Europejscy muzealnicy

w kolebce wolnomularstwa ��str� 3

Żadnych dogmatów ��str� 7

Wolnomularstwo

musi być odważne ��str� 9

Za Braterstwo

i Siostrzeństwo ��str� 10

Marzy mi się

loża SOLARIS ��str� 11

Pytania, które powinni sobie

zadawać masoni ��str� 13

O humanizm uniwersalny ��str� 14

Sztuka Królewska w świecie

bez królów ��str� 16

„Przegląd” i wolnomularze ��str� 20

10 najbardziej zasłużonych

masonów w dziejach Polski ��str� 24

Konspiratorzy

z ulicy Lekarskiej ��str� 29

Kluby Liberalne ��str� 33

Spowiedź masona ��str� 34

O dwóch takich, co ukradli

gwiazd tajemnice ��str� 35

Przy drzwiach zamkniętych

w Bilbao ��str� 42

Nasi bracia mniejsi ��str� 45

Jesień 2017

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

J U B I L E U S Z

Freemasons’ Hall od strony Great Queen

300 LAT MASONERII

SPEKULATYWNEJ W ANGLII

Europejscy muzealnicy w kolebce wolnomularstwa

B R ... T A D E U S Z C E G I E L S K I

















MMLA – za tym nieco dziwacznym skrótem

kryje się szacowna instytucja, Association of

Masonic Museums, Libraries and Archives in

Europe – Stowarzyszenie Wolnomularskich Muzeów,

Bibliotek i Archiwów w Europie. Aliowane przy Radzie

Europy stowarzyszenie powstało w latach 1988–1989

z inicjatywy Niemieckiego Muzeum Wolnomularstwa

(Deutsches Freimaurermuseum) w Bayreuth oraz Wiel-

kiej Loży Francji (Grand Loge de France, GLdF), przede

wszystkim ludzi związanych z tymi instytucjami: dr.Her-

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4J U B I L E U S Z

berta Schneidera, dyrektora muzeum oraz François

Rognona, Wielkiego Archiwisty GLdF. Jak przeczytać

możemy na stronach internetowych AMMLA, cel stowa-

rzyszenia, które ma charakter profański i nie jest częścią

jakiejkolwiek obediencji czy struktury wolnomularskiej,

„stanowi uczestnictwo i wspomaganie, poprzez edukację,

ułatwienie komunikowania się, koordynację działań – oraz

inne środki – zarządzanie i ochronę dziedzictwa masonerii.

[…] Także informowanie publiczności, masonów i nie

masonów o istnieniu wielu zarówno wielkich, jak i małych

muzeów i bibliotek w Europie, chroniących świadectwa

długiej i bogatej historii wolnomularstwa. […] Większość

[wolnomularskich] muzeów i bibliotek w Europie to człon-

kowie stowarzyszenia” (www. ammla.org). Stowarzyszenie

przestrzega pilnie swojego świeckiego charakteru – nie tylko

dlatego, że znaczna część członków to profanki i profani;

w korespondencji, wystąpieniach publicznych używa się

wyłącznie określenia „koleżanko”, „kolego”.

AMMLA jest organizacją skromną, o prostej strukturze

(jej zarząd tworzą Przewodniczący, Sekretarz i Skarb-

nik), ze statutem mieszczącym się na jednej stronie(!),

z niewielkim budżetem (kilkanaście tysięcy euro), za

to rosnącym z roku na rok zasięgiem terytorialnym oraz

prestiżem. Na jej wzór Amerykanie powołali w 1992 roku

własną organizację pod nazwą e Masonic Library and

Museum Association, MLMA, która na stałe współpracuje

ze starszą siostrą w Europie. AMMLA nie ma, jak dotąd,

stałej siedziby (jej adres pocztowy to archiwum Wielkiego

Wschodu Belgii, w którym pracuje sekretarz i skarbnik

w jednej osobie, Frank Langenaken), nie posiada własnego

czasopisma, lecz publikuje na łamach tytułów wydawanych

przez instytucje członkowskie. Przewodniczącym AMMLA

jest aktualnie François Rognon, który zastąpił zmarłego

w styczniu 2014 roku Holendra, dr. Everta Kwaadgra-

sa, kuratora Wolnomularskiego Centrum Kulturalnego

„Ks.Frederick” w Hadze.

ej aktywność zewnętrzna koncentruje się na organizacji

dorocznego Kongresu, który za każdym razem zbiera

się w innym kraju członkowskim. Jest tradycją, że obrady

Kongresu wpisane są w kalendarz ważnych wydarzeń

związanych z wolnomularstwem. Również w roku bieżą-





Trzy stulecia

angielskiego

wolnomularstwa.





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

J U B I L E U S Z

cym stało się zadość owej zasadzie – i to w sposób wielce

spektakularny. Londyńska konferencja AMMLA (6–9

lipca 2017) wpisała się w ocjalny kalendarz obchodów

300-lecia masonerii angielskiej, na czele których stoi Jego

Królewska Wysokość Książę Kentu, Wielki Mistrz Wielkiej

Zjednoczonej Loży Anglii (UGLoE).

Polska, reprezentowana przez instytucję świecką i za-

razem państwową (pierwszą taką w dziejach AMMLA),

Bibliotekę Uniwersytecką w Poznaniu z jej słynną, liczącą

80 tys. woluminów kolekcją masoników, miała zrazu (od

1994roku) status obserwatora, od kilku zaś lat jest peł-

noprawnym członkiem stowarzyszenia. Przypomnijmy, że

w lipcu 2014 r. kongres AMMLA odbył się w Poznaniu

i Ciążeniu nad Wartą, stając się wydarzeniem – nie tylko

w świecie wolnomularskim. Wielka w tym zasługa kusto-

szów zbiorów masońskich Uniwersytetu Adama Mickie-

wicza: Andrzeja Karpowicza i jego następczyni Juliany

Grażyńskiej. Goście byli pod wrażeniem zarówno wystawy

poświęconej drukom wolnomularskim, zorganizowanej

przez UAM, jak i historycznej oprawy, która towarzyszyła

Kongresowi: pałacom w Ciążeniu i Dobrzycy. Na łamach

prasy wolnomularskiej chwalili znakomitą organizację

spotkania.

Lipcowy Kongres londyński, 27. w historii AMMLA,

uzyskał oprawę na miarę stolicy Imperium Brytyj-

skiego – oraz kolebki wolnomularstwa spekulatywnego.

Uroczyste otwarcie Kongresu w czwartek 6 lipca oraz

drugi dzień obrad w sobotę 8 lipca miały miejsce w salach

recepcyjnych słynnego Freemasons’ Hall przy Great Queen

Street w Londynie. Trzydziestu pięciu przedstawicieli

AMMLA wraz z licznymi osobami towarzyszącymi powi-

tał wysoki ocer obediencji Russell Race, do 2015 roku

Metropolitan Grand Master, czyli zwierzchnik wszystkich

lóż londyńskich. Serwowano znakomite wina musujące

angielskie wygłaszano okolicznościowe toasty, przede

wszystkim zwiedzano wystawę otwartą na trzechsetlecie





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6J U B I L E U S Z

masonerii angielskiej, potem zaś niedostępne na co dzień

Wielką Świątynię oraz lożę Wielkiego Mistrza, księcia

Kentu.

erytoryczne obrady Kongresu miały miejsce dru-

giego dnia, w siedzibie Prowincjonalnej Wielkiej

Loży Middlesex. Niżej podpisany wygłosił referat zaty-

tułowany: W Dolinie Wisły. Wolnomularstwo i jego dzie-

dzictwo w muzeach polskich, 1995–2015 (In the Valley of

the Vistula. Freemasonry and Its Legacy in Polish Museums,

1995–2015), wsparty 66 slajdami dokumentującymi

wspólne osiągnięcia polskich muzealników i wolnomularzy.

Reprezentująca Bibliotekę Uniwersy-

tecką w Poznaniu Juliana Grażyńska

przedstawiła muzyczne zbiory BUP.

Spośród kilkunastu wystąpień uwagę

moją zwróciły referaty poświęcone ra-

towaniu rozproszonych nadal po całej

Europie archiwów i bibliotek (w Rosji,

Polsce i innych krajach) – autorstwa

Norwegów Helge Bjørna Horrislan-

da i Lydera Marstrandera. Pierwszy

z nich, Wielki Archiwista Wielkiej Loży

Norwegii, dopytywał mnie, dlaczego

30 tys. kart personalnych niemieckich

wolnomularzy, opracowanych przez SD

i Gestapo, znalazło się w Archiwum Pań-

stwowym w Szczecinie? Nie ma jednak

prostej odpowiedzi na podobne pytania!

Podczas „okrągłego stołu” na zakoń-

czenie obrad podjęto decyzję, aby

organizację kolejnego Kongresu powierzyć Wolnomu-

larskiemu Muzeum Phoenix na Korfu w Grecji. Kongres

zakończył Gala Dinner w Oriental Club, Statford House,

założonym w 1829 roku klubie ocerów armii brytyjskiej

kończących służbę w Indiach. Ten zabytkowy obiekt należy

do grupy najbardziej ekskluzywnych klubów w Londynie

– toteż obiadowe menu było na miarę tak miejsca, jak i oko-

liczności. Liczna delegacja francuska AMMLA prześcigała

się w komplementach pod adresem kucharzy – sugerując,

że Francuzi winni uczyć się sztuki kulinarnej od Anglików.

Cóż, prawdziwa Entente Cordiale w dobie Brexitu…

TADEUSZ CEGIELSKI



W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

wolnomularstwo.pl: Wielki

Wschód Francji do swoich

trzech podstawowych haseł

Wolność, Równość, Braterstwo

często dodaje dewizę Absolutna

Wolność Sumienia oraz Laickość.

Co sprawia, że laickość jest tak

ważna dla przedstawicieli tego

nurtu wolnomularstwa?

Philippe Foussier: – Znaczenie lai-

ckości wynika z historii Francji. Wol-

nomularstwo w tym kraju od dawna

miało wiele kłopotów z bardzo aktyw-

nym Kościołem katolickim. Pierw-

sze loże na kontynencie powstawały

w latach 1720–1730, zaś pierwsza

papieska bulla potępiająca masonerię

została uchwalona już w 1738 roku.

Watykan wydał od tego czasu bar-

dzo wiele innych bulli, w większości

ekskomunikujących wolnomularzy.

Francuska masoneria, podobnie jak

Republika, musiała znaleźć swoje

miejsce w klimacie silnej wrogości

podsycanej przez Kościół. W wielu

innych krajach tak się nie działo. Tak

więc laickość pojawiła się w XIX wieku

jako forma organizacji politycznej

i prawnej przystosowanej do separacji

NOWY WIELKI MISTRZ

WIELKIEGO WSCHODU FRANCJI

a dorocznym Konwencie Wielkiego Wschodu Francji, odbywającym się w dniach 24–27 sierpnia w Mar-

sylii, nowym Wielkim Mistrzem tej największej na świecie, liczącej ponad 50 000 członków i członkiń,

obediencji liberalnej i adogmatycznej został wybrany Philippe Foussier. Nowy Wielki Mistrz ma 52 lata

(w wolnomularstwie od około 25 lat), z zawodu jest dziennikarzem. Jest również wykładowcą akademickim

(studia dyplomatyczne) oraz działaczem świeckim, byłym przewodniczącym Comité Laïcité République.

Głosowało na niego 33 z 34 uprawnionych do głosowania delegatów. Na stanowisku Wielkiego Mistrza zastę-

puje Christophe’a Habas, który – zgodnie z ordynacją wyborczą Wielkiego Wschodu Francji – mógł pełnić tę

funkcję tylko przez rok, ponieważ był to już szósty jego rok w Radzie Zakonu (przez pierwszych 5 lat pełnił

inny urząd). Philippe Foussier znajduje się obecnie w takiej samej sytuacji i będzie mógł piastować funkcję

Wielkiego Mistrza nie dłużej niż przez rok. Za portalem wolnomularstwo.pl publikujemy rozmowę z nowym

najwyższym dostojnikiem WWF. #

ŻADNYCH

DOGMATÓW!

R O Z M O W A Z P H I L I P P E M F O U S S I E R



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

władz doczesnej i duchowej. Przypo-

mnijmy, że w naszych lożach w poło-

wie XVIII wieku byli księża, pastorzy,

nawet niektórzy biskupi. Masonerii

udało się zgromadzić w swych świą-

tyniach ludzi, których na zewnątrz,

w świecie świeckim wszystko dzieliło:

szlachtę i plebejuszy, ludzi pióra i rze-

mieślników… Wciąż ożywia ją to samo

dążenie do łączenia ludzi.

Czy można więc powiedzieć, że

wolnomularstwo postępowe, jak

Wielki Wschód Francji, ma inne

rozumienie istoty masonerii niż tra-

dycjonalistyczne związane z UGLE

(Wielką Zjednoczoną Lożą Anglii),

według której masonem może być

tylko ktoś wierzący w Boga i nie-

śmiertelność duszy?

– Oczywiście, ma inne rozumienie.

Wynika z tego w szczególności decyzja

z Konwentu w 1877 roku, kiedy to

Wielki Wschód Francji wycofał ze

swych tekstów wszelkie odniesienia do

obowiązku wiary w „prawdy objawio-

ne”, uznając taką wiarę za opcjonalną.

Zachowaliśmy w naszej konstytucji in-

spirowaną przez pastora Frédérica De-

smons następującą formułę: „Uznając,

że wszelkie koncepcje metazyczne

należą do sfery, która podlegać może

wyłącznie indywidualnej ocenie jego

członków, Wolnomularstwo nie przyj-

muje żadnych dogmatów”.

Stąd „schizma” pomiędzy wolnomu-

larstwem adogmatycznym i liberalnym

z jednej strony a masonerią anglosaską

z drugiej. Muzeum Wielkiego Wscho-

du Francji wystawia obecnie listy wy-

syłane przez Obediencje anglosaskie

do Wielkiego Wschodu po 1877 roku,

odmawiające mu przynależności do

masonerii. Od tego momentu adogma-

tyczną i liberalną masonerię należało

uznać za „nieregularną”.

Jak postępowe wolnomularstwo

może wspierać świeckość

społeczeństwa?

– Przede wszystkim poprzez przykład.

Masońskie świątynie są idealnymi mo-

delami społeczeństw. Prace wolnomu-

larskie gromadzą mężczyzn i kobiety

o bardzo zróżnicowanych poglądach

duchowych, lozocznych, kultu-

rowych i nawet opcjach ideologicz-

nych, ale w czasie spotkań nie są oni

nosicielami tych opcji; wchodzą do

masonerii właśnie po to, aby odrzucić

swoje uprzedzenia, odruchy i nawyki

myślowe, a nie jako przedstawiciele

jakiegokolwiek nurtu lozocznego

lub duchowego. Poprzez siłę eman-

cypacyjną, którą stymuluje wolno-

mularstwo, rytualne prace (regularne

spotkania wolnomularskie) są więc

wspaniałym przykładem tego, czym

mogłoby być idealne społeczeństwo

profańskie. Ponadto masoneria, którą

zakwalikowaliście jako postępową,

może rzeczywiście podejmować ini-

cjatywy mające na celu wyjaśnianie,

czym jest laickość: absolutna wolność

sumienia, rozdzielenie spraw ducho-

wych i doczesnych, równość praw

dla wszystkich: wierzących i niewie-

rzących.

Ale poza walką o laickość jest też

inna sprawa, o która powinni dbać

wolnomularze – uniwersalizm odzie-

dziczony po Oświeceniu. W związku

z tym, że prądy polityczne i religij-

ne mają w coraz większym stopniu

tendencję do rozróżniania, dzielenia

mężczyzn i kobiet według ich pocho-

dzenia, koloru skóry czy religii, my

powinniśmy z naszej strony podkreślać

to, co nas łączy w ramach ludzkiej

kondycji. Relatywizm kulturowy, eg-

zystencjalizm, rasizm, etnicyzm, dyfe-

rencjalizm są wrogami Uniwersalnej

Republiki Wolnomularzy, naszej od

trzystu lat istniejącej utopii. Zawsze

staraliśmy się znieść kategorie świata

świeckiego, podczas gdy przed nami

mnożyły się ideologie separacji i po-

działu między istotami ludzkimi.

Rozważmy to na konkretnym,

a ostatnio wzbudzającym

silne emocje przykładzie. Jak

WWF odnosi się do dylematów

współczesnej cywilizacji

zachodniej dotyczących

pretensji niektórych działaczy

muzułmańskich odnośnie do

uwzględnienia specjalnych praw

ich religii?

– Stanowisko wolnomularzy Wielkie-

go Wschodu Francji nie jest zróżni-

cowane w zależności od omawiania

tej lub innej religii. Nie mamy nic

przeciwko religiom, a poza tym ludzie

wierzący są bardzo liczni w naszych

lożach. Co nas jednak mobilizuje,

to właśnie klerykalne roszczenia,

dążące do narzucania swoich norm

w społeczeństwie, które skupia ludzi

wszystkich wyznań oraz wielu w ogóle

niewierzących. Tych ostatnich jest

w naszym kraju większość. We Francji

wiemy, że kiedy laickość się wycofu-

je lub nie jest dostatecznie obecna,

presje klerykalne występują z pełną

energią. Obecnie widzimy ponowne

pojawienie się kontekstu, w którym

naciski religijne są niezwykle silne

w całym organizmie społecznym,

często wyrażane przez fundamen-

talistyczne, a nawet ekstremistyczne

nurty. Mogą one pochodzić z isla-

mu, ale jest to kwestia ogólnej zasa-

dy, aby utrzymać dystans i zachować

tę przestrzeń laickości, to jest to, co

nas łączy, chyba że pozwolimy na li-

cytację pomiędzy różnymi kultami,

które podjęłyby działania, aby osta-

tecznie narzucić (własną) wiarę jako

normę dla wszystkich. Dzisiaj są to

muzułmanie, ale katolicy nie zostają

w tyle. Protestanci lub żydzi mogą być

jutro. Podsumowując, każdy może

swobodnie praktykować swoją wiarę,

ale zasady tego wierzącego nie mogą

być narzucone całemu społeczeństwu.

To prawo określone przez człowieka

musi przeważać w organizacji społecz-

nej i instytucjonalnej. Prawo boskie

wierzący może nakładać sam na siebie

w czasie swojej własnej, osobistej po-

dróży, ale w pełni szacunku, nie może

to w żaden sposób stawać się ograni-

czeniem czy wręcz standardem dla

innych obywateli. W tym kontekście

laicyzm staje się tarczą, która chro-

ni nas od roszczeń duchownych, ale

także chroni każde wyznanie od woli

osoby, która chciałaby ją zdominować.

Bardzo dziękujemy za rozmowę. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

wolnomularstwo.pl: Wielki Wschód Francji określa

siebie jako organizację postępową. Czy mają rację

pewni wolnomularze innych nurtów, którzy mówią,

że oznacza to zerwanie z tradycją 1717 roku?

Christophe Habas: I tak, i nie. Wolnomularstwo liberalne

zerwało z trzema nakazami: niepodejmowania w lożach

tematów religijnych i politycznych, bezwzględnej wiary

w Boga oraz nieuznawania przynależności kobiet. Ale jeśli

masoneria twierdzi, że pracuje dla moralnego i materialnego

doskonalenia społeczeństwa i uznaje się za uniwersalną,

nie może odmówić wstępu połowie ludzkości, wolnomy-

ślicielom, ateistom i nie zastanawiać się nad zagrożeniami

i wyzwaniami dotyczącymi współczesnego społeczeństwa!

Bo o ile wczoraj musiała być konserwatywna, to obecnie

powinna odkrywać nowe formy życia społeczeństwa, by

móc skutecznie troszczyć się o pokój i ludzką godność.

Wolnomularstwo powinno zrzeszać wszystkich tych,

którzy pragną oddawać się w loży reeksji – z pomocą jego

symbolicznych i duchowych narzędzi, lecz także wykorzy

stywać całość dostępnej wiedzy z różnych dziedzin, tak aby

ta reeksja była adekwatna do aktualnego położenia Ludz-

kości. Wolnomularstwo ewoluuje i nie pozostaje w stanie

zamrożenia w formach, które dziś są już nieaktualne.

Jaka jest – 300 lat po stworzeniu pierwszej Wielkiej

Loży w Londynie – rola wolnomularstwa we

współczesnym świecie?

– Według mnie wolnomularstwo liberalne i adogmatyczne

powinno wnosić do życia społeczeństw następujący wkład:

1. Ludzie zżywają się ze sobą w lożach, gdzie panują takie

wartości, jak oarność, szacunek, współczucie, dialog,

zaufanie, gdzie można kultywować wzajemną pomoc

zamiast egoistycznego hiperindywidualizmu, jaki panuje

obecnie w społeczeństwach liberalnych, napędzanego

przez utylitarystyczną i czysto materialistyczną logikę.

2. Loże są miejscem zastanowienia i krytycznej reeksji na

temat wielkich problemów lozocznych (jaki ma być

humanizm jutra?), etycznych (jakie ograniczenia powi-

nien nakładać człowiek na swe działania i technologie?),

naukowo-technicznych (społeczeństwo algorytmiczne,

transhumanizm), ekonomicznych (alternatywy wobec

drapieżnego i nierównościowego ultraliberalizmu), po-

litycznych (jak walczyć z korupcją, ideologizacją świata,

nierównościami, niesprawiedliwością społeczną?)…

Krótko mówiąc, loże wolnomularskie to miejsca, w których

buduje się NOWY HUMANIZM I NOWĄ UTOPIĘ.

3. Aby walczyć przeciwko fatalizmowi tych, którzy nie

chcą już zmieniać świata, trzeba być wizjonerem. Wol-

nomularstwo musi być odważne, śmiałe i innowacyjne,

aby myśleć i działać na rzecz budowy świata bardziej

braterskiego.

Jak wolnomularze Wielkiego Wschodu Francji

reagują na falę populizmu przetaczającą się przez

świat dzisiejszej polityki?

– Musimy zwalczać odrodzenie populizmu i neofaszyzmu,

ale rozumiejąc ich przyczyny, którymi przede wszystkich

trzeba się zająć. Są to m.in. kryzys gospodarczy, polityka

oszczędnościowa, nierówności społeczne, bezrobocie,

uprzedmiotowienie ludzi pracy i słabość klasy średniej,

materialna i moralna korupcja polityków, ich oddalenie od

rzeczywistości, brak wizji przyszłości, podporządkowanie

polityków interesom ściśle ekonomicznym, podporządko-

wanie w równym stopniu zarówno prawicy, jak i lewicy tej

samej kapitalistycznej ideologii. Krótko mówiąc, trzeba

budować na nowo utopie polityczne, miejsce centralne

przyznając kwestiom społecznym.

Jak można rozumieć incydent z 22 marca tego

roku (przypomnijmy, że tego dnia Christophe

WOLNOMULARSTWO

MUSI BYĆ ODWAŻNE

R O Z M O W A Z C H R I S T O P H E ’ M H A B A S E M ,

B . W I E L K I M M I S T R Z E M

W I E L K I E G O W S C H O D U F R A N C J I



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

Habas został zycznie zaatakowany przed siedzibą Wielkiego

Wschodu Francji w Paryżu)?

– Był to akt dokonany przez osobę niezrównoważoną, a szkodliwy

był tu przede wszystkim klimat przedwyborczy, sprzyjający zacho-

waniom skrajnym.

Jakie relacje łączą Wielki Wschód Francji i polskie wolnomularstwo?

– To zarówno więzy historyczne, jak i wielka bliskość we wspólnej

pracy na rzecz humanizmu nowego oświecenia, wolności, braterstwa,

solidarności, laickości i powszechnego pokoju.

Bardzo dziękujemy za rozmowę. #

a masońskim nieboskłonie rozbłysła nowa gwiazda.

Jest nią Sz∴ L∴ Utopia, która pracuje w ramach

obediencji Wielka Loża Kultur i Duchowości (GLCS)

na Wsch∴ Paryża-Levallois pod numerem 28. Nazwa

loży została zaczerpnięta z tytułu dzieła Tomasza Morusa

i podkreśla jej związek z pierwszą lożą GLCS – omas

More, jak i polską lożą GLCS – Erasmus Roterdamus,

pracującą na Wsch∴ Ustronia. #Utopia

hristophe Habas ma 51 lat, jest neu-

roradiologiem, szefem działu diag-

nostyki obrazowej w paryskim szpitalu

L’hôpital des Quinze-Vingts. W sierpniu

2016 roku został wybrany na Wielkiego

Mistrza Wielkiego Wschodu Francji – naj-

większej liberalnej obediencji na świecie

(ponad 50 000 członków).

Rozmowa została opublikowana 14 lipca

2017 r. na portalu wolnomularstwo.pl #

Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

ZA BRATERSTWO I SIOSTRZEŃSTWO

UTOPIA

NA WSCH∴ PARYŻA –

NOWA LOŻA GLCS

olnomularstwo.pl opublikowało 5 sierpnia 2017r.

następującą notatkę: „W Warszawie odbyło się

zorganizowane przez Radę Najwyższą Polski spotkanie

dotyczące historii Rytu Dawnego i Uznanego w Polsce,

a także debata dotycząca jego podstaw ideowych wy-

rażonych w Deklaracjach z Lozanny (1875) i Genewy

(2005). W spotkaniu wzięli udział członkowie Polskiej

Jurysdykcji RSDiU związanej z Wielkim Wschodem

Polski, członkinie struktur wyższych stopni związanych

z Wielką Żeńską Lożą Francji oraz Suwerenny Wielki

Komandor Suwerennego Kolegium Rytu Szkockiego

Belgii, brat Henri Miller 33′. Jest to adogmatyczna

jurysdykcja Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego

związana z Wielkim Wschodem Belgii”.

Tyle wolnomularstwo.pl. Jako uczestniczka dodam,

że dyskusja była żywa, emocjonalna, miejscami kon-

trowersyjna. Najwięcej emocji wzbudziła kwestia

równouprawnienia kobiet w masonerii, zwłaszcza

wyższych stopni. Ciekawe było spojrzenie belgijskie na

to zagadnienie, które różniło się od naszych polskich

doświadczeń. Dyskutowano także o przemianach glo-

balnych we współczesnym świecie, w tym technologii

i ekonomii, o humanizmie, transhumaniźmie i eko-

humaniźmie. Nierytualne wolnomularskie spotkanie

zakończyła agapa. Ocjalnym toastem wzniesiono

kielichy za Wolność – Równość – Braterstwo/Sio-

strzeństwo.

* * *

29 sierpnia 2017 r., przebywając na dorocznych Między-

narodowych Spotkaniach Stopni Szkockich w Paryżu,

Suwerenny Wielki Wielki Komandor Rady Najwyż-

szej Polski podpisał w imieniu tej jurysdykcji Rytu

Szkockiego Dawnego i Uznanego Traktat Przyjaźni

ze swoim odpowiednikiem z Suwerennego Kolegium

Rytu Szkockiego Belgii. (za: wolnomularstwo.pl) #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

W C Z O R A J – D Z I Ś – J U T R O

o także tradycja humanistycz-

na ze słynnym zdaniem rzy-

mianina Terencjusza, które

legło u podstawy epoki renesansu:

„Człowiekiem jestem, nic co ludzkie

nie jest mi obce”.

Gdy patrzymy na rozgwieżdżone nie-

bo, Solaris kieruje nasz wzrok ku przy-

szłości, ku przeznaczeniu człowieka,

szukającego od zawsze w kosmicznych

przestrzeniach: swoich bogów, swego

losu, ale także swoich sióstr i braci.

To o tym opowiada Solaris, najsłyn-

niejsza powieść polskiego „lozofa

przyszłości”, jak sam mówił o sobie,

Stanisława Lema (1921–2006). Wy-

dana w 1961 roku, należy do klasyki

futurologii światowej. Do tej pory

ukazała się w ponad 30 mln egzem-

plarzy na całym świecie, przełożono ją

na 41 języków; miała trzy ekranizacje

(1970, 1972, 2002). Według licznych

opinii, powieść Lema to najoryginal

niejsze ukazanie innego w światowej

futurologii.

o czyni Ocean, niezrozumiała

Istota na tajemniczej planecie

Solaris? Z najciemniejszych, ukrytych

przed sobą samym tajemnic człowie-

ka tworzy żyjące fantomy, prawdziwe

ucieleśnienie ciemnej strony naszego

JA. Solaris opisuje doświadczenie

transgresji. Otchłań obcości otwiera

się zarówno w Kosmosie, jak i w sa-

mej istocie człowieka. Okazuje się, że

istota człowieczeństwa to cienka war-

stewka sensu pokrywająca tajemnicę.

Czym jest ta tajemnica? Czy jest nią

„zagubione słowo” – jak ukazuje nam

wolnomularstwo? Poprzez inicjacje

w kolejnych stopniach dostajemy

jako masoni wszystkie narzędzia do

zgłębiania tej tajemnicy. Solaris, Loża

Słoneczna to jakby promień światła

skierowany w naszą głębię, rozświetla-

jący ją, pozwalający rozproszyć ciem-

ności. To światło jest jednocześnie

lampą, ale i świetlistym sztyletem,

leczącym rany laserem.

ie znamy chwili, kiedy spotka-

my w Kosmosie inne, myślące

istoty; nasze Siostry i Braci w Inności.

Czy nie jest naszym obowiązkiem być

przygotowanym na ten moment? Czy

nie jest naszym obowiązkiem rozwi-

janie w sobie Człowieczeństwa prze-

kazywanego nam przez pokolenia?

Czy będziemy godni miana Ziemian,

OD KOPERNIKA DO LEMA

MARZY MI SIĘ

LOŻA S O L A R I S

S ... M I R O S Ł A W A D O Ł Ę G O W S K A - W Y S O C K A











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 W C Z O R A J – D Z I Ś – J U T R O

by móc tym Innym powiedzieć za

Kantem: Niebo gwiaździste nade mną,

a prawo moralne we mnie?...

Solaris byłaby lożą – laboratorium;

laboratorium nowych idei – o czym

mówi były Wielki Mistrz Wielkiego

Wschodu Francji Christophe Habas

w rozmowie z portalem wolnomu-

larstwo.pl: „Loże wolnomularskie to

miejsca, w których buduje się NOWY

HUMANIZM I NOWĄ UTOPIĘ”

(str. 10). W swoim artykule na str. 18

wspomina o tym także br∴ Witold

Sokała, Czcigodny Mistrz Sz∴ L∴

Generał Tokarzewski-Karaszewicz

na Wsch∴ Kielc, zastanawiając się,

o czym mogą dyskutować w naszych

czasach wolnomularskie warszaty:

„To bez wątpienia nasz stosunek do

zasobów planety, traktowanych jako

dziedzictwo wszystkich pokoleń, nie

tylko tych żyjących obecnie. To rów-

nież dylematy etyczne, przed który-

mi coraz częściej stawia nas rozwój

technologiczny, szczególnie w obsza-

rze medycyny i biotechnologii. To

pytania o faktyczny kształt naszego

materialnego świata i o nasze miejsce

i rolę w Kosmosie — zwłaszcza, że

jest wysoce prawdopodobne, że już

niebawem nowe odkrycia naukowe

mogą spowodować niejeden szok

i zburzyć nasze utrwalone przez wieki

paradygmaty”.

yskutowali o tych problemach

także siostry i bracia 5 sierpnia br.

w Warszawie (czyt. na poprzedniej stro-

nie), zastanawiając się nad ideowymi

podstawami Rytu Szkockiego Dawnego

i Uznanego. Zwrócono wówczas uwagę

na następujący fragment Deklaracji

Genewskiej, przyjętej na XVIII Między-

narodowej Konferencji RSDiU 7maja

2005 r.: „Jest więc pragnieniem jurys-

dykcji – sygnatariuszy obecnej dekla-

racji przygotowanie tekstu źródłowego

– świadka nowej epoki, który stanie się

punktem odniesienia dla wspólnych

przyszłych działań”.

Od czasu napisania tych słów świat

jeszcze bardziej się zglobalizował i pę-

dzi do przodu z szybkością umożli-

wioną przez zdobycze nowych tech-

nologii. Wspomnianego dokumentu

nadal nie ma. Zatem może nie ma

co czekać? Może trzeba brać sprawy

we własne ręce i czynami wypełnić

tę lukę? I przeprowadzać masonerię

z Przeszłości w Przyszłość, by stała się

inna, choć ta sama zarazem, by świat

z nowymi ideałami nie odleciał nam

w Kosmos, a my nie zostalibyśmy sami

w Świątyni Salomona. Pustej.

Marzy mi się loża SOLARIS…

S∴ Mirosława

Dołęgowska-Wysocka

ZAPALENIE ŚWIATEŁ

eśli to byłaby stolica, można by wspólnie pójść do warszawskiego planeta

rium, by zobaczyć Niebo Kopernika, wyjątkowy Koncert pod gwiazdami,

który odbywa się w każdy piątek o godzinie 19.00. Jest to koncert muzyki

klasycznej lub współczesnej, wzbogacony o wizualizacje wyświetlane na

kopule planetarium imienia największego polskiego astronoma, który

„wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Ten ciąg myślowy od Kopernika do

Lema można by w ten sposób utrwalić w świadomości zarówno naszych

sióstr i braci wolnomularzy, jak i profanów, którzy spotkaliby się z nazwą

loży SOLARIS. #

em wkłada w usta

swego bohatera nastę-

pujące frazy: Wyruszamy

w kosmos, przygotowani na

wszystko, to znaczy, na sa-

motność, na walkę, męczeń-

stwo i śmierć. Ze skromności

nie wypowiadamy tego głoś-

no, ale myślimy sobie cza-

sem, że jesteśmy wspaniali.

Tymczasem, tymczasem to

nie chcemy zdobywać kos-

mosu, chcemy tylko rozsze-

rzyć Ziemię do jego granic.

Jesteśmy humanitarni i szla-

chetni, nie chcemy podbijać

innych ras, chcemy tylko

przekazać im nasze warto-

ści i w zamian przejąć ich

dziedzictwo. Mamy się za

rycerzy Świętego Kontaktu.

To drugi fałsz. Nie szukamy

nikogo oprócz ludzi. Nie potrzeba nam innych światów. Potrzeba nam luster.

Nie wiemy, co począć z innymi światami. Wystarczy ten jeden, a już się nim

dławimy. Chcemy znaleźć własny, wyidealizowany obraz; to mają być globy,

cywilizacje i doskonalsze od naszej, w innych spodziewamy się znowu znaleźć

wizerunek naszej prymitywnej przeszłości. Tymczasem po drugiej stronie jest

coś, czego nie pojmujemy, przed czym się bronimy, a przecież nie przywieźliśmy

z Ziemi samego tylko destylatu cnót, bohaterskiego posągu Człowieka! Przy-

lecieliśmy tu tacy, jacy jesteśmy naprawdę, a kiedy druga strona ukazuje nam

tę prawdę – tę jej część, którą przemilczamy – nie możemy się z tym zgodzić!

Stanisław Lem, Solaris, Wydawnictwo Literackie 2012.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

W C Z O R A J – D Z I Ś – J U T R O

Pytania, które powinni

sobie zadawać masoni

KIEDY…?

… jakaś loża jest za mała?

• … gdy pojedynczy jej członek nie czuje się w niej zaopiekowany,

• … gdy kierujący nią nie dostaje pomocy,

• … gdy przestaje być ona Bractwem i staje się grupą,

• … gdy nie może sprostać swym zobowiązaniom,

• … gdy Współbracia zmieniają się w członków a nie w Bliskich.

… jakaś loża jest za duża?

• … gdy przestają w niej wystarczać wszystkie miejsca siedzące,

• … gdy pojawiają się w niej objawy sporów i kłótni,

• … gdy poczyna w niej brakować Ducha i Idei,

• … gdy przestaje dawać dobry przykład Wspólnoty.

… jakaś loża jest za bogata?

• … gdy poczyna nazbyt chwalić się swym wystrojem,

• … gdy ubogi Brat przestaje w niej czuć się swojsko,

• … gdy przeobraża się w ekskluzywny Klub.

… jakaś loża jest za biedna?

• … gdy poczyna tracić miłość i lojalność swoich członków,

• … gdy rytuał rozpływa się w czczej magii słów,

• … gdy przestaje dzielić się braterskim chlebem.

Br∴ Barry McLaggan,

na łamach „New Zealand

Fr. Masonry”,

cyt. za: Wolnomularstwo.pl

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 LUDZIE I IDEE

„Ż

yjemy na przełomie dwóch

epok historycznych. Epo-

ki, z której świat wyszedł,

tzw. epoki zimnej wojny, i epoki,

która dopiero zarysowuje się i do której

staramy się dostosować. Trudności

dostosowania polegają także i na tym,

iż pozostają nadal i działają struktury

polityczne i wojskowe oraz sposoby

działania przeznaczone dla świata,

który przestał istnieć” – powiedział

słusznie jeden z niedawnych amery-

kańskich prezydentów. Dawny świat

– przepraszam za zbyt uproszczone, ale

moim zdaniem trafne uogólnienie – był

w ostatnim, trwającym siedemdziesiąt

pięć lat okresie dwubiegunowy, nie-

jako wyłącznie czarno-biały. Obecny

jest wielokrotnie złożony i posiada

niezliczone stopnie odcieni. Stoimy

w obliczu tego, co się dzieje na Bałka-

nach, środkowym Wschodzie, Arme-

nii, Azerbejdżanie, Mołdawii, Gruzji,

RPA – wobec terroryzmu, fanatyzmu,

fundamentalizmu islamskiego, inwazji

narkotyków i nacjonalizmu. Ten ostatni

jako produkt pierwszej wojny świato-

wej został zlikwidowany przez drugą

wojnę światową, a w okresie zimnej

wojny był trzymany w karbach, obecnie

doprowadził wespół z fanatyzmem

religijnym do rzezi w Jugosławii. Tu

nasuwa się ogólne stwierdzenie, że

obecnie elity rządzące światem wygrały

zimną wojnę, ale nie zabezpieczyły po-

koju w świecie. Posługiwanie się ONZ

jako międzynarodowym instrumentem

wymuszającym pokój wykazało, że

operacyjność tej organizacji jest mało

skuteczna. Również zaangażowanie

NATO (zresztą organizacji stworzonej

w okresie zimnej wojny w określonym

celu, który jakoby przestał istnieć) i ar-

mii Stanów Zjednoczonych tylko do

działań w sferze wpływów tego mo-

carstwa nie zapewnia pokoju na całym

terytorium Ziemi.

ak więc współczesny świat,

łącznie ze światem ekonomii,

miast troszczyć się o prawdziwy po-

kój, zdaje się zapominać o tragedii

pierwszej i drugiej wojny światowej.

Nie potra także ani zapobiec trage-

diom, np. jugosłowiańskiej czy też

afrykańskiej, ani znaleźć skutecznych

sposobów do ich zakończenia. Zdaje

się również nie brać pod uwagę kon-

sekwencji ery nuklearnej i osiągnięć

biologii – szczególnie biotechnologii

i inżynierii genetycznej kreującej ży-

cie. Jednocześnie narosły i nabrały

szczególnego znaczenia problemy

kluczowe dla egzystencji ludzkości

w sferze ekologicznej, demogracznej

i ekonomicznej. Wielość problemów

i kryzysów występujących ze szcze-

gólnym natężeniem w chwili obecnej

zmusza do poszukiwania nowych dróg

w służbie światowego i uniwersalnego

humanizmu. Jedną z takich dróg sta-

nowi ruch propagujący utworzenie

nowych ogólnoświatowych struktur

demokratycznych rządzenia społecz-

nościami świata. Działalność zmierza-

jąca do utworzenia Federacji Świata

stała się celem powstałego w 1958

roku ruchu skupiającego obecnie 270

organizacji z 70 krajów, z ich kilkuset

milionami członków. Przygotowany

został projekt Konstytucji Świata oraz

Światowego Parlamentu. Projekt ten

zawiera propozycje:

a) wyboru i składu Parlamentu

Świata,

b) struktur Federalnych Regionów

Świata i ich Federacji,

c) struktur władz wykonawczych

i administracyjnych świata,

d) fundamentalnych Praw Obywateli

Świata.

dea Federacji Państw Świata zrodziła

się tuż przed pierwszą wojną świato-

wą, w 1912 roku. Główną przesłanką

stojącą u podstaw tej idei było prze-

świadczenie, że tylko światowy Rząd

i Konstytucja Świata mogą zapobiec

wojnom i utrzymać stały pokój. Rezul

tatem pierwszej wojny światowej było

utworzenie Ligi Narodów, a drugiej

wojny światowej – Organizacji Na-

rodów Zjednoczonych. Niedostatki

obu tych organizacji spowodowały

powstanie światowego Stowarzysze-

nia Parlamentarzystów (w 1951 roku

w Londynie), które uznało, iż aby

zapobiec wojnom i zachować pokój,

należy utworzyć Światowy Parlament

i opracować Konstytucję. Utworzenie

Stowarzyszenia poprzedziły rozmowy

w Luksemburgu (1946), Montreux

(1947), Chicago (1948) i Genewie

(1950). W końcowej fazie, łącznie z ru-

chem federalistów, powstało w 1978

roku wymienione Stowarzyszenie.

latach sześćdziesiątych idea

światowego Rządu, Parlamentu

i Konstytucji otrzymała poparcie od

O HUMANIZM UNIWERSALNY

B R ... Z B I G N I E W G E R T Y C H

rzypominamy wystąpienie prof. Zbigniewa Gertycha, Wielkiego Mistrza Wielkiego

Wschodu Polski, wygłoszone w 1998 roku na Sympozjum Otwartym w Pałacu Staszica

z okazji 265-lecia Masonerii w Polsce. „Ktoś powie, że to wszystko utopia. I będzie miał

słuszność. Ale czy nie ma już prawa do marzeń?” – tak kończy nasz brat-profesor swój tekst,

który mimo tego, że upłynęło już prawie lat dwadzieścia, nadal może inspirować i skłaniać

do marzeń o lepszym świecie na Ziemi, jedynej – jak na razie – planecie, którą mamy. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

LUDZIE I IDEE

noblistów, byłych prezydentów, pre-

mierów, ministrów, światowej sławy

naukowców, nansistów oraz przed-

stawicieli organizacji pozarządowych

wspomnianych poprzednio. Wśród

nich znajduje się dziesięć osobistości

z Polski. Przypadł mi zaszczyt być

także członkiem Tymczasowego Parla-

mentu Świata. W 1968 roku Konwent

Światowej Konstytucji obradujący

w Szwajcarii i w Niemczech podjął

prace nad Konstytucją Świata. W 1977

roku opracowany projekt Konstytucji

dla Federacji Świata podpisało kilku-

set uczestników. Od tego czasu miały

miejsce międzynarodowe spotkania,

które przemieniły się w Tymczasowy

Parlament Świata.

Obecnie praca koncentruje się na

czterech kierunkach:

1. udoskonaleniu projektu w oparciu

o doświadczenie,

2. wsparciu ruchu poprzez ratykację

przez rządy i parlamenty,

3. pracach przygotowujących wybo-

ry światowego parlamentu,

4. utworzeniu światowego rządu.

rojekt Konstytucji dla Federacji

Świata jest szeroko pomyślanym

dokumentem, składającym się z sied-

miu części. Pierwsza część omawia

generalne założenia i podstawowe

struktury Federacji i Światowego

Rządu oraz kompetencje Parlamen-

tu i Rządu.

Druga część przedstawia:

a) strukturę Parlamentu Świata,

który ma się składać z trzech in-

stytucji,

b) procedurę tworzenia każdej z nich

oraz ich kompetencje i zadania.

arlament według projektu stanowi

nadrzędną władzę nad Rządem

Świata i składa się z:

House of People – Izby Gmin, House

of Nations – Izby Narodów, House of

Counsellers – Izby Doradców.

Trzecia część poświęcona jest władzy

wykonawczej, która składa się z pię-

ciu członków Prezydium i gabinetu

złożonego z trzydziestu członków

mianowanych przez Parlament. Struk-

turę organizacyjną i administracyjną

tworzyć ma trzydzieści ministerstw,

urząd prokuratora i światowa policja.

W czwartej przedstawiony jest system

sądów z najwyższym światowym Są-

dem na czele i światowym Ombud-

smanem. Nie przewiduje się tworzenia

sił zbrojnych. Piąta część obejmuje

podstawowe zadania obywateli Ziemi

i ich uprawnienia wobec Rządu Świata.

W szóstej części proponowany jest

podział świata na sfederowane strefy.

Projekt przewiduje utworzenie pięciu

stolic na pięciu kontynentach i podział

Ziemi na dwadzieścia stref. Strefy mają

stanowić bazę dla wyborów do Parla-

mentu i stanowić siedzibę różnych ciał

rządowych. W siódmej części propo-

nuje się utworzenie tymczasowych

instytucji, które doprowadziłyby do

utworzenia Stałego Parlamentu i Sta-

łego Rządu Świata.

rzy opracowywaniu Światowej

Konstytucji jednym z najważ-

niejszych i trudnym problemem było

uzgodnienie systemu wartości ogólno-

ludzkich i wpisanie ich jako aktów nor-

matywnych o najwyższym znaczeniu.

Problem ten był przedmiotem dyskusji

przez dwadzieścia lat i nie został sfor-

mułowany explicite w projekcie. Jego

struktura, w zasadzie przyjęta jako

ogólnoludzka podstawa, znalazła swój

wyraz pośredni w normach zawartych

w Konstytucji. W preambule znajduje

się stwierdzenie, iż ludzkość jest jedna

– pomimo różnych narodowości, ras,

wierzeń, ideologii i kultur.

A więc w nadchodzących wiekach

pryncypium jedności przy różnorod-

ności jest podstawą działań dla poko-

jowego zachowania ciągłości rozwoju

ludzkości. Ta jedność ma być oparta

o podstawowe prawo każdego człowie-

ka do życia bez dyskryminacji, w do-

brobycie, sprawiedliwości i zgodzie.

W pierwszym artykule zobowiązuje się

Federację Świata do zapobiegania woj-

nom, pełnego rozbrojenia i tworzenia

podstaw do pokojowego współżycia

w oparciu o prawa człowieka, bez-

pieczeństwo, wolność, demokrację

i równy start. Kolejna próba określe-

nia szczegółowego ogólnoludzkich

wartości znalazła miejsce w artykule

dwunastym. Określa on prawa oby-

wateli świata w osiemnastu punktach,

z których pierwszy stwierdza, iż prawa

ogólnoświatowe dotyczą wszystkich

obywateli zamieszkujących Ziemię

i jej satelity bez względu na rasę, kolor

skóry, kastę, narodowość, płeć, reli-

gię, przynależność polityczną i status

socjalny. W drugim zobowiązuje się

światowe i lokalne władze do jedna-

kowego stosowania ustawodawstwa

i praw ogólnoświatowych wobec

wszystkich obywateli sfederowanej

Ziemi. Trzeci i następne uznają prawo

do wolności stowarzyszania się, róż-

norodności organizowania, zgłaszania

petycji, demonstracji pokojowych

i politycznych bez cenzury i restrykcji.

Gwarantuje wolność słowa, sumienia,

wyznawania religii, ateizmu, wolność

prasy i badań, podróży bez paszportów

i wiz itd. Kolejne paragrafy zakazują

niewolnictwa i handlu żywym towa-

rem, robót przymusowych, jakiejkol

wiek niedobrowolnej służby, a także

służby wojskowej. Nakazują ochronę

przed bezprawnym aresztowaniem,

wygnaniem, rewizją, konskatą oraz

zakaz jakichkolwiek nacisków i tor-

tur w czasie postępowania sądowego.

Nakazują także habeas corpus – na-

kaz przyprowadzania do sądu w celu

stwierdzenia aresztu. Ostatnie para-

grafy zakazują tworzenia prywatnych

armii i paramilitarnych organizacji.

Ustanawiają również prawo do plano-

wania rodziny. Pozostałe siedemnaście

artykułów szczegółowo omawia pro-

cedurę tworzenia i powoływania pro-

ponowanych instytucji i ich struktur,

ich obowiązki i uprawnienia.

Ktoś powie, że to wszystko utopia.

I będzie miał słuszność. Ale czy nie

ma już prawa do marzeń? #

Prof. dr hab. ZBIGNIEW GERTYCH (1922–2008) Członek rzeczywisty

Polskiej Akademii Nauk, wybitny działacz uniwersalistyczny, przez dwie

kadencje pełnił funkcję Wielkiego Mistrza Wielkiego Wschodu Polski. #

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 LUDZIE I IDEE

czerwca 1717 roku „Pod Gęsią i Rusztem”

biesiadowali ci, którzy, jak się wydaje, mieli

nowy pomysł na polityczną rolę masonerii. Nie

byli zapewne przekonani do sprawy szkockich Stuartów.

Jako pragmatyczni Anglicy z krwi i kości doceniali szansę

tworzoną przez nową (choć obcą i faktycznie uzurpatorską)

dynastię hanowerską. Jednocześnie zdawali sobie sprawę, że

nie da się zbudować stabilności i powodzenia kraju, w któ-

rym znaczna część starych elit (w tym wypadku katolicka

arystokracja) zostanie sztucznie zepchnięta na margines.

Wbrew większości własnego środowiska, atakowani przez

fanatyków z obu stron, wkroczyli więc na mozolną i trudną

drogę wykuwania już nie angielskiej i szkockiej, ale brytyjskiej

jedności, ponad wszelkimi podziałami. Zaoferowali lożom

przystępującym do nowej struktury proste i czytelne zasady.

Wśród nich zakaz dyskusji o polityce i religii. Nakaz brater-

stwa. Denicję „człowieka wolnego i dobrych obyczajów”,

dostosowaną do miejsca i epoki. I odnieśli sukces.

Kilkadziesiąt lat – czas aktywności dwóch-trzech pokoleń

– na powrót zjednoczyło brytyjskie klasy wyższe, pozwoliło

inkorporować do nich nową „arystokrację pieniądza”, ale

także utrwaliło pozycję „arystokratów intelektu” z Royal

Society, zasypało rowy z czasów wojny domowej, stwo-

rzyło mocny fundament pod globalne imperium. Rola

wolnomularstwa w tym procesie trudna jest do przece-

nienia, mimo wewnętrznych sporów między frakcjami

i skomplikowanych meandrów natury ideologicznej oraz

organizacyjnej.

Jednocześnie na kontynencie (i częściowo w brytyjskich

koloniach) rozwijała się jednak inna masoneria. Oparta na

klasycznej tradycji jakobickiej, rycerska i rozpolitykowana,

marząca o restytucji prawowitej dynastii, przyciągająca do

siebie niespokojne duchy różnych nacji, kusząca adeptów

romantyczną aurą tajemnicy i mistycyzmu, bardziej otwarta

na ezoteryczne poszukiwania, zgodnie z duchem ówczes-

nego europejskiego salonu dopuszczająca inicjację kobiet.

Do tego nurtu należała między innymi pierwsza polska

loża – powołana już w 1721 roku pod nazwą „Bractwo

Czerwone” (ewidentne nawiązanie do barw królewskiego

domu Stuartów). Ta masoneria (opuszczona przez Waty-

bsolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wydziału Zarządzania Akademii Górniczo-Hutniczej

wKrakowie, doktor nauk politycznych. Członek Rady i ekspert Fundacji Po.Int w Warszawie, zastępca dyrektora

Instytutu Polityki Międzynarodowej i Bezpieczeństwa Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Współzało-

życiel i redaktor internetowej Libs.TV. Wolnomularz i masonolog, członek Międzynarodowego Mieszanego Zakonu

Wolnomularskiego „Le Droit Humain” oraz Instytutu „Sztuka Królewska w Polsce”. #

SZTUKA KRÓLEWSKA

W ŚWIECIE BEZ KRÓLÓW

Trzy wieki wolnomularstwa

B R ... W I T O L D S O K A Ł A















W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

LUDZIE I IDEE

kan, który w roku 1738 spektakularnie

odciął się od ruchu jakobickiego, potę-

piając przy okazji wolnomularstwo bullą

papieża Klemensa XII „In eminenti

apostolatus specula”) straciła jednak

rychło grunt pod nogami, zatraciła się

w wewnętrznych sporach i podziałach,

a z czasem rozmyła i dała wchłonąć

przez główny nurt ruchu. Niemniej

dziedzictwo tzw. masonerii jakobickiej

przetrwało i dało niekiedy o sobie znać

w zaskakujących momentach. Można się

go doszukać i w słynnym wystąpieniu

kawalera Ramsaya (przywracającym

wolnomularstwu tradycję rycerską),

i w „bostońskim piciu herbaty” (które

zapoczątkowało rewolucję amerykań-

ską, a którego inicjatorzy chyba nie-

przypadkowo ruszyli do akcji z loży św.

Andrzeja, patrona Szkocji), i wreszcie

w czerwonym obszyciu fartuszków,

stosowanym przez buntowniczy zakon

Le Droit Humain („Prawo Człowie-

ka”), zrodzony u schyłku XIX wieku we

Francji ze sporu o prawo inicjowania

kobiet (w odróżnieniu od większości

obediencji, gdzie zazwyczaj dominuje

błękit).

ZMIERZCH KRÓLÓW?

tej siłą rzeczy niezwykle skróto-

wo i subiektywnie zarysowanej

genezy i historii Sztuki Królewskiej

zdaje się wynikać, że towarzyszyła

ona, i to bynajmniej nie jako bierny

świadek, kluczowym wydarzeniom

i procesom, które przez ostatnich kilka

stuleci kształtowały cywilizację Zacho-

du. Wpisała się w fenomen narodzin

nowożytnej nauki, w burzliwe rewolu-

cje burżuazyjne, w powstanie i rozwój

kolejnych dwóch anglosaskich impe-

riów rządzących światem, w społeczne

megatrendy związane z emancypacją

kobiet, laicyzacją, modernizacją klasycznego kapitalizmu.

Była przy narodzinach współczesnych mediów, języka

esperanto oraz Ligi Narodów i Organizacji Narodów

Zjednoczonych.

To spostrzeżenie prowokuje do postawienia pytania:

czy w trzechsetlecie swojego „nowoczesnego” istnienia

Sztuka Królewska ma nadal rację bytu? Czy wyczerpała

swój impet i potencjał, czy wręcz przeciwnie, w naszym

„świecie bez królów” nadal ma coś istotnego do zaofero-

wania ludzkości, do której dobra tak chętnie odwołuje się

w swojej rytualnej retoryce?

Odpowiedź masonologa, zewnętrznego obserwatora

niezaangażowanego emocjonalnie, bazującego jedynie

na dostępnych danych statystycznych, byłaby zapewne

ostrożnie sceptyczna. Wyraźnie widać spadek liczebności

lóż w Ameryce Północnej, będącej od zakończenia IIwoj-

ny światowej najbardziej „masońskim” z kontynentów.

Wolnomularze brytyjscy też niekiedy przyznają się do

kłopotów z rekrutacją nowych członków i narzekają na

starzenie się lóż. Przedstawiciele krajów romańskich są

mniej otwarci i wylewni w tej kwestii, ale także i w tym

kręgu kulturowym członkostwo w masonerii przestało

Król Salomon i Hiram z planami Świątyni



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 LUDZIE I IDEE

być wyborem oczywistym i naturalnym. Niezbyt szczęś-

liwe i nieprzemyślane próby publicznego ingerowania

w politykę, jak choćby niedawne oświadczenia części

obediencji francuskich w sprawie kryzysu migracyjnego,

a także niezdementowane pogłoski o próbie postawienia

jednego z kandydatów na urząd prezydenta przed sądem

braterskim z uwagi na jego świeckie decyzje polityczne,

też nie najlepiej służą podtrzymaniu autorytetu masonerii.

Niegdyś silne, prężne intelektualnie i oryginalne wolno-

mularstwo niemieckie, szczycące się królem-lozofem

Fryderykiem Wielkim, zostało zycznie i moralnie zlikwi-

dowane przez nazistów, a odrodzone po II wojnie światowej

w oparciu o wzory i patenty zewnętrzne pozostaje już tylko

cieniem swojej dawnej świetności. W krajach o płytszej

tradycji wolnomularskiej, włączając w to region Europy

Środkowej i Wschodniej, struktury poszczególnych obe-

diencji, owszem, trwają i nawet niekiedy się rozwijają, ale

z perspektywy globalnej i tak oscylują w okolicach błędu

statystycznego.

Nasz obserwator masonolog mógłby w tej sytuacji za-

ryzykować tezę, że we współczesnym świecie bez królów

prastara i zacna Sztuka Królewska traci sens i siłę. Tak – „bez

królów” – ponieważ nawet w formalnie monarchicznej

Wielkiej Brytanii, kolebce i mateczniku nowożytnego

wolnomularstwa, dwór Windsorów zmienia przecież swoją

tradycyjną rolę, stając się bardziej atrakcją turystyczną

i pożywką dla biznesu brukowych mediów niż realnym

ośrodkiem politycznym czy cywilizacyjnym, etycznym

i duchowym.

Współczesność zdaje się już nie tęsknić za „królewskością”

w sensie dosłownym i symbolicznym, a więc za dosto-

jeństwem, dystansem, kontaktem z Absolutem. Realna

władza królów – którym masoni z poświęceniem służyli

lub których zaciekle zwalczali, lecz zawsze w imię wyższej

idei – rozproszyła się pomiędzy demokratycznych poli-

tyków, lobbystów, bankierów, terrorystów, biurokratów,

celebrytów i redaktorów mass mediów, zazwyczaj cynicznie

i krótkowzrocznie zabiegających o bardzo wąskie interesy

i interesiki.

WIDZIANE Z LOŻY

dy masonolog jest równocześnie czynnym masonem,

a więc ma wgląd w wewnętrzne życie lóż, jego odpo-

wiedź nie jest już tak oczywista jak w przypadku outsidera.

Nie poprzestaje bowiem na zastosowaniu metod czysto

ilościowych, może zastosować także badania jakościowe

– a wtedy okazuje się, że wolnomularstwo wciąż jest dla

pewnych grup ludzi bardzo ważne, a jego przesłanie w XXI

wieku jednak nie traci na aktualności. Cóż z tego, że w skali

globalnej czy regionalnej zaangażowanych i zdeterminowa-

nych adeptów jest mniej niż niegdyś – skoro są, zgłaszają

się sami lub odpowiadają pozytywnie na kierowane do

nich zaproszenia, podejmują niebagatelny wysiłek, by

stać się godnymi miana Siostry lub Brata. Czego szukają

w lożach? I co znajdują?

Na to pytanie nie sposób udzielić zwięzłej i jednoznacz-

nej odpowiedzi. Pewnie byłoby tyle odpowiedzi, ilu jest

wolnomularzy, bo masoneria – wbrew głoszonej przez

jej wrogów czarnej legendzie – jest z założenia przeciwna

ujednolicaniu, ceni sobie różnorodność i indywidualizm.

Bez wątpienia część z nas, masonów wstępuje do zako-

nu po prostu skuszona aurą tajemniczości, nadzieją na

dostęp do jakiejś starożytnej, sekretnej wiedzy, niektórzy

zaś z bardziej pragmatycznych pobudek – na przykład po

to, by stać się cząstką „elity rządzącej światem” i czerpać

z tego różnorakie korzyści (ci gorzko się rozczarowują),

ewentualnie by po prostu w miłym towarzystwie spędzać

nadmiar wolnego czasu, przy okazji rekompensując sobie

brak sukcesów w życiu zawodowym czy politycznym.

Zwłaszcza tych ostatnich łatwo rozpoznać – po nadmiernej

łapczywości na barokowe tytuły i ozdobne stroje, którymi

wszak masoneria chętnie operuje, po przywiązaniu do

funkcji obieralnych, traktowanych jako nagroda za staż

i stopień, ewentualnie jako zdobyta przez zasiedzenie

prywatna własność, nie zaś jako wyzwanie i obowiązek

do wypełnienia. Francuzi mają nawet nazwę na tę jed-

nostkę chorobową: cordonite, czyli w wolnym tłumaczeniu

„szarfoza”. Chorować rzecz ludzka, a wolnomularstwo jest

przecież między innymi szkołą tolerancji dla słabostek

bliźniego, więc dotkniętych ową przypadłością traktuje

się w lożach zazwyczaj z lekkim przymrużeniem oka, ale

nie podrzyna się im gardeł ani nie releguje z zakonu. Ow-

szem, często ich chęć błyszczenia i rządzenia da się nawet

obrócić na korzyść, bo traają się w tej grupie całkiem

dobrzy, zaradni i pracowici organizatorzy. Od czasu do

czasu, gdy choroba wkracza w stadia groźne, znajdują się

natomiast w wolnomularskim arsenale metod narzędzia

stosowne, by dyskretnie przypomnieć siostrze lub bratu, że

niezależnie od posiadanego stopnia i piastowanej funkcji,

wszyscy inicjowani pozostają de facto uczniami i że cnota

pokory jest w masonerii wysoko ceniona.

Kolejną grupę typowych motywacji wolnomularskich, już

zdecydowanie mniej egoistyczną, można określić mianem

„poszukiwania przynależności”. Tego w naszym zwyczajnym

świecie brakuje. Pęd za karierą, tempo życia narzucane

w znacznej mierze przez rozwój technologiczny, wyrywają

nas z małych, zaprzyjaźnionych wspólnot, w których przez

pokolenia człowiek czuł się bezpiecznie. Loża, zwłaszcza

prawidłowo zorganizowana i prowadzona, daje wielu oso-

bom komfort funkcjonowania w atmosferze zrozumienia,

solidarności, wyrozumiałości dla odmienności i dla zwykłej

słabości – a jednocześnie motywuje, pomaga mierzyć się ze

swoimi ograniczeniami bez ryzyka, że zostanie się wyśmia-

nym i upokorzonym. W świecie, w którym coraz więcej spraw

załatwiamy zdalnie, przez telefon lub internet, loża staje się

ponadto oazą tradycyjnych relacji. Niespiesznych, bliskich,

w których patrzy się rozmówcy w oczy, a często – poprzez

pewne zachowania rytualne – pozwalających nawet na -

zyczny kontakt, niewyobrażalny w innych okolicznościach:

specyczny uścisk dłoni czy braterski pocałunek.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

LUDZIE I IDEE

Podążając podobną ścieżką, loża jest także azylem dla

tych, którzy znużeni walką na wielu frontach w świecie

profańskim, pomiędzy kolumnami poszukują po prostu

spokoju. Nastrój prac sprzyja spokojnej i pogłębionej

reeksji, pozwala ładować akumulatory, spojrzeć z dy-

stansem na codzienne problemy lub wręcz na parę godzin

o nich zapomnieć.

LABORATORIUM IDEI

est wreszcie loża wolnomularska świetnym miejscem

ścierania się idei i poglądów. Nie klubem dyskusyjnym,

jak się niektórym wydaje, bo immanentną cechą jej pracy

jest rytuał, sakralizujący czas i przestrzeń, wprowadzający

odpowiednią atmosferę, wymuszający zabieranie głosu wy-

łącznie w sposób zdyscyplinowany i po głębokim namyśle,

a przy tym z szacunkiem dla godności interlokutorów i bez

erystycznych chwytów, w naturalny sposób pojawiających

się w „światowych” debatach. Celem wolnomularskiej dys

kusji nie jest bowiem „postawienie na swoim” i wygranie

sporu, lecz doskonalenie świata poprzez doskonalenie

siebie samego i pomoc innym w ich samodoskonaleniu.

Tutaj być może dochodzimy do sedna tego, co wolno-

mularstwo może zaproponować światu w XXI wieku.

Pozostaje ofertą, jak lubimy mawiać, „dla każdego – lecz

nie dla wszystkich”. Nadal atrakcyjną jest jego specyczna

metoda, wypracowana i udoskonalana przez stulecia. Że

adeptów Ars Regia będzie mniej niż niegdyś? Ależ to tak

naprawdę nieistotne. W nadchodzącej epoce bardziej niż

kiedykolwiek liczy się bowiem jakość, a nie ilość — więc to

waga tematów omawianych w zaciszu masońskich świątyń

ma znaczenie, a także użytek, jaki z owego doświadczenia

siostry i bracia zechcą i zdołają uczynić w świecie profań-

skim, na zewnątrz.

Dla jasności – trudno oczekiwać, by kluczowe były tutaj

bieżące kwestie polityczne. Loże nie są miejscem do upra-

wiania partyjnej propagandy ani nawet do wypracowywania

taktyk zwalczania bezrobocia, polityki bezpieczeństwa naro-

dowego lub strategii podatkowej na najbliższe lata. Chociaż

nie zaszkodzi pewnie nikomu, jeśli raz na jakiś czas masoni

podyskutują i o tym, traktując to jako okazję do ćwiczenia

intelektualnego oraz powiększenia swojej indywidualnej

i zbiorowej wiedzy o świecie. Ważniejsze jednak wydaje

się to, czy poszczególni wolnomularze, loże oraz wreszcie

całe tzw. obediencje zdołają wywołać intelektualny i mo-

ralny ferment, zmierzyć się z najważniejszymi pytaniami

cywilizacyjnymi naszej epoki, a następnie suować dobre

pomysły i rozwiązania na zewnątrz, na miarę swoich moż-

liwości profańskich. Warto w tym miejscu przypomnieć,

że to właśnie stanowiło siłę masonerii w latach minionych

i to zapewniło naszej cywilizacji rozwój i postęp.

Lista tematów, w obrębie których wolnomularska reeksja

może być znacząca dla Polski, Europy i świata, jest długa.

Dla przykładu można wymienić choćby niektóre. To bez

wątpienia nasz stosunek do zasobów planety, traktowa-

nych jako dziedzictwo wszystkich pokoleń, nie tylko tych

żyjących obecnie. To również dylematy etyczne, przed

którymi coraz częściej stawia nas rozwój technologiczny,

szczególnie w obszarze medycyny i biotechnologii. To

pytania o faktyczny kształt naszego materialnego świata

i o nasze miejsce i rolę w Kosmosie – zwłaszcza że jest

wysoce prawdopodobne, iż już niebawem nowe odkrycia

naukowe mogą spowodować niejeden szok i zburzyć nasze

utrwalone przez wieki paradygmaty. To redenicja roli

religii, zarówno tych instytucjonalnych, jak i indywidualnie

pojmowanej duchowości oraz wpływu tychże na systemy

moralne, a pośrednio także na decyzje polityczne i eko-

nomiczne. To wreszcie stosunek do rewolucyjnej zmiany

w pojmowaniu ludzkiej płciowości i seksualności, z którym

mamy do czynienia. Notabene, jestem przekonany, że mój

macierzysty zakon Le Droit Humain, który niegdyś stanął

w pierwszym szeregu walki o równouprawnienie kobiet,

jest z racji swojej genezy i tradycji niejako zobligowany do

przełamywania tabu, wciąż dość powszechnie otaczającego

tę tematykę, i do wypracowywania nowych standardów,

opartych na wiedzy naukowej, ale też na poszanowaniu

ludzkich uczuć i wrażliwości.

WE HAVE A DREAM

ztuka Królewska nowej epoki nie jest więc „sztuką

królów” czy też „dla królów”. Raczej sztuką podnosze-

nia pariasów ku wyżynom i tworzenia nowej arystokracji,

do której przynależność jest warunkowana przymiotami

ducha i intelektu, nie zaś majątkiem, formalnym wy-

kształceniem czy zwłaszcza urodzeniem. Paradoks i uroda

masońskiego elitaryzmu polega bowiem na tym, że jest on

tak naprawdę… egalitarny. Tradycyjna wolnomularska

triada „wolność — równość — braterstwo”, interpretowana

przez siostry i braci na miliony sposobów, zawiera w sobie

istotne wskazówki. Prastara metoda dociekań, oparta na

otwartości, pokorze i szacunku dla faktów oraz ludzi,

wciąż nie wyczerpała swojego potencjału. Podobnie jak

pomysł, by nawet w oponencie dostrzegać istotę ludzką

i by szukać w relacjach raczej tego, co łączy i wzmacnia,

a nie tego, co dzieli i jątrzy.

Żeby nie popaść w nadmierną egzaltację i w myślenie

życzeniowe – tak oczywiście być nie musi. Możliwe, że

wolnomularstwo da się zepchnąć na margines, a nasz

świat zdominują z jednej strony bezduszni technokraci

zapatrzeni we wskaźniki efektywności i w stany kont,

a z drugiej fanatycy, skłonni siłą narzucać innym swój punkt

widzenia, uważany za święty i jedynie słuszny. Ale byłoby

niedobrze, gdybyśmy mieli dopuścić do spełnienia takiego

scenariusza. Dlatego nie tylko w rocznicę biesiady „Pod

Gęsią i Rusztem” chyba wciąż warto przypominać o de facto

niezmiennych wolnomularskich ideałach i marzeniach.

Br∴ Witold Sokała

hps://wszystkoconajwazniejsze.pl/

witold-sokala-sztuka-krolewska-w-swiecie-bez-krolow/

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 „ P R Z E G L Ą D ” I W O L N O M U L A R S T W O

ewien młody człowiek wyje-

chał w interesach do Stanów

Zjednoczonych. Zatrzymał się

u wuja, który podarował mu krawat,

mówiąc, że przyniesie mu szczęście

w biznesie. I rzeczywiście – zawarł

świetny kontrakt, a biznesmeni ame-

rykańscy chwalili go przed polskim

szefem i prosili, by następnym razem

także jemu powierzył negocjacje.

Potem załatwił kontrakty w innych

rmach europejskich, wszędzie go

chwalono i nalegano, aby właśnie jego

wysyłać w przyszłości w interesach.

W końcu wuj z Ameryki powiedział,

że zrobił mu kawał – podarował mu

masoński krawat, na którym były ta-

jemne znaki, choć dla laika wyglądały

jak zwykłe wzorki.

Tę anegdotę opowiedział mi ma-

son Adam Wysocki, Wielki Edytor

Wielkiego Wschodu Polski, kiedy go

spytałem, czy to prawda, że masoni na

całym świecie się popierają. Więc jed-

nak to prawda? Trochę się zdziwiłam,

bo spodziewałam się, że zaprzeczy.

– Tak samo jak pomaga się rodzinie

i przyjaciołom – wyjaśnia Adam Wyso-

cki. – Ale światem nie rządzą. Są wśród

nich ludzie o różnym światopoglądzie,

lewicowym i prawicowym, tyle że nie

ma radykałów. Nie zawsze jest tak jak

w anegdocie, bywa, że rywalizują na

polu zawodowym. Ale kiedy tylko mogą,

pomagają sobie. […]

W nowej książce prof. Hassa Wolno-

mularze polscy XIX i XX wieku w kraju

i na świecie 1821–1999 (która ukaże

się niebawem nakładem wydawni-

ctwa RYTM) znajdują się m.in. takie

nazwiska: prof. nauk lozocznych

i religioznawca Andrzej Nowicki,

emerytowany wykładowca Uniwer-

sytetu Warszawskiego (WWP), prof.

budownictwa Zbigniew Grabowski

z Politechniki Warszawskiej (WWP),

dr hab. Tadeusz Cegielski, prof. w In-

stytucie Historii UW (WLNP), prof.

historii starożytnej na UW Włodzi-

mierz Lengauer (WLNP), prof. Janusz

Maciejewski, historyk literatury, pra-

cownik IBL PAN (WLNP), dr Ryszard

Radwiłowicz, dydaktyk, pracownik

naukowy na WSP w Krakowie, Alek-

sander Kalinowski, konserwator za-

bytków (WLNP). Wśród masonów są

dziennikarze: Adam Wysocki (WWP),

Bronisław Wildstein („Wprost”), Ce-

zary Leżeński (Le Droit Humain),

Jerzy Julian Kaczmarek (WLNP), prof.

Ludwik Stomma, historyk, należał do

paryskiej loży „Kopernik”, ale kilka lat

temu „uśpił się”. W Wielkim Wscho-

dzie Polski jest były wicepremier,

Zbigniew Gertych.

Ewa Likowska,

Masoni Polscy,

„Przegląd” z 3 stycznia 2000 r.

rzeglądając i porządkując redakcyjne archiwa, wśród masy druków, ulotek, wycinków znaleźliśmy także

numery warszawskiego tygodnika „Przegląd”, redagowanego od dawien dawna przez Jerzego Domańskiego.

Tygodnik co kilka lat pisał o polskiej i światowej masonerii, pokazywał sylwetki wolnomularzy, snuł reeksje na

temat posłania naszego ruchu i jego przyszłości. Był zawsze życzliwy, choć nie tendencyjny. Zdecydowaliśmy

się – dziękując za te wszystkie lata – pokazać fragmenty tych artykułów i zamieszczone wówczas fotograe

z roku 2000, 2004, 2010 i 2017. REDAKCJA

MASONI POLSCY

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

„ P R Z E G L Ą D ” I W O L N O M U L A R S T W O

olska masoneria nie jest siłą

polityczną ani organizacją -

lantropijną jak na Zachodzie.

Nie ma okazałych budynków, lóż,

własnych szpitali ani placówek, nie

sprawuje mecenatu nad masońską

działalnością naukową i artystyczną,

choć ma w swoim gronie kompozy-

torów, pisarzy i naukowców. W życiu

codziennym w ogóle jej nie widać.

Wszystko na odwrót niż tam, gdzie

masoneria ma silną tradycję, duże

zasoby nansowe i sympatię społe-

czeństwa. Żeby to zrozumieć, trzeba

się odwołać do historii. – W Euro-

pie Zachodniej mieszczaństwo było

silne, wpływowe, postępowe i łączyło

się z wolnomularstwem. Tymczasem

w Europie Środkowo-Wschodniej nie

było wpływowego mieszczaństwa, a co

za tym idzie, nie było silnego, masowe-

go wolnomularstwa – tłumaczy prof.

Ludwik Hass. Polska masoneria jest

w podobnej kondycji co polska inte-

ligencja. Osłabiły ją dwie poważne

zapaści – dwa razy była w wieloletnim

uśpieniu, czyli zawieszona. Pierwszy

raz od 1821 r. do 1910r., następnie od

1938 r. do 1961 r. W czasie uśpienia

loży jej członkowie się rozproszyli,

niektórzy związali się z lożami na emi-

gracji. Dopiero po październikowej

odwilży zaczęto mówić o reaktywo-

waniu przedwojennej loży Kopernik

z pionu Wielkiej Loży Narodowej.

W lutym 1961 r. wznowiła działal-

ność pierwsza polska loża („obu-

dziła się z uśpienia”) i po tygodniu

inicjowała trzech nowych członków,

m.in. Jana Józefa Lipskiego, byłe-

go prezesa Klubu Krzywego Koła,

dziennikarza „Po Prostu”, czołowe-

go opozycjonisty. Ale ta loża była

nieliczna – do 1989r. przyjęto do

niej tylko dwadzieścia kilka osób,

głównie związanych z Klubem Krzy-

wego Koła (zamkniętym przez władze

w 1962r.) i opozycją demokratyczną.

Gdy powstał KOR (1976) wielu jego

współpracowników z kręgu znajo-

mych Jana Józefa Lipskiego, Edwarda

Lipińskiego i Jana Kielanowskiego

należało do wolnomularstwa.

Było ono wówczas atrakcyjne dla

tych, którzy dzięki niemu mogli do-

trzeć do liberalnych kręgów starszego

pokolenia, uzyskać w nich oparcie,

także moralne, nawiązać kontakty

zagraniczne. Jednak w 1980 r. ko-

neksje masonerii z polityką obróciły

się na niekorzyść loży. Kiedy między

wrześniem 1980 r. a grudniem 1981 r.

złagodniała cenzura i wszystkie pod-

ziemne grupy wydawały swoje pisma

– nawet anarchiści – wolnomularze

nie wydawali niczego. Dlaczego? Bo

niektórzy członkowie zaangażowali

się w działania „Solidarności”, która

wkrótce związała się z Kościołem,

toteż w trosce o swoją karierę politycz-

ną nie chcieli się ujawnić. Niektórzy

wystąpili nawet z loży, czyli uśpili się,

czego także nie rozgłaszali. Prof. Hass

zapewnia, że nie było wśród nich poli-

tyków pierwszej ani drugiej ligi, prócz

Lipskiego.

Ewa Likowska,

Polscy masoni,

„Przegląd” nr 26

z27czerwca 2004 r.

POLSCY MASONI

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 „ P R Z E G L Ą D ” I W O L N O M U L A R S T W O

Krzysztof Pilawski: Czy masoni rządzą

światem?

Waldemar Gniadek: – Rządzą na tyle, na ile

są obecni w strukturach władzy: rządach lub

parlamentach. Z historii wiemy, że masoni byli

prezydentami, premierami lub – jak Stanisław

August Poniatowski – królami. Także obecnie

bracia wolnomularze są ministrami, posłami.

Szacuje się, że w składzie Parlamentu Euro-

pejskiego jest 20–30% członków masonerii.

Zatem Jerzy Chodorowski w wydanej

przez antymasońską poznańską ocynę

Wers książce „Kto kogo prowadzi?”

nie przesadzał, pisząc: „Dzisiejsza

Unia Europejska jest tworem

masońskim, zaprogramowanym zgodnie

z lozoą i zasadami politycznymi

wolnomularstwa i zbudowanym według

jego planów”?

– Jeśli myślimy o Unii Europejskiej opartej

na wartościach Oświecenia: wolności, to-

lerancji, rozdziale państwa od Kościoła, to

z pewnością taka Unia Europejska jest bliska

wolnomularzom. Niestety, coraz częściej sły-

szymy, że Unia musi być oparta na wartościach

chrześcijańskich. W obecnym Parlamencie

Europejskim przewagę uzyskali chadecy.

Chadekami są trzej kluczowi przedstawiciele

Unii: przewodniczący Komisji Europejskiej

José Manuel Barroso, przewodniczący Rady

Europejskiej Herman Van Rompuy oraz przewodniczący

Parlamentu Europejskiego Jerzy Buzek. Konsekwentni

zwolennicy wolności sumienia i zasady oddzielenia Koś-

cioła od państwa od 2004 r. tracą wpływy.

Skoro tak, to dlaczego masoni nie zjednoczą

szeregów i nie skupią się w jednej frakcji

w Parlamencie Europejskim?

– Masoneria nie jest partią ani ruchem politycznym. Nawet

wewnątrz jednej loży są bracia o odmiennych poglądach

politycznych. Rozmawiając z panem, przedstawiam włas-

ne poglądy. Łączą nas kwestie etyczne, fundamentalne

wartości, humanistyczny ideał człowieka, zgodnie z któ-

rym wszyscy ludzie powinni być jednakowo traktowani

niezależnie od rasy, wyznania, płci, orientacji seksualnej.

W ostatnich latach nasze ideały są zagrożone. Dlatego

w 2008 r. doszło do spotkania przedstawicieli europejskiej

masonerii z José Manuelem Barroso, na którym wolnomu-

larze podkreślali znaczenie oświeceniowych korzeni Unii

Europejskiej. W lutym tego roku na łamach belgijskiego

„Le Soir” były Wielki Mistrz Wielkiego Wschodu Francji

Jean-Michel Quillardet stwierdził, że masoni powinni

otworzyć przedstawicielstwo w Brukseli, by skuteczniej

upominać się o zachowanie świeckości Unii Europejskiej.

Krzysztof Pilawski, Rozmowa z Waldemarem Gniad-

kiem, Wielkim Mistrzem Wielkiego Wschodu Polski,

„Przegląd” nr 14 z 11 kwietnia 2010 r.

MASONI

NIE RZĄDZĄ ŚWIATEM

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

„ P R Z E G L Ą D ” I W O L N O M U L A R S T W O

Krzysztof Pilawski: Czym były loże

adopcyjne?

Mirosława Dołęgowska-Wysocka: – To

były takie loże na pół gwizdka, podpo-

rządkowane męskim, działające pod

kuratelą wyznaczonych braci. Ich dzia-

łalność ograniczała się do dobroczynno-

ści. Napisana w 1723 roku „Konstytucja

Wolnomularzy”, tzw. konstytucja Ander-

sona, zabraniała wstępu do masonerii

kobietom, wariatom i niewolnym. Loże

adopcyjne były związane z liberalną

masonerią francuską, w Anglii – z jej

tradycją klubów dżentelmenów – nigdy

nie powstały. Z kolei w Polsce przyjęły

się błyskawicznie, a nasze masonki miały

więcej możliwości niż w wielu krajach na

Zachodzie Europy. O równouprawnieniu

z mężczyznami nie było jednak mowy.

„Równość, wolność, braterstwo” – ale nie dla

kobiet?

– Kiedy byłam młodą masonką, czyli w latach dziewięć-

dziesiątych, patrzyłam na nasz ruch z zachwytem: jaki

liberalny, jaki postępowy! Ale im głębiej siedzę w temacie,

tym lepiej dostrzegam, że masoni byli liberalni tylko wobec

siebie, dla nich masoneria była wyłącznie dla mężczyzn

w fartuszkach. Dotyczy to nie tylko konserwatywnych

lóż narodowych, ale także Wielkiego Wschodu Fran-

cji, który uważał się za najbardziej liberalną obediencję

świata. Kodeks Napoleona pogłębiał nierówność kobiet,

a dziewiętnastowieczna burżuazja pogorszyła ich pozycję

społeczną. Kobiety musiały się same upomnieć o równe

prawa, dostęp do zamkniętych do tej pory dla nich dzie-

dzin życia, dotyczyło to zarówno uczelni wyższych, miejsc

pracy, jak i masonerii.

Kiedy pojawiła się pierwsza pełnoprawna masonka?

– W 1882 roku. Była nią Maria Deraismes, pisarka i czo-

łowa bojowniczka o prawa kobiet we Francji. Od niej i od

br∴Georges’a Martin zaczyna się działalność masonerii

mieszanej Le Droit Humain (Prawa Człowieka). Jednak jej

inicjacja nie położyła kresu sprzeciwu wewnątrz masonerii

wobec udziału w niej kobiet. Kobiety w liberalnej rzekomo

Francji uzyskały prawo wyborcze w 1944 roku – nie za

sprawą masonów, lecz w dużej mierze dzięki Amerykanom,

którzy wyzwolili ten kraj. Także dopiero po wojnie powstały

pełnoprawne loże czysto kobiece, w ubiegłym roku obcho-

dziliśmy 70-lecie Wielkiej Żeńskiej Loży Francji, obediencji,

do której należą obie polskie loże kobiece. […]

Zrobiło się o pani głośno dwa lata temu, po

opublikowaniu na blogu wspólnego apelu lóż

masońskich w sprawie przyjmowania uchodźców.

Oskarżano panią i masonerię o wykorzystaniu potopu

uchodźców do zniszczenia wiary, narodu i rodziny.

– To dziwne, bo chyba w żadnej innej sprawie nie byliśmy

tak bardzo blisko stanowiska papieża Franciszka. Mówimy,

że kochamy swój kraj, jesteśmy przywiązani do polskiej

historii, ale – podobnie jak papieżowi – obce jest nam

przesłanie: „Moja chata z kraja”. Wobec bezmiaru kosmosu

jesteśmy pyłkiem, łączy nas wspólny los, wspólne zagroże-

nie zagładą w wyniku wyczerpania zasobów naturalnych,

zmiany klimatu, wojny nuklearnej. Jestem przekonana, że

wobec globalnych zagrożeń wywoływanie podziałów na

Polaków-katolików i uchodźców-terrorystów nie ma sensu.

Krzysztof Pilawski, Jeszcze masoneria nie zginęła,

rozmowa z dr Mirosławą Dołęgowską-Wysocką,

„Przegląd” nr 28 z 10 lipca 2017 r.

JESZCZE MASONERIA

NIE ZGINĘŁA

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 N A S I W I E L C Y

olejne upadki i momenty

zwrotne w dziejach naszego

państwa sprawiły, że trzeba

było walczyć o jego niepodległość

i wymyślać je od nowa (w zakresie

ustroju, stosunków społecznych).

Pod koniec XVIII wieku sąsiednie

mocarstwa dokonały rozbiorów Rze-

czypospolitej. Na przeszło sto lat zo-

stała wymazana z mapy politycznej

Europy. Utracone państwo należało

odzyskać. Trzeba też było wypracować

jego nową formułę. W tej żmudnej

i rozpisanej na pokolenia pracy wy-

różnili się wolnomularze.

Z MASONEM NA

BARYKADĘ

dużej mierze to oni uczyli Pola-

ków konspiracji i prowadzili ich

na powstańcze barykady. Wśród tych,

którym przyszło zapłacić za to bardzo

wysoką cenę, był między innymi Wale-

rian Łukasiński (1786–1868), twórca

Wolnomularstwa Narodowego. Ro-

sjanie uznali go (zresztą niesłusznie)

za głównego prowodyra powstania

listopadowego. Pojmali go i więzili

w różnych kazamatach. Ostatecznie

zamknięto go w twierdzy Szliselbu-

rskiej. Łącznie w rosyjskiej niewoli

spędził 46 lat. Nie doczekał wolności.

Pokolenia Polaków walczyły o wol-

ność, śpiewając Mazurka Dąbrowskiego,

nazywanego Pieśnią Legionów Polskich

we Włoszech. Od 1927 roku jest to o-

cjalny hymn Polski. Jego słowa napisał

mason Józef Wybicki (1747–1822),

uwieczniając w nim innego masona,

a zarazem przyjaciela, generała Jana

Henryka Dąbrowskiego (1755–1818).

Masoni odegrali ważną rolę w życiu

polskiej Wielkiej Emigracji. Później

zasilili szeregi Legionów Polskich Jó-

zefa Piłsudskiego. W dwudziestoleciu

międzywojennym zajęli ważne miejsce

w otoczeniu politycznym marszałka. Po

śmierci Piłsudskiego kraj zaczął staczać

się w kierunku autorytaryzmu. 24li-

stopada 1938 roku ukazał się Dekret

Prezydenta Rzeczypospolitej o roz-

wiązaniu zrzeszeń wolnomularskich.

Podczas II wojny światowej maso-

ni znów okazali ojczyźnie swą przy-

datność. Współtworzyli konspirację

niepodległościową i organizowali

samopomoc. Pośród postaci, które

wysunęły się wówczas na czoło, odno-

tować trzeba przede wszystkim gene-

rała Michała Tokarzewskiego-Kara-

szewicza, inicjowanego do masonerii

w 1924 roku w wileńskiej loży Tomasz

Zan. Tokarzewski-Karaszewicz został

twórcą i głównym dowódcą Służby

Zwycięstwu Polski, następnie Związku

Walki Zbrojnej – przemianowanego

później na Armię Krajową.

Także po wojnie wolnomularze

chcieli włączyć się w prace na rzecz

Polski, ale władza komunistyczna ich

wyklęła. Musieli działać w podziemiu.















Casanova. W świecie

uwodziciela

DZIESIĘCIU NAJBARDZIEJ

ZASŁUŻONYCH MASONÓW

W DZIEJACH POLSKI

Ł U K A S Z T O M A S Z S R O K A







W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

N A S I W I E L C Y

Na powierzchnię życia publicznego

wypłynęli dopiero z początkiem lat

dziewięćdziesiątych XX wieku.

WOLNOMULARSKA

KONSTYTUCJA

Kto Polskę wymyślał i przysłużył

się jej rozwojowi? Obok wymie-

nionych już postaci wskazać trzeba

głównie na szerokie grono intelektu-

alistów, pisarzy, poetów, pedagogów

i myślicieli. Tę listę otworzyć powinien

Julian Ursyn Niemcewicz (1757–

1841), dramaturg, powieściopisarz.

Niemcewicz ukończył warszawski

Korpus Kadetów. Dzięki stypen-

dium rodziny Czartoryskich odbył

tzw. grand tour – obowiązkową dla

elit wędrówkę edukacyjną po Euro

pie. Dotarł między innymi do Holan-

dii, Austrii, Francji, Anglii, Niemiec

i Włoch. Zasiadał w Komisji Edukacji

Narodowej. Była to pierwsza w Polsce

i w całej Europie władza oświatowa,

poprzedzająca współczesne minister-

stwo edukacji. Pełnił funkcję prze

wodniczącego Towarzystwa do Ksiąg

Elementarnych. Był współautorem

Konstytucji 3 Maja. Wraz z nim nad

tym najwyższej wagi państwowej do-

kumentem pracował tak liczny zastęp

masonów (na czele z królem Stanisła-

wem Augustem Poniatowskim), że

w ówczesnym odbiorze utrwalił się,

dziś już rzadziej pamiętany, motyw

„konstytucji masońskiej”.

Do wolnomularstwa przystąpił w la-

tach siedemdziesiątych XVIII wieku.

27 grudnia 1781 roku został zastępcą

wielkiego mówcy Wielkiej Loży Na-

rodowej Wielkiego Wschodu Polski.

Obok słynnego malarza Bacciarel-

lego należał do francuskojęzycznej

loży Bouclier du Nord. Ten ostatni

nie był jedynym w Polsce masonem

wywodzącym się z Włoch – w 1765

roku pojawił się w Warszawie zwią-

zany z wolnomularstwem Casanova,

o czym wspomina Laurence Bergreen

w książce Casanova. W świecie uwo-

dziciela (przeł. Natalia Mętrak-Ruda,

Znak Horyzont 2017).

Niemcewicz walczył u boku Tadeu-

sza Kościuszki i razem z nim wyjechał

do USA. W 1800 roku poślubił Susan

Livingston Kean, córkę pierwszego wi-

ceprezydenta Stanów Zjednoczonych

(wdowę po generale Johnie Keanie).

W 1802 roku wrócił do Warszawy.

W 1822 roku zamieszkał w podwar-

szawskim Ursynowie. Zajmował urząd

sekretarza stanu w Księstwie War-

szawskim i Królestwie Polskim. Dbał

o rozwój edukacji. Przewodził Towa-

rzystwu Przyjaciół Nauk. Wizytował

szkoły. Uprawiał literaturę. W ocenie

historyków literatury zdobył wśród

współczesnych sobie rząd dusz równy

Trzem Wieszczom i Sienkiewiczo-

wi. Prawdziwym przebojem okazały

się jego Śpiewy historyczne. Kolejne

nakłady tego dzieła rozeszły się wów-

czas błyskawicznie. Doczekały się też

licznych przekładów na języki obce.

Jak obliczył Stefan Majchrowski,

czysty dochód z wydania Śpiewów

historycznych wyniósł 28 tysięcy

złotych. Jak wielka była to w owych

czasach kwota, najlepiej świadczy

fakt, że pisarz miejski zarabiał rocz-

nie 1500 złotych. Tę olbrzymią sumę

przeznaczył Niemcewicz na budowę

gmachu Towarzystwa Przyjaciół Nauk

w Warszawie, dzisiejszego Pałacu Sta-

szica. Gmach ten, przypomnijmy, zaj-

mowany jest obecnie przez Polską

Akademię Nauk.

KOMEDIOPISARZ

W FARTUSZKU

adacze historii masonerii dopatru-

ją się wyraźnej inspiracji Sztuką

Królewską u Adama Mickiewicza

i Fryderyka Chopina. Nie ma jednak

przekonujących dowodów, by faktycz-

nie kiedykolwiek nosili oni masoń-

skie fartuszki. Próg loży przekroczył

z całą pewnością Aleksander Fredro

(1793–1876). Do historii przeszedł

jako komediopisarz, autor niezapo-

mnianej Zemsty. Dziś jego twórczość

stanowi podstawę repertuaru wielu

teatrów w Polsce. Pomimo specycz-

nego usposobienia miał dobre noto-

wania w kręgach konserwatywnych

i zachowawczych.

W dwudziestoleciu międzywo-

jennym próbę zaadaptowania jego

dorobku do własnych potrzeb pro-

pagandowych podjęły środowiska

narodowej demokracji. Plany te spa-

liły jednak na panewce, bo Fredrę

trudno dopasować do jakiejkolwiek

doktryny politycznej, a już na pewno

narodowo-demokratycznej. Endecy

musieli srodze zawieść się tym, że

autorem komedii w gruncie rzeczy

nienaruszających narodowych konwe-

nansów – przy których tak świetnie się

bawili – był… mason. Trudno podać







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 N A S I W I E L C Y

dokładną datę jego przystąpienia do

masonerii, aczkolwiek widnieje już

w spisie członków lubelskiej loży Wol-

ność Odzyskana z 1815 roku (loża

powstała w 1811 roku).

Skoro zaś mowa o tych, którzy wy-

datnie wpłynęli na oblicze teatru pol-

skiego, to wspomnieć trzeba jeszcze

przynajmniej o Juliuszu Osterwie

(1885–1947). Potrał wykreować

role, które miały nowatorski charak-

ter. Do jego zasług zaliczymy także

utworzenie teatru „Reduta”. Placówka

ta zainicjowała nowy typ przedsta-

wień, otwartych na widza i jego współ-

uczestnictwo w przeżywaniu emocji.

„REPUBLIKA DZIECI”

a nowo chciał nas wymyślić Ja-

nusz Korczak (właściwie Henryk

Goldszmit). Propagowana przez niego

pedagogika miała charakter rewolucyj-

ny. W czasach, gdy powszechnie obo-

wiązywał model wychowawczy polega-

jący na tym, że dzieci nie miały prawa

głosu, on chciał im go dać. Walczył o ich

godność i upodmiotowienie. Traktował

dzieci z równą powagą i szacunkiem jak

dorosłych. Wyszedł z przekonania, że

tylko ludzie wychowani bez przemocy

zycznej i psychicznej będą ludźmi

odpowiedzialnymi i potraącymi żyć

bez agresji wobec drugiego człowieka.

Poszedł na śmierć, by nie opuścić

swoich wychowanków. Jego koncepcje

pedagogiczne są dziś powszechnie

doceniane.

Dziś jego tezy stanowią kanon pe-

dagogiki, zresztą nie tylko w Polsce.

Konferencje naukowe poświęcone

jego myśli organizują instytuty i wy-

działy pedagogiczne renomowanych

światowych uczelni.

Korczak był wolnomularzem i teozo-

fem. Należał do loży Gwiazda Morza

(Le Droit Humain). W jego systemie

pedagogicznym widoczny jest hu-

manitaryzm. Wyraźnie pobrzmiewa

w nim hasło wolności i równości, a tak-

że braterstwa – którego tak pilnie uczył

swoich podopiecznych.

Tworzona przez niego „republika

dzieci” była w istocie projekcją masoń-

skiej wizji państwa ludzi wolnych, rów-

nych i zjednoczonych wokół wspólnych

ideałów. Wierności tym szczytnym

ideałom poświęcił swoje życie. Sku-

pione wokół Korczaka dzieci do końca

miały w nim brata i przewodnika. Choć

proponowano mu ucieczkę z gea,

odmówił, bo nie chciał pozostawić

powierzonych mu dzieci. Razem z nimi

został zgładzony przez hitlerowców.

Do grona wspaniałych wychowawców

naszego narodu zaliczyć musimy Ma-

riana Falskiego. To dzięki jego słynne-

mu Elementarzowi miliony Polaków do

dziś uczą się swego ojczystego języka.

Fraza „Ala ma kota” stała się nieśmier-

telna. Pierwsze wydanie Elementarza

ukazało się w 1910 roku. Jego nakład

wciąż jest wznawiany. Obecnie jest to

najdłużej na świecie wydawany pod-

ręcznik do nauki czytania i pisania!

NA POHYBEL KOMUNIE

kształt polskiej duszy i życia pub-

licznego walczyli między innymi

Antoni Słonimski (1895–1976) i Jan

Józef Lipski (1926–1991). Słonimski

był poetą, dramatopisarzem i felieto-

nistą. W 1918 roku założył kabaret

„Pod Picadorem” i grupę literacką

„Skamander”. W latach 1948–1951 był

dyrektorem Instytutu Kultury Polskiej

w Londynie. W latach 1956–1959 pre-

zesował Związkowi Literatów Polskich.

Posługując się ostrym, acz wytraw-

nym piórem, mierzył się z intelektu-

alnym kołtuństwem, szowinizmem

i antysemityzmem. Wspierał opozycję

antykomunistyczną. Przygotował tekst

Listu 34, pod którym podpisy zło-

żyli intelektualiści wyrażający swój

sprzeciw wobec narastającej cenzury

(wśród jego pomysłodawców znaj-

dował się Jan Józef Lipski). Złożył

swój podpis pod Listem 59, będącym

protestem wobec zmian w Konstytucji

PRL – zwłaszcza przeciw zapisom

o kierowniczej roli PZPR i sojuszowi

ze Związkiem Radzieckim.

Jan Józef Lipski czynnie organizował

formacje opozycyjne. Był współzałoży-

cielem Komitetu Obrony Robotników

(KOR) i członkiem zarządu Regionu

Mazowsze NSZZ „Solidarność”. Poma-

gał opozycjonistom. Obok kilku innych

znamienitych masonów współtworzył

zaplecze intelektualne „Solidarności”.

Budził powszechny szacunek, ale miał

też spore grono polemistów. Zarzucano

mu, że nie tyle łagodzi, co tępi ostrze

walki politycznej. W dobie narastają-

cego napięcia politycznego jego we-

zwania do umiaru brzmiały dla wielu

nieczytelnie. Rodzajem testamentu

politycznego, który po sobie pozosta-

wił, jest głośny esej pod tytułem Dwie

ojczyzny, dwa patriotyzmy.

Listę wybitnych masonów, którzy

wywarli znaczący wpływ na obli-

cze dawnej lub obecnej Polski, można

by jeszcze długo kontynuować. Mimo

to nie sposób stwierdzić, że oni sami tę

Polskę wymyślili. O kształcie naszego

państwa decydowali reprezentanci

różnych grup społecznych, etnicznych

i religijnych.

Należy sobie jednak uzmysłowić,

że nie da się (jak może chcieliby nie-

którzy) wymazać masonów z historii

naszego państwa. Próba uczynienia

tego przypominałaby chęć wyjęcia

z konstrukcji domu sporej ilości ce-

gieł i innych jeszcze elementów. Taki

dom może nie uległby zawaleniu, ale

zostałby po prostu oszpecony… #

Za: ONET z 12 lipca 2017 r.

hp://wiadomosci.onet.pl/kraj/10-

-najbardziej-zasluzonych-masonow-

-w-dziejach-polski/te0q4

ukasz Tomasz Sroka – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu

Pedagogicznego w Krakowie. Dyrektor Instytutu Historii i Archi-

wistyki tejże uczelni. W kręgu jego zainteresowań badawczych znajdują

się między innymi historia i kultura Żydów w XIX i XX wieku, dzieje

wolnomularstwa, historia idei, badania struktur społecznych XIX wieku

oraz I połowy XX wieku (szczególnie elit) oraz badania nad rozwojem

miast. Autor artykułów w „Wolnomularzu Polskim”. #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

N A S I W I E L C Y

KRÓL

Stanisław August Poniatowski (1732–1798).

PREZYDENCI

Prof. Gabriel Narutowicz (1865–1922), August Zaleski (1883–1972, Prezydent na

Uchodźctwie).

PRYMASI

Gabriel Podoski (1719–1777), Michał Poniatowski (1736–1794, czyt.: Krzysztof Za-

łęski, Słownik polskich duchownych należących do lóż wolnomularskich, „Ars Regia” 11/18

2008–2009).

PREMIERZY

Ignacy Jan Paderewski (1860–1941), Aleksander Prystor (1874–1941), Walery Sławek

(1879–1939, trzykrotnie), prof. Kazimierz Bartel (1882–1941, pięciokrotnie), gen. Felicjan

Sławoj-Składkowski (1885–1962), Marian Zyndram-Kościałkowski (1892–1946), prof.

Leon Kozłowski (1892–1944).

MINISTROWIE

Tadeusz Matuszewicz (1765–1819, minister skarbu Księstwa Warszawskiego i Królestwa

Polskiego), Tadeusz Mostowski (1766–1842, minister spraw wewnętrznych Księstwa War-

szawskiego i Królestwa Kongresowego), Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki (1778–1846,

minister skarbu Królestwa Kongresowego, założyciel Banku Polskiego), Witold Chodźko

(1875–1854, minister zdrowia), Sławomir Czerwiński (1885–1931, pięciokrotnie minister

wyznań religijnych i oświecenia publicznego), Hipolit Gliwic (1878–1943, minister przemysłu

i handlu, senator, przedstawiciel Polski w Lidze Narodów), Witold Staniewicz (1887–1966,

naukowiec, minister reform rolnych w ośmiu gabinetach), Wincenty Baranowski (1877–1957,

zaraniarz, ludowiec, poseł, minister).

DYPLOMACI

Gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (1881–1942, adiutant Piłsudskiego), Mirosław

Arciszewski (1892–1918), Wacław Grzybowski (1877–1959), prof. Stanisław Kętrzyński

(1878–1950), Roman Knoll (1888–1946), Juliusz Łukasiewicz (1892–1951), Stanisław

Patek (1866–1944, obrońca polityczny Stefana Okrzei, Montwiłła), Emil Kipa (1886–1958,

Wielki Archiwista WLNP).

WOJSKOWI, POWSTAŃCY

Gen. Jan Henryk Dąbrowski (1755–1818, Marsz, marsz Dąbrowski, z ziemi włoskiej do

Polski...), gen. Józef Zajączek (1752–1826), gen. Ignacy Działyński (1754–1797), książę

Józef Poniatowski (1763–1813), gen. Wincenty Aksamitowski (1760–1828), gen. Józef

Chłopicki (1771–1797), płk Jan Kozietulski (1778–1821, szarża pod Somosierrą), gen.

Józef Niemojewski (1769–1839), gen. Konstanty Adam Czartoryski (1774–1860, adiu-

tant Napoleona), gen. Aleksander Rożniecki (1774–1849), major Walerian Łukasiński

(1786–1868, twórca Wolnomularstwa Narodowego i Towarzystwa Patriotycznego), Wiktor

Heltman (1796–1874, Wielka Emigracja, Towarzystwo Demokratyczne Polskie), gen. Józef

Bem (1794–1850, Wolnomularstwo Narodowe), Ludwik Mierosławski (1814–1878), gen.

Edward Śmigły-Rydz (1886–1941), gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz (1883–1964,

założyciel ZWZ), płk Adam Koc (1891–1969, legionista, szef OZON), gen. Kordian Za-

morski (1890–1983, szef Policji Państwowej II RP), Marian Ponikiewski (1876–1954,

legionista), gen. Czesław Fijałkowski-Młot (1892–1944).

ZNANI – NIEZNANI…

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 N A S I W I E L C Y

POLITYCY I MĘŻOWIE STANU

Andrzej Mokronowski (1713–1784), książę Kazimierz Nestor Sapieha (1737–1798,

jeden z twórców Konstytucji 3 Maja), książę Adam Kazimierz Czartoryski (1734–1823,

przywódca Stronnictwa Patriotycznego), Adam Jerzy Czartoryski (1770–1861, Wielka

Emigracja, przywódca Hotelu Lambert), Ludwik Szymon Gutakowski (1738–1811), gen.

Michał Wielhorski (1730–1794, trzeci po Poniatowskim i Kościuszce na oryginalnej liście

nagrodzonych Orderem Virtuti Militari w 1792), Ignacy Potocki (1750–1809, współtwórca

Konstytucji 3 Maja), Stanisław Kostka Potocki (1755–1821, udostępnił zbiory wilanowskie,

autor Podróży do Ciemnogrodu), gen. Augustyn Gorzeński (1743–1816, generał adiutant

króla Stanisława Augusta, dziedzic Dobrzycy), Aleksander Chodkiewicz (1776–1838),

Tytus Filipowicz (1873–1953), Jan Piłsudski (1876–1950, brat marszałka), Mikołaj Kwaś-

niewski (1871–1941, współzałożyciel SD), Adam Pragier (1886–1976), Stanisław Posner

(1868–1930), Hipolit Gliwic (1878–1943), Stanisław ugu (1873–1961), Jan Józef

Lipski (1926–1991), Aleksander Małachowski (1924–2004).

DZIAŁACZE POLITYCZNI I SPOŁECZNI

Edward Abramowski (1868–1918), Janusz Korczak (1878–1942), Rafał Radziwiłowicz

(1860–1929, lekarz psychiatra, prawzór Judyma), dr Szymon Starkiewicz (1877–1962, lekarz,

twórca szpitala na Górce w Busku-Zdroju), Mieczysław Michałowicz (1876–1965, wybitny

pediatra, lekarz dzieci J. Piłsudskiego), Tadeusz Gliwic (1907–1994), Marian Ponikiewski

(1876–1954), Witold Wyspiański (1886–1945, kuzyn Stanisława), Henryk Kołodziejski

(1884–1953, założyciel i dyrektor Biblioteki Sejmowej).

PISARZE I POECI

Józef Wybicki (1747–1822, autor słów polskiego hymnu narodowego), Franciszek Dionizy

Kniaźnin (1750–1807), Julian Ursyn Niemcewicz (1757–1841, Śpiewy historyczne), Cyprian

Kamil Godebski (1765–1809), Kajetan Koźmian (1771–1856), Ludwik Adam Dmuszew-

ski (1777–1847, dyrektor Teatru Narodowego), Ludwik Osiński (1775–1838), Aleksander

Fredro (1793–1876), Kazimierz Brodziński (1791–1835, twórca poezji preromantycznej),

Adam Mickiewicz (1798–1855), Tomasz Zan (1796–1855), Juliusz Kaden-Bandrowski

(1885–1944), Stanisław Stempowski (1870–1952, towarzysz życia Marii Dąbrowskiej), Jerzy

Stempowski (1893–1969), Andrzej Strug (1871–1937), Stanisław Małachowski-Łempicki

(1884–1959, historyk wolnomularstwa), Antoni Słonimski (1895–1976), Wojciech Żu-

krowski (1916–2000), Piotr Kuncewicz (1936–2007), Tomasz Agatowski (1949–2004).

NAUKOWCY

Prof. Tadeusz Cegielski (ur. 1950), Marian Falski (1881–1974, autor Elementarza), prof. Mie-

czysław Konopacki (1880–1939), prof. Wacław Lednicki (1891–1967, slawista, rusycysta),

prof. Mieczysław Wole (1883–1947), prof. Edward Lipiński (1888–1986, współzałożyciel

KOR), prof. Zbigniew Gertych (1922–2008, założyciel Ogrodu Botanicznego w Powsinie),

prof. Andrzej Nowicki (1919–2011), prof. Klemens Szaniawski (1925–1986).

ARTYŚCI

Wojciech Bogusławski (1757–1829, Krakowiacy i górale, twórca Teatru Narodowego), Mi-

chał Kleofas Ogiński (1765–1833, polonez Pożegnanie ojczyzny), Józef Elsner (1769–1854,

nauczyciel Chopina), Karol Kurpiński (1785–1857, kompozytor, dyrektor orkiestry Teatru

Narodowego), Zygmunt Vogel zw. Ptaszkiem (1764–1826, malarz, rysownik), Juliusz Osterwa

(1885–1947, aktor, reformator teatru polskiego), Edward Wiig (1879–1941, rzeźbiarz).

DZIENNIKARZE

Witold Giełżyński (1866–1966), Wojciech Giełżyński (1930–2015), Jerzy Kurnatowski

(1874–1934), Cezary Leżeński (1930–2006), Stanisław Podwysocki (1882–1952), Józef

Wasowski WIDZ (1885–1947), Krzysztof Teodor Toeplitz (1933–2010), Adam W. Wysocki

(ur. 1924). #

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

T A K B Y Ł O

PERSONALIA

ożę Kopernik obudziło ośmiu

przedwojennych wolnomularzy:

Mieczysław Bartoszkiewicz, Tadeusz

Gliwic, Aleksander Lutze-Birk, Józef

Rolliński, Erazm Samotyha, Marian

Henryk Serejski, Jan Wolski, Stefan

Zbrożyna. W historiograi wolnomu-

larskiej istnieją różne tezy na temat

tego, kto faktycznie był inspiratorem

odnowienia ruchu wolnomularskiego

nad Wisłą. Najbardziej prawdopo-

dobną tezę dotyczącą okoliczności

reaktywacji loży Kopernik przedstawił

prof. Tadeusz Cegielski, inicjowany

w 1987 roku oraz Wielki Mistrz Wiel-

kiej Loży Narodowej Polski w latach

2000–2003. Twierdzi on, iż reaktywa-

cja Loży-Matki nastąpiła z inicjatywy

Jana Józefa Lipskiego, który upatry-

wał w wolnomularstwie naturalnego

kontynuatora Klubu Krzywego Koła.

Reaktywacja Polskiej Partii Socjali-

stycznej (PPS) oraz loży Kopernik

były głównym celem życiowym Jana

Józefa Lipskiego.

Loża przez trzydzieści lat działalno-

ści dokonała 31 inicjacji. Istniały w niej

dwie tajne listy, które zawierały wykaz

wszystkich wolnomularzy od 1961

roku. Owe listy zaginęły, a cały skład

osobowy został odtworzony przez Ta-

deusza Cegielskiego na podstawie do-

kumentów loży i rozmów z Tadeuszem

Gliwicem. Kwestią sporną był casus

prof. Włodzimierza Zonna, polskiego

astronoma, który zgodził się wstąpić

do loży Kopernik. Zonn przeszedł

pozytywnie trzy głosowania w loży, po

czym z powodów zdrowotnych trał

do szpitala, gdzie niedługo później

zmarł. Zonn nie doczekał inicjacji,

dlatego nie mógł zostać członkiem

warsztatu. Zamieszanie z osobą pro-

fesora wzmogła publikacja nekrologu

w paryskim „Biuletynie Wolnomu-

larzy Polskich”, który poinformował

o śmierci polskiego wolnomularza.

Osoby przyjmowane do wolnomu-

larstwa w okresie trzydziestoletniej

działalności konspiracyjnej były re-

prezentantami świata nauki, literatury

i publicystyki. Tydzień po „obudze-

niu” loży przyjęto Lipskiego i Srokę.

Jan Józef Lipski był historykiem lite-

ratury, publicystą i krytykiem litera-

ckim. W czasie II wojny światowej

był żołnierzem AK oraz uczestnikiem

powstania warszawskiego. W czasach

PRL był czołowym opozycjonistą

oraz współzałożycielem Komitetu

Obrony Robotników i działaczem

„Klubu Krzywego Koła”, a w latach

1987–1991 inicjatorem odbudowy

w kraju PPS oraz przewodniczącym

jej Rady Naczelnej. W szeregach wol-

nomularstwa Lipski piastował wy-





WARSZAWSKA LOŻA KOPERNIK W LATACH 1961–1991

KONSPIRATORZY

Z ULICY LEKARSKIEJ

K A J E T A N P U S Z E K















P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 N A S I W I E L C Y

sokie funkcje, poczynając od Czci-

godnego Mistrza, poprzez funkcję

Mówcy (lata 1981–1986), kończąc

na stanowisku Sekretarza w latach

1988–1990. 9 września 1975 roku

do loży „Kopernik” został przyjęty

Jan Kielanowski – zootechnik i pra-

cownik naukowy. Od 1955 roku pełnił

funkcję dyrektora Instytutu Fizjolo-

gii i Żywienia Zwierząt Państwowej

Akademii Nauk (PAN) w Jabłonnej.

Kielanowski był działaczem opozycji

demokratycznej – od 1976 roku jako

członek KOR. 12 kwietnia 1981 roku

na wolnomularza został inicjowany

prof. Klemens Szaniawski – logik-

-lozof, w latach 1967–1970 dzie-

kan Wydziału Filozoi i Socjologii

UW, kierownik Zakładu Logiki (od

1972 r.). Następnie w szeregi loży

wstąpił mec. Jan Olszewski,przyszły

premier Rządu III RP. Z kolei 5 li-

stopada 1972 roku został inicjowany

prof. Janusz Maciejewski – historyk

literatury i publicysta oraz późniejszy

prezes polskiego Pen Clubu. W latach

1981–1986 Maciejewski pełnił funkcję

II Dozorcy w loży, w latach 1986–1991

I Dozorcy. Po przekształceniu loży

Kopernik w Wielką Lożę Narodową

Polski (1991) objął w niej również

funkcję Wielkiego Dozorcy. Macie-

jewski był profesorem UW i Instytutu

Badań Literackich PAN w Warszawie.

W 1972 roku do szeregów wolno-

mularstwa zaproszono znanego poe-

tę, satyryka i prozaika – Antoniego

Słonimskiego (1895–1976), który

został inicjowany 10 grudnia 1972

roku. Słonimski był współzałożycie-

lem grupy poetyckiej „Skamander”,

a w 1955 roku został uhonorowany

państwową nagrodą literacką. W latach

1956–1959 był prezesem Związku

Literatów Polskich. Od lat sześćdzie-

siątych działał w opozycji demokra-

tycznej. Zginął tragicznie w 1976

roku w wypadku samochodowym

w Konstancinie-Jeziornej. W latach

siedemdziesiątych i osiemdziesiątych

do loży zaproszono kolejne trzy osoby

– Jerzego Jasińskiego, Aleksandra

Małachowskiego i Jerzego Płudow-

skiego. Jerzy Jasiński był prawnikiem-

-kryminologiem oraz późniejszym

przewodniczącym Trybunału Stanu.

Aleksander Małachowski – członek

Klubu Krzywego Koła – był publicystą

oraz działał w opozycji antykomuni-

stycznej. Małachowski był honoro-

wym przewodniczącym Unii Pracy,

posłem na Sejm X, I, II i IV kadencji

oraz wicemarszałkiem Sejmu w latach

1993–1997. Płudowski był również

publicystą i dziennikarzem, działa-

czem okresu Października. Człon-

kiem loży został także prof. Edward

Lipiński – ekonomista, sygnatariusz

Listu 34 oraz członek KOR. W 1987

roku do loży zaproszono młodego

historyka – Tadeusza Cegielskiego.

Pomagał on swoim sąsiadom, Helenie

i Witkowi Łuczywo przechowywać

bibułę w mieszkaniu na warszawskiej

Sadybie-Fosy. To przez nich poznał

Jana Józefa Lipskiego, który złożył

mu propozycję przystąpienia do

wolnomularstwa. Tadeusz Cegielski

piastował liczne funkcje w loży Koper-

nik i WLNP: był Kronikarzem Loży,

Sekretarzem (do 27 grudnia 1991

roku), później Wielkim Sekretarzem

WLNP, wreszcie Wielkim Mistrzem

WLNP w latach 2000–2003. W 1990

roku został podniesiony na jednym

posiedzeniu do stopnia czeladnika

i mistrza, co wówczas było zwyczajną

praktyką. Funkcja Kronikarza loży

w 1987 roku była czysto symbolicz-

na, ponieważ Cegielski został także

Sekretarzem loży, co wiązało się z wy-

mianą korespondencji z innymi lożami

i mnóstwem obowiązków, takich jak

organizacja spotkań loży etc. Sprawa-

mi nansowymi zajmował się wówczas

Stanisław Wyczga. Tadeusz Cegielski

został później najlepszym polskim

znawcą masonerii, na swoim koncie

posiada wiele publikacji naukowych,

takich jak: Sekrety Masonów, Ordo ex

Chao, Księga Konstytucji 1723 roku

i początki masonerii spekulatywnej

w Anglii oraz dziesiątki artykułów

i wywiadów prasowych.

W 1987 roku wraz z Tadeuszem

Cegielskim do loży Kopernik został

przyjęty Jan Kurman, profesor Po-

litechniki Warszawskiej. Członkiem

loży był także Piotr Matywiecki –

poeta, eseista, krytyk literacki. W la-

tach osiemdziesiątych pracownik Bi-

blioteki Uniwersyteckiej w Warszawie,

współtwórca „Biuletynu Solidarności

UW”. Pięciokrotnie nominowany do

nagrody literackiej „Nike”.

DZIAŁALNOŚĆ W LATACH

1961–1991

arszawski Kopernik tworzył nie-

zwykłe środowisko wybitnych

postaci – ludzi, którzy potrali złożyć

swoje ambicje na ołtarzu wspólnej

sprawy: Polski wolnej, demokratycznej

i tolerancyjnej. Działalność loży opie-

rała się na trzech zasadniczych funda-



W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

N A S I W I E L C Y

mentach: inicjacji kolejnych członków

oraz tym samym na zapewnieniu cią-

głości polskiemu wolnomularstwu

regularnemu, dyskusji na temat zna-

czenia i roli zasad wolnomularskich

w specycznej sytuacji politycznej

PRL oraz odbudowie struktur WLNP

w 1990 roku w porozumieniu z pary

ską lożą Copernic.

Loża stosowała głęboką konspirację.

Spotykano się w lokalach posiadają-

cych zawsze dwa wyjścia, co miało

umożliwiać ucieczkę w razie najścia

bezpieki. Jednorazowo nie spotykało

się więcej niż 15 wolnomularzy. Pod-

czas spotkań konspiracyjnych sfera

prywatna mieszała się z działalnością

loży, ponieważ było to hermetyczne

środowisko, utrzymujące kontakty

także poza masonerią. Spotykano

się w mieszkaniu Tadeusza Gliwica

przy ulicy Lekarskiej w Warszawie.

Panowała tam specyczna atmosfera,

powstała dzięki zabytkowym, rodzin-

nym meblom oraz prywatnej kolekcji

obrazów Tadeusza Gliwica. Kopernik

przez 30 lat swojej działalności wy-

tworzył zwyczaje i landmarki, które

zostały uznane przez świat masoński.

Były to na przykład: zasiadanie przy

stole podczas spotkań rytualnych loży

czy picie herbaty. Loża funkcjonowała

w konspiracji, nie podejmując dzia-

łalności politycznej. Jej reaktywacja

stworzyła „legendę założycielską nie

tylko Wielkiej Loży [Wielkiej Loży

Narodowej Polski], ale i całej polskiej

powojennej masonerii – mówi prof.

Tadeusz Cegielski.

W czasie kiedy Tadeusz Cegielski

został przyjęty do loży Kopernik,

dyskutowano w niej na temat rewo-

lucyjnej triady „wolność-równość-

-braterstwo” w kontekście ówczesnej

sytuacji PRL. Była to teoretyczna dys-

kusja. Członkowie zastanawiali się, jak

należy rozumieć te hasła w ówczesnej

sytuacji społeczno-politycznej. W tym

okresie wygłaszano (jak w każdej loży

na świecie) również referaty czy też

krótkie wystąpienia, tzw. deski lożo-

we. Cegielski przygotowywał „deskę

lożową” na temat braterstwa. W dys-

kusji największą rolę odegrali: Janusz

Maciejewski, Klemens Szaniawski,

Aleksander Małachowski i Tadeusz

Gliwic. Rozmowy nagrywano na sta-

rym magnetofonie Grundig na stare

kasety z muzyką, ale ich nie podpisy-

wano, co po 1991 roku utrudniło iden-

tykację osób. Współcześnie mogłyby

posłużyć jako ciekawe źródło, jednak

nie zachowały się do dzisiejszych cza-

sów. W rozmowach brał udział także

Jerzy Płudowski oraz Piotr Matywie-

cki. Tadeusz Cegielski pamięta treść

wywodów Klemensa Szaniawskiego

i Maciejewskiego, twierdzi, że byli

to wybitni ludzie, mający wiele do

powiedzenia na ten temat.

Jako kronikarz loży-matki Cegielski

zapoznał się z dokumentacją sporzą-

dzoną przez Tadeusza Gliwica, która

mieściła się w jednej teczce. Doku-

mentacja była zaszyfrowana i jednym

z jej elementów był „zaszyfrowany

obraz loży” przedstawiający stan oso-

bowy loży okresu 1961–1991, który

niestety także zaginął. W dokumen-

tacji znalazły się również rękopisy

Tadeusza Gliwica o charakterze pro-

gramowym, które opisywały charakter

ideowy loży Kopernik oraz miały za

zadanie rozwinąć intelektualnie zakon.

Janusz Maciejewski i Tadeusz Gliwic

bywali nieocjalnie na spotkaniach

loży Copernic w Paryżu, gdzie mogli

uczestniczyć w pełnym rytuale ma-

sońskim.

Przez 30 lat działalności loży Koper-

nik żaden z wolnomularzy nie dokonał

„uśpienia”. Dopiero po ujawnieniu

się loży w 1991 roku zrobili to m.in.

Aleksander Małachowski i Jan Ol-

szewski. Premier Olszewski zerwał

kontakt z Wielką Lożą Narodową

Polski, angażując się w działalność





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 N A S I W I E L C Y

polityczną. Aleksander Małachowski,

mimo zawieszenia swojego członko-

stwa w loży, utrzymywał stałe kontakty

z jej członkami.

RYTUAŁ MASOŃSKI

W ARTYSTYCZNEJ

ATMOSFERZE WILLI

GLIWICÓW

Rytuał konspiracyjnej loży Kopernik

opierał się na przedwojennej tradycji

wolnomularstwa. 19 lutego 1961 roku

w willi Gliwiców przy ul. Lekarskiej do-

szło do inicjacji Lipskiego, Sroki i Ma-

łachowskiego. Pisząc swój Testament

lozoczny, musieli odpowiedzieć na

3 pytania: „Co winienem sobie?”, „Co

Ojczyźnie”, „Co Ludzkości”? Jan Józef

Lipski przyjął imię zakonne Konstanty

Orbaczewski, na cześć swojej babki –

Konstancji z Orbaczewskich, która

wywarła duży wpływ na jego wycho-

wanie. W spotkaniu uczestniczyło 5

masonów [w regularnej loży potrzeba

co najmniej 7 mistrzów, red.]: Tadeusz

Gliwic, Mieczysław Bartoszkiewicz,

Erazm Samotyha i NN. Rytuał skró-

cono do minimum.

Rytuał inicjacyjny stosowany pod-

czas przyjęcia Tadeusza Cegielskiego

w dniu 24 kwietnia 1987 roku spisany

był na trzech stronach maszynowej

przebitki, co stanowiło 1/7 klasycz-

nego rytuału. Zasadnicze elementy

inicjacji wolnomularskiej zostały

zachowane, czyli „Izba Rozmyślań

i spisanie Testamentu lozocznego,

odczytanie Testamentu lozocznego

w loży i ostatni, Czwarty Węzeł (gło-

sowanie) postulantury (kandydatury),

zawiązanie oczu czarną przepaską oraz

odsłonięcie lewej piersi, podróże przez

Cztery Żywioły (skrócone), udzielenie

Światła za trzecim uderzeniem młotka,

przysięga uczniowska, wtajemnicze-

nie uczniowskie, mowa wygłoszona

przez Brata Mówcę” – relacjonował

Cegielski. Na inicjację do willi Gli-

wiców przy Lekarskiej Cegielski zo-

stał zawieziony samochodem, a na

ostatnim etapie podróży założono mu

opaskę na oczy. Przeczuwał, że tra

na Lekarską, ponieważ w 1966 roku

bywał tam u rodziny Rechowiczów

(spokrewnionych z ostatnim Wielkim

Mistrzem Marianem Ponikiewskim)

i Łukasiewiczów. Ulicę Lekarską

nazywano przed wojną „masońską”,

ponieważ wielu jej mieszkańców było

wolnomularzami. Podczas inicjacji

Cegielskiego Czcigodnym Mistrzem

loży był Jan Józef Lipski, zaś Mów-

cą – Tadeusz Gliwic. Cegielski nie

pamiętał, kto pełnił funkcję Eksper-

ta podczas inicjacji (Ekspert strzeże

rytów, ceremoniału i starodawnych

obyczajów wolnomularstwa), ponie-

waż nie widział go, słyszał jedynie jego

głos. Cegielski przyjął imię zakonne

Jan Pasterz, pod którym wcześniej

publikował artykuły prasowe czy two-

rzył dzieła plastyczne.

Na posiedzeniu 2 grudnia 1991 roku

warszawska loża postanowiła podzielić

się na 3 placówki wolnomularskie – do-

tychczasową Kopernik, obudzoną lożę

Walerian Łukasiński w Warszawie oraz

obudzoną lożę Przesąd Zwyciężony

w Krakowie. 27 grudnia 1991 roku

w pałacu Dłużewskich w Dłużewie do-

szło do reaktywacji Wielkiej Loży Naro-

dowej Polski. Wielkim Mistrzem został

Tadeusz Gliwic, który miał największy

staż w krajowym wolnomularstwie.

Podczas ceremonii mowę poświęco-

ną nieżyjącemu już Janowi Józefowi

Lipskiemu wygłosił Aleksander Mała-

chowski. Jej przesłanie podkreślało rolę

Lipskiego w podtrzymaniu „światła”

wolnomularskiego. Tadeusz Cegielski

przeszedł do loży Walerian Łukasiński.

Decyzja o sądowej rejestracji za-

padła podczas zjazdu wolnomularzy

w Ciążeniu 5–6 września 1992 roku.

W spotkaniu w Ciążeniu uczestniczy-

ło wielu wolnomularzy z zagranicy.

Na przestrzeni kolejnych lat doszło

do wymiany poglądów na temat

konieczności rejestracji obediencji

– profesor Jerzy Jasiński sugerował,

by poczekać do „lepszych czasów”.

Obawiał się ataku prawicowych me-

diów oraz hierarchii Kościoła kato-

lickiego. W opozycji stanęli Janusz

Maciejewski, Tadeusz Cegielski oraz

Tadeusz Gliwic. Zadecydował głos

Wielkiego Mistrza – podjęto decyzję

o rejestracji WLNP, do czego doszło

w 1993 roku w warszawskim sądzie.

Dzięki temu masoneria w Polsce

pierwszy raz od 1822 roku zaczęła

działać legalnie. WLNP otworzyła

się na nowych członków – jej szeregi

zaczęła zasilać inteligencja techniczna,

ludzie z kręgów biznesu, architekci,

inżynierowie, bankowcy oraz ludzie

wolnych zawodów. W obrębie loży do-

szło do konfrontacji starej inteligencji

z „nową”, która przeradzała się w klasę

średnią i młodą, polską burżuazję.

Współistnienie tych dwóch sił w loży

masońskiej nie było łatwe dla żadnej

ze stron, ale stanowiło nowy rozdział

odrodzonego po 30 latach konspiracji

polskiego wolnomularstwa.

Kajetan Puszek

Fotograe pochodzą z archiwum

br∴ Tadeusza Cegielskiego, red.





W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 7 • N U M E R 7 2

IDEE I POLITYKA

Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

KLUBY LIBERALNE

a prolu FB Ewy Krawczyk-Dębiec przeczy-

tałam następującą notkę: Co ma wspólnego

powstanie fortuny Rockefellera z liberalizmem?

Czy państwo liberalne to tylko państwo teoretyczne? Co

masoni wnieśli do liberalizmu? Odpowiedzi na te pytania

poznaliśmy dzisiaj (7 sierpnia, wys.) w Kawiarni „Księ-

garnia Radio Telewizja” na kolejnym spotkaniu Klubów

Liberalnych, które poprowadził ze swadą Jacek Władysław

Bartyzel. Gorącą dyskusję na temat „Liberalizm w historii”

wywołali paneliści: Michał Ramon Dworzyński (libera-

lizm w historii USA), Paweł Babecki („ikony” liberali

zmu) i Kajetan Puszek (masoneria). Wśród gości duża

niespodzianka. Pani Bożena M. Dołęgowska-Wysocka

wprowadziła nas w nieznany świat masonerii kobiecej.

Powiało mistycyzmem. Pani Bożena jest wolnomularką

i dziennikarką, doktorem nauk politycznych, redaktorem

naczelnym i wydawcą „Gazety Ubezpieczeniowej” i „Wol-

nomularza Polskiego”. Dziękujemy, że Pani była z nami.

Miło mi się zrobiło po przeczytaniu tych słów, ale

bardziej ucieszyło co innego: nie znałam środowiska

młodych polskich liberałów, to nie moje pokolenie,

a tu – NIESPODZIAN. Kultura, swada, ciekawość

świata, idei. No i wreszcie dynamizm, który wróży

Klubom Liberalnym powodzenie, choć oczywiście

nie we wszystkich kręgach. Pan Kajetan Puszek (pracę

licencjacką na UMK pisał na temat warszawskiej loży

Kopernik, fragmenty czytaj na str. 30–32) podkreślał,

że liberalizmowi jako ruchowi politycznemu blisko

do liberalnego nurtu masonerii. Co ja o tym myślę?

Pierwsze hasło z masońskiej triady Wolność – Rów-

ność – Braterstwo brzmi WOLNOŚĆ. Tu masonerii

liberalnej rzeczywiście bardzo blisko do liberałów,

potem – gdy przejdziemy do równości i jeszcze dalej

braterstwa – wszystko się komplikuje. No, ale Wolność

mamy wspólną. #

worząc Kluby Liberalne, działamy na rzecz promocji

wolności jednostki, zarówno w wymiarze gospo-

darczym, jak i politycznym, społecznym, obyczajowym.

Zamiast upierać się przy „jedynie słusznym” punkcie

widzenia, dyskutujemy o naszym rozumieniu wolności.

Pole do tej dyskusji jest szerokie – wierzymy, że może-

my się spierać, pozostając jednak w zgodzie z ogólnym

kierunkiem poszerzania zakresu wolności. […]

Wolności osobiste i polityczne

Każdy człowiek jest wolny zarówno w stosunku do

drugiego człowieka, jak i wobec państwa. Wierzymy, że

ograniczeniem tej wolności co do zasady jest prawo inne-

go człowieka. Kluby Liberalne gotowe są przekonywać

do rezygnacji społeczeństwa w ingerowanie w prywatną

sferę życia jednostki. Będziemy jednak poddawać ciągłej

reeksji denicję zakresu tych praw innych osób.

Państwo liberalne to państwo przyjazne, które nie za-

kazuje, gdy nie trzeba i nie tworzy barier obywatelom

w dążeniu do ich własnego szczęścia. Za nikogo nie bę-

dziemy deniować tego szczęścia, pozostawiając to sferze

prywatnej. Zgadzamy się jednak co do tego, że w sferze

światopoglądowej państwo powinno być neutralne, po-

zwalając ludziom żyć zgodnie z własnymi przekonaniami,

tak dalece jak nie narusza to praw innych osób. […]

Środki

Naszym głównym orężem w walce o Wolność są idee,

dialog i rozum. Popularyzować będziemy nie przymusem

ani propagandą, a argumentami i edukacją. Tworzymy

sieć ludzi aktywnych i zapalonych do długofalowej pracy

organicznej. Jesteśmy gotowi rozmawiać z każdym, bo

wierzymy, że idee liberalne są w interesie lepiej i gorzej

wykształconych, starych i młodych, biednych i bogatych,

mieszkańców wielkich miast, miasteczek i wsi. Wychodzi-

my poza strefę komfortu, bo nie wystarczy przekonywać

już przekonanych. Angażując się w działalność Klubów

Liberalnych, deklarujemy, że Wolność jednostki jest dla

nas podstawowym punktem odniesienia i wartością,

którą chcemy propagować z otwartą przyłbicą. #

MISJE I CELE KLUBÓW LIBERALNYCH