Masoni i konstytucja .................... s. 3

300 lat masonerii spekulatywnej s. 5

Masoneria u progu czwartego

stulecia ............................................. s. 7

Podejrzany Zamenhof ............... s. 10

UFL. Marzenie o masońskim

uniwersalizmie .............................s. 12

Pod pomnikiem Gabriela

Narutowicza .................................s. 17

Powstał Wielki Wschód

Rzeczpospolitej Polskiej ............ s. 17

Zimowy Jan Stołowy ..................s. 18

Hej, kto Polak na bankiety .........s. 20

Śladami

warszawskiej masonerii ..............s. 22

Mistrz i uczeń ...............................s. 30

Światło dla loży w Kielcach ....... s. 31

Mnemotechnika

i wolnomularstwo ........................s. 34

Józef Wybicki jako

wolnomularz .................................s. 39

Br∴ Bruno Kiciński –

hrabia redaktor ............................ s. 43

Wiosna 2017

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

J U B I L E U S Z E

dśpiewaniem Mazurka Dąbrowskiego zakończyła

się 22 marca br. [1997] trwająca osiem lat debata

w polskim parlamencie nad nową ustawą zasadni-

czą III Rzeczypospolitej. Jeśli za dwa miesiące, w powszech-

nym referendum równie zdecydowana większość wyborców

poprze wolę posłów i senatorów, to po dwóch stuleciach

będziemy mieli drugą w dziejach Konstytucję Majową.

Dla Przyjaciół Sztuki Królewskiej, których niezależnym,

liberalnym pismem jesteśmy – wszystko jest symbolem.

W tym przypadku podwójnym, ponieważ zarówno autor

słów odśpiewanego hymnu Józef Wybicki [czyt. tekst na

str. 39, red.], jego bohater gen. Jan Henryk Dąbrowski,

jak i główni twórcy pierwszej na kontynencie europejskim

demokratycznej i postępowej Konstytucji 3 Maja byli

masonami. Mieli też swój udział w tej pierwszej, marcowej

z 21 marca 1921 roku. Żadna z polskich ustaw zasadniczych

nie jest polskim wolnomularzom obojętna.

ieprzypadkowo też zastępca Wielkiego Mistrza Wiel-

kiego Wschodu Francji, br... Eric Vanjerberghe oraz

towarzyszący mu wysocy dostojnicy Zakonu Alain Dupret

i Michel Klich, zanim spotkali się z polskimi i zagranicznymi

dziennikarzami na zorganizowanej 2 lutego br. [1997] przez

„Wolnomularza Polskiego” konferencji prasowej, złożyli hołd

i symboliczne róże wielkim polskim masonom: pierwszemu

prezydentowi odrodzonej Rzeczypospolitej Gabrielowi Na-

rutowiczowi, marszałkowi Polski i Francji księciu Józefowi

Poniatowskiemu oraz twórcy Ody do młodości Adamowi

Mickiewiczowi. O tym, że byli oni wolnomularzami, wiele

milionów Polaków dowiedziało się z relacji w telewizyjnych

„Wiadomościach”...

zecz w tym, że tak podczas konferencji prasowej, którą

miałem zaszczyt prowadzić, jak i w całym mnóstwie

publicznych odgłosów po niej, raz po raz pojawiały się

MASONI

I KONSTYTUCJA

B R ... A D A M W . W Y S O C K I

MEMENTO

a rok 2017 przypada 20. rocznica uchwalenia

Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Każdy

mason i masonka, przystępując do wolnomularstwa,

składa przysięgę, że będzie przestrzegał praw kraju,

którego jest obywatelem, w tym najwyższego aktu

prawnego, jakim jest Konstytucja. Stabilne państwo

prawa jest opoką, jest fundamentem, na którym mogą

rozwijać się wszelkie ruchy obywatelskie, do których

należą także stowarzyszenia masońskie. „Falandyzacja”

prawa, z którą mamy obecnie do czynienia, a jest to

najłagodniejsze określenie, jakie przychodzi nam do

głowy powoduje, że fundament zaczyna się kruszyć,

a granice tego, co wolno i czego nie wolno (i komu!)

– rozmywać. Napawa to wszystkich praworządnych

Polaków obawami. Budzi obawy i w nas, redaktorach

„Wolnomularza Polskiego”. Równo 20 lat temu, wiosną

1997 r. wydaliśmy do „trzecioobiegowego” wówczas

„Wolnomularza Polskiego”, kolportowanego jedynie

wśród wolnomularzy i zadeklarowanych przyjaciół

Sztuki Królewskiej, dodatek specjalny zatytułowany

„Masoni i Konstytucja”. Chcemy przypomnieć artykuł

redaktora naczelnego pisma Adama W. Wysockiego, bo

w dzisiejszych dniach nabiera on znowu niepokojącej

aktualności. REDAKCJA

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4J U B I L E U S Z E

spekulacje i komentarze nie tylko na temat przygotowań do

powołania Wielkiego Wschodu Polski, o których mówił Eric

Vanjerberghe, ale również o ogólnoprawnej sytuacji współ-

czesnych polskich masonów w świetle uchwalonej właśnie

nowej konstytucji RP. W artykule (nomen omen) 13. tejże

jest bowiem mowa o zakazie działalności organizacji, które

nie ujawniają swoich struktur i stanu osobowego. Nie tylko

dziennikarze dopatrzyli się w tym artykule intencji postawie

nia wolnomularstwa poza prawem. Aby nie było wątpliwości,

że o to właśnie chodzi, i nie czekając, aż konstytucja zostanie

uchwalona, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe wystą-

piło publicznie najpierw z żądaniem „lustracji” wszystkich

masonów, a następnie całkowitej delegalizacji wolnomular-

stwa. Zarzucono wolnomularzom, iż są źródłem wszelkiego

zła, wrogami Kościoła, Państwa i Narodu.

olemizując z takimi oskarżeniami, nieopartymi na żad-

nych dowodach, wicemarszałek Sejmu Marek Borowski

tłumaczył w telewizyjnym „Centrum Uwagi”, że podczas

dyskusji w sejmowej Komisji Konstytucyjnej nad artyku-

łem 13. (dopisanym jako kompromis wobec prawicowej

opozycji), nikt w ogóle nie wspominał, iż ma on dotyczyć

masonerii. Stawiane wolnomularzom zarzuty, że wspierają

cywilne rozwody, aborcję oraz rozdział Kościoła od państwa

uznał za „niepoważne”. Badania opinii publicznej wykazują

jasno, że tak samo myśli większość dorosłych Polaków. – Jeśli

tak – powiedział marszałek Borowski – to uznać by trzeba,

że ponad połowa polskiego społeczeństwa to masoni i że

trzeba by to społeczeństwo „wymienić”... Jego zdaniem art. 13

w żadnym wypadku nie może służyć do uchwalenia zakazu

działalności jakiejś partii czy organizacji. O tym, czy jest ona

„tajna” i wymierzona przeciwko państwu, rozstrzygnąć może

jedynie niezawisły sąd. W przypadku masonerii byłoby to

nonsensem. Prowadzącej program Jolancie Pieńkowskiej

zawarta w art. 13 zapowiedź zakazu kojarzyła się z maą,

Markowi Borowskiemu przyszło na myśl Opus Dei, czyli

katolicka organizacja Dzieło Boże.

ednak radykalni narodowcy i klerykałowie węszą wszędzie

spisek żydo-masoński i obcą agenturę. Według ks. Józefa

Tischnera, demaskatorskie zabiegi podejmowane ostatnio

przez niektórych publicystów i polityków, powołujących się

na wartości chrześcijańskie i głoszących, iż są obrońcami

Kościoła, wpisują się w historię „hermeneutyki podejrzeń”.

Słowo „mason” zajmuje u nich miejsce po takich słowach

jak „kapitalista”, „reakcjonista” czy „zapluty karzeł reakcji”

(cyt. za „Tygodnikiem Powszechnym”). Moim zdaniem do

tej listy dorzucić by można jeszcze słowo „Europejczyk”,

którym radykalna prawica narodowa ironicznie określa

wszystkich pragnących szybkiego wejścia do zjednoczonej

Europy, inspirowanego rzecz jasna przez masonerię.

a wspomnianej wcześniej konferencji prasowej prof.Lu-

dwik Hass przypomniał, że na decyzję o zakazie ma-

sonerii zdobyli się poza Stalinem jeszcze inni „demokraci”,

tacy jak Hitler, Mussolini, Franco i Pétain. Później, czyli od

połowy lat czterdziestych XX wieku, uczyniły to jedynie

niektóre reżimy fundamentalistycznego islamu, prezydent

Sukarno oraz cały obóz państw „demokracji ludowych”,

zwanych potocznie „demoludami”. Zakazu wolnomularstwa

nie wydał nawet generał Pinochet, mimo że obalony przez

niego prezydent Salvador Allende należał do masonerii. Cóż

tu dodać, poza stwierdzeniem, iż antymasońska histeria,

z którą mamy do czynienia, nie jest zjawiskiem nowym.

o upadku komunizmu – o czym pisze cytowany ks.Tis-

chner – oskarżenia o przynależność do masonerii objęły

m.in. Tadeusza Mazowieckiego, Hannę Suchocką, Jerzego

Turowicza i redakcję „Tygodnika Powszechnego”, a także na-

szych noblistów – Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską.

Pierwszą damę poezji polskiej profesjonalny antymasonolog

katolicki Stanisław Krajski oskarża o to z powołaniem się

na fakt, iż jej wiersz pt. Nienawiść wydrukowaliśmy w „Wol-

nomularzu Polskim”!

ista potencjalnych kandydatów już nie tylko do „lu-

stracji” czy „delegalizacji”, ale i do postawienia przed

przypominającym bolszewicką Czerezwyczajkę Trybunałem

Narodowym wymierzającym rewolucyjną sprawiedliwość

stale się wydłuża. Czy w tej sytuacji obawy części polskich

wolnomularzy, którzy odczuwają lęk przed ujawnianiem

swoich nazwisk są tak całkiem bezzasadne?...

uż przed uchwaleniem nowej konstytucji, podczas

manifestacji i protestów, które miały być „pokojowe”,

płonęły najpierw opony, potem siedziby demokratycznie

wybranych członków parlamentu. Próbowano okupacji

urzędów państwowych w Warszawie i wielu województwach.

Nieco wcześniej „ktoś” próbował podpalić jedyną warszawską

synagogę, a dwóch niedorostków zatłukło kijami stypendystę

Oxfordu, za to tylko, że miał długie włosy.

Według spiskowej teorii dziejów, wszystkiemu co złe winna

jest „żydo-masoneria” oraz „cykliści”. Dlaczego „cykliści”?

A dlaczego Żydzi i masoni?

Br∴ Adam Witold Wysocki

onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie

Narodowe, zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum 25 maja tego samego roku, ogłoszona

w Dzienniku Ustaw z 1997 r. nr 78, poz. 483, weszła w życie 17 października 1997 roku. Złożona jest

z preambuły i 13 rozdziałów, w tym z 243 artykułów. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

J U B I L E U S Z E

nóstwo francuskich gazet

i portali, a u nas strona Po-

lonia Christiana podało, że

prezydent Francji François Hollande

udał się w poniedziałek 27 lutego na

rue Cadet, gdzie mieści się siedziba

Wielkiego Wschodu Francji. 300 lat

masonerii, 300 lat emancypacji –

tak francuscy wolnomularze nazwali

wydarzenie, które bracia angielscy

i szkoccy zapoczątkowali za kanałem

La Manche 300 lat wcześniej w gospo-

dzie o wdzięcznej nazwie Pod Gęsią

i Rusztem, kiedy to cztery londyńskie

loże połączyły się w Wielką Lożę Lon-

dynu. François Hollande spotkał się

z br∴ Christophem Habasem, Wiel-

kim Mistrzem WWF, a następnie zwie-

dził Muzeum Masonerii mieszczące

się także przy Rue Cadet (patrz fot.).

Przypomnę, o czym pisaliśmy na ła-

mach „Wolnomularza Polskiego” nr 68

(jesień 2016), że Christophe Habas,

wybrany na Wielkiego Mistrza WWF

25 sierpnia ub.r. na konwencie w Mar-

sylii, kilkakrotnie gościł w Polsce, re-

prezentując Wielki Wschód Francji na

uroczystościach Wielkiego Wschodu

Polski. Występował jako prelegent na

konferencji Laickość w państwie, w pra-

wie i w społeczeństwie. Doświadczenia

Belgii, Francji oraz Polski, zorganizowanej

przez Katedrę Prawa Wyznaniowego

Wydziału Prawa i Administracji Uni-

wersytetu Warszawskiego i organizacji

pozarządowych. Trzeci kontakt Wielkie-

go Mistrza ze sprawami polskimi miał

miejsce w marcu 2016 roku. Christophe

Habas wraz z przedstawicielem polskiej

ambasady otwierał w Paryżu wystawę

230 lat tradycji wolnomularskich Wiel-

kiego Wschodu w Polsce, która odbyła się

w Muzeum Masonerii na rue Cadet. Jak

relacjonował na naszych łamach Tomasz

Szmagier: „Wielki Mistrz wykazał się

bardzo dobrą znajomością historii ma-

sonerii polskiej, przypominał działania

emigracyjnej loży Kopernik, bardzo

dużo mówił o wzajemnych partnerskich

stosunkach”.

* * *

ednak nie tylko wolnomularze na

całym świecie myślą o tym jubileu-

szu. Dostaliśmy link do tekstu homilii

ks.Ignacego Deca, biskupa świdnickie-

go, wygłoszonej 6 lipca 2014 roku do

uczestników XVI Pielgrzymki Rodziny

Radia Maryja ze Stanów Zjednoczo-

nych i Kanady do Sanktuarium Matki

Bożej Częstochowskiej w Doylestown,

zwanego Amerykańską Częstochową.

Biskup Dec wspomniał w niej cztery

ważne daty z ostatnich 500 lat i wyszcze-

gólnił poszczególne lata: 1517, 1717,

1917 i 2017. Zacytujmy stosowny frag-

ment homilii: „Rok 1517 był rokiem

wybuchu reformacji – drugiego wielkiego

rozłamu chrześcijaństwa i narodzin pro-

testantyzmu. Protestantyzm odrzucił

Boga tradycji i Kościoła w imię Boga

Biblii. Uznał Pismo Święte za jedyne

źródło wiary. Odrzucił sakramenty i tra-

dycję Kościoła. 200 lat później, w roku

1717, powstała pierwsza loża masońska

w Londynie i zapowiedź narodzin lozo-

i Oświecenia, w której odrzucono Boga

300 LAT MASONERII

SPEKULATYWNEJ

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł  G O W S K A  W Y S O C K A





MASONERIA U PROGU CZWARTEGO STULECIA







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6J U B I L E U S Z E

objawiającego się w Biblii na rzecz Boga

Rozumu, Wielkiego Architekta. Wiek

ten stworzył podłoże do rewolucji fran-

cuskiej i rozpoczęcia ostrej walki z religią

objawioną i Kościołem. Trzecim etapem

w tej układance był rok 1917, czyli rok

objawień Matki Bożej Fatimskiej, ale tak-

że rok wybuchu rewolucji bolszewickiej

w Rosji, kiedy to odrzucono Boga jako

takiego w imię rzekomo wyzwolone-

go człowieka. […] Historia w naszych

czasach nabrała przyspieszenia i może

się okazać, że na kolejny etap nie trzeba

będzie czekać kolejnych dwieście lat.

Oto dzisiaj – patrząc na to, co dzieje się

– możemy zauważyć, że po odrzuceniu

Boga tradycji w imię Boga Biblii w XVI

wieku, Boga Biblii w imię Boga Rozumu

w XVIII wieku i wreszcie po odrzuceniu

Boga jako takiego w imię człowieka w XX

wieku, zbliżający się rok 2017 przynosi

nam próbę odrzucenia człowieka – samej

jego natury – obiektywnych wartości

(prawdy, dobra, piękna) w imię fałszywie

pojętej wolności, tolerancji, demokracji”.

Prezentyzm – to najkrótsze określenie

zaprezentowanej wyżej metody opi-

su historycznych zdarzeń, tj. do tezy

dopasowane są stosowne fakty i daty.

W podtekście wszystkiego leży spisko-

wa teoria dziejów, z którą rozumowo

dyskutować się nie da, bo albo się w nią

wierzy, albo nie. Takie widzenie historii

napawa dużym smutkiem, bo zakłada,

że nie istnieje dobra wola tej drugiej

strony, ludzi myślących i wierzących

inaczej, tylko są złe podszepty diabła.

No właśnie – diabli biorą wtedy cały

dialog między religiami chrześcijań-

skimi, niechrześcijańskimi, ludźmi

niewierzącymi, już nie wspominając

o nas, masonach, bo z tej perspektywy

bliźnimi biskupa Deca jakby nie jeste-

śmy. Współgrają z takim widzeniem

świata comiesięczne modły w Niepo-

kalanowie o nawrócenie różnej maści

grzeszników, w tym Żydów i masonów.

s∴ Mirosława

Dołgowska-Wysocka

PS. Brat Tadeusz Cegielski 15 września

2016 roku zamieścił na prolu FN Insty-

tutu Sztuka Królewska w Polsce nastę-

pujący wpis: „Profesor Andrew Presco

z Uniwersytetu w Glasgow burzy nasze

wyobrażenie o dacie powstania Wielkiej

Loży Londynu. Nie 1717 rok, a 1721!

I ma na to twarde dowody! Zapewne dla

profanów to mało ważna wiadomość, ale

dla nas, braci-masonów (i ich przeciwni-

ków) to prawdziwa sensacja!

Przecież szampan już studzi się, by

wystrzelić 24 czerwca 2017 roku. I nie

tylko w Londynie. Polecam wykład

prof. Prescoa wygłoszony w tym roku

w Ontario. W całości w sieci”. Mówiąc

językiem potocznym, „jedna jaskółka

wiosny nie czyni”. Wykład prof. Pre-

scoa nie zaważył na rocznicowych

obchodach. #

ATAK NA WIELKIEGO

MISTRZA WWF

uż przed oddaniem tego wydania WP do druku dowiedzieliśmy się

z portalu wolnomularstwo.pl, że 22 marca wieczorem Christophe

Habas Wielki Mistrz Wielkiego Wschodu Francji został zaatakowany, gdy

opuszczał siedzibę WWF przy rue Cadet w Paryżu. Jakaś kobieta próbowa-

ła uderzyć go młotkiem w głowę, ale trała w ramię, które podniósł, by się

ochronić. Osoba ta wykrzykiwała jednocześnie antysemickie obelgi: „Dość

Żydów”. Christophe Habas, lekko ranny w ramię, ale przede wszystkim

wstrząśnięty tym atakiem, wezwał policję, której nie udało się znaleźć spraw-

czyni. Zostało złożone zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Wielki

Mistrz WWF sądzi, że jest to zapewne odosobniony przypadek, niezwiązany

z żadną zorganizowaną grupą skrajnej prawicy, a kobieta sprawiała wrażenie,

że cierpi na rodzaj paranoi związanej z fobią spiskową (przypomnijmy, że

teoria spisku żydo-masońskiego była wykorzystywana przeciwko zarówno

Żydom, jak i masonom w ubiegłym stuleciu). Jest też możliwe, że uprzednio

osoba odpowiedzialna za tę agresję brała udział w niedawnym przygotowaniu

antymasońskich napisów na chodniku przed siedzibą WWF. #

ada Zakonu Wielkiego Wschodu Polski przyjęła Stanowisko wobec

wydarzeń 22 marca 2017 r., w którym z cała mocą potępiła londyński

atak terrorystyczny, wyrażając jednocześnie „głęboki żal i współczucie dla jego

oar”. „Tego samego dnia miała miejsce napaść na Wielkiego Mistrza szczególnie

bliskiej nam organizacji wolnomularskiej – Wielkiego Wschodu Francji – czy-

tamy. Oba te wydarzenia wydają się wyrażać tę samą, narastającą w Europie

i na świecie tendencję do ekstremizmu. Wolnomularstwo sprzeciwia się wszelkim

ekstremizmom i tym można tłumaczyć, jak bardzo jest zwalczane, gdy skrajne

ideologie dochodzą do władzy – jak było to choćby w czasach nazizmu i stalini-

zmu. Jednak nie możemy dać się zastraszyć i musimy pracować dalej nad tym, by

ludzie reprezentujący najróżniejsze narodowości, religie i przekonania polityczne,

zamiast ze sobą walczyć, mogli ze sobą rozmawiać i próbować się wzajemnie

zrozumieć, doceniając swoją różnorodność”. w.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

J U B I L E U S Z E

rat-profesor podkreślił na wstępie, że cykl wy-

kładów będzie miał charakter dialogu. Nie cho-

dzi o namawianie kogokolwiek do czegokolwiek,

a przedstawienie obiektywnej wiedzy i rozmowę na tematy

wzbudzające często wiele emocji. W wykładzie inaugura-

cyjnym mówca zastanawiał się nad aktywami i pasywami

wolnomularstwa. Zanotowaliśmy kilka reeksji na ten

temat, zainteresowanych odsyłamy na strony Instytutu-

lub na prol FB „Wolnomularza Polskiego”, gdzie można

nagranie obejrzeć i posłuchać go w całości.

ata 1717 r. – powstanie Wielkiej Loży Londynu – jest

datą umowną, choć powszechnie przyjętą w literatu-

rze przedmiotu. Niektóre najnowsze badania potwierdzają,

że należałoby przenieść ją na rok 1721 (czyt. także na str. 5-6,

red.).Tak czy inaczej, to w 2017 roku planowane są wielkie

obchody 300-lecia masonerii spekulatywnej. W Wielkiej

Brytanii patronować im będzie sam książę Kentu Edward,

Wielki Mistrz Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii.

Dlaczego w XVIII-wiecznej Anglii masoneria odnoto-

wała takie sukcesy? Nie tylko proponowała formułę

dobrej zabawy w doborowym towarzystwie. Była, przede

wszystkim, miejscem spotkań ludzi „wolnych i dobrych

obyczajów”, pomostem między nowożytnymi elitami, roz-

dartymi sporami politycznymi i religijnymi. Dawała wreszcie

możliwość awansu społecznego i kulturalnego jednostkom

zdolnym i ambitnym, choć "gorzej urodzonym". Przykładem

postać Wolfganga Amadeusza Mozarta(w tym kontekście

warto także przytoczyć art. Tadeusza Cegielskiego pt. Jak

Casanowa miast księdzem został masonem, w WP nr 69, zima

2016/2017). Loża była także miejscem spotkania starych,

odchodzących elit z nowymi, dopiero się kształtujący-

mi. Zapewniała przestrzeń intelektualną, wolność ekspe-

rymentów społecznych i politycznych, o czym świadczą

choćby losy Beniamina Franklina, który z prostego dru-

karza stał się jednym z założycieli Stanów Zjednoczonych

Ameryki, a w latach późniejszych – jako badacz zjawiska

elektryczności – uczonym rangi światowej. Również bio-

graa George’a Washingtona, Czcigodnego Mistrza loży

w Wirginii, pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Na Biblię, która znajdowała się w kierowanej przezeń loży

w Wirginii, składał przysięgę prezydencką on sam, a także

wszyscy kolejni prezydenci USA. Masoneria proponowała

także nową formułę lozoczną – twórczego połączenia

wiedzy z wiarą. Była sposobem myślenia o sprawach ziem-

skich w kontekście zwartej i całościowej wizji Wszechświata

z Bogiem – Wielkim Architektem w roli głównej; była to

transcendencja, ale objęta rozumem.

rof. Cegielski krótko omówił dwie legendy założy

cielskie masonerii: o budowniczych katedr gotyckich

oraz zakonach rycerskich – joannitach i templariuszach.

W masońskich lożach nastąpiło ciekawe połączenie tych

dwóch różnych tradycji. Oddawano w nich faktycznie hołd

pracy, w tym pracy zycznej (rzemieślniczej), co raczej nie

miało precedensu w społeczeństwie stanowym. Architek-

tura zyskała rangę syntezy, ukoronowania wszystkich sztuk

INSTYTUT SZTUKA KRÓLEWSKA W POLSCE

MASONERIA U PROGU

IV STULECIA

W ROKU 2017 PRZYPADA 300-LECIE POWSTANIA MASONERII SPEKULATYWNEJ. Z OKAZJI JUBILEUSZU,

INSTYTUT SZTUKA KRÓLEWSKA W POLSCE ORGANIZUJE W WARSZAWSKIEJ KAWIARNI NOWY ŚWIAT

MUZYKI CYKL WYKŁADÓW POŚWIĘCONY HISTORII I WSPÓŁCZESNOŚCI WOLNOMULARSTWA. OD

LUTEGO DO LIPCA 2017 R., W KAŻDY TRZECI PONIEDZIAŁEK MIESIĄCA, O GODZ. 19.00, SŁUCHACZE

BĘDĄ MOGLI WYSŁUCHAĆ WYKŁADÓW O ZWIĄZKACH WOLNOMULARSTWA Z POLITYKĄ, RELIGIĄ,

ETYKĄ, EZOTERYKĄ, KULTURĄ ETC., KTÓRE WYGŁOSZĄ CZŁONKOWIE INSTYTUTU. WYKŁAD

INAUGURACYJNY PT. MASONERIA U PROGU IV STULECIA WYGŁOSIŁ W PONIEDZIAŁEK 20 LUTEGO

PROF. TADEUSZ CEGIELSKI, PREZES INSTYTUTU.

W 2017 r. planowane są wielkie obchody

300-lecia masonerii spekulatywnej.

W Wielkiej Brytanii patronować im będzie

sam książę Kentu Edward, Wielki Mistrz

Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8J U B I L E U S Z E

wizualnych. Caritas, czyli cnota charytatywności, stała się

aktem pomocy skierowanej początkowo do wewnątrz,

później zaś i na zewnątrz. W lożach snuto reeksje nad

reformami społecznymi i politycznymi, czego symbolem

w naszym kraju stała się Konstytucja 3 Maja. Zorganizowa-

na niemal trzy lata temu w Muzeum Narodowym (wrzesień

2014 – styczeń 2015)wielka wystawa o masonerii pod

hasłem PRO PUBLICO BONO przywoływała dziesiątki

przykładów takiej zaangażowanej i patriotycznej postawy

braci-wolnomularzy.

rat profesor omówił także – siłą rzeczy skrótowo –

dzieje polskich nurtów wolnomularskich, zaczynając

od roli Wielkiej Loży Narodowej Polski w II Rzeczypo-

spolitej. Jej słabością – podkreślił – było uzależnienie od

polityki wewnętrznej i niejawność, spadek czy kontynuacja

sławetnego „liberum konspiro”. Wspomniał działalność

paryskiej loży Kopernik(działającej w ramach Wielkiej

Loży Francji od 1939 roku), która podtrzymała ciągłość

masonerii w Polsce i warszawską tajną lożę o tej samej

nazwie, z wielkimi nazwiskami takimi jak:Tadeusz Gliwic,

Antoni Słonimski, Jan Józef Lipski, Klemens Szaniawski,

Aleksander Małachowski.

eaktywacja tego tradycyjnego nurtu polskiej masone-

rii, czyli powstanie Wielkiej Loży Narodowej Polski

nastąpiła po 1991 roku. Równolegle rozpoczął się rozwój

nurtu liberalnego, związanego z Wielkim Wschodem Fran-

cji. Pierwszą lożą była warszawska Wolno Przywrócona,

której członkiem był Adam W. Wysocki, redaktor naczelny

„Wolnomularza Polskiego”, ważna postać tego kierunku.

– Nas nazywają konserwą, ale my się nie obrażamy – dodał

mówca (z uśmiechem).

Odrębną kwestią poruszoną przy okazji rozwoju ma-

sonerii różnych nurtów (bo także mieszanej Le

Droit Humain i stricte kobiecej) w naszym kraju Tadeusz

Cegielski podkreślił rangę odrodzenia wolnomularstwa

w Europie Środkowo-Wschodniej (w tym na Ukrainie,

w Chorwacji, Rumunii), ale także w Afryce i Ameryce

Łacińskiej, gdzie masoneria przyczynia się – tak jak to się

dzieje u nas – do rekonstrukcji społeczeństwa obywatel-

skiego. Ważną rolę mają tu do odegrania loże kobiece i ko-

edukacyjne, nieobecne u narodzin masonerii na Wyspach

Brytyjskich z powodu wyraźnego zakazu członkowstwa

kobiet w Konstytucji Andersona (masoneria kobieca będzie

tematem odrębnego wykładu, red.).

daniem prof. Cegielskiego, właśnie rosnąca rola kobiet-

-masonek jest jednym z aktywów wolnomularstwa

współczesnego. Kolejnym, to obszerne badania naukowe,

piśmiennictwo (w Polsce naukowa „Ars Regia” i popu-

laryzatorski „Wolnomularz Polski”), muzea i wystawy.

W dalszym ciągu ważna jest także działalność charytatywna.

Są też i pasywa: tradycyjny antymasonizm Kościoła

katolickiego i – groźniejszy – na gruncie kultury po-

pularnej, wspierany przez reżimy autorytarne (dawne

i współczesne). Także starzenie się światowej populacji

wolnomularskiej oraz spadek liczebności lóż (np. w USA

dwukrotny w stosunku do lat dwudziestych), co jest

być może związane z kryzysem klasy średniej w kra-

jach rozwiniętych, gdzie loże były zawsze najliczniejsze

i najsilniejsze. Jeśli ta klasa upadnie, zagrożone jest także

wolnomularstwo. Masoneria wchodzi w czwarte stule-

cie z wielką historyczną tradycją, wspaniałymi starymi

rytuałami i symbolami. Czy i jak przetrwa?

Wysłuchała i streciła mw.



W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

N A S Z E K O R Z E N I E

e najbogatsze treściowo, za-

razem najdoskonalsze pod

względem artystycznym

wyszły spod prasy dwu działających

we Frankfurcie artystów: Strasbur-

czyka Johanna eodore De Bry

(1561–1623) oraz pochodzącego

z Bazylei Mahäusa Merianader

Ältere starszego (1593–1650). Ich

dzieła typograczne i graczne do-

czekały się wielu opracowań, z któ-

rych na szczególną uwagę zasługują

te autorstwa Stanislasa Klossowskiego

de Roli (ur. 1942), polskiego pocho-

dzenia kolekcjonera i znawcy lozoi

hermetycznej. Edycja José Boumana

i Cis van Heertuma nie przynosi no-

wych interpretacji ikonograi spod

znaku „róży i krzyża”, stanowi wszak

użyteczne kompendium. Znajdzie ono

bez wątpienia miejsce w bibliotece

czytelników zainteresowanych mani-

festacjami „wyobraźni symbolicznej”,

w tym jej lożowego, wolnomularskiego

wcielenia.

Dlaczego nie tylko różokrzyżowe-

go, lecz także wolnomularskiego?

Siedemnastowieczny ruch intelektu-

alny, zrodzony w Tybindze i Kassel,

dwóch ośrodkach niemieckiego pro

testantyzmu, zaanonsowany głośnymi

manifestami zatytułowanymi Fama

Fraternitatis (Sława Bractwa, 1614) oraz

Confessio Fraternitatis (Wyznanie wiary

Bractwa, 1615), dostarczył późniejsze-

mu o sto lat ruchowi wolnomularstwa

spekulatywnego zarówno zasadniczej

części fundamentów ideowych, jak

i aparatu pojęciowego idee te wyra-

żającego. Niżej podpisany poświęcił

temu zagadnieniu pracę Ordo ex Chao.

„Oświecenie Różokrzyżówców” i początki

masonerii spekulatywnej (Warszawa

1994). W tym miejscu przypomnij-

my, iż ruch różokrzyżowców z jego

programem „generalnej reformacji

całego szerokiego świata”, z postula

tem zasypania przepaści pomiędzy

teologią chrześcijańską i nauką, jaka

zarysowała się już w XVI, a pogłębiła

w następnym wieku, stanowił – iden-

tycznie jak później masoneria – jeden

z najważniejszych przejawów nowożyt-

nej „wyobraźni symbolicznej”. Swoje

treści, swoje przesłanie prezentował

w dziełach sztuki – jak graki Meria-

na Starszego i De Bry’ego – językiem

emblematów, symboli i alegorii. Za-

wierał w poematach, dramatach i po-

wieściach, jak utwory niemieckiego

lidera ruchu różokrzyżowców, Johanna

Valentina Andreae’go (1586–1634).

Rozpowszechniał w całej Europie –

Rzeczypospolitej polsko-litewskiej nie

wyłączając – za pośrednictwem licz-

nych pametów (za i przeciw różokrzy-

żowcom), w formie broszur i druków

ulotnych. Podzielił uczoną publiczność

na gorących zwolenników i na wrogów

głoszonego programu, także na tych,

którzy wierzyli w istnienie „tajnego

bractwa Christina Rosenkreutza” – jak

i tych, którzy przeczyli jego autentycz-

ności. A wszystko dlatego, że nigdy

niczego nie oznajmiał wprost – lecz

ukrywał w czytelnych tylko dla wta-

jemniczonych symbolach. Ukrywał

i odsłaniał zarazem – jak głosi tytuł

omawianej tu książki – Boską Naturę

i Boską Mądrość. Dotykał spraw „nie

z tego świata”!

Dziełem sztuki o wartościach symbo-

licznych jest dzieło, które posiada to, co

francuski historyk i antropolog Etienne

Souriau nazywa „Aniołem dzieła”, co

znaczy, że „ukrywa ono w sobie treści

nie z tego świata”. Dlatego „wyobraź-

nia symboliczna nie jest pewną niższą

formą myślenia charakterystyczną dla

człowieka pierwotnego; jest ona na-

rzędziem poznania, dopuszczającym

człowieka w te regiony rzeczywisto-

ści, które nie są dostępne dla myślenia

abstrakcyjnego, pojęciowego ani też

doświadczenia zmysłowego” (Ceza-

ry Rowiński, Wstęp do: G. Durand,

Wyobraźnia symboliczna, Warszawa

1986). Taka jest też funkcja symboli

różokrzyżowców, taka również misja

ich duchowych spadkobierców, braci-

-wolnomularzy: poznać to, co wymyka

się zmysłowemu poznaniu.

BR∴ Tadeusz Cegielski

Na marginesie ksiki Boska Mą-

drość. Boska Natura. Przesłanie Ma-

nifestu różokrzyżowców w wizualnym

języku siedemnastego stulecia, Redak-

cja: José Bouman i Cis van Heertum,

In de Pelikaan: Amsterdam-Kraków

2016, ss. 168.

POD SKRZYDŁAMI

JEHOWY







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 LUDZIE I IDEE

o już pewne, że rok

2017 będzie rokiem

wybitnego okulisty,

twórcy języka esperanto Lu-

dwika Zamenhofa. Zadziwia

jednak to, że taką uchwałę

przyjęli radni Słupska, a nie

Białegostoku, w którym

słynny lekarz przyszedł na

świat…

„Sam pomysł budowania

tożsamości Białegostoku,

promowania go na świecie

w oparciu o idee Zamenhofa

jest nad wyraz kuriozalnym” – tak między innymi argu-

mentował radny Dariusz Wasilewski to, że Białystok nie

zgodził się na ustanowienie 2017 Rokiem Zamenhofa.

Robert Biedroń, prezydent Słupska zaraz po decyzji

swoich radnych napisał na Twierze: „Rok 2017 będzie

w Słupsku rokiem Ludwika Zamenhofa, wielkiego Polaka

(…). Brawo radni! Mi estas tre era!”.

Decyzja Rady Miejskiej w Białymstoku zaskakuje, zwłasz-

cza, że patronat nad obcho-

dami objęło samo UNESCO.

Prawicowa większość (m.in.

PiS) w Białymstoku na po-

czątku tego roku odrzuciła

wniosek prezydenta miasta

Tadeusza Truskolaskiego, by

rok 2017 ustanowić Rokiem

Zamenhofa. Wcześniej radni

zadecydowali o włączeniu

Centrum im. Ludwika Za-

menhofa do Białostockiego

Ośrodka Kultury, co w prak-

tyce oznacza jego likwidację.

adni ze Słupska postanowili jednak pokazać, że re-

prezentują otwarte i przyjazne miasto. Miasto ponad

podziałami i wszelkimi uprzedzeniami. Uchwałę o ustano-

wieniu w tym mieście Roku Ludwika Zamenhofa przyjęto

jednogłośnie. W jej uzasadnieniu czytamy:

„W 2017 roku przypada setna rocznica śmierci Ludwika

Zamenhofa – inicjatora uniwersalnego języka esperan-

PODEJRZANY

E W E L I N A R U B I N S T E I N

Ludwik Zamenhof, chorowity nastolatek, wychodzi na ruchliwy rynek przed

swoim domem w Białymstoku. Widzi Żydów, Polaków, Tatarów, Białorusinów,

Niemców, ich kłótnie, mordobicia. Słyszy zgiełk językowy, który jest przeszkodą

do porozumienia.

To lata siedemdziesiąte XIX wieku, Polska zaborowa, Białostocczyzna włączona

w opresyjne machiny caratu.

W głowie małego Ludwika kiełkuje myśl, by wszystkie nacje i wiary połączyć

językiem. Wspólnym, akceptowanym, neutralnym. Kilkanaście lat później pisze

pierwszy podręcznik do esperanto, ale nie bez problemów. Ojciec Zamenhofa,

Żyd, cenzor carskiej władzy, chce syna kształcić na lekarza i pali książkę w piecu.

Dorosły Zamenhof, utkany z lęków, wrażliwości, empatii, cierpi jako okulista –

biedę i egzystencjalne troski. Pod koniec swojego życia, gdy dudnią jeszcze armaty

I wojny światowej, wierzy, że ludzie mogą się jednak porozumieć, ale niezbędny

jest humanitaryzm, wolność od „ślepej służby narodowi, która przeradza się

w szowinizm, i ślepego posłuszeństwa klerowi, które przeradza się w fanatyzm”.

Marcin Kącki, „Zamiast Wstępu”, w: BIAŁYSTOK. Biała siła, czarna pamięć,

Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015. #

Radni PiS nie chcieli Zamenhofa, bo wybitny lekarz „miał podobne

pomysły do tych, jakie stworzyły system totalitarny w XX wieku”.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

LUDZIE I IDEE

to i wielkiego zwolennika dialogu międzykulturowego.

W uznaniu dla zasług Zamenhofa setna rocznica jego śmierci

będzie w 2017 roku obchodzona pod auspicjami UNESCO.

Zaplanowano szereg wydarzeń służących uczczeniu pamięci

człowieka, który nazywany jest Symbolem Braterstwa. Polska

zamierza promować Ludwika Zamenhofa także za granicą

poprzez szereg wystaw i publikacji rozpowszechnianych

przez sieć ambasad, konsulatów i instytutów polskich.

W związku z tym Miasto Słupsk planuje dołączyć do działań

promujących dokonania Zamenhofa, organizując różnorodne

imprezy kulturalne i edukacyjne. Pokojowa, nastawiona

na porozumienie postawa Ludwika Zamenhofa oraz język

esperanto, którego powstanie zainicjował, zyskały na świecie

niezwykłą popularność. Jest to najbardziej rozpowszechniony

międzynarodowy język pomocniczy – neutralny i łatwy do

nauki, przydatny do międzynarodowej komunikacji, nie

zastępujący jednak innych, narodowych języków. Według

językoznawców, język esperanto jest dziesięciokrotnie

łatwiejszy do nauczenia się niż jakikolwiek inny język. Do-

konania urodzonego w Białymstoku Ludwika Zamenhofa

doceniono także w Słupsku. W mieście znajduje się ulica

jego imienia (od 1959 roku) a także obelisk ufundowany

przez mieszkańców w 1960 roku. Działania te zostały podjęte

z inicjatywy prężnego w latach 1950–1960 słupskiego śro-

dowiska esperantystów. Pośród 200 tysięcy haseł Wikipedii

opisane w języku esperanto zostało także miasto Słupsk”.

adni z Białegostoku nie widzą jednak nic złego w tym,

że nie przegłosowali ustawy o upamiętnieniu wy-

bitnego mieszkańca. Lokalni politycy argumentowali to

m.in. tym, że już wcześniej na patrona 2017 roku wybrano

marszałka Józefa Piłsudskiego. Dariusz Wasilewski, radny

Komitetu Tadeusza Truskolaskiego na swoim Facebooku

napisał: „Sam pomysł budowania tożsamości Białegostoku,

promowania go na świecie w oparciu o idee Zamenhofa

jest nad wyraz kuriozalnym. Jednak czego się nie robi, by

płynąć w głównym nurcie modnego multikulturalizmu.

[…] Jeżeli do tego dorzucimy kolejne naiwne postulaty

o zjednoczeniu państw, nadzorze prawnym i dyploma-

tycznym, by zapanował wieczny pokój, widzimy cudaczną

ideologię, jakich było wiele. Utopie mają to do siebie, że

ładnie brzmią, a są groźne w realizacji, czego przykład dały

inne utopijne programy, które na nieszczęście ludzkości

były wdrożone (komunizm z ZSRR, Trzecia Rzesza pro-

mująca Miel Europę [sic!] czy unionizm eurokratów)”.

Na początku stycznia „Newsweek” w jednym ze swoich

artykułów na ten temat napisał, że decyzja radnych w Bia-

łymstoku nie jest przypadkowa i wcale nie chodzi o to, że

wcześniej wybrano Piłsudskiego. „Przez wielu białostoc-

czan krok ten odbierany jest jako odwet na środowiskach

pielęgnujących pamięć o wielokulturowej tożsamości

miasta. Jest to o tyle uzasadnione, że decyzja rady miasta

zapadła zaledwie kilka dni po premierze spektaklu «Biała

siła, czarna pamięć» w białostockim Teatrze im. Węgierki.

Przedstawienie oparte na głośnej książce Marcina Kąc-

kiego o fali rasizmu w Białymstoku i zacieraniu pamięci

po żydowskich mieszkańcach miasta wywołało protesty

prawicy, która oskarżyła twórców o szkalowanie miasta.

Pod teatrem odbyła się manifestacja Młodzieży Wszech-

polskiej, a odwołania premiery żądali radni PiS”.

etna rocznica śmierci Ludwika Zamenhofa to za mało,

żeby radni Prawa i Sprawiedliwości chcieli ocjalnie

uhonorować najbardziej rozpoznawalnego na świecie

białostocczanina. Mimo wszystko rok twórcy esperanto

oraz zaplanowany wcześniej Ogólnopolski Kongres Espe-

rantystów odbędzie się dzięki zaangażowaniu mieszkańców

i wsparciu UNESCO. #

EWELINA RUBINSTEIN

welina Rubinstein to prawniczka i dziennikarka,

absolwentka studiów prawniczych w Warszawie.

Obecnie mieszka i pracuje zarówno w Polsce, jak

i w Izraelu. W 2014 roku zadebiutowała mini-powieścią

pt. Nina, prawdziwa historia. W marcu 2016 roku

w Jerozolimie ukazała się jej druga książka napisana

w języku angielskim pt.: Everything is possible. Jest

autorką reportaży związanych z Bliskim Wschodem.

Jej teksty publikowane są również na łamach czasopis-

ma „Midrasz”. W październiku ukazała się jej trzecia

książka Jerozolima. Miasto Boga. Od roku związana na

stałe z Medium Publicznym. #

Z B L O G A A S Z E R A ,  O N A P A N A B O G A

O BYŁYM KSIĘDZU JACKU

„N

ajwiększymi wrogami Kościoła, największymi

wrogami całego świata są żydowscy imperialiści

oraz masoneria. Najwyżej postawionymi masonami są

Żydzi. Z wielką ironią i niechęcią nazywają nas gojami,

zwykłymi owcami, prowadzonymi na rzeź, które zosta-

ną rozszarpane przez watahę wilków, którymi oni się

mienią” – Jacek Międlar na You Tube. Wychodzi na to,

że „największym wrogiem” dla byłego ks. Jacka Międ-

lara może być także i Ludwik Zamenhof, Żyd i patron

masonów w jednym. Czy ujrzymy go w Białymstoku

podczas obchodów 100. rocznicy śmierci twórcy espe-

ranta w kwietniu br.? I z jakim przesłaniem? #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 LUDZIE I IDEE

dea powołania ponadobediencyj-

nej organizacji wolnomularskiej

zaczęła kiełkować w różnych śro-

dowiskach masońskich po 1870 roku,

kiedy to doszło w Europie do nasilenia

tendencji nacjonalistycznych. Wyda

rzenia w światowej polityce, by wspo-

mnieć tylko wojnę francusko-pruską,

odbiły się niestety także w środowi-

skach wolnomularskich.

W niektórych wielkich obediencjach

wolnomularskich doszło wtedy do

ostrych sporów na temat fundamen-

talny. Chodziło m.in. o odpowiedź,

czy loża masońska ma być otwarta dla

wszystkich braci masonów z całego

świata, czy też jedynie dla tych „re-

gularnych”. Praktykowały to warsztaty

np. w krajach skandynawskich, czy

tzw. staropruskich lożach niemieckich,

gdzie warunkiem uznania i przystą-

pienia była deklaracja o wyznawaniu

wiary chrześcijańskiej. W roku 1877

Konwent Wielkiego Wschodu Francji

odszedł od obowiązującej dotychczas

formuły wiary w Wielkiego Budowni-

ka Wszechświata, co doprowadziło do

zerwania z nim wszelkich stosunków

przez Wielką Lożę Anglii oraz innych

związanych z nią lóż na świecie. Od

ujemnych skutków tej „schizmy” ma-

soneria światowa nie uwolniła się do

dziś.

Od samego początku tego podziału

nie zabrakło prób jeśli nie całkowitego

usunięcia, to przynajmniej złagodzenia

ich ujemnych skutków. 8 sierpnia 1905

roku doszło do pierwszej naprawdę

doniosłej próby, choć jeszcze nie po-

jednania, to przynajmniej zaprzestania

wzajemnych oskarżeń oraz wrogości.

Szansę na to dawał zwołany po raz

pierwszy Midzynarodowy Kongres

Esperanto w Boulogne-sur-Mer we

Francji. W wielu różnych środowi-

UFL

MARZENIE O MASOŃSKIM

UNIWERSALIZMIE

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł  G O W S K A  W Y S O C K A













W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

LUDZIE I IDEE

skach masońskich wielkie zaintere-

sowanie wzbudził stworzony przez

lekarza z Polski, doktora Ludwika

Zamenhofa język esperanto, łatwy

do nauczenia, który miał posłużyć do

porozumienia się wolnomularzy róż-

nej narodowości, z różnych środowisk

społecznych i politycznych orientacji.

Był znakomitym narzędziem realizują-

cym idee wolnomularskie. To właśnie

jest geneza narodzin Uniwersalnej Ligi

Masońskiej, organizacji ponad istnie-

jącymi uprzedzeniami i wrogością,

przyjaznej wszystkim i otwartej dla

wszystkich wolnomularzy.

ierwszym Prezydentem Uni-

versala Franmasona Ligo został

br∴ Pourcine z Francji, pierwszym

wiceprezydentem – inicjator całego

przedsięwzięcia – Wielki Mistrz Se-

nior Wielkiej Loży Indii, brytyjski

pułkownik, ówczesny wiceguberna-

tor Indii John Pollen. Na pierwsze-

go Sekretarza Generalnego wybrano

br∴ Fritza Uhlmana ze Szwajcarii.

Głównym zadaniem nowo powstałej

Ligi było dążenie do porozumienia

i nawiązania bezpośrednich kontaktów

między nieuznającymi się obediencja-

mi masońskimi na wszystkich konty-

nentach. Podobne cele stawiało przed

sobą założone w 1905 roku pismo „La

Heroldo”.

W roku 1913, na uroczystym po-

siedzeniu loży Honung (nadzie-

ja) w Bernie w Szwajcarii, podjęto

formalną uchwałę, że Uniwersalna

Liga Masońska „jest stowarzyszeniem

braci wszystkich rytów i krajów”.

Zdecydowano wówczas, że człon-

kami organizacji mogą być wyłącznie

wolnomularze. Wstępując do UFL,

zachowują swoją przynależność do

lóż macierzystych oraz mają całko-

witą swobodę we wszystkich innych

dziedzinach nieobjętych programem

Ligi. Znajomość języka esperanto

nie jest warunkiem przynależenia do

Ligi, jednakże jego nauka powinna

być jednym z organizacyjnych obo-

wiązków. Wystąpienie z UFL jest

możliwe w każdej chwili.

Łamanie pierwszych barier i uprze-

dzeń zostało brutalnie przerwane

przez wybuch I wojny światowej

w 1914 roku. Zamiast poprawy we

wzajemnych relacjach przyszła nowa

fala nienawiści – politycznej, wyzna-

niowej, rasowej. Tej fali nie oparły

się środowiska masońskie, tak w Eu-

ropie, jak i na innych kontynentach.

Członkowie UFL spotkali się dopiero

w roku 1920 w Hadze. W 1926 roku

w Wiedniu podkreślono ponownie

neutralność Ligi zarówno w sprawach

politycznych, jak i wyznaniowych.

Zwrócono uwagę na konieczność

niemieszania się w żadne sprawy

wewnętrzne Wielkich Lóż i innych

obediencji oraz poszczególnych war-

sztatów. Kolejne kongresy odbyły się

w roku 1927 w Bazylei, a rok później

w Wiedniu. Obecnych było wówczas

700 delegatów, reprezentujących 30

Wielkich Lóż i innych obediencji.

Przemawiając na kongresie, Wielki

Mistrz Wielkiej Loży Wiedeńskiej

br∴ Richard Schlesinger powiedział:

„Wielka Loża Wiednia nie dostrzega

w Lidze jakiegoś państwa w państwie,

lecz uważa ją za organ, który – jak to

rozumiemy – stara się o to, by wolno-

mularskie treści i wartości upowszech-

niać na świecie”.

Po kolejnym kongresie UFL w Pary-

żu (1931) skierowano do wszystkich

członków pismo, w którym wskazano

na narastającą groźbę nowej wojny

światowej. UFL wystąpiła wówczas

ze specjalną odezwą do Konferencji

Rozbrojeniowej w Genewie oraz Ligi

Narodów.













P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 LUDZIE I IDEE

Przewidziany na 1932 rok światowy

kongres UFL w Berlinie trzeba było

odwołać ze względu na przeciwdzia-

łania niemieckich narodowych socja

listów, przygotowujących przejęcie

władzy przez Hitlera.

II wojna światowa spowodowała

przerwę w działalności UFL. Człon-

kowie władz Ligi, którym udało się

przeżyć zawieruchę wojenną, po raz

pierwszy spotkali się w bardzo uszczu-

plonym składzie w Bazylei w 1946

roku. Byli to głównie bracia z Francji,

Holandii i Szwajcarii. I to oni właśnie

podjęli uchwałę o wznowieniu działal-

ności grup narodowych UFL. W roku

1965 Liga była obecna w 50 krajach

świata. Nie tylko w Europie, ale rów-

nież na Filipinach, w Iranie, Pakistanie,

Japonii i na Formozie, w Australii,

Nowej Zelandii, Indonezji, Afryce

Północnej, Republice Dominikańskiej.

Po upadku „żelaznej kurtyny” w UFL

zaczęto się zastanawiać, jak dotrzeć do

masonów z byłych krajów „demokra-

cji ludowej”. Pionierem w tym dziele

okazała się Austria.

Z AUSTRII DO POLSKI

efekcie sporów o wolnomu-

larską „regularność” UFL

Austria wznowiła swoją działalność

dopiero w roku 1978, dzięki stara-

niom takich znakomitych działaczy

jak br∴Oo Teschauer z Salzburga

oraz br∴Wolfgang Lukasiewicz, ów-

czesny Czcigodny Mistrz wiedeńskiej

loży Zukunt.

Pisząc o Wolfgangu Luksiewiczu,

nie sposób nie wspomnieć o tym, że

był to w prostej linii potomek naszego

Ignacego Łukasiewicza, wynalazcy

lampy naowej i pioniera przemysłu

naowego w C.K. Galicji. Wolfgang

Łukasiewicz to jedna z najwybitniej-

szych postaci w masonerii europej-

skiej i uniwersalnej. On właśnie był

organizatorem i współtwórcą dwóch

światowych kongresów UFL w Wied-

niu – w roku 1984 i 1994. On także

patronował założeniu znakomitego

pisma wolnomularskiego „Blaue Blät-

ter” („Żółte Kartki”), z którym od

swojego pierwszego numeru w 1994

roku blisko współpracował „Wolno-

mularz Polski”. Było osobistą zasługą

br∴ Lukasiewicza, że przynajmniej

w części światowej masonerii począł

znowu panować duch wzajemnego

zrozumienia i porozumienia, ponad

podziałami na „regularnych” i „nie-

regularnych”. Przeważyły opinie, że –

mówiąc w największym skrócie – UFL

powinna być organizacją masońską

najbardziej uniwersalną, szanując bar-

dzo różne tradycje oraz doświadczenia

lóż i obediencji pracujących w rycie

szkockim, francuskim i innych, byle

tylko uznawały wspólne wartości za-

warte w przesłaniu o łączących nas

ideałach Wolności, Równości i Bra-

terstwa.

To osobistej inicjatywie Wolfganga

Lukasiewicza i z jego czynną pomocą

odrodziła się podczas Światowego

Kongresu UFL w Wiedniu w sierpniu

1994 roku idea, aby w Polsce, ojczyź-

nie twórcy języka esperanto Ludwika

Zamenhofa mogła się odrodzić UFL

– Polska.

Kierowanie Grupą Narodową UFL

Polska powierzono na kongresie wie-

deńskim bratu Adamowi W. Wyso-

ckiemu, redaktorowi naczelnemu

„Wolnomularza Polskiego”. Miał on

poprzednika w osobie wybitnego

przedwojennego wolnomularza,

Wielkiego Archiwisty i Wielkiego

Sekretarza Wielkiej Loży Narodowej

Polski, znakomitego historyka i dy-

plomaty, Emila Kipy, który w latach

1930–1931 był prezydentem polskiej

grupy UFL, uczestniczył w jej kongre-

sach w roku 1929 i 1931, a w latach

1932–1933 był członkiem zarządu

niemieckiej grupy UFL.

Na jesieni 1994 roku tworzyły się

struktury Grupy Narodowej UFL

Polska. Zastępcami Adama W. Wy-

sockiego zostali bracia prof. Andrzej

Nowicki i prof. Zbigniew Gertych,

którzy w niedalekiej przyszłości mieli

zostać Wielkimi Mistrzami Wielkiego

Wschodu Polski. O postępach organi-

zacyjnych i merytorycznych donosił

„Wolnomularz Polski” prawie w każ-

dym swym numerze. Jedynie jako

ciekawostkę podajmy fakt, iż podej-

rzewany przez wielu o bycie masonem

prof. Ludwik Hass rzeczywiście został

członkiem UFL – Polska, ale jedynie

honorowym.

o właśnie te trzy nazwiska braci:

Wysockiego, Nowickiego i Ger-

tycha widnieją pod Dyplomem dla

prof.Ludwika Hassa, Przewodniczą-

cego Rady Programowej „Wolnomu-

larza Polskiego”, który w roku dzie-

więćdziesięciolecia Uniwersalnej Ligi

Masońskiej, roku 1995 otrzymał tytuł

Honorowego Członka UFL Polska.

W uzasadnieniu czytamy: „W uznaniu

ogromnych zasług w upowszechnia-

niu rzetelnej wiedzy historycznej

o Wolnomularstwie Polskim i Eu-

ropejskim poprzez liczne znakomite



W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

LUDZIE I IDEE

publikacje książkowe oraz krytycz-

ną, obiektywną publicystykę służącą

urzeczywistnieniu szlachetnych idei

WOLNOŚCI, RÓWNOŚCI I B

TERSTWA”. Reprodukcję dyplomu

znajdziemy w „Wolnomularzu Pol-

skim” nr 5/1995.

cytowanym numerze odnaj-

dziemy także pierwszą wzmian-

kę o nowej inicjatywie „Wolnomularza

Polskiego” oraz UFL Polska, jaką stały

się nieformalne, dyskusyjne Spotka-

nia pod Akacją. Pierwsze takie spot-

kanie w salonie na Nowym Świecie

(w prywatnym mieszkaniu państwa

Wysockich) odbyło się w pierwszy

czwartek lutego 1995 roku. Wykład

inauguracyjny pt. Świętojańska lozoa

słów wygłosił prof. Andrzej Nowicki,

wiceprezydent UFL – Polska i członek

Rady Programowej pisma.

Kolejne Spotkanie pod Akacją od-

było się 6 października 1995 roku

i zaowocowało wydaniem Apelu nastę-

pującej treści: „Wolnomularze polscy,

Przyjaciele Sztuki Królewskiej z lóż na

Wschodzie Warszawy i Paryża, człon-

kowie i sympatycy Uniwersalnej Ligi

Masońskiej zaniepokojeni są coraz

liczniejszymi przejawami nietolerancji

oraz braku kultury politycznej podczas

obecnej kampanii wyborczej. Kieruje-

my więc do kandydatów ubiegających

się o najwyższą godność w Państwie,

do ich sztabów wyborczych, polity-

ków świeckich i duchownych oraz

do wszystkich uczestników spotkań

wyborczych, serdeczną prośbę i apel

o wzajemną tolerancję i przestrzeganie

reguł kultury politycznej.

Podzielamy pogląd, iż walka wy-

borcza w państwie demokracji i pra-

wa powinna być walką na konkretne

programy dla dobra człowieka i spo-

łeczeństwa, a nie walką na hasła, po-

mówienia czy inwektywy. Prezydent,

którego będziemy wybierać, ma być

prezydentem wszystkich obywateli,

a nie jedynie tych, którzy podziela

ją jego własną opcję polityczną czy

światopogląd. Prezentując swoje racje,

trzeba umieć z szacunkiem i uwagą wy-

słuchać argumentów oraz wątpliwości

tych, którzy myślą inaczej”.

Miesiąc później, 25 listopada 1995

roku, A.W. Wysocki był w Wiedniu,

na Kongresie Krajowym UFL – Au-

stria. Tematem wiodącym Kongresu

był współudział w tworzeniu Karty

Tosamoci Europejskiej, której

zredagowanie zaproponował Vaclav

Havel na forum Parlamentu Europej-

skiego w Strasburgu. Wokół tej Karty

powstało już kilka gremiów redakcyj-

nych, w wielu zasiadali także masoni.

Wiceprezydent Światowy UFL Wolf-

gang Lukasiewicz wystąpił w trakcie

Kongresu z wnioskiem, aby Austriacka

Grupa Krajowa UFL zajęła się również

promowaniem tej idei tak w Austrii,

jak i w skali globalnej, gdyż jest to za-

danie ważne także z wolnomularskiego

punktu widzenia (WP7/1996).

Realizując postulat i prośbę Wolf-

ganga Lukasiewicza, A.W. Wysocki

wygłosił deskę na ten temat w swej ma-

cierzystej loży Europa w dniu 8maja

1996 roku. Pełny jej tekst przyniósł nr

8 WP (maj/czerwiec 1996 r.). „Byłoby

pożyteczne – powiedział Vaclav Havel

– aby mieszkańcy Europy nauczyli

się rozumieć, że w przypadku Unii

Europejskiej nie chodzi o jakieś biu-

rokratyczne Monstrum, lecz o nowego

rodzaju ludzką wspólnotę, która po-

większa znacznie zakres ich wolności”.

racając zaś do Spotkań pod

Akacją, na których spotykali

się masoni i masonki z różnych pol-

skich lóż i obediencji. Odbyło się ich

kilkanaście. Tu chcemy przypomnieć

jedno z nich, bardzo wzruszające, któ-

re odbyła się w październiku 1997

roku (WP 15-16/1997). Spotkaliśmy

się wówczas z Ink Nowotn-Lacho-

wieck, członkinią Międzynarodowej

Rady Najwyższej Zakonu Le Dro-

it Humain, wielokrotną Czcigodną

Mistrzynią brytyjskiej International

Concord Lodge nr 972, legitymują-

cą się 33. stopniem Rytu Szkockiego

Dawnego i Uznanego.

„Patrząc na nią, aż wierzyć się nie

chce, iż jej przygoda z masonerią za-

częła się w roku 1946. I że nie dalej jak

przed rokiem cała Międzynarodowa

Rada Najwyższa, nie mówiąc o macie-

rzystej loży, z wielką pompą i braterską

serdecznością, obchodziła jej masoń-

skie pięćdziesięciolecie. Szczytowym

punktem «świeckim» jej wspaniałego

jubileuszu była uroczysta dekoracja

jednym z najwyższych odznaczeń bry-

tyjskich, jakim jest Order Imperium,

której w Pałacu Buckingham dokonała

osobiście królowa Elżbieta II.

Inka Nowotna-Lachowicka powie-

działa, że ma to wszystko zarejestro-

wane na video i przy następnym spot-

kaniu chętnie pokaże nam tę taśmę.

Z największym jednak wzruszeniem

opowiadała o tym, gdy podnoszono

ją na najwyższy, 33 stopień. Uchylając

rąbka masońskiego sekretu, powie-

działa uśmiechając się, iż otrzymała

wtedy do wyboru – albo nowe zupeł-

nie, wspaniale haowane regalia zwią-

zane z tym stopniem, albo używane,

znacznie starsze, które przed nią nosił

inny mason polski, mianowicie gene-

rał Michał Karaszewicz-Tokarzewski.

«Jak myślicie, które wybrałam?» –

zapytała, mrugając do nas luternie

okiem. A większości z nas, uczestni-

ków tego kameralnego, dyskusyjnego

spotkania, dziwnie jakoś zrobiło się

w oczach wilgotno...

Słuchając opowieści o niezwykłych,

wojennych przygodach Inki, która

via Francja i Portugalia dotarła do

Anglii w 1942 roku... hydroplanem,

zadawaliśmy sobie pytanie, skąd w tej

niewieście, o jakże kruchej i delikatnej

posturze, znalazło się tyle sił ducha,

aby od pierwszych dni po przyby-

ciu na oblężone Wyspy Brytyjskie

stanąć do służby pomocy innym lu-

dziom, podobnie jak ona uciekinierom

przed hitlerowską zagładą. Tej idei,

twórczej, bezinteresownej, prawdzi-

wie masońskiej lantropii, pozostała

wierna, pracując w departamencie

pomocy społecznej, najpierw polskie-

go rządu emigracyjnego, a następnie

w brytyjskim ministerstwie, gdzie

cieszyła się powszechnym szacunkiem

i uznaniem. Również w swojej loży

Concord za główne zadanie stawiała

sobie zawsze pomaganie tym, którzy

jej pomocy potrzebują. Czerwonym

winem spełniliśmy serdeczny toast za

długie jeszcze lata w równie wspania-

łej kondycji, oraz z takim poczuciem

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 LUDZIE I IDEE

humoru i skromności, jakie zapre-

zentowała na tym, niezapomnianym

dla wszystkich Spotkaniu pod Akacją.

Po latach uczestnik tego spotkania

Władysław Misiuna napisał dla Inki

wiersz, który zamieszczamy obok.

Do Spotkań pod Akacją powró-

ciliśmy na początku roku 2012,

gdy po sześciu latach nieobecności

wróciliśmy w nowej formule redak-

cyjnej i wydawniczej na rynek prasy

wolnomularskiej (relacja w „Wol-

nomularzu Polskim” nr 50). Nasza

myśl wybiega jednak znacznie dalej.

W tym samym numerze, red. Alek-

sandra Wysocka-Zako, przedstawi-

cielka najmłodszego pokolenia pol-

skich wolnomularzy i dziennikarzy,

w artykule pt. Mason na wirtualnych

ścieżkach pisała w imieniu całej na-

szej redakcji: „Chcieliśmy stworzyć

platformę, która byłaby miejscem

wymiany myśli i przestrzenią spotka-

nia osób o różnych poglądach, gdzie

jedynym wspólnym mianownikiem

byłoby zainteresowanie wolnomu-

larstwem. Drukowany kwartalnik

«Wolnomularz Polski» wspiera

główny cel, jakim jest budowanie

wspólnoty. Wyszliśmy z założenia, że

ludziom potrzebne jest miejsce, gdzie

mogą czuć przynależność do więk-

szej zbiorowości wyznającej zbliżone

wartości, dążącej do samorozwoju

swoich członków oraz działającej na

rzecz dobra wspólnego. Jednocześnie

chcieliśmy wyjść poza mury «do-

mów» lożowych, otwierając się na

osoby z innych lóż, obediencji oraz

na tak zwanych profanów. Wyzwa-

nia stojące przed wszystkimi ludźmi

w XXI wieku wydają się nam bardziej

doniosłe od różnic, które ludzi dzielą.

Stojąc przed wyborem między kul

tywacją elitarności i tajemniczości

a bardziej otwartym działaniem dla

Ince Novotnej-Lachowickiej

w Londynie na Jubileusz poświęcam

dobra wspólnego, zdecydowaliśmy się

opowiedzieć raczej za tą drugą opcją,

szanując jednocześnie fakt, że inni

mogą mieć w tej sprawie odmienny

pogląd. I tak w pewną styczniową

sobotę na portalu społecznościowym

Facebook powstał prol magazynu

«Wolnomularz Polski»”. #

Obecnie mamy na naszym prolu

ponad 5500 fanów. Zwolennicy „za”

i „przeciw” zgodz si chyba z tez, e

internet i nasza twórcza w nim obec-

no to nic innego jak urealnienie

uniwersalistycznych marze brata dra

Ludwika Zamenhoa o powszechnie

zrozumiałym jzyku komunikacji

midzyludzkiej.

S∴ Mirosława

Dołęgowska-Wysocka

BIAŁA RÓA „Pod Akacj”

Szukałem

Wielce Dostojnej

wśród dostojnych magnolii

w Ogrodzie Botanicznym

Spotkałem

„Pod Akacją”

na Nowym Świecie

w odrodzonej Warszawie

z „Różyczkami” i „Bratkami”

bez słowa

rozpoznałem

Zachwyciła

mnie czysta biel

Białej Róży skromnej

wśród „Różyczek”

„Bratków” kolorowych

Światłem, dostojnością

lśniła

Zjawiła się na Zaciszu

w moim ogródku

skromnym wśród róż

mazowszańskiego

zdobiła

podziwiana

Różo Biała

Stąd Cię obejmuję

po bratersku całuję

Inko, Ineczko

Jubileuszu gratuluję

kochana

Władysław Misiuna, UZBIERKI,

Wydawnictwo TS, Warszawa 2016, str. 184

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

grupą wolnomularzy z trzech pol-

skich obediencji, 16 grudnia 2016

roku byliśmy pod pomnikiem Ga-

briela Narutowicza. 16 grudnia przypada-

ła 94. rocznica Jego śmierci. Złożyliśmy

wieniec z biało-czerwonymi szarfami, na

których widniał napis: Bratu Narutowiczo-

wi siostry i bracia wolnomularze. Wolność

– Równość – Braterstwo, 16 grudnia 2016r.

Przy pomniku utworzyliśmy braterski

łańcuch. Była wśród nas siostra, która

posiada obraz Szron Teodora Ziomka,

pod którym w 1922 roku zastrzelono

w Zachęcie pierwszego prezydenta RP.

Potem, u siostry Aleksandry, inicjatorki

tego przedsięwzięcia, aktualnej zastępczy-

ni Wielkiego Mistrza WWP (brat Filip był

oczywiście z nami), wychyliliśmy lampkę

białego i czerwonego wina za Pamięć, za

Demokrację, za Pokój.

PS. Zanim złożyliśmy nasz wieniec, spot-

kaliśmy przy pomniku znajomą z KOD;

Kodowcy po nas mieli czcić pamięć Pre-

zydenta. To od niej dowiedzieliśmy się, że

pod Sejmem zbiera się tłum demonstran-

tów, broniących wolnych mediów. To, co

miało być ukłonem w stronę tragicznej,

polskiej historii, nabrało ostrzegawczego,

współczesnego posmaku. w.

POWSTAŁ WIELKI WSCHÓD

RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Portal Rzeczpospolita Wolnomularska poinformował, że „25 lutego 2017 roku na Wschodzie Warszawy odbył

się konwent zjednoczeniowy, na którym przedstawiciele pięciu lóż wolnomularskich, bazując na strukturach

Wielkiego Liberalnego Wschodu Polski, powołali do życia nową polską obediencję wolnomularską – Wielki

Wschód Rzeczypospolitej Polskiej. W składzie WWRP znalazły się cztery loże warszawskie: Nadzieja (Ryt Szkocki

Rektykowany), Trzech Braci (Ryt Francuski), Europa (Ryt Francuski), Kultura (Ryt Francuski) oraz Gwiazda Morza

na Wschodzie Gdańska (Ryt Szkocki Dawny Uznany). Siły obediencji wspierają także dwa trójkąty wolnomularskie

– Karol Marcinkowski w Poznaniu i Mikrokosmos we Wrocławiu. – Zadaniem każdego wolnomularza jest zbieranie

tego, co rozproszone – co czyniliśmy przez ostatnie kilka lat po odejściu z WWP. Dzisiejszy Konwent Zjednoczeniowy polskiego

wolnomularstwa liberalnego jest potwierdzeniem właściwego wyboru drogi naszego dalszego rozwoju w poszanowaniu tradycji,

zasady tolerancji i potrzeby przestrzegania zapisów Konstytucji. W naszym gronie jest wielu Braci i Sióstr posiadających duże

doświadczenie wolnomularskie, ale także liczna grupa młodych co jest szczególnie cenne – mówił Wielki Mistrz Wielkiego

Wschodu Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Kamierczak. #

POD POMNIKIEM

GABRIELA NARUTOWICZA





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

ZIMOWY

JAN STOŁOWY









radycyjne toasty za demokratyczną ojczyznę

i Europę, masonów w Polsce i na świecie oraz

serdeczne kuluarowe rozmowy zostały w tym

roku wzbogacone o prezentacje multimedialne, uka-

zujące życie polskich masonów z Wielkiego Wschodu

Polski, Wielkiej Loży Kultur i Duchowości oraz polskich

lóż kobiecych – Prometei i Gai z Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji.

Łamaliśmy się, jak to czynimy od lat kilku, specjalnie

upieczonym z tej okazji chlebem, którego przepis zdradził

nam niegdyś brat z Serbii (na Wiecznym Wschodzie).

Jedliśmy wolnomularski mazurek, przeglądaliśmy liczne

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

wydawnictwa prasowe, z „Wolnomularzem Polskim” na

czele, i książkowe. Oglądaliśmy folder z wystawy malarskiej

jednej z sióstr Prometei. Na pamiątkę tego uroczystego dnia

każdy uczestnik bankietu otrzymał długopis ze stosownym

okolicznościowym napisem, folder, z którego można się było

dowiedzieć, czym są rytualne prace stołowe od początków

XIX wieku odbywające się wśród masońskiej braci oraz

zdjęcie – fotomontaż, ukazujący siostry i braci budujących

od początku lat dziewięćdziesiątych wolnomularstwo pol-

skie. Przy organizacji bankietu napracowało się wiele osób,

ale specjalne podziękowania otrzymała s∴ Aleksandra,

zastępczyni Wielkiego Mistrza WWP. w.







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

śród zaproszonych gości

byli członkowie i oce-

rowie, w tym Czcigodni

Mistrzowie niemal wszystkich lóż

warszawskich związanych z Wielkim

Wschodem Francji. Nie naruszając

reguł dyskrecji obowiązujących ma-

sonów, możemy napisać jedynie, iż

było bardzo, bardzo uroczyście, tak

jeśli idzie o stroje (piękne, długie kre-

acje pań, smokingi i czerń garniturów

panów), jak i wystrój (nakrycia, ser-

wety, dekoracja stołu, świece – ściśle

według historycznych zapisów). Z li-

sty „obowiązkowych” toastów z roku

1811 skreślony został toast za cesarza

Napoleona i zastąpiono go toastem

za Wolność, Równość i Braterstwo.

Zrezygnowano również z „żelaznego

sklepienia” w postaci skrzyżowanych

szpad. Słowem, było prawie jak daw-

niej. „Prawie”, gdyż zabrakło niestety

obowiązkowej w dawnych czasach

tradycyjnej oprawy. Gospodarze ban-

kietu zapowiedzieli, że postarają się za

rok spełnić i ten warunek.

Sz∴L∴ Europa ma już kilkuletnią

tradycję uroczystych spotkań „letnich”,

z okazji Świętego Jana, które urzą-

dza zazwyczaj w niezwykle barwnej

i malowniczej scenerii ogrodu Bo-

tanicznego Polskiej Akademii Nauk

w Powsinie. W roku 1996 członko-

wie loży Europa, wraz z gośćmi ze

wszystkich innych lóż warszawskich,

wysłuchali recitalu fortepianowego

w wykonaniu jednego w czołowych

pianistów polskich.

W styczniu 1997 roku, z okazji Jana

Zimowego, członkowie Sz∴L∴ Europa

spotkali się w gronie co prawda bardziej

kameralnym, ale za to pod pewnym

względem także bardzo pionierskim,

w nawiązaniu do starych, masońskich

tradycji... Gwoździem programu była

bowiem prezentacja specjalnie na po-

dobne okazje przygotowanych tekstów

literackich. A że słowo mówione jest

ulotne, postarano się o to, aby każdy

z uczestników tej świętojańskiej biesia

dy otrzymał egzemplarz oryginalnego

HEJ, KTO POLAK

NA BANKIETY...







∴∴







lat temu „Wolnomularz Polski” nr 11/12 z 1997 roku opubli-

kował tekst poświęcony masońskim rytuałom bankietowym.

Wspomniano w nim małą broszurkę pt. Po Agapie, odbitą na ksero-

grae w mikroskopijnym nakładzie 20 egzemplarzy dla braci z loży

Europa, świętujących Jana Zimowego. Dwie sztuki tego „dziełka”

zachowały się w archiwum WP. Jedną dostał na pamiątką b. Wielki

Mistrz WWP Waldemar Gniadek, gdy zawitał do redaktora-seniora

Adama W. Wysockiego w przededniu jego urodzin, druga pozostała

nadal w archiwach dla potomności (masońskiej). Poniżej przypo-

minamy tekst sprzed lat. Choć niepodpisany, wiemy, że napisał go

osobiście red. A.W. Wysocki.  #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

wydawnictwa, nieprzypadkowo no-

szącego tytuł Po Agapie. Egzemplarze,

żartobliwie opatrzone klauzulą „super

tajne”, zawierały tekst, żywo przypo-

minający staropolską balladę pt. Jak

nabożnego braciszka uwodziła gamratka

niektóra, chucią wszeteczną pałająca, ze

znanego pokoleniom gimnazjalistów

zbiorku Sylwestra Podolskiego pt. Pyta

nie błądzi, wydanego w Paryżu AD

1929*.

W wolnomularstwie wszystko jest

symbolem. Po Agapie wydano w na-

kładzie ściśle odpowiadającym liczbie

uczestników tej, współcześnie pierw-

szej u nas tego typu biesiady. I z tego

względu trzeba ją z uznaniem odno-

tować dla przyszłych kronikarzy życia

masońskiego w Polsce. Podobnie jak

i kolejne Spotkanie pod Akacją, urzą-

dzone przez redakcję „Wolnomularza

Polskiego” i UFL Polska, tym razem

nawiązujące do tradycji starowarszaw-

skich „herbatek tańcujących”. W stylo-

wym saloniku na Nowym Świecie przy

ponczu i pączkach od Bliklego siostry

i bracia z różnych lóż na Wschodzie

Warszawy uczcili masońskiego, zimo-

wego Jana nie tylko słownie, w postaci

ciekawej dysputy, ale i pląsami. #

* Pod pseudonimem dr Sylwester Podolski krył się Mieczysław Jagoszewski (1897–1987), znany i bardzo popularny swego czasu łódzki

dziennikarz, felietonista, recenzent teatralny. Drukował on także frywolne poematy, które jako dr Podolski pisał wytworną staropolszczyzną.

Jak czytamy w Wikipedii, „to one wpędziły go w tarapaty, kiedy rozszyfrowano, kto kryje się pod autorską ksywą. Zacny Jagosz (tak nazywała

go dziennikarska brać) został oskarżony o pornograę i ponoć tylko interwencjaPiłsudskiegouratowała mu skórę (jeden egzemplarz glar-

nego utworu miał być przeznaczony dla marszałka)”. Tomik Pyta nie błądzi z ilustracjami Szymona Kobylińskiego wydano już po śmierci

Jagoszewskiego, w 1990 roku. #



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 W C Z O R A J I D Z I 

ie czułem strachu przed trudnym tematem, a je-

dynie przed wywiązaniem się z roli narratora, by

nie ulec pokusie powszechnej chęci ferowania

wyroków, wydawania opinii i osądów, aby jak pisał Her-

bert, wyznaczyć sobie tylko „rolę kronikarza”. Spacery

po Warszawie są jak odkrywanie mitycznej Atlantydy,

przypominają badanie zaginionych miast Azteków i Inków

z tą różnicą, że są na wyciągnięcie ręki.

VIII-wieczna Warszawa była silnym ośrodkiem poli-

tycznym i intelektualnym z dworem królewskim oraz

zapleczem arystokracji, chcącej naśladować króla i jego oto-

czenie. Zamożne elity państwa traktowały masonerię jako

przyjemność i rozrywkę. Plutokracja jako platformę społeczną,

która pomaga wspinać się po szczeblach kariery. Natomiast

dla oświeconych kobiet Sztuka Królewska była kolejnym

krokiem do zrównania pozycji kobiety i mężczyzny, wyrazem

dążeń emancypacyjnych oraz aspiracji; zapowiedzią, że już

nie tylko teatr czy salon będzie areną ich działania.

SPACER ŚLADAMI

WARSZAWSKIEJ

MASONERII

A D R I A N S O B I E S Z C Z A  S K I































FARMAZONII WARSZAWSKIEJ









W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

W C Z O R A J I D Z I 

oprowadzenie wycieczki szlakiem masonerii war-

szawskiej, wiodącej przez ogrody i parki miasta było

pomysłem traonym, a rozpoczęcie jej przed podziemną

grotą zwaną Elizeum, zapowiedzią dobrej przygody.

Podziemna grota położona w dolnym ogrodzie pod-

komorzego królewskiego przy ulicy Książęcej, będącą

dawnym korytem rzeczki Żórawki, jest dobrze znana

mieszkańcom Warszawy, a przez lata obrosła legenda-

mi. Nic w tym dziwnego, gdyż jej właścicielem był brat

królewski, wolnomularz i niesamowity oryginał swoich

czasów – Kazimierz Poniatowski. Julian Ursyn Niem-

cewicz (sam wolnomularz) pisał, iż:,, nie było lubieżniej-

szego człowieka i większego próżniaka, który odmieniał

kochanki i faworytów”. Dla odmiany Stanisław Trbecki

nazywał dom podkomorzego ,,świątynią”, a jego samego

,,przyjacielem ludzkości”. Moim zdaniem obie opinie nie

wykluczają się przecież nawzajem.

owyżej Elizeum Poniatowski zapewne chciał wy-

budować sobie pałac godny królewskiego brata.

Koniec końców zamieszkał w zaprojektowanym przez

Szymona Bogumiła Zuga pawilonie nazywanym „Ober-

żą” – drewnianym budynku mieszczącym między in-

nymi salę taneczną, pokój z bilardem i pomieszczenia

księcia. Tym samym podkomorzy realizował zgodną

z masońskim ideałem tendencję do tworzenia ogrodów

w wiejskim stylu, co dodatkowo popierał hodowlą...

małp i ananasów.

Po drugiej stronie alei nad wąwozem nakazał wznieść

klasycystyczny pawilon, który do historii przeszedł

jako „Loża Masońska”, a o którym przewodnik z roku

1893 pisał : ,,W jednym ze starych domków, w początkach

bieżącego wieku była loża masońska, której mistrzem był

ks. Jabłonowski, ówczesny właściciel Frascati. Cały dom

odpowiednio był do tego urządzony. Miał on jedną salę,

z góry tylko oświetloną, z której schodziło się do sali niższej

i piwnic na dwa piętra zbudowanych. Z tych piwnic jest

do dziś dnia korytarz, na pół zasypany, zaczątek owych

podziemi, które pobudował książę ex-podkomorzy".

w pawilon tak zrósł się z miejscem, że nawet pod-

czas XX-wiecznej przebudowy architekt Bohdan

Pniewski zachował jego dolną część, w której urządził

pracownię. Front zaś ozdobił napisem: SCANDIVS DD

AR FX TAMRC+, oznaczający jak chcą niektórzy : ,,Pnący

się przebudował świątynię masonów i zamieszkał w niej".

odobnie do księcia musiał myśleć sam królewski archi-

tekt – Dominik Merlini, kiedy swój letni dom postawił

na skarpie tuż za placem Trzech Krzyży, aby był dobrze

widoczny dla gości królewskich, jadących ulicą Wiejską

w stronę Ujazdowa. Sam Merlini był chyba idealnym połą-

czeniem wolnomularza i architekta – realizującego zlecenia

swoich możnych protektorów. Willa na lata odeszła w za-

pomnienie, przebudowywana i modernizowana, zatraciła

swój pierwotny charakter, by w latach siedemdziesiątych



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 W C Z O R A J I D Z I 

XX wieku profesor Marek Kwiatkowski przywrócił jej

rodowód i zapomnianą historię.

atomiast jeśli mówimy o architekturze, nie możemy

nie wspomnieć jednej z kluczowych ,,realizacji”

doby stanisławowskiej. Świątynia Najwyższej Opatrz-

ności, bo o niej mowa, miała się stać ukoronowaniem

marzeń króla o realizacji kościoła Ujazdowskiego, a także

wotum całego narodu za uchwalenie konstytucji i reform

Sejmu Czteroletniego. W pierwszą rocznicę konstytucji

na uprzątniętym terenie skarpy król rozpoczął wmuro-

wywanie kamienia węgielnego. Uczynił to złotą kielnią

i młotkiem, które po uroczystości zostały oddane posłowi

kijowskiemu Janowi Chojnickiemu, z racji tego, że był

przedstawicielem województwa, które jako pierwsze

dobrowolnie opodatkowano na jej budowę. Dziś są z pie-

tyzmem przechowywane jako cenna pamiątka w Muzeum

Czartoryskich w Krakowie.

aprojektowany przez Jakuba Kubickiego, ucznia

Merliniego i również masona-architekta, kościół miał

odwoływać się do tak uwielbianej w masońskich kręgach

architektury palladiańskiej. W jego wnętrzu zaś nie chciano

umieszczać symboli religijnych, co nadawać miało świątyni

charakter ponadwyznaniowy. Z pewnością był to zamysł

oświeconych wolnomularzy takich jak Stanisław August

czy jego brat Michał Poniatowski, marszałkowie Sejmu

Czteroletniego Stanisław Małachowski, Kazimierz Nes-

tor Sapieha czy posłowie skupieni wokół Zgromadzenia

Przyjaciół Konstytucji Rządowej – będącego pierwszym

polskim klubem parlamentarnym.







W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

W C Z O R A J I D Z I 

zień naszego spaceru przypadł na 219. rocznicę

śmierci Stanisława Augusta. Do końca życia czuwał

przy nim jego osobisty lekarz – jeden z założycieli loży

Cnotliwy Sarmata – Jan Boeckler. Był on nie tylko leka-

rzem, ale też politykiem i społecznikiem, między innymi

inicjatorem darmowych szczepień przeciwko ospie. Po-

niatowski i Boeckler poznali się zapewne dzięki Madame

Georin, przyjaciółce króla, która w Paryżu prowadziła

salon artystyczny, będący dla Poniatowskiego inspiracją

„obiadów czwartkowych”. Boeckler dorobił się niemałego

majątku pozwalającego mu na zakup podmiejskiej rezy-

dencji między Alejami Ujazdowskimi a ulicą Mokotowska.

Sześcioosiowy budynek mieszkalny znajdował się w miejscu

dzisiejszej ambasady Bułgarii, a ogród ciągnął się aż do

ulicy Mokotowskiej.

lamrą spinającą naszą wędrówkę była postać same-

go Stanisława Augusta, zgodnie z wolnomularską

symboliką jawiącego się jak polski Salomon, pragnący na

polu pokoju i kultury, a nie militarnych podbojów, zdo-

być przymioty, którymi Bóg obdarzył biblijnego władcę.

W Łazienkach Królewskich niewątpliwie król dał wyraz

swoim pasjom i zainteresowaniom, wierząc przez całe życie

w los, który wyczytano dla niego w gwiazdach. Chociaż

złośliwi mówili, że nikt oprócz niego i jego matki w to

nie wierzył. Mason, lozof, koneser sztuki, a poniekąd jej

twórca, którego ocena nie może być dzisiaj jednoznaczna.

Nie był on przecież ministrem kultury swojego kraju, ale

władcą, za którego rządów kraj ten stracił niepodległość.

Z drugiej strony, czy bez historycznego bagażu doświadczeń

i perspektywy czasu możemy jednoznacznie stwierdzić, że

po odzyskaniu niepodległości bylibyśmy chociaż odrobinę

tacy, jacy jesteśmy, gdyby nie trzy dekady rządów króla-

-mecenasa?

iespełna dwugodzinny spacer, to zbyt mało czasu,

aby przywołać zapomniane historie o miejscach

i ludziach – zbiorowym bohaterze naszej wędrówki. Czy

taki spacer daje nam szanse poznać prawdziwe oblicze

XVIII-wiecznej masonerii warszawskiej i jej przedstawicieli?

Czy chociaż trochę próbuje opowiedzieć na nurtujące nas

pytania? Zapewne tak, chociaż inną kwestią jest to, czy mu

się udaje. Ale czy w historii nie pociąga nas najbardziej to,

co tajemnicze i nigdy nieodkryte do końca?

Adrian Sobieszczaski

Przewodnik warszawski







 –





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 W C Z O R A J I D Z I 

stąpił na tron w 1764 roku.

Jako siedemnastolatek

pobierał lekcje rysun-

ków, architektury i inżynierii

wojskowej u wysokiej rangi

masona Jean Luc Louisa

de Salvetre, który założył

jedną z pierwszych lóż na

ziemiach polskich – lożę

Bon Pasteur, czyli Do-

brego Pasterza. Sam

król został inicjowany

w loży należącej do

odłamu tzw. Ścisłej

Obserwy (nawiązu-

jącej do mitu tem-

plariuszy) o nazwie

Karol Pod Trzema

Hełmami, a stało się

to w 1777 roku, w trzy-

nastym roku jego pano-

wania. Król, posługując

się masońskim pseudo-

nimem Salsinatus Magnus,

„gorliwie popierał wolnomu-

larstwo hojnemi oarami pienięż-

nemi i różnemi darowiznami”, jak

zaświadczają ówczesne źródła. Podpisał

pisemne zobowiązanie wierności i po-

słuszeństwa zwierzchnikom Zakonu,

wypełniania obowiązków i zachowania

tajemnicy.

Jak pisze br∴ Cezary Leeski

w książce pt. Masoni bez maski (Toruń

2006), po inicjacji, na tym samym po-

siedzeniu loży, nadano Stanisławowi

Augustowi Poniatowskiemu wszyst-

kie stopnie wtajemniczenia, których

w Ścisłej Obserwie było 7. Zapłacił za

to 76 i pół dukata. Od loży „otrzymał

pisemną gwarancję w języku fran-

cuskim, że jego akces do wolnomu-

larstwa będzie zachowany w tajem-

nicy nie tylko przed profanami, lecz

i przed braćmi – adeptami, którzy nie

osiągnęli siódmego stopnia wtajemni-

czenia, tj. Kawalera Różanego Krzyża”.

W liście pisanym rok później do jedne-

go z obediencyjnych dostojników król

wyjaśniał, dlaczego poza uiszczaniem

składek w macierzystej loży się nie udzie-

la. „Uczciwy człowiek musi dotrzymywać

słowa. Dlatego pomagałem już i będę

jeszcze pomagał, zgodnie ze wskazaniem

Wysoko Szanowanych, w wypełnianiu

świadomej roboty i nadal będę na tyle

stosował się do tych wskazań, na ile mogą

dać się pogodzić z moimi obowiązkami

publicznymi i okolicznościami”.

W 1784 roku wolnomularstwo było

już na tyle rozwinięte, że powstał

Wielki Wschód Królestwa Polskiego

i Litewskiego. Wielkim Mistrzem

został wojewoda mazowiecki

Andrzej Mokronowski, z któ-

rego m.in. inicjatywy od-

były się 7 maja tego roku

huczne imieniny króla

Stasia. Wielki Mówca

obediencji Stanisław

Kostka Potocki wygło-

sił orację pt. O cnotach

i wielkich przymiotach

Stanisława Augusta na-

szego króla. Ten tekst

przesłano wszystkim

trzynastu Lożom Wiel-

kiego Wschodu do od-

czytania w trakcie prac.

W roku 1789, roku

powszechnej dyskusji

o zadaniach braci masonów

w naprawie Rzeczypospolitej,

podjęto decyzję o prymacie pra-

cy publicznej nad lożową, w tym

samym czasie zmieniono nazwę loży

Katarzyna pod Gwiazd Północy

na Stanisław August pod Gwiazd

Północy. Natomiast po dwóch latach,

3 maja 1791 roku uchwalono Konsty-

tucję 3 Maja, w której przygotowaniu

i przeforsowaniu brało udział liczne

grono polskich masonów na czele

z królem. Było to apogeum reforma-

torskiej działalności Stanisława Augusta

Poniatowskiego, który chciał zreformo-

wać i unowocześnić I Rzeczpospolitą

zgodnie z wielkimi ideami humanizmu

i oświecenia. #

Deska wygłoszona przez s∴ Mówczy-

nię Sz∴ L∴ Gaja Aeterna w 2016 roku,

w ramach cyklu „Wielcy polscy wolno-

mularze”.

KRÓL STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

KAWALER

RÓŻANEGO KRZYŻA



W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

ANTYCZNE MISTERIA

A WOLNOMULARSTWO

„W

antycznych rytach – zauważa Jean-Marie Ra-

gon w Cours philosophique et interprétatif des

Initiations anciennes et modernes (1841) – aspirant pod-

różował po podziemiach, a nie po Świątyni. Na końcu

swojej wędrówki znajdował następujący napis: „Kto-

kolwiek wykonał te podróże w samotności i bez lękania

się, został oczyszczony przez ogień, wodę i powietrze,

a po tym jak zwalczył lęk przed śmiercią i przygoto-

wał swoją duszę do otrzymania Światła, będzie mógł

wyjść z środka ziemi i zostać przyjętym do Wielkich

Misteriów”. Niestety br∴ Ragon nie podaje źródła tego

cytatu, niemniej przypuszczać możemy, że inicjacje do

CZTERY PODRÓŻE

I OCZYSZCZENIA INICJACYJNE

KTO IDZIE?

C Z ... B ... D A W I D S T E I N K E L L E R

GDY PROFAN LUB PROFANKA PRZEJDĄ POMYŚLNIE WYWIAD POD OPASKĄ I ZOSTANĄ PODDANI

PIERWSZEJ PRÓBIE W IZBIE ROZMYŚLAŃ – PRÓBIE ZIEMI – WPUSZCZENI ZOSTAJĄ DO ŚWIĄTYNI PRZEZ

DRZWI PRZYPOMINAJĄCE EWANGELICZNĄ CIASNĄ BRAMĘ (POR. MT 7:13), BY MÓC TAM NASTĘPNIE

WYKONAĆ PODRÓŻE INICJACYJNE I ZOSTAĆ PODDANYM NOWYM PRÓBOM ODPOWIADAJĄCYM

KOLEJNYM ŻYWIOŁOM – POWIETRZA, WODY I OGNIA, ZGODNIE Z PORZĄDKIEM RYTU SZKOCKIEGO

DAWNEGO I UZNANEGO. KANDYDAT LUB KANDYDATKA WCHODZI DO ŚWIĄTYNI „ANI NAGI, ANI

UBRANY, LECZ POZBAWIONY METALI”, A JEGO OCZY PRZYKRYTE SĄ OPASKĄ NIEPRZEPUSZCZAJĄCĄ

ŚWIATŁA*, KTÓRA SYMBOLIZUJE PROFAŃSKĄ KONDYCJĘ.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

misteriów starożytnych składały się z podróży i różnego

rodzaju oczyszczeń.

Oczyszczenia obecne były w różnych starożytnych kultach

misteryjnych. I tak w przypadku inicjacji dionizyjskich

oczyszczenie przez ziemie odbywało się za pomocą gliny.

Inicjowanego nacierano mieszaniną gliny i otręb, którą

następnie z niego zmywano. W przypadku misteriów

eleuzyjskich, jak przekonywał już Serwiusz: „istnieje

«oczyszczenie» przez «pierwiastki» wody, powietrza

i ognia”. Możemy zatem stwierdzić z całą pewnością, że

oczyszczenia pochodzą ze starożytnych misteriów.

Co się tyczy podróży w inicjacji wolnomularskiej, według

Pricharda, autora La Maçonnerie disséquée, jeszcze w 1730

roku mieliśmy do czynienia tylko z jedną podróżą, która

odbywała się w kierunku ruchu wskazówek zegara bez-

pośrednio po wejściu do Świątyni i kończyła się trzema

krokami i złożeniem przysięgi przed Mistrzem Loży.

Niestety ciężko znaleźć dodatkowe informacje na temat

symbolicznego znaczenia niniejszej podróży. Wiemy na-

tomiast, że od 1780 roku pierwsza podróż odbywała się

w piwnicy, następna w galeriach, wreszcie trzecia wokół

Świątyni. W tych czasach najprawdopodobniej zaczęło

się przypisywać kolejnym podróżom poszczególne ży-

wioły. Dopiero w 1832 roku znajdujemy w Cours complet

de Maçonnerie br∴ Pierre’a-Gérarda Vassala (W∴W∴F∴)

pierwszą interpretację tych podróży jako okresów życia

człowieka: młodości, dojrzałości i starości.

PRÓBA POWIETRZA – OCZYSZCZENIE

UMYSŁOWE

ierwsza podróż w Świątyni, jako jedyna, przebiega

w przeciwnym kierunku do ruchu wskazówek zegara

[nie we wszystkich rytach, red.]. Przypomina ona inicjo-

wanemu, że jako profan nie potra jeszcze poznać zasad,

które rządzą Wszechświatem i zapanować nad nimi. Dlatego

ta podróż jest najtrudniejsza, a wtajemniczany spotyka

najwięcej przeszkód na swojej drodze.

To w trakcie tej podróży recypient przechodzi na znajdu-

jącej się wzdłuż Kolumny Północnej desce przypominającej

huśtawkę, na którą wchodzi i osiąga jej szczyt, aby jeszcze

szybciej z niej zejść, opadając na ziemię. S∴Irène Mainguy

tłumaczy w La Symbolique maçonnique du troisième millénaire:

„Pomyślał [recypient – D∴S∴], że zdobył już nieco szlachet-

nej wiedzy i że może poczuć się lepszym od swoich braci,

lecz szybko sprowadzony zostaje na ziemię, przywołany

do rzeczywistości, ściągnięty nagle z wyżyn, na które się

bezczelnie wspiął”. Z badań André Doré opublikowanych

w Vérités et légendes de l’histoire maçonnique w 1991 roku

wynika, że to narzędzie uczące pokory zostało wprowa-

dzone do rytuału w 1810 roku w Sz∴ L∴ Isis Montyion

pracującej pod auspicjami Wielkiego Wschodu Francji,

znanej z przeprowadzania „spektakularnych inicjacji”. 

Po tej przeszkodzie kandydat, w zgiełku i kakofonii,

podąża zygzakiem po Świątyni. Wspomagany przez

chrzestną lub chrzestnego oraz eksperta podchodzi do

pulpitu drugiego dozorcy. Tam zostaje poddany oczysz-

czeniu przez powietrze i w odpowiedzi na zapytanie

dozorcy: „Kto idzie?”, zostaje stosownie przedstawiony

jako „pokorny recypient, który pogrążony w ciemności

pragnie zostać dopuszczony do Misteriów i Przywilejów

Wolnomularstwa” (Rytuał G∴L∴C∴S∴). Po udanej pró-

bie nowo przyjmowany członek lub nowo przyjmowana

członkini odprowadzana jest do punktu, z którego wy-

ruszyła w tę pierwszą podróż.

Tak jak w Izbie Rozmyślań profan doznał oczyszczenia

zycznego (ziemia), tak tu oczyszczony zostaje jego umysł.

W symbolice astrologicznej żywioł ten odpowiada znakom

Bliźniąt, Wagi i Wodnika. Z punktu widzenia masońskiego

odpowiada zaś ciężkiej i mozolnej pracy, która wymagana

jest od ucznia lub uczennicy, a która polega na walce z na-

miętnościami oraz uprzedzeniami i dogmatyzmem, które

tkwią w ludzkim umyśle.

PRÓBA WODY – OCZYSZCZENIE EMOCJI

drugą podróż recypient poprowadzony zostaje

w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara.

Dźwięki, które słyszy wokół siebie, są mniej uciążliwe niż

te z pierwszej podróży świątynnej. Krocząc tym razem

wolniej i spokojniej, słyszy trudne do zidentykowania

brzęknięcia, rodzaj stukotu obijanych o siebie metalowych

przedmiotów. Są to dźwięki szabli, którymi bracia i siostry

uczestniczący w inicjacji uderzają jedna o drugą.

W trakcie tej podróży inicjowany przechodzi po desce

z gwoździami, którą starannie ułożono wzdłuż Kolumny

Południowej. Podobnie jak poprzednia przeszkoda, i ta

rozpowszechniła się na kontynencie europejskim po 1810

roku. Niemniej zdaje się, że była ona już stosowana w 1763

roku, jak świadczą o tym zapisy z rytuału opracowanego

przez Markiza de Gages:

Istnieją Loże, w których sprawdza się odwagę kandydata

za pośrednictwem deski z gwoździami zwanymi „gwoź-

dźmiz picart”, każe mu się dotknąć po omacku tych gwoździ,

tłumacząc mu, że wejdzie na krzesło, z którego będzie musiał

skoczyć na te kolce bosymi stopami, a gdy wchodzi na krzesło

zastępuje się tę deskę inną deską z gwoździami z czarnego

wosku przypominającymi te, które dotykał.

Dziś używa się do tego celu deski z kulkami nieregularnie

rozłożonymi. 

Gdy kandydat uporał się z pomocą swojego chrzestnego

lub chrzestnej z tą przeszkodą, doprowadzony zostaje

W trakcie inicjacji kandydat poprowadzony

jest w podróż zewnętrzną, która odzwierciedla

tę zapowiedzianą w Izbie Rozmyślań

za pośrednictwem alchemicznej formuły

V.I.T.R.I.O.L.– podróż w głąb siebie.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

do pierwszego dozorcy. Ten, zanim go przepuści, czeka

aż ekspert przeprowadzi oczyszczenie żywiołem wody:

zanurza lewą dłoń recypienta w naczyniu z cieczą i kła-

dzie mu ją na sercu. Woda nie posiada stałego kształtu,

lecz dostosowuje go do naczynia, w którym się znajduje.

W astrologii żywiołowi temu odpowiadają znaki Raka,

Skorpiona i Ryb. Dla wolnomularzy pełni ona trzy główne

funkcje symboliczne: jest źródłem życia, środkiem służącym

do oczyszczenia i żywiołem regenerującym. S∴ Mainguy

zwraca uwagę, że woda to substancja, która jest czynnikiem

erozji. „Z upływem czasu daje sobie radę z najtwardszymi

górami”. Ponadto odpowiada ona pracy czeladnika, który

przechodzi od pionu do poziomu dzięki znajomości siebie

samego i poznaniu Wszechświata. 

PRÓBA OGNIA – OCZYSZCZENIE PSYCHE

„A

by móc ujrzeć Królową Piekieł, czyli prawdę, która

skrywa się w jego wnętrzu, wtajemniczony musi

przekroczyć potrójną ognistą przestrzeń. […] Inicjo-

wany przebywa w kręgu ognistych płomieni (codzienne

namiętności) – nieparzących, lecz napełniających go do-

broczynnym ciepłem, które wydzielają” – w ten tajemniczy

sposób br∴Oswald Wirth tłumaczy w pierwszym tomie

La Franc-maçonnerie rendue intelligible à ses adeptes, na czym

polega trzecia świątynna podróż, a czwarte żywiołowe

oczyszczenie.

Podróż ta odbywa się w zupełnej ciszy i w spokoju.

Oczyszczenia ogniem dokonuje się na Wschodzie nieopo-

dal pulpitu jałmużnika. Podróż ta zapowiada wielki pokój

wewnętrzny, do którego dąży mistrz wolnomularz i który

być może pewnego dnia uda mu się osiągnąć, jeśli będzie

potrał zachować bezstronność i umiar w każdej rzeczy.

„Ta ostatnia podróż – zauważa S∴ Mainguy w swoim dziele

poświęconym symbolice wolnomularskiej – odpowiada

prawdziwej inicjacji tego, który dzięki swojej pracy i wy-

trwałemu poszukiwaniu okazał się zdolnym odnalezienia

Drogi Środka, mistrzostwa we wszelkich rzeczach”.

Ogień, który tradycyjnie przypisany jest do triady

astrologicznej Barana, Lwa i Strzelca symbolizuje dla

wolnomularzy zapał, zaangażowanie, entuzjazm, lecz uczy

również zachowania umiaru. Dlatego na jej końcu recy-

pient słyszy głos Czcigodnego Mistrza przypominający mu

o Złotej Regule Etycznej, którą odnajdujemy w różnych

religiach i systemach etycznych świata, a która brzmi:

„Nie czyń innym tego, czego nie chcesz, by czynili tobie”.

PRÓBA ZIEMI – OCZYSZCZENIE

MATERIALNE

rzywykliśmy w lożach do mówienia o trzech podróżach,

tymczasem profan w rzeczywistości wykonuje cztery

podróże. Pierwsza, o której zapominamy – prowadzi z Izby

Rozmyślań do drzwi Świątyni.

Podczas tej pierwszej podróży dokonuje się oczyszczenie

przez żywioł ziemi (w astrologii odpowiadają mu znaki

Byka, Panny i Koziorożca). Jest ono symbolicznie oddane

przez akt odebrania mu „metali”, czyli rzeczy (za wyjątkiem

obrączki), które „świecą zwodniczym blaskiem”.

Opisując podróże i oczyszczenia kandydata, nie sposób po-

minąć pitagorejski Tetraktys, trójkąt składający się z dziesięciu

punktów, który, jak czytamy w Żywocie Pitagorasa Porriusza,

„nosiw sobie korzenie i źródło wiecznej natury”. W trakcie

inicjacji kandydat poprowadzony jest w podróż zewnętrzną,

która odzwierciedla tę zapowiedzianą w Izbie Rozmyślań za

pośrednictwem alchemicznej formuły V.I.T.R.I.O.L.– podróż

w głąb siebie. Podróże, które odbył w Świątyni, pomagają mu

uzmysłowić sobie swoje niedoskonałości i ograniczenia, lecz

wskazują mu również nowy kierunek, w którym powinien

podążać, jeśli chce stać się prawdziwym Inicjowanym.

Pomóc Inicjowanemu w tym może znany z kart Świętych

Ksiąg Wielki Snks Tetramorfa, który szepcze mu do

ucha cztery magiczne czasowniki: „Wiedzieć, odważyć

się, chcieć i milczeć”.

Cz∴B∴ Dawid Steinkeller

Wielka Loża Kultur i Duchowości

* U Jules’a Bouchera znajdujemy informację, że fr.louveton(„wilczek”), czyli dziecko Wtajemniczonego lub Wtajemniczonej wchodzą do

Świątyni z czarną prześwitującą chustą na głowie, nie zaś z opaską nieprzepuszczającą światła. Br∴ Boucher tłumaczy to tym, że „Wolno-

mularstwo jest już [wilczkowi] częściowo znane” i tym, że „nie przychodzi on wprost z profańskiego świata”, zob. J. Boucher,La Symbolique

maçonnique, Paris 1948, s. 41. 

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

ażde z dziesięciorga dzieci

w wieku 9-13 lat wykony-

wało krótki utwór na forte-

pianie, po czym następowała lekcja

z mistrzem. Wszystko to na oczach

zachwyconej publiczności. Czemu

zachwyconej? Bo mogła obserwować

niezwykły przepływ wiedzy, energii,

kunsztu i doświadczenia między ma-

estro a młodym i niewinnym adeptem

muzyki klasycznej. Lang Lang to nie-

zwykła osobowość. Człowiek, który

uczy całym ciałem – gestykulując,

śpiewając, żartując, pouczając, dając

żywe przykłady, czasem parodiujące

pomyłki ucznia. Jakie to jest inne od

mechanicznego wielogodzinnego po-

wtarzania gam, którego zresztą nie

sposób pewnie uniknąć…

Relacja mistrz – uczeń kwitła w in-

dywidualistycznej klasycznej Grecji.

Uczniów mieli nie tylko Sokrates, Pla-

ton i Arystoteles, ale również dziesiątki

innych lozofów, którzy przyjmowali

na naukę młodzieńców z dobrych do-

mów i nauczali sztuki retoryki i innych

dyscyplin lozocznych osobistym

przykładem. Grecy wiedzieli, że oso-

bisty przykład i indywidualna relacja

nauczyciel – uczeń są niezbędne w wy-

chowaniu. Pamiętajmy, że wówczas

celem nauki było nie tyle zrealizowanie

określonego programu czy przekazanie

konkretnych treści, ale kształtowanie

człowieka, który myśli i działa zgodnie

z określonymi kanonami.

Uczniów miał też Jezus, jeszcze je-

den nauczyciel „totalny”, uczący tak

naprawdę sobą samym, podobnie jak

to robią od wielu wieków mistrzowie

zen, tak jak ten z przypowieści, którą

przytoczyłam na początku.

Również w rzemiośle i sztukach

pięknych mistrzowie przekazywali

sekrety warsztatu kolejnym pokole-

niom uczniów. Tak również dzieje

się w wolnomularstwie. Masoneria

nawiązuje do swych cechowych, ope-

ratywnych korzeni. Wiedzę o tym,

jak zbudować katedrę, zdobywało się

nie na politechnice, ale na placu bu-

dowy, zaczynając od prostej obróbki

kamienia i zdobywając kolejne stopnie

wtajemniczenia w relacji z mistrzami

warsztatu. Gdy udawało się osiągnąć

wymagany poziom umiejętności, moż-

na było wyruszyć w podróż już jako

czeladnik i poznawać bardzo różnych

mistrzów na całym świecie, by któ-

regoś dnia wreszcie stworzyć własną

„master piece”. Zostać mistrzem.

Zwróćmy uwagę, że odkąd edukacja

stała się masowa, zmieniła się jej natura.

Szkole współczesnej bliżej do fabryki

z jej liniami produkcyjnymi niż do staro-

greckich szkół lozocznych czy klaszto-

rów zen. Z jednej strony jest to ogromne

osiągnięcie, które pozwala na dzielenie

się dorobkiem ludzkości na skalę po-

wszechną, ale z drugiej strony stało się

to kosztem indywidualności i personali-

zacji całego procesu. Mamy normy, testy,

programy nauczania, brakuje jednak

czasu i przestrzeni na bardziej ulotne

aspekty uczenia się, w którym nie tylko

przyswajamy informacje, ale również

dokonujemy reeksji. Przeżywamy coś.

Doskonalimy się również jako ludzie.

Masoneria jest tym miejscem, gdzie

uczeń ma możliwość powrotu do tego

zapomnianego, archaicznego sposo-

bu edukacji, w której nie zbiera się

ocen i nie poprawia klasówek. Uczeń

ociosuje swój kamień, obserwując

swoich mistrzów, którzy są bardzo

różni i pokazują, że wolnomularzem

można być na bardzo wiele sposobów.

Tutaj wszystko jest symbolem, a miara

postępów jest niejednoznaczna.

Zakończę anegdotą Antoniego de

Mello:

Entuzjastycznie nastawiony mło-

dy człowiek, który właśnie ukoń-

czył kurs hydraulika, został zapro-

wadzony nad wodospad Niagara.

Podumałnad nim chwilę irzekł:

– Myślę, żepotraę tonaprawić.

Niektóre rzeczy najlepiej zostawić

wspokoju. #

Deska wygłoszona podczas prac

Sz∴L∴ Wolność Przywrócona na

Wsch∴ Warszawy jesienią 2016 r.









- Mistrzu, co robiłeś zanim stałeś się oświecony?

- Nosiłem wodę i rąbałem drewno.

- A co teraz robisz, gdy już jesteś oświecony?

- Noszę wodę i rąbię drewno.

MISTRZ I UCZEŃ

S ... A L E K S A N D R A E . W Y S O C K A

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

N O W E B U D O W Y

więtokrzyscy adepci Sztuki Królewskiej podjęli już

taką próbę prawie dwieście lat temu; wtedy jednak

na przeszkodzie stanął dekret carski, rozwiązujący

bractwa masońskie na terytoriach pozostających pod

berłem Romanowów. W wolnej Polsce w ślady przodków

w fartuszkach poszła grupa sióstr i braci zamieszkujących

m.in. Kielce, Skarżysko-Kamienną i Radom. Po kilku latach

wytężonej pracy w lożach warszawskich DH, gdzie uzyskali

stopnie mistrzowskie, doprowadzili ponad rok temu do

powołania w Kielcach Trójkąta, na patrona którego wybrali

właśnie generała Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza.

Ten wybitny żołnierz, bliski współpracownik Józefa Pił-

sudskiego, twórca Służby Zwycięstwu Polski (przekształ-

conej później w ZWZ/AK), był jednocześnie zasłużonym

wolnomularzem, współzałożycielem polskiej masonerii

mieszanej. W uzasadnieniu decyzji znalazło się odniesienie

do legionowej tradycji Kielc, ale także do specycznego

połączenia cnót obywatelskich i patriotycznych z ogrom-

ną radością życia, odwagą przełamywania społecznych

i obyczajowych schematów oraz śmiałością poszukiwań

ezoterycznych – czyli cech, które postać generała sym-

bolizuje w sposób doskonały, a które, jak podkreślono, są

też bliskie założycielom warsztatu. Warto podkreślić, że

w ich gronie znaleźli się między innymi ocerowie w stanie

spoczynku i weterani Armii Krajowej.

o miesiącach intensywnego „ciosania kamienia”, doko-

nywanego zarówno w warszawskich, jak i krakowskich

lożach DH, a także podczas spotkań kieleckiego Trójkąta

– i po spełnieniu kolejnych wymogów formalnych wynika-

jących z Konstytucji Międzynarodowej zakonu – w grudniu

2016 roku został podpisany wniosek o powołanie w Kiel-

cach pełnoprawnej loży. Został on już w styczniu 2017

roku zaakceptowany przez Radę Najwyższą DH w Paryżu;

nowy warsztat otrzymał wówczas Chartię i kolejny numer.

Od tego momentu ruszyły jeszcze intensywniejsze prace

przygotowawcze – od inicjacji nowych adeptów i ćwiczeń

rytuału po przygotowanie i wyposażenie odpowiedniego lo-

kalu. Efektem tych wysiłków było ustalenie daty ceremonii

Zapalenia Świateł Sz∴L∴ Michał Tokarzewski-Karaszewicz

właśnie na 8 kwietnia. Udział w uroczystości zapowiedzieli

dostojnicy zakonu Le Droit Humain; zaproszeni zostali

także przedstawiciele lóż współpracujących z Federacją

Polską DH oraz siostry i bracia zaprzyjaźnieni ze święto-

krzyskim środowiskiem wolnomularskim.

ŚWIATŁO DLA

LOŻY W KIELCACH



∴L∴









P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

siążka podzielona jest na pięć

rozdziałów. W pierwszym,

zatytułowanym WOLNO-

MULARSTWO, mamy pomieszczo-

ne deski: Czym jest wolnomularstwo;

Zrozumieć wolnomularstwo; Harmonia,

równowaga, doświadczenie; Słowo i mil-

czenie w loży; To, co nas łączy – Egregor

loży; Dewiza wolnomularska WOL-

NOŚĆ, ROWNOŚĆ, BTERSTWO.

Rozdział drugi poświęcony jest

symbolom i symbolizmowi. Oto ty-

tuły desek: Wolnomularski symbolizm

i symbole; Symbolizm podróży do Izby

Rozmyślań; Symbole i alegorie proce-

su inicjacji; Pierwsze szkolenie ucznia

– istota; Symbolika loży; Obraz loży,

czyli świat uczniowskich symboli; Inne

symbole i alegorie w rytuale i tradycji;

Pisanie desek symbolicznych; Aklamacja

i okrzyk szkocki – uzze, uzze, uzze;

Trzy lary loży.

W rozdziale trzecim pt. WOLNO-

MULARZ mówi się o Tajemnicy wol-

nomularskiej (z aneksem – Tajemnica

w dobie internetu); o Obowiązkach

wolnomularza i Odpowiedzialności

w wolnomularstwie.

Rozdział czwarty pt. NIE BÓJMY

SIĘ SYMBOLU BOGA składa się

z dwóch desek: cytatów ze stanowisk

ocjalnych oraz rozprawki zatytuło-

wanej identycznie jak cały rozdział.

Ostatni, czyli rozdział piąty – T-

DYCJA I ZASADY – omawia Ryt

Szkocki Dawny i Uznany oraz Old

Charges (Stare Zasady).

* * *

Książkę wsparł osobiście Br∴ Filip,

Wielki Mistrz Wielkiego Wschodu

Polski, a została zadedykowana

Władysławowi Misiunie, „Mistrzo-

wi – Bratu – Przyjacielowi – Na-

uczycielowi dla tych, którzy teraz

uczą, za to, że był, jest i będzie u na-

szego boku w drodze po stopniach

Wschodu”. Na kolejnej stronie druku-

jemy wstęp do tej wielce pożytecznej

publikacji. Czekamy też na zapowie-

dzianą część drugą – podręcznika dla

czeladników wolnomularskich. #

KSIĄŻKA DLA UCZNIÓW

WOLNOMULARSKICH



∴∴



TUTAJ WSZYSTKO JEST SYMBOLEM...





ycie samo w sobie jest wielką ceremonią. Największą

obawę wzbudza uczynienie z niego pustego rytuału.

W pustych rytuałach, które odprawiamy tylko dlatego, że

taka jest tradycja, nie ma Wielkiego Ducha. Wielki Duch

jest martwy. Przetrwać może tylko to, co jest uduchowione.

Wówczas rzeczy same odnawiają się bez końca, są jak kwiaty,

które rozkwitają ciągle od nowa. Tak długo jak żyją korzenie,

wciąż rodzą się owoce. Dzięki temu rytuał, jaki się za nimi

kryje, będzie trwać wiecznie. Kiedy jednak umrze spirit, duch,

umrą korzenie, umrze całe drzewo.

Nigdy nikogo nie naśladuj. Kiedy to robisz, widzisz

tylko plecy tego człowieka i sam nie widzisz zbyt daleko.

Nigdy nie podążaj za żadnym guru! Ale staraj się mieć

kogoś obok siebie. Kiedy Ty się zmęczysz lub potkniesz,

możesz się na nim oprzeć, kiedy on potrzebuje wsparcia,

ma Ciebie. Kiedy ktoś podąża za mną, nie widzę go.

Gorzej – wszystko to, czego nie lubię i nie chcę w swoim

życiu, zostawiam za sobą. Ten, kto idzie za mną nie

dostanie w istocie niczego dobrego. Nawet idąc po czy-

ichś śladach, nie staniesz się nim. Dlatego nigdy nie idź

niczyim śladem! Idź obok niego, idź z nim.

Angaangaq – szaman plemienia Kalaallitów z zachod-

niej Grenlandii.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

ądźmy dumni i świadomi, nie

bójmy się szukać. Poznawajmy

różne tradycje. Posługiwanie

się symbolami gnostyków, alchemi-

ków czy chrześcijan nie czyni nas

gnostykami, alchemikami czy chrześ-

cijanami, tylko ludźmi o szerokich

horyzontach i nieograniczonej wol-

nej myśli. Mamy być wolni – wolni

w sposób świadomy. Taka wolność

jest możliwa tylko w świecie wolnej

myśli. Tylko wewnętrzna moc uzy-

skana przez doświadczenie, utrwa-

lona w podświadomości doprowadzi

do zwycięstwa. Tak samo my, ludzie

wolni, pochylajmy głowy nad Geniu-

szem innych, poznawajmy prawdy

i autorytety, ale w życiu odrzućmy

wszystko, wszelkie dogmaty wiary,

uznane wartości, znane autorytety

i oprzyjmy nasze działanie na mocy,

którą znajdujemy w nas samych, na

istniejących w nas wartościach mo-

ralnych i umiejętności analitycznego

myślenia. Miejmy siłę, by być sobą,

zmieniać siebie i tą zmianą zmieniać

losy świata.

Powstawanie wolnomularstwa lub

powrót wolnomularstwa po latach

wymaga olbrzymiej pracy, dyscypliny

i poszukiwań. Pracując często w pro-

wizorycznych warunkach, powinniśmy

dokładnie wiedzieć, jak wygląda bogato

wyposażona loża, wiedzieć nie tylko,

jak przeprowadzać rytuał, ale przede

wszystkim, dlaczego. Nie mamy stulet-

nich wnętrz, kilku pokoleń poprzedni-

ków, na pracy których moglibyśmy się

uczyć. Dlatego naszym zadaniem jest

szkolić się, zdobywać wiedzę, zrozu-

mieć wolnomularstwo.

Dla każdego, kto poznał wolnomular-

stwo, jest rzeczą oczywistą, że spojrzeń

na masonerię jest dokładnie tyle, ilu

masonów. Można je w różny sposób

pogrupować, biorąc pod uwagę regu-

larność, wzajemne powiązania między

organizacjami, ich oblicze ideowe czy

też ryty, które stosują. Nie zmienia to

jednak faktu, że każdy wolnomularz

reprezentuje własne rozumienie, czym

dla niego jest wolnomularstwo.

Doświadczenia w formie wygłoszo-

nych w lożach desek zebrałem, zredago-

wałem i przekazuję teraz Wam, drodzy

Czytelnicy. Nie jest to podręcznik, nie

jest to ocjalne stanowisko Wielkiego

Wschodu Polski. Jest to zbiór desek,

które pokazują pewne widzenie isto-

ty wolnomularstwa, pokazują idee,

ale nie dają przepisów i instrukcji. Te

teksty mają być ułatwieniem, zachętą

do własnych poszukiwań i własnego

rozwoju. Mają pokazywać wolnomu-

larstwo jako metodę, narzędzie, którym

wykonujemy swoją pracę, a nie efekt

tej pracy. Jeżeli poczujecie potrzebę, we

własnych poszukiwaniach wesprzyjcie

się na zawartej tu treści. Ale poszukujcie

sami, szukajcie w sobie. Ta wiedza jak

boski pierwiastek jest w Was, tylko

trzeba ją obudzić.

Z przeczytanych tekstów, z pytań,

które one zainspirują, ze wspólnych

dyskusji, z przemyśleń i poszukiwań

powstaje uczeń wolnomularski. Jeżeli

za jakiś czas ktoś z Was napisze z peł-

nym zaangażowaniem teksty, które

będą mówiły coś zupełnie innego niż

te tutaj, ale duch pozostanie ten sam, to

znaczy, że korzenie trzymają się mocno

i Wielki Duch otacza nas wszystkich.

Praca ta zawiera deski lóż pracu-

jących w Rycie Szkockim Dawnym

i Uznanym. Ale jej układ i tematyka

powinna zainteresować także ucz-

niów pracujących w innych rytach.

Elementy rytuału, te, które się różnią,

wyjaśnią Wam mistrzowie w lożach,

interpretację symboli, których tu nie

wymieniono, znajdziecie w internecie.

Najistotniejsza jest metoda pracy, spo-

sób wykorzystania narzędzia, jakim

jest wolnomularstwo. A to – niezależ-

nie od rytu – staraliśmy się opisać. Czy

pracujemy nad samodoskonaleniem

duchowym czy społecznym, korzysta-

my z tradycji rycerskiej, ezoterycznej

czy nowoczesnej myśli społecznej, od-

powiedzialność, sposób interpretacji,

sposób pisania desek jest taki sam.

Pamiętajmy, że masoneria jest jak

truskawka. Można wszędzie znaleźć

jej opis, ale nie pozna jej istoty nikt,

kto jej nie spróbował. Prawdą jest tak-

że, że nie można być byłym masonem.

I nie dlatego, że dosięgnie nas zemsta

Zakonu, tylko dlatego że przeżycia, emo-

cje, wrażenia z inicjacji, doświadczenia

lożowego Egregora, zmian, jakie w na-

szym postrzeganiu świata nastąpią w nas

samych pod wpływem wolnomularskiej

metody, pozostaną w nas na zawsze.

Mam nadzieję, że pełniejsze zro-

zumienie metody wolnomularskiej

pozwoli zwiększyć Wasze przeżycia,

pogłębić emocje, utrwalić egregor.

Bo nie kto inny tylko my sami wzięli-

śmy na siebie obowiązek zbudowania

w sobie Świątyni, zbudowania w sobie

przestrzeni wolnej, moralnej i światłej

myśli. Stworzenia w sobie świadome-

go Wolnomularza. #

NIE BÓJMY SIĘ

SZUKAĆ











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

34 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

OSOBLIWY SPÓR Z XVI W.

MNEMOTECHNIKA

I WOLNOMULARSTWO

B R ... A N D R Z E J K A Z A N O W S K I









SZTUKA PAMIĘCI









W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Przedmiotem sporu był sposób uczenia się na pamięć,

czyli mnemotechnika. Aleksander Dicson (pod włas-

nym nazwiskiem i pod pseudonimem Heius Scepsius)

opisywał i zalecał „pamięć sztuczną”, czyli starożytną metodę

opartą na uporządkowanych obrazach. Jego przeciwnik,

G.P.(tak podpisywał się Guglielmus Perkins) uznawał jedynie

dialektyczną metodę postępowania, czyli uporządkowanie

i logiczny rozbiór rzeczy. Zgodnie z nauką Piotra Ramusa głosił

on, że uczenie się na pamięć polega na myślowym dzieleniu

rzeczy i składaniu jej z powrotem, w naturalnym porządku.

SZTUCZNA PAMIĘĆ

walczana przez Perkinsa „sztuczna pamięć” oparta była

na koncepcji loci i imagines, czyli „miejsc” i „obrazów”.

„Obrazy” to wyobrażenia symbolizujące rzeczy, które

mamy zapamiętać, na przykład sprawę dotyczącą handlu

morskiego może symbolizować kotwica, a kwestie wojenne

jakaś broń. Zalecano, by układać obrazy w określonej ko-

lejności. Służyło do tego kojarzenie ich z „miejscami”, czyli

kolejnymi elementami jakiegoś skądinąd znanego zbioru –

z reguły pomieszczeń budynku. Wędrując w wyobraźni po

takim budynku, przypominamy sobie kolejne wyobrażenia

i w konsekwencji rzeczy z nimi związane. Legendarnym

wynalazcą tej metody był poeta Symonides z Keos, który

zidentykował ciała zabitych, na których zawalił się strop

w sali biesiadnej, gdyż pamiętał, gdzie kto siedział. Wy-

nalazek sztuki pamięci przypisuje się też Demokrytowi.

Uczył jej sosta Hippiasz, negatywny bohater dialogów

Platona. Jednym z mistrzów sztuki pamięci był Metrodoros

ze Skepsis (to do niego odwoływał się pseudonim Dicsona

Heius Scepsius). Ten grecki poeta, przyjaciel króla Pontu

Mitrydatesa VI Eupatora, wykorzystywał 360 miejsc, na

które podzielił 12 znaków Zodiaku (Yates przypuszcza, że

wykorzystywał wyobrażenia symbolizujące 36 dekanatów,

w których wyróżnił po 10 miejsc w każdym).

W późniejszych wiekach pamięć sztuczna stanowiła

jeden z pięciu działów retoryki, zaliczanej do sztuk wy-

zwolonych – z gramatyką i dialektyką wchodziła retoryka

w skład triwium (kwadriwium tworzyły nauki o liczbach:

arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia). Starożytne

źródła wiedzy o mnemotechnice to właściwie tylko frag-

menty trzech łacińskich dzieł o retoryce: anonimowego

podręcznika dla Hereniusza (Ad Herennium), rozpra-

wy Cycerona O mówcy i tekstu Kwintyliana Kształcenie

mówcy. W średniowieczu rozbudowywano, czy też raczej

odtwarzano tamtą wiedzę mnemotechniczną, streszczając

i uzupełniając zawarte w tych dziełach zasady tworzenia

wyobrażeń i miejsc oraz publikując gotowe zestawy tych

ostatnich. Obok budynków stosowano tam wyobrażenia

sfer kosmicznych (w tym Nieba, Piekła i Czyśćca), system

znaków Zodiaku i alfabety wizualne (te ostatnie pomagają

wyobrazić sobie litery i liczby za pomocą wyobrażeń osób

i przedmiotów).

Obecnie różne warianty metod loci i images przedstawiane

są przez takich autorów jak Tony Buzan, Derren Brown,

Harry Lorayne, Dominic O’Brien. W latach dziewięćdzie-

siątych ubiegłego wieku pojawiły się konkursy i estradowe

pokazy szybkiego zapamiętywania, których uczestnicy

(w tym wymienieni powyżej autorzy) korzystają właśnie

z takich metod.

PAMIĘĆ A WYOBRAŹNIA

odstawę „pamięci sztucznej” stanowi posługiwanie się

wyobraźnią, zwłaszcza wzrokową. Od starożytności

łączy się wyobraźnię z wrażeniami zmysłowymi: w ujęciu

Arystotelesa wyobrażenia są przywoływaniem wrażeń,

odciśniętych w zmysłowej (niższej) części duszy. Pamięć

jest przechowywanym zbiorem wrażeń. Pamięci nie można

więc sobie poprawić ani wzmocnić, bo podatność duszy na

odciskanie się wrażeń i czas ich zacierania się są jej cechą

wrodzoną. Natomiast można doskonalić przypominanie

sobie. Jest ono – jak to później sformułuje św. Tomasz

z Akwinu – czynnością wyższej części duszy (czyli rozu-

mu), która posługuje się wyobraźnią, a więc zdolnością do

odtwarzania wrażeń i myślenia za ich pomocą (stąd jeszcze

Arystoteles twierdził, że można myśleć tylko za pomocą

wyobrażeń: nihil potest homo intelligere sine phantasmate).

Wykorzystywanie wyobraźni w sztuce pamięci nie było

akceptowane przez uczniów Ramusa. Perkins skierował

przeciw Dicsonowi trzy argumenty. Po pierwsze, zarzucał

mu zagmatwany styl. Po drugie, tworzenie wyobrażeń pod-

nieca namiętności, co jest naganne moralnie. Jest bowiem

ożywianiem pamięci za pomocą podsycania w sobie złych

skłonności. Po trzecie, wykorzystanie loci i images obciąża

umysł i pamięć, bo trzeba zapamiętać jeszcze miejsca

i wyobrażenia, a nie tylko samą sprawę.

Natomiast Dicson uważa metodę ramistyczną za płytką,

a samego Ramusa ośmiesza w swoich dialogach: karykaturą

Ramusa jest w nich Sokrates, pokazany jako stereotypowy

Grek, czyli ktoś płytki i kłótliwy. Stawiany jest też zarzut

trony sporu: Aleksander Dicson (1558–1604), szkocki pisarz i dyplomata, oraz jego

rówieśnik William Perkins (1558–1602), purytański teolog z Cambridge, którego

książki sprzedawały się lepiej niż dzieła samego Kalwina. Dicson jest ezoterykiem, ucz-

niem Giordana Bruna. Perkins to ramista, zwolennik Piotra Ramusa, a zatem entuzjasta

logiki i przeciwnik lozoi scholastycznej, osobisty wróg Arystotelesa. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

36 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

poważniejszy: taki Sokrates nie zajmuje się szukaniem

drogi do Boga. Bowiem za pomocą wyobrażeń (wbrew

zarzutom, które w innym miejscu stawia kalwiński iko

noklasta Perkins) można odnaleźć ślady Boga w świecie.

Wyobraźnia stała się magicznym instrumentem do ujmo-

wania rzeczywistości. Aleksander Dicson jest bowiem

neoplatonikiem.

NEOPLATOŃSKA TEORII PAMIĘCI

eoplatonizm renesansowy był złożonym ruchem

myślowym, który starał się dostrzegać jedność świata

i wyciągał z tej przesłanki wnioski, prowadzące do uzna-

nia wzajemnych związków wszystkich jego elementów,

a zatem do możliwości wykrywania niewidzialnych wpły-

wów (np. astrologia) oraz oddziaływania na świat przez

operacje magiczne. Poza tym neoplatonizm, podobnie jak

sam Platon, miał inny niż Arystoteles pogląd na pamięć

i naturę umysłu: wiedzy nie czerpie się ze zmysłowych

doświadczeń, dokonując uogólnienia i wypracowując

dzięki temu pojęcia ogólne. Wiedzę czerpie się z pamięci.

Z przypominania sobie idei, które już w sobie nosimy i które

zapomnieliśmy. Platon był wrogiem mnemotechniki jako

sztuki zapamiętywania stereotypów i naśladowania rzeczy

realnych (mimesis), schematów retorycznych dających się

bezmyślnie zastosować do wielu sytuacji, niezależnie od

ich treści. Zamiast mimesis proponował anamnezę, czyli

przypominanie sobie zatartego śladu idei.

Wyobraźnia grała u neoplatoników inną rolę niż u Arysto-

telesa. Wedle Stagiryty z wyobrażeń korzysta się dlatego, że

człowiek jest słaby, bo zmysłowy, i należy liczyć się z jego

słabością. Arystoteles dopuszczał takie ustępstwo wobec

natury człowieka, a Platon był mu całkowicie przeciwny.

Jednak dla neoplatoników renesansowych wyobraźnia staje

się narzędziem o wiele wspanialszym. Pozwala mikrokos-

mosowi odzwierciedlić w sobie makrokosmos. Człowiek

jest boski i jest w stanie zapamiętać cały Wszechświat,

wchłonąć makrokosmos w swój mikrokosmos, spogląda-

jąc na niego z góry, czyli od strony pierwszych przyczyn.

Jedną z realizacji takiej wizji świata był „Teatr Pamięci”

Guilia Camilla, przesiąknięty hermetyzmem (a Marsilio

Ficino przetłumaczył już traktat Hermes Trismegistos)

i chrześcijańskim ujęciem kabały (co wiąże się z postacią

Pico della Mirandoli).

Czym była więc dla nieoplatoników sztuka pamięci? Wy-

daje się, że hermetyści Odrodzenia nazywali „mnemotech-

niką” pewien wyobrażony schemat opisujący główne idee

tworzące świat, poukładane hierarchicznie, a pamięciowe

opanowanie tego schematu uważali za „przypomnienie

go sobie” – w związku z tym uczyli się go stopniowo na

pamięć, uważając jednocześnie, że jest to jedyna wiedza,

która będzie im naprawdę potrzebna. Tak rozumianą

„mnemotechnikę” nazywano „sztuką okrągłą”, w przeci-

wieństwie do zwykłej, tradycyjnej techniki wykorzystywa-

nia miejsc i wyobrażeń, co z kolei określano jako „sztukę

kwadratową” (Yates tłumaczy te terminy skojarzeniami

odpowiednio z kulą czy sferą niebieską oraz z charakterem

miejsc w systemie mnemonicznym, które są najczęściej

prostopadłościennymi pomieszczeniami).

ZWIĄZKI ÓWCZESNEGO

WOLNOMULARSTWA Z

MNEMOTECHNIKĄ

czenie zapamiętywania, jako umiejętności ściśle zwią-

zanej z organizowaniem swojej wiedzy i tworzeniem

sobie obrazu świata, było – co może nieco dziwić współczes-

nego człowieka – ważną częścią działalności renesansowych

„odnowicieli” różnej miary i kierunków. Niewątpliwie objęło

także powstające wtedy wolnomularstwo. I to zarówno

pośrednio – ze względu na związek wolnomularzy z neo-

platonizmem, w którym mnemotechnika odgrywała ważną

rolę z powodów podanych wyżej, jak i – bezpośrednio!

Historyczne związki neoplatonizmu renesansowego

i wolnomularstwa są znane. Frances Yates pisze o uprawia-

niu hermetycznej odmiany sztuki pamięci, czyli „sztuki

okrągłej” przez sympatyków katolicyzmu, gromadzą-

cych się w tajnych stowarzyszeniach religijnych oraz

powstających właśnie stowarzyszeniach wolnomularzy

i różokrzyżowców.

Informacje o związkach między postaciami tamtych

epok podaje w swej książce Cracking the Freemason’s Code

Robert L.D. Cooper, wolnomularz i kustosz Scoish Ma-

sonic Museum and Library. Przynajmniej jeden uczestnik

sporu z 1584 roku miał styczność z wolnomularzami. Zda-

niem Coopera, Alexander Dicson był obecny na dworze

JakubaI Stewarta (jako króla Szkocji Jakuba VI); król

ten uczył się mnemotechniki, a jego nauczycielem był

William Fowler. Ten z kolei znał się zawodowo z Willia-

mem Schawem, który jako Mistrz Prac i Wielki Strażnik

(Master of Works and General Warden) był autorem tzw.

Statutów Schawa. Schaw był szambelanem królowej Anny

(Anny Duńskiej) w czasie, gdy Fowler był jej sekretarzem.

Wspólnie też towarzyszyli królowi w podróży do Danii

w 1589 i 1590 roku.

Hermetyści Odrodzenia nazywali

„mnemotechniką” pewien wyobrażony

schemat opisujący główne idee tworzące świat,

poukładane hierarchicznie, a pamięciowe

opanowanie tego schematu uważali za

„przypomnienie go sobie” – w związku z tym

uczyli się go stopniowo na pamięć, uważając

jednocześnie, że jest to jedyna wiedza, która

będzie im naprawdę potrzebna.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Można też zgodzić się z Cooperem, gdy ten przypuszcza,

że wolnomularze znali i stosowali mnemotechnikę „kwa-

dratową”, czyli klasyczną, opartą na systemie miejsc i wy-

obrażeń. W swoich statutach Schaw nakazywał lożom, by

upewniały się, że ich członkowie biorą udział w corocznym

egzaminie pamięciowym (i nałożył kary pieniężne za każdy

błąd!). Niewątpliwie wprowadził praktykowanie uczenia

się na pamięć wśród szkockich kamieniarzy (choć możliwe,

że stosowano to i wcześniej). Sztuka pamięci mogła być

użytecznym narzędziem do utrzymywania sekretu przed

niemasonami, służąc zwłaszcza do pamięciowego opano-

wania rytuału. Niemożliwe też – twierdzi Cooper – żeby

wolnomularze, jeśli stosowali system miejsc i wyobrażenie

budynku, posługiwali się inną budowlą niż Świątynia Króla

Salomona. Świątynia ta musiała być mnemoniczną matrycą

dla zapamiętywania rytuału.

MNEMOTECHNIKA – TEMAT DLA

WOLNOMULARSTWA WSPÓŁCZESNEGO?

emat mnemotechniki wydaje się interesujący dla

wolnomularzy z trzech powodów: dostarcza pewnej

perspektywy patrzenia na symbole wolnomularskie, wska-

zuje na niektóre źródła uprzedzeń antymasońskich oraz

– co chyba najistotniejsze – wiąże się z innymi tematami

rozważanymi przez wolnomularzy współczesnych.

• Symbole wolnomularskie można widzieć jako obrazy

mnemoniczne. Nie mają przecież natury przedmiotów

kultu, a w ich interpretacji dopuszcza się swobodną grę

wyobraźni, z której jednak nie wynika nic poza zapamię-

taniem tych treści, które są przekazywane adeptom ustnie.

Symbol ma być dopasowany do przekazywanej treści,

żeby lepiej o niej przypominał, a nie żył własnym życiem,

nasuwając skojarzenia niezgodne z nauczaniem Mistrzów.

Nie można zostać masonem przez samo kontemplowanie

symboli masońskich, gdyż są one tylko znakami treści,

która musi być przekazana w inny sposób.

W wolnomularstwie zawsze znajdowało się miejsce dla

swego rodzaju „ramizmu”. Część uczniów zawsze próbuje

się wydostać z okowów atmosfery sacrum, powstającej

podczas obcowania z symbolami, i skupić wyłącznie na

problematyce etycznej i społecznej. Przypomina to pury-

tańskie obrazoburstwo Perkinsa i jego poczucie, że pewne

rzeczy są zbędne i tylko niepotrzebnie obciążają pamięć.

Z drugiej strony wolnomularz może interpretować symbol

dowolnie, łącząc go z własnymi skojarzeniami i z symbolami

wziętymi z zupełnie innych kontekstów, do czego nawet

jest zachęcany. Takie podejście byłoby niemożliwe, gdy-

by symbol wolnomularski był traktowany jako świętość,

od której się nie można dystansować i manipulować nią

w wyobraźni.

Wolnomularstwo używa symboli w inny sposób niż inne

systemy religijne i światopoglądowe. Wydaje się nawet –

gdy patrzymy z zewnątrz – karykaturą i przedrzeźnianiem

religii, a także parodią szkoły lozocznej, bo obok wiedzy

i racjonalnej reeksji wprowadza do swych spotkań obrzę

dy, sakralizowane symbole i zachowania rytualne, których

zresztą część masonów nie traktuje poważnie. A dostrze-

żenie w tych symbolach wyobrażeń mnemonicznych jest

uzasadnione, także historycznie. Takie podejście nie osłabi

ich oddziaływania na tych, którzy je szanują, a być może

pozwoli lepiej je zrozumieć tym, którzy odnoszą się do

nich z nieufnością.

• Uprzedzenia wobec wolnomularzy, przynajmniej

niektóre, mogą być zrozumiane dzięki znajomości zasad

mnemotechniki. Uprzedzenia te, przenoszone późnej

na wolnomularstwo, dotyczyły renesansowych adeptów

nauk tajemnych. Podejrzewani byli oni o rozpustę i kult

bożków, co może być stronniczą interpretacją korzystania

ze zmysłowych, poruszających obrazów mnemonicznych.

Dysponowanie metodycznie kształconą pamięcią dawało

wrażenie nadludzkości i korzystania z sił demonicznych,

czyli przymierza z diabłem. Nauczana przez nich mnemo-

technika, mając być jedynie treningiem zapamiętywania,

okazywała się pretekstem do poznawania wieczystej prawdy,

organicznego porządku łączącego wszystkie części Wszech-

świata. Uczeń mnemotechniki konstatował, że (cytując za

Yates, s. 152) „do starych butli po sztuce pamięci nalano

musującego wina okultystycznej lozoi renesansowej,

rozwijającej się prężnie w szesnastowiecznej Wenecji”.

Kulturowe działanie na społeczeństwo

kształtuje zawsze pewną mentalność,

pewien ideał i realny wzorzec życia.

Teraz prawie każdy człowiek ma dostęp

do wiedzy encyklopedycznej –

co jest oczywiście kontynuacją idei i pracy

ancuskich encyklopedystów.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

38 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Zaskoczenie i rozczarowanie takiego ucznia przynosiło

czasem mordercze skutki. Śmierć Giordana Bruna nastąpiła

wskutek denuncjacji możnego szlachcica, Giovanniego

Mocenigo, który zaprosił go do Wenecji, utrzymywał

go i płacił mu za naukę... mnemotechniki (sic!), ale bez

efektów, natomiast poznawaniem porządku świata nie był

zainteresowany. Warto przypomnieć, że Giordano Bruno

spłonął na stosie jako heretyk 17 lutego 1600 roku w Rzy-

mie, na Campo de Fiori, natomiast Piotr Ramus, hugenota,

zginął w Paryżu podczas Nocy św. Bartłomieja, 26 sierpnia

1572 roku, czyli dwanaście lat przed sporem z 1584 roku,

prawdopodobnie zabity podczas modlitwy. Do jego śmierci

przyczyniło się być może nie tyle wyznanie jako takie, ile

spór z profesorem medycyny Jacquesem Charpentierem,

obrońcą arystotelizmu.

• Inne tematy: Mnemotechnika wiąże się z centralnym

dla wolnomularstwa zagadnieniem rozwoju ludzkości.

Pokazuje, że pewne strategie postępowania (jak technika

uczenia się) wykształcają pewne umiejętności i nawet

wpływają na rozwój osobniczy, także mózgu; z kolei za-

niedbanie pewnych praktyk powoduje zmiany w sposobie

myślenia, co dotyczy nie tylko pojedynczego człowieka,

ale całej kultury. Tak więc również starożytną metodę

pracy umysłowej, jaką była m.in. „pamięć sztuczna”, można

traktować jako wywieranie wpływu na kierunek rozwoju

biologicznego człowieka. Współczesna masoneria może

te techniki badać, a także propagować, oddziałując w ten

sposób na społeczeństwo.

Kulturowe działanie na społeczeństwo kształtuje zawsze

pewną mentalność, pewien ideał i realny wzorzec życia.

Teraz prawie każdy człowiek ma dostęp do wiedzy ency-

klopedycznej – co jest oczywiście kontynuacją idei i pracy

francuskich encyklopedystów. Może ją łatwo uzyskać,

jeśli tylko potra się technicznie posługiwać Internetem.

Technologia informatyczna (komputerowa, a przedtem

znaki rysunkowe, pismo alfabetyczne, papier, druk etc.)

oczywiście udostępnia rzeczy przez kogoś zapamiętane

całej ludzkości, zastąpiła konieczność samodzielnego

gromadzenia wiedzy. Łatwiejsze korzystanie z wiedzy

innych umożliwiło postęp nauki i techniki. Ale trzeba

zadbać o mądre korzystanie z możliwości tworzonych

przez obecne technologie. Inaczej nie będzie ona dobrze

wykorzystana, wiele możliwości zostanie zmarnowanych,

na przykład wiele razy się będzie robiło to samo, szukało

drugi raz tych samych rozwiązań i zastępowało istniejące

rozwiązania gorszymi. Mogą też nastąpić zmiany w mental-

ności społeczeństwa arbitralnie odrzucające pewną część

wiedzy i dokonań ludzkości, na przykład gdy pojawi się

jednostronnie rozumiana religia lub doktryna lozoczna

albo ekonomiczna, proponująca prymitywnie uproszczone

rozwiązania i negująca wszystko, co się w tym uproszczo-

nym schemacie nie mieści. Dotyczy to również wracania

do rozwiązań, które wydają się absurdalne i staroświeckie,

a które przedstawiane są jako całkiem realne i mogą wywo-

łać straszliwe skutki – na przykład odpowiedzialność karna

i cywilna za każde spędzenie płodu albo za cudzołóstwo,

próbę samobójstwa czy za fakt bycia dzieckiem nieślubnym.

* * *

Frances Yates, opisując spór z 1584 roku, ukazuje ana-

logie między różnymi przeciwieństwami: klasyczną

i nowoczesną (ramistyczną) sztuką pamięci, aprobatą

i odrzuceniem cielesności, kultem obrazów i ikonoklazmem,

Arystotelesem i Platonem, katolicyzmem i kalwinizmem.

Człowiek współczesny nie jest wolny od tych przeciwieństw,

które niekiedy przybierają nawet podobną postać.

Masoneria, jak i mnemotechnika, są częścią podskórnego

nurtu w kulturze, kontestującego główny nurt i odwołu-

jącego się do wyidealizowanej tradycji, a czasem stając

się komercyjną ciekawostką. Nauczanie mnemotechniki

jest przykładem handlowania towarem, którego wartości

się nie zna. Dostępne książki i kursy z reguły zawierają

te same wiadomości, a ich praktyczne wykorzystanie

wymaga relacji uczeń-mistrz i własnego doświadczenia,

które nie zawsze taki mistrz posiada. Z drugiej strony

mnemotechnika, zwłaszcza w postaci wędrowania po

obrazach mnemonicznych Pałacu Pamięci, może być

traktowana jako sposób dostrajania się do świata, także

poprzez realizowane na sposób wolnomularski rytuały.

Okazuje się więc, że spór o metody uczenia się na pamięć

– albo o sposoby posługiwania się wyobrażeniami – dotyczy

zagadnień samodzielności myślenia i poznawania, wad

i zalet polegania na sobie i korzystania z doświadczenia

innych, wzmacniania własnych narządów lub korzystania

z zewnętrznych protez. Są to zagadnienia dyskutowane pod

szyldem mnemotechniki w starożytności, średniowieczu

i renesansie. Pozostają aktualne także współcześnie.

Br∴ Andrzej Kazanowski

Deska wygłoszona 19 listopada 2016 r.

w trakcie praca Sz∴L∴ Jan Henryk Dąbrowski

na Wsch∴ Warszawy.

Literatura:

Cooper, Robert L.D., Cracking the Freemason’s Code: e

Truth About Solomon's Key and the Brotherhood, Rider,

London 2006.

Yates, Frances Amelia, Sztuka pamięci, przeł. Witold Rad-

wański, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.

Masoneria, jak i mnemotechnika,

są częścią podskórnego nurtu w kulturze,

kontestującego główny nurt i odwołującego

się do wyidealizowanej tradycji, a czasem

stającego się komercyjną ciekawostką.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

N A S I W I E L C Y

Zdawałoby się, że o Dąbrow-

skim i Wybickim powiedzia-

no już wszystko, biografie zaś

obydwu działaczy, opracowane przez

Jana Pachońskiego i Władysława

Zajewskiego, niewiele mają sobie

równych w historiografii epoki.

A jednak wciąż jeszcze w życiory-

sach tych dwóch postaci są szczegóły

słabo znane, pisze się o nich też nie-

wiele – bardziej ze względu na brak

przekazów źródłowych niż z chęci

zadośćuczynienia obowiązującym

dziś oficjalnym tendencjom.

Wspominając o wolnomularskich

powiązaniach Dąbrowskiego i Wybic-

kiego, należy pamiętać o szczególnie

wyeksponowanej w Legionach Pol-

skich we Włoszech symbolice ma-

sońskiej. Faktem jest, że główne hasła

rewolucji francuskiej (i do dziś obo-

wiązujące w tym kraju): Wolność,

Równość, Braterstwo, a także legio-

nowe „Wszyscy ludzie wolni są bracia”,

wywodzą się z ruchu wolnomularskie-

go, są kośćcem idei masońskiej. W Eu-

ropie przełomu XVIII i XIX wieku,

gdy kształtowały się odmienne od

dotychczasowych modele wycho-

wania i rządzenia państwem, nowe

zasady organizacji systemu władzy

w społeczeństwie obywatelskim – po

prostu niemożliwe było kiero wanie

tymi przemianami bez zaangażowa-

nia w wolnomularstwie. Z czasem

nawet w niektórych środowiskach

zaczęto się snobować na masonerię,

nie wypadało zaliczać siebie do elit

przywódczych społeczeństwa i nie

należeć do którejś z lóż. Ruch wol-

nomularski, niepodporządkowujący

się żadnej władzy totalitarnej czy

JÓZEF WYBICKI

JAKO WOLNOMULARZ

M A R E K R E Z L E R

PRZYPADAJĄCA W 1997 ROKU DWUSETNA ROCZNICA POWSTANIA SŁÓW MAZURKA

DĄBROWSKIEGO SPOWODOWAŁA ZWIĘKSZONE ZAINTERESOWANIE DWOMA GŁÓWNYMI

BOHATERAMI PIEŚNI: GENERAŁEM JANEM HENRYKIEM DĄBROWSKIM I JÓZEFEM WYBICKIM.

JEDNAK NAJWIĘCEJ MIEJSCA – CO ZROZUMIAŁE – POŚWIĘCONO WTEDY SAMEMU UTWOROWI,

NIE DO KOŃCA WYJAŚNIONYM OKOLICZNOŚCIOM POWSTANIA TEKSTU, WRESZCIE RECEPCJI

PIEŚNI LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH W POSZCZEGÓL NYCH ZABORACH.

1. M. Rezler, Mason na czele Legionów. Rzecz o generale Janie Henryku Dąbrowskim. „Wolnomularz Polski” nr 66, 2016, s. 38-41.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

40 N A S I W I E L C Y

absolutnej, niechętnie był widziany

przez władców Świętego Przymie-

rza. Jednak wcześniej, w epoce

napoleońskiej, wolnomularstwo

w zasadzie rozwijało swą działalność

bez przeszkód, nic też dziwnego, że

wszyscy dowódcy legionowi, nie wy-

łączając Dąbrowskiego i Wybickiego,

byli adeptami Sztuki Królewskiej,

symbol wolnomularski umieszczono

na sztandarach legionowych, hasła zaś,

które ożywiały model tam przyjęty,

kontynuowały ów kierunek działa-

nia, aktualne też były jeszcze przez

długie dziesięciolecia. Gwoli spra-

wiedliwości jednak trzeba dodać, że

wśród braci w fartuszkach byli też

dawni legioniści, którzy w czasach

Królestwa Pol skiego przeszli na po-

zycje ugodowe, jak generałowie Józef

Zajączek czy Aleksander Rożniecki.

Przynależność generała Jana Hen-

ryka Dąbrowskiego do masonerii

udowodniona jest bezspornie i na

łamach „Wolnomularza Polskie-

go” była już analizowana1. Nieco

inaczej wygląda sprawa przystąpie-

nia do masonerii Józefa Wybickiego.

Twórca tekstu Pieśni Legionów Polskich

we Włoszech nie guruje w żadnym z za-

chowanych wykazów i wnioski można

wyprowadzić tylko na podstawie jego

działań i wypowiedzi. Najbardziej

miarodajnie wypowiedział się na ten

temat Władysław Zajewski w artyku-

le opubliko wanym w 1972 roku na

łamach gdańskiego miesięcznika

„Litery” (nr 6) i w znanej biograi

Wybickiego.

Pewną wskazówką może być Oko

Opatrzności – według rytuału masoń-

skiego „delta promienista” – umiesz-

czone na pierwszym nagrobku poety

w Brodnicy k. Śremu.

Można przypuścić, że kontakt z wolno-

mularstwem Wybicki nawiązał podczas

studiów w Lejdzie w latach 1770–1771.

Zrażony do osób duchownych po do-

świadczeniach nauki w kole gium jezui-

ckim w Starych Szko tach koło Gdańska

(1755–1763), nie przepadał za kon-

taktami z Kościołem, choć gdy cel był

wspólny, a patriotyczny – nie uchy lał się

od współdziałania. W rezul tacie w czasie

konfederacji barskiej był współpracow-

nikiem biskupa Adama Krasińskiego,

przywódcy ruchu, ale podczas redago-

wania kodeksu Andrzeja Zamoyskiego

stał się obiektem ataków nun cjusza Jana

Andrzeja Archeiego i konserwatywnej

części kleru jako przeciwnik Kościoła.

Naraził się tej instytucji także w 1777

roku, gdy z ramienia Komisji Edukacji

Narodowej przeprowadził rzetelną wi-

zytację Akademii Wileńskiej i ujawnił

nadużycia nansowe zarządzającego

uczelnią biskupa Ignacego Massalskie-

go. Jednak ostatecznie został przekre-

ślony w oczach ówczesnej hierarchii,

gdy w 1820 roku, jako prezes Deputacji

Prawodawczej Królestwa Polskiego,

kon sekwentnie opowiadał się za prawem

do rozwodów. Rozpętana nań wówczas

nagonka prasowa i polityczna zakończy-

ła się wymuszeniem rezygnacji, ostatecz-

nie zaś w dużym stopniu przyczyniła się

do śmierci senatora woje wody w 1822

roku i jego cichego pogrzebu. Dodajmy,

że choć krytycznie ustosunkowany do

ludzi w sutannach, pozostał Wybicki

człowiekiem wierzącym, a przy tym

oceniającym ludzi po czynach, a nie

ich przynależności społecznej czy po-

litycznej.

Sytuacji tej nie można jednak oceniać

jednostronnie, jako że w końcu XVIII

i na początku XIX wieku w pracach

lożowych uczestniczyło wielu duchow-

nych – często bardzo wysokiego szczeb-

la. Wiadomo też, że Wybicki utrzymy-

wał serdeczne kontakty z czołowymi

działaczami środowisk refor matorskich

i patriotycznych, z których większość

była wolnomularzami, zwłaszcza ze

Stanisławem Kostką Potockim. Tajne

prace wykonywane przezeń po 1795

roku w Paryżu (zwłaszcza zlecona mu

przez prezydenta Dyrektoriatu Barra-

sa lustracja korespondencji polskiej

i rosyjskiej) sugerują przynależność

Wybickiego do masonerii francu-

skiej, dowodu jednak na to nie ma.

Najbardziej „wolnomularski” jawi się

Wybicki jednak jako autor swych dzieł,

zwłaszcza opublikowanych w 1775 roku

Myśli politycznych o wol ności cywilnej. Za

życia autora nie opublikowano innej

pracy Wybickiego, zatytułowanej Ciem-

nota – przesąd – uprzedzenia, którą

po raz pierwszy w 1959 roku przedsta-

wił Adam Lewak na łamach „Przeglądu

Humanistycznego” (nr 4), opatrując

tekst komentarzem krytycznym.

Rękopis opracowania powstał przy-

puszczalnie w latach 1780–1789, a więc

w przeddzień bądź w pierwszym okresie

prac Sejmu Wielkiego i kształtowa nia się

myśli zawartych później w Konstytucji

3 Maja. Charakterystyczny jest w nim

zdecydowany nurt antykościelny i po-

tępienie „sojuszu ołtarza z tro nem na

uciemiężenie człowieka”, z wyraźnym

maskowaniem realiów polskich odnie-

sieniami do starożytności i średniowie-

cza. Wybicki wzywa do zmian w ustro-

ju Polski, potępia feudalizm, głosi hasła

demokratyczne. Wtedy, na dziesięć lat

przed uchwaleniem Ustawy Majowej,

były to poglądy rewo lucyjne i rady-

kalne, świadczące o odwadze cywilnej

autora. Ze sposobu ujęcia, argumenta-

cji, stosowanego języka i terminologii

rozpoznajemy tu wręcz „deskę” lożową.

Choć tekst rozprawki jest trudny w lek-

turze, pełen dość zawiłej (typowej dla

tamtych czasów), górnolotnej i napu-

szonej retoryki, pozwala ujrzeć na nowo

sylwetkę Wybickiego – najlepiej też

przemówi on sam, bez dodatkowych

komentarzy. Przy okazji potwierdziła

się zasada, w myśl której nie zawsze

doskonały mówca (a Wybicki do nich

należał), potra swe myśli przelać na

papier w formie zwięzłej, konkretnej,

zrozumiałej dla każdego.

Rękopis rozprawki (24 strony

in folio, za pełnione dwustronnie)

znajdował się w domu Wybickiego

w Manieczkach. W 1813 roku, gdy autor

musiał uciekać na Śląsk przed wkra-

czającymi wojskami rosyjskimi, tekst

został zakopany, potem przechowy-

wany był w dokumentach ro dzinnych

poety i u Czartoryskich, a w latach

1939–1944 w Warszawie. Po 1945 roku

tekst został przekazany przez Czarto-

ryskich do zbiorów warszawskiej

Biblioteki Uniwersyteckiej, gdzie też

nadal się znajduje. Pisownia odpisu

podana jest za wersją Adama Lewa-

ka, wykorzy stano również niektóre

objaśnienia opracowane przez tego

uczonego. Wielokropkami zaznaczono

miejsca nieczytelne lub uszkodzone

w tekście. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2017 • NUMER 70

N A S I W I E L C Y

JÓZEF WYBICKI

Ciemnota – przesąd –

uprzedzenia

(agmenty)

Boski Platonie, chcąc widzieć człowieka wolnym i szczęśliwym, czemuż do swej Rzeczypospolitej stwarzałeś ludzi?

Zostawszy raczej bratem naszym jak stwórcą, dogodniejsze byłbyś nam podał prawdy, jak i kiedy mimo przy wary

nasze, szczęśliwszymi być możem i byłbyś może do masy społeczności cywilnych to zbliżył światło, bez którego tak się

zwykł często sprawować, jakby nie był do wolności stworzony, choć serce mu mówi, że mu przy rodzenie dało ją w dziale.

Ciemnoto! Uprzedzenie! Waszym jest płodem niewola; a ta matką zy cznych i moralnych cierpień człowieka. Te

niezliczone rodzaje obłędów, które hańbą rodzaj ludzki okryły, z jednego nieoświecenia płyną.

Stąd złoto i pendzel dawał ludziom bogów, tak iż ten nawet, co je wyro bił, przed nim klękał. Stąd tyran stworzonych

dla siebie ludzi być mniemał i ludzie go na tron z poklaskiem wiedli. Stąd człowiek w człowieku nie chciał uznać brata;

rodopism [drzewo genealogiczne – M.R.] mazał przyrodzenia [przyrody, natury – M.R.] prawa, a ślepy traf

urodzenia należne cnocie i zasługom osobistym brał miejsce.

Stąd owe radosne wykrzyki pospólstwa, gdy za jego sprawą przyjaciel ludzkości głowę pod kata miecz składał. Arysty-

des nie dla siebie tylko dla ojczyzny żyje. Cnota jest prawidłem życia jego w domu i publiczności. Ciemnota przecie

wygnania jego stwierdza wyrok tak, iż ojczyzna bez Arystydesa, a cnota bez przytułku zostały.

Nie dziwujmy się jednak tak długiemu panowaniu ciemnoty nad stworzeniem rozumnym. W świecie zycznym oddzielił

Stwórca od razu ciemność od jasności, w świecie moralnym tego oddziału w dniach pierw szych człowieka nie dokonał, bo

mu przez rozum zostawił dzielność swojego światła być stwórcą. (...)

Tu jest przyczyna oporem idącego dzieła ku swojej doskonałości. Tu w przedłużonym zamroku nocy niezliczo-

nych potwór wylęgło się plemię, co bólem i hańbą okryło człowieka. Musiało jednak choć z wolna zawiązywać się

rozumu światło, musiało wschodzić, bo ono w porządku stwórczym miało swą kolej. To jest przyczyna tych gwał-

townych wzruszeń, którymi epoki świata moralnego oznaczone widzimy, kiedy ciemność światłu ustępować miejsce

musiała. Ten jest widok opinii zwycięskiej, kiedy przez przygotowane w ubiegłych czasiech prawdy biegu oświecenia

w następnych wiekach żadna moc ludzka wstrzymać nie mogła. Toż jest dlaczego mniemać nie możem, że rewolucje,

dla dobra ludzkości wypadły, temu się tylko dniu należą, w którym się poczęły, nasienie ich w odległych rzucone były

wiekach, krzewiło się i następnym dojrzały podało owoc. (...) Tak właśnie i w moralnym świecie, w przejściu pokoleń

licznych, rozum skupia światło, zbiera prawdy, oświeca umysł, rozpala serce do cnoty, a gdy już dusz miliony jego dojrza-

ły ogniem, z nagła razem z wiedzą łączą się cząstkowe i wole, i zdania, i siły tak, iż ich zawiązanej opinii powszechnej

żadna potęga pokonać nie potra. Wówczas rozum, tak jak słońce, w całym swym blasku wschodzi i świat moralny oświe-

ca. A choć znowu czasami, jak na tę kulę ognistą i na niego cień zaćmienia rzuca ziemia, nie przeto jego gasi ognie i w nocy

czarnej na zawsze zamyka człowieka. Znowu po zachodzie zorza jutrzenka dzień mu obiecuje świetny.

Takie w dziejach ludzi widzimy stopniowanie światła, walczącego z ciem nością, nie skarżmy się na ten krok tępy, który

nasz rodzaj do szczęśliwości pro wadzi. Jeżeli światu zycznemu wzrost powolny oznaczyła natura, nierównie opieszalszym

rzeczy obrotem moralnemu wymierzyć mogła dojrzałość. (...)

To nie jest natury, ale człowieka utworem, jakkolwiek przeto okropne są te prawdy, śledźmy je aż w pierwszych naro-

dów źródłach. Przebieżmy najsławniejsze niegdyś społeczności cywilne, aż do naszej epoki; w tej lo zocznej podróży,

widząc ustawiczne walki ciemnoty z jasnością, obaczymy zarazem zyskiwany stopniami zwycięstwa Cnoty i Światła...

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

42 N A S I W I E L C Y

(...)

Dochodźmy, co się w innych zakątkach świata działo, kiedy w najsłyn niejszych narodach pierwszych taka była postać

moralna człowieka. Rzucone na niego uważając uprzedzenia i ciemnoty sidła, zda się, iż ludzie w stada bydląt

zamienionymi być mieli... Tak chciało tyraństwo, lecz nie tak chciał Ojciec natury.

Na próżno siliła się potęga tronu i ołtarza zakryć przed okiem naszym światło, wyprowadziła go ręka niewidzialna na

światło. Tyrany, ciało jest pod władzą naszą. Duch pana nie ma. Na ziemi wnet w dniach pierwszych spo łeczności cywilnej

wyniesiona w górę przez Chaldejczyków wieża była cechą [dowodem – M.R.] myślenia i rozumowania człowieka; nie

była ona tej dumy dziełem, jaką jej przyznać chciano, do wyniesienia się tam aż gdzieś pod niebo. Ten lud najpierw

oświecony nie był tak głupi. Ale ten mur zbudowany oznacza kolebkę nauk i krok pierwszy stworzenia rozumnego ku

samemu oświeceniu. Nie mając, jak my, szkieł zbliżających przedmioty, wynieśli jak mogli najwyżej budowę, aby do

niezliczonych światów i kuł ognistych nad ich głowami zawieszonych, oko zbliżyć mogli. (...)

Owszem, nigdy przesąd i uprzedzenie w takim krwi zatopię i na tylu trupa zwłokach tronu sobie nie wyniosły,

jak kiedy tej krzyżowej rzezi, krucjatą nazwanej, dokonały. Zdało się, iż Europa, mówił współczesny pisarz, z swo-

ich fundamentów wyrwana, zawalić Azję miała. Tak było po tężne ramię tego, co śmiał do ciemnoty wybluźnić,

że na ziemi jako następca Syna Boskiego władał i za jego sławę, za jego grób i kolebkę, świętą wojnę ogłaszał. Dwa

wieki blisko wyprowadzali papieże na pożogi i mordy pod naczelnictwem pielgrzymów i mnichów chrześcijanów

i nieledwo dwa milio ny zagubili ludzi w tej okropnej rzezi. Wściekłe bestie cechowali krzyżem morderców za spra-

wę Chrystusa, którego nauka ugruntowała się na pokoju i miłości bliźniego. Zarażali ziemię wszystkiego rodzaju

rozpustą i rozwią złością w imię Tego, co na moralności rodzaju ludzkiego chciał odrodzić szczęśliwość.

Krucjata, dzieło papieżów i mnichów, wszystkich krwiożerczych, bestiów wściekłością swoją przeszła dzieje.

Nie można nawet długo nad nią się zastanawiać, ba nie tylko wszystkie zmysły, ale nawet oddech się traci za-

party w piersiach żalem i podziwieniem!! Cóż powiesz, że nie tą krwią jeszcze syty fanatyzm! Południowe wówczas

prowincje Francji nią się dla Niego zalać musiały. Dominik, co go nazywali świętym, na czele tej krucjaty europej-

skiej, z krucyksem w ręku Albijczyków, czyli miasta Albi obywateli, za przeciwną w religii opinię mordował, piekł

i wieszał... Lała się krew lat 20 i stosy nie gasły. Wodzono na powrozie możnych i ubogich, obnażonych na

pokutę i dyscyplinowano. Dobywano miasta i wyrzynano cokolwiek w nich żyło.

Wściekły Dominik wołał, że Bóg oddzieli na sądzie swoim prawowier nych katolików od heretyków... Zgrozo!

Ten, co zabijał, śmiał jeszcze wiel kiego Boga wzywać imię, co stworzył wszystko. Rozbójnicy papiescy! Wyście to

ojcowie ateuszów... Któż chciał wierzyć w Boga, któregoście wy wzy wali... Tak chciał Rzym, co chciał panować nad

światem. Otoczył się pułkami mnichów, których ślubem było pierwszym, natury człowieka się wyrzec... Tych horda

w czarnych, kawowych i białych kolorach po ziemi rozsypana jak gdzieś karawan wiozła towarem niebo i piekło.

Ale że ciemność miała ich otaczać, by poznanymi nie zostali, wynaleziono ku ich obronie po raz pier wszy inkwi-

zycję... nazwaną świętą... To jest wynaleść rozumiano więzienie na myśl człowieka... Głupcy! cóż jest, coby ducha

zamknąć mogło. Tym czasem biblię nawet, tę księgę, jak sami powiedzieli z nieba dla zbawienia nam daną, czytać

zakazano. Głupcy! odbierzcie rozum, wydrzyjcie serca, a wten czas człowiekowi dopiero swoje poznawać i czytać

prawa zakażecie. (...)

Filozofio! Twoja to moc twórcza odradza duszę, ty odwiecznego pilnu jesz porządku, spieszysz się dać pomoc

człowiekowi, kiedy go już ciemnota w bydlę lub nieczułej bryły zamienia ciało; skąpa jesteś w wydawaniu twych

obrończych dla nas płodów. Każdy wiek jednak nimi pocieszasz... dałaś naj dawniejszym Zoroastrów, Konfucju-

szów, Sokratesów i Cyceronów. Dałaś później Koperników, Galileów i Bakonów. Kazałaś nas oświecać Lockom,

Kartezjuszom, Leibnitzom.

Pozwoliłaś czytać przyrodzenia księgę, dla prawideł cywilnych Montesquieu i Bekarym natchnęłaś niebie-

skim moralności duchem Fenelonów.

Po niezliczonych światach i kulach ognistych, tajnymi ścieżkami wodziłaś Newtonów. Nieznajomym dotąd językiem

kazałaś do nas mówić Rousseau’m. I aż te geniusze szczęśliwe i lekkie pióra Volterów ważnymi rozpuściłaś prawdy, a dziś

ponad lodowatemi gdzieś z północy brzegi, ogniem swym stwórczym umysły Kantów rozgrzewasz. #

Podał do druku Marek Rezler

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

N A S I W I E L C Y

tworzone na Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku

Królestwo Polskie, choć było częścią impe-

rium rosyjskiego, to dzięki nadaniu mu

bardzo liberalnej (jak na ówczesne czasy)

konstytucji, cieszyło się dużą autonomią.

Zwłaszcza jego początkowe lata to czas

ożywionego życia gospodarczego,

naukowego i kulturalnego, w tym

rozwoju prasy.

Dużą rolę w powstawaniu i re-

dagowaniu ówczesnych tytułów

prasowych odegrali wolnomu-

larze. Z inicjatywy Aleksandra

Chodkiewicza z loży Izis powstał

w 1815 roku „Pamiętnik Warszaw-

ski” – a jego wydawanie nanso-

wali także bracia lożowi Józef Za-

wadzki i Natan Majer Glücksberg.

Wolnomularzami byli również obaj

kolejni redaktorzy Feliks Bentkowski

i Kazimierz Brodziński. W „Pamiętniku”

publikowało wielu braci, m.in. Stanisław

Kostka Potocki, Ludwik Osiński, Aleksander

Chodkiewicz, Antoni Gliszczyński, Bruno Ki-

ciński. „Pamiętnik” był pierwszą na ziemiach

polskich prezentacją koncepcji liberalizmu.

Przedstawiciele polskich lóż wolnomularskich aktyw-

nie uczestniczyli także w redagowaniu czasopism

specjalistycznych, które zaczęły się wówczas pojawiać.

Były to choćby „Dziennik Zdrowia dla Wszystkich Sta-

nów” (1801–1802) – Leopold Lafontaine; „Tygodnik

Muzyczny” (1820–1821) – Karol Kurpiński i Ludwik

Letronne; „Pamiętnik Rolniczy Warszawski” (1817) –

Józef Dionizy Minasowicz, jak również „Momus”

(1820–1821) i „Potpourri” (1821) jedne

z pierwszych polskich pism satyrycznych

– Alojzy Fortunat Żółkowski.

Wśród redaktorów-wolnomularzy

szczególnie wyróżniał się Bruno Ki-

ciński, członek loży Polacy Zjedno-

czeni, w której pełnił m.in. funkcję

architekta i pieczętarza. Bruno Ki-

ciński uważany jest za pioniera

dziennikarstwa politycznego i pub-

licystyki literackiej oraz twórcę

pierwszego polskiego koncernu

prasowego. Należał do jednych

z pierwszych polskich obywateli

ziemskich – jak został zresztą okre-

ślony w spisie lożowym – parających

się zawodowo redagowaniem prasy.

rodził się 7 października 1794 roku

(choć różne źródła podają także rok

1796 lub 1797) w Lachowicach koło Stryja.

Jego ojcem był Pius Kiciński, szef gabinetu

króla Stanisława Augusta, poseł na Sejm Czte-

roletni, senator-kasztelan Królestwa Polskiego (w 1806

roku uzyskał od cesarza Austrii Franciszka, jako dawny

kasztelan, tytuł hrabiowski), a matką Franciszka z Cie-

ciszowskich, spokrewniona z Joachimem Lelewelem.

Z tym ostatnim Kiciński utrzymywał zresztą później

kontakty listowne.

BR... BRUNO KICIŃSKI

– HRABIA REDAKTOR

B O G U M I Ł M . W O  N I A K O W S K I

















P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

44 N A S I W I E L C Y

Ojciec postarał się, by Bruno otrzymał staranne wykształ-

cenie. Nauki pobierał najpierw w Łucku, a od 8. roku życia

w wiedeńskim eresianum. Następnie kontynuował w ko-

legium pijarskim w Warszawie. Będąc uczniem tej szkoły,

podjął pierwsze próby literackie, m.in. dokonał przekładu

fragmentu Przemian Owidiusza, jak też wydał przeróbkę

znanej i popularnej ówcześnie powieści awanturniczej

o Rinaldo Rinaldinim.

d młodzieńczych lat wyróżniał się niepospolitą indy-

widualnością. Przebywając w początkach 1816 roku

w interesach we Lwowie, potrał zmobilizować wokół siebie

literatów galicyjskich i wywalczyć zgodę władz austriackich

na wydawanie polskiego czasopisma literackiego „Pamiętnika

Lwowskiego”. Powróciwszy do Warszawy, wstąpił do Szkoły

Prawa, nawiązał kontakt z gronem młodzieży interesującej

się literaturą, polityką i problemami społecznymi. Grupa

ta stała się pierwszym w Polsce salonem liberalnego dzien-

nikarstwa. Należeli do niej m.in. Antoni Gorecki – poeta-

-żołnierz, Józef Brykczyński – autor ciętych felietonów pod

pseudonimem Bywalec, wolnomularz; Teodor Morawski

– wydawca, wolnomularz; Ferdynand Chotomski – poeta,

tłumacz, publicysta; Dominik Lisiecki – dziennikarz, poeta,

wolnomularz; Franciszek Salezy Dmochowski, wydawca,

publicysta, inicjator kolportażu taniej książki.

zasopisma wydawane przez Kicińskiego można podzie-

lić na dwa rodzaje – czasopisma literacko-rozrywkowe

„Tygodnik Polski i Zagraniczny”, „Wanda”, „Pamiętnik Za-

graniczny”, oraz społeczno-polityczne „Gazeta Codzienna

Narodowa i Obca”, „Kronika Drugiej Połowy 1819 Roku”,

„Orzeł Biały”.

„Tygodnik Polski i Zagraniczny” (1818–1822) zyskał rangę

wyjątkowego zjawiska w dziejach polskiej prasy literackiej.

Był to tytuł znakomicie redagowany, wiele pomysłów pod-

noszących atrakcyjność pisma pochodziło z aktualnego

repertuaru europejskiego dziennikarstwa: ilustracje, nuty,

moda, „rozrywki umysłowe”. Pod wpływem sugestii Lelewela,

Kiciński zmienił tytuł na „Tygodnik Polski”, a od połowy

1820 roku pojawiła się ostatnia jego mutacja „Wanda. Ty-

godnik Polski Płci Pięknej i Literaturze Poświęcony”, uka-

zujący się do 1822 roku. „Wanda” była jednym z pierwszych

pism polskich przeznaczonych dla kobiet. Obok artykułów

o tematyce czysto kobiecej i materiałów rozrywkowych

(tłumaczenia powieści) zamieszczano krótkie omówienia,

a niekiedy obszerniejsze recenzje nowości wydawniczych

i teatralnych oraz poezje.

śród pism informacyjno-politycznych na szczególną

uwagę zasługuje „Gazeta Codzienna Narodowa

i Obca” (1 października 1818 – 19 maja 1819) – pierwszy

w Królestwie dziennik polityczny. Pismo to, współreda-

gowane z J. Brykczyńskim oraz T. Morawskim, repre-

zentowało poglądy skupionego wokół Kicińskiego grona

młodych literatów i dziennikarzy działających w różnych

warszawskich związkach młodzieżowych tajnych i jawnych.

Gazeta wyróżniała się dużym formatem oraz przejrzy

stym łamaniem. Wychodziła sześć razy w tygodniu. Miała

wyodrębnione działy tematyczne – wiadomości krajowe

i zagraniczne, a na końcu każdego numeru repertuar teatru

i prognozę meteorologiczną. W okresie największej popu-

larności jej nakład osiągnął niespotykaną jak na ówczesne

czasy liczbę 1600 egzemplarzy.

Gazeta wsławiła się wieloma kampaniami w obronie

swobody myśli, druku oraz respektowania zasad Konsty-

tucji Królestwa Polskiego. Można ją uznać za emanację

programu parlamentarnej opozycji liberalnej, tzw. Kali-

szan, z braćmi Niemojewskimi na czele. Początkowo miała

poparcie również prorządowych liberałów. Została nawet,

na wniosek Prezesa Senatu Królestwa Polskiego Stanisława

Kostki Potockiego, zwolniona od cenzury prewencyjnej.

Jednak już po kilku miesiącach pierwsza padła oarą

nowego dekretu prasowego z maja 1819 roku, zaostrzają-

cego rygory cenzuralne, kontrasygnowanego przez tegoż

Potockiego, co wyraźnie wskazywało na odchodzenie od

zasad liberalizmu.

ajgłośniejszą akcją w obronie wolności wypowiedzi,

która zresztą przyczyniła się bezpośrednio do cen-

zorskich szykan, było wystąpienie przeciwko policyjnemu

zakazowi żywego reagowania w teatrze. Zakaz ten pojawił

się jako ocjalna „odpowiedź” na wygwizdanie na jednym

ze spektakli aktorki francuskiej, faworyty Nowosilcowa.

Zaczęły się wówczas ukazywać teksty w obronie wolności

słowa, a co za tym idzie zapisów obowiązującej konstytucji.

W jednym z takich tekstów Ignacy Kochanowski pisał:

„Konstytucja nie jest dziełem rządu, ale rząd dziełem

konstytucji” oraz „jeżeli konstytucję sam naród sobie

przybrał, również rząd nie może jej naruszać bez ubliżenia

narodowi, jako jej twórcy”.

Walka redaktorów z władzami Królestwa o respektowanie

obowiązujących praw skończyła się niestety zakazem wy-

dawania gazety. Kiciński postanowił jednak kontynuować

działalność w powołanej na jej miejsce „Kronice Drugiej

Połowy Roku 1819”, a następnie w „Orle Białym”.

Kronika była pismem nieperiodycznym, wychodziła naj

pierw dwa, a następnie cztery razy w tygodniu, swoim

wyglądem przypominała bardziej wydawnictwo zwarte niż

typową gazetę. „Orzeł Biały” ukazywał się 3 razy w tygodniu,

uzyskał ponad 500 prenumeratorów. Na jego łamach starał się

Kiciński (mimo cenzury) przemycać propagandę liberalną,

podtrzymywać tradycje patriotyczne, przypominać postać

Napoleona, jak również informować o walkach opozycji

francuskiej. To oczywiście bardzo drażniło władze Królestwa,

co było widoczne przy częstych ingerencjach cenzorskich,

które spowodowały zamknięcie i tego tytułu.

Niestrudzony Kiciński doceniał jednak znaczenie nowo-

czesnej prasy i jej siłę oddziaływania, i w 1820 roku założył

zupełnie innego rodzaju wydawnictwo – gazetę informacyjną

„Kurier Warszawski”, który stał się najtańszym pismem in-

W O L N O M U L A R Z P O L S K I W I O S N A 2 0 1 7 • N U M E R 7 0

N A S I W I E L C Y

formacyjnym Królestwa, skierowanym do szerokiego grona

odbiorców, pochodzących głównie z niższych warstw społecz-

nych. Wychodził sześć razy w tygodniu. Serwis informacyjny

podzielono na wiadomości warszawskie, z województwa

i zagraniczne. Rubryka poświęcona sprawom zagranicznym

składała się wyłącznie z fragmentów prasy zagranicznej,

z podaniem źródła, bez własnych komentarzy. Ze względu

na swój popularny charakter tytuł ten odegrał ważną rolę

edukacyjną. Warto pamiętać, iż „Kurier” ukazywał się aż do

września 1939 roku.

statnim tytułem wydawanym przez Kicińskiego był

„Pamiętnik Zagraniczny” (1822–1823), publikujący

wyłącznie przekłady, we fragmentach, aktualnej literatury obcej.

Narastające, na początku lat dwudziestych XIX wieku na-

stroje niepodległościowe na krótko zbliżyły Kicińskiego do

kół spiskowych, związanych z Walerianem Łukasińskim

(Wolnomularstwo Narodowe, Towarzystwo Patriotyczne).

Jednak narastające sprzeczności między Łukasińskim a Prą-

dzyńskim, jak też sprawy osobiste – małżeństwo z Julianną

Zaborowską, spowodowały, że Kiciński wycofał się z działal-

ności wydawniczej, a z czasem i publicznej. Sprzedał także

swoją drukarnię. Najpierw osiadł w majątku Grochów pod

Warszawą, a następnie, od 1826 roku, w majątku Ojrzeń, gdzie

zajął się własną twórczością poetycką. Na krótko zaktywizował

się jeszcze w okresie powstania listopadowego, m.in. angażując

się jako współredaktor „Polaka Sumiennego”, publikował

w prasie artykuły, wiersze patriotyczne i satyryczne. Zmarł

23 marca 1844 roku w Ojrzeniu koło Ciechanowa.

Bruno Kiciński należał do indywidualności swojej epoki.

Jego wkład w rozwój prasy polskiej w pierwszym ćwierć-

wieczu XIX wieku jest niezaprzeczalny. Wprowadził popularne

gazety „dla każdego”, w swoich tytułach drukował ogłoszenia

reklamowe (co było nowością), stosował nowoczesny kolpor-

taż. Jako jeden z pierwszych płacił autorom honoraria. Można

przyjąć, że dzięki jego działalności wytworzyła się w polskim

społeczeństwie trwała moda na czytanie prasy codziennej

i specjalistycznej. Szkoda, że dzisiaj ta wielce zasłużona postać

dla polskiego dziennikarstwa została zapomniana, o czym

może świadczyć m. in. zaniedbany i wymagający renowacji

nagrobek rodzinny na przykościelnym cmentarzu w Kraszewie

k/Ojrzenia. #

Bibliograa

Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa

1980; Danuta Kamolowa, Bruno Kiciński i jego czasopisma,

„Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1963

nr 3/1; Wiesław Pusz: Bruno Kiciński (1797-1844) w:

Pisarze polskiego oświecenia t. 3, Warszawa 1996; Marian

Tyrowicz, Bruno Kiciński w: Polski Słownik Biograczny t.

XII, Wrocław-Warszawa 1966-1967; Artur Bojarski: Bruno

Kiciński dziennikarz i literat z północnego Mazowsza, „Ma-

zowieckie To i Owo” z dn. 25 maja 2015.











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

46 W N A S T Ę P N Y M N U M E R Z E

y wolnomularze, dążąc do zrozumienia samych siebie

i otaczającego nas świata, staramy się rozbudzać naszą

świadomość, przemieniając bratobójczą nienawiść w brater-

ską miłość. Życzę Wam Drogie Siostry i Bracia, aby nigdy nie

zgasło inicjacyjne światło zapalone w waszych sercach. Oby

trwało światło!

Deska wygłoszona przez s∴ Mówczynię Izis Iusta

podczas uroczystych prac Św. Jana Letniego

LL∴ Prometea i Gaja Aeterna w czerwcu 2016 r.

olnomularz patrzy w lustro, zadając sobie pytanie – kim

jestem? Czasem jest tak, jak w wierszu Tomasza Różyckiego,

że odbicie rozpada się na tysiąc kawałków i bardzo trudno poskła-

dać je od początku. I ten drugi, nowy obraz, nigdy nie będzie taki

sam, jak ten pierwszy.

S∴ Aleksandra E. Wysocka, deska wygłoszona w czasie prac

Sz∴ L∴ Wolność Przywrócona w lutym 2017 r.

oemat Królewski, zwany też Rękopisem Królewskim, stanowi

jedno z najstarszych (ok. 1390 r.) pism dokumentujących tzw.

Stare Obowiązki, regulujące zasady zachowania mularzy operatyw-

nych podczas pracy i odpoczynku, zarówno względem siebie, jak

i osób spoza cechu budowniczych.

Leszek Biały, Filozoa Zabrocka, Słowo wstępu, w: Poemat Kró-

lewski. Wiersz o zasadach moralnych, Szczecin – Poznań 2016 r.

SOLSTYCJUM LETNIE

WOLNOMULARZ

PATRZY

W LUSTRO

POEMAT KRÓLEWSKI