrantów

ochoczo korzysta z modelu drugiego – socjalnego i żyje

na koszt osób pracujących.

Niekontrolowane otwarcie granic Europy bez drobiazgo-

wej werykacji osób pragnących zamieszkać na terenie Unii

Europejskiej również budzi znaczne obawy. Czym innym

jest bowiem pomoc humanitarna dla uchodźców mająca

na celu zapewnienie bezpieczeństwa przed działaniami

wojennymi, pomocy medycznej czy żywnościowej, czym

innym zaś przyjmowanie wszystkich chętnych do zamiesz-

kania w danym kraju. Rodzi się reeksja, iż wzorem Kanady

czy Australii, osoby takie powinny być werykowane pod

kątem przydatności dla gospodarki, jak również zdolności

asymilacyjnych w kontekście językowo-kulturowym.

Osoby takie powinny być również drobiazgowo weryko-

wane pod kątem powiązań z ruchami ekstremistycznymi.

Wśród przybywających do Europy mas ludzkich znajdują

się bowiem również tysiące znakomicie wyszkolonych

żołnierzy – bojowników i działaczy rozmaitych grup ter-

rorystycznych mających żywotne interesy w destabilizacji

państw Zachodu – lub do takich działań inspirowanych

przez zewnętrzne siły, dla których mocna Europa jest solą

w oku. Służby bezpieczeństwa poszczególnych krajów

członkowskich biją na alarm – zagrożenie terrorystyczne

w Europie osiągnęło obecnie poziom niespotykany przez

ostatnie dziesięciolecia.

Uświadomić sobie jednak należy, że to nie tylko przy-

bywający działacze grup terrorystycznych stanowią za-

Czym innym jest pomoc humanitarna dla

uchodźców mająca na celu zapewnienie

bezpieczeństwa przed działaniami wojennymi,

pomocy medycznej czy żywnościowej, czym

innym zaś przyjmowanie wszystkich chętnych

do zamieszkania w danym kraju.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

LOŻA I POLITYKA

grożenie dla ładu i porządku, ponieważ służą oni de facto

jako zapalniki do tykających już w państwach Zachodu od

dziesięcioleci bomb społeczno-kulturowych. Zaniedbania

w polityce imigracyjnej państw Zachodu przez ostatnie

dziesięciolecia doprowadziły bowiem do powstania licznych

patologii w wielokulturowych modelach społeczeństw.

W Niemczech, Francji, Szwecji czy w Belgii powstały setki

enklaw zamieszkałych przez grupy osób wykluczonych

społecznie – i/lub bardziej lub mniej świadomie samo-

-wykluczających się. Są to grupy osób żyjących zazwyczaj

z zasiłków lub ze świadczenia usług dla pobratymców

(żyjących z zasiłków) w odmiennych kulturowo enklawach

z dala od dorobku intelektualno-lozocznego gospodarzy

i życia gospodarczego danego kraju. Osoby te nie asymi-

lują się, nie edukują, często słabo znają język gospodarzy,

w związku z tym ich szanse na rynkach pracy są znikome.

To rodzi frustrację i prowadzi do radykalizacji poglądów

i postaw. To spośród tych grup wywodzą się najczęściej

zamachowcy, którzy okazują się często obywatelami danych

państw, których rodziny osiedliły się w Belgii, Francji czy

w Szwecji nawet dwa pokolenia temu.

u dochodzimy do zasadniczego, gdyż najbardziej

zauważalnego i niepokojącego problemu kulturowe

go: problemu pęknięcia na linii islam – chrześcijaństwo.

Te dwa wielkie systemy religijne przez ponad tysiąclecie

rywalizowały ze sobą o rząd dusz. Walka ta wydawała się

ostatnimi czasy historią – przynajmniej w wyobrażeniu

przeciętnego, postmodernistycznego człowieka Zacho-

du. Tymczasem okazuje się, że to właśnie islam stał się

głównym narzędziem bezwzględnie wykorzystywanym

przez siły nieprzychylne Europie do jej destabilizacji. To

na bazie islamu stworzono najbardziej agresywne doktryny

naszych czasów i dokonuje się, poniekąd udanej, próby

przeszczepienia tych trendów do środowisk muzułmań-

skich żyjących w Europie i właśnie do niej napływających.

Tak jak nacjonalizm kiełkuje tam, gdzie panuje bieda

gospodarcza i intelektualna, podobnie radykalny islam

traa do wyobraźni niedostatecznie zasymilowanych,

młodych mieszkańców biednych dzielnic muzułmańskich

oraz do napływających w sposób niekontrolowany mas

kompletnie obcych kulturowo migrantów, co wzmaga te

trendy i prowadzi do katastrofy kulturowej.

Narzędzie to jest również z powodzeniem wykorzy-

stywane przez powstające na Zachodzie muzułmańskie

mafie klanowe, prowadzące zarówno legalne interesy

– np. liczne sieci restauracji i „kebabowni”, jak i żeru-

jące na pobratymcach, czerpiące korzyści z wymuszeń,

haraczy, przemytu, handlu narkotykami oraz, oczywi-

ście, z zasiłków państwowych wypłacanych nagminnie

członkom klanów. Na bazie islamu budują etos świętego

bojownika, pogardzającego innowiercami czy, szcze

gólnie, ateistami, stojącego de facto ponad prawem

i mającego to prawo za nic. W przeciwieństwie do

znanych dotychczas struktur mafijnych opartych na

zasadach klanowych (np. włoskich), jednak działających

raczej hermetycznie, te budują swoją potęgę również

na powiązaniach z ekstremistycznymi ugrupowaniami

islamskimi z Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej,

z Państwem Islamskim na czele, stanowiąc dla nich

zaplecze finansowe i logistyczne w Europie.

Należy podkreślić, iż wspomniane różnice kulturowe

między światem islamu i chrześcijaństwa są powodem

największego niepokoju społeczeństw zarówno Zachodu,

jak i Europy Środkowo-Wschodniej. Nieposzanowanie

elementarnych praw kobiet, nietolerancja dla odmiennej

obyczajowości seksualnej, nietolerancja dla odmienności

wyznaniowej czy bezwyznaniowości, restrykcyjne prawa

szariatu – to główne elementy kultury islamskiej, które

nie mogą zostać zaakceptowane w europejskim systemie

wartości uniwersalnych, wypracowanym przez cywilizację

europejską przez ostatnie stulecia przy znacznym udziale

braci wolnomularskiej.

Jednak to właśnie te elementy islamu są eksponowane

przez Państwo Islamskie i inne muzułmańskie ruchy eks-

tremistyczne, to one stanowią pożywkę dla fundamenta-

lizmu religijnego dla rezydentów muzułmańskich enklaw

i dla rzesz muzułmanów przybywających w tej chwili do

Europy. Dlatego konikt jest wciąż eskalowany i zagraża

ładowi i bezpieczeństwu cywilizacji Zachodu. Konikt ten

będzie, niestety, narastał, gdyż chwilowo nie widać jego

satysfakcjonującego rozwiązania, zaś dywagacje o możli-

wych scenariuszach działań naprawczych dalece wykraczają

poza zakres tego opracowania. #

podsumowaniu powyższych rozważań

nasuwa się reeksja, którą podziela więk-

szość S... i Br... biorących udział w to-

czących się przez ostatni rok masoński

dyskusjach lożowych, iż zagrożeniem dla cywilizacji

Zachodu nie jest migracja per se – jest nim brak spój-

nej i konsekwentnej polityki europejskiej w dziedzinie

bezpieczeństwa, błędne założenia hurraoptymistycznej

polityki multikulturowości, nieodpowiedzialna decyzja

Niemiec o niekontrolowanym otwarciu granic, brak

realnej kontroli nad migracją oraz brak pomysłów…

lub woli rozwiązania tych problemów.

Należy podkreślić, iż różnice kulturowe

między światem islamu ichrześcijaństwa są

powodem największego niepokoju

społeczeństw zarówno Zachodu, jak iEuropy

Środkowo-Wschodniej.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 L O Ż A I O B Y C Z A J E

szystko zaczęło się ponad

dekadę temu, w roku

2005, kiedy australijska

projektantka libańskiego pocho-

dzenia Aheda Zanei przedstawiła

wersję kostiumu kąpielowego zakry-

wającego całe ciało za wyjątkiem

twarzy, dłoni i stóp. Jej projekt, któ-

rego nazwa handlowa brzmi Ahiida,

zaś zwyczajowa – burkini (burqini),

przeznaczony jest naturalnie przede

wszystkim dla kobiet wyznania is-

lamskiego, którym zwyczaj i religia

zabraniają pokazywania odkryte-

go ciała w miejscach publicznych,

a więc również na plaży. Zdawałoby

się, że nie ma w tym nic, co mogłoby

przykuć na dłużej uwagę. A jednak

z czasem okazało się, że sprawa na-

brała rozgłosu. Otóż władze kilku

francuskich kurortów nadmorskich

zakazały – miało to miejsce latem

bieżącego roku – noszenia na plaży

tego stroju zgodnego z wymogami

religii. I tak jak sto lat temu policji

zdarzało się pilnować, by kobiety

na plaży nie obnażały się bardziej,

niż na to pozwalają ogólnie przyję-

te normy przyzwoitości, tak teraz

policja ma prawo ukarać mandatem

kobiety „za bardzo” na plaży ubrane.

urkini projektu Ahedy Zanetii

jest dogodne dla muzułma-

nek, ale także dla innych kobiet,

które nie mogą lub zwyczajnie

nie chcą nałożyć latem wylanso-

wanego przez Louisa Réarda na

BURKINI

ISLAMSKIE BIKINI









Nie każda muzułmańska

kobieta zakrywa ciało

z przymusu – wręcz

przeciwnie, wiele z nich

robi to z wewnętrznego

przekonania i z chęci życia

zgodnie z obowiązującymi

w ich kulturze normami.

A w chęci dostosowania

się do określonych norm

społecznych nie ma nic złego,

wszak wszyscy to robimy.

1 Ks. Andrzej Draguła, Burkini i wolność, „Tygodnik Powszechny”, nr 36(3505), 4 września 2016, s. 36-38.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

L O Ż A I O B Y C Z A J E

ciele Micheline Bernardini bikini. Jak

stwierdza autor artykułu, burkini jest

w jakimś sensie wyrazem „nowoczes-

nego islamu”, jest połączeniem trady-

cyjnych wymagań wobec kobiecego

stroju z chęcią skorzystania z „za-

chodnich przyjemności”, do których

należy plażowanie i kąpiel w morzu.

Znamienne jest przecież, że pomysł

na ten strój zrodził się nie w tzw. kra-

jach muzułmańskich, gdzie islam jest

religią dominującą, ale w diasporze,

a prawdziwą popularność zyskał prze-

de wszystkim w Europie, w swoistym

tyglu, w którym mieszają się wpływy

różnych kultur, tam, gdzie to, co ma

korzenie wschodnie, przenika się

z tym, co właściwe Zachodowi.

tak oto burkini stało się strojem

o charakterze ideologicznym.

Powołując się na laickość państwa,

mer Cannes, a zaraz po nim merowie

innych miejscowości na Lazurowym

Wybrzeżu, zakazał jego noszenia na

plażach publicznych. W uzasadnie-

niu podkreślano, że noszenie tego

stroju jest równoznaczne z okaza-

niem braku szacunku dla „dobrych

obyczajów i sekularyzmu”. Podob-

nie uzasadniany jest zakaz noszenia

symboli religijnych – w tym hidżabu

– w instytucjach publicznych, jak na

przykład szkoły. Przychodzi na myśl

pierwsza scena z lmu Les Héritiers

(polski tytuł Pani od historii) w reż.

Marie-Castille Mention-Schaar

(2014). Była uczennica jednego

z podparyskich liceów przychodzi

wraz matką do szkoły po odbiór świa-

dectwa maturalnego. Obie ubrane są

w hidżaby. Świadectwo nie zostaje

wydane z uwagi na „niestosowny”

ubiór dziewczyny. Dochodzi do roz-

dzierającej sceny, w której nastolatka

krzyczy, że przez cały okres edukacji

ubierała się tak jak tego wymagała

szkoła, że teraz są wakacje, że już nie

jest uczennicą i że nosi strój zgodny

z własnymi przekonaniami religijny-

mi. Wezwany dyrektor jest nieubłaga-

ny, podtrzymuje decyzję sekretarki,

młoda muzułmanka odchodzi, rezyg-

nując ostatecznie z odebrania matury.

Scena jest tak poprowadzona, że widz

bierze jej stronę. Najwyraźniej kwe-

stia jest żywo obecna w świadomości

francuskiego obywatela, skoro tak

ważne miejsce poświęciła jej reży-

serka lmu traktującego w zasadzie

zupełnie o czym innym.

racając do burkini. Premier

Francji poparł decyzję włoda-

rzy nadmorskich kurortów, mówiąc

publicznie, że burkini to wyraz nie-

wolniczego statusu kobiety, co nie jest

zgodne z francuskimi wartościami.

Przy takim postawieniu sprawy nikogo

nie dziwi fakt, że głos zabrały również

środowiska feministyczne. Podzieliły

się na dwa obozy – jeden uznający, że

noszenie burkini to faktycznie wyraz

patriarchalnej zależności, z której na-

leży wyzwolić islamskie kobiety za

wszelką cenę, niekoniecznie pytając

je o zdanie; i drugi, popierający ko-

biety kąpiące się w burkini i uznający

ten wybór za wyraz wolności kobiety,

która sama ma prawo decydować w co,

gdzie i kiedy się ubiera.

ojawiają się także zarzuty, że

zakaz jest seksistowki i islamo-

fobiczny, że jest wyraźnym narusze-

niem prawa kobiet do decydowania

o sposobie ubierania się i wolności

swobodnego poruszania się. Należy

tu podkreślić, że przecież nie każda

muzułmańska kobieta zakrywa cia-

ło z przymusu – wręcz przeciwnie,

wiele z nich robi to z wewnętrznego

przekonania i z chęci życia zgodnie

z obowiązującymi w ich kulturze

normami. A w chęci dostosowania

się do określonych norm społecz-

nych nie ma nic złego, wszak wszy-

scy to robimy. Norma społeczna

nie jest ograniczeniem prawdziwej

wewnętrznej wolności, tylko środ-

kiem regulującym codzienne życie,

niekiedy ułatwiającym życiowe wy-

bory i drobne decyzje, wpływającym

dodatnio na jakość społecznego ży-

cia. Wprowadzenie zakazu kąpania

się w burkini jest odbierane jako atak

na wolność religijną, a powoływanie

się na laickość państwa jest w tym

przypadku raczej tylko pretekstem,

by uzasadnić rosnącą niechęć do

muzułmanów, wywołaną ostatnimi

aktami terroryzmu.

oruszyłam ten temat nie po to,

by rozstrzygać kwestię. Po prostu

artykuł, o którym była mowa bardzo

mnie poruszył, podobnie jak wspo-

mniana scena z lmu Pani od historii.

Trzeba pamiętać, że islam nie jest re-

ligią grupy mężczyzn, którzy w imię

swojej i tylko swojej religii zmuszają

kobiety do takich a nie innych zacho-

wań. Jest to religia wyznawana także

przez kobiety, które zazwyczaj bez

przymusu, a nawet z wewnętrznym

przekonaniem godzą się na prze-

strzeganie pewnych norm. Gdybym

była muzułmanką, nie chciałabym

rezygnować z tradycyjnego stroju za

cenę zdobycia edukacji. Nie chciała-

bym wybierać między edukacją i re-

ligią. Nie chciałabym bowiem także

rezygnować z edukacji czy pójścia

na plażę ze względów religijnych czy

obyczajowych. Należałoby przy okazji

zastanowić się także i nad tym, czy

zakaz noszenia hidżabu w instytucjach

publicznych, takich jak szkoła, nie jest

dla niektórych kobiet zamknięciem

drogi do edukacji bardziej skutecznym

niż normy narzucane im przez religię

lub mężczyzn.

S... Waleria F.

Na podstawie deski wygłoszonej

we wrześniu 2016 r. w Sz...L... Gaja

Aeterna na Wsch... Warszawy.

Gdybym była muzułmanką,

nie chciałabym rezygnować

z tradycyjnego stroju za

cenę zdobycia edukacji.

Nie chciałabym wybierać

między edukacją i religią.

Nie chciałabym bowiem

także rezygnować z edukacji

czy pójścia na plażę ze

względów religijnych czy

obyczajowych.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 T R Z E C I M O K I E M

glądałam sceny z likwidacji francuskiego obozu

dla uchodźców pod Calais, zwanego Dżunglą, ze

ściśniętym sercem. Przypomniałam sobie natychmiast

obrady Wielkiej Loży mojej obediencji – Wielkiej Żeń-

skiej Loży Francji, w których uczestniczyłam w styczniu

2016 roku. Jednym z punktów był właśnie ten, dotyczący

uchodźców. Bardzo wiele z naszych francuskich sióstr,

w tym nasza Wielka Mistrzyni, włączyło się w konkretną

pomoc. Największa dotyczyła pomocy nansowej dla

organizacji Lekarze bez Granic, a konkretnie Ginekolodzy

bez Granic, którzy służą kobietom i ich specycznym

problemom w trakcie tułaczki: miesiączkom, ciążom,

poronieniom, porodom; wszystko to w warunkach wo-

łającym o pomstę do nieba. Wśród tych zaangażowanych

sióstr były także siostry z loży La Pierre Cache, loży

bliźniaczej dla mojej polskiej Gai Aeterny. My także,

na apel siostry z loży Wolność Przywrócona (WWP),

włączyłyśmy się w tę pomoc: szykowałyśmy ciepłe rzeczy

i wysłałyśmy potem kilka pak z transportem na bałkański

uchodźczy szlak.

Tak, wiem, cóż znaczy jeden sweter czy jedna kurtka,

gdy potrzeba ich tysiące?

Gdy miotają mną takie wątpliwości, przypominam sobie

pewną przypowieść.

Idzie ojciec z synem i widzą nad brzegiem morza setki

meduz wyrzuconych przez fale. Syn schyla się i wrzuca

meduzę do morza: jedną, drugą, trzecią... Ojciec mówi,

że to przecież wszystko jedno, bo i tak tych wszystkich

meduz nie uratuje. Na to syn odpowiada: – Tej jednej,

konkretnej, wcale nie jest wszystko jedno...

Tak, wiem, ważne jest nasze wspólne bezpieczeństwo,

geopolityka kłania się w pas, polityka multi-kulti poniosła

porażkę. A jednak bardziej niż wszystkie analizy polityków

i naukowców przemawiają do mnie słowa i gesty papieża

Franciszka, któremu też nie jest wszystko jedno.

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

apież Franciszek poprosił uchodźców o wybaczenie

zamykania drzwi przed nimi i obojętności ze strony

społeczeństw, które „boją się zmiany życia i mentalności”.

To słowa z jego orędzia do rzymskiego ośrodka pomocy

dla uchodźców z okazji 35. rocznicy powstania.

• Wasze doświadczenie bólu i nadziei przypomina nam

o tym, że wszyscy jesteśmy cudzoziemcami i pielgrzymami

na tej ziemi, przyjętymi przez kogoś z wielkodusznością

i bez żadnych zasług.

• Ten, kto tak jak wy uciekł ze swojej ziemi z powodu uci-

sku, wojny, natury zniekształconej przez zanieczyszczenia

i pustynnienie czy niesprawiedliwego rozdziału zasobów

planety, jest bratem, z którym trzeba dzielić się chlebem,

domem, życiem.

• Tyleż razy nie przyjęliśmy was. Wybaczcie zamknięcie

i obojętność naszych społeczeństw, które obawiają się zmiany

życia i mentalności, jakiej wymaga wasza obecność. Trakto-

wani jak ciężar, problem, koszt, jesteście tymczasem darem.

Cyt. za: PAP z 19 kwietnia 2016 r.

WSZYSTKO JEDNO?...

WYBACZCIE ZAMYKANIE DRZWI I OBOJĘTNOŚĆ

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

N A S Z E P R Y N C Y P I A

acznę od osobistego wyznania,

że jestem szczególnie przy-

wiązany do aksjologicznego

kośćca Obrządku Francuskiego. Wiąże

się z tym moje głębokie przekonanie,

że wolnomularze posiadają ważne zo-

bowiązania społeczne, w końcu dla

nas cały świat jest lożą, i że dopiero

w perspektywie społeczeństwa można

mierzyć efektywność naszej pracy.

Oznacza to także, że nasze fundamen

talne wartości, skrótowo wyrażane

w triadzie Wolność! Równość! Bra-

terstwo!, mają charakter uniwersalny,

wykraczają poza progi konkretnych

lóż1.

eżeli świat jest lożą, a wolnomu-

larstwo karmi się wartościami uni-

wersalnymi, masoneria nie powinna

reprodukować i utrwalać nierówności.

W przeciwnym razie nasze ideały, wy-

rażane w przywołanej triadzie, nie

będą w ten sam sposób odnosić się

do wszystkich ludzi. Innymi słowy

— będą wartościami korporacyjnymi.

Sensowne wydaje się zatem pytanie,

czy wolnomularstwo przeciwdziała

nierównościom. Poniżej przedstawię

kilka powiązanych ze sobą spraw, które

w moim odczuciu stawiają (lub mogą

stawiać) pod znakiem zapytania fak-

tycznie uniwersalny charakter wyzna-

wanych przez nas wartości i ideałów.

o pierwsze, w języku wolno-

mularskim funkcjonują zwroty

sprzyjające utrwalaniu nierówności.

WOLNOMULARZE

WOBEC NIERÓWNOŚCI

B R ... M A R C I N B O G U S Ł A W S K I











Wolnomularze posiadają ważne zobowiązania

społeczne, w końcu dla nas cały świat jest lożą,

i dopiero w perspektywie społeczeństwa można

mierzyć efektywność naszej pracy.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 N A S Z E P R Y N C Y P I A

Myślę tu zwłaszcza o silnej opozycji

„my” – „oni”, która znajduje swoją eks-

presję w podziale ludzi na masonów

i tzw. profanów czy światowych. Za

podziałem tym stoi głębokie przeko-

nanie, że inicjacja dogłębnie zmienia

człowieka, a także, że wtajemniczenia

zawsze dostępują ludzie szlachetni,

dobrych obyczajów. W ten sposób

odróżnić można ich od pozostałych

ludzi, którzy żyją w sposób mniej

wartościowy. Pamiętać musimy także

o religijnym rodowodzie słowa „pro-

fan”. Etymologicznie oznacza ono

kogoś stojącego „przed świątynią”,

a więc niewtajemniczonego, dyletanta,

osobę, dla której prawda jest zakryta.

Odróżnienie „masonów” i „profanów”

można widzieć jako wyraz „klerykali-

zmu”, który zdaniem Stefana Swieżaw-

skiego jest „skutkiem bardzo głęboko

sięgającego dualizmu, który łączył się

z gnozą”. Prowadzi to do przekonania

o nadrzędności (czy większej warto-

ści) jednych ludzi nad pozostałymi.

idać to już w Księdze Kon-

stytucji Andersona. Czytamy

w niej: „But you are not charged to

do beyond your Ability, only to prefer

a poor Brother, that is good Man and

true, before any other poor People in

the same Circumstances” (w przekła

dzie br... Tadeusza Cegielskiego: „Nie

jesteś jednak zmuszony do działania

ponad stan, lecz jedynie do przed-

łożenia ubogiego Brata nad innych

w tym samym położeniu, a więc [do

wspomożenia] człowieka dobrego

i uczciwego”). A co, gdy zdarzy się,

że to ów inny Człowiek jest dobry

i uczciwy, a Brat nie odznacza się

specjalną szlachetnością? Historia

dostarcza przecież przykładów wol-

nomularzy, którym moralnie można

wiele zarzucić; trudno więc utrzymać

pogląd, że przejście przez poszczegól-

ne stopnie wtajemniczenia zawsze

przekłada się na moralny i duchowy

rozwój adepta. I czy takie a nie inne

postawienie sprawy przez Andersona

nie prowadzi do często zarzucanego

masonom korporacyjnego popierania

się, a w końcu do nieuniwersalnego

traktowania wyznawanych wartości?

o drugie, poważnym problemem

jest wymóg „nansowej nieza-

leżności” stawiany kandydatom do

lóż. Jest on dla mnie zrozumiały. Wol-

nomularska praca nad sobą i pomoc

innym wymagają wolności, której

składnikiem jest nansowa nieza-

leżność. Trudno jednak nie zauwa-

żyć, że status nansowy nie musi iść

w parze z dojrzałością intelektualną

i moralną. Socjolodzy i ekonomiści

dokonali rozpoznania takich zjawisk

jak prekaryzacja (Guy Standing),

oderwanie dochodów „wyższej ka-

dry kierowniczej i zarządzającej” od

„miejsca w hierarchii umiejętności

i kwalikacji” (Alain Touraine) czy

wdrażanie mechanizmów „tworzenia

wartości rynkowej” niezależnie od

tworzenia miejsc pracy (Joseph E. Sti-

glitz). Wszystko to sprzyja narastaniu

nierówności. W tej sytuacji słuszne

w założeniach kryterium „nanso-

wej niezależności” może odstraszać

ludzi wartościowych a niezamoż-

nych, zatrudnionych na umowach

śmieciowych, o niepewnej sytuacji

zawodowej, utrwalając różnice między

tymi, którzy „mają”, a tymi, którzy

„nie mają”.

dpowiedzią na tę trudność może

być masońska lantropia, ale –

to po trzecie – i z nią są problemy,

które nazwę „problemem praktycz-

nym” i „problemem teoretycznym”.

„Problem praktyczny” wiąże się

z tym, czy polskie wolnomularstwo

faktycznie działa na polu lantropii?

A jeśli tak, to czy działa w stopniu

wystarczającym? Jest to ważne także

w kontekście przekonania, że spo-

łecznym zadaniem wolnomularza jest

„świecenie przykładem”. Pamiętajmy

choćby o tym, że bieda ogranicza za-

soby poznawcze ludzi. Zwraca na to

uwagę m. in. Joseph E. Stiglitz, który

pisze o tym, że bieda i związany z nią

przewlekły stres mają wpływ na podej-

mowanie mniej racjonalnych decyzji.

Wysiłek zaś, który wkłada się w stra-

tegię przeżycia „od pierwszego do

pierwszego”, osoby o stabilnej sytuacji

mogą wkładać w analizę rzeczywi-

stości społecznej, planowanie zmian

i rozwój. Jeśli tak, to przekonanie, że

w świecie narastających nierówności

mason oddziałuje społecznie, „świecąc

przykładem”, okazuje się wyjątkowo

naiwne.

„Problem teoretyczny” zdiagnozo-

wał, dla przykładu, Brat Oscar Wilde

w eseju Dusza człowieka w epoce so-

cyalizmu. W jego optyce lantropia

jest rodzajem lekarstwa, które pod-

trzymuje przy życiu, ale nie leczy

choroby, choćby dlatego że podtrzy-

muje struktury, które odpowiadają

za nierówności i nędzę. „Właściwym

dążeniem – pisze Wilde – jest dążenie

do odbudowania społeczeństwa na

takich podstawach, że nędza będzie

niemożliwą. A cnoty altruistyczne

w rzeczywistości nie dopuściły do

urzeczywistnienia tego dążenia”.

tym, że Wilde’owska perspek-

tywa patrzenia na lantropię

nie jest bezzasadna, świadczyć może

krytyka akcji typu „Szlachetna pacz-

ka”. Tak pisała Katarzyna Górniak:

„Szkodliwość przekonania, że jedno-

razowa pomoc ma stanowić rewolu-

cję w życiu osoby biednej, prowadzi

bowiem do przerzucenia na osoby

biedne odpowiedzialności za ich

powodzenie lub jego brak. Razem

z paczką osoba biedna otrzymuje wte-

dy, oczywiście w sensie symbolicz-

nym, nakaz właściwego prowadzenia

się. Pomoc staje się zatem instrumen-

tem dyscyplinowania – paczka daje

prawo do formułowania wymagań

Masoneria nie powinna

reprodukować i utrwalać

nierówności. W przeciwnym razie

nasze ideały Wolność – Równość

– Braterstwo będą wartościami

korporacyjnymi.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

N A S Z E P R Y N C Y P I A

i oczekiwań. Problem polega na tym,

że osoba biedna nie będzie w stanie

się z tych zobowiązań wywiązać,

bo zawartość paczki nie znosi tego,

co ją naprawdę ogranicza i hamu-

je, nie dotyka przyczyn, a jedynie

dotkliwych skutków sytuacji biedy.

Owo niewywiązywanie się prowadzi

jednak do przeświadczenia, że nie

warto pomagać biednym, gdyż nie

wykorzystują oni pomocy tak, jak

należy, co w tym wypadku oznacza:

tak, jak oczekiwaliby tego od nich

pomagający”2.

prawy, o których wspominam,

mocno mnie nurtują. Są także

źródłem pytań o sens wolnomular-

stwa i sposób bycia masonem, które

stawiam sobie samemu. Na nowo po-

stawiłem je w kontekście jednej z mo-

ich ostatnich lektur. Myślę o książ-

ce Wiktora Marca Rebelia i reakcja.

Rewolucja 1905 roku i plebejskie do-

świadczenie polityczne. Autor pokazuje

w niej, jak w polskim społeczeństwie

kształtowały się zręby nowoczesne-

go doświadczenia demokratycznego.

Niebagatelną rolę odegrała wtedy Pol-

ska Partia Socjalistyczna. Jednym ze

współzałożycieli tej formacji był brat

Edward Abramowski, którego myśl

jest mi bardzo bliska. Marzec poka-

zuje, jak PPS dążyła jednocześnie do

społecznego i politycznego upodmio-

towienia kobiet, zniesienia wyzysku

i nierówności społecznej, niwelacji an-

tagonizmów na tle narodowościowym

i obudzenia uczuć patriotycznych.

Wszystko to wynikało z przeświad

czenia, że każdy człowiek powinien

być podmiotem sprawczym.

Budzenie i przywracanie ludziom

sprawstwa, zmaganie się z nietole-

rancją, zaangażowanie w walkę z bie-

dą i nędzą, studzenie nacjonalizmu,

miłość do Ojczyzny — to działania

w świecie-loży, które w moim odczu-

ciu pozwalają wierzyć w uniwersal-

ność ideałów Wolności, Równości

i Braterstwa. A żadne z nich nie musi

być działaniem politycznym w sensie

działania w ramach jakiejkolwiek par-

tii i na jej rzecz. W tym sensie może

być działaniem wolnomularskim.

Wszystkie muszą wyrastać z pracy

nad kamieniem swojego życia, któ-

rej dokonujemy w oparciu o metodę

wolnomularską.

Br... Marcin M. Bogusławski

Sz...L... Kultura

na Wsch... Warszawy

1 Brat Dawid Steinkeller przypomniał ostatnio, że dewiza Wolność! Równość! Braterstwo! „pojawia się po raz pierwszy w czerwcu 1793 roku jako nazwa

wyróżniająca jednej z francuskich Lóż. Została ona również wymieniona w Księdze Architektury Wielce Szanownej Wielkiej Loży Francji, lecz zaledwie

jednokrotnie”. WWF wprowadził ją do Konstytucji w 1849 roku, zmieniając brzmienie pierwszego artykułu. Dodano tam następujące zdanie: „Dewizą

[Wolnomularstwa] było od z a w s z e: Wolność, Równość, Braterstwo”. Steinkeller pisze dalej, że dewiza ta przywędrowała do Szkotyzmu „dopiero

w 1873 r.”. Uznaje ją DH, WŻLF oraz GLCS. Pewne napięcia, które dostrzegam w wolnomularstwie, biorą się być może właśnie z tego, że triada Wolność!

Równość! Braterstwo! nie towarzyszyła masonom „od zawsze”, ale była stopniowo inkorporowana do wolnomularstwa, sama pochodzi zaś z tradycji

republikańskiej.

2 Nie chodzi mi, rzecz jasna, o zaniechanie pomocy. Sądzę jednak, że warto pamiętać, że lantropia – mimo że potrzebna – jest (może być) dwuznaczna mo-

ralnie. Konieczność namysłu nad globalnymi problemami współczesności poświadcza to, że w ramach Obrządku Francuskiego Wielka Kapituła Generalna

WWF powołała Komisję Futurologii – swoiste „laboratorium idei”, mające służyć wykuwaniu wizji lepszego świata społecznego. Wśród problemów do

podjęcia przez Komisję, Karol Wojciechowski wskazywał lepszą „redystrybucję państw opiekuńczych” czy bardziej sprawiedliwy podział dóbr (odsyłam

tu do książki Karola Wojciechowskiego pt. Ryt Francuski: od alchemii do racjonalizmu, ss. 76-77).

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

oezja stoi u mnie wysoko, prawie pod sutem,

a sut mam wysoki. Najwyższy czas, by na nowo

poukładać książki. Książki pierwszej potrzeby usta-

wić pod ręką, a te bardziej obce i odległe zesłać pod sut.

Kartkując Dwukropek, zatrzymałam się na dłużej przy

Okropnym śnie poety.

Nie chcę tu pisać o podmiotach lirycznych i tych wszyst-

kich potwornych pojęciach, przy pomocy którym poloniści

tego świata z kolejnymi pokoleniami uczniów przepro-

OKROPNY SEN

WOLNOMULARZA

S ... A L E K S A N D R A

E . W Y S O C K A





DWUKROPEK







WISŁAWA SZYMBORS

OKROPNY SEN POETY

Wyobraź sobie, co mi się przyśniło.

Z pozoru wszystko zupełnie jak u nas.

Grunt pod stopami, woda, ogień, powietrze,

pion, poziom, trójkąt, koło,

strona lewa i prawa.

Pogody znośne, krajobrazy niezłe

i sporo istot obdarzonych mową.

Jednak ich mowa inna niż na Ziemi.

W zdaniach panuje tryb bezwarunkowy.

Nazwy do rzeczy przylegają ściśle.

Nic dodać, ująć, zmienić i przemieścić.

Czas zawsze taki, jaki na zegarze.

Przeszły i przyszły mają zakres wąski.

Dla wspomnień pojedyncza miniona sekunda,

dla przewidywań druga,

która się właśnie zaczyna.

Słów ile trzeba. Nigdy o jedno za dużo,

a to oznacza, że nie ma poezji

i nie ma lozoi, i nie ma religii.

Tego typu swawole nie wchodzą tam w grę.

Niczego, co by dało się tylko pomyśleć

albo zobaczyć zamkniętymi oczami.

Jeśli szukać, to tego, co wyraźnie obok.

Jeśli pytać, to o to, na co jest odpowiedź.

Bardzo by się zdziwili,

gdyby umieli się dziwić,

że istnieją gdzieś jakieś powody zdziwienia.

Hasło „niepokój”, uznane przez nich za sprośne,

nie miałoby odwagi znaleźć się w słowniku.

Świat przedstawia się jasno

nawet w głębokiej ciemności.

Udziela się każdemu po dostępnej cenie.

Przed odejściem od kasy nikt nie żąda reszty.

Z uczuć – zadowolenie. I żadnych nawiasów.

Życie z kropką u nogi. I warkot galaktyk.

Przyznaj, że nic gorszego

nie może się zdarzyć poecie.

A potem nic lepszego,

jak prędko się zbudzić.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

wadzają sekcje utworów poetyckich na lekcjach języka

polskiego. Co autor miał na myśli? Co autor miał na myśli?

Co autor miał na myśli?

dużym prawdopodobieństwem nigdy się nie dowiemy,

co autor miał na myśli. Zresztą to nie jest kluczowe.

Warto zadać sobie pytanie, co ja mam na myśli – i może

jeszcze ważniejsze – co ja czuję i co przeżywam, gdy czytam

wiersz. Bo dobry wiersz, a szerzej – dobre dzieło sztuki –

bywa jak strzał w serce. A może strzał to za dużo. To raczej

mocne pchnięcie, które wybudza z drzemki. Akcja, która

wywołuje wewnętrzną reakcję. Albo ciąg reakcji. A ciąg

reakcji wywołuje transformację.

Wróćmy jednak do poety i jego niespokojnych snów

o świecie, w którym wszystko jest jasno zdenio-

wane. Wolnomularz w takiej rzeczywistości również byłby

wyrzutkiem. Chyba że jednoznaczny świat stworzyłby

jednoznaczne wolnomularstwo. W takim wolnomularstwie

każdy symbol miałby jedną słuszną interpretację. W loży

istniałby zestaw napisanych desek, w których wszystko

jest wyłożone tak jak należy. Wybierałoby się określoną

deskę i odczytywało, rezygnując ze zbędnej dyskusji.

O czym tu dyskutować, gdy wszystko jest przecież jasne?

A może żadnej deski by się nie wybierało. Tak jak na każdą

niedzielę jest określony fragment Pisma Świętego, tak

na każde prace byłaby przypisana właściwa Deska. Co tu

wybierać? Jeśli słuszna droga jest jedna, to pojęcie wyboru

jest bezsensowne. Wybór polega na zidentykowaniu

jedynej właściwej opcji. Najlepiej nie robić tego samodziel-

nie, bo ktoś mądrzejszy już na pewno tę właściwą opcję

wybrał. Trzeba zrobić po prostu to samo i zbyt wiele się

nie zastanawiać.

Nie tylko poeci miewają okropne sny. Nawiedzają one

też pisarzy.

powieści Wizja lokalna Stanisław Lem pisze o pla-

necie, na której nastąpił koniec nauki. Rozwój

sztucznej inteligencji był tak znaczny, że zebrano całość

wiedzy o wszystkim, co uczyniło pracę naukowców bez-

przedmiotową. Uniwersytety referowały tylko to, co już

zostało odkryte, a głównym kierunkiem na uczelniach było

umiejętność zadawania właściwych pytań (z akcentem na

„właściwych”). Wszystkie zjawiska były poznane, wszystkie

eksperymenty wykonane. A jeśli nawet jakiś eksperyment

nie miał miejsca, to sztuczna inteligencja mogła momen-

talnie zasymulować dowolne badania w rzeczywistości

wirtualnej. Co za okropny sen naukowca! Koszmar wszech-

wiedzy, który powoduje, że nie ma nic do zdobycia, nic

do odkrycia, nic do przeżycia. Jaki sens może mieć życie,

które jest czystą reprodukcją?

Wolnomularstwo spekulatywne powstało w czasach

krwawych wojen na dogmaty. Za jedynie słuszną

interpretację rzeczywistości można było umrzeć. I często

się umierało. Loża miała być miejscem, gdzie dogmaty

zostawia się za drzwiami i eksploruje niebezpieczne, i nie-

zbadane, ścieżki wolnomyślicielstwa. W wolnomularstwie

zakładamy, że prawda może mieć wiele odcieni i wartością

jest poznawanie odmiennych interpretacji świata. Decyzja,

w co wierzyć i jak żyć, nie jest dawana odgórnie przez

Czcigodnego Mistrza, ona spoczywa na barkach każdego

wolnomularza i nikt go z tej decyzji nie zwolni. W loży

może przyjrzeć się różnym światopoglądom, różnym

interpretacjom.

październiku byłam na Politechnice Warszawskiej

na seminarium poświęconym wykorzystaniu dro-

nów – bezzałogowych statków latających. Zwrócono tam

uwagę, że jeśli chcemy zbudować trójwymiarowy obraz

rzeczywistości na podstawie dwuwymiarowych zdjęć, to

potrzebujemy wielu różnych ująć tego samego miejsca,

które są wykonane z różnych perspektyw. Nie wystarczy

nawet najbardziej doskonała fotograa panoramiczna wy-

konana z jednego miejsca. Potrzebna jest różnorodność.

Podobnie jest w wolnomularstwie, gdzie do wspólnego

tygla wrzucamy nasze własne przekonania, wizje, opinie,

przemyślenia. To nie jest plebiscyt na najsłuszniejszą

interpretację, ale wspólna próba kreacji czegoś nowego

i większego, co przekracza złożonością prostą sumę skła-

dowych części.

e współczesnym świecie dogmaty mają się zaskaku-

jąco dobrze, można by nawet rzec, że coraz lepiej.

Mamy kapłanów i administratorów jedynej słusznej prawdy

oraz całe masy ludzi, dla których to nie jest żaden „okropny

sen”, tylko nowy wspaniały świat, w którym nie trzeba

się wiele zastanawiać, ani zadawać pytań, bo odpowie-

dzi są przecież gotowe. To świat, w którym posłuszni są

nagradzani dostatkiem i spokojem ducha, a nieposłuszni

najpierw po ojcowsku napominani, a jeśli to nie pomaga

– eliminowani dla dobra ogółu. To świat, o którym pisał

Erich Fromm w swojej Ucieczce od wolności. Świat, który

potra być bardzo, bardzo groźny. To świat, który naprawdę

potrzebuje wolnomularzy.

Powiedziałam.

S... Aleksandra E. Wysocka

Deska wygłoszona jesienią 2016 r. na pracach

Sz...L... Wolność Przywrócona.

Decyzja, w co wierzyć i jak żyć,

nie jest dawana odgórnie przez

Czcigodnego Mistrza, ona spoczywa

na barkach każdego wolnomularza

i nikt go z tej decyzji nie zwolni.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

o pewne, że rozmowa nale-

ży do podstawowego środka

komunikacji międzyludzkiej

i jest najpotrzebniejszą, bo – jak ktoś

kiedyś zauważył – od niej zależy prze-

trwanie ludzkości, bo istnienie tego

gatunku zależne jest od współpracy,

niemożliwej bez kontaktu językowego.

Na dzień dzisiejszy widać bardzo wy-

raźnie, że cała cywilizacja europejska

zakłada konieczność „dogadania się”

i zrozumienia potrzeb każdego czło-

wieka (np. sprawa migracji narodów

Bliskiego Wschodu) – ich brak pro-

wadzi do nieuniknionych koniktów,

nienawiści i wojen.

Zdaję sobie sprawę, że już od cza-

su starożytności napisano wiele

książek i naukowych rozpraw o sztuce

rozmawiania. Ja jednak chcę zwrócić

Waszą uwagę na bardzo wąski aspekt

tego zjawiska. Otóż, co jest chyba nie-

wątpliwe, wszystkie rozmowy można

podzielić na poważne i niepoważne

(pomijam tu całkowicie teorie sku

teczności rozmowy). Rozmowa po-

ważna ma określony cel: dojście do

porozumienia, osiągnięcie zgody,

zaproponowanie rady, namówienie

kogoś do czegoś, itd. Rozmowa nie-

poważna nie ma określonego celu, jej

podstawową zaletą jest przyjemność,

która wynika z kontaktu z interesującą,

lubianą osobą.

Uważam osobiście, że ze wszyst-

kich ziemskich przyjemności

taka rozmowa jest jedną z najwięk-

szych. Pozwala na lepsze poznanie

ludzi, całego otoczenia i samych siebie.

Aby jednak tak było, aby jednak tak

się działo, to we wszystkich typach

rozmowy trzeba pozostać sobą. Inaczej

mówiąc, nie należy się ani wywyższać,

ani poniżać, ani udawać kogoś innego,

bo, po pierwsze, kłamstwo zawsze

„wyjdzie nam bokiem”, a po drugie,

udawanie potwornie męczy – tak nas,

ROZMOWA I SŁUCHANIE







W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

Prawdziwe porozumienie jest

próbą otwarcia się na drugiego

człowieka i odsłonięcia przed

nim swojego wewnętrznego

świata. Nasz Kosmos spotyka

się wtedyz Kosmosem drugiej

osoby i w tej przestrzeni

odbywa się przemiana.

jak i naszych rozmówców i psuje całą

przyjemność rozmowy. W rozmowach

poważnych należy dobrze poznać

adresata i dążyć do uzyskania jego

sympatii. Nie jest to zbyt trudne, bo

każdy chętnie przyjmuje komplemen-

ty i zainteresowanie własną osobą.

Należy stosować zasadę „każdy wy-

grywa”, i wtedy ten, kto zrobi nam

przysługę, będzie się cieszył myślą, że

zdobył nasze uznanie i wdzięczność.

Rozmowa jako taka ma zatem swoją

bezwzględną wartość.

tej międzyludzkiej komunikacji

widać, że zwykle przywiązuje-

my większą wagę do mówienia-prze-

mawiania, przekonywania, ubierania

myśli w słowa. I kiedy staniesz z boku

to widzisz wyraźnie, że wszyscy mó-

wią, ale niewielu zdaje się naprawdę

słuchać. Słuchanie wydaje się nam pro-

ste, kojarzymy je bowiem z biernym

odbiorem. Tymczasem niełatwo jest

kogoś wysłuchać, bo trzeba dać mu

priorytet. Uznać, że jest ważniejszy od

nas. Poruszyć w sobie jakąś część za-

interesowaną jego światem. Poświęcić

uwagę jego uczuciom, jego sposobowi

widzenia rzeczywistości. Dawać mu

emocjonalne odzwierciedlenie.

odstawową barierą w słuchaniu

jest to, że często nie chcemy sły-

szeć niczego poza tym, co sami myśli-

my. Odmienne zdanie mogłoby wy-

wołać trudny do zniesienia dysonans

i musielibyśmy zmienić coś w naszym

sposobie myślenia. Wolimy tego unik-

nąć, dlatego nie zadajemy pytań, tylko

prowadzimy niekończący się monolog

albo zwyczajnie nie wysłuchujemy

odpowiedzi.

atwo spotkać się z takim, i to

dość powszechnym zjawiskiem,

że odbiorcy słuchają przede wszystkim

tych, którzy mówią to, co pokrywa się

z ich oczekiwaniami, nawet jeśli nie

całkiem pokrywa się to z prawdą. Bo

to, co nie pokrywa się z oczekiwania-

mi odbiorców, wywołuje u nich tak

zwany dysonans poznawczy: zaburza

spokój wewnętrzny i sugeruje zmianę

utartych poglądów. Zmiana poglądów

wymaga jednak wielkiego wysiłku

umysłowego i przyznania się do błę-

dów, dlatego człowiek częściej da się

raczej zabić, niż zmieni poglądy.Bycie

wysłuchanym to prawdziwie leczące

duszę doświadczenie, w którym roz-

mówcy otwierają się na siebie nawza-

jem. Wytwarza się wtedy jakaś trzecia

jakość, która przemienia każdą z osób.

głębokiej i prawdziwej rozmo-

wie granice pomiędzy mówią

cym i słuchającym zacierają się, zdania

płyną, wynikają z siebie wzajemnie.

Nie ma już znaczenia, co i przez kogo

zostało powiedziane. Kiedy ludzie

mówią – i zdarza się to dość często

– że rozumieją się bez słów, to mają

na myśli właśnie ten stan intymnej

bliskości, który pojawia się w relacji

z ważnymi dla nas i naprawdę bliskimi

ludźmi. Myśli swobodnie przepływają,

a przestrzeń kontaktu wypełnia się

czymś ulotnym. Z takiej rozmowy

wychodzimy umocnieni i szczęśliwi.

Przez chwilę byliśmy dla kogoś całym

światem i ktoś dla nas był przez mo-

ment integralną częścią wspólnego

świata.

ie będę odkrywcą Ameryki, kie-

dy w tym miejscu powiem, że

w tej komunikacji międzyludzkiej,

w tych wszystkich przygotowanych

czy też improwizowanych rozmo-

wach o różnym znaczeniu i różnych

intencjach, na wszelkich szczeblach

ich znaczeń i wartości – zawsze jest

możliwość pojawienia się „cytryny

niezgody”, a niekiedy wręcz wywaru

z piołunu. Wiele jest tego powodów.

Pierwszy, może najważniejszy, wynika

z błędów w procesie porozumiewania

się. Co innego chciał powiedzieć nasz

rozmówca (i w swoim przekonaniu

wyraził), a co innego usłyszeliśmy

i zrozumieliśmy. Bywa tak, że za-

miast słuchać, interpretujemy treść

wypowiedzi przez pryzmat naszych

wewnętrznych narracji. Powstające

dysonanse z czasem nawarstwiają się,

w skutek czego, z czasem, prowadzi to

do przepaści we wzajemnym zrozu-

mieniu i niechęci pomiędzy uczestni-

kami pozornego dialogu (to właściwie

prosta recepta, prowadząca np. do

rozpadu związku partnerskiego czy

małżeńskiego).

rugim powodem nieporozumień

jest mechanizm samospełniają-

cego się proroctwa. Słuchamy w spo-

sób selektywny, często poszukując

informacji, które potwierdzą to, co

i tak już wiemy. Obala to mit, jakiemu

w większości ulegamy – że jesteśmy

racjonalni, obiektywni i niezależni

w swoich sądach, słysząc wszystko,

co zostało powiedziane.W rzeczy-

wistości spostrzegamy głównie tre-

ści potwierdzające nasze przekona-

nia; zapamiętujemy lepiej to, co jest

zgodne z naszymi wyobrażeniami

i oczekiwaniami. A ponieważ nasze

przekonania i oczekiwania wpływa-

ją na nasze zachowanie w kontakcie

z innymi ludźmi, to w efekcie – mimo-

wolnie i podświadomie – wywołujemy

kierowanym przekazem, u innych,

zazwyczaj takie reakcje, których ocze-

kiwaliśmy. I koło się zamyka.

czywiście, że elementów, z któ-

rymi nie radzimy sobie w ko-

munikacji, jest wiele, dlatego warto

także zwrócić uwagę na fakt komu-

nikowania się w celach zupełnie nie-

szlachetnych.Z doświadczeń naszego

życia wynika, że wymiana zdań nie

musi służyć porozumiewaniu się. Nie-

kiedy staje się narzędziem służącym

do atakowania i ranienia rozmówcy.

Agresja werbalna jest jednym ze spo-

sobów wyrażenia frustracji. Bywamy

agresywni, bo sami nie czujemy się

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

szanowani i nie jesteśmy wtedy w sta-

nie szanować innych.

yślę, że zbyt małą wagę przy-

wiązujemy do niszczącej mocy

słów. Obrażanie słowne połączo-

nez wulgaryzmami, ironia, wyszy-

dzanie i upokorzenia mogą być równie

bolesne jak zyczne ciosy. Nie każdy

potra się obronić, poradzić sobie

z emocjonalnymi skutkami takiego

traktowania.Z pomocą przychodzi

jedna z umiejętności asertywnych –

umiejętność stawiania granic. Abyśmy

mogli jednak z niej korzystać, potrzeb-

ny jest szacunek dla samego siebie.

posób komunikacji ujawnia nie

tylko nasze nastawienie do innych,

ale przede wszystkim do siebie. A to

warunkuje sposób, w jaki traktują nas

inni. Poczucie własnej wartości lub

jego brak często ujawnia się w tym, jak

się porozumiewamy i – paradoksalnie

– zaprasza innych, by traktowali nas

tak samo, jak my traktujemy siebie.

Trudno uwierzyć, że coś, co uważamy

za skrytei osobiste, jest tak widocz-

ne dla innych… Ale naprawdę jest.

Z mojej obserwacji wynika również, że

wielkie znaczenie w porozumiewaniu

się jest właściwa forma zaimka.W mo-

mentach gdy czujemy się wzburzeni,

gdy pojawiają się kwestie sporne, na-

wykowo stosujemy komunikat TY:

Wkurzasz mnie. Nie rozumiesz mnie.

Oceniasz mnie. Taki komunikat TY

jest odbierany przez rozmówcę jako

atak i rodzi chęć kontrataku. Awan

tura gotowa. Takie komunikaty TY

słyszymy od dziecka i dlatego tak ła-

two nam się nasuwają. Pytanie: czy

można inaczej? Można. Alternatywą

jest komunikat JA: Jestem wkurzona.

Mam wrażenie, że nie jestem rozumia-

na. Myślę, że mnie oceniasz. JA. Taki

komunikat wyraża przejęcie odpowie-

dzialności za to, co czujemy, myślimy

i jak się komunikujemy…I NIE rodzi

w rozmówcy poczucia zagrożenia.

Pozostaje wreszcie kwestia naszej

wewnętrznej komunikacji, poro-

zumienia się z samym sobą. Opowieść,

jaką mamy na swój temat, i sposób,

w jaki sami się do siebie zwracamy,

wyraża głębokie uczucia wobec siebie.

Sposób komunikowania z samym sobą

ujawnia się w tym, jak reagujemy na

własne sukcesy lub niepowodzenia

oraz na reakcje innych ludzi wobec

nas. Ta wewnętrzna narracja towa-

rzyszy nam stale, choć rzadko ją sobie

uświadamiamy. Bywa „przebiegła”,

potra spędzać sen z powiek, jest też

źródłem przekonań o tym, co w życiu

możemy, a czego nie. Determinuje

nasze wybory i tym samym może nas

ograniczać lub otwierać na życiowe

możliwości.

easumując, prawdziwe porozu-

mienie jest próbą otwarcia się na

drugiego człowieka i odsłonięcia przed

nim swojego wewnętrznego świata. Nasz

Kosmos spotyka się wtedyz Kosmosem

drugiej osoby i w tej przestrzeni odby-

wa się przemiana. Niepewność jest jej

immanentną częścią, bo gdy spoglą-

damy poprzez czyjeś oczy i słowa do

serca bądź duszy drugiego człowieka,

dotykamy jego Tajemnicy. Możliwość

komunikowania się ze sobą jest prawdo-

podobnie jednym z najbardziej wyjątko-

wych i cennych darów, w jaki zostaliśmy

wyposażeni. Żaden inny gatunek nie ma

zdolności korzystania z symbolicznej

funkcji języka. Możliwość posługiwa-

nia się symbolami otwiera przed nami

wszechświat znaczeń i pojęć, dzięki

którym kultura – będąca także formą

komunikacji – staje się dostępna. Czy

można zmarnować te szansę? Utknąć

na mieliźnie obaw, stereotypów i ru-

tyny, pozbawić się światów wokół nas?

Pozbawić swój wewnętrzny świat tego,

co go dopełnia?…

Br... Paweł

Deska wygłoszona

w kwietniu 2016 r. podczas prac

Sz...L... Wolność Przywrócona

na Wsch... Warszawy.





W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

zba Rozmyślań, jak twierdzi Br... Jules Boucher w La

symbolique maçonnique, błędnie nazywana jest w ten

sposób. W języku francuskim pomieszczenie, w którym

znajduje się profan czy profanka w oczekiwaniu na inicja-

cję, nazywany jestCabinet de Réexion, a więc dosłownie

„Gabinet Reeksji”, „Izba Przemyślenia” – słowo rée-

xionwystępuje tu w liczbie pojedynczej, nie zaś mnogiej,

jak w języku polskim. Nie jest to przypadek. Profan/ka nie

znajduje się w tym ciemnym pomieszczeniu, aby dumać

o różnych sprawach – jak zauważył kiedyś Br... Gabriel

Persigout – lecz aby oddać się reeksji, czyli dokonać

pewnego „zwrotu w sobie” (fr.renversement sur lui-même),

który pozwoli mu „narodzić się na nowo”.

Celem niniejszej Deski będzie właśnie dokonanie pewne-

go rodzaju zwrotu w sposobie myślenia o tym pierwszym

zbiorze symboli, z którymi zapoznaje się osoba poszuku-

jąca Światła. Zdarzyło mi się bowiem słyszeć i widzieć, jak

kandydaci i kandydatki do Inicjacji sadzani byli w ciem-

nych pomieszczeniach, w których umieszczano tylko kilka

przedmiotów z tych, które powinny były się w nim znaleźć.

Dlatego na początku tego artykułu zaproponuję krótką

historię Izby Rozmyślań, następnie przedstawię możliwą

klasykację symboli znajdujących się w tym – na pierwszy

rzut oka – odpychającym miejscu. Ta klasykacja pomoże

nam następnie zrozumieć, które symbole powinny bez-

względnie się znaleźć w „najgłębszych czeluściach Ziemi”.

A to z kolei pozwoli nam zrozumieć funkcję, jaką Izba

Rozmyślań odgrywa w procesie Inicjacji.

IZBA ROZMYŚLAŃ – KRÓTKA HISTORIA

o pierwsze, zwróćmy uwagę, że „Próba Ziemi”, którą

kandydat lub kandydatka* przechodzi właśnie w Izbie

Rozmyślań, jest nieznana wolnomularstwu angielskiemu. Po-

jawiła się ona w rytuałach mularskich – jak napisał Br...André

Doré w artykule De la maçonnerie opérative au GODF opub-

likowanym w 1979 roku w ocjalnym organie ówczesnego

Wielkiego Kolegium Rytów Wielkiego Wschodu Francji

– najprawdopodobniej między 1765 a 1770 rokiem. Z całą

pewnością zaczęła być powszechniej stosowana w lożach

kontynentalnych między 1776 a 1780 rokiem.

Opis Izby, który znajdujemy wLa Maçonnerie Adonhi-

ramite(1787) autorstwa Guillemaina de Saint Victora

zbliżony jest do tego, który podają rytuały obowiązu-

jącego w Wielkim Wschodzie Francji od 1786 roku. Tę

JEŚLI CIEKAWOŚĆ PRZYWIODŁA

CIĘ TUTAJ, ODEJDŹ!

KILKA SŁÓW O IZBIE ROZMYŚLAŃ

C Z ... B ... D A W I D S T E I N K E L L E R

















P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

samą deskrypcję Izby odnajdujemy wLe Régulateur du

Maçon(Ryt Francuski) z 1801 roku. I choć Wielki Wschód

nadał jej z czasem znaczenie przede wszystkim moralne,

to jej pierwotna funkcja zastraszająca lub onieśmielająca

(fr. intimidation) przetrwała po dziś dzień.

wróćmy jednak uwagę, że już od 1745 roku w literatu-

rze mularskiej jest mowa o ciemnym pomieszczeniu,

w którym profan oczekuje, medytując, na inicjację pod

bacznym okiem brata uzbrojonego w szpadę. Choć żaden

ze znanych nam tekstów z tamtych czasów nie podaje

dokładnego opisu tego pomieszczenia.

Rytuał Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego zawarty

wGuide des Maçons écossais jest bardziej lakoniczny niż

teksty Rytu Francuskiego. Podkreślona została w nim przede

wszystkim waga Testamentu Filozocznego. Na kartach

tego starodrukuCzcigodny Mistrz zwraca się do jednego

z Ocerów w ten oto sposób: „Bracie Ekspercie, zechciej wziąć

pióro, atrament oraz papier i udaj się do profana. Powiedz mu,

że próby, którym zostanie poddany są wielce niebezpieczne, jest

zatem wskazane, aby spisał swój testament”. Nie znajdujemy

w tym fundamentalnym utworze dla R...S...D...U... nic, poza

tym zdaniem, co by odnosiło się do Izby Rozmyślań. [...]

CO POWINNO SIĘ ZNAJDOWAĆ

W IZBIE ROZMYŚLAŃ?

zas spędzony w Izbie Rozmyślań stanowi jedyny

moment, w którym kandydat zostaje skonfrontowany

z samym sobą. Gdy zostaje umieszczony w pomieszczeniu,

w którym panuje półmrok, profan staje przed wyzwaniem

polegającym na samodzielnym rozwiązaniu pojawiających

się przed nim zagadek i na podjęciu pewnych radykalnych

decyzji. „Wszelka inicjacja – zauważa bowiem S... Irène

Mainguy w swojej La Symbolique maçonnique du troisième

millénaire – rozpoczyna się od doświadczenia samotności”.

Podobnie jak ziarno, które obumiera, aby dać życie no-

wej formie egzystencji, nowo przyjmowany członek lub

nowo przyjmowana członkini z chwilą przejścia przez

Próbę Ziemi w Izbie Rozmyślań – jak mawiają najstarsze

katechizmy masońskie – „umiera dla powszechnych przesą-

dów, [aby odrodzić] się do nowego życia podarowanego mu

w inicjacji”. Ciemność panująca w Izbie symbolizuje zatem

„potencjalne możliwości”, które jeszcze się nie rozwinęły.

To dzięki otaczającym go symbolicznym przedmiotom

i napisom – a następnie dzięki kolejnym etapom ceremonii

Inicjacji – profan przechodzi od ciemności do Światła,

podobnie jak „uczynił” to świat u swojej genezy.

Przedmioty i inskrypcje, które znajdują się w Izbie Rozmy-

ślań nie są przypadkowe i podzielić je można na pięć grup:

1) symbole natury zycznej,

2) symbole odnoszące się do czasu/czasowości,

3) symbole natury intelektualnej,

4) symbole świetlne oraz

5) symbole hermetyczne.

Do pierwszej grupy należy dzban z wodą i chleb; do dru-

giej – klepsydra (zegar piaskowy) i kosa; wśród symboli

odnoszących się do intelektu znajdujemy czaszkę i kości,

testament oraz zwierciadło; w grupie czwartej mamy (za-

paloną) świecę i sentencję bądź maksymy; wreszcie, sym-

bolami zaliczanymi do hermetycznych są: sól, siarka i rtęć,

kogut oraz alchemiczny skrót V.I.T.R.I.O.L. Nie miejsce

tu na omówienie znaczenia tych symboli. Każdy z nich

zasługuje bowiem na osobną, obszerną deskę.

PROROCZA FUNKCJA INICJACYJNA

IZBY ROZMYŚLAŃ

ie pozostało nam zatem nic innego jakto, co autorzy

wolnomularscy czynią zazwyczaj na początku prac

o Izbie Rozmyślań, a więc zastanowienie się nad jej funk-

cją. Nadmieniłem już wcześniej, że Izba Rozmyślań jest

miejscem, w którym rozpoczyna się inicjacja profanów

i profanek; miejscem, w którym umierają i naradzają się na

nowo „do” i „w” inicjacji; miejscem, w którym kandydaci

i kandydatki zostają poddani pierwszej z prób i pierwsze-

mu oczyszczeniu, w tym przypadku przez żywioł Ziemi.

Aby zgłębić funkcję Izby Rozmyślań, przywołam fragment

pracy Br... René Guénona (L’Esotérisme de Dante, 1925):

„Z jednej strony, to zejście jest niczym rekapitulacja poprze-

dzających stadiów ludzkiego istnienia, które zdeterminowały

różne uwarunkowania wywierające na człowieka wpływ

i które też powinny uczestniczyć w zbliżającej się przemianie;

z drugiej zaś strony, umożliwia ono w pewnych określonych

okolicznościach – manifestację możliwości niższego szczebla,

noszonych póki co przez człowieka w sobie, i które muszą

zostać wyczerpane zanim dane mu będzie osiągnięcie stadiów

wyższych”.

W tym dość zawiłym języku, który był specjalnością

autora, Br... Guénon tłumaczy, że w Izbie Rozmyślań do-

chodzi do momentu podsumowania, w którym pewna

forma egzystencji dobiega końca, a nowe i głębsze Życie

przychodzi na świat i zaczyna przybierać kształty.

W ten sposób Izba Rozmyślań zapowiada przyszłemu

inicjowanemu coś, co może nadejść i co zaczyna się już

dziać w jej wnętrzu. Każdy zaś z symboli, który się w niej

znajduje, mówi nam coś o nowym życiu, którym profan

zostanie obdarowany, gdy zostanie ostatecznie przyjęty

do zakonu. Zapowiada ona nam również wszystko to, co

wydarzy się w kolejnych stopniach symbolicznych, do

których neota może zostać w przyszłości podwyższony

oraz podniesiony. Dlatego obserwuj bacznie, kandydacie

i kandydatko, to, co cię otacza tu na dole, jak i tam na górze.

W loży wolnomularskiej wszystko jest bowiem symbolem,

który potrzebuje, aby wprawiono go w ruch.

Cz...B... Dawid Steinkeller

Wielka Loża Kultur i Duchowości (G...L...C...S...)

*UWAGA. Używane w artykule słowo „profan”

odnosi się i do mężczyzny, i kobiety.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

laczego jestem wolnomu-

larzem? – to pytanie, które

musiałem sobie zadać więcej

niż raz. Zaczynamy uczyć się Sztuki

Królewskiej, niewiele wiedząc o tym,

co tak naprawdę nas czeka, mając

pewne wyobrażenia ioczekiwania,

które werykuje praktyka. Na drodze

każdego z nas pojawiają się wątpli-

wości i pytania – czy to na pewno

moja droga, czy faktycznie nadaję

się do tego, co daje mi uczestnictwo

w pracach loży?

Gdy siadamy w loży, łatwo zrozu-

mieć, że Sztuka Królewska wywodzi

się od średniowiecznych budowni-

czych – otaczają nas kamienie, młotki

i dłuta. Metafory budowania świątyni

czy symbolika kolumn pomagają nam

zatopić się w architekturze. O czym

można zapomnieć, to fakt, że sposób

naszego rozwoju wyłonił się również

z innej metody; z bulgoczących retor

i na wpół mistycznych kodów zapisy-

wanych wgrymuarach gęsimi piórami.

Ze średniowiecznych piwnic i war-

sztatów, wypełnionych oparami siarki

igotowanego ołowiu wyszła ta część

naszej metody, która dla mnie jest

równie ważną częścią jak symbolika

masonów operatywnych.

.I.T.R.I.O.L. – ten skrót, będą-

cy kwintesencją nauk alchemii,

zarówno materialnej, jak i duchowej,

towarzyszy mi od chwili pierwszej

głębokiej transformacji – od przygoto

wania się na śmierć lozoczną wizbie

rozmyślań. Visita Interiora Terrae Rec-

ticando Invenies Occultum Lapidem –

odwiedź wnętrze ziemi, oczyszczając,

odnajdź ukryty kamień. Zdanie po raz

pierwszy zapisane w XV-wiecznym

grymuarze – tajemnej księdze Basiliu-

sa Valentinusa, dało mi pierwszą lek

cję, zarówno symboliczną jak i lekcję

metody. Aby się rozwijać, postępować

na ścieżce ku światłu, nie szukam ob-

ZASADY I KWASY,

CZYLI ALCHEMIA WOLNOMULARSTWA







Sz...L... ATANOR na Wsch. Warszawy.

W trzecią rocznicę zapalenia świateł, życzymy dalszych owocnych

poszukiwań duchowych, alchemicznych i bratersko-siostrzanych.

REDAKCJA





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

jawienia na zewnątrz – schodzę wgłąb

siebie i tam znajduję fragmenty, które

są wartościowe.

Podróż do wnętrza mnie-ziemi nie

jest łatwa. Jest tam dużo rozgałęzień,

pułapek czy miejsc niebezpiecz-

nych. Samo dotarcie na miejsce nie

jest końcem pracy. Gdy wiem już,

gdzie, pozostaje oczyszczanie – od-

siewanie naleciałości czasu i zbędnych

warstw geologicznych – przyzwycza-

jeń, uprzedzeń, nadmiernych emo-

cji, zbyt szybko wydanych osądów.

Dopiero po oczyszczeniu odnajduję

pod masą iłów ukryty kamień – dale-

ki od lozocznego, ale pozwalający

po ociosaniu i oszlifowaniu wznieść

naszą budowlę nieco wyżej. Materiał,

z którego budujemy świątynię, to my,

ale zanim staniemy się choćby nieo-

ciosanymi kamieniami musimy się

oczyścić z warstw, które zalegają na

nas iuniemożliwiają wydobycie tego,

co wartościowe.

taram się czytać dużo, rzeczy mą-

drzejsze i te nieco mniej mądre.

Jestem w stanie podać wiele książek,

które miały istotny wkład w to, jakim

jestem człowiekiem. Dopiero jednak

alchemia, zaklęta w naukach Wolno-

mularstwa dała z r o z u m i e n i e .

Wszyscy korzystamy z tych samych

formuł, symboli, narzędzi imetod.

Odwołujemy się do podobnych kon-

tekstów i wiedzy, skąd więc w nas róż-

nice? Zdoświadczenia.

Dla średniowiecznego alchemika

metodą osiągnięcia zrozumienia nie

było odcyfrowanie symboli iformuł

zapisanych przez innych – kluczem

było samodzielne wykonanie doświad-

czeń na ich podstawie. Możemy w nie-

skończoność czytać i zastanawiać się

nad sensem symbolu, jednak tak dłu-

go, jak długo nie będziemy próbowali

go użyć, nasze zrozumienie pozostanie

niepełne. Dopiero gdy próbuję, oka-

zuje się, gdzie moja praca naprawdę

się znajduje. Czy tym razem muszę

skupić się na sile uderzenia młotka,

czy przeciwnie – dokładnie wiem,

jakiej siły potrzebuję, a znalezienie

odpowiedniego punktu przyłożenia

dłuta staje się wyzwaniem.

Każdy z alchemików, każdy z wol-

nomularzy, staje niezmiennie przed

tym samym wyzwaniem – jak to, co

wiem, zastosować do tego, co spoty-

kam obecnie? Jak powinienem w da-

nym momencie się zachować, aby

zachować się właściwie? Łatwo być

wolnomularzem w loży, otoczonym

przez symbole i zasady, do których

mogę się w każdej chwili odwołać,

i ludzi, którzy myślą podobnie. To

opuszczenie sacrum izmierzenie

się z wyzwaniami świata profanum

wprowadza we mnie niepewność. Nie

ma instrukcji, Księgi Praw, jedynie

praktyka i narzędzia, jakie wynoszę

z sobą z loży. Podobnie jak w alche-

mii bowiem, nie ma tu dwóch takich

samych sytuacji – nawet jeżeli oczyś-

ciłem już setki rud, to siadając do sto

pierwszej od początku muszę przejść

drogę – obejrzeć sytuację, w której

jestem, zastanowić się, czym osiągnąć

efekt, w jakich proporcjach i w jakiej

kolejności użyć narzędzi.

ykonując kolejne doświadczenia,

alchemik uczył się lepiej rozu-

mieć materię, ja uczę się lepiej rozumieć

siebie. Czasem zbaczam z utartej ścież-

ki, odnajdując skróty, a czasem mean-

dry, jeżeli jednak zbłądzę za bardzo,

mam wokół siebie braci i siostry, któ-

rzy pomogą mi wrócić. Podpowiedzą,

czego dosypać, jak podgrzać, czy też

podzielą się swoimi doświadczeniami,

nie aby siebie wywyższyć, ale żebym

to ja zaszedł dalej obok nich.

Pomimo trzymania się zasad i prze-

pisów, każdy z nas skończyć może

z innym efektem – czystszym lub

dalszym od ideału. Ten cel, który

wszystkim nam przyświeca, również

wypływa z myśli alchemii – celem

jest doskonałość – idealna substancja,

która pozostanie w nas-naczyniu po

wykonaniu wszelkich niezbędnych

transmutacji. Oczywiście, tak jak dla

alchemików ideał jest za daleko – mo-

żemy jedynie do niego się zbliżać,

nigdy dosięgnąć. Po co więc gonić cel,

którego nigdy nie dogonię? Ponieważ

sensem mojej drogi wolnomularskiej

(czy alchemicznej) jest właśnie sama

droga – droga, która dla każdego z nas

jest inna. Miejscami podobna, czasem

krzyżująca się z innymi, ale inna.

o właśnie różnorodność dróg jest

ogromną siłą wynikającą z zasad

alchemicznych. Siła ta pozwala nam

się dalej rozwijać, już nie indywidual-

nie, ale jako zbiorowość – nadaje sens

dzieleniu się doświadczeniem i wie-

dzą. Co jednak najistotniejsze w tej

metodzie – nie kwestionuję doświad-

czeń innych, a uczę się z nich czerpać.

Nawet jeżeli ktoś osiągnął inny efekt

w tym samym eksperymencie, nie

podważam tego, moja ruda mogła

być zanieczyszczona ołowiem, jego

żelazem. Być może ja miałem do obro-

bienia piaskowiec, a mój brat marmur.

Dla mnie siłą wolnomularstwa jest

właśnie to, że się między sobą nie zga-

dzamy, że mamy różne podejścia do

problemów i dochodzimy do różnych

wniosków. O czym jednak łatwo mi

czasem zapomnieć, a przypomina mi

metoda, to, że nie jestem tu po to, aby

kogoś przekonać. Jestem po to, żeby

podzielić się swoimi wynikami, by inni

mogli samodzielnie dojść gdzieś dalej.

Metoda alchemiczna wpleciona

w wolnomularstwo przypomina

nam o sobie na wielu polach – od

najoczywistszych symboli, po naj-

subtelniejsze niuanse metody naszej

pracy i wzajemnych relacji. Kładzie

nacisk na doświadczenie indywidu-

alne jako źródło rozwoju, a wymianę

doświadczeń podaje jako podstawowy

sposób zdobywania wiedzy. Każda de-

ska, którą czytamy, jest zapisem takiej

drogi – przeprowadzonych reakcji

i zaobserwowanych wniosków. Każ-

da dyskusja jest uzupełnieniem tego

odoświadczenia innych. Dzielimy się

jednak nimi nie dlatego, aby kogoś

przekonać czy nawrócić, adlatego,

że to może doprowadzić nas dalej na

drodze ku światłu, niż kiedykolwiek

moglibyśmy dojść sami.

Dlatego właśnie jestem wolnomu-

larzem.

Rzekłem,

Br... M.

Deska wygłoszona w październiku

2016 r. podczas prac Sz...L... Atanor

na Wsch... Warszawy (WWP).

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

jedną z pierwszych grudniowych nocy śnieg

pada na schody warszawskiej Zachęty. Śnieg

przykrywa też czarny pomnik Gabriela Naru-

towicza stojący nieopodal mojego domu. W tamtą zimę

w 1922 roku było znacznie mroźniej, a Warszawa leżała

pod naprawdę grubą warstwą śniegu.

„Prezydent przybył w otoczeniu świty i przyjęty przez

prezesa Kozłowskiego i wiceprezesa Edwarda Okunia,

wszedł na schody. Zwiedzanie wystawy zaczęło się od tzw.

sali honorowej. Z katalogiem w ręce prezydent z wolna

postępował od obrazu do obrazu. Gdy z kolei stanął przed

obrazem Teodora Ziomka Szron, znajdujący się tuż obok

w pierwszym rzędzie tłoczącej się za urzędowym orsza-

kiem publiczności artysta malarz Eligiusz Niewiadomski,

zbliżywszy się o kilka kroków do prezydenta, wystrzelił

kilka razy z rewolweru raz po raz. Prezydent zachwiał się,

a podtrzymywany przez Okunia, złożony został na podłodze,

(niebawem opiekę nad rannym objęła poetka Kazimiera

Iłłakowiczówna, sekretarka Marszałka Piłsudskiego) (…)

po upływie kilku minut oddał ostatnie tchnienie, nie prze-

mówiwszy ani słowa” (z art. Marka Sołtysika pt. „Czarna

godzina polskiej demokracji”).

Gdy zbliża się 16 grudnia, co roku wracam myślami do

tamtych wydarzeń. Widzę oczami wyobraźni brata Gabriela

z loży Wolność Przywrócona – człowieka spokojnego, kon-

kretnego i skupionego inżyniera, który dostał od Wielkiego

Architekta bardzo niewdzięczną rolę do odegrania. Do

kariery politycznej nie miał predyspozycji. Wolał budować

mosty niż poparcie polityczne. W wyborach prezydenckich

wystartował bez wiary ani wielkiej chęci wygranej. I wygrał

– na swoje nieszczęście, jakby przez przypadek – głosami

mniejszości narodowych, lewicy i chwiejnego PSL „Piast”.

Ateista, mason, piłsudczyk – pisano o nim. Prawicowo-

-narodowa prasa rozpoczęła jadowitą kampanię, bojówki

próbowały udaremnić złożenie przysięgi. Przysięga została

jednak złożona, a marszałek Piłsudski – Naczelnik Państwa

– przekazując władzę nowemu prezydentowi, powiedział:

Panie Prezydencie Rzeczypospolitej!

Czuję się niezwykle szczęśliwym, że pierwszy w Polsce mam wy-

soki zaszczyt podejmowania w moim jeszcze domu i w otoczeniu

mojej rodziny pierwszego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej.

Panie Prezydencie, jako jedyny ocer polski służby czynnej,

I ZNOWU UMIERA

BRAT GABRIEL

S ... A L E K S A N D R A E . W Y S O C K A

















P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

34 Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

mieniały się czasy, rozwijały

technologie, ale to, co było

dawniej, nadal trwa i ma się

dobrze. Ogień jest mocą oczyszczającą

i niszczącą, symbolizuje miłość i nie-

nawiść, jest źródłem światła i piekiel-

nych odchłani, symbolem życia, lecz

również śmierci. Ogień wciąż nas kusi,

płomienie są fascynujące i ponadcza-

sowe. W myśli chińskiej ogień stanowi

jeden z elementów uniwersalnej piątki,

składników-żywiołów świata, obok

wody, drzewa, złota i ziemi. W mikro-

kosmosie ludzkiego ciała ogień to serce

(drzewo to wątroba; złoto to płuca;

woda to nerki; ziemia to żołądek – za

Mircea Eliade, Kowale i alchemicy).

Heraklit z Efezu, żyjący na przełomie

VI i V stulecia przed Chr., uznał ogień

za zmieniającą się permanentnie zasadę

świata, substancję pierwotną. Poza tym

ogień był dla starożytnych Greków także

symbolem oczyszczenia od wpływu

czarów, zaklęć i złych mocy. Według sto-

ików ogień, pierwiastek boski, identy-

kowany z logosem, jest przyczyną ruchu,

życia i rozmaitości kształtów materii.

W Starym Testamencie ogień jest

przede wszystkim symbolem działania

Boga. Bóg ukazuje się Mojżeszowi jako

krzew gorejący. Gdy Naród Wybrany

przemierza pustynię, Bóg prowadzi ich

pod postacią ognistego słupa. Ezechiel

przedstawia Boga jako wielki obłok

i ogień płonący. Daniel opisuje tron

Boga jakby z ognistych płomieni. Jere-

miasz w swojej wizji przedstawia Boga,

który zapłonął gniewem, a ognia Boże-

go gniewu nikt nie był w stanie ugasić.

Również prorockie wizje końca świata

pełne są obrazów ognia i płomieni, jako

karzącego Sądu Boga (Iz 66,15).

W Nowym Testamencie Jezus mówi

sam o sobie: „Przyszedłem ogień rzucić

na ziemię”. Jan Ewangelista, ukochany

uczeń Chrystusa i autor Apokalipsy,

przywołuje obraz ognia: „niebo i ziemia

przeminą, a gwiazdy w ogniu się rozsy-

pią”, a kresem dla wszelkiego zła i kłam-

stwa na ziemi „będzie udział w jeziorze

siarki i ognia”. Ludzie zawsze wyobrażali

sobie ogień jako ziemski odpowiednik

Słońca, stąd jego odniesienia do słońca,

błyskawic i złota. Święta ognia, ognisk,

pochodni, gromnic, tlących się popio-

łów, żarzących się węgli są przejawem

magii, która ma zapewnić człowiekowi

światło i ciepło słoneczne, zniszczyć

działalność demonów i oczyścić uczest-

ników uroczystości.

który dotąd nigdy przed nikim nie sta-

wał na baczność, staję oto na baczność

przed Polską, którą Ty reprezentujesz,

wznosząc toast: Pierwszy Prezydent

Rzeczypospolitej niech żyje!

Niestety, kilka dni później pierw

szy obywatel Rzeczypospolitej padł

zabity strzałem w plecy, co było jed-

ną z największych klęsk polskiej

demokracji.

Niedawno podczas Święta Nie-

podległości 11 listopada jedna

z okolicznościowych demonstracji

została zorganizowana przy placu

Narutowicza. Czy było to odwoła-

nie do wartości, które reprezentuje

brat Gabriel? Trudno powiedzieć,

ponieważ organizatorzy nie odwołali

się wprost do patrona placu. Ga-

briel Narutowicz stał jakby z boku,

na ciemnym cokole, ukryty wśród

żywopłotu oprószonego pierwszym

topniejącym śniegiem. Pod pomni-

kiem trzy znicze, niewielki wieniec,

dwie duże agi, ale bardzo pusto. To

symboliczne. Sam nigdy nie lubił

pierwszego planu, był człowiekiem

pracy, reeksji, a nie salonów, za-

szczytów czy demonstracji. Intelek-

tualista wierzący w siłę rozumu, któ-

ra niestety ostatecznie go zawiodła.

Rozum jeszcze raz okazał się słabszy

od nienawiści.

Masoneria też ma swoich świętych

i męczenników. Jednym z nich jest

brat Gabriel. Nie jest jak barwny

i brawurowy książę Józef Poniatow-

ski, już bardziej jak Janusz Korczak

– cichy, skromny, żyjący i umierający

w służbie wartości, w które wierzył.

Robiący to, co uważa za słuszne,

nawet w obliczu nieludzkiej wręcz

nienawiści.

W tym roku znów zapalę lampkę

pod jego pomnikiem 16 grudnia,

i mam nadzieję, że choć trochę tej

heroicznej wytrwałości w jakiś spo-

sób mi się udzieli.

Powiedziałam.

Aleksandra E. Wysocka

Deska wygłoszona w grudniu

2016 roku podczas prac

Sz... L... Wolność Przywrócona.

OGIEŃ,

KTÓRY NISZCZY

I ODRADZA















Patronem wolnomularstwa Świętojańskiego – nazywanego

także symbolicznym lub błękitnym – jest Jan Ewangelista,

którego święto przypada 27 grudnia.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

Z KSIĘGI ARCHITEKTURY

Porę przesilenia zimowego w więk-

szości tradycji i religii obchodzono

jako początek cyklu słonecznego,

przezwyciężenia ciemności – zapalenie

nowego światła. Przesilenie zimowe

jest prastarym świętem nowego roku

słonecznego. Wierzono, że noc jest

porą panowania złych sił, więc ludzie

z radością świętowali nadejście czasu,

w którym Słońce zaczyna odzyskiwać

swoją moc i zwyciężać ciemność. We

wszystkich tych świętach, zwyczajach,

obrzędach, symbolach chodziło głów-

nie o zwycięstwo światła nad ciemnoś-

cią, dobra nad złem, ale też wiedzy nad

ignorancją. O nadzieję i odrodzenie do

nowego, lepszego życia. Rozświetlajmy

więc ciemność, bawmy się i radujmy

z ponownych narodzin Słońca.

Płomień powoduje zniszczenie, uni-

cestwienie tego, co stare, zużyte i złe,

a tym samym zapowiada pojawienie

się nowego życia (odrodzenie – jak

Feniksa z popiołów). Światło ognia

pozwala nadać ład widzialnemu światu.

Jako czynnik przekształcający ogień

musiał być – w planie mitologicznym

– ulokowany w sferze sacrum i mieć

własności purykacyjne.

Ogień, nie mając kształtu, pozba-

wia formy wszystko, czego dosięgnie.

Wszelkie przekształcenia mogą doko-

nywać się dopiero po zniszczeniu – co

oznacza przejście przez fazę symbolicz-

nej śmierci. Składanie ogniowi oar jest

aktem sakralnym, odwołaniem się do

duchowości. Sakralny charakter og-

nia, unicestwiającego wszelkie kształty,

symbolizuje drogę rewitalizacji świata,

pobudzenia jego płodności.

Ogień odgrywa ważną rolę w wielu

obrzędach, których celem jest dokona-

nie zmiany w otaczającym świecie i/lub

nadanie człowiekowi nowego statusu.

Dlatego właśnie ogień pojawia się pra-

wie zawsze w rytuałach inicjacyjnych,

a także w zwyczajowych obchodach

zmian w przyrodzie – np. przesilenia.

Płomień jako symbol Słońca zimą wią-

że się z nadzieją odrodzenia światła

i ciepła, latem z zapowiedzią ustępo-

wania jasności i ciepła na rzecz zimy.

Ogień, rozświetlając mrok, wpro-

wadza (przywraca) ludzki porządek.

Wyznaczając rzeczywistą granicę mię-

dzy tym, co uporządkowane, a tym, co

znajduje się poza oświetlonym kręgiem.

Złe moce zostają odcięte w obszarze

pozbawionym światła. Blask zatrzymu-

je demony, chroniąc ludzi i dobytek.

Stąd rola przedmiotów symbolicznie

związanych z ogniem.

Puryfikacyjne właściwości ognia

można wykorzystać przez włożenie

przedmiotu lub jego symbolu do og-

nia (np. paląc listę grzechów, spala się

winy), osmaganie ogniem, przeskocze-

nie ponad ogniskiem itp. W ten sposób

uwalnia się człowieka (zwierzę) od

mocy demonicznych (czy uroków),

które się go uczepiły, ale także wypo-

saża w niezwykłe moce.

Do dziś w tradycjach ludowych każdy

znaleziony przedmiot niewiadomego

pochodzenia należy rytualnie oczyścić

zanim przyniesie się go do domu, by

nie sprowadzić wraz z nim demonów

związanych ze sferą obcości. Rytuał

oczyszczenia przez ogień rzeczy zna-

lezionych na drodze, w lesie, na cmen-

tarzu czy pustkowiu uwalniało je od

tej skazy.

Według Hipokratesa to, czego ogień

nie wyleczy, jest nieuleczalne. W tra-

dycjach ludowych odnaleźć można

to samo przekonanie wynikające ze

znaczeń przypisanych płomieniowi.

Najbardziej rozpowszechnione praktyki

lecznicze z wykorzystaniem ognia po-

legają na przypiekaniu chorego miejsca

i spalaniu substytutów choroby lub tego,

co pozostawało w kontakcie z chorym.

Szczególne znaczenie przypisywane jest

ognisku domowemu. W starożytnej Gre-

cji czczono Hestię – boginię opiekującą

się świętym domowym ogniem. Odpo-

wiednikiem greckiej Hestii u Rzymian

była Westa, której płomienia w świąty-

niach strzegły kapłanki (westalki). Og-

nisko (bądź zastępujący je piec) stanowi

symboliczne centrum życia rodziny.

Ogień i ognisko, dzięki swoim po-

wiązaniom z zaświatami, mogły być

wykorzystane do zdobycia informacji

na temat przyszłych zdarzeń.Wróże

nie polega na pilnej obserwacji pło-

mienia i dymu. Dzięki temu można

przewidywać pogodę, ale także ważne

wydarzenia w świecie. Na podstawie

gęstości dymu i tego, jak spalają się

resztki oar złożonych ogniowi, można

przewidywać los osoby (lub zdarzenia),

w intencji której składano oarę.

Ogień wpisany w porządek zaświatów

i uznany za środek przekształcający rzeczy-

wistość otoczony jest wieloma zakazami.

Objęcia ognia tabu widoczne jest jesz-

cze w magicznych poglądach człowieka

współczesnego, nawet jeśli nie wyzna-

jemy jawnie świętości ognia. Sam ogień

wymaga szacunku – nie wolno go skalać

śliną – dlatego nie wolno np. zdmuchiwać

świecy ani gasić ogniska nieczystościami,

bo to sprowadza wiele chorób.

W rytuale Jana Zimowego (Jana

Ewangelisty, który jest patronem wol-

nomularstwa symbolicznego lub błę-

kitnego – imieniny 27 grudnia) ogień

symbolizuje światło i budzącą się ciągle

od nowa nadzieję, ciepło domowego og-

niska, oświecenie. Rytuał tych prac ma

uprzytomnić, że jest to pora rozpalenia

płomienia nadziei w środku ciemnej

zimy. Wolnomularze ogrzewają się przy

symbolicznym ogniu i kontemplują cud

ognia, jego moc rozbudzenia i uwol-

nienia słońca ukrytego za drzewami.

Powierzają ogniowi swoje życzenia,

by zaniósł je przed Wieczną Światłość.

Kontynuujemy tym samym tradycje ma-

gicznego wspomożenia Słońca, obcho-

dzone 24-25 grudnia przez starożytnych

Rzymian ku czci,,niezwyciężonego boga

Słońca”, a także obchodzone w Nowy

Rok celtyckie święta ognia w starożytnej

Brytanii i Irlandii.

Powiedziałam,

S... AT

Deska wygłoszona na połączonym

posiedzeniu Sz...L... Prometea i Gaja

Aeterna w grudniu 2015 r. podczas

prac Św. Jana Zimowego.

Wolnomularze ogrzewają

się przy symbolicznym ogniu

ikontemplują cud ognia, jego

moc rozbudzenia i uwolnienia

słońca ukrytego za drzewami.

Powierzają ogniowi swoje

życzenia, by zaniósł je przed

Wieczną Światłość.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

36 T R A D Y C J E I S Y M B O L E

DZIADY POD JEMIOŁĄ

T E O D O R A C I E M I E N G A - M A Ć C Z A K











Jemioła żyje pomiędzy niebem a ziemią. Istnieje około 65 gatunków, z czego w Polsce znane są trzy, w tym naj-

bardziej popularna jemioła pospolita/biała, Viscum album, nazywana też strzęślą, starzęślą. Jest półpasożytem,

ukorzenia się na gałęzi drzewa, najchętniej liściastego i dorosłego. Żywiciel daje jej tylko wodę i minerały, chlo-

rol produkuje sama. Zielone kule osiągające średnicę do 1 metra pięknie wyglądają wśród bezlistnych konarów.

Jednak słabsze drzewa mogą nie przetrzymać inwazji, dlatego kilkanaście lat temu z parkowych i leśnych drzew

usuwano jemioły, uważając je za szkodniki. Dziś już nie są zagrożone. Możemy się cieszyć pięknem zimozielonych

bukietów także w środku siarczystej i śnieżnej zimy. Sięgnąć po nie trudniej – jemioła wybiera wysokie partie

drzew. Rozsiewaniem jemioły zajmują się ptaki: drozdy, paszkoty, jemiołuszki. Roznoszą nasiona przyklejone

do dziobów, a połknięty i wydalony owoc zostaje wzmocniony dawką nawozu. Co ciekawe, nasionko potrzebuje

jako żywiciela drzewa tego samego gatunku co roślina mateczna, w przeciwnym razie nie urośnie. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

T R A D Y C J E I S Y M B O L E

ity... Jeden z nich opowiada o bogu, synu Odyna.

Baldur był najpiękniejszym z nordyckich bóstw.

Jednak obsesyjnie bał się śmierci. Jego matka

wymogła na wszystkich – kamieniach, metalach, zwierzę-

tach, stworzeniach, roślinach – przysięgę, że nigdy go nie

skrzywdzą. Zapomniała o jemiole lub też z racji mizernej

postury tejże, pozwalającej się ukryć w gałęziach, nie wzięła

jej pod uwagę. Pamiętał o tym Loki. Z gałązki jemioły

zrobił strzałkę, następnie przekonał Hoda do rzucenia nią

w Baldura. I tak bóg zakończył życie.

Druga opowieść, którą przytacza Frazer – nomen omen

w Złotej gałęzi – opowiada o Eneaszu. Bohater wojny

trojańskiej, potomek Zeusa, syn króla Anchizesa i bogini

Wenus wykorzystał gałązkę jemioły do otwarcia wrót świata

podziemnego i kontaktu z ojcem. Wielką moc posiadała

krucha, złota gałązka, o której mówił Wergiliusz. Złota

Gałąź? Tak, zielona jemioła nabiera złocistej barwy w czasie

kilku miesięcy od jej ścięcia i gdy ją się przechowuje z dala

od żywiciela.

W magiczną i mistyczną moc jemioły, zwłaszcza rosnącej

na dębie, wierzyli druidzi, celtyccy kapłani. Uznawali ją

za dar bogów. Rosła wszak bez korzeni w ziemi, inaczej

niż pozostałe rośliny, bardziej cudownie, była duszą i ser-

cem drzewa. Dąb był drzewem wybranym przez boga,

więc wszystko, co rosło na nim było podwójnie święte.

Po uczcie pod trzydziestoletnim dębem kapłan ubrany

w białą szatę ścinał jemiołę złotym sierpem. Zawieszona

pomiędzy niebem a ziemią krzewinka nie mogła dotknąć

ziemi, gdyż wtedy straciłaby swoją moc. Musiała zatem

spadać na rozłożoną białą tkaninę. W podzięce za jemiołę

na oarę bogom zwyczajowo zabijano dwa białe byki. Na-

gromadzenie bieli, ale ten kolor oznaczał światłość, pokój

i życie także sok roślinny i spermę. Wywar był lekiem na

wszystkie dolegliwości, sok owoców ściętych w noc letniego

przesilenia, zwany później „olejem św. Jana” leczył rany

cięte, noszona na ciele gałązka padaczkę, zawieszona na

kołysce chroniła dziecko, a pod sutem – gasiła pożary.

W każdej postaci wzmacniała i pobudzała siły życiowe,

zwiększała płodność u ludzi i zwierząt. Współczesna me-

dycyna również uznaje jej walory lecznicze, aczkolwiek

w stopniu znakomicie mniejszym.

Druidzi, baczni obserwatorzy przyrody, dostrzegali od-

rębność i dziwność rośliny. Jemioła żyje jakby na prze-

kór rocznemu cyklowi. Kwitnie wiosną, ale rodzi owoce

w grudniu, zagnieżdża się tylko na niektórych drzewach,

nie potrzebuje światła, najbujniej się rozwija w gęstych

koronach drzew. W oczach celtyckich kapłanów i wiernego

ludu była rośliną nie z tego, a z tamtego świata, izolującą się

od świata ziemskiego. Wiecznie zielone gałązki były (i są)

symbolem życia, zwycięstwa światła, przewagi dnia nad

nocą, wieczności, zgody w rodzinie i klanie. Pozostaje do

dziś połączeniem sacrum (symbol wieczności) i profanum

(półpasożyt).

„Bez jemioły roczek goły” – powtarzamy każdego roku

w czasie bożonarodzeniowym i przynosimy bukiety do

domu. Żeby szczęście przyniosły, dom i ludzi chroniły,

powinny być trzy. Jeden nad drzwiami frontowymi, drugi

nad stołem wigilijnym, trzeci nad paleniskiem/kuchnią.

Ten znad drzwi wejściowych będzie bronił dostępu złym

mocom, chorobie i nieżyczliwym ludziom. Listek wło-

żony do portfela utrudni rozrzutność, a złodziejom chęć

uszczuplenia naszej własności. Życzenia wigilijne składane

podczas łamania się opłatkiem pod jemiołą mają moc

sprawczą. Pęk zawieszony nad paleniskiem ochroni przed

pożarem i piorunem. Należy również zadbać o zwierzęta,

ptaki i pszczoły. Zapewnić im zdrowie i płodność przez

dodanie listków do karmy lub okadzenie zapaloną gałązką.

Do ziarna siewnego też należy coś dołożyć, by plony były

imponujące i chleba nie zabrakło.

Żeby jednak magia jemioły była skuteczna, roślina musi

być traktowana z szacunkiem już podczas zrywania. Nie

wolno odrąbywać jej ostrzem, a wyłącznie obuchem sie-

kiery. Oczywiście, nie może dotknąć ziemi, dlatego pod

drzewem powinni stać pomocnicy (najlepiej z rozwiniętą

płachtą). Od czasów celtyckich wiadomo, że dotyk ziemi

likwiduje jej czarodziejską moc. Nie wolno jej wyrzucać po

Świętach, gdyż wtedy wyrzucimy także dobry czar. Powin-

na pozostać w domu przez cały rok po czym... ze złotych

już gałęzi można zrobić czarodziejską różdżkę służącą do

wykrywania skarbów. W tym celu należy owinąć jej pęd

wokół gałązki leszczyny i w wigilię św. Jana po zachodzie

słońca wyruszyć na poszukiwania. Wystarczy dotknąć ziemi

w miejscu właściwym, by złota gałązka zaczęła wirować.

Proste, znać miejsce, które złota różdżka potwierdzi i już.

Boże Narodzenie, Szczodre Gody, Święto Zimowego

Stania Słońca, Zimowe Przesilenie, Sol Invictus... Naro-

dziny Nowego Słońca świętowane zawsze, od kiedy czło-

wiek święta wymyślił. Gwiazda dzienna była najłatwiejszą

w obserwacji. Kiedy dni stawały się krótsze, Słońce wisiało

nisko nad horyzontem…, wydawać się mogło, że tak

już zostanie na zawsze. I nagle – odradza się. Wznosi się

wyżej, świeci radośniej, zapowiada kolejną wiosnę, nową

wegetację, odrodzenie życia.

Dzień zaczyna się wydłużać, rozpoczyna się okres zwy-

cięstwa Słońca nad nocą; jest to czas sprzyjający zabiegom

magicznym mającym zapewnić pomyślność w nadcho-

dzącym roku. Do obrzędów związanych z narodzeniem

Boga/Człowieka dołączono pogański kult zmarłych, którzy

przybywają na to rodzinne święto i biorą w nim udział

razem z żyjącymi. Wieczerza wigilijna jest ucztą typowo

zaduszkową. Obowiązujące podczas niej rygory: jedzenie

w milczeniu, pozostawienie na noc resztek uczty, aby duchy

mogły z nich skorzystać, przygotowanie wolnego nakrycia

lub miejsca przy stole dla nieobecnych albo dla zmarłych

oraz specjalne tradycyjne potrawy, zwłaszcza mak, grzyby,

kasza, mają swoje odpowiedniki w obrzędach Dziadów.

W wigilię Bożego Narodzenia każdego przybyłego trak-

towano jak upragnionego gościa, bo każdy, kto przybywał

w ten dzień, mógł być gościem przysłanym przez duchy

lub bogiem – bogiem z Bezczasu. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

38 L U D Z I E I C Z A S Y

Odkąd w wieku XVIII Sztuka

Królewska zawitała na zie-

mie dawnej Rzeczypospoli-

tej, a wkrótce później także na tereny

Cesarstwa Rosyjskiego, bracia w far-

tuszkach byli obecni wśród ważnych

aktorów na wschodnioeuropejskiej

scenie wojny, polityki, gospodarki i kul-

tury. Byli wśród senatorów i posłów,

wojewodów, biskupów i generałów,

magnatów, kupców i artystów; traali

się też wśród starszyzny kozackiej.

O ile lista najwybitniejszych polskich

Braci tamtej epoki jest powszechnie

znana; to o prekursorach Ars Regia

na Ukrainie wiemy zazwyczaj mniej.

Warto więc wspomnieć, że ukraińskie

wolnomularstwo ma swoją legendę –

jakoby idea masońska została impor-

towana na Zaporoże już w połowie

wieku XVII, z Anglii, gdzie w młodości

studiował Jerzy Niemirycz (ariański

intelektualista i działacz, bardzo ak-

tywny w polityce polskiej i ukraińskiej,

znany m.in. jako współtwórca Unii

Hadziackiej). Wedle tej legendy pre

-masonami mieli być także hetmani

Iwan Wyhowski i Iwan Mazepa; wersja

ta, acz możliwa, nie znajduje jednak

potwierdzenia w pracach zawodowych

historyków.

Za pierwszą historycznie udoku-

mentowaną lożę na „ukrainnych” zie-

miach Rzeczpospolitej Obojga Naro-

dów uznaje się zazwyczaj Świątynię

Trzech Bogiń, założoną we Lwowie

w roku 1747 przez działającego w Pol-

sce bankiera Franciszka Longchamps,

początkowo jako lię warszawskiej loży

Trzech Braci.

Dalej na wschód wolnomularskie

światło poniósł Kyryłł Rozumowśkij

(Cyryl Razumowski). Postać niezwy-

kła – urodzony jako Kyryło Rozum

w ubogiej rodzinie Kozaków zapo-

roskich, zrobił dzięki swym talentom

i szczęściu oszałamiającą karierę. Został

przyjacielem Katarzyny Wielkiej, był

jednym z czołowych aktorów puczu,

który wyniósł ją do władzy, ostatnim

kozackim hetmanem lewobrzeżnej

Ukrainy, a jednocześnie hrabią i feld-

marszałkiem rosyjskim, wieloletnim

prezydentem Rosyjskiej Akademii

Nauk. Jako młodzieniec wstąpił do

wolnomularstwa w Warszawie, do

wspomnianej wcześniej loży Trzech

Braci. Jego dzieło wolnomularskie kon-

tynuował między innymi pułkownik

kozacki Iwan Petrowycz Kotlarewśkij,

poeta i dramatopisarz, pedagog, ojciec

nowoczesnego ukraińskiego języka

literackiego – był współtwórcą Loży

Liubow do Istyny (Umiłowanie Praw-

dy) w rodzinnej Połtawie.

Ostateczny upadek I Rzeczpospolitej

sprawił, że sporne ziemie Polski i Ukra-

iny zostały znów podzielone – tym

razem pomiędzy Cesarstwo Rosyjskie

i monarchię habsburską. Do lat dwu-

dziestych XIX wieku kwitły tu jednak

prace wolnomularskie, a w wielu lo-

żach wspólnie zasiadali bracia różnych

nacji; loża, powołana w roku 1818 na

Wschodzie Kijowa, nieprzypadkowo

nosiła nazwę Zjednoczeni Słowianie.

Po formalnej likwidacji wolnomu-

larstwa w Rosji i Austrii większość lóż

rozwiązano, ale niektóre przez długie

lata prawdopodobnie podtrzymały

aktywność w konspiracji. Często stano-

ŚWIĄTYNIA NA

ZGLISZCZACH

UKRAIŃSKIE I POLSKIE WOLNOMULARSTWO

WOBEC TRUDNEJ HISTORII I POLITYKI

B R ... W I T O L D S O K A Ł A

















W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

L U D Z I E I C Z A S Y

wiły ośrodki oporu przeciwko despo-

tyzmowi, wspierały prądy narodowe

i rewolucyjne, ale także współtworzyły

nowoczesną kulturę, zbliżając środo-

wiska starych elit ziemiańskich oraz

nowych – przemysłowo-handlowych

i intelektualno-artystycznych.

Znaczne nasilenie aktywności wol-

nomularskiej na ziemiach polskich

i ukraińskich przyniósł przełom wie-

ków XIX i XX. W nielegalnych lożach,

licznie powstających wówczas w Kijo-

wie, Charkowie, Odessie czy Połtawie,

wspólnie zasiadali Ukraińcy, Rosjanie

i Polacy. W ówczesnej atmosferze po-

litycznej, wobec narastających prob-

lemów społecznych i narodowościo-

wych, dyskusje lożowe często dotykały

tych trudnych tematów i – jak wynika

ze wspomnień uczestników tamtych

prac – niejednokrotnie wykraczały

poza konserwatywny masoński oby-

czaj w tym zakresie.

Wybuch pierwszej wojny światowej,

co charakterystyczne, złamał jednak

wolnomularską solidarność, tak na

Zachodzie Europy, jak i na Wscho-

dzie. Górę wzięły partykularyzmy

narodowe, a bracia często porzucali

fartuszki na rzecz wojskowych mundu-

rów. U schyłku wojennej zawieruchy,

gdy powstawały niezależne, polskie

i ukraińskie twory państwowe, daw-

ni bracia spotykali się nierzadko po

różnych stronach barykad, dosłow-

nie i w przenośni. Dość wspomnieć

o wielkich adwersarzach ukraińskiej

polityki z tamtych lat: Symon Petlura

i hetman Pawło Skoropadski byli

przed wojną związani z tą samą Wielką

Lożą Ukraińską Zjednoczonych Sło-

wian, podobnie jak Serhij Morkotun,

wpływowy sekretarz i doradca hetma-

na, a także jego pośrednik w negocja-

cjach z politykami-wolnomularzami

mocarstw zachodnich. I tym razem,

tak w polityce wewnętrznej jak i ze-

wnętrznej, nad masońskim duchem

solidarności zazwyczaj brały górę par-

tykularyzmy państwowe i partyjne.

W rządzie stworzonym przez Petlurę

po upadku hetmanatu znalazło się jed-

nak wielu wolnomularzy, co interesu-

jące, także Polaków – m.in. Stanisław

Stempowski (jako minister rolnictwa,

później zdrowia) i Henryk Józewski

(jako minister spraw wewnętrznych).

Ich znajomość z Petlurą sięgała czasów

przedwojennych, współdziałali także

przy tworzeniu w roku 1917 w Kijowie

Loży Sanctus Andreas Praevocatus,

której Petlura został pierwszym Czci-

godnym Mistrzem – nie było więc

w tych nominacjach nic szczególnie

dziwnego. Flota ukraińska (i mini-

sterstwo spraw morskich) przejścio-

wo trały natomiast w ręce Jerzego

Świrskiego, wówczas komandora

i przez pewien czas ocera agowe-

go (szefa sztabu) dowódcy rosyjskiej

oty czarnomorskiej, adm. Kołczaka.

Kwestia przynależności do wolno-

mularstwa tego wybitnego ocera,

późniejszego admirała i wieloletniego

dowódcy Polskiej Marynarki Wojen-

nej, nie jest do końca jasna. Faktem

jest, że miał masońskie kontakty przed

I wojną światową, co nie było niczym

dziwnym w środowisku sztabowych

ocerów marynarki carskiej, a także

po II wojnie światowej, już w Anglii.

Dodatkowymi poszlakami są: aktyw-

ne członkostwo jego brata Michała

w Loży DH Góra Wawel w Krakowie

w okresie międzywojennym, a także

wspomniana nominacja, dość w tam-

tych warunkach zaskakująca, ze stro-

ny uważanego za „mocno masoński”

gabinetu ukraińskiego.

dy Ukraińska Republika Ludo-

wa upadła pod naporem Armii

Czerwonej, Petlura wraz ze współpra-

cownikami znalazł się w Polsce. Nie ma

materialnych dowodów na „ślad wol-

nomularski” w jego negocjacjach z Pił-

sudskim dotyczących sojuszu polsko-

-ukraińskiego, który w maju 1920 roku

doprowadził do tzw. wyprawy kijow-

skiej, ale znajomość życiorysów wielu

aktorów tamtych wydarzeń pozwala się

domyślać, że przedwojenne braterstwo

i powiązania nie były tu bez znaczenia.

Faktem jest, że gdy na mocy postano-

wień traktatu ryskiego Polska cofnęła

swoje poparcie dla Petlury i uznanie

dla jego rządu, gdy sojusznicze wojska

ukraińskie zostały rozbrojone i inter-

nowane – mimo nacisków sowieckich

Petlura nie został wydany, lecz przez

wiele miesięcy ukrywał się w Polsce,

przy cichej akceptacji naszych władz,

m.in. w domach wspomnianych już

Stanisława Stempowskiego i Henryka

Józewskiego. Współpracował też z kon-

spiracyjną lożą ukraińską Jednanije,

działającą we Lwowie i w Warszawie

do 1923 roku, także pod młotkiem

Stempowskiego.









P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

40 L U D Z I E I C Z A S Y

Tymczasem na Ukrainie NKWD

rozbiło resztki wolnomularstwa;

nieliczni bracia, którzy ocaleli, prze-

nieśli się na emigrację. Największą

rolę odgrywała Loża Hołos Ukrajiny

(Głos Ukrainy) na Wsch... Paryża;

z drugiej strony, w polskich lożach

okresu międzywojnia znalazło swe

miejsce wielu ukraińskich intelektua-

listów i wolnomyślicieli. Współpraco-

wali tam z licznymi przedstawicielami

środowiska piłsudczykowskiego, także

obecnymi w tych lożach, a przywiąza-

nymi do federacyjnego programu po-

lityki wschodniej. W tym kontekście

warto wspomnieć choćby nazwiska

Kazimierza Bartla, parokrotnego

premiera II RP, czy prof. Stanisława

Swianiewicza, wybitnego liberalnego

ekonomisty i ojca polskiej sowietolo-

gii, współtwórcy Instytutu Wschod-

niego w Warszawie.

Odrębne miejsce w tym swoistym

panteonie przyjaciół polsko-ukra-

ińskiego pojednania i współpracy

należy się gen. Michałowi Karasze-

wiczowi-Tokarzewskiemu, wybitnej

postaci przedwojennego Le Droit

Humain, który przez cały okres swej

służby pozostał wierny geostrate-

gicznym i politycznym koncepcjom

swego mistrza i komendanta – nawet

w trudnym okresie późnych lat 30.,

gdy jako dowódca Okręgu-Korpusu

VI we Lwowie miał do czynienia

z akcjami pacykacyjnymi wymie-

rzonymi w mniejszość ukraińską,

podejmowanymi przez wojsko na

podległym mu administracyjnie te-

renie, wyraźnie dystansował się od

tych działań.

ocząwszy od lat 20., Stanisław

Stempowski, wtedy już Wielki

Mistrz Wielkiej Loży Narodowej Pol-

ski, był członkiem zarządu Związku

Zbliżenia Narodów Odrodzonych

i współzałożycielemInstytutu Bada-

nia Spraw Narodowościowych, a także

wieloletnim prezesem Towarzystwa

Polsko-Ukraińskiego. Henryk Józew-

ski z kolei, jako wojewoda wołyński,

starał się – nie bez przejściowych

i cząstkowych sukcesów – realizować

kompleksowy program rozwiązania

kwestii ukraińskiej poprzez uczynienie

z Wołynia „ukraińskiego Piemontu”

dla przyszłej, wolnej Ukrainy; wspierał

miedzy innymi ukraińskie szkolni-

ctwo, ruch kulturalny i wydawniczy,

a także nawiązał dialog z umiarko-

wanymi stronnictwami i działaczami

samorządowymi. W podobnym duchu

starał się działać, podczas swej kaden-

cji w roli wojewody lwowskiego, Paweł

Dunin-Borkowski.

pracach lożowych niejednokrot-

nie powracał wówczas problem

stosunków polsko-ukraińskich jako

ważnego wyzwania dla polityki w skali

europejskiej; można w tej sytuacji

przypuszczać, że aktywność świecka

i masońska wspomnianych postaci,

a także Antoniego Sujkowskiego,

Mieczysława Michałowicza, Włady-

sława Mecha, Marcelego Handels-

mana, Eugeniusza Śmiarowskiego

i wielu innych były pod tym względem

bardzo komplementarne. Warto do-

dać, że za te działania na rzecz pojed-

nania obu narodów, rozwoju kultury

ukraińskiej oraz rozwoju społeczno-

-gospodarczego ziem ukraińskich w ra-

mach II RP zaangażowani w nie bracia

płacili wysoką cenę. Narażeni byli na

ataki radykałów z obu stron – aż do

skutecznych zamachów na ich życie,

jak w przypadku ministra Bronisława

Pierackiego, który zginął z rąk ukra-

ińskich radykałów, prawdopodobnie

inspirowanych w tym zakresie przez

sowieckie służby specjalne.

Nie wszyscy polscy masoni tamtej





W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

L U D Z I E I C Z A S Y

epoki byli jednak proukraińscy. Prze-

ciwny kurs (zwłaszcza pod koniec lat

30.), reprezentował choćby członek

Le Droit Humain Henryk Kawecki,

wieloletni szef pionu bezpieczeństwa

w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych

(skądinąd niezwykle zasłużony w zwal-

czaniu agentury sowieckiej w Polsce),

a później senator i działacz Obozu

Zjednoczenia Narodowego.

ormalne rozwiązanie polskiego

wolnomularstwa w 1938 r., a po-

tem wybuch II wojny światowej sprawi-

ły, że aktywność lożowa przeniosła się

na emigrację. Bardzo szybko doszło tam

do nawiązania stosunków pomiędzy

polską lożą Kopernik Na Wsch... Pary-

ża a istniejącymi już wcześniej lożami

ukraińskimi. W Koperniku w latach 50.

pracowało kilku mistrzów narodowo-

ści ukraińskiej (później utworzyli oni

odrębną Lożę Vox Ucrainae, jednak

podtrzymali kontakty z Kopernikiem,

niezależnie od pewnych przeszkód na-

tury formalnej), a temat wzajemnych

relacji powracał wielokrotnie w dysku-

sjach, zarówno w ujęciu trudnej historii,

jak i przyszłych wyzwań. Nie sposób

przy tej okazji pominąć działalności

twórcy i wieloletniego redaktora pa-

ryskiej „Kultury” Jerzego Giedroycia,

niezwykle zasłużonego dla tworzenia

atmosfery pojednania polsko-ukraiń-

skiego oraz wizjonerskich koncepcji

politycznych, którego związki z wolno-

mularstwem miały nie do końca jasny,

specyczny charakter – przynajmniej

zażyłej, osobistej przyjaźni z czołowymi

postaciami Ars Regia.

padek komunizmu w naszej czę-

ści świata umożliwił ponowny

rozkwit różnorakich inicjatyw wol-

nomularskich. Dziś loże w Polsce

i na Ukrainie gromadzą wielu ludzi

o szczególnych cechach charakteru,

emocjonalności i dążeniach – gene-

ralnie sprzyjających przełamywaniu

dawnych zaszłości. Nie przeceniając

znaczenia i wpływu współczesnego

wolnomularstwa – warto jednak do-

strzec w nim (a zwłaszcza we wza-

jemnej, solidarnej współpracy ludzi

„z różnych stron barykad”) element

dobrze służący budowie wspólnej,

lepszej, europejskiej przyszłości obu

narodów.

Spośród zaś wielu inicjatyw ponad-

granicznych jako przykład przywołam

jedną, szczególnie charakterystyczną –

w kontekście bodaj najtragiczniejszego

rozdziału wspólnej historii najnowszej,

mianowicie tzw. rzezi wołyńskiej. Otóż

14 lipca 2013 roku we Lwowie odby-

ło się spotkanie masonów polskich

i ukraińskich. „Naszym obowiązkiem

jest pamięć o tym, co się wydarzyło,

dobrego i złego, w dziejach naszych

narodów, z uwzględnieniem wszystkich

historycznych okoliczności […]. Nie

możemy także zapominać o wnioskach

płynących z tragicznych wydarzeń

historii” – stwierdził Wielki Mistrz

Wielkiej Loży Narodowej Polski. Od-

powiadał mu przedstawiciel masone-

rii ukraińskiej: „Pamiętając o swoim

bólu, nasze społeczeństwo nie może

zapominać także o bólu cudzym; nie

uchylać się od moralnego obowiązku

nazwania zła – złem”.

Bracia ukraińscy przedstawili też

wówczas tekst „Modlitwy Wołyńskiej”,

a w niej ważne i mądre zdania: „Bra-

cie, za krzywdę Tobie wyrządzoną,

za Twój ból i ból Twoich krewnych,

przebacz mi. Za przelaną krew niewin-

ną na Wołyniu i w Galicji, za niewiarę,

przebacz mi, Bracie. Nie z powodu

polityki i dobrego sąsiedztwa, nie

dla dobrego imienia narodu mojego,

przebacz mi, Bracie. Wstyd pali moje

serce, wstrzymuje oddech w piersiach,

kiedy myślę o Twoim bólu, o zabi-

tych Twoich braciach i siostrach na

Wołyniu i w Galicji. Przebacz mi za

nasz grzech. […]. Wysłuchajcie nas,

Bracia! Nie tylko ze względu na pokój

między naszymi domami. Dla zacho-

wania prawdy. Dla miłości. Dla Światła

w sercach naszych dzieci. Proszę, po-

dajcie nam rękę swojego szczerego

wybaczenia. Bądźcie wrażliwi na naszą

pokutę. Panie, przebacz nam i obejmij

nas. Nie zostawiaj nas samotnie, Ojcze,

i bądź z nami, grzesznikami”.

ydaje się, że zaprezentowane

tu podejście – niezwykle ma-

sońskie w duchu, podkreślające sens

przebaczenia i pojednania w imię Praw-

dy i Miłości, a nie tylko w imię prag-

matyzmu i interesu politycznego, co

często można dostrzec w deklaracjach

i działaniach różnego typu – zasługuje

na głęboki szacunek i naśladowanie. Jest

to ważne w kontekście bieżących, dra-

matycznych wydarzeń na Ukrainie. Jest

to ważne w obliczu wyraźnych i inten-

sywnych, zewnętrznych prób skłócenia

obu narodów, polegających m.in. na

propagandowym wykorzystaniu grup

skrajnych i marginalnych. Przykładem

takich działań mogą być akty dewasto-

wania ukraińskich mogił wojennych

w Polsce, szeroko analizowane, także

w kontekście możliwej inspiracji ro-

syjskich służb specjalnych, przez prol

„Rosyjska V Kolumna w Polsce” na

Facebooku. Wreszcie, jest to ważne

w obliczu coraz bardziej emocjonal

nego zainteresowania tematyką relacji

polsko-ukraińskich szerokich kręgów

opinii publicznej – także w kontekście

wejścia na ekrany kin lmu Wołyń Woj-

ciecha Smarzowskiego.

Rola masonów – w lożach, ale też

poza nimi, w naszej aktywności świato-

wej – zdaje się tu być istotną, podobnie

jak dobra tradycja poprzedzających

nas pokoleń Sióstr i Braci. Polskie Le

Droit Humain nie pozostaje w tyle na

polu poprawy relacji transgranicznych,

intensykując kontakty z warsztatami

ukraińskimi, wnosząc tym samym swój

wkład w budowę wspólnej, symbolicz-

nej Świątyni – na zgliszczach i gruzach,

które pozostawiła nam w spadku trudna

historia obu bratnich narodów.

BR... WITOLD SOŁA

Tekst jest zmodykowaną wersją deski,

wygłoszonej 16 października 2016 na

pracach Sz...L... Braterstwo pod Wawe-

lem na Wsch... Krakowa. Jest dostępny

także – wraz z przypisami, wskazują-

cymi źródła – na portalu internetowym

zakonu Le Droit Humain (www.droit-

humain.pl, w zakładce „Biblioteka”).

Polecamy także artykuł dra Łu-

kasza Sroki pt. Na Wschodzie

dawnego Lwowa, który opubliko-

waliśmy w WP nr 55 (lato 2013).

REDAKCJA

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

42 L U D Z I E I C Z A S Y

K

ilka informacji na ten temat znajdziemy w książce

prof. Ludwika Hassa pt. LOŻA I POLITY.

Masoneria rosyjska 1822–1995. Ten nieodżało-

wanej pamięci masonolog podaje rok 1916 jako moment

powołania masońskiego koła i podkreśla, że było niewąt-

pliwie zainspirowane przez Wielki Wschód Ludów Rosji,

niezależną rosyjską obediencję masońską, nieuznawaną

przez jej zachodnie odpowiedniki (np. Wielki Wschód

Francji). Przyczyny tego były różnorakie. Pewnie najpo-

ważniejszym był ten, iż WWLR za podstawowy przyjął

cel stricte polityczny: obalenie carskiego samodzierża-

wia. W tym punkcie wolnomularze rosyjscy i polscy byli

zgodni. Na zgłębianie rytuału i kultywowanie symboliki

Wielki Wschód Ludów Rosji „nie miał głowy”, będąc

absolutnie tajny.

Tak więc z inspiracji tegoż powstało Koło Przyjaciół Nie-

podległości Polski, którego prezesem został wybitny mason

rosyjski Kuzmin-Karawajew, należeli zaś do niego m.in.

bracia: Diemjanow, Kiereński, Konowałow, Niekrasow,

Skobielew, Sokołow, Tiereszczenko, Czcheidze. Znajdujemy

tu także dwóch wybitnych polskich działaczy społecznych

i politycznych, wolnomularzy, członków lóż rosyjskich:

Aleksandra Lednickiego i Aleksandra Więckowskiego.

Nie mamy żadnych danych co do działalności Koła

Przyjaciół Niepodległości Polski, z powodu jego głębo-

kiej konspiracji. Prawdopodobnie zakończyło ono swoją

działalność po obaleniu caratu, wiosną roku 1917, roku

powstania, tryumfu i upadku rosyjskiego Rządu Tym-

czasowego, na którego czele po księciu Lwowie stanął

wolnomularz Aleksander Kiereński. Jak podkreśla we

wspomnianej książce Ludwik Hass: „Kiereński radził się

Więckowskiego we wszystkich sprawach polskich. W tych

kwestiach zdanie Więckowskiego było dla niego i Rządu

Tymczasowego miarodajne”.

Zatem po części z inspiracji polsko-masońskich 29 mar-

ca 1917 roku Rząd Tymczasowy Rosji wydał Odezwę

Rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków. Wołano

w niej: „Bracia Polacy! I dla Was wybiła godzina wielkiego

rozstrzygnięcia. [...] Naród rosyjski, który zrzucił jarzmo,

uznaje i dla polskiego narodu braterskie pełne prawo

stanowienia o swym losie z własnej woli. Wierny umo-

wom ze sprzymierzonymi, wierny całemu planowi walki

przeciw zaczepnemu germanizmowi, Rząd Tymczasowy

współdziała w tworzeniu niepodległego państwa polskiego,

złożonego z tych wszystkich obszarów, których ludność

jest w większości polska, w zamian za rękojmię trwałego

pokoju w przyszłej przebudowanej Europie”.

Krótki żywot Rządu Tymczasowego, zlikwidowanego nie-

długo potem przez bolszewików, sprawił, iż trudno rzec, jak

potoczyłaby się historia Polski i Rosji bez „Wielkiej Socjali-

stycznej Rewolucji Październikowej”. Faktem jest, iż w tysią-

cach strumieni, składających się na odzyskanie przez nasz kraj

niepodległości w 1918 roku, jednym ze strumyków płynęli

polscy wolnomularze pospołu ze swymi rosyjskimi braćmi.

A na odezwę Rządu Tymczasowego powołał się w preambule

mały traktat wersalski. W swym ideowym przesłaniu zatem





100 LAT KOŁA PRZYJACIÓŁ NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI

Epizod z życia polskich i rosyjskich wolnomularzy











W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

L U D Z I E I C Z A S Y

iacomo Giralomo Casanova przyszedł na świat

2kwietnia 1725 roku w rodzinie aktorów: Gaeta-

no Giuseppe Casanovy (1697–1733) i Zaney

z domu Farussi (1707–1776) jako najstarszy z sześciorga

rodzeństwa. Wszyscy synowie państwa Casanova obdarze

ni zostali wielkimi talentami, ale ani Giacomo, ani żaden

z trzech jego braci nie poszedł drogą teatralnej kariery

rodziców. Prawdopodobnie jednak ani pierworodny Gia-

como, ani pozostałe rodzeństwo nie byli dziećmi Gaetano,

lecz właściciela teatru San Samuele w Wenecji, hrabiego

Giovanniego Grimani. „W jakim stopniu nieprawe po-

chodzenie wpłynęło na Giacoma i jakie zaszczepiło mu

kompleksy, nie wiemy” – pisze biograf Casanovy Roberto

Gervaso. – „Faktem jest, że jego dzieciństwo nie było łatwe”.

godziwszy się w pełni z Gervaso co do dzieciństwa

Giacoma, nie sposób jednak nie zauważyć, że całe jego

dorosłe życie stanowiło w jakimś stopniu próbę udowod-

nienia, tak sobie, jak i światu, że bękart hrabiego Grimani

(jeśli to on był ojcem) zasługuje na coś więcej niż tylko

tytuł szlachecki – który w XVIII wieku można było sobie

kupić: tak w Wenecji, jak i innych krajach.

racia Giacoma, Francesco Giuseppe i Giovanni Bai-

sta Casanova, obrali zawód malarza i zyskali znaczną

sławę: pierwszy we Francji, gdzie został członkiem pary-

skiej Akademii Sztuk Pięknych, drugi w Saksonii, gdzie

przyjęty został do Akademii w Dreźnie, której został też

dyrektorem. Trzeci z braci, Gaetano Alvisio, przybrał szatę

duchowną. Jak zobaczymy, również najstarszemu z synów

Zaney przypisano karierę duchowną; los zrządził – jak

wiadomo – inaczej.

atka, Zanea Farussi (pseudonim:Maria Giovanna

Farussi), aktorka i śpiewaczka, znana także jako La

Buranella, była nietuzinkową postacią. Córka szewca, wbrew

JAK CASANOVA MIAST

KSIĘDZEM ZOSTAŁ MASONEM

DROGI AWANSU PLEBEJUSZA

B R ... T A D E U S Z C E G I E L S K I

PAMIĘTNIKACH







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

44 L U D Z I E I C Z A S Y

woli swego ojca związała się (ponoć została porwana) z ak-

torem. Małżeństwo z Gaetano Casanovą było mezaliansem

dla dziewczyny z przyzwoitego rzemieślniczego domu.

Po przedwczesnej śmierci swego męża, w grudniu 1733

roku Farussi poznała Carlo Goldoniego (1707–1793),

dramaturga i reformatora weneckiego teatru, który od-

nowił formę tradycyjnej commedia dell’arte, a dla matki

Giacomonapisał krótką komedię, zatytułowaną La Pupilla

(Pupilka). W 1735 roku Farussi zaangażowała się w teatrze

włoskim w Petersburgu, zaś dwa lata później podpisała

długoterminowy – jak się okaże, dożywotni – kontrakt

z rządem elektoratu saskiego. W 1748 roku występowała

na scenie komediowej włoskiej w Warszawie, dla której

napisała też dwa krótkie dramaty. Warszawa odegrać miała

ważną rolę w jej życiu; tutaj poznała i związała się z wło-

skim duchownym, zakonnikiem i przyszłym biskupem

w Martirano w Kalabrii. Kariera, którą – jeśli wierzyć

Pamiętnikom Casanovy – kochanek matki zawdzięczał

jej wstawiennictwu u Marii Józefy Habsburg, małżonki

króla Augusta III.

ie powiódł się – mimo pełnego zaangażowania pod-

opiecznego – plan Farussi, aby przy pomocy swego

warszawskiego przyjaciela, a aktualnie biskupa w Kala-

brii, jej syn poświęcił się karierze duchownej. Casanova,

jak zawsze bez grosza przy duszy, przebył pieszo drogę

z Rzymu do Martirano, ale tu wytrzymał niecałe trzy doby.

Kalabryjska bieda, brak cywilizacji i brzydota tamtejszych

kobiet sprawiły, że rozstał się z myślą o karierze duchownej

u boku eks-kochanka matki. Tym samym zrezygnował

z najprostszej i najczęściej obieranej drogi kariery, jaka

możliwa była dla uzdolnionego plebejusza.

Zastanawiające – i chyba znamienne dla czasów Casa-

novy – było to, że jego dalsza kariera przebiegała już

bez żadnego planu, choć dzięki licznym, ale i przypadko-

wym protektorom. Osoby ze społecznego świecznika, tak

świeckie, jak i duchowne, zarówno mężczyźni, jak i ko-

biety – wszyscy gotowi byli popierać i wspierać młodego

Wenecjanina. (Na użytek nin. artykułu będę posługiwał

się rzeczownikiem „Wenecjanin” pisanym z dużej litery,

jako że chodzi tu o narodowość Casanovy, a nie tylko

miejscowość pochodzenia).

ie mamy żadnych podstaw, aby zaprzeczyć tezie

głównej Pamiętników Casanovy: wyłącznie dzięki

swoim talentom – i determinacji, by uwolnić się od ciężaru

ubóstwa i ograniczeń wynikających z nie dość wysokiego

urodzenia – stał się Giacomo partnerem dla możnych tego

świata: od Rzymu po Londyn, Paryż i Petersburg – stolicy

Rzeczypospolitej nie wyłączając. W warunkach późno-

nowożytnej Europy awansem takim było dla plebejusza

szlachectwo: kupione lub otrzymane za zasługi. Jeśli po-

chodzący ze skromnej rodziny Newton uzyskał w 1705 roku

tytuł szlachecki z rąk królowej Anny, to szansy na podobny

zaszczyt nie miał nigdy Mozart żyjący w konserwatywnej,

feudalnej monarchii austriackiej. Drogę do kariery towa-

rzyskiej upatrywał w wolnomularstwie. W grudniu 1784

roku kompozytor przyjęty został do wiedeńskiej loży Zur

Wohltätigkeit (Dobroczynność). Przynależność Mozarta

do bractwa w istotny sposób wpłynęła na jego życie: za-

równo na relacje towarzyskie, jak i samą twórczość, którą

w istotnej części dedykował loży oraz poszczególnym jej

członkom. Czy możliwość otrzymania podobnych honorów

miał ktoś taki jak Casanova?

rodzony na dwa lata przed śmiercią Newtona (1727)

i całe pokolenie przed Mozartem (1756) mógł swój

sukces towarzyski przypieczętować inicjacją do wolnomu-

larstwa. Do loży uczniowskiej przyjęty został w 1750 roku

w Paryżu, kilka miesięcy później – jak relacjonuje w drugim

tomie Pamiętników – podniesiony w Lyonie z rekomendacji

niejakiego pana de Rochebarona do stopnia czeladnika,

a następnie mistrza. Przyjęty został również do systemu

Wysokich Stopni, najprawdopodobniej w ramach Grande-

-Loge Ėcossaise (Wielkiej Loży Szkockiej), wpływowej

wówczas w Lyonie obediencji masońskiej. Również ranga

mieszczańskiego Lyonu w rozwoju wolnomularstwa we

Francji, szczególnie systemu Wysokich Stopni, była wy-







W O L N O M U L A R Z P O L S K I Z I M A 2 0 1 6 / 1 7 • N U M E R 6 9

L U D Z I E I C Z A S Y

soka. Tak więc trał Casanova na jeden z najważniejszych

nurtów wolnomularskich połowy XVIII stulecia.

tych wyższych ponad stopień mistrza wtajemni-

czeniach wyraża się przecież sceptycznie: jako o, co

najwyżej, „przyjemnej innowacji”. Nie bez racji zauważa,

że niewiele wnoszą one do nauki stopnia trzeciego, który

pozostaje fundamentem masonerii. Sam proces wolno-

mularskiego wtajemniczenia porównuje do misteriów

eleuzyjskich. Dostrzega też zasadniczą różnicę pomię-

dzy greckim misteriami ku czci Demeter a masonerią: te

pierwsze miały egalitarny charakter; każdy mieszkaniec

Aten, łącznie z niewolnikami, mógł w nich uczestniczyć.

Tymczasem masoneria jest przywilejem elit – stwierdza

w Pamiętnikach. Swoją inicjację traktował niezmiernie

poważnie; spostrzeżenia Casanovy na temat społecznej

funkcji masonerii mogłyby z powodzeniem odnosić się

także do Mozarta oraz każdego, kto szukał drogi awansu

poprzez Sztukę Królewską:

„Dobrze urodzony młody człowiek, który chce podró-

żować i poznać świat i to, co nie tylko zwie się wielkim

światem, lecz także dobrym towarzystwem, a który nie

chce się w pewnych okolicznościach okazać podrzędnym

wobec równych sobie i być wyłączonym z udziału w ich

wszystkich przyjemnościach, powinien się dać wtajemni

czyć w to, co się zwie wolnomularstwem, choćby tylko po

to, by poznać, nawet powierzchownie, co to jest”.

I dalej o roli masonerii: „wszyscy ludzie posiadający

znaczenie, to znaczy ci, których społeczny status określony

został przez inteligencję i zasługę, dzięki wykształceniu lub

majątkowi, mogą być (i wielu z nich jest) wolnomularzami”

(cytaty w tłumaczeniu autora, T.C.).

rzypomina, że podczas rytualnych spotkań inicjowani

zobligowani są „nie rozmawiać intra muros” (a więc

wewnątrz świątyni) ani o polityce, ani o religii, ani o rzą-

dzeniu”, a rządzący mają w szeregach bractwa swoich ludzi,

którzy informują ich o przebiegu spotkań. Jak więc w takiej

sytuacji – zapytuje – wolnomularstwo mogłoby spotkać

się z zakazem ze strony władzy świeckiej lub ekskomuniką

papieską? Pisząc te słowa u schyłku życia, a więc z wielkiego

dystansu czasowego, musiał mieć świadomość, że mimo to

już w 1751 roku papież Benedykt XIV ekskomunikował

wszystkich liberii muratori, przypominając, że nadal obo-

wiązuje zakaz wydany przez jego poprzednika, Klemensa

XII. Casanova widział w masonerii siłę integrującą, ułatwia-

jącą komunikację między ludźmi i sprzyjającą awansowi

młodych i ambitnych. Wyjątkowo trafny – stwierdźmy –

i dobrze charakteryzujący epokę obraz masonerii.

ie być „podrzędnym wobec równych sobie” wydaje

się być jedną z najważniejszych maksym, jakimi

kierował się Casanova. Podrzędnym wobec „dobrze uro-

dzonych”. Jeśli Mozart wydawał się pogodzony ze swym

statusem społecznym, a z racji orderu otrzymanego od

papieża nie kazał się tytułować „kawalerem”, to nie da się

tego powiedzieć o Casanovie. Brak szlachectwa uwierał

mu przez całe życie; nazwisko Casanova nie gurowało

w XIII-wiecznej jeszcze Złotej Księdze szlachty Wenecji,

która w 1766 roku wymieniała 1577 „szlachetnie urodzo-

nych”, pochodzących z trzystu mniej więcej rodzin. Jak

informują historycy, to zaledwie dwa i pół procenta całej

populacji. Nie był też Casanova weneckim patrycjuszem

(ok. pięciu procent ludności), który to status upoważniał-

by go do ubiegania się o szlachectwo lub choćby tylko

uważania się za szlachcica.

kąd więc przybrany przezeń tytuł: kawaler de Seingalt?

Czy był wyłącznie wytworem wyobraźni – i kompleksów

– swojego nosiciela? Otwartą musimy pozostawić tu kwe-

stię, na którą zwrócił mi uwagę historyk Jerzy Gutkowski.

Czy Casanova, podobnie jak inny jego wielki rodak, malarz

Canaleo (właśc. Bernardo Belloozwany też Canaleo

młodszy, 1721–1780), nie uważał się – i podawał – za

szlachcica li tylko z racji weneckiego urodzenia? W przy-

padku Belloa dowodziłoby tego dwukrotne (ok. 1765

i w roku następnym) portretowanie się malarza w stroju

weneckiego patrycjusza: Architektura fantastyczna z auto-

portretem w stroju patrycjusza weneckiego, a także fakt, iż był

on jedynym artystą na dworze Stanisława Augusta, który

na rachunkach kładł własną pieczęć herbową.

Bez względu na to, jak było w rzeczywistości, bardziej

niż fałszywy tytuł szlachecki do budowy socjalnej

pozycji Casanovy przyczynił się fakt przynależności do

Sztuki Królewskiej. Otwierał mu drogę na dwory królew-

skie, jak w przypadku dworu Fryderyka II Pruskiego, oraz

salony arystokracji w całej Europie. „Kochanek wszech

czasów” w większym jeszcze stopniu niż kobiety starał się

uwodzić możnych tego świata; jak się miał wielokrotnie

o tym przekonać, osobisty czar, błyskotliwa inteligencja

i wiedza na to nie wystarczały.

Tadeusz Cegielski

TO NIE BYŁ PAŁAC W CIĄŻENIU

„Wolnomularzu Polskim” nr 68 (zima 2016), ilustrując artykuł prof. Tadeusza Cegielskiego pt. Ciążeń

nad Wartą. Narodziny i dzieje legendy, zamieściliśmy na str. 4 fotograę innego obiektu. Brata – profesora

serdecznie za tę przykrą omyłkę przepraszamy. REDAKCJA

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

46 W N A S T Ę P N Y M N U M E R Z E

rzepięknie wydana książka pt. BOSKA MĄ

DROŚĆ, BOSKA NATURA. Przesłanie Ma-

nifestów różokrzyżowców w wizualnym języku

siedemnastego stulecia powstała z okazji czterechsetlecia

wydania tychże, co przypadło na lata 2014-2016. Jak

podkreśla Wydawca – BIBLIOTHECA PHILOSPHI-

CA HERMETICA z Amsterdamu (wydanie polskie

pierwsze), album „przybliża niezwykłe ilustracje, które

pojawiły się w Niemczech na początku siedemnastego

wieku. Obrazy te są dziełem kręgu artystów znajdujących

się pod bezpośrednim wpływem Manifestów różokrzy-

żowców, bądź też zainspirowanych przez inne podobne

źródła podkreślające relację pomiędzy Bogiem i naturą,

makrokosmosem i mikrokosmosem”. O refleksje nad

tym dziełem poprosimy prof. Tadeusza Cegielskiego,

autora pracy „ORDO EX CHAO”, traktującej o wolno-

mularstwie i światopoglądowych kryzysach XVII i XVIII

wieku, w której zastanawia się także nad związkami

pomiędzy różokrzyżowcami a ówczesnym wolnomular-

stwem. Album jest dostępny drogą zamówień mailowych

pod adresem info@fundacjarozokrzyza.pl. Książka

znajdzie się także w ogólnopolskiej dystrybucji. #

laczego UFL – Uniwersalna Liga Masońska za swego patrona przyjęła

twórcę esperanta? #

asoneria jest tym miejscem, gdzie uczeń ma

możliwość powrotu do tego zapomniane-

go, archaicznego sposobu edukacji, w któ-

rej nie zbiera się ocen i nie poprawia klasówek. Uczeń

ciosa swój kamień, obserwując swoich mistrzów,

którzy są bardzo różni i pokazują, że wolnomula-

rzem można być na bardzo wiele sposobów. Tutaj

wszystko jest symbolem, a miara postępów jest wcale

niejednoznaczna.

Aleksandra E. Wysocka

BOSKA MĄDROŚĆ, BOSKA NATURA

LUDWIK ZAMENHOF –

W STULECIE ŚMIERCI

MISTRZ

I UCZEŃ