W NUMERZE

Lato 2013

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

20 lat Le Droit Humain

w Polsce .........................................str. 3

Nowa polska loża

Jan Henryk Dąbrowski ..........str. 12

José Gulino, WM WWF

o wpływach politycznych .....str. 13

Narodziny loży

Róża Piasków w Izraelu .........str. 15

Jak mi było 20 lat

z masonkami? ...........................str. 18

Inicjacja wolnomularska .......str. 20

Obchody Konstytucji

3 Maja ..........................................str. 21

O alternatywnych

początkach masonerii ............str. 25

Na Wschodzie dawnego

Lwowa .........................................str. 29

O masonerii na Litwie

słów kilka ....................................str. 33

Myśl wolnomularska

B. Trentowskiego .....................str. 35

Loża w Myśliborzu/Soldinie

w latach 1861 – 1934..............str. 38

Erich Ludendor straszy

masonami i Żydami ................str. 42

Hermes po trzykroć wielki ...str. 46

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

j u b i l e u s z

Od lewej: Jean Pierre Commun, Yvette Ramon, Ewa K. (siedzi), Klaus Frozen, Alicja Dworak (siedzi).

20 lat

le Droit Humain

W PolsCe



Le Droit Humain mocno









feDeracjami









P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

4j u b i l e u s z

Wśród przybyłych gości byli m.in.:

• Delegacja Wielkiego Laickiego

Wschodu Polski,

• Delegacja lóż polskich: Pro-

metea i Gaja Aeterna Wielkiej

Żeńskiej Loży Francji,

• Delegacja Jurysdykcji Nie-

mieckiej LDH,

• Przedstawiciel Rady Krajowej

Federacji Francuskiej LDH,

• Delegat Rady Krajowej Fede-

racji Szwajcarskiej LDH,

• Przedstawiciel Rady Krajowej

Federacji Greckiej LDH,

• Pierwszy Wiceprezydent Wielkiej Rady

Wielkich Inspektorów Generalnych Federacji

Francuskiej, Dostojny Brat Jean Pierre Commun

wtowarzystwie Wielkich Inspektorów Ge-

neralnych Federacji Francuskiej,

• Wielce Potężny Wielki Komandor

Federacji Austriackiej, Wielce Do-

stojna Siostra Gabriele Peger,

• Wielce Potężny Wielki Ko-

mandor Federacji Polskiej,

Wielce Dostojna Siostra

Alicja Dworak,

• Wielce Potężny Suwerenny

Wielki Komandor, Wielce

Dostojna Siostra Yvee Ra-

mon – Wielki Mistrz Mię-

dzynarodowego, Mieszanego

Zakonu Wolnomularskiego ,,Le Droit Humain” w towarzystwie

• Wielce Potężnego Suwerennego

Wielkiego Komandora Wielce Dostojne-

go Brata Klausa Frozena – Zastępcy Wielkiego

Mistrza Zakonu. B

ilans naszego dwudziestolecia wypadł dobrze. Oczy-

wiście, zdarzyły się nam błędy, co jest nieuniknione w

początkach tworzenia, ale entuzjazm i owocna praca dają

coraz lepsze efekty. Będąc na początku tej drogi, sama nie

spodziewałam się, że nasze dzieło wymagać będzie tyle

mozołu i wytrwałości. Teraz, mając już

za sobą „młodzieńcze”, 20-letnie do-

świadczenie, możemy lepiej oceniać

nasze niedoskonałości, wyciągać

wnioski na przyszłość idoskona-

lić sprawdzone metody naszej

pracy. Zkażdym rokiem pra-

cujemy sprawniej i efektyw-

niej, zdążając ku szczytnym

ideałom. Ta piękna rocznica

skłania do reeksji nad naszymi

dokonaniami, a zarazem zmusza

do stawiania pytań o przyszłość

naszego ruchu. Ważne jest przy

tym, abyśmy potrali dobrze wskazać

współczesne cele wolnomularstwa i nie

zamykali się w przeszłości. W

iele wolnomularskich zamysłów

zostało już w dzisiejszym świecie

zrealizowanych, a naszym obowiązkiem

jest wskazanie światu nowych wy-

zwań i rozwiązań. Wszak droga do

doskonałości jest nieskończona.M

usimy wypracowywać

nowe, doskonalsze

metody, które pozwolą nam

jeszcze skuteczniej realizo-

wać naszą misję. Nasi wielcy

poprzednicy wypracowali pod-

stawowe zasady, naszym wielkim

obowiązkiem jest przeniesienie ich

ducha na wymogi i techniki współ-

czesności. Istotne jest przy tym również

znalezienie sprzymierzeńców, którzy zechcą

nam pomóc przy urzeczywistnieniu tych planów

imogą wspólnie z nami pracować dla ich realizacji. Rozwój

jest celem wszystkich wolnomularzy, ale satysfakcjonujące

efekty osiągniemy jedynie wspólnym działaniem i naszym

nadrzędnym obowiązkiem jest zabiegać o braterską jedność.

S... EWA K.

PREZYDENT FEDECJI POLSKIEJ

„LE DROIT HUMAIN”

słoWo PrezyDenta









W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

j u b i l e u s z

d tego wydarzenia w czasach II Rzeczypospolitej wra-

mach utworzonej w 1926 r. Federacji Polskiej „Le Droit

Humain” ponad 300 ciekawych intelektualnie osób na czele z

wybitnym uczestnikiem walk o niepodległość gen. Michałem

Tokarzewskim-Karaszewiczem – zaangażowało się aktywnie

i twórczo w zgłębianie wolnomularskich idei. Ten okres dzia-

łalności Le Droit Humain w Polsce przedstawił interesująco

w swej desce nasz Brat Daniel B. (patrz str. 6 - 8).

Wojna, a potem lata Polski Ludowej przerwały działalność

prawie wszystkich lóż i dopiero po 1989 r. możliwe stało się

tworzenie rzeczywiście wolnych, obywatelskich stowarzyszeń

i odrodzenie ruchu wolnomularskiego w całej jego różnorod-

ności. W naszym Zakonie nastąpiło to dokładnie 20 lat temu,

gdy polscy wolnomularze, członkowie francusko-polskiej

loży Pierre et Marie Curie z Lille wrócili do Polski i w 1993r.

przenieśli uroczyście światła tej loży na Wschód Warszawy.

W ten oto sposób, poprzez tę pionierską lożę, stał się faktem

powrót Zakonu Le Droit Humain do naszego kraju i dalszy jego rozwój, umożliwiający ponowne utworzenie Federacji

Polskiej DH. Brat Jerzy Dworak, honorowy Przewodniczący

Federacji, w swym wystąpieniu przedstawił szczegółowo

20-letnie efekty pracy. Ponieważ uczestnicy jubileuszowej

uroczystości otrzymali broszurowy tekst tej deski – w tym

miejscu podamy tylko informacje obrazujące rozwój Federacji.

Już w 1995 r. powstała na Wschodzie Katowic loża o hi-

storycznej nazwie Orzeł Biały, w roku 1997 w Warszawie

loża Doskonałości Spirala, a w roku następnym dwie loże: wWarszawie Rencontre Fraternelle i w Toruniu Pod Ulem. W1999 r. zapalono w Warszawie światła loży Konstytucja

3-go Maja, a w Krakowie w 2007 r. światła loży Braterstwo

pod Wawelem. Niewątpliwą satysfakcję dla członków Federa-

cji Polskiej „Le Droit Humain” stanowi fakt, że mogą pracować

na wyższym poziomie w utworzonej w 2002 r. wWarszawie

Suwerennej Kapitule Feniks oraz we Wzniosłym Areopagu Orzeł Czarny i Biały – powołanym w kwietniu br.

Uroczyste jubileuszowe posiedzenie miało charakter nie-

zwykle miły i serdeczny. Przedstawiciele wszystkich delegacji

mocno podkreślali w swych wystąpieniach braterską łączność

między nami, a gorące pozdrowienia łączyli z zaproszeniami

do wspólnych spotkań i prac. Prezydent Federacji Polskiej

„Le Droit Humain” – Dostojna Siostra Ewa Knorr w swoim

posłaniu podsumowała minione lata (patrz Słowo... na str. 4)

Wielki Komandor Federacji Polskiej Dostojna Siostra Alicja

Dworak przypomniała patriotyczny wkład członków przedwo-

jennej Federacji w walkę przeciw najeźdźcom i wyraziła dumę

zfaktu, że wśród wybitnych gości dzisiejszej uroczystości, którzy

towarzyszyli nam od samego początku naszej drogi, są zarówno

reprezentanci wysokich władz Le Droit Humain z Francji, jak

idelegacje lóż polskich Wielkiej Żeńskiej Loży Francji. Siostra

Alicja uwypukliła całą złożoność problematyki, jaka towarzyszy

odbudowie ruchu wolnomularskiego w krajach, które przeszły

proces gwałtownych zmian politycznych, materialnych ispołecz-

nych. Te trudności musieli pokonać polscy pionierzy Zakonu Le

Droit Humain 20 lat temu i warto, aby doświadczenie zdobyte

w kreacji organizacji wolnomularskich na nowych terenach,

wróżnych krajach mogło być upowszechnione na drodze

szerokiej współpracy między wszystkimi Federacjami. Polskie

doświadczenie mówi, że istotnym czynnikiem wumacnianiu

rozwoju lóż i federacji jest braterskie wsparcie na samym począt-

ku działalności. Obecną wizytę szerokiego grona najwyższych

władz Zakonu cała Polska Federacja przyjmuje z poczuciem

mocnego, emocjonalnego wsparcia.

Dostojna Siostra Yvee Ramon, Wielki Mistrz Międzyna-

rodowego Mieszanego Zakonu Wolnomularskiego „Le Droit

Humain”, serdecznie podziękowała polskim siostrom ibraciom

za niezwykle ciepłe przyjęcie, podkreślając, że Rada Najwyż-

sza bardzo sobie ceni bezpośrednie kontakty z członkami

Federacji. Nawiązując do historii Zakonu, stwierdziła, że o ile

wokresie międzywojennym Zakon był jeszcze pod wpływem

teozoi, to już w 1997 r. Konwent Międzynarodowy włączył

zasadę pełnej laickości do konstytucyjnego tekstu Zakonu.

Faktem jest jednak, że Konstytucja LDH wyraża szacunek

wobec absolutnej wolności sumienia i najszerszego rozwoju

duchowego każdego wolnomularza.

Dotychczasową współpracę między lożami różnych Federacji

ocenia pozytywnie i zaleca działania dla jej kontynuowania.

Zdaniem Dostojnej Siostry Yvee Ramon dość rzadkie

ze względu na koszty regularne wizyty w poszczególnych

krajach mogą być zastępczo rozwijane wymianą pisemnych prac, wspólnym opracowywaniem tematów i szerokim wy-

korzystywaniem Internetu. Rada Najwyższa LDH mocno

zaleca ożywienie wszelkich elementów międzynarodowej

współpracy między federacjami i umacnianie wspólnego,

masońskiego głosu na Ziemi. Serdecznie życzy Federacji

Polskiej dalszego rozwoju na wszystkich polach jej działania

i wierzy, że następny jubileusz sprawi nam wszystkim satys-

fakcję z osiągniętego postępu.Uroczystości zakończyła wspólna agapa.BR... JÓZEF ŻELAŚKIEWICZ, 31

loże, fakty,

luDzie...

















P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

6j u b i l e u s z

DeklaraCja iDeoWa

Zakon rozumie, że jedynie wartościowym, a więc urzeczywistnionym w czynie, stać się może tylko to, co

jest prawdą indywidualną człowieka, i nie wymaga od żadnego ze swych Braci uznania za dogmat niczego,

o czym uczy w swych symbolach, co podaje jako dorobek duchowy Tych, którzy przed nami żyli w Zakonie.

Niemniej, Zakon posiada swój system moralności, ukryty w alegoriach i przedstawiony w symbolach. Celem tego

systemu jest dążenie, aby indywidualne osiągnięcia Jedynej Prawdy przejawiać w czynie zespołowego życia w szczup-

łym początkowo gronie Braci Zakonnych po to, by z czasem móc w pełni i bez ograniczeń współżyć ze wszystkim, co

żyje – awyrażeniem się jego jest rytuał regularnych prac. Rytuał jest udramatyzowaniem w symbolach wiedzy Zakonu

o życiu i człowieku.

W przykładzie urzeczywistniania na terenie zakonnego zespołu Wolność, Równość i Braterstwo czerpią siłę stawania

się prawem w życiu naszego Narodu i całej państwowej społeczności – aby z kolei urastać mogły w niezłomne prawo

współżycia wszystkich Narodów i społeczeństwa.

Przede wszystkim na przykładzie urzeczywistnienia w praktyce własnego życia wielkich haseł Zakonu polega wpływ

Zakonu na życie świata. Bez wiązania się uchwałami o sposobie postępowania naszego życia. #

Mówiąc o rozwoju Le Droit Humain w Polsce w okre-

sie międzywojennym, nie

można pominąć ówczesnej sytuacji

politycznej. Rzeczpospolita w roku

1918 odzyskała niepodległość po 123

latach. W okresie zaborów Polacy mie-

li ograniczone prawo zrzeszania się,

prowadzenia działalności społecznej

itworzenia organizacji. Podobnie

rzecz miała się z wolnomularstwem,

które rozwijało się bardzo dobrze na

ziemiach polskich do 1795 roku, a

które, jak wiemy, skończyło się, roz-

sypało się na skutek rozbiorów Polski

między Rosję, Austro-Węgry i Prusy*.

A zatem, wraz z odzyskaniem nie-

podległości w 1918 roku podjęto także

próby odrodzenia ruchu wolnomu-

larskiego w Kongresówce i dawnej

Galicji.

Pierwszy kontakt nawiązano z Wiel-

ką Lożą Narodową Włoch, która

przekazała Patent. I już w 1920 roku

rozpoczęła działalność pierwsza loża

narodowa Polacy Zjednoczeni.

Na Litwie Środkowej stosunkowo

wcześnie podjęły działania loże wol-

nomularskie. Do jednej z nich, loży

Tomasz Zan, działającej w ramach

WLNP zostaje przyjęty w 1924 r. gen.

Michał Tokarzewski, przydomek Ka-

raszewicz. Z kolei na ziemiach etnicznie pol-

skich niezależnie od ruchu wol-

nomularskiego zawiązuje się Polskie

Towarzystwo Teozoczne, organi-

zacja, która działała już wcześniej w

Galicji pod innymi nazwami. Bardzo

ważną postacią tego ruchu była Wanda

Dynowska, pełniąca od 1923 roku

funkcję sekretarza generalnego P.

Członkiem Polskiego Towarzystwa

Teozocznego był także od roku 1921

gen. Michał Tokarzewski.

Wanda Dynowska wspólnie z gen.

Michałem Tokarzewskim-Karasze-

wiczem podejmuje decyzję o prze-

niesieniu na grunt polski Między-

narodowego Mieszanego Zakonu

Wolnomularskiego „Le Droit Hu-

main”. Uznali za wskazane zwrócić

się w tej sprawie do Le Droit Humain

brytyjskiego, które miało w swoich

założeniach odrębny ton, teozoczny,

zorientowany na lozoę Wschodu, na

buddyzm, hinduizm i suzm. W tym

celu Wanda Dynowska wyjeżdża do

Londynu wraz z teozofem Tadeuszem

Bibro. J

ednak przed wyjazdem do Lon-

dynu Dynowska, która znała do-

brze Józefa Piłsudskiego, rozmawia zMarszałkiem o ruchu wolnomular-

le Droit Humain

W okresie mięDzyWojennym

D e s k a w y g ł o s z o n a

2 8 k w i e t n i a 2 0 1 3 r o k u

p r z e z B r ... D a n i e l a B . z o k a z j i

2 0 . r o c z n i c y o D r o D z e n i a

l e D r o i t H u m a i n w p o l s c e

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

skim. Z przekazanych relacji wynika,

że Piłsudski, który nigdy nie należał

do masonerii, miał powiedzieć: „moi

ocerowie powinni rozwijać się du-

chowo” i wyraził zgodę na ich udział w wolnomularstwie.W

Londynie, dzięki Towarzystwu

Teozocznemu, Wanda Dy-

nowska poznaje osoby, które udzie-

lają się również w ruchu wolnomular-

skim, w tym Annie Besant, niedawno

jeszcze bojowniczkę o wolność Indii,

awtedy już Prezydent Wszechświato-

wego Towarzystwa Teozocznego, ale

i zarazem Prezydent Federacji Brytyj-

skiej „Le Droit Humain”.

Wanda Dynowska razem z Tade-

uszem Bibro zostają przyjęci do

Zakonu w Londynie. Otrzymują

Patent na założenie loży w Polsce

od brytyjskiej Order of the Inter-

national Co-Freemasonry.P

o powrocie do Polski Wanda

Dynowska i Tadeusz Bibro,

atakże generał Michał Tokarzewski

-Karaszewicz zakładają najpierw

Trójkąt, który bardzo szybko prze-

kształca się w lożę o nazwie Orzeł

Biały. Zapalenie Świateł ma miejsce

jeszcze pod koniec 1924 roku. Loża

ta, wchodząca w skład Federacji

Brytyjskiej, kierowana jest przez

Wandę Dynowską.

Wkrótce, również w Warszawie,

powstaje druga loża – Święty Graal,

na czele której stanął generał To-

karzewski-Karaszewicz, służbowo

przeniesiony wówczas z Wilna do

Warszawy.

W kolejnych latach zostają zapalo-

ne światła następujących lóż:

Góra Wawel w Krakowie, którą

prowadził Tadeusz Bibro, Orzeł

iPogoń w Wilnie, Pokój w Kato-

wicach oraz Radosna Przyszłość

w Warszawie.Z

loży Święty Graal wydziela się

zczasem warsztat Świętego

Michała Archanioła, pracujący pod

młotkiem generała Michała Toka-

rzewskiego-Karaszewicza. Nato-

miast w1927 roku w Łodzi rozpoczął

działalność Trójkąt imienia Adama

Mickiewicza, którego jednym z za-

łożycieli był znany niektórym z nas

Władysław Bocheński, inicjowany

w 1925 w loży Orzeł Biały.P

oczątkowo, powtórzmy, Zakon

w Polsce należał do Federacji

Brytyjskiej, na czele której w owym

czasie stała Annie Besant. Po założeniu

siedmiu lóż rozpoczęto jednak prace

związane z utworzeniem własnej Pol-

skiej Federacji. W tym celu w 1930

roku Wanda Dynowska pojechała do

Paryża, do Rady Najwyższej. W kon-

sekwencji starań, jeszcze w 1930r.,

powołano Polską Federację, czyli obe-

diencję.

Już po powołaniu Polskiej Federacji

zapalono światła nowej loży w Warsza-

wie o nazwie Gwiazda Morza. Czci-

godnym Mistrzem tego warsztatu

była Wanda Dziewońska, a jednym

z braci pracujących na kolumnach

wybitny pedagog Janusz Korczak.

ntensywnie rozwijający się ruch,

którym interesowali się szcze-

gólnie przedstawiciele polskiej in-

teligencji, powołał również wWar-

szawie Trójkąt o nazwie Okrzeja.

Niespełna dwa lata później, 23

stycznia 1932 roku, Zgromadze-

nie Narodowe Polskiej Federacji

LDH uchwaliło deklarację ideową

Zakonu w Polsce. Jeszcze w tym

samym roku, w grudniu, odbyło się

pod przewodnictwem Wielkiego

Kanclerza Haliny Krzyżanowskiej

Zgromadzenie Narodowe Zakonu

w Polsce, które uchwaliło Statut

Federacji, zatwierdzony przez Radę

Najwyższą we wrześniu1934 roku.

Wcześniej, na Kongresie Zakonu

w 1933 roku w Paryżu, na stano-

wisko Namiestnika Polskiej Fede-

racji wybrano brata Władysława

Bocheńskiego. W

okresie międzywojennym tj. w ciągu 14 lat działal-

ności, przez loże Le Droit Humain

przewinęło się ok. 300 osób, z tego

kilkunastu w30-33 stopniu wta-

jemniczenia. Działały poza tym loże

wyższych stopni: Kapituła i Areopag

Narodowy pod przewodnictwem jego

j u b i l e u s z

Cel feDeraCji

Chcemy wzrastać i stawać się w społeczności naszego narodu i ca-

łej Polskiej Rzeczypospolitej kamieniem węgielnym Prawdy, Mądrości,

Twórczego Czynu i służenia wszystkiemu, co żyje, aby Ziemia ta w Wielkiej

Rodzinie Narodów żyć chciała i mogła, jak wolni z wolnymi, równi z równymi,

w przykładzie urzeczywistniania braterskiej swojej Miłości do wszystkiego,

dając świadectwo Prawdzie o Jedności Życia. #

P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

8j u b i l e u s z

urzęDniCy lożoWi, tematyka PraC

Urzędników i ich funkcje należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach – budowy człowieka oraz budowy

układu słonecznego.

Trzej główni urzędnicy reprezentują „ego” człowieka: najczcigodniejszy Mistrz Loży – wolę, Starszy Dozorca –

działanie, Młodszy Dozorca – miłość. W odniesieniu do układu słonecznego symbolizują oni trzy postacie Logosu.

Czterej młodsi urzędnicy reprezentują: Starszy Diakon – niższe ciało mentalne (intelekt), Młodszy Diakon – ciało

astralne (pragnienia i żądze), Strażnik – ciało eteryczne (subtelniejsza część ciała zycznego), Odźwierny – grube ciało

zyczne. W płaszczyźnie układu słonecznego reprezentują odpowiednio sfery niższego mentalu, astralną, eteryczną

igrubej zyczności.

Na zebraniach omawiano znaczenie otwarcia i zamknięcia loży, w ceremonii przyjęcia (inicjacji) do Zakonu, ceremonii

przejścia na wyższe stopnie. Omawiano znaczenie symboli wolnomularskich, roli trzech głównych urzędników i czterech

młodszych, w odniesieniu do pierwiastków tkwiących w człowieku. Poruszano kwestie konieczności, wymagań i sposobów

pracy nad sobą wolnomularzy poszczególnych stopni.

Przedmiotem dyskusji na zebraniach nierytualnych były m.in. tematy dotyczące specjalnych celów danej loży, problemy

społeczne, sprawy pokoju, Polski i polityki europejskiej.

(cyt. za: Władysław Bocheński, Zakon Wszechświatowego Zjednoczonego Wolnomularstwa „Le Droit Humain”,

w:„ARS REGIA” NR 1/1994) #

Wielkiego Marszałka, którym był gen.

Tokarzewski-Karaszewicz.Z

inicjatywy kilku członków Za-

konu i kilku członków Polskiego

Towarzystwa Teozocznego założono

spółdzielnię, która zakupiła – dla pro-

wadzenia kolonii letnich – dwór wMę-

żeninie. Odbywały się tam każdego

roku pod koniec czerwca zjazdy człon-

ków Towarzystwa Teozocznego oraz

członków Le Droit Humain. Wdużej

sali dworu w Mężeninie prowadzono

zebrania rytualne, przeważnie pod

egidą loży Orzeł Biały.

Należy wyjaśnić i podkreślić, że Polskie Towarzystwo Teozoficz-

ne oraz Zakon Wszechświatowego

Zjednoczonego Wolnomularstwa

„Le Droit Humain” były zupełnie

odrębnymi organizacjami. Każdy wolnomularz LDH był teozofem

iczłonkiem Polskiego Towarzystwa Teozocznego, ale nie każdy teozof

był wolnomularzem. Wszelka zaś

działalność na zewnątrz odbywała się

tylko poprzez działania Towarzystwa

Teozocznego. T

rzecim elementem składowym

środowiska, o którym mowa,

był Kościół Liberalno-katolicki, któ-

rego oddziaływanie było mniejsze

niż Towarzystwa Teozoficznego.

W Kościele Liberalno-katolickim

działało wielu teozofów i wolno-

mularzy, a czynnym kapłanem tego

kościoła był gen. Michał Tokarzew-

ski-Karaszewicz. Natomiast znany

niektórym z nas brat Władysław

Bocheński był tam subdiakonem.

14 lat istnienia i działania Le Droit

Humain w Polsce w okresie między-

wojennym cechowała bardzo silna

więź wspólnotowa, na płaszczyźnie

towarzyskiej i rodzinnej.W

wyniku rozgrywek politycznych

między piłsudczykami i ende-

cją prezydent RP Ignacy Mościcki

wydał w 1938 roku dekret o rozwiąza-

niu organizacji o charakterze tajnym,

w tym – masońskich. Uprzedzając

ogłoszenie dekretu, kierownictwo Fe-

deracji Polskiej „Le Droit Humain”

podjęło uchwałę o samolikwidacji

Zakonu. Archiwa zostały ukryte, prze-

rwano działalność wolnomularską.

Dekret nie dotyczył jednak działalno-

ści Towarzystwa Teozocznego, które

dalej prowadziło swoją działalność

społeczną i kulturalną.

We wrześniu 1939 roku gen. Michał

Tokarzewski-Karaszewicz stworzył

zbrojną organizację konspiracyjną,

Służbę Zwycięstwu Polski, w której

działali członkowie Towarzystwa Teozoficznego i wolnomularze.

Bardzo duże zasługi w działalności

konspiracyjnej miały siostry Kara-

siówny; Janina i Ewelina, które włą-

czyły się do pracy w ruchu oporu już

w1939 roku i działały wnim nieprze-

rwanie do końca wojny. Szczególnie

wyróżnia się działalność awansowanej

w Podziemiu do stopnia majora Ja-

niny Karasiówny, która pełniła nie-

zwykle odpowiedzialną, a zarazem

niebezpieczną funkcję szefa łączności

konspiracyjnej. Kierowała ona cało-

ścią łączności konspiracyjnej w SZP,

Związku Walki Zbrojnej i wreszcie

w Armii Krajowej nieprzerwanie aż

do zakończenia powstania warszaw-

skiego.

Wielu członków Le Droit Humain

zginęło w czasie II wojny światowej

albo po wojnie w wyniku działań ko-

munistycznych władz. Wielu w wyni-

ku wojennej zawieruchy znalazło się

poza Polską i nie wszystkim udało się

do kraju wrócić. #

* Pomijamy tu dzieje wolnomularstwa

w czasach Księstwa Warszawskiego

iKrólestwa Kongresowego, red.

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

j u b i l e u s z

rupę pierwszych 16 żołnierzy Polski Podziem-

nej, pierwszą zbrojną strukturę antyhitlerowskiej

i antystalinowskiej konspiracji tworzyli właśnie

legioniści i piłsudczycy – przede wszystkim wolnomularze

rytu mieszanego oraz teozofowie. Być może numerolodzy

dostrzegą w liczbie członków grupy jakiś znak. Omen. Bo

walka zakończy się – po pięciu z górą latach – pojmaniem

właśnie szesnastu, a przecież rozpoczęła ją także szesnastka. Racjonaliści uznają zapewne jednak tę zbieżność za zwykły

przypadek, za nieco dziwną analogię, bo żadne nazwisko nie

pojawia się na obydwu listach.

Generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz sporządził spis

pierwszych żołnierzy Polski Podziemnej. Nie Armii Krajowej,

nie Związku Walki Zbrojnej i nawet nie Służby Zwycięstwu

Polski. Powstająca 27 września 1939 r. organizacja jeszcze nie

miała nazwy. Statut dla tworzącej się struktury oraz jej nazwę

wymyślił Tokarzewski kilka dni później.

Szesnastka z IX. 1939. mjr Ant.[oni] Sanojca, sz.[ef] I

O.[ddziału], kpt. Em.[il] Kumor, sz. [ef] legaliz.[acji] mjr.

[Wacław] Berka sz. II O, mjr. Fr.[anciszek]) Niepokólczycki,

sz.[ef] sap.[erów], mjr. [Tadeusz] Kruk-Strzelecki, sz.[ef] prop.

[agandy], mjr. Srebrzyński [? Józef] sz.[ef] łącz.[ności], mjr. [Au-

gustyn] Stasiak, mjr. dypl. [Edmund] Michalski (O [dszedł]),

mjr. [Michał Lipscey] Steiner, kptn. [Edward] Froe[h]-

lich, kptn. [Leon] Chędzyński sz.[ef] żand. [armerii], kptn.

[Ludwik] Cyrkler (O [dszedł]), ppr. Rysz. (ard) Krzywicki

[Szymon], Karasiówna Jan.[ina], Krzyżanowska Hal.[ina], ja.

Na drugiej stroniczce, stawiając znak "+", dodał jeszcze To-

karzewski do wymienionych następujące nazwiska: [Stefan]

Starzyński, [Mieczysław] Niedziałkowski, [Kazimierz] Pużak,

[Stefan] Korboński [po tym Maciej Rataj], [Leon] Nowodworski,

[Mieczysław] Michałowski – osoby, które pierwsze wzięły udział

w organizowaniu cywilnych władz Podziemnego Państwa.

Czwórka ze słynnej szesnastki, czyli gen. Michał Toka-

rzewski, mjr Tadeusz Kruk-Strzelecki i obydwie kobiety:

Janina Karasiówna i Halina Krzyżanowska, była masonami,

teozofami i wyznawcami Kościoła Liberalno-katolickiego.

Halina Krzyżanowska była pierwszym skarbnikiem organi-

zacji. Szef sztabu obrony Warszawy płk Tadeusz Tomaszewski

podaje: „Pamiętam, jak do mego schronu (w podziemiach

PKO) major Kruk-Strzelecki znosi walizę z milionem czy

dwoma milionami złotych”. Pieczę nad tymi pieniędzmi,

otrzymanymi od Rómmla i Starzyńskiego na działalność

konspiracyjną, Tokarzewski przekazał Halinie Krzyżanow-

skiej. Przez całą okupację jej powierzać będzie mjr Janina

Karasiówna przeprowadzanie najtajniejszych misji. Pierwsza

z a p i s k i n a s k r a w k u D y s k u

żołnierz, ezoteryk,

teozof, mason























P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

10 j u b i l e u s z

kurierka Służby Zwycięstwu Polski do Wilna, Antonina Płoń-

ska, mówiła, iż kontakt do senatora Władysława Kamińskiego

otrzymała od Karasiówny właśnie poprzez teozoi wileńskie.

Po wojnie Krzyżanowska aż do początku lat pięćdziesiątych

pozostała w konspiracji. W ośrodku wolnomularzy i teozo-

fów w Mężeninie nad Bugiem dała schronienie podziemnej

radiostacji. Do samej śmierci utrzymywała z generałem tajną

korespondencję. Powojenne grypsy, sporządzane na pasmach

lnu, wszywane były w ubrania kurierów i przewożone na Za-

chód. Dziś stanowią źródło informacji o antykomunistycznej

działalności teozofów i wolnomularzy w Bierutowej Polsce.Druga z kobiet, mjr Janina Karasiówna, była szefem łącz-

ności konspiracyjnej SZP, ZWZ i AK. Pełniła służbę na

niebezpiecznym odcinku; dowodziła łączniczkami od trzeciej

dekady września 1939 roku aż po ostatni dzień powstania war-

szawskiego. Jako jedyna kobieta wchodziła w skład Komendy

Głównej AK. Po oswobodzeniu z oagu i zakończeniu wojny

wyjechała do Londynu; tam, wraz z Tokarzewskim, działała

przez jakiś czas w konspiracji na kraj, w ruchu kombatanckim

oraz w loży masońskiej (gdzie osiągnęła 30 stopień wtajemni-

czenia) oraz w kręgu teozocznym. W 1948 r. wyjechała do

światowej centrali Towarzystwa Teozocznego w indyjskim

Adyarze pod Madrasem. Wkrótce, 25 października, podczas

kąpieli utonęła w rzece, porwana przez prąd, gdy niespodzianie

podniesiono zaporę.

Sam Tokarzewski, najmłodszy generał II RP, twórca –

zupoważnienia Rydza-Śmigłego – pierwszej organizacji

konspiracyjnej, zastępca dowódcy Armii Polskiej gen. Andersa,

po wojnie pracował m.in. jako robotnik w fabryce sprzętu

radiowego i nocny stróż. W jednym z rządów emigracyjnych

objął w 1954 r. tekę ministra obrony narodowej. Kiedy umarł w

Casablance w 1964 r., w kieszeniach jego ubrań bliscy znaleźli

saszetki: z ziarnem pszenicy z Lubelszczyzny, źdźbłem trawy

z Mężenina, kamykiem z królewskich grobów na Wawelu,

kadzidłem z Jerozolimy...

Pogrzeb generała odbył się na londyńskim cmentarzu

Brompton bez żałobnych egzekwii, a nawet bez ocjalnego

udziału duchowieństwa. Tokarzewski był bowiem:

• po pierwsze – masonem. I to najwyższego, 33 stopnia

wtajemniczenia. Wielkim marszałkiem Areopagu Narodowego

Federacji Polskiej Zakonu Wszechświatowego Zjednoczonego

(Mieszanego) Wolnomularstwa „Prawo Człowieka”;

• po drugie – jednym ze współzałożycieli Polskiego Towa-

rzystwa Teozocznego. We władzach tej organizacji zasiadał

zarówno w Polsce, jak i na uchodźstwie;

• po trzecie – kapłanem/biskupem Kościoła Liberalno-

katolickiego (odłam obrządku starokatolickiego, nieuznający

papieża i przez niego nieuznawany, propagujący wiarę wre-

inkarnację i utożsamiający Matkę Boską z Wielką Macierzą religii antycznych). Wyświęcony w 1926 r. przez holender-

skiego biskupa Jamesa Ingalla Wedwooda, do końca życia

sprawował msze święte oraz odprawiał inne nabożeństwa

wliberalnym obrządku. W 1992 roku jego prochy spoczęły na warszawskich Powązkach.

Czy generał, szef Biura Personalnego Ministerstwa Spraw

Wojskowych mógł wierzyć w wędrówkę dusz i „poszukiwać

ezoterycznej prawdy”? Jak to możliwe, że doktryna będą-

ca zlepkiem wierzeń hinduskich i buddyzmu, nazywana

przez Mirceę Eliadego „wstrętną hybrydą duchową”, zdo-

łała zagnieździć się wśród elit politycznych Europy, Indii

iII Rzeczypospolitej?

Hm... od Bławatskiej chyba trzeba zacząć...

Helena Bławatska wraz z grupą przyjaciół z kręgu spirytystów

założyła w 1875 roku Towarzystwo Teozoczne. Badano

wnim, komentowano i podawano do wierzenia teogonię egip-

ską (bardzo wówczas modną), buddyjską ideę transmigracji,

a przede wszystkim – indyjskie systemy religijne. Członkowie

Towarzystwa przenieśli się nawet na pewien czas do Indii, gdzie

nabyli niewielką posiadłość w Adyarze niedaleko Madrasu, która stała się z czasem centrum ruchu. Mimo krytyki dzia-

łalności Bławatskiej, ruch teozoczny zyskiwał zwolenników,

szczególnie za sprawą jej następczyni. Ruch teozoczny okazał

się znaczący dla losów Indii. Początek działalności Annie

Besant zbiegł się z obecnością w Londynie grupy młodych

Hindusów studiujących na angielskich uniwersytetach. Wśród

nich znalazł się Mohandas Gandhi, adept prawa, który tak

pisał: „Pod koniec drugiego roku mojego pobytu w Anglii

spotkałem dwóch teozofów, którzy przedstawili mnie pani

Besant. Przeczytałem też Klucz do teozoi, który zachęcił

mnie do studiowania książek ohinduizmie i otworzył mi

oczy na fałszywość tezy forowanej przez misjonarzy, jakoby

hinduizm był pełen zabobonów”. Besant i Gandhi stali się

apostołami odrodzenia hinduizmu.

Inaczej potoczyły się losy teozofów w Europie; swój rozwój

i wpływy zawdzięczali sojuszowi z wolnomularstwem, a

ściślej – jego niezbyt ortodoksyjną gałęzią Le Droit Humain

(Prawo Człowieka). Elita ruchu teozocznego od początku

usiłowała nawiązać ścisłe związki z wolnomularstwem. Na

przeszkodzie stanęła jednak konstytucja doktora Andersona,

uważanego za prawodawcę masonów wszystkich obrząd-

ków, która w artykule III mówi: „Niewolnicy, kobiety ani Helena Bławatska wraz z grupą przyjaciół z kręgu

spirytystów założyła w 1875 roku Towarzystwo

Teozoczne. Badano w nim, komentowano

ipodawano do wierzenia teogonię egipską (bardzo

wówczas modną), buddyjską ideę transmigracji,

aprzede wszystkim – indyjskie systemy religijne.

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

j u b i l e u s z

ludzie niemoralni i niehonorowi nie mogą być przyjęci

do loży, lecz jedynie mężczyźni cieszący się dobrą opinią”.

Awśród teozofów kobiety dominowały zarówno liczebnie,

jak i intelektualnie.

Tymczasem pod koniec XIX wieku ruch emancypacyjny

czynił poważne postępy i wydawało się, że jest niemożliwe, aby

przynajmniej niektórzy wolnomularze nie zrewidowali swoich

poglądów. Pierwszym z nich był francuski senator Georges

Martin, który po konikcie z Wielką Lożą Symboliczną

Szkocką, której był członkiem, udzielił wtajemniczenia pierw-

szym trzynastu kobietom. Uroczystość odbyła się w marcu

1893 roku w paryskim salonie Marii de Vienne, założycielki

Towarzystwa Karmienia Piersią Macierzyńską. Po przyjęciu

jeszcze kilkunastu adeptek Martin utworzył Wielką Lożę

Symboliczną Szkocką Mieszaną „Prawo Człowieka”. Rok

1902 był niewątpliwie przełomowy dla nowego obrządku.Annie Besant, dowiedziawszy się o możliwości przyj-

mowania kobiet do wolnomularstwa, przybyła do Paryża

wraz z sześcioma innymi osobami. Wszystkim nadano

pierwsze trzy stopnie wolnomularskie. Po powrocie do Anglii założyli pierwszy warsztat obrządku mieszanego

(Co-Masonery), który zyskał dużą popularność wśród

tamtejszych teozofów. Za ich pośrednictwem rozpo-

wszechnił się także w koloniach Imperium Brytyjskiego

i w Ameryce Południowej. Besant osobiście założyła

wpływową później lożę w Amsterdamie. W Stanach

Zjednoczonych zaś Co-Masonery tworzyli głównie nowi

imigranci z Europy, mający utrudniony dostęp do trady-

cyjnych lóż zdominowanych przez Anglosasów.

Na ziemiach polskich pierwsze kółka zwolenników Bławat-

skiej i Besant powstały dopiero w 1905 roku, i to wyraźnie

z inspiracji teozofów rosyjskich. Sekretarzem pierwszej loży

teozocznej Alba został dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych Kazi-

mierz Strabowski. Wśród osób zainteresowanych wschodnim

synkretyzmem byli m.in Eliza Orzeszkowa, Tadeusz Miciń-

ski i Maria Rodziewiczówna. Obok nich znalazła się grupa wpływowych kobiet ze sfer mieszczańskich, inteligenckich, a nawet arystokracji.

Pierwsza wojna światowa znacznie ograniczyła działalność

teozofów; wielu z nich zajęło się działalnością niepodległoś-

ciową. W II Rzeczypospolitej teozoa i związane z nią kręgi

masonerii uzyskały wręcz idealne warunki rozwoju. Wanda

Dynowska, sekretarz Polskiego Towarzystwa Teozocz-

nego, i generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz chcieli

utworzyć w Polsce wolnomularstwo mieszane, skupiające

teozofów. Dynowska poinformowała o tym Józefa Piłsud-

skiego, który – wedle jej późniejszej relacji – „zainteresował

się bardzo, wypytywał o wszystko, zastanawiał się długo,

wreszcie powiedział, iż widzi nasze motywy, zgadza się

znimi, pozwala i zachęca, bylebym go zawsze o rozwoju

prac informowała”. Z takim poparciem teozoa wyjechała

do Anglii, gdzie – wraz ze swoim towarzyszem z organizacji

Tadeuszem Bibro – przystąpiła do loży obrządku mie-

szanego. Po powrocie do kraju utworzyła pierwsze kółko

przekształcone wkrótce w lożę Orzeł Biały. Niebawem

ruch zasiliła grupa ocerów-piłsudczyków zobowiązanych

przez marszałka do wycofania się z masonerii innych

rytów. Sam Piłsudski, według relacji Dynowskiej, bardzo

interesował się nową formacją, wypytywał o członków

ichciał być informowany o pracach. [...]Faktem jest jednak, że do polskiej federacji, oprócz teozo-

fów, należeli również członkowie niezwiązani z tym ruchem.

Choć przyznać trzeba, że loże Le Droit Humain były ważnym

miejscem propagowania idei Bławatskiej. Towarzystwo Teo-

zoczne, którego pierwszoplanową postacią po przewrocie

majowym stał się generał Tokarzewski, liczyło blisko 600 człon-

ków i regularnie wydawało periodyk „Przegląd Teozoczny”.

Być może to właśnie za sprawą Tokarzewskiego-Karaszewicza

organizacja poparła rządy Piłsudskiego. Powoływanie się

teozofów na wielką trójcę romantyczną, w szczególności na

Słowackiego i jego Króla Ducha, współgrało z nastrojami

elity piłsudczyków, deklaracje w rodzaju „wypowiedzieliśmy

walkę wszystkiemu, co w Polsce małością jest i kłamstwem”, były zgodne z hasłami moralnej sanacji.

Najpoważniejsze wpływy polityczne zdobyła loża Św. Graal,

w której Bratem Czcigodnym przez kilka kadencji był właś-

nie generał Tokarzewski. Należał do niej również porucznik

Zaćwilichowski, najbliższy współpracownik Kazimierza

Bartla (członka WLNP) w czasach, gdy ten był premierem.

Pod koniec lat dwudziestych erygowano lożę Św. Michała

Archanioła, do której należeli głównie wojskowi: koman-

dor Bernard Miller, generał Pasłowski i Tadeusz Marceli

Casperi-Chraszczewski z gabinetu wojskowego prezydenta.

Teozofowie przywiązywali dużą wagę do zagadnień pedago-

gicznych, stąd też inna loża, Radosna Przyszłość, skupiająca

siostry i braci zainteresowanych tymi problemami, choć Janusz

Korczak, lekarz i opiekun sierot, należał do loży Gwiazda

Morza. [...] #

Ostatek, na podst.: A. Janecki, Wł. Bocheński, A. Łukawska,

L. Chajn.

Pierwsza wojna światowa znacznie ograniczyła

działalność teozofów; wielu z nich zajęło się

działalnością niepodległościową.

W II Rzeczypospolitej teozoa i związane z nią kręgi

masonerii uzyskały wręcz idealne warunki rozwoju.

P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

12 z ż y C i a l ó ż i o b e D i e n C j i

Loża jest trzecim – po Ulu na

Wschodzie Torunia i Era-

smus Roterdamus na Wschodzie

Ustronia – polskim warsztatem

należącym do Wielkiej Loży Kul-

tur i Duchowości – Grande Loge

Des Culture et de la Spiritualité

(GLCS). Trzy loże mogą stworzyć

własną, niezależną strukturę, za-

tem być może w niedługim czasie

będziemy mieli nad Wisłą kolejną

polską obediencję masońską, któ-

ra nazwie się (być może) Wielką

Polską Lożą Kultur i Duchowości.

Zaproszenia na uroczystość Zapa-

lenia Świateł loży Jan Henryk Dą-

browski przyjęły zaprzyjaźnione

loże Wielkiego Wschodu Polski

oraz Prometea i Gaja Aeterna na-

leżące do Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji, widniały na nich podpi-

sy Marcela Laurenta, Wielkiego

Mistrza GLCS oraz Henryka

Wierniewskiego, Czcigodnego

Mistrza loży Erasmus Roterda-

mus. Po uroczystości odbyła się

tradycyjna masońska agapa.

Kilka informacji o francuskiej Grande Loge des Cul-

tures et de la Spiritualité, za Wirtualnym Wschodem

Wolnomularskim. „GLCS ma tradycjonalistyczny pro-

l i stosuje Ryt Szkocki Dawny iUznany. Jej dewizą jest: «Tra-

dycja i Braterstwo». GLCS to

młoda francuska obediencja, powstała w 2003 r., założona

przez piętnastu braci wyższych

stopni z Wielkiej Loży Naro-

dowej Francuskiej (związanej

z nurtem tradycyjnym UGLE),

którzy zaczęli pracować z kobie-

tami. W 2008 r. cała obediencja

liczyła ok. 350 osób (kilkanaście

procent kobiet). Posiada 8 lóż.

Dwadzieścia kilka osób należy

do dwóch polskich lóż GLCS:

Erasmus Roterdamus na Wsch.

Ustronia oraz Ul na Wsch. To-

runia (do tej ostatniej należy

część wolnomularzy zdawnej

loży Pod Ulem Federacji Polskiej

„Le Droit Humain”, pozostała

część stworzyła lożę Galileusz

na Wsch. Bydgoszczy WWP.

Czcigodny Mistrz loży Erasmus

– Henryk Wierniewski, jest by-

łym wiceprezydentem Federacji

Polskiej DH”. Uwieczniony na

zdjęciu Wielki Mistrz Marcel Laurent obiecał udzielić

wywiadu dla jubileuszowego, jesiennego wydania „Wol-

nomularza Polskiego”. #

noWa loża

jan Henryk DąbroWski





Dar Dla muzeum Wojska Polskiego

Od 14 maja br. zwiedzający Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie mogą podziwiać ordery z kolekcji Jana Henryka Dąbrowskiego. Kilkanaście orderów z XVIII i XIX wieku dołączyło do eksponatów w Sali

Archeologicznej poświęconej Konstytucji 3-go Maja. Zbiór orderów jest darem Fundacji PZU dla Muzeum Woj-

ska Polskiego. Perłą w kolekcji jest Order Orła Białego (odmiana z roku 1713), najstarszy i najwyższy w hierarchii

order polski, ustanowiony w 1705 roku przez króla Augusta II Mocnego. - Kolekcja Jana Henryka Dąbrowskiego to

cenny zbiór, który związany jest z bardzo ważnymi wydarzeniami z historii Polski – powiedział prof. Zbigniew Wawer,

dyrektor Muzeum Wojska Polskiego. – Chcielibyśmy podziękować Fundacji PZU za przekazanie tej kolekcji Muzeum

Wojska Polskiego. #





,



W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

z ż y C i a l ó ż i o b e D i e n C j i

Le Figaro Magazine: Czy

dojście lewicy do władzy

dodaje wam skrzydeł?

José Gulino: Wielki Wschód Francji liczy 1200 lóż i 52000 członków, rośnie regularnie

każdego roku o od 600 do 800

nowych.Nasza jakość nie jest

związana z obecnym kontekstem

politycznym, ale prawdą jest, że

Wielkiemu Wschodowi Francji

tradycyjnie bliżej jest do lewicy.

Prawie dwie trzecie naszych człon-

ków znajduje się po lewej stronie

politycznej, pozostała jedna trzecia

wcentrum i na centroprawicy. Tak

więc mamy nadzieję wpływać na bieg

rzeczy.Przyszłość, jak mawiał Bergson,

nie jest tym, co się stanie, ale tym, co

mamy zamiar zrobić...Czy chcecie odegrać konkretną

rolę polityczną?

Chcemy wpływać na politykę, bro-

nimy bowiem szeregu wartości, które

są tożsame z wartościami Republiki,

czyli wolności, równości, braterstwa

i laickości.Z naszego punktu wi-

dzenia pilną sprawą jest ożywienie

obywatelskiego ducha, wszelkich

form wspólnotowości, ponieważ

państwo jest zbyt często nieobec-

ne, umowa społeczna zaniedbana,

następuje rozpad wartości.Państwo

musi spełniać swoją rolę regulacyjną,

co zaczyna się od bezpieczeństwa,

jednakowych praw dla wszystkich

iszacunku dla policji iżandarmerii.

Wielki Wschód nie jest za polityką strusia w tych kwestiach.Jakie inne kwestie są dla was

szczególnie istotne?

Będziemy pisać naszą listę krzywd,

co nazywamy „Księgą nadziei” Re-

publiki.Będziemy aktywni i czuj-

ni, jeśli chodzi o prawo dotyczące

zwłaszcza końca życia człowieka,

szkoły, oddzielenia bankowości od

spekulacji i reform państwa; chodzi

nam generalnie o zbliżenie decyzji

do obywateli.Będziemy bez wąt-

pienia śledzić poczynania Komisji

Jospinaw życiu publicznym, której

sprawozdanie zawiera interesujące

propozycje, w tym dotyczące za-

kończenia tzw. podwójnego man-

datu.Będziemy zwłaszcza bronić

projektu ustawymałżeństwa dla

wszystkich. Uważamy, żereligie

nie mogą zajmować stanowiska

w sprawie tego, co znajduje się

w sferze publicznej i w prawie

cywilnym.Kościół katolicki oraz

inne religie mają prawo odmówić

religijnego małżeństwa parom

homoseksualnym, to ich prob-

lem, ale niech nie wtrącają się

do Republiki!Prezydent obiecał podczas

kampanii wyborczej, że

w Konstytucji Republiki

Francuskiej zostanie

zapisane prawo z 1905 r.

dotyczące oddzielenia Kościoła

od państwa.Czy będzie w stanie

dotrzymać obietnicy?

Tak, wierzę w to!Prezydent może

mieć polityczne lub taktyczne prob-

lemy, by to osiągnąć. Nie wiem, czy

uzyska dwie trzecie głosów w Zgroma-

dzeniu Narodowym, być może będzie

musiało się odbyć referendum wtej

sprawie.Ale my chcemy, tak jak i pre-

zydent Francji François Hollande,

aby zasada laickości została zapisa-

na wnaszej konstytucji.Jeśli chodzi

opraktyczne zasady dotyczące orga-

nizacji stosunków władz publicznych

zinnymi religiami, istnieje pewne pole

manewru, ponieważ świeckość nie jest

antyreligijna, ale pryncypia ustawy

z1905 r. powinny być nietykalne bez

żadnego wyjątku! (TŁUM. WYS.)

www.legaro.

opublikowany 7 grudnia 2012 r.

gulino, Wielki WsCHóD franCji:

„tak, CHCemy mieć

WPłyW PolityCzny”







P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

14 z ż y C i a l ó ż i o b e D i e n C j i

Wielka Mistrzyni Wielkiej Żeń-

skiej Loży Francji (GLFF) Ca-

terine Jeannin-Naltet w towarzystwie

Wielkiego Mistrza, Prezydenta Rady

Zakonu Wielkiego Wschodu Francji

(GODF) José Gulinoi delegacji Rady

Zakonu złożyli 1 maja br. wieniec na

paryskim Cmentarzu Père Lacha-

ise, aby oddać hołd męczennikom

Komuny Paryskiej z 1871 r., w tym

wszystkim braciom wolnomularzom,

walczącym o ideały Wolności, Rów-

ności i Braterstwa.

Po wygłoszeniu ocjalnych mów

przez dostojników obediencyjnych

oraz Wielkiego Mistrza i Wielkiej Mi-

strzyni uczestnicy ceremonii zaśpie-

wali Hymn Le temps des cerises, który

śpiewali komunardzi na powstańczych

barykadach. Jego autorem jest mason

Jean Baptiste Clément, inicjowany

na wolnomularza w 1898 roku w pa-

ryskiej loży Les Rénovateurs, spoczy-

wający na tym właśnie cmentarzu. Tu

także leży nasz rodak, gen. Jarosław

Dąbrowski, wódz naczelny Komuny

Paryskiej, który zginął na jednej zba-

rykad. Był on masonem, podobnie

jak br. Walery Antoni Wróblewski,

który po klęsce komunardów, w obli-

czu aresztowań i rozstrzeliwań, dotarł

doLondynu, gdzie został sekretarzem

Rady GeneralnejMiędzynarodowe-

go Stowarzyszenia Robotników, tzw.

IMiędzynarodówkii delegatem Polski

na jej kongresach. #

masoni W HołDzie

bojoWnikom komuny Paryskiej

nformację do „Wolnomularza

Polskiego” nadesłał br... Marek.

Na otwarciu była obecna także

ocjalna delegacja z Wielkiego Wscho-

du Polski z Tomaszem Szmagierem

Wielkim Mistrzem WWP na czele.

Podpisano Konwencję – Umowę

Przyjaźni miedzy dwiema obedien-

cjami, czyli WWI oraz WWP. Eduard

Schmidt-Zorner jako Wielki Mistrz WWI osobiście włączył się w proces

powstania ósmej loży WWI. Jak pi-

sze do nas br:. Marek, jej powstanie

jest szansą dla polskich emigrantów

mieszkających w Irlandii, mających

masońskie poglądy i wyznających za-

sady Wolności, Równości i Braterstwa.

W składzie założycielskim są osoby

także z innych państw, co daje okazję

wstąpienia do loży innym emigrantom

mieszkającym w Irlandii. Są już kolej-

ni chętni polskiego pochodzenia do

wstąpienia do PILLARS of Dublin.

Przypomnijmy, że w „Wolno-

mularzu Polskim” nr 50 (wiosna

ubiegłego roku) opublikowaliśmy

wywiad z Wielkim Mistrzem Wiel-

kiego Wschodu Irlandii, Eduardem

Schmidt-Zornerem pt. Drzwi otwarte

dla wszystkich, w którym powiedział

m.in.:

- Nasze drzwi są otwarte dla wszyst-

kich. Dla tych, którzy chcą zostać ma-

sonami i dla tych, co już nimi są, lecz

poszukują innego, liberalnego systemu

wolnomularskiego. Jesteśmy mocno

przekonani co do zasady separacji

Kościoła i państwa, jesteśmy przeciw

wszelkim wpływom grup religijnych

w wewnętrzne i zewnętrzne interesy

narodu Irlandii. Nasze loże są otwarte

zarówno dla tych, co wierzą, jak i dla

ateistów. #

Pillars of Dublin

noWa irlanDzka loża











...

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

z ż y C i a l ó ż i o b e D i e n C j i

yjazd polskiego premie-

ra do Afryki i tamtejszej

potęgi – Nigerii sprawił,

że w Polsce trochę więcej zaintere-

sowaliśmy się Czarnym Lądem. Oto

kilka informacji o Beninie (dawniej

Dahomej), gdzie jest dwa razy więcej

wolnomularzy niż w Polsce! Otóż po wyborach w 2006 r., wwy-

niku których prezydentem kraju

zostałYayi Boni, kraj ten uznano za

modelowe państwo demokratyczne

w Afryce. Prezydent Beninu jest dok-

torem ekonomii, a tytuł ten uzyskał na

paryskiej Sorbonie (specjalizował się w

bankowości i naukach politycznych).

Obediencji masońskich, skupia-

jących około 1200 wolnomularek

i wolnomularzy pracujących w 35

lożach, jest osiem. Są tradycyjne

męskie, w tym największa Wielka

Loża Beninu i druga co do wielkości

Wielki Benin Republiki Beninu (li-

beralna i proweniencji francuskiej).

Mniejsze obediencje to: Wielka Loża Symboliczna Memphis-Misraim oraz

Wielka Loża Tradycyjna i Symbo-

liczna Afryki, jest także masoneria

mieszana Le Droit Humain (stanowi

część federacji afrykańskiej). Wielka

Żeńska Loża Francji ma (na razie)

jedną lożę. Zdecydowana większość

warsztatów ma siedzibę w najwięk-

szej benińskiej metropolii – Kotonu

(ok. 780 tys. mieszkańców), mieście

położonym nad Zatoką Gwinejską,

mieszczącym siedzibę rządu i sta-

nowiącym centrum handlowe kra-

ju. Powstało w pierwszej połowie

XIX w. a w 1890 r. zostało zajęte

przezFrancuzów i od 1894 r. było

częścią ich koloniiDahomej. Dzisiaj

działa tam polskikonsulat hono-

rowy.

Za Wikipedią podajemy ciekawe dane

o wyznaniach benińskich. Najwięcej

ludności Beninu wyznaje animizm

–47,7%. Chrześcijanie to nieco mniej

niż jedna trzecia (20,7 proc. katolików,

8,6 proc. protestantów, są także zielo-

noświątkowcy, metodyści i baptyści).

Co piąty Benińczyk jest muzułmani-

nem. Są też bahaiści – 0,2 proc. oraz

Świadkowie Jehowy 0,12 proc.

Zerknijmy jeszcze nieco w historię:

„Jak nakazywała wielowiekowa trady-

cja, dahomejscy chłopcy byli często od-

dawani na naukę starym, doświadczo-

nym wojownikom, od których uczyli

się władania bronią i poznawali zwycza-

je wojenne, aż do momentu, kiedy byli

na tyle dojrzali, by sami mogli zostać

wojownikami. Dahomej był znany

zposiadania elitarnego oddziału kobiet

-wojowniczek zwanychAhosi(pol.Na-

sze matki), a przez Europejczyków

nazywanychdahomejskimiAmazonka-

mi. Przykładanie wielkiej wagi do wy-

szkolenia wojskowego spowodowało,

że dziewiętnastowieczni podróżnicy,

jakRichard Francis Burton, okrzyknęli

DahomejczarnąSpartą. Jakkolwiek

władcy Dahomeju byli początkowo

przeciwnihandlowi niewolników, był

on uprawiany w całym regionie przez

blisko 300 lat, przyczyniając się do po-

wstania nazwy Wybrzeże Niewolnicze”

(cytat za Wikipedią). #

7 lutego br. w Tel Awiwie zostały zapalone światła

drugiej izraelskiej masońskiej loży kobiecej. Nazywa

sięLa Rose des Sables, czyli Róża Piasków. Na tzw.

zapaleniu świateł, czyli ocjalnym erygowaniu loży na-

leżącej do Wielkiej Żeńskiej Loży Francji, była

obecna zastępczyni Wielkiej Mistrzyni GLFF

ds. zagranicznychMarie Josée Dunand. W

uroczystości, która zawsze jest wielkim

masońskim świętem, wzięły też udział

masonki z pierwszej izraelskiej loży ko-

biecejJeruzalem d’Azur et de Fraternité,

założonej 27 marca 2004 r. Masonki i masoni

z Francji przyjechali do Izraela, organizując

przy okazji wycieczkę turystyczną, historyczną

ikulturalną. Trwała kilka dni, z możliwością przedłuże-

nia jej w czasie i przestrzeni – na Jordanię i Petrę. Siostry

zIzraela chcą w przyszłości zapalić światła trzeciej loży,

wHaje, co umożliwiłoby powstanie Wielkiej Żeńskiej

Loży Izraela. Prace w pierwszej loży odbywały się wyłącznie

w języku francuskim. W drugiej będą prowadzone

po hebrajsku. Warto dodać, że masoneria

światowa jest duchowo i w swoich rytua-

łach niezwykle związana z Ziemią Króla

Salomona i zbudowaną przez niego przed

prawie 3 tysiącami lat świątynią jerozo-

limską. Jej budowniczy – Hiram, poddany

króla Hirama tyryjskiego – jest bohaterem

masońskich legend i rytuałów. U wolnomu-

larzy Hiram jest głównym architektem, według Biblii – rzemieślnikiem, mistrzem brązownictwa. #

1200 masonóW i masonek W beninie

loża róża PiaskóW W izraelu



P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

16 C i C e r C u m C a u l e

szyscy miłośnicy historii wolnomularstwa wła-

dający językiem angielskim dostali niezwykły

prezent. Londyńska Biblioteka i Muzeum Wolno-

mularstwa razem z King's College London Digital

Humanities oraz firmą Olive Software udostępniły

bezpłatnie w Internecie bogate archiwa czasopiśmien-

nictwa masońskiego. Najstarsze zbiory pochodzą

zkońca XVIII, a najmłodsze z początków XX wieku. Czasopisma, o łącznej objętości 75 tys. stron, można

przeszukiwać. Oto wybrane tytuły dostępne w elek-

tronicznym archiwum:„Freemasons' magazine” - 1793-1798 r.„e Freemasons' quarterly review” 1834-1849

„e Freemasons' magazine and masonic mirror” 1856-

1871„e Freemason” 1869-1901„e Freemason's chronicle” 1875-1901

„Masonic illustrated: a monthly journal for freema-

sons”1900-1906

W serwisie udostępniono również artykuły dotyczące

historii prasy wolnomularskiej.www.masonicperiodicals.org #

maju w Corrientes (Argentyna)

odbyło się spotkanie dotyczą-

ce roli kobiet w społeczeństwie. Go-

spodyniami wydarzenia były siostry

zloży Palas Atenea nr 5. Wśród go-

ści znalazł się Wielki Mistrz Wielkiej

Loży Argentyny Angel Jorge Clavero,

który podkreślił, że jednym z ważnych

zadań masonerii jest wspieranie rów-

nouprawnienia płci.

Loża Palas Atenea zapaliła światła

w styczniu 2013 roku. Czcigodną Mi-

strzynią została Olama Pérez Lugo.

To pierwsza żeńska loża w Corrientes

i piąta w Argentynie. Razem tworzą

Wielki Symboliczny Żeński Wschód

Republiki Argentyny pod młotkiem

Wielkiej Mistrzyni Beatriz Gomez.

Obediencja powstała niedawno, w

2009 r. Obecnie zrzesza ponad 100

sióstr z całej Argentyny. #

DaWne CzasoPisma masońskie

W interneCie

masonki Dyskutują W argentynie





W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

C i C e r C u m C a u l e

piątek 31 maja 2013 r. w bydgoskim klubie

„Mózg” odbył się wernisaż wystawy „Symbo-

lika wolnomularska w pracach współczesnych

artystów”. Swoje prace zaprezentowali Linas Domarackas

i Andrzej Masianis.

„Mózg” to wyjątkowe miejsce stworzone w 1994 roku

w celu promowania sztuki współczesnej. W ciągu blisko

20 lat przez klub przewinęło się kilkuset muzyków,

performerów, malarzy, fotografików z całego świata. W

wernisażu najnowszej wystawy o tematyce masońskiej

wzięło udział wielu przyjaciół Sztuki Królewskiej z całej

Polski. Słowo wstępne wygłosił wiceprezes Instytutu

Sztuki Królewskiej. Mamy nadzieję, że wystawa, którą

można było obejrzeć w Gdańsku i w Bydgoszczy zawita

również do innych miast. #

środę 15 maja

2013 roku

wauli Domu

Literatury przy Krakow-

skim Przedmieściu w

Warszawie odbył się wie-

czór poświęcony książce

Br... Piotra Kuncewi-

cza BRAMA. Dziennik

intymny doktora Fausta.

O książce i autorze opo-

wiedzieli prof. Andrzej

Gronczewski i red. Le-

szek Żuliński. W dziele, opubliko-

wanym sześć lat po śmierci autora, a naszego brata, nie brak wątków iod-

niesień wolnomularskich. To utwór

bardzo osobisty, a zarazem lozocz-

ny i prowokujący. Leszek

Żuliński pisze: „Ta książka

Piotra Kuncewicza, Wiel-

kiego Mistrza Wielkiego

Wschodu Polski (w latach

2004-2007) zaczyna się

w roku 6004 Prawdziwe-

go Światła (to masońska

rachuba czasu polegająca

na dopisywaniu 4000 lat),

czyli w roku 2004, koń-

czy się zaś w roku 6007,

czyli w 2007 – przerwana

śmiercią Autora. Przerwana tuż po

rozpoczęciu rozdziału XIII – feralne-

go? Zachował się konspekt Bramy. On

też urywa się na rozdziale XIII – nie

znamy więc ostatecznego zamysłu

Autora, nie wiemy, czy tekst zmierzał

ku końcowi (moim zdaniem, wszystko

na to wskazuje), czy też został prze-

rwany daleko od tegoż końca. Jednak

nawet jeśli przyjmiemy to ostatnie

przypuszczenie, Piotr zdążył napisać

tyle, że pozostawiony w komputerze

utwór jest warty publikacji, lektury

inamysłu, to bowiem tekst porusza-

jący, zaskakujący, dotykający wielu

bardzo ważnych spraw, które chciał

nam przekazać”. Do lektury zachęcać

nie trzeba, lektura narzuca się sama!

Piotr Kuncewicz, BMA. Dziennik

intymny doktora Fausta, Wydawnictwo

Nowy Świat, 164 str.

http://www.gandalf.com.pl/b/

brama-a/ #

symbolika Wolnomularska

W byDgoskim „mózgu”

testament brata Piotra

o WystaWie

iniejsza wystawa jest propozycją niezwykłej podróży do owianego tajemniczości świata masonerii.

Światem pełnym pradawnych symboli, wieloznaczności i sekretów. Podczas tej niezwykłej wyprawy

poznamy prace dwóch, stylistycznie bardzo różnych artystów, których dzieli praktyka warsztatowa, ale łączy

wspólny temat: alegorie i symbolizm wolnomularski.

Symbolizm wolnomularski to system lozoczno-etyczny zapisany w alegoriach i kolejnych stopniach ma-

sońskiego rozwoju. Jest oparty na tradycji budowniczych średniowiecznych katedr i ich fascynacji królewską

sztuką – Geometrią. To właśnie w masońskich symbolach odnajdujemy pradawną harmonię trzech elementów:

Duchowości, Rozumu i Sztuki.

Symbolizm masoński został wzbogacony o elementy hermetyzmu i alchemii duchowej. Stał się zestawem swoistych

kierunkowskazów, pomagających na drodze intelektualnego i duchowego rozwoju. Jego celem jest sprowokowanie do

samopoznania i poszukiwania w sobie transcendentalnych wartości, jako fundamentu człowieczeństwa i humanizmu.

Pomimo różnic stylistycznych w pracach obu artystów, zauważamy, że oddziaływanie pradawnych symboli jest

ponadczasowe i uniwersalne. A więc, kto ma oczy – niechaj patrzy. A patrząc, niechaj poszukuje znaczeń, które

ukryto w obrazach. #

P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

18 s u k n i a i f a r t u s z e k

Izabela Stackiewicz: Co spowodowało, że

zainteresowała się Pani masonerią?

Mirosława Dołęgowska-Wysocka: Zawsze interesowałam

się historią, a masoneria taką dla mnie była. Magisterium

i doktorat napisałam z historii prasy polskiej. W latach 80.

zaczęłam czytać na ten temat – wtedy było bardzo mało prac

o masonerii w języku polskim, głównie te prof. Ludwika

Hassa i Leona Chajna. Na początku lat 90. do Polski wszedł

Wielki Wschód Francji. Wśród pierwszych adeptów pierw-

szej polskiej loży męskiej Wolność Przywrócona był mój

mąż, Adam W. Wysocki. Gdy tylko pojawiła się możliwość

– wici z Francji – że można wstąpić do masonerii kobiecej,

skorzystałam z niej.Ile jest prawdy o masonerii w Kodzie Leonarda Da

Vinci czy Aniołach i Demonach Dana Browna?

Myślę, że trochę mniej niż w Trylogii Henryka Sienkiewi-

cza... A na serio – nie przeczytałam ani jednej, ani drugiej,

ale je kupiłam :). Przeczytam na emeryturze, gdy będę miała

więcej czasu. Na razie zajmuje mnie operatywna praca ma-

sońska. Współtworzę wolnomularstwo polskie, a opisuję je

sama – na Facebooku (prol „Wolnomularza Polskiego”),

blogu Aszera, żona Pana Boga oraz w kwartalniku „Wol-

nomularz Polski”, który współredaguję z mężem Adamem i córką Olą od wielu lat.Większości osób wolnomularstwo kojarzy się z tajną

organizacją, która spiskuje w starych wnętrzach przy

blasku świec. Skąd się bierze takie przekonanie?

Jedno jest prawdziwe, rzeczywiście pracujemy przy bla-

sku świec. Drugie jest częściowo prawdziwe. Były czasy,

gdy wolnomularstwo spiskowało. Np. karbonariusze we

Włoszech walczyli o zjednoczenie i niepodległość Włoch. Masoni spiskowali i w Polsce – było to tzw. Wolnomular-

stwo Narodowe Waleriana Łukasińskiego, który za to

spiskowanie skończył w Szlisselburgu. Obecnie nikt nie

spiskuje. A w krajach o tradycji anglosaskiej nigdy tego

nie robiono (pomijam loże jakobickie w XVII w.). Można

wejść do domów lożowych, znaleźć ich adresy w książkach

telefonicznych. W dobie Internetu jest mnóstwo masońskich

portali i adresów konkretnych lóż (proszę spojrzeć np. na

prole lóż Prometea i Gaja Aeterna na FB). W Polsce

działamy na podstawie prawa o stowarzyszeniach, jesteśmy

zarejestrowani w odpowiednim warszawskim sądzie. Dzia-

łamy dyskretnie, lecz nie tajnie. Taka jest tradycja. Bez tej

tradycji nie ma wolnomularstwa. Cała reszta to tzw. czarna

legenda, tak stara jak sama masoneria. Nauczyliśmy się z nią

żyć, że tak powiem, za pan brat :).Polska masoneria kobieca ma w naszym kraju długą

tradycję, sięgającą 1769 r. Jednak w tamtym okresie

były to loże adopcyjne działające pod opieką lóż

męskich. Kiedy się to zmieniło?

Loże adopcyjne w Polsce zanikły po upadku Królestwa

Kongresowego w 1815 r., we Francji działały jeszcze długo

po tej dacie. Przełom nastąpił pod koniec XIX w., wraz

znarodzinami nowoczesnych ruchów emancypacyjnych.

Równość kobiet była hasłem także dla tych, które zapragnęły

wstąpić do masonerii. Długo by o tym opowiadać. Były

przypływy i odpływy, przełomy i rozłamy. Znaczna część

światowej masonerii nadal nie uważa kobiet-masonek za

„regularne”, tak postępuje wolnomularstwo tradycyjne,

związane z lożą Matką Świata w Londynie. Zmiany zaczęły

się od Francji, w wolnomularstwie liberalnym. Tam właśnie

pod koniec XIX wieku do loży wstąpiła pierwsza kobieta.

Następnie narodziło się na Zachodzie Europy wolnomular-

stwo mieszane, tzw. Le Droit Humain (właśnie teraz trwają

obchody 20-lecia Le Droit Humain w Polsce). W latach 50.

we Francji powstała pierwsza w świecie liberalna, samoistna

obediencja masońska, czyli Wielka Żeńska Loża Francji, do

której należą i dwie obecne nad Wisłą polskie loże: Prometea

i Gaja Aeterna, obie na Wschodzie Warszawy.W 1993 w paryskiej żeńskiej loży La Rose des Vents

należącej do Grande Loge Feminine de France została

Pani inicjowana do wolnomularstwa. Od tamtego

czasu minęło prawie 20 lat. To duże wyróżnienie?

Zmieniło to w jakiś sposób Pani życie?

Czy można traktować to jako wyróżnienie? Nie wiem.

Zawsze widziałam w tym obowiązek, obowiązek szerze-

nia bliskich mi ideałów. Oprócz wielkich, pięknych haseł: Wolność - Równość – Braterstwo, stworzenie regularnej

masońskiej loży wymaga mnóstwa pracy: przetłumaczenia

na język polski rytuałów, inicjowania kolejnych kandydatek,

podnoszenia ich na stopnie wyższe, po prostu praktyki. Od

mojej inicjacji do narodzin pierwszej loży kobiecej w Pol-

sce upłynęło 7 lat. To wszystko oczywiście zmieniło moje życie, bo zajęło mi mnóstwo czasu. Ponieważ jednak i mąż 20 lat z masonkami

rozmoWa z mirosłaWą DołęgoWską-WysoCką,

masonką z loży Prometea, sekretarzem reDakCji

„Wolnomularza Polskiego”

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

s u k n i a i f a r t u s z e k

był masonem, tak samo zaangażowanym jak ja, rozumiał to

doskonale. Najciężej chyba miała nasza córka Ola, której

masoneria kojarzyła się z częstą nieobecnością rodziców.

Odreagowywała to długo. Do loży wstąpiła w ubiegłym

roku :). Wybaczyła mi i zrozumiała. Działamy teraz całą

trójką, wydajemy i redagujemy „Wolnomularza Polskiego”.

4 listopada 2000 r. odbyło się zapalenie świateł

pierwszej loży kobiecej w Polsce. Była to Prometea

na Wschodzie Warszawy, której jest Pani teraz

Czcigodną Mistrzynią. Jakie znaczenie ma Wschód

dla wolnomularza?

Jestem piątą z kolei Czcigodną Mistrzynią Prometei. A jeśli

chodzi o Wschód... Jest on symboliczny. Dawne świątynie

różnych bogów i bogiń też leżały na osi Wschód – Zachód.

W lożach nie zawsze możemy rzeczywisty kierunek geogra-

czny utrzymać. Wschód jest zatem symboliczny: stamtąd

płynie Światło, także traktowane symboliczne jako Wiedza,

Mądrość, Czucie, Wiara.Prometea pochodzi od słowa Prometeusz – niosący

światło. Po grecku oznacza „przewidująca”.

Jak widzi Pani przyszłość polskiego

żeńskiego wolnomularstwa?

Tak właśnie widziałyśmy nazwę naszej loży, gdy w 2000r.

ją nadawałyśmy: Prometea od Prometeusza – mądra, prze-

widująca, aktywna, buntująca się przeciw zastanemu po-

rządkowi. Druga nasza loża Gaja Aeterna już nie bierze się

od „męskiej” strony rzeczywistości. Gaja była w starożytnej

Grecji samoistną, potężną boginią. A przyszłość? W ciągu

najbliższych kilku lat planujemy stworzenie trzeciej loży

kobiecej (na razie bez nazwy), wtedy będziemy mogły uzy-

skać zgodę na to, by odłączyć się od Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji i stworzyć własną obediencję: Wielką Żeńską Lożę

Polski. Mam nadzieję, że będę aktywną jej członkinią przez

długie lata, o ile Wielki Architekt Wszechświata pozwoli.Jest coś, co wyróżnia żeńskie wolnomularstwo?

Płeć :). Strój – mamy piękne, długie czarne suknie. Każda

z lóż ma swój lożowy medal, który zawieszamy na piersi.

Jesteśmy poza tym skrupulatne i precyzyjne. Nasze cere-

monie są piękne, uduchowione, wszyscy „męscy” goście,

czyli bracia z Wielkiego Wschodu Polski i Le Droit Hu-

main to przyznają. I lubią przychodzić do nas. Najpiękniej wyglądają prace rytualne z okazji dwóch świętych Janów: zimowego i letniego.Jest Pani feministką? Czuje się nią?

I tak, i nie. W młodości (teraz mam 58 lat) byłam nawet

wojująca. I pracę magisterską, i doktorską poświęciłam prasie

i emancypacyjnym ruchom kobiecym, potem byłam aktywną

publicystką na tym polu, na przełomie lat 90. byłam szefową

feministycznej organizacji Pro Femina, napisałam książkę pt. Poboyowisko o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim i jego walce

oprawa kobiet. Masoneria mnie zmieniła. My, masonki, obie

płci traktujemy jako dwa bieguny Ludzkości. Jeden nie może

istnieć bez drugiego. Staram się lepiej rozumieć mężczyzn.

W mojej loży są większe feministki ode mnie. To fakt.Masoneria jest dla Pani czymś w rodzaju rodziny?

Szerszego jej kręgu, u nas to się wszystko łączy ze sobą,

jak mówiłam wcześniej.Jak jest z religią? Podobno katolik nie może być

masonem, ale mason może być katolikiem. To

prawda?

Tak, to prawda. Liczne moje siostry są praktykującymi

katoliczkami. Ja formalnie też nią jestem, ale rzadko prak-

tykuję, za to w sercu mam mnóstwo miejsca dla Jezusa.

Pielgrzymowałam Jego śladami dwukrotnie, z franciszka-

nami i pallotynami do Ziemi Świętej. Ciągnie mnie tam

nadal, zwłaszcza, że ostatnio moja obediencja zapaliła

światła w drugiej żeńskiej loży Izraela o nazwie Róża

Piasków. Wracając do Pani pytania: my pozostawiamy

sprawy wiary sumieniu członkiń loży. Wiem oczywiście,

jakie jest ocjalne nastawienie Kościoła katolickiego do

masonerii i boleję nad tym. Uważam, że w obliczu zagrożeń

dla Ludzkości ze strony wojującego materializmu nanso-

wego, konsumeryzmu, nansjalizmu, co pokazuje najlepiej

ostatni kryzys, wszystkie Kościoły na Ziemi szanujące

godność człowieka i humanizm, są po tej samej stronie

barykady, z nami masonami. O wolnomularstwie napisano wiele, a mimo to od

wieków osnute jest tajemnicą. W szkole niewiele

mówi się o masonerii, a przecież miała ona ogromny

wpływ na rozwój nauki, sztuki, kultury. Może warto

to zmienić?

Jeśli nie przekonałam Pani o tym w naszej rozmowie, to cóż mogę więcej dodać?...Dziękuje za rozmowę

Izabela Stackiewicz

Rozmowa z „Gazetą Olsztyńską”,

opublikowana tamże 3 maja 2013 r.

P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

20 s e k r e t y W a r s z t a t u

Inicjować kogoś to postawić go na

początku drogi. Nie oznacza to

jednak początku „jakiejkolwiek”

drogi ani „jedynej” drogi, ani też

naszej drogi. Nie będzie to droga

zgóry wytyczona, którą inicjowany

będzie kontynuował, ale droga, którą

będzie tworzył sam – przy pomocy

sióstr i braci, ale pozostając wolnym

w działaniu.

Celem inicjacji jest uczynienie inicjo-

wanego masonem, ale też umożliwie-

nie mu, aby jego życie stało się takie,

jakie – przy poszanowaniu złożonej

przysięgi – odpowiada mu najbardziej.

Przysięgi, które składają wolnomula-

rze są całkowicie zgodne z prawami

Republiki i Państwa. Wymagają one

w szczególności, ażeby przestrzegać,

praktykować i promować dewizę Re-

publiki: Wolność-Równość-Braterstwo.

olnomularstwo proponuje swo-

je narzędzia i swój system sym-

boliczny pragnącego ich profanowi,

ażeby – kiedy został już oświecony co

do tego, czym jesteśmy i czym chcemy

być – kierował swoim życiem tak, jak

sam zamierza. Metoda inicjacyjna

proponuje podejście nie tylko intelek-

tualne; w tym szczególnym przedsię-

wzięciu odwołuje się ona do intuicji, wyobraźni, ustawicznego tworzenia,

które nosi w sobie każdy człowiek.

Poprzez wspólny język, język symboli,

na bazie wspólnej kultury i tradycji,

a także opierając się na rytuale, który

ma na celu jednoczyć, wolnomularze

osiągają taką jakość dialogu, która

sprzyja konfrontacji idei i przygoto-

wuje przyszłość.

Inicjację przyswaja się powoli, za

pomocą systemu symbolicznego, który

jest systemem myślowym analogicz-

nym. Pozwala on lepiej zrozumieć

mity, historię, zdarzenie, współczes-

ność, a także zastanawiać się nad przy-

szłością – w jak najlepiej pomyślanym

interesie naszych człowieczych braci,

tutaj i gdzie indziej.

Przypominamy zawsze profanowi,

że może on prowadzić dobre życie

również bez masonerii i że inicjacja

jest metodą, której towarzyszą przy-

sięgi składane samemu sobie w obec-

ności innych, świadków przymierza

przyrzekanego przez samego siebie

„przyszłemu sobie”. Niepokoimy się

zawsze, czy aby nie zakłócamy spokoju

profana, kiedy przychodzimy zapro-

ponować mu, żeby wyruszył z nami w

drogę. Wiemy, że droga osobista w ma-

sonerii jest trudna dla kogoś, kto nie

poszukuje i kto przychodzi zczystej

ciekawości. Antytezą podejścia inicja-

cyjnego jest podejście konsumpcyjne.

Inicjacja jest ślubem zakonnym. Wol-

nomularstwo jest zakonem podobnym

do zakonów świeckich i do zakonów

rycerskich. Jest zakonem, który ma swoje

reguły zakonne, reguły, które obowiązują

wyłącznie tych, którzy rzeczywiście tego

pragną i którzy biorą na siebie ciężar życia

nie w posłuszeństwie, ale w zgodzie ze

swoją przysięgą i ze swoim sumieniem. M

etoda wolnomularstwa polega

zasadniczo na słuchaniu – słu-

chaniu w celu kształtowania samego

siebie, swojej własnej myśli. Chodzi

o słuchanie każdego, kto wypowiada

się w swoim imieniu, cokolwiek by

nie powiedział; bez wzgardzania ani

odrzucania jego słów, zanim ich nie

przemyślę i nie zważę, co mogę z nich

wynieść dla siebie. Kiedy nie zgadzam

się co do faktów, mogę je sprostować,

kiedy przyjdzie moja kolej zabrać głos,

ale nie jest dozwolone polemizowanie

dla samej przyjemności podnosze-

nia sprzeczności. Chodzi oto, żeby

myśl każdego żywiła się myślą innych.

Oczywiście nigdy nie wyciągamy

wniosków ostatecznych, ponieważ

uważamy, że każda myśl, każda idea

może podlegać ewolucji, modykacji

i doskonaleniu. Nikt nie posiada całej

prawdy i poświęcamy dużo czasu na

próby jej zdeniowania. Każdy może

inicjacja

W WolnomularstWie









W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

k r o n i k a

ak co roku odbyły

się uroczyste obcho-

dy Święta Konstytucji

3 Maja (patrz fot.).

Wroku bieżącym przy-

padła 222. rocznica jej

uchwalenia. Przypo-

mnijmy, że głównymi autorami Konstytucji

3Maja byli Hugo Kołłą-

taj, br... Ignacy Potocki,

br... Stanisław August

Poniatowski i ks. br...

Scypione Piaoli. Z tej czwórki tylko Hugo Kołłątaj nie był wolnomularzem. Król Stanisław przyjęty został w 1777 r. do warszawskiej loży Karol pod Trze-

ma Hełmami, pod nazwiskiem Eques Salisinatus i uzyskał najwyższe stopnie

wtajemniczenia. Ignacy Potocki przez kilka kadencji był Wielkim Mistrzem

Wielkiego Wschodu. Ksiądz Piaoli był masonem w stopniu mistrza, uciekł do

Polski przed rzymską inkwizycją. A w samym Sejmie Wielkim, według obliczeń

prof. Ludwika Hassa, 20 proc. składu stanowili wolnomularze. Wielki Archiwista

Wielkiego Wschodu Polski br... Walenty Wilkoszewski zapisał w kronice pod

datą 1790 r.: „Czynności Wielkiego Wschodu już się tak regularnie odbywać nie

mogły, albowiem i Wielkiego Mistrza, i Wielkich Urzędników zajęcia w czasie

trwającego Sejmu Wielkiego odrywały od zatrudnień Wolno-Mularskiego

Towarzystwa”.

Te i wiele innych informacji można znaleźć w niewielkiej broszurce br... Je-

rzego Siewierskiego pt. Wolnomularstwo a Konstytucja Trzeciego Maja, wydanej

w1997 r. w ramach serii wydawniczej Ex Oriente Lux Wielkiego Wschodu Polski.

Znajduje się w archiwum „Wolnomularza Polskiego”, jej wydawcą był redaktor naczelny „Wolnomularza Polskiego” br... Adam W. Wysocki. #

masońska konstytuCja

PamięCi br ... franCesCo nullo

Podniosły charakter miały uroczy-

stości 150. rocznicy śmierci puł-

kownika Francesco Nullo, bohatera

powstania styczniowego, jakie odbyły

się w niedzielę 5 maja br. w Olkuszu

iKrzykawce. Uczestniczył w nich Jego

Ekscelencja Riccardo Guariglia, Am-

basador Republiki Włoch, który objął

honorowy patronat nad jubileuszowy-

mi uroczystościami.

Jak co roku mieszkańcy Olkusza

iZiemi Olkuskiej spotkali się nad gro-

bem pułkownika Francesco Nullo na

Starym Cmentarzu, aby oddać hołd

włoskiemu ochotnikowi z Bergamo,

który zginął w bitwie pod Krzykawką,

jaka rozegrała się 5 maja 1863 roku.

Wtym roku, z racji na okrągłą rocz-

nicę, uroczystości miały szczególny

charakter. Odbywały się bowiem wasyście wojskowej kompanii re-

prezentacyjnej 2 Korpusu Zmecha-

nizowanego z Krakowa oraz orkiestry

wojskowej z Bytomia. Wartę hono-

rową przy grobie pułkownika Nullo

pełnili „podhalańczycy” z 2 Korpusu.

Cieszą nas – wszystkich polskich braci

i wszystkie polskie siostry – takie bo-

gate obchody związane z wielkim pa-

triotą Włoch i Polski, Garibaldczykiem,

wolnomularzem. Imieniem Francesco

Nullo nazwana jest jedna z lóż masoń-

skich działających w naszym kraju, sku-

piająca braci włoskich, o których – da

Wielki Architekt – kiedyś napiszemy

więcej. Dziękujemy bratu z Olkusza za

wszystkie wieści o bohaterze – masonie

polskim i włoskim. #

przynieść coś – nawet jeśli niewiele

– innym, a godność każdego zasadza

się w jego woli postępu. Żadne sło-

wo nie ma w loży większej wagi niż

słowo któregokolwiek z nas, a słowo

uczonego, starca, młodzieńca, rolnika,

posiadacza ma taką samą wagę jak

słowo związkowca, polityka, profesora

czy studenta. Oczywiście, nie chodzi

tutaj o informacje ocharakterze tech-

nicznym, ponieważ każdy wzakresie

swoich kompetencji oświeca myśl

innych, ale nie nadaje to szczególnej

ważności jego wypowiedziom. Pod-

kreślamy z naciskiem, że chcemy być

najpierw słuchaczami, a dopiero w dal-

szej kolejności aktywnymi mówcami.

olnomularstwo ma charakter

progresywny, co oznacza, że

postępujemy stopniowo, pokonu-

jąc szczeble. Tak jak wchodzi się po

schodach, używając stopni, tak my

podążamy naprzód drogą stopniowego

uczenia się. Uważamy bowiem, że nie

da się ogarnąć zbyt wiele jednocześnie

i że ryzykuje ten, kto chce zdziałać za

wiele naraz. Dlatego pragniemy po-

zostać wiecznymi uczniami. I chodzi

tutaj nie tyle o wiedzę, ale o proces

uczenia, a więc o umiejętność słu-

chania i umiejętność przekazywania.

nicjacja nie jest drogą do religii

deistycznych, do systemów meta-

zycznych ani do systemów eschato-

logicznych, czyli takich, które zajmują

się losem człowieka po śmierci. Powo-

łaniem inicjacji masońskiej nie jest

uwalniać nas od lęku przed śmiercią,

ale pomóc nam dobrze wypełnić swoje

życie, zanim śmierć nadejdzie – bez

gorączkowości, bez fatalizmu. Nie

chodzi tutaj ani o ubezpieczenie na

życie, ani o ubezpieczenie od śmierci.

Inicjacja niesie każdemu nadzieję na

poprawę dla własnego dobra i, wre-

zultacie, dla dobra wszystkich. JERZY ZAWT

Tłumaczenie tekstu Federacji Fran-

cuskiej „Le Droit Humain”:

hp://www.droithumain-ance.

org/IMG/pdf/Initiation.pdf

P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

22 W o l n o m u l a r s k i e r e f l e k s j e

złowiek szybko się uczy, że poznawanie świa-

ta na własną rękę jest niebezpieczne jak błą-

dzenie wdżungli tajemnic w niepożądanym

towarzystwie nieustającego bólu i strachu. W takich

okolicznościach piętrzą się przed nim pytania, na które

trudno odpowiedzieć bez odwołania się do przekazu

kulturowego. Kultura zawiera obietnicę osiągnięcia

jedności posiadanego obrazu

świata, potrzebnej do życia jak

woda lub tlen. Dla masonerii tą

obietnicą jest wtajemniczenie w

arkana tradycji wolnomularskiej,

dla religii dostąpienie objawienia,

dla nauki zebranie dowodów po-

twierdzających jej hipotezy, dla

sztuki przykuwająca uwagę, este-

tyczna obecność w kompozycji

barw, kształtów lub dźwięków.

We wszystkich tych dziedzinach

dochodzenie do poznania dobrze

porządkującego świat odbywa się

drogą stopniowego odkrywania

tajemnic.

olnomularze ciągle poszuku-

ją zagubionego dziedzictwa

Mistrza Hirama. Czynią to, otrzy-

mując coraz więcej światła przez

dostępowanie coraz wyższych stopni wtajemniczenia.

Religie za pośrednictwem swych proroków oferują

dostęp do tajemnic boskich i naturalnych, których umysł

ludzki nie potra ani ogarnąć, ani doświadczyć. Nazy-

wane naukami w potocznym sensie, święte tajemnice

udostępniane są wyznawcom stopniowo, przeważnie

w przełomowych momentach ich życia, kiedy to sami

zaczynają poszukiwać odpowiedzi na pewne egzysten-

cjalne pytania i są na tę wiedzę najbardziej otwarci. Re-

ligia podpowiada przede wszystkim, jak żyć. Daje sobie

też prawo do nakreślania wyznawcom granic poznania

świata. Drzewo wiadomości dobrego i złego jest tego

najlepszym przykładem. Spożycie

jego owoców ma dla Adama i Ewy

oraz całego ich potomstwa tragicz-

ne konsekwencje. N

auka sensu stricto, która słu-

ży ograniczaniu fałszywej

wiedzy o rzeczywistości, perma-

nentnie i całkowicie świadomie

operuje prawdami tymczasowymi,

obowiązującymi dopóty, dopóki

nie zostaną obalone. Sztuka zaś nie

musi się tłumaczyć z prawdomów-

ności, ale za to podlega ocenianiu

ze strony użytkowników i wyszko-

lonych przez nich ekspertów. Oni

to, według poziomu swojego do-

brostanu w obcowaniu z jej wytwo-

rami, wyznaczają bezlitośnie czas oddziaływania dzieł na określony

krąg odbiorców. Tylko nieliczni

twórcy sztuki są „nieśmiertelni”. Metoda dochodzenia do prawdy może być inten-

sywna lub ekstensywna. Wolnomularstwo skła-

nia się ku tej drugiej, z której korzysta np. istniejąca od przynajmniej czterech tysięcy lat tradycyjna medycyna 









miejsCe WolnomularstWa W kulturze

mięDzy nauką,

religią a sztuką

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

W o l n o m u l a r s k i e r e f l e k s j e

chińska, gromadząca opisy niezliczonych przypadków

różnych schorzeń i dobierająca do ich leczenia coraz

doskonalsze środki. Niektóre z nich zadziwiają prostotą

iskutecznością. Postęp wolnomularza na drodze docho-

dzenia do prawdy odbywa się drogą odkrywania stopnio-

wo własnego wnętrza, czyli coraz bardziej zaawansowanej

medytacji lub, jak kto woli, introspekcji. Towarzyszy mu

równoczesne poszerzanie i pogłębianie wiedzy na temat

symboli, polegające na docieraniu do ich coraz głębszego

znaczenia, czyli niewidocznej na zewnętrz struktury

rzeczywistości. Doskonalenie symbolizacji odbywa się

w cyklach przypominających wędrówkę po spirali, której

elementy powtarzają się na przeciwległych skrętach ogar-

niających coraz większy obszar. Mimo że poszczególne

zwoje, oddalając się stopniowo od środka, wydają się

istnieć osobno (można je np. policzyć) pozostają ze sobą

w ścisłym związku. Bardzo ważną rolę scalającą odgrywa

przy tym intuicja, której źródłem jest cała niezróżnico-

wana masa indywidualnego doświadczenia człowieka

zapisana w pamięci wraz z kontekstem jego nabywania. Religia nie wyznacza żadnego szlaku dochodzenia do

prawd wiary poza przysłowiową modlitwą i pracą. Nie

mówię tu o oczywiście o duchownych różnych kościołów,

których edukowanie w odrębnych szkołach i uczelniach nie

ma wiele wspólnego z wiarą, ponieważ często są to ludzie

głęboko niewierzący, którzy wybierają sobie zawód „sług

Bożych”, a raczej dobrze opłacanych pracowników admini-

stracji kościelnej, o czym świadczy ich tryb życia, niemający

nic wspólnego z głoszonymi wartościami iprzekonaniami

na temat porządku natury. Wprzypadku szeregowych

wyznawców docieranie do prawd wiary, przedstawianych

często w postaci dogmatów, polega na kolejnych ilumina-

cjach lub wglądach przybliżających człowieka do bóstwa

ipozwalających uzyskać boską przychylność. Dowodzenie

prawdy schodzi przy tym na drugi plan. Religia chętnie

posługuje się symbolami, które jako totemy same często są przedmiotem czci. Za pomocą metafor i alegorii, wie-

loznacznych oraz niejasnych ze swej natury, narzucając

ich interpretację, usilnie dąży do wytworzenia w swych

wyznawcach bojaźni bożej. N

auka, zwłaszcza empiryczna, poszukuje prawdy

metodą intensywną, posługując się regułami lo-

gicznego wnioskowania w ramach metodologii specjalnie

dobranej do badania poszczególnych dziedzin rzeczywi-

stości. Posługuje się przy tym wiedzą zgromadzoną przez

poprzedników, bardzo rozbudowaną symbolizacją iswo-

istym językiem, który pracowicie rozwija i modykuje,

starając się, aby w najwyższym możliwym stopniu był on

przezroczysty dla wyrażanych znaczeń. Język naukowy

zczasem się autonomizuje i według prawa Wora zaczyna

myśleć za badaczy, wyznaczając pole badań i operacje,

jakie są możliwe do wykonania. Od czasów Locke’a kró-

lem metod naukowych jest eksperyment, który pozwala

stawiać przyrodzie pytania, na które ma ona tylko dwie

możliwe odpowiedzi: tak lub nie. W chwili podjęcia ba-

dań nie wiadomo, która z nich wyniknie z zastosowanej

procedury badawczej. Pod tym względem procedura jest

trochę jak podróż bez kompasu, ale ponieważ warunki

badania są dobrze kontrolowane, wiara w niezawodność

wybranej metody każe uznać uzyskaną odpowiedź za

prawdę. Bez znaczenia jest, że badane fakty są powoła-

nymi sztucznie do życia próbkami rzeczywistych zjawisk

i procesów przeniesionych do laboratorium. Wyniki

badań testowane są następnie statystycznie, a potem na

jakiś czas włączane do systemu naukowego, który szczyci

się obiektywizmem i niezależnością od wszelkich spo-

łecznych nacisków. Postęp w kumulacji wiedzy tą drogą,

połączony z rozwojem wdrożeń (zwłaszcza militarnych),

nie pozwala na systematyczne, ewolucyjne rozwijanie

myśli naukowej przez samych naukowców. Odbywa się to

skokowo przez różne rewolucje, zmierzające z zawrotną

szybkością w kierunku, którego od pewnego czasu żadni

futurolodzy nie potraą przewidzieć. S

ztuka podąża w tym szaleństwie za nauką, wymy-

ślając coraz bardziej wyranowane środki wyrazu.

Dekomponuje rzeczywistość i, składając ją na nowo, stara

się z niej wydobyć kwintesencję zmian. Eksperymenty

artystyczne bazujące na intuicji nie podlegają żadnym

racjonalnym ograniczeniom. Filtrowane są przez oso-

bowość artysty iwyrażone w indywidualnej symbolice,

której odczytanie wymaga, jak to ma miejsce np. w muzyce

współczesnej, sporego doświadczenia, pozwalającego

na zgrubne chociaż określenie struktury kompozycji

iumiejscowienie jej wśród innych struktur muzycznych

danego gatunku. Artyści, podobnie jak naukowcy, bardzo

wierzą w rzetelność swojego warsztatu. P

owszechnym celem zdobywania wiedzy jest dojście

do mistrzostwa. Kwalikacje na mistrza zdobywane

są w wolnomularstwie, poczynając od 3 stopnia na 30-tu

coraz wyższych poziomach. W rytuale otwarcia światło

pochodzące od Czcigodnego Mistrza lub Czcigodnej

Mistrzyni roznoszone jest ze Wschodu na Zachód zarów-

no w postaci żywego ognia, jak i symbolicznie poprzez

kierowanie wymianą poglądów. Czcigodny lub Czcigodna

jest pierwszym z Trzech Wielkich Świateł i to od niego

lub od niej mason lub masonka otrzymuje w dosłownym

sensie objaśnienia wszelkich czynności wykonywanych podczas ceremonii, symboli towarzyszących pracy loży

wokreślonych stopniach, powinności wolnomularskich,

atakże komentarze do własnych i cudzych wypowiedzi. To

on lub ona kieruje przepływem informacji, rozpoczynając

i zamykając wymianę poglądów. Osiągnięcie mistrzostwa

w trzecim stopniu jest wystarczającym warunkiem spra-

wowania wszystkich funkcji ocerskich w strukturach

lożowych oraz międzylożowych i międzyobediencyj-

nych. Struktura wolnomularstwa jest bardzo złożona, ale

P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

24 W o l n o m u l a r s k i e r e f l e k s j e

wszelkie funkcje są obieralne i podlegają regulaminowej

rotacji. Ponieważ system ma charakter inicjacyjny, awans

na wyższy stopień pociąga za sobą zobowiązanie do za-

chowania w tajemnicy symboli irytuałów wobec braci isióstr pozostających na niższych stopniach. N

auka także posługuje się wysoką drabiną stopni

uniwersyteckich nadawanych od bez mała tysiąca

lat, przy czym brak odpowiedniego stopnia nie unie-

możliwia człowiekowi dostępu do jakiejkolwiek wiedzy.

Może być ona merytorycznie niedostępna dla mniej

zaawansowanego adepta danej nauki. Stopnie naukowe

uzyskiwane są raz na całe życie, przy czym stopnie wyż-

sze zastępują niższe. Jak w każdej hierarchii społecznej

przejścia te obudowane są rytuałami, które mają wyrażać

coraz większy szacunek dla wiedzy i umiejętności osób dostępujących naukowego awansu. Mistrzostwo w sztuce oznacza tradycyjnie powołanie

do życia tzw. szkoły, czyli kręgu artystów uczących się

od siebie nawzajem sekretów warsztatu rmowanego

nazwiskiem najbardziej płodnego i oryginalnego twórcy,

czyli mistrza sztuki. Każdy chciałby nim być, ale niektórzy

muszą pozostać na pozycji „jednego z”, „naśladowcy”

lub wręcz „kopisty”.

Zdobywając wiedzę, ludzie pragnęliby, aby była ona

zdolna do kreowania wartości pozwalających pokonać

sprzeczności ludzkiej egzystencji.

Wolnomularstwo jako ponadnarodowy ruch etyczny

realizujący hasła tolerancji, czyli równości, wolności i bra-

terstwa, perfekcyjnie likwiduje podziały między ludźmi,

ale jako wspólnota działająca w sposób dyskretny czyni to

w pierwszym rzędzie na swój użytek. Co ciekawe, podczas

obu wojen światowych wolnomularze zawieszani byli

wswych funkcjach i zwalniani z niektórych zobowiązań,

aby uniknąć bratobójczych walk. Wszystkie święte księgi religii światowych traktują

o miłości i pojednaniu ludzi. Ponieważ jednak

wiara w wybrane bóstwo wyklucza kult innych bóstw,

mimo powszechnego głoszenia miłości historia pełna jest

wojen religijnych należących do najbardziej krwawych.

Często prowadzone one były i są nadal prowadzone

wimię drobnych różnic doktrynalnych lub liturgicznych.

Jak ta między irlandzkimi katolikami a protestantami,

wyznającymi to samo w gruncie rzeczy chrześcijaństwo,

czy ta między szyitami i sunnitami wyznającymi islam.

Ci ostatni niezależnie od tego, do jakiego odłamu należą,

pocieszają się rajem obiecanym bojownikom poległym podczas świętej wojny.

Nauka nie kreuje żadnych wartości poza Prawdą, którą

jednak gotowa jest po macoszemu odrzucić albo przenieść

do archiwum w chwili znalezienia lepszego rozwiązania.

Etyka badań naukowych budzi wiele wątpliwości. Jako

pracownik naukowo-badawczy z pięćdziesięcioletnim

stażem mówiłam już o tym wielokrotnie na tym forum i nie chciałabym się powtarzać. S

ztukę uważa się za powołaną do tworzenia piękna.

Jednak nikt nie wie, co to takiego jest, a nawet, czy

do stworzenia tego czegoś potrzebna jest tzw. zdrowa

bądź całkowicie nieskrępowana wyobraźnia. Odbiorca

sztuki ma jednak prawo do swobodnego wyboru i od-

rzucenia tego, co w artystycznych poszukiwaniach jest

dla niego estetycznym bełkotem. Walcząc o popularność,

artysta nigdy nie jest pewien, czy spotka go zachwyt,

czy potępienie. Stara się więc przygotować odbiorcę na zderzenie ze swoją indywidualną sztuką poprzez lekcje

wychowania artystycznego prowadzone od dzieciństwa

w przedszkolach i szkołach. Taka pedagogizacja ma speł-

nić rolę buforu miedzy artystą a odbiorcą, który może

się w ten sposób dowiedzieć z wyprzedzeniem, co jest

piękne, a co nie. Z powyższego przeglądu tego, co znajduje się wob-

szarze wolnomularstwa, wynika, że wnosi ono

do kultury całkiem niemało, sensownie odpowiadając

na ludzkie potrzeby poznawcze oraz egzystencjalne.

Ma przy tym niezależne i w wielu sprawach bardziej

wielostronne podejście do tych zagadnień niż religia,

nauka i sztuka, na których pograniczu zajmuje słusznie

należne mu miejsce. Powiedziałam MM

Deska wygłoszona podczas prac

Sz...L... Gaja Aeterna w marcu 2013 r.

W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

n a s z e k o r z e n i e

alternatyWne

PoCzątki masonerii

p a w e ł m a t w i e j c z u k

s z ... l ... c e z a r y l e ż e ń s k i , w w p

onstytucja Wolnych

Mularzy za pierw-

szego masona uznaje

Adama, który „stworzony na

podobieństwo Boga, Wielkie-

go Architekta Wszechświata,

musiał mieć wypisane w sercu Sztuki Wyzwolone, a szczegól-

nie Geometrię”1. Pastor Ander-

son zreinterpretował Biblię na

sposób wolnomularski, nadając

powszechnie znanej opowie-

ści nowe znaczenie, tak bardzo

istotne dla legitymizacji sta-

rożytnego charakteru Zakonu.

Wolnomularzami byli między innymi:

Noe – konstruktor arki oraz jego syno-

wie, których potomstwo zbudowało wieżę Babel. Sześć lat po zmieszaniu języków2 syn Chama – Misraim (po

hebrajsku Egipt) nauczył Sztuki Kró-

lewskiej mieszkańców królestwa fara-

onów. Nic więc dziwnego, że piramidy

jako jeden z siedmiu cudów świata

były dziełem starożytnych wolnomu-

larzy. Pierwotna biblijna interpretacja

Andersona stała się ciekawą inspiracją

dla ludzi żyjących pod koniec XVIII

stulecia, kiedy w Europie (za spra-

wą wypraw Napoleona) zapanowała

moda na starożytności pochodzące

ztej właśnie części Afryki.

Legenda o budowniczych piramid

zreinterpretowana w duchu historycz-

no-mitologicznym, niemal całkowicie

wolnym od pierwotnego biblijnego

pierwowzoru, przyczyniła się do po-

wstania w 1788 roku w Wenecji rytu

Misraim odwołującego się do przyto-

czonej wyżej opowieści o synu Cha-

ma. Atrakcyjność tego młodego jak

na wolnomularstwo rytu (liczącego

90 stopni), sprawiła, że upowszechnił

się on w Italii, Francji, Szwajcarii, Ni-

derlandach, Szkocji i Irlandii. W 1838

roku wolnomularze rytu Narbonne,

którzy brali udział w wyprawie Napo-

leona do Egiptu, powołali do istnienia

nową paryską lożę Ozyrys pracującą

w rycie Mems (liczącym 95 stopni).

Fuzja obydwu rytów dokonywała się

stopniowo i w jej efekcie w 1889 roku

w Neapolu powstał bardzo młody, acz

w swej nazwie pretendu-

jący do absolutnego histo-

rycznego pierwszeństwa,

99-stopniowy Wschodni,

Starożytny i Pierwotny Ryt

Mems Misraim, którego

adeptem i Wielkim Hiero-

fantem był ojciec zjedno-

czonych Włoch Giuseppe

Garibaldi (1807-1882)3.

Ciekawym przypadkiem

podejmującym na nowo genezę wolnomularstwa

był Ryt Noachitów lub Ry-

cerzy Pruskich, który narodził

się wkrajach niemieckich w XVIII

wieku. Legenda założycielska nowego

zakonu wolnomularskiego wiązała

się ściśle z historią biblijną zapisaną

w Księdze Rodzaju (Rdz 11, 1-9).

Sto jeden lat po potopie potomstwo

Noego, który zbudował arkę „dzię-

ki Geometrii izgodnie z prawami

Mularstwa”4 zaczęło wyrabiać cegły

i zaprawę, by przez 53 lata w dolinie

Szinear wznosić wieżę sięgającą nieba.

Przełożonym robót był Faleg, syn He-

bera, syna Arfaxada, który był synem

Sema, syna Noego. Stąd nowa masone-

ria, która powstała w krajach kultury

niemieckojęzycznej określała się mia-

nem wolnomularstwa noachickiego.

Wsposób bardzo zdecydowany i ostry

Noachici – Rycerze Pruscy odcinali

















P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

26 n a s z e k o r z e n i e

się od masonerii adonhiramickiej,

czyli popularnej masonerii błękitnej,

której zakonna legenda opowiadała

o Mistrzu Hiramie jako założycielu

i budowniczym świątyni Salomona.

Mimo jawnego postponowania ma-

sonerii błękitnej jako zakonu mało

starodawnego i mniej czcigodnego

– Noachici wcale nie odcinali się od

tego nurtu, gdyż nikt nie mógł zostać

przyjęty w szeregi Rycerzy Pruskich,

nie będąc pierwej gorliwym mistrzem

w loży błękitnej.

Wydany w 1786 roku w Paryżu

rytuał i katechizm stopnia Rycerza

Pruskiego pozwala zrekonstruować

nie tylko legendę na temat genezy

nowej niemieckiej masonerii wyższe-

go porządku, ale przede wszystkim

daje wgląd w obrzędowość i zespół

pouczeń etycznych przynależnych

do tego nader oryginalnego stopnia

wolnomularskiego wtajemniczenia.

Powstały w 1801 roku Ryt Szkocki

Dawny i Uznany uznał ten stopień

wtajemniczenia za swój własny (21

stopień RSDiU to Noachita lub Ry-

cerz Pruski).

Kiedy Bóg dostrzegł zaawansowany

stan robót budowlanych oraz nieprze-

ciętne umiejętności ludzi i ich niepo-

mierną pychę, zdecydował pokarać

ludzi rozproszeniem i pomieszaniem

języków (Babel od hebr. balal – mie-

szać). Wówczas przełożony robót Wielki Architekt Faleg, świadomy

swej winy, udał się na pustynię, by

tam pościć i pokutować za popełniony

grzech. Dopełniwszy części pokuty na

pustyni, Mistrz budowniczy wyruszył

w daleką drogę, by na koniec przybyć

do Prus, gdzie pobudował kilka cha-

tek, aby skryć się przed zmiennością

i surowością północnego klimatu. Tu

też wzniósł Bogu świątynię na planie

Trójkąta, gdzie zamknął się, aby błagać

Boga o zmiłowanie i odpuszczenie

dawno popełnionego grzechu. Nie-

wątpliwą inspiracją historyczną dla

twórców nowej legendy o trójkątnej

świątyni był przekaz Kroniki iet-

mara (975-1018), opisujący zbu-

dowany na planie trójkąta pogański

gród Luciców, w którym wówczas

jeszcze stał chram boga Radegasta.

Niemiecka legenda powiada, że ruiny

świątyni zbudowanej przez Falega

odkryto w 553 roku w jednej z pru-

skich kopalni soli na głębokości 15

łokci pod ziemią. Wewnątrz obrysu

fundamentów odnaleziono również

białą marmurową kolumnę, na której

po hebrajsku zapisana była historia

Wielkiego Architekta Wieży Babel. Co

więcej, tuż obok kolumny znajdował

się wykonany z piaskowca grobowiec

Falega, na którym spoczywała agatowa

płyta zawierająca z epitaum. Napis

głosił: „Tu spoczywają prochy naszego

Wielkiego Architekta Wieży Babel.

Bóg zmiłował się nad nim, ponieważ stał się pokorny”5.

Tak więc najistotniejszym wydarze-

niem w historii rytu jest nie konstruk-

cja, ale dekonstrukcja, zniszczenie

wieży Babel i rozproszenie robotni-

ków. Tradycja noachicka umieszcza

to wydarzenie w marcową noc pełni księżyca, co nie pozostało bez wpły-

wu na obrzędowy charakter prac tej

gałęzi wolnomularstwa.

Obrzędy masonerii noachickiej

różniły się od znanych nam prac lo-

żowych. Spotkania Rycerzy Pruskich

miały odbywać się tylko raz wmie-

siącu, nocą, podczas każdej pełni

księżyca. Pełnię marcową fetowano

w sposób uroczysty na pamiątkę Bo-

skiej interwencji, będącej sprawiedli-

wą karą za grzech pychy. Loża miała

być tak przygotowana, aby księżycowe

światło oświetlało wnętrze Ziemi. Po-

trzebne więc było jedno duże okno na

wschodzie. Zabronione było prowa-

dzenie prac przy świetle dziennym

izużyciem sztucznego oświetlenia,

co zapewne niekorzystnie odbijało

się na pracach prowadzonych podczas

niepogody i pochmurnych nocy.

Regalia stosowane przez Rycerzy

Pruskich były analogiczne do tych sto-

sowanych w wolnomularstwie błękit-

nym. Żółty fartuszek z opuszczonym

bawetem i żółte rękawiczki symboli-

zowały pamięć o pracy budowniczych

wieży Babel. Czarna szarfa noszona

zprawego na lewe ramię była znakiem

głębokiego smutku. Klejnotem zakon-

nym był srebrny trójkąt równoboczny

(symbol świątyni Falega) oraz prze-

cinająca go złota strzała skierowana

ostrzem w dół. Najwyższy dostojnik loży zwany Rycerzem Komandorem

Porucznikiem wyposażony był w szpa-

dę. Czy taką broń mieli prawo nosić również inni rycerze – nie wiadomo, acz jest prawdopodobne, że rycerski

charakter Zakonu zakładał noszenie

szpady przez wszystkich jego człon-

ków. Wyposażenie loży również było

bardzo skromne. Najważniejszą jej

ozdobą był rmament niebieski usiany

srebrnymi gwiazdami i ozdobiony

.. M..





W o l n o m u l a r z P o l s k i l a t o 2 0 1 3 • n u m e r 5 5

n a s z e k o r z e n i e

złotym księżycem w pełni.

Filozoficzno-moralnym przed-

miotem prac Rycerzy Pruskich było

przeżywanie historii budowy wieży

Babel, rozważanie kary Bożej, pokuty

Wielkiego Architekta Falega, jego po-

dróży do Prus i śmierci, która nastąpiła

po przekazaniu hermetycznych nauk

Komandorowi Porucznikowi Ryce-

rzy Pruskich. W aspekcie etycznym

było to bez wątpienia doskonalenie

się wtrudnej cnocie pokory, przy jed-

noczesnym głębokim uświadomieniu

fundamentalnego znaczenia pychy

jako czynnika dekonstrukcji, niezgody

i rozłamu między ludźmi. Symbo-

liczne znaczenie legendy początków

przybierało czasami iście barokowy,

moralizatorsko-mitologiczny format.

Budowniczych wieży Babel uważano

za starożytnych Tytanów, którzy po-

ważyli się najechać niebiosa po to, by

zdetronizować ojca bogów Jowisza.

Bez względu na interpretację i sposób

odczytania legendy założycielskiej

Noachitów, motywem wiodącym

była pycha dzieci Noego, ich klęska

oraz pokora jako remedium na rozpad

mitycznej budowli i sposób powrotu

do pełnej jedności rodzaju ludzkiego.

Świętymi słowami Rycerzy Pruskich

były pierwsze litery imion synów No-

ego: Sema, Chama i Jafeta, a słowem

przejścia imię Wielkiego Architekta

– Falega.Nakreślony wyżej obraz wolnomu-

larstwa sprawia wrażenie nad wyraz

oryginalnego systemu. Przemawiają za

tym przede wszystkim ciekawa geneza

Zakonu, odwołująca się do Mistrza

Architekta, konstrukcji wieży Babel, jej zniszczenia, pokuty i wzniesienia

nowej świątyni – całkowicie innej

niż znana masonerii adonhiramickiej

świątynia jerozolimska. Nie bez zna-

czenia dla własnej tożsamości było

wskazanie na tradycję błękitną jako

mniej godną, bo nie tak starożytną

i przede wszystkim obcą, bo (w po-

wszechnym mniemaniu) przywie-

zioną do Europy w czasach wypraw

krzyżowych. Tradycja Rycerzy Pru-

skich miała być w swych założeniach szacowniejsza, starsza, miała być sy-

stemem niezwiązanym z judaizmem

i jego kultem, zakładającym tylko uprzednią konieczność gorliwego

przejścia trzech stopni błękitnych.

Bardzo ważnym czynnikiem wydaje

się rodzimy – niemiecki charakter tego

rytu. Jego osiemnastowieczni założy-

ciele twierdzili, że wszystkie opisane

wyżej artefakty (tablica z agatu i mar-

murowa kolumna) od trzystu lat znaj-

dują się w posiadaniu rodziny królów

pruskich6, pełniących funkcję Wiel-

kich Mistrzów Generalnych Zakonu

jako Rycerze Wielcy Komandorzy.

Nic nie stało również na przeszkodzie

temu, by oryginalny teutoński system

o PoCzątkaCH masonerii

majowym wydaniu HISTORII „Newsweeka” ukazał się artykuł prof. Tadeusza Cegielskiego pt. Co

się wydarzyło w pubie Pod Gęsią i Rusztem. „Masoneria narodziła się w Londynie – pisze br:. Tadeusz na

początku – w okolicznościach słabo znanych. Nic dziwnego, że puste miejsce po faktach zajęła legenda. A to po

prostu był XVIII-wieczny odpowiednik clubbingu”. Artykuł jest obszerny, bogato ilustrowany, przynosi mnóstwo

ciekawostek z początków wolnomularstwa, aczkolwiek nie dla ludzi wietrzących spiski, knowania iczarcią robotę.

Zacytuję końcowy fragment publikacji, także i z tego powodu, że pojawia się tam wątek polski.„Mózgiem masonerii nowego typu, jej faktycznym ojcem założycielem był syn francuskiego protestanta, który

w poprzednim stuleciu emigrował do Anglii, uczony i duchowny hugenocki, John eophilus Desaguliers (1683

– 1744). Wybitny zyk, popularyzator teorii Newtona [nb. sympatyka ruchu] i przyjaciel wielkiego uczonego stał

się łącznikiem pomiędzy mieszczańskim środowiskiem lożowym a intelektualnymi i politycznymi elitami epoki.

Gazety londyńskie miały o czym pisać, a wizytujący Anglię zagraniczni dostojnicy – zarówno świeccy, jak i kościel-

ni – uważali za zaszczyt możliwość odwiedzenia Wielkiej Loży i otrzymania jej członkostwa. Zaszczyt ten spotkał

między innymi prymasa Polski, księcia Michała Poniatowskiego, który w 1790 roku przebywał w Londynie, fe-

towany tu nie tylko jako głowa polskiego Kościoła katolickiego, lecz także wybitny polityk i intelektualista, prezes Komisji Edukacji Narodowej”. #

















P i s m o P r z y j a C i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

28 n a s z e k o r z e n i e

wolnomularski zaimplementować we Francji,

wktórej ryt Noachitów z powodzeniem przyjął

się już pod koniec XVIII wieku.Rozważania powyższe prowadzą w konse-

kwencji do zaprezentowania oryginalnego

rytu wolnomularskiego, stanowiącego nad-

budowę trójstopniowego systemu błękit-

nego. Jednakże są one punktem wyjścia do

istotnej konstatacji na temat kształtowania

się struktur i rytów wolnomularskich pod

koniec XVIII wieku. Wolnomularski system

inicjacyjny stopni błękitnych, dający prawo

noszenia szpady każdemu wolnemu człowie-

kowi wstopniu mistrza, przestał ówczesnym

Braciom wystarczać. Pojawił się wśród rów-

nych mistrzów decyt kolejnych wrażeń,

prowadzący do powstawania różnorodnych

i wielostopniowych rytów z ich często absur-

dalnie rozdmuchaną nomenklaturą nawią-

zującą najczęściej do tytułów szlacheckich,

dworskich, urzędowych czy kapłańskich. Wraz

z pogonią za wrażeniami, na fali aktualnej

mody (na Niemcy, Szkocję czy Egipt) dewa-

luacji uległ pierwotny mit – biblijna legenda

o Mistrzu Hiramie, którą często starano się

zastąpić nową narracją o początkach wolno-

mularstwa, tak by odpowiadała ona aspira-

cjom i oczekiwaniom tych adeptów, którzy

wtrzech pierwszych stopniach błękitnych nie

znajdowali już większych podniet, ani tym

bardziej pola do realizacji nienasyconych

apetytów na zaspokojenie znaczenia, którego

nie mogli lub nie byli w stanie zaspokoić w życiu profańskim. #

1 J. Anderson, Konstytucja, historia, prawa, obowiązki,

przepisy, regulacje i zwyczaje Wielce Czcigodnego Bractwa

Przyjętych Wolnych Mularzy, tłum. T. Cegielski, „Ars Regia”, Nr 17, 2008, s. 147.2 Rachuba Konstytucji Andersona.3 Garibaldi zainicjował starania o fuzję obydwu rytów w1881 roku.4 J. Anderson, op. cit., s. 148.5 Recueil prècieux de la Maçonnerie Adonhiramite, continent

le trois Points de la Maçonnerie Eccooise, le Chevalier de

l’Orient, et le vrai Rose-Croix, qui n’ont jamais été imprimés:

précédés de trois Elus, ou le Chevalier Prussiens traduit de

l’Allemand; enrichi d’un Abrégé de l’Histoire de ces Grades, àPhiladelphiae 1786, s. 149 [notacja tytułu wg oryginału].6 Królestwo Prus powstało w 1701 roku.7 Recueil prècieux de la Maçonnerie Adonhiramite, continent

le trois Points de la Maçonnerie Eccooise, le Chevalier de

l’Orient, et le vrai Rose-Croix, qui n’ont jamais été imprimés:

précédés de trois Elus, ou le Chevalier Prussiens traduit de

l’Allemand; enrichi d’un Abrégé de l’Histoire de ces Grades, àPhiladelphiae 1786, Katechizm, s. 144-146.8 Dialog oryginału odbywa się per Pan.kateCHizm

RyceRza PRuskiego

„Wielce Starożytny Zakon Noachitów, znany jako Rycerze

Pruscy, tekst przełożony z niemieckiego na francuski przez

Pana de Bérage, Rycerza Wymowy w Loży Pana de Saint-

Gillair, Komandora Porucznika, Inspektora Generalnego Lóż

Pruskich we Francji, w roku Zakonu 4658”7.Prowadzący: Kim jesteś?8

Odpowiadający: Powiedz mi, kim Ty jesteś, a ja powiem Ci kim jestem.

Czy znasz dzieci Noego?

Znam ich troje.

Kim one są?

Powiem wszystkim słowa na S... C... J...

Powiedz mi słowo?

Zacznij, a ja Ci odpowiem.

[Obaj wypowiadają trzy słowa – imiona synów Noego: Sem, Cham, Jafet].Co oznaczają te słowa?

To pierwsze litery świętego słowa.

Daj mi dotknięcie.

Oto ono uczynione po trzykroć.

Pokaż mi znak.

Czynię go. [Czyni znak]Powiedz mi słowo przejścia.

Faleg.

Czy znasz Wielkiego Architekta Wieży Babel?

Faleg jest jego imię.

Komu opowiedział on swoją historię?

Rycerzowi Komandorowi Porucznikowi Rycerzy Mistrzów Pruskich.

W jakiej Loży?

W Loży, gdzie Księżyc daje światło.

Czy nie mogą tam mieć innych świateł?

Nie.

Czy ta budowla była godna chwały?

Nie, jej doskonałość była niemożliwa.

Dlaczego była niemożliwa?

Ponieważ pycha była jej pierwszym fundamentem.

Czy pamiętasz o niej, aby naśladować potomstwo Noego?

Nie [pamięta o niej], abym miał przed oczyma ich błąd.

Gdzie spoczywa ciało Falega?

W grobie.

Czy został on potępiony?

Nie: kamień z agatu powiada, że Bóg zmiłował się nad nim, gdyż stał się

człowiekiem pokornym.

Jak zostałeś przyjęty między Rycerzy Pruskich?

Przez trzy przyklęknięcia, po tym jak ucałowałem rękojeść szpady Rycerza

Komandora Porucznika.

Dlaczego sprawił on, że przyklęknąłeś?

Aby mi przypomnieć, że w całym moim życiu muszę praktykować pokorę.

Dlaczego Rycerze noszą Trójkąt?

Na pamiątkę Świątyni Falega.

Dlaczego [noszą] odwróconą strzałę?

Na pamiątkę tego, że pochodzi od Wieży Babel. Fartuszek i rękawiczki

są na pamiątkę wszystkich robotników Wieży. Czarna szarfa jest zna-

kiem smutku.

Czy robotnicy pracują w dzień i w nocy?

Tak. W dzień dzięki promieniom Słońca, a nocą dzięki promieniom Księ-

życa. Przekład: Paweł Matwiejczuk