Wielka Mistrzyni W∴LF z wizytą

w Polsce ................................................s. 3

Sens wolnomularstwa żeńskiego

we współczesności ..............................s. 5

Straszne boginie. Symbole

żeńskiej energii kosmosu .................. s. 8

Archetyp Życia i Śmierci ................s. 11

Mopsy i Mopsichy ........................... s. 14

Hiszpańskie masonki w walce o równe

prawa polityczne kobiet ..................s. 18

Jak pracują dziś

angielskie loże................................... s. 22

Francja masońska

w statystykach .................................. s. 26

Czy Europie potrzebny jest drugi

renesans? .......................................... s. 29

Obraz Loży, czyli wolnomularskie

imago mundi ....................................... s. 33

Życie jest podróżą ............................s. 36

Przyjaźń, prezent

i ustawiczna praca .............................s. 38

Pamięci Mirosława Malcharka .. s. 39

Pamięci Piotra Kuncewicza ........ s. 40

Spiski, spiski, spiski ......................... s. 43

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Lato 2018

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

SUKNIA I FARTUSZEK

SŁOWO WSTPNE

S P I S T R E  C I

Wielka Mistrzyni WŻLF z wizytą w Polsce. . . . . . . . . . . . .s. 3

SS∴ Ewa Jakowska, Małgorzata Misiuna,

Sens wolnomularstwa żeńskiego we współczesności . .s. 5

S∴ Mona Caisy, Straszne boginie.

Symbole żeńskiej energii kosmosu ...................s. 8

S∴ J.C. Archetyp Życia i śmierci ..................... s. 11

S∴ Mirosława Dołgowska-Wysocka,

Mopsy i Mopsichy ................................ s. 14

KS, Hiszpańskie masonki w boju

o prawo wyborcze kobiet .......................... s. 18

Br∴ Tadeusz Cegielski,

Jak pracują dziś angielskie loże ..................... s. 22

Br∴ Franz Solon, Nauka ........................... s. 27

Bohaterski policjant ................................ s. 26

Francja masońska w statystykach .................... s. 26

S∴ Ewa Janc-Wachowiak,

Czy Europie potrzebny jest drugi renesans? . . . . . . . . s. 29

BR∴ Dawid Steinkeller,

Obraz Loży, czyli wolnomularskie imago mundi . . . . . s. 33

S∴ XZ, Życie jest podróżą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s. 36

Teodora Maczak-Ciemienga,

Przyjaźń, prezent i ustawiczna praca ............... s. 38

BR∴ Waldemar Gniadek,

Pamięci Mirosława Malcharka ..................... s. 39

S∴ MDW, Pamięci Piotra Kuncewicza ............... s. 40

Masonika w kętrzyńskim muzeum .................. s. 42

Spiski, spiski, spiski ................................ s. 43

Zbigniew Łagosz, Loża Rycerzy Ducha w Hucie

Królewskiej ...................................... s. 44

W NASTĘPNYM NUMERZE ..................... s. 46

dzisiejszym „Wolnomularzu Polskim” jest

duży dział poświęcony masonkom i pisany

przez masonki. Było nie było, w roku 2018

przypada okrągła, setna rocznica przyznania równych

praw politycznych Polkom! Opowiadamy więc o wizycie

w naszym kraju Wielkiej Mistrzyni Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji (już byłej), o sensie wolnomularstwa ko-

biecego we współczesnym świecie, o poprzedniczkach

masonerii kobiecej, czyli Mopsichach. Piszemy też

wielce alegorycznie i symbolicznie o Strasznych Bogi-

niach i archetypach Życia i Śmierci. Na tym rzecz jasna

letni „Wolnomularz się nie kończy”. Odwiedzimy także

starą lożę w Cambridge, wizytujemy masońską Brukse-

lę, wspominamy dwóch braci: Mirosława Malcherka

i Piotra Kuncewicza. Nie zapominamy też o naszych

nieprzyjaciołach ze służb specjalnych i Kościoła kato

lickiego. Zapraszamy do lektury. #

dr Mirosława Dołęgowska-Wysocka – redaktor naczelna

Adam W. Wysocki – redaktor-senior

DR MIROSŁAWA DOŁĘGOWSKA-WYSOCKA – redaktor naczelna

ADAM WITOLD WYSOCKI – redaktor-senior

ALEKSANDRA EMILIA WYSOCKA – redakcja internetowa

ILONA TWARDOWSKA – prenumerata, kontakt z Czytelnikami

PIOTR WYSKOK

KATARZYNA SOSNOWSKAkorekta

WYDAWCA:

Agencja Wydawniczo-Promocyjna OPOKA



NAKŁAD: wydanie kolekcjonerskie 

KONTAKT:



666 399 566

 

 

 

ZASADY PRENUMERATY – PATRZ STR. 47

SIEDZIBA REDAKCJI





Okładka: Wejście do Świątyni, Isaak Newton Lodge, fot. Jan Sokołowski, czytaj artykuł na str. 22.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

a prace przybył także Wielki Mistrz Wielkiego

Wschodu Polski br∴ Filip, jego zastępczyni s∴

Aleksandra oraz bracia i siostry z lóż WWP: Ata-

nora, Wolności Przywróconej, Witelona i Morii (Ryga). Byli

także obecni siostry i bracia z loży Jan Henryk Dąbrowski,

należącej do Wielkiej Loży Kultur i Duchowości. W po-

rządku obrad było wysłuchanie deski ss∴ Prometei i Gai na

temat sensu wolnomularstwa kobiecego we współczesnym

świecie. Test deski drukujemy na str. 5. Ważnym punktem

programu było także podpisanie Traktatu Przyjaźni między

dwiema od dawna zaprzyjaźnionymi obediencjami: Wiel-

ką Żeńską Lożą Francji oraz Wielkim Wschodem Polski

Br∴ Filip wyraził zadowolenie, że po 20 latach praktycz-

nego współdziałania udało się doprowadzić do formalnego

podpisania traktatu. Głos zabrała także S∴ Marie érèse

Besson, która pierwsze zdania wypowiedziała po polsku,

a potem kontynuowała po francusku.

* * *

Rozmowa z b. Wielką Mistrzynią Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji s∴ Marie érèse Besson.

Mirosława Dołęgowska-Wysocka: - Zakończyła

Siostra swoją 3-letnią kadencję jako Wielka

Mistrzyni GLFF. Z czym siostra „wchodziła” na tę

funkcję, i z czym „wychodzi”?

– Kiedy zostałam kandydatką na Wielką Mistrzynię,

powiedziałam: „Musimy się zmobilizować i wyjść w świat!

Jako wolne kobiety zaangażować się, podążyć w wybranych

przez nas kierunkach, nie spoczywać na laurach, mieć wizję

i interpretację świata nowoczesną i dynamiczną. Nasze

rytuały kształtują nas, przypominając, abyśmy wyszły

poza Świątynię i wynosiły na zewnątrz prawdę, której

tam doświadczyłyśmy. I analogicznie: „Ponieważ jesteśmy

inicjowane, ponieważ nosimy to światło otrzymane w dniu

naszej inicjacji, będziemy umiały znaleźć właściwe słowa

i czyny, które pozwolą nam oddziaływać na zewnątrz.

Tak więc miałam tę wolę, aby nasza obediencja promie-

niowała, tworząc energię, która byłaby nośnikiem naszych

wartości, i oferując ją kobietom, które chcą się do nas

przyłączyć, bazując na fundamentach drogi inicjacyjnej.

Dzisiaj, po zakończeniu mojej kadencji, cieszę się, że z tej

energii, dynamice otwartości i postępu, którym nadałam

bieg wraz z kobietami dumnymi ze swojej kobiecości.

Wpływ naszej obediencji nigdy nie był tak wielki jak

obecnie. Przyczyniłyśmy się do oddziaływania na zewnątrz,

w szczególności poprzez stworzenie pierwszej wolnej, nie-

zależnej, kobiecej obediencji na kontynencie afrykańskim,

w Kamerunie. Minęły trzy lata; poświęciłem całą swoją

energię funkcji Wielkiej Mistrzyni. Moje Siostry i Czas

będą jedynymi sędziami moich czynów.

WIELKA MISTRZYNI

WŻLF Z WIZYTĄ

W POLSCE



∴∴

∴∴∴





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4S U K N I A I F A R T U S Z E K

Nic nie było piękniejsze, bardziej ekscytujące, bardziej

wzbogacające, niż spotkanie ze wspaniałymi, fantastycznymi

kobietami, członkiniami naszej obediencji! Reprezento-

wanie ich było zaszczytem i radością.

Jak zaczęła się wolnomularska droga Siostry? Jakie

były inspiracje? Korzenie? Fascynacje?

– W wieku trzydziestu lat wstąpiłam do masonerii. Zasta-

nawiałam się wówczas nad sensem swojego życia, szukałam

istoty, poszukiwałam tego, co poza rodziną i/lub życiem

zawodowym może wypełnić moją egzystencję. Wiele czy-

tałam, interesowało mnie wiele trendów lozocznych

i społecznych. Następnie zwróciłam się w stronę buddyzmu,

a w szczególności Zen Rinzai; praktykowałam kilka lat, ale

ta droga, nawet jeśli mnie bardzo wzbogaciła, była dla mnie

bardzo (za bardzo) samotna. Natomiast to doświadczenie i to,

co przeżyłam wtedy, wciąż we mnie tkwi; tak nauczyłem się

relatywizować i patrzeć z dystansem, nadawać wydarzeniom

życia ich właściwą miarę i właściwe miejsce.

Kilka lat później różne spotkania doprowadziły mnie do

zainteresowania się drogą masońską, a ja powiedziałem

sobie: „dlaczego nie?”. Przeczytałem kilka książek. Za-

chwycił mnie fakt, że był to sposób na połączenie zarówno

jednostki, jak i zbiorowości. Nie miałam jednak pojęcia

o drodze, jaką masoneria pozwoli mi przebyć!

Jakie ma Siostra reeksje, jeśli chodzi o kondycję

masonerii kobiecej we Francji, Europie, na świecie?

– Masoneria żeńska jest wciąż mało lub słabo znana, nawet

we Francji, niektórzy nie wiedzą, że w ogóle istnieje! Mimo

to GLFF działa od ponad siedemdziesięciu lat, a nasze starsze

siostry biorą udział w wielu walkach, o kobiety, ich rozwój

i poszanowania ich praw, o świeckość… Jedno z pytań, które

możemy i musimy sobie zadać, brzmi: czy istnieje swoista

kobieca inicjacja? Od dawna toczy się na ten temat debata

i odpowiedź brzmi „nie”; nie ma konkretnej inicjacji dla

kobiet, ale powiedziałabym, że jest inicjacyjna wrażliwość

kobieca. Zastanawia mnie to, że dziś żeńska obediencja

jest czasami zmuszona do usprawiedliwiania się z bycia

„jednopłciową”, jakby był to przestarzały model, zamknięty

już etap, jakiś archaizm! Czy ściśle męskie obediencje są

proszone o uzasadnienie swojego wyboru? Nie.

Dziś GLFF tworzy ponad 14 000 sióstr, nigdy nie byłyśmy

tak liczne, udowadniając tym potrzebę odnalezienia przez

kobiety własnych punktów odniesienia, parcia do przodu,

dojrzewania w środowisku innych kobiet.

W Europie w wielu krajach powstają loże i obediencje,

często są to dziewczyny z GLFF. Właśnie takie jest znacze-

nie przekazu, które pozwala na niesienie światła dla innych

kobiet w innych krajach. Wszystkie spotykamy się regu-

larnie, aby wymieniać się doświadczeniami, przekazywać

i promować nasze wartości. Wolnomularki są obecne na

całym świecie, na wszystkich kontynentach (choć niewiele

w Azji), gdzie kobiety biorą los w swoje ręce. Naszym

obowiązkiem jest je wspierać, pomagać im, tak aby stały

się promotorkami emancypacji, we wszystkich krajach.

My, siostry GLFF, wyruszyłyśmy w podróż inicjacyjną,

która pozwala nam żyć duchowością zarówno własną,

intymną, jak i zbiorową. Indywidualne dzieło każdej z nas

rozwija się dzięki temu kobiecemu kolektywowi, którego

siła wykracza poza nas i nas buduje. Wspólne, niewypo-

wiedziane i silne uczucie, specyczne dla kobiet.

Jakie Siostra ma reeksje po spotkaniu z masonkami

i masonami w naszym kraju?

– Możemy jedynie zachęcać nasze polskie siostry i braci,

aby okazywali sobie wzajemnie solidarność, rozwijali

nasze ideały, pracowali na rzecz coraz większej wolności,

równości i braterstwa. Wiem, że nie jest to proste, ale na

drodze poczucia obowiązku towarzyszy nam nadzieja

w możliwość doskonalenia się Istoty Ludzkiej i ta nadzieja

może nas tylko wspierać i motywować.

Nasze polskie siostry będą tymi, przez które kobiety z ich

kraju znajdą drogę do wewnętrznej wolności, realizacji, speł-

nienia. Codziennie mamy do czynienia z przemocą, która

dotyka nasze tak zwane „postmodernistyczne” społeczeń-

stwo, w którym rozwijają się wspólnoty o zróżnicowanych

i zmiennych interesach, co zwiększa względność punktów

odniesienia mających na celu konstrukcję wspólnego

świata. Na szczęście każda epoka ma mężczyzn i kobiety,

którzy nadal marzą o ideale nadającym sens życiu i wolą

pokój niż wojnę, miłość od nienawiści, solidarność od

wybujałego indywidualizmu.

Czy mogłaby się Siostra nazwać feministką? Jeśli tak,

to dlaczego? Jeśli nie, to dlaczego?

– Co się kryje pod tym pojęciem? Jeśli bycie feministką

oznacza obronę praw kobiet, walkę o ich emancypację,

równość, tam gdzie żyją, to jestem feministką. Wiesz,

że moje życie zawodowe było życiem skierowanym ku

kobietom, z kobietami i dla kobiet. Ale nie deniujesz się

poprzez pryzmat tylko jednej swojej fasady.

Podsumowując: Niech wolnomularki łączą się w poszu-

kiwaniu sensu życia; niech się jednoczą, aby znaleźć siłę do

pozbycia się uprzedzeń, mając za jedynego przewodnika

poszukiwanie Prawdy; niech się postarają przyjąć postawę

godną i oświeconą, by promieniować – takie są właśnie

oznaki Radości, Nadziei i Pokoju!

Dziękuję za rozmowę.

S∴ Mirosława Dołęgowska-Wysocka

Na dorocznym Konwencie Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji, 2 czerwca br. wybrano nową Wielką Mistrzynię

WŻLF Marie-Claude Kervella.

Gratulujemy!

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

Kartezjańska koncepcja czło-

wieka i jego roli w świe-

cie, charakterystyczna dla

Oświecenia, opierająca się na kulcie

rozumu, ładu i porządku społecznego

z ustaloną hierarchią i wartościami

etycznymi została zakwestionowana

w XX wieku.

Obecnie żyjemy w świecie płynnej

względności wszelkich idei, relatywi-

zmu podającego w wątpliwość warto-

ści uniwersalne, tradycję, historię. Jest

to świat szybkich zmian, nietrwałych

związków, natychmiastowych graty-

kacji, fragmentaryczności i przy-

godności bytów. Współczesny świat

cywilizacji zachodniej to świat bez

sacrum. Zderzenie wartości i sty-

WIDZIANE Z POLSKI

Sens wolnomularstwa

żeńskiego

we współczesności

S S ∴ E W A J A  K O W S K A ,

M A Ł G O R Z A T A M I S I U N A











Gaja AeternaPrometea

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6S U K N I A I F A R T U S Z E K

lów życia spluralizowanej kultury

ponowoczesnej z wolnomularskim

kultywowaniem wartości uniwersa-

listycznych uzasadnia pytanie, czy

w takim świecie wolnomularstwo

ma jeszcze sens. Najprościej można

na to pytanie można odpowiedzieć

w następujący sposób: skoro coś

istnieje, to znaczy, że spełnia jakąś

funkcję i odpowiada na czyjeś po-

trzeby. A wolnomularstwo istnieje

ocjalnie już od 300 lat.

złowiek od zarania dziejów

próbował zrozumieć naturę

Wszechświata i poszukiwał odpowie-

dzi na pytania dotyczące sensu życia.

Dążenie do Wielkiej Tajemnicy Życia

przybierało rozmaite formy w miarę

upływu kolejnych epok, ale nigdy nie

przestało istnieć. Jest głęboko zako-

dowane w naszej podświadomości

zbiorowej i stanowi integralną część

istoty ludzkiej. Stanowi niejako jeden

z biegunów natury człowieka, który

można określić biegunem sacrum,

w przeciwstawieniu do profanum.

Naturalna potrzeba transcenden-

cji jest wyrażana mniej lub bardziej

wyraziście u poszczególnych osób

i przybiera różnorodne formy. Dome-

na sacrum wiąże się z rytuałem; ścisłe

określonym w przypadku konkretnej

grupy kulturowej czy religijnej. Na-

wet osoby, które odrzucają utrwa-

lone tradycją nurty duchowe, pod-

świadomie tworzą rytuały osobiste,

rodzinne czy dotyczącej określonej

grupy społecznej, powołując do życia

własne „świętości”, nie zdając sobie

sprawy, że wypełniają w ten sposób

tę odwieczną zwyczajną ludzką po-

trzebę sacrum.

Żyjemy w epoce, która oprócz bra-

ku jednoznacznego zakotwiczenia

w ideach, wartościach, historii oraz

dojmującej fragmentaryzacji życia

społecznego, mieści w sobie wiele

ruchów i konkurencyjnych ideologii:

New Age, nowe ruchy parareligijne,

nowe ruchy społeczne, prozdrowotne,

proekologiczne i inne pro…! Trzeba

powiedzieć, że ruchy te, niezależnie

od ich rozmaitych ocen, stanowią wy-

raźną kontrtendencję w postrzeganiu

duchowości i sensu życia w stosunku

do dominującej oferty współczesnej

kultury masowej, propagującej war-

tości konsumpcyjne.

Czy wolnomularstwo mieści się

w tym niszowym obszarze w stosunku

do dominującej kultury?

Etyczna metoda wolnomularska

uwzględnia holistyczny wymiar czło-

wieka. I to tłumaczy jej długowiecz-

ność. W czasach nam współczesnych,

w płynnej ponowoczesności podają-

cej w wątpliwość sens przeżywania

sacrum, ruch wolnomularski daje

możliwość zaspokojenia tej natural-

nej ludzkiej potrzeby duchowości.

Niezwiązany z żadną ocjalną religią,

czerpie swe treści z różnych trady-

cji, na podstawie których stworzył

własną, specyczną metodę, której

bogactwo uniwersalnych treści po-

chodzących z dziedzictwa ludzko

ści nadaje charakter ponadczasowy.

Wolnomularstwo nie pretenduje do

tego, aby udzielać odpowiedzi na

odwieczne pytania ludzkości o sens

życia, ale stwarza sprzyjające warunki

do szukania takiej odpowiedzi, choć-

by symbolicznej i pośredniej.

olnomularstwo jako projekt

oparty o wartości ponadczaso-

we, łączący to, co najszlachetniejsze

w tradycji z tym, co najlepsze w po-

nowoczesności, wykracza poza przej-

ściowe mody i recepty na alternatyw-

ne sposoby życia. Odwołując się do

wartości uniwersalnych, jednocześnie

zapewnia każdemu swobodę wyboru

i myślenia. Respektuje w pełni prawo

każdego do odmienności, wysoko

wynosząc wartość wolności osobistej

i tolerancji. A są to wartości, które

sprzyjają społeczeństwu otwartemu

i procesowi przemian.

Wolnomularze żyją tu i teraz, włą-

czeni aktywnie w nurt ponowoczes-

nej kultury z całym jej bogactwem

różnorodności i niespotykaną do-

tąd w historii akceptacją dla różnych

sposobów życia. Paradoksalnie, wol-

nomularstwo oparte na przekazie

tradycji pozwala inicjowanym lepiej

odnaleźć się we współczesnej rze-

czywistości. Loże są „niszami eko-

logicznymi” pozwalającymi ludziom

zatrzymać się w pędzie codzienności,

zastanowić nad sensem istnienia i le-

piej zrozumieć samych siebie. Metoda

wolnomularska umożliwia odnalezie-

nie w tyglu skrajnie zrelatywizowanej

i wieloznacznej współczesności oś

równowagi i harmonii, która pozwala

w miarę bezpiecznie płynąć między

wzburzonymi falami ponowoczes-

ności. Ponowoczesność w krajach

demokracji zachodniej, mimo wielu

utrapień, których przysparza, wnosi

także wiele elementów postępowych,

jak choćby uznanie sztandarowych

wartości wolnomularskich, wolności

i równości za standardy cywilizacyj

ne. Publiczne debaty na temat lozoi

gender, równych praw kobiet i męż-

czyzn, parytetów przy obsadzaniu

stanowisk, zrównania praw do opieki

nad dziećmi itp., a także tworzenie

aktów prawnych w tym zakresie nie

dopuszczają już podawania w wątpli-

wość prawa kobiet do jakichkolwiek

niezabronionych prawem zrzeszeń,

w tym wolnomularskich.

zasy ponowoczesne w cywili-

zacji zachodniej doprowadziły

ostatecznie do radykalnych zmian

pozycji społecznej kobiet i zwiększyły

ich udział w różnych obszarach życia

prywatnego i publicznego. Kobiety

uzyskały pełnię praw obywatelskich.

Przede wszystkim prawo do edukacji

i podejmowania decyzji o własnym

losie. Stały się wolne i niezależne.

Tym samym zapis Konstytucji An-

dersona wykluczający kobiety z wol-

nomularstwa został społecznie unie-

ważniony, tracąc swoją legitymację.

Biorąc pod uwagę, że metoda wol-

nomularska dotyczy duchowej istoty

człowieka, wkracza ona w strefę in-

tymności. Proponuje bowiem wejście

w głębokie pokłady ludzkiej duszy,

aby dokonać samooceny i podjąć

pracę nad sobą. W takich momentach

człowiek jest obnażony. Pozbawiony

wszelkich masek, które zakłada ze

względu na pełnione role społeczne

czy ogólnie przyjęte konwenanse.

To może tłumaczyć fakt, że nie-

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

którzy mężczyźni wybierają pracę

w wyłącznie męskim gronie, jak i to,

że część kobiet woli pracować między

sobą. Daje to im bowiem większą

swobodę w poruszaniu pewnych

delikatnych i wrażliwych tematów.

W każdej dziedzinie życia są sytua-

cje, gdy kobiety wolą być we własnym

gronie. W lożach żeńskich można roz-

wijać stricte kobiecy punkt widzenia

na ciągle jeszcze aktualne problemy

społeczne, w sposób szczególny doty-

kające kobiety, aby przenieść w świat

zewnętrzny już przemyślane i przedy-

skutowane propozycje. Żeńskie loże

liberalne są adogmatyczne i mimo

iż nie inicjują mężczyzn, przyjmują

ich na swoich pracach w charakterze

gości.

Wolnomularstwo żeńskie poświę-

ca problemom pozycji społecznej

kobiet szczególną uwagę. Dlatego

tym bardziej ma nie tylko swoją rację

bytu, ale zajmuje ważne miejsce we

współczesnym pejzażu wolnomu-

larstwa europejskiego, wpisując się

doskonale w epokę ponowoczesności.

olnomularstwo kobiece jest

jedną z wielu istniejących form

organizacyjnych całego ruchu. Loże

żeńskie pracują na identycznych za-

sadach, jak loże męskie czy mieszane.

Fakt, że istnieje wybór między różny-

mi rytami oraz możliwość wstąpienia

do obediencji męskiej, żeńskiej lub

mieszanej, stanowi niepodważalną

podstawę głoszonej przez wszystkich

masonów tolerancji. Wobec tej różno-

rodności ofert i całkowitej wolności

wyboru, nazwa „wolne” mularstwo

nabiera prawdziwego sensu. Wpro-

wadza to jednocześnie harmonijną

równowagę do całości naszego ruchu.

W pierwszych dwóch wiekach swo-

jego istnienia był on niewątpliwie

nośnikiem postępowych idei spo-

łecznych i miał bezsprzeczny wpływ

na przeobrażenia społeczeństw. O ile

współcześnie w krajach Europy Za-

chodniej obediencje wolnomularskie

odgrywają jeszcze pewną rolę w ży-

ciu polityczno-społecznym (głównie

konsultacyjną), to w Polsce, biorąc

pod uwagę ich niską liczebność (we-

dług ostrożnych szacunków jest to

ok. 500 osób) i bardzo ograniczony

zasięg działania, wolnomularstwo jest

niewątpliwie niewielkim, niszowym

ruchem.

est nas ciągle jeszcze bardzo mało,

pomimo istniejących na terenie

Polski pięciu reprezentatywnych obe-

diencji: Wielkiej Loży Narodowej

Polski, Wielkiego Wschodu Polski,

Konfederacji Polskiej Międzynaro-

dowego Zakonu Le Droit Humain,

Wielkiej Loży Kultur i Duchowości

oraz Wielkiej Żeńskiej Loży Francji

w postaci naszych dwóch lóż Prome-

tei i Gaja Aeterny – nie licząc kilku

innych lóż regularnych (WWF) i nie-

regularnych (WWRP).

Społeczeństwo polskie pozostaje

w ogromnej większości pod silnym

wpływem Kościoła katolickiego, „od

zawsze” odrzucającego masonerię.

Mimo że mamy ocjalnie zarejestro-

wane stowarzyszenia, mimo że posia-

damy strony internetowe i konta na

Facebooku, adresy naszych siedzib

utrzymujemy w ścisłej dyskrecji. Nie

występujemy ocjalnie na zewnątrz

w sprawach publicznych. Nie pełnimy

funkcji konsultacyjnych, tak jak to

bywa w innych krajach Unii Europej-

skiej, między innymi we Francji. Nie

jesteśmy w żaden sposób partnerem

dla władz ani innych pozawolno-

mularskich organizacji pozarządo-

wych. Wymusza to na nas sytuacja

społeczno-polityczna w kraju nad

Wisłą. Działamy w sposób tradycyj-

ny i klasyczny dla ruchu wolnomu-

larskiego, poprzez swoich członków,

którzy indywidualnie angażują się

w sprawy publiczne, przenosząc nasze

idee, wartości i postawy. Współpracu-

jemy z innymi obediencjami i lożami.

Staramy się tworzyć międzyobedien-

cyjne platformy oddziaływania na

świadomość społeczną. Taką plat-

formą jest utworzony w 2013 roku

Instytut Sztuki Królewskiej w Polsce,

w którym aktywnie działają nasze

siostry, a którego członkami są także

profani. Dzięki Instytutowi możemy

organizować konferencje naukowe,

wystawy i prelekcje popularyzujące

myśli i dzieło wolnomularskie. Między

innymi, zorganizowaliśmy w 2014

roku międzynarodową konferencję

naukową „Świat jako Loża. Obecność

wolnomularstwa w kulturze”, a w 2017

roku, w ramach obchodów 300-lecia

wolnomularstwa spekulatywnego, cykl

publicznych wykładów pt. Akade-

mia Mistrza Hirama. Od 25 lat mamy

w Polsce jedyne obecnie czasopismo

masońskie „Wolnomularz Polski”, któ-

rego współtwórczynią i redaktorką

naczelną jest nasza siostra Mirka wraz

z mężem Adamem.

ziałamy na miarę naszych

możliwości i uwarunkowań.

Jakość lóż żeńskich oraz ich pozycja

w pejzażu wolnomularstwa polskiego

znacznie przekracza ilość zaangażo-

wanych osób. Pracujemy i działamy

w przekonaniu, że kropla drąży skałę,

nie tracąc z oczu wolnomularskiego

ideału, jakim jest dobro całej Ludz-

kości.

Powiedziałyśmy.

S∴ Ewa Jaśkowska

i s∴ Małgorzata Misiuna

Deska wygłoszona podczas

wspólnych, uroczystych prac

Sz∴L∴ Prometea i Gaja Aeterna

8 kwietnia 2018 r.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8S U K N I A I F A R T U S Z E K

ciekając, Lilith chroni się na dnie Morza Czer-

wonego, można więc powiedzieć, że osiąga dno.

Wysłanym za nią przez Boga aniołom nie udaje się

nakłonić jej do powrotu, pomimo groźby utraty potomstwa.

Lilith zatraca się w nierządzie z demonami, rodząc po sto

dzieci dziennie. Dzieci giną, a Lilith w odwecie pożera

ludzkie niemowlęta.

Durga – hinduska bogini-wojowniczka, uosobienie

żeńskiej energii twórczej, zachowującej i niszczącej. Imię

Durga oznacza Niedostępna, Nieprzystępna. Jest dziewicą,

co oznacza, że jest sama dla siebie, że nie należy do nikogo.

Powstała z niemocy bogów wyczerpanych długotrwałą

walką przeciwko demonom. Ich energia połączyła się

w świetlistą kulę, a światłość skupiła się i przybrała postać

kobiecą. Bogini o trzech oczach i wielu ramionach, z sier-

pem księżyca we włosach, dosiadająca tygrysa pokonuje

całą armię Asurów, używając miecza, topora, kija, lancy

czy trójzębu.

Kali – wydobyła się ze zmarszczonego gniewem czoła

Durgi, na jej rozkaz pożarła resztki armii demonów, odci-

nając im głowy i językiem powstrzymując ich rozmnaża-

nie. Uznawana za najbardziej wojowniczy aspekt Durgi.

Bogini czasu – Ta, Która Pożera Czas. Kali jest zwykle

przerażająca, zaniedbana, rozczochrana i wychudzona.

Ma ciemnoniebieską lub zupełnie czarną skórę, chodzi

przepasana obciętymi rękami, nosi naszyjnik z ludzkich

głów. Śmieje się przeraźliwie, odsłaniając ostre kły, tańczy

szaleńczo z językiem na wierzchu. Jej okrucieństwo prze-

ciwko złu jest bezgraniczne, a w trakcie bitwy jest w stanie

zatruć się krwią demonów.

Tlal-te-cuht-li – aztecka bogini zniszczenia i matka

stworzycielka. Przedstawiana była jako samica krokodyla

lub przykucnięty stwór ze szponami u dłoni i stóp. Na

niektórych wizerunkach jej ciało pokrywała niezliczona

ilość paszcz i oczu. Miała wysunięty język, podobnie jak

Kali. Wierzono, iż nocami Tlaltecuhtli domaga się ludzkiej

krwi i oar, aby zaspokoić swe pragnienie. Według legend

bogowie Quetzalcoatl i Tezcatlipoca rozdarli Tlaltecuhtli,

aby z dwóch części stworzyć od nowa niebo i ziemię, gdy

świat przestał istnieć po kolejnym kataklizmie.

Czyż nie przypomina to babilońskiego mitu o Tiamat,

rozerwanej przez Marduka na strzępy, z których powstał

nowy świat?

Ale to nie wszystkie straszne boginie. Meduza – jedna

z greckich Gorgon – miała twarz okropnie wykrzywioną,

okoloną wijącymi się wężami, z językiem wysuniętym z ust.

Jej upiorny wzrok zamieniał każdego człowieka w kamień.

STRASZNE BOGINIE

SYMBOLE ŻEŃSKIEJ ENERGII KOSMOSU











Raj po Lilith



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

Bogini Danu należy z kolei do najstarszych bóstw

celtyckich. W mitologii iryjskiej jest jednocześnie uoso-

bieniem urodzaju i żyzności oraz śmierci i zniszczenia.

Wielu badaczy uważa, że składano jej rytualne oary

z ludzi. Podobnie jak Tanit – kartagińskiej bogini płod-

ności i wojny.

* * *

popularnych opisach Lilith, Durga, Kali, Danu,

Tanit, Tlaltecuhtli powszechnie kojarzone są ze

śmiercią, seksualnością, krwawą oarą. Ale żadna z nich

nie jest uznawana za boginię śmierci sensu stricto. Nie

towarzyszą umierającym w drodze do zaświatów. One

zabijają, mordują, pożerają, są bezwzględne i okrutne.

Jednocześnie są niezależne, nienależące do nikogo, niko-

mu niedające się podporządkować. Ich szaleństwo kąpie

się we krwi, rozczłonkowanych oarach, a okrucieństwo

zdaje się nie mieć ograniczeń. Budzą przerażenie, odrazę,

boją się ich ludzie i… demony.

Pożeranie, wypijanie krwi to akty wchłaniania, przejmo-

wania najważniejszych mocy. Krew oarna syciła bogów

– oznaczała wyjście poza ramy uporządkowanego świata.

Świeża krew, surowe mięso czy nawet krwawe oary nie

odwołują się do porządku Kultury, lecz do porządku Natury.

Z tego powodu krew oarna zapowiadała oczyszczenie

i powrót w odrodzonej postaci. Krew to boski pierwiastek

życia. W alchemii krew symbolizowana jest przez rtęć,

którą uosabia Merkury – boski łącznik. Krew łączy to, co

pozornie rozdzielone. Czerwień w alchemii odzwierciedla

doskonałość ponownego zjednoczenia ciała ze świado-

mością (soli z siarką). To proces oświecenia.

Według hermetyzmu we krwi (jak również w nasieniu)

materializuje się najczystszy z elementów, pierwiastek

przyczynowy, nazywany przez alchemików eterem,

a w hinduizmie akashą. Akasha, pierwotna ener-

gia, stworzyła wszystko i utrzymuje wszystko

w równowadze.

A zatem nie seksualność, a płodność jest

mocą tych bogiń. Nie śmierć, lecz zmiana,

wieczna siła – twórcza i niszcząca – jest ich

atrybutem. Węże zamiast włosów bogiń wy-

raźnie nawiązują do przemiany, transformacji. To

także symbol energii, nagiej, czystej siły, kodu życia,

żeńskiej energii kundalini. Wysunięty długi język bogiń

to zarazem tworzenie i niszczenie, miejsce połączenia

dwóch światów – zewnętrznego i wewnętrznego.

Kali, jak i Durga, posiadają trzecie oko – symbol

oświecenia, istoty doskonałej, znającej odpowie-

dzi, wyzwolonej i oświeconej. Jest archetypem

wyzwolenia. Tlaltecuhtli dzięki licznym parom

oczu i paszczom posiada zdolność widzenia ab-

solutnie wszystkiego, jak i potencjał do pożarcia

wszystkiego, co staje na jej drodze.

Walkom bogiń towarzyszy okrutna bez-

względność, determinacja, nieprzewidywalność,

destrukcja, które nam ludziom wydaje się ślepym szaleń-

stwem, ale… czyż nie taka jest Matka Natura? We wszech-

świecie nie istnieje ani dobro, ani zło, ponieważ wszystko

jest tworzone według niezmiennych praw. W tych prawach

odzwierciedla się pierwiastek boski.

Medytacja wizerunków i atrybutów przywołanych bogiń

odsłania ich prawdziwą naturę i cel – patronują śmierci ego

– urojonego egocentrycznego postrzegania rzeczywisto-

ści, które jest męskim aspektem Całości natury ludzkiej.

Umysł-Logos odłączony od Źródła, od żeńskiej części,

zapomina o Całości; wypiera tę żeńską część siebie (Serce,

Soę) i skupia się na sobie – ego.

Czaszki, ludzkie członki, którymi obwieszona jest Kali,

to symbole świata doczesnego; kurczowego utożsamiania

się ego z ciałem i materią. Ostrzeżeniem, że przywiązanie

do materialnych aspektów naszego życia przyczynia się do



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 S U K N I A I F A R T U S Z E K

niepohamowanego wzrostu ego odcinającego nas od

Źródła, przez co popadamy w iluzję, zapominając

o naszej prawdziwej naturze.

Lilith jest manifestacją buntu i zaprzeczeniem

każdego ładu. Jest drugim biegunem jakiegokolwiek

porządku. Reprezentuje dzikość i nieobliczalność.

Na przemoc odpowiada ucieczką, wymknięciem

się spod kontroli ego. Lilith była pierwszą, która

z własnej woli opuściła mityczny raj, nie chcąc się

podporządkować. Uosabia wykroczenie poza usta-

nowiony porządek i równowagę, niezależność, która

zmusza ją do ucieczki poza system.

Durga to jedna z najwspanialszych i najbogatszych

w znaczenie personikacji energii kosmicznej. Toczo-

na przez Durgę walka to odwieczne starcie między

wiedzą i niewiedzą, prawdą i nieprawdą, boskim

czynem szlachetnym utrzymującym świat w harmonii

a niszczącym świat ego demonów.

Według kosmologii alchemicznej całe stworzenie

powstaje ze źródła energii i świadomości, określanego

jako Chaos. W wielu mitach stworzenia świat został

wykreowany przez wibrację dźwięku, słowo. Cóż było

przed dźwiękiem? Według Greków Chaos określany jest

jako „nieprzebrana pustka”, z jakiej wyłoniła się pierwsza

bogini – Gaja. W sumeryjskim micie Tiamat (Chaos)

została przez Marduka zgładzona, rozerwana na strzępy,

z których stworzono świat oparty na nowym ładzie. Ku

jego czci w okolicach Nowego Roku odprawiano święte

uroczystości w całej dawnej Europie, tak samo jak w Egipcie,

Kanaanie i na Krecie. Chaos został unicestwiony, zastąpiony

porządkiem i wygnany do nieświadomości.

* * *

ultura patriarchalna ustanowiła rządy Marduka – boga

prawa i porządku. Nasza kultura nakazuje nam strzec

się chaosu i zastępować go porządkiem (ordo ab chao).

Ale czyż ujarzmienie chaosu nie powoduje zahamowania

zdolności twórczych, skostnienia, skamienienia jak pod

strasznym wzrokiem Meduzy?

Terence McKenna w ciekawej dyskusji z Rupertem

Sheldrake’em zwrócił uwagę, że niegdyś cieszyliśmy się

symbiotyczną więzią, którą podtrzymywali szamani za

pomocą plemiennych obrzędów z udziałem odpowiednich

roślin. Między ludźmi a naturą panowała dynamiczna

równowaga. Wspólnota plemienna, oddziaływanie zwrot-

ne z żeńską roślinną macierzą biosfery powstrzymywały

rozwój ego. Podczas regularnych zgromadzeń i zbiorowych

obrzędów zacierały się granice osobowe. Przeważała war-

stwa odczuwania i intuicji. Z czasem, na skutek zmiany

klimatu i konieczności poszukiwania przyjaznych terenów

do życia, wykształciły się nowe zwyczaje i nowe formy

religijności, a do głosu doszło ego. Między ego a pełnym

zrozumieniem rzeczywistości wzniósł się mur – jest nim

strach ego przed podporządkowaniem się rzeczywistości

chaosu. Oderwaliśmy się od chaosu, ponieważ lęka się go

czołowy archetyp naszego świata – ego. Istnienie ego wyraża

się w kategoriach kontroli. Ego nie znosi braku denicji,

istnienia poza formą, ono żąda całkowitego wyjaśnienia.

Forma jest przejściową, nietrwałą próbą organizacji

chaosu, zagęszczeniem energii w materię, która nawet

z punktu widzenia najnowszej nauki okazuje się złudze-

niem, majakiem. Ale ego jest bardzo przywiązane do formy,

utożsamia się z ciałem, materią. Umysł-Logos nieustannie

wywiera presję, aby nazywać, określać, deniować i brać

pod kontrolę coś, co w istocie okazuje się niedeniowalne,

nieprzewidywalne i niedające się kontrolować.

* * *

a końcu drogi podążania za strasznymi boginiami

widzę ich niezwykłą moc kreacji, zmiany, odnowy,

oczyszczania, łączenia. Bezkompromisową walkę o nieza-

leżność i nieskrępowaną niczym wolność przejawiania się

istnienia. Nieokiełznane działanie, które wydarza się poza

czasem, poza początkiem i końcem. Nieskończona trans-

formacja życia w łonie natury może wydawać się szalona,

nieobliczalna i, o tak, okrutna! Właściwością Natury jest

nieprzewidywalność, ruch, nieustająca zmiana, narodziny

i śmierć. Wieczne tworzenie, wieczne niszczenie, wieczne

życie. Połączenie dwóch atrybutów: płodności i wojny jest

manifestacją nieujarzmionej żeńskiej energii kosmosu.

Otwarcie się na nią jest zgodą na chaos, akceptacją braku

wyjaśnień, nieprzywiązywaniem się do formy.

Czym zatem dla nas, kobiet i masonek, jest „ordo ab

chao”? Zgodą na porządkowanie, przejęcie kontroli, przy-

zwoleniem na poskromienie chaosu, a więc i żeńskiej

energii? Mam świadomość, że to kontrowersyjne pytanie,

jestem więc bardzo ciekawa Waszych reeksji.

Powiedziałam.

S∴ Mona Caisy

Deska wygłoszona w Sz∴L∴ Gaja Aeterna

w roku masoskim 2017/2018



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

iteratura, baśnie, archetypy sta-

nowią nasz duchowy pokarm,

dzięki niemu możemy dojrze-

wać. Razem ze snami baśnie, jako głos

nieświadomości zbiorowej, zawierają

treści najgłębsze, przez które wyraża

się życie naszej duszy kulturowej. Uno-

szą one zakazaną zasłonę i stawiają nas

z samym sobą i z nieświadomością.

Zygmunt Freud nie raz wyrażał nie-

skończony podziw dla artystów, takich

jak Goethe, Dostojewski, Szekspir,

którzy w swojej twórczości potrali

trafniej pokazać prawdę o życiu naszej

psyche niż uczeni w żmudnych bada-

niach. W swojej pracy Freud często

powoływał się na motywy literackie

w celu wytłumaczenia i opisania swo-

ich teorii i założeń. W artykule z 1913

roku pt. „Motyw wyboru szkatułek”,

to twórczość Szekspira i baśnie braci

Grimm dały mu asumpt do rozważań

na temat kobiet i ich symboliki. Piękna

i mądra Porcja z Kupca weneckie-

go, wolą ojca zmuszona była wybrać

tego mężczyznę na męża, który spo-

śród trzech przedłożonych szkatułek

wybierze właściwą. Szkatułki były

wykonane ze złota, srebra i ołowiu.

Właściwą była ta, w której był portret

Porcji. Dwaj zalotnicy wybrali błęd-

nie: złotą i srebrną szkatułkę. Trzeci

zdecydował się na szkatułkę z pozoru

pospolitą, bo wykonaną z ołowiu, ale

właśnie w ten sposób otrzymał rękę

Porcji. Każdy zalotnik uzasadnił swoją

decyzję, wygłaszając mowę, w której

sławił zalety wybranego przez siebie

SYMBOLICZNE PRZEDSTAWIENIE KOBIET

ZAKLĘTE W MITACH I BAJKACH

ARCHETYP ŻYCIA

I ŚMIERCI











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 S U K N I A I F A R T U S Z E K

metalu, deprecjonując cechy dwóch

pozostałych. Ponieważ szkatułki są

symbolami kobiecymi (jak pudełka,

kosze itd.), widzimy, że chodzi tu o do-

konywanie przez mężczyznę wyboru

pomiędzy trzema kobietami. Można

zapytać, dlaczego musiał wybrać właś-

nie ołów? Symbol nieruchomości,

śmierci i melancholii?

Podobnie przedstawia się treść innej

szekspirowskiej sceny. Stary król Lear

postanawia podzielić królestwo po-

między swoje trzy córki, w zależności

od tego, jak bardzo każda z nich go

kocha. Dwie starsze siostry Goneril

i Regan nie ustają w zapewnieniach

o swojej miłości, którą wznoszą

nad niebiosa. Trzecia córka Korde-

lia wzdryga się, kocha, ale czyni to

w skrytości ducha. Jej powściągliwość

doprowadza ojca do wściekłości. Nie

dostrzega on i nie nagradza niepozor-

nej, bezsłownej miłości trzeciej córki.

Odrzuca Kordelię, dzieląc królestwo

pomiędzy dwie pozostałe, na swoją

i ich zgubę. A powinien wybrać tę

trzecią, tylko ten wybór dałby mu

bowiem spokój i spełnienie.

I ponownie można zadać pytanie:

Co symbolizuje ta trzecia? I dlaczego

wybór musi paść właśnie na nią?

osługując się nadal techniką psy-

choanalityczną, wchodzimy na

szlak interpretacji, który wiedzie do

tego, co nieprzewidywalne i ukryte,

albowiem Freud zwraca uwagę na

ciekawą osobliwość trzeciej kobiety.

Kordelia robi z siebie postać niepozor-

ną niczym ołów, nie mówi, ale „kocha

i milczy”. W krótkiej mowie wygłoszo-

nej w związku z wyborem ołowianej

szkatułki Bassaniano mówi do Porcji:

„…twoja prostota jest mi bliższa od

wymowności innych”. Zatem idąc dalej

tą drogą, możemy powiedzieć, że złoto

i srebro „krzyczą”, a ołów jest milczący

– jak Kornelia „kocha i milczy”.

Freud, nawiązując do mitu o Parysie,

stwierdza, że w tej starogreckiej opo-

wieści nie przeczytamy o powściągli-

wości Afrodyty. Każda z trzech bogiń

przemawia do młodzieńca, walcząc

o jabłko, próbując zdobyć względy

Parysa i przekonać go do siebie. Ale

w bardziej współczesnym opracowa-

niu tej sceny, w libretcie z operetki

Piękna Helena Oenbacha powstałej

w 1864 roku, Parys – gdy już skończył

opowieść o zaletach dwóch innych

bogiń – opowiada, jak zachowywała

się Afrodyta podczas zawodów o tytuł

najpiękniejszej:

A ta trzecia- tak ta trzecia-

Stała obok całkiem niema

Jej musiałem odda jabłko…

eśli uznamy, że cecha charaktery-

styczna naszej trzeciej to niemota,

dowiemy się, że w marzeniach sennych

motyw milczenia był interpretowany

jako śmierć.

Milczenie jako symbol śmierci poja-

wia się w baśni braci Grimm Dwuna-

stu braci, w której król i królowa mieli

dwanaścioro synów. Król pewnego

dnia oznajmia, że jeśli jego trzynaste

dziecko będzie dziewczynką, synowie

będą musieli umrzeć. Oczekując na na-

rodziny dziecka, rozkazał przygotować

dla synów dwanaście trumien. Dzięki

pomocy matki chłopcy uciekają do

lasu, budują w nim dom, który staje się

ich schronieniem. Na świat przychodzi

dziewczynka, dorasta i dowiaduje się

od matki, że miała dwunastu braci.

Wstrząśnięta opowieścią, postana-

wia ich odnaleźć. Udaje się do lasu,

gdzie spotyka najmłodszego brata,

który prowadzi ją do pozostałych.

Bracia i siostra płaczą ze szczęścia,

że mogli się odnaleźć. Pewnego razu

przygotowują wspaniałą ucztę, do

której z ogrodu dziewczynka zrywa

dla braci dwanaście kwiatów lilii. Gdy

to robi, bracia zmieniają się w kruki

i odlatują. Dziewczynka dowiaduje się

od wiedźmy, że warunkiem odczaro-

wania braci jest siedem lat milczenia.

Poddaje się tej próbie, a godząc się na

ten warunek, sama w symboliczny

sposób umiera za braci, co przywraca

im ludzką postać.

odobnie w bajce o Kopciuszku,

w której książę również dokonuje

wyboru; pantofelek pasuje tylko na

jedną z trzech sióstr. Główna boha-

terka wiedzie życie w popiołach. Śpi

na kominie, zagrzebuje się w popiele.

W oryginale bracia Grimm zatytu-

łowali bajkę słowem Aschenpuel

oznaczającym „popioły” lub „prochy”.

Symboliczny sens imienia bohaterki

w polskim tłumaczeniu Kopciuszek

wprowadza w błąd, ponieważ zastępu-

je „popioły” kopciem mającym ozna-

czać coś brudnego, a przecież główna

bohaterka była moralnie i etycznie

czysta.

Sięgając po symbolikę popiołu,

obecną w dawniej kulturze śródziem-

nomorskiej, nawiązujemy dofaktu,

słów: „prochem jesteś iwproch się

obrócisz”, które mogą być rozumia-

ne zjednej strony wduchu uniżenia,

aleteż uznania swojej skończoności.

Popiół przypomina o śmiertelności;

„końcem jest rozkład ciała, które

obróci się wproch”. Popiół to znak

żałoby, a symboliczne znaczenie po-

piołu uchodzi w wielu kulturach za

symbol śmierci, przemijalności, ale

też oczyszczenia i zmartwychwstania.

Zatem tutaj też mamy kobiety przed-

stawiane jako symbol śmierci. Nie jest

to jednak uosobienie czegoś, czego

należy się lękać i przed czym uciekać.

Wręcz przeciwnie, kobieta jako śmierć

jednocześnie daje życie, to z nią należy

zostać. Najczęściej kojarzymy kobietę

jako symbol matki-natury, zwłaszcza

w jej namacalnym, rzeczowym aspek-

cie; uosobieniem tej, która daje życie.

Jednak każda moneta ma dwie strony,

i tam, gdzie życie, musi być też śmierć.

Dlaczego wybór musi właśnie paść

na śmierć? Dlaczego nie wybierać

złota, srebra, głośnych zapewnień

o miłości?

Gdyby językiem archetypów okre-

ślić, co determinuje harmonię w życiu,

moglibyśmy domniemywać, że inte-

gralność życia opiera się na harmo-

nii z odwiecznymi prawami natury

– z tym, co można nazwać cyklem

życia-śmierci. To cykl budzenia się do

życia, rozwoju, starzenia i śmierci, po

której następuje odrodzenie. Wszyst-

ko musi podporządkować się temu

rytmowi. Daje to możliwość życia

w harmonii i zgodzie z odwiecznym

prawem natury. Swoje przeznaczenie

należy przyjąć z mądrością. Aby żyć,

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

w ten najmądrzejszy i najbardziej bu-

dujący sposób, należy stanąć twarzą

twarz ze śmiercią. Siły i mądrości po-

trzeba, aby wejść w związek z naturą

życia i śmierci. Czyniąc to, nie gonimy

już za niespełnionymi fantazjami, ale

zaczynamy rozumieć autentyczność

swojego miejsce na świecie i to, że

w życiu jest miejsce i na śmierć, i na

narodziny nowych rzeczy.

W dużej mierze wiedza o istocie ży-

cia jest skażona strachem przed śmier-

cią. Nie dostrzegamy, że śmierć nie

kieruje się przeciwko nam. Odwrotnie,

to nasza nauczycielka, prowadzi nas,

a my potrzebujemy siły i mądrości,

żeby dopasować się do jej tempa.

Śmierć jako symbol nie może być od-

separowana od swojej drugiej strony

– życia. Śmierć daje bowiem zalążek

nowego, bez niej nie ma nauki, nie ma

ciemności, ci, którzy przeszli inicjację,

nie boją się śmierci. Nasza kultura

unika tego tematu, często chwytamy

się złudzeń, pędzimy przez życie, nie

zatrzymując się, żywiąc się iluzjami,

powierzchownym blaskiem, łudząc się,

że przed śmiercią uchroni nas praca,

romans, stanowisko czy pieniądze.

Chcemy uciec, ale nie ma gdzie się

schować. Śmierć będzie zawsze wlec

się za nami. Z takiego stanu musimy

się ocknąć i stanąć oko w oko z nią.

Wiedza o niej musi wydostać się na

powierzchnię. Kochać, głębiej rozu-

mieć i żyć, to znaczy zaufać i zostać.

Przyjrzeć się życiu w całej jego brzy-

docie czy pospolitości – tylko wtedy

śmierć przestaje nas ścigać. Trzeba

ufać, że gdzie jedno się kończy, drugie

się zaczyna. Dlatego bohaterowie mo-

jej deski nie mogli wybrać inaczej, żeby

żyć dobrym i szczęśliwym życiem,

albo jak w przypadku starego króla

Leara – zapewnić sobie na koniec speł-

nienie i spokój; muszą, symbolicznie,

wybrać śmierć.

Swobodny wybór nie jest nim właś-

ciwie, albowiem trzeba wybrać trze-

cią, żeby nie doszło do nieszczęścia.

W ostatniej scenie dramatu Król Lear

wnosi na rękach martwą Kordelię,

w ten sposób wybiera pośród córek,

wybiera tę zmarłą, Kordelia to śmierć.

Stary człowiek daremnie zabiegał

o miłość, wyznania dwóch córek

zapewniające o ich bezgranicznym

oddaniu i miłości okazują się fałszywe,

córki zostawią ojca i odwracają się od

niego. Jedynie trzecia, milcząca bogini

śmierci, naprawdę przyjmie go w swe

ramiona.

S∴ J. Ch.

Deska wygłoszona pod czas prac

Sz∴L∴ Gaja Aeterna

w roku masoskim 2017/18

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 S U K N I A I F A R T U S Z E K

MOPSY I MOPSICHY

ŻART SALONOWY

CZY PRAWDZIWA KONSPIRACJA?

S∴M I R O S Ł A W A D O Ł  G O W S K A  W Y S O C K A

[…] Franc-masson przyjaźń w sekcie zachowuje

I miłość świadczy nad swym towarzyszem;

Wspomódz bliźniego tak się obliguje,

Jeden drugiego nie cierpieć hołyszem.

Nie lepszaż przyjaźń z takim kameratem,

Niż dla wierności dać się zwać psu bratem?

Bo w tem stworzeniu ni dusza, ni sekta

Miejsca nie znajdzie, podły gust niewieści

u której takie psy mają respekta,

Że go całuje, na kolanach pieści:

Przy tych karessach smrodliwie oddycha

Czy to mops młody, czy stara mopsicha. […]











żyła przy tym słówka „mopsicha”, kojarzącego się

z Rzepichą, żoną Piasta; co znaczy, że mówiło się

o nich w sarmackiej Rzeczpospolitej na wielkich

dworach Czartoryskich, Lubomirskich, Branickich, na

których od 1736 roku przebywała poetka, ceniona przez

samego biskupa Krasickiego.

Niewiele od Drużbackiej odstawał w swych sądach ks.

Karol Surowiecki, który z górą pół wieku później zbierał

materiały do swej książki o polskiej „FNK-MASSONII”;

odtwarzał też stare rytuały masonów, masonek z lóż adop-

cyjnych i właśnie Mopsów: Wiel[ebny]: „Ka iey pocałowa

lub w zadek Mopsa, lub w zadek W. Mistrza”. [Ona si opiera]

Dozorca za mówi, e w tym razie nie Osoba, lecz imaginacja

cierpi, e miejsce owe u Mopsa iest ochdoone: e Ten gatunek

psów, przez swoie dobre i towarzyskie przymioty, zasługuje

na szczególne u ludzi wzgldy, i czstokro Człowiek winien

bra z tego zwierzcia przykład wiernoci i yczliwoci: e nie

trzeba było przychodzi do tego towarzystwa, jeli nie chce

pełni, z wszelk dokładnoci iego ustaw, e nie trzeba było

prób zaczyna, gdy koczy nie chce. […] Zbyt straszna iest

dla kobiety taka namowa: nie tylko ona lecz i Mzczyzna

kady w tym razie bez oporu i zwłoki uczyni co kazano. Gdyby

jednak kto nie zlkł si i tego, to iest ani szpad krzesania, ani

koca szpady, którym Wielebny rk, a potem piersi dotyka

z przyciskiem, iak gdyby iu miał pchn, w tym nawet razie

Loa przyjdzie do swego celu. Dozorca gwałtem przytuli

zadek Mopsa do ust, i stanie si moc, co kazał Wielebny.

Trudno komu w tenczas utuli miech. Bracia a zwłaszcza

Siostry niemal si udawi miechem. Mops przeznaczony do

odebrania takiego hołdu, nie iest prawdziwy, lecz wyphany.

[…] Kandydaci jednak z Kandydatkami niewiedzc o tem,

rozumiej go byd istnie prawdziwym.

Ks. Surowiecki nie podaje żadnych źródeł, ani nie pow-

ołuje się na jakiekolwiek z nich. Jednak uważna lektura

rozdziału VII „O nowey Massonii Mopsów” pokazuje, że

czerpał obszernie z książki Gabriela Louisa Calabre Pérau,

świeckiego przeora Sorbony, zatytułowanej L’ordre des

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

Franc-Maçons trahi et le Secret des Mopses révélé, czyli „Zakon

Wolnomularzy zdradzony, tajemnice mopsów ujawnione”,

dość szeroko znanej w XVIII wieku w sferach oświeconych.

Autor (niepodpisany) twierdzi w książce, że sam był

masonem i „otrzymał światło”, zatem wie, o czym pisze.

W obu dziełach występują liczne podobieństwa, ks. Su-

rowiecki czerpał z pierwowzoru pełnymi garściami, niektóre

partie tłumaczył dość wiernie, inne streszczał, ale mamy

też między nimi istotne różnice. W starszej, francuskiej

nie wspomina się o kobiecej masonerii adopcyjnej z tej

racji, że w tym czasie jeszcze nie istniała. Jeśli zaś chodzi

o Zakon Mopsów zasadnicza różnica między prefektem

Sorbony a naszym ks. Surowieckim polega na różnym

naświetleniu genezy jego powstania.

Starsze dzieło, i na nie właśnie powołują się niezliczeni

autorzy różnojęzycznych tekstów, które można znaleźć

w Internecie (ks. Surowieckiego, jak sądzę, na Zacho-

dzie nie znano), pisze wprost, że powodem utworzenia

Zakonu Mopsów była encyklika papieża Klemensa XII

z 24 kwietnia 1738 roku In eminentni Apostolatus speculo

(autor podaje jednak błędną datę – 1736 rok), w której

powołując się na kwestie doktryny i dyscypliny kościelnej,

papież potępił wolnomularstwo i zakazał katolikom utrzy-

mywania jakichkolwiek z masonami stosunków. Jaka była

jej recepcja w oświeceniowych kręgach Europy? We Francji

i w Austrii encykliki w ogóle nie opublikowano, w Polsce

doszło do rozruchów antymasońskich – zdemolowano np.

lożę w Poznaniu, a loża warszawska zaprzestała na jakiś

czas prac. Najciekawsza, bo brzemienna w skutki, jest dla

naszego tematu reakcja w krajach niemieckich.

Prefekt Sorbony twierdzi, że tamtejsze kręgi masońskie,

uderzone wprost encykliką, znalazły wysoko postawion-

ego protektora, dziś powiedzielibyśmy, że i sponsora,

w jednym z najznamienitszych arystokratów niemieckich.

Jego nazwisko w książce nie pada, ale wiemy, że chodzi

o Clemensa Augusta z Bawarii(ur. 1700 – zm. 1761). Kim

był ten znaczący i wielce wpływowy dostojnik kościelny?

Pochodził z roduWielsbachów, był synemksięciaelekto-

raBawariiMaksymiliana II EmanuelaiTeresy Kunegundy

z Sobieskich. Jego dziadkami ze strony matki byli zatem

król PolskiJan III Sobieskiikrólowa Marysieńka – Maria

Kazimiera d’Arquien. Od najmłodszych lat przeznaczony

do kariery duchownej. Studiował w Rzymie. W listopadzie

1723 roku otrzymał prestiżowy tytuł arcybiskupa Kolonii,

a tym samym wszedł do grona elektorów mających wpływ

na obsadę tronu cesarskiego. Dzięki protekcji cesarza Karola

VI udało mu się także odziedziczyć tytuł wielkiego mistrza

zakonu krzyżackiego. Potem robił wszystko, by pomóc

swemu rodowi Wielsbachów w przyjęciu cesarskich

godności. Gdy sukces został osiągnięty, koronował Karola

VII we Frankfurcie nad Menem.

I właśnie nazwa tego miasta – Frankfurtu nad Menem –

pojawia się w obu wymienionych źródłach jako miejsce

narodzin Loży-matki Zakonu Mopsów. Klemens August

był masonem aż do czasu wydania antymasońskiej bulli

papieskiej. Tego dokumentu nie mógł zignorować. Kto był

pomysłodawcą powołania Mopsów – czy sam nietuzinkowy

arcybiskup Wielbach, czy któraś z otaczających go zawsze

wielkich dam? A może jeszcze ktoś inny? – nie wiemy.

Faktem jest, że wzorowany na wolnomularskich rytuałach

Zakon Mopsów szybko zaczął zdobywać popularność:

Niema stu lat, iak się zaczęło tajemne towarzystwo

Mopsów, którzy sami siebie tak nazwali, w inszym punkcie

Ustaw tak się nazywać zalecili wszystkim Następcom, aby

w samym nazwisku zawierał się opis ich przymiotów, to

iest: aby Świat wnosił: że iak pies Mops iest wierny, przy-

wiązany i łasi się znajomym, tak i każdy z nich iest wierny

i ma wiele miłości do Braci i Siostr swych. W Frankforcie

nad Menem zaczęła się ta Massonia, wkrótce rozszerzyła

się w Niemczech, Hollandyi, Francyi, Anglii, i coraz rośnie

liczba w Miastach wielkich Lożów ich, nawet i w Polszcze

– pisze ks. Surowiecki.

Nie wspomina nigdzie o protektorze Zakonu, za to od-

miennie niż o. Perreau, który podkreśla, że jego członkami

i członkiniami byli wyłącznie katolicy i katoliczki, pisze o ich

duchowości w sposób następujący: „Boga zowi Bogiem, nie

za W[ielkim]. Budownikiem wiata, iak reszta Massonów

innych, którzy si mieni pochodzi od Pogan i ydów, atoli

do Massonii Mopsów, tak iak inni Massoni, przyimui Ludzi

wszelkiey wiary, choby i adney nie mieli. Niebrakui oboiey



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 S U K N I A I F A R T U S Z E K

płci Epikurami, czyli lubienikami i lubienikami, aby tylko co

znaczyli majtkiem, powag, do wiata wielkiego wpływem,

talentem lub nauk, przytem nie byli wiergotliwi, lecz aby umieli

milcze, dobrze o miłoci bliniego lub sprawiedliwoci, mówi

i okazywa powierzchu posta przyrodzoney dobroci i słusznoci.

„Lubieżnicy i lubieżnice” – ks. Surowiecki nie ma wąt-

pliwości, w jakim celu rzeczywiście zbierali się mopsy

i mopsichy. Kilkakrotnie powtarza, że główna ich loża

i nieujawniony Wielki Mops jest we Frankfurcie nad Me-

nem. Nie wszyscy jednak badacze zagadnienia z nim się

zgadzają. Nasz największy znawca masonerii w Europie

Środkowo-Wschodniej, prof. Ludwik Hass podaje zgoła

inne miejsce narodzin Zakonu Mopsów, pisząc o początkach

masonerii na dworze austriackim: „Do krajów monarchii

habsburskiej – z wyjątkiem terytorialnie odosobnionych

Niderlandów austriackich – zaczęło wolnomularstwo

przenikać o niecałe dwa dziesięciolecia później niż do

Rzeczypospolitej. […] Jeszcze pod koniec 1738 roku

grono wtajemniczonych było tak szczupłe, że nie zawsze

udawało się zebrać wymagane przepisami gremium (5–7

osób), by dokonać inicjacji kandydatów. […] W Wiedniu

powstała natomiast lożopodobna organizacja Zakonu

Mopsów. Jej członkami byli prawdopodobnie mężczyźni

i kobiety ze sfer wyższych”.

Na Wiedeń wskazuje także inny polski badacz mason-

erii, ks. Stanisław Załęski, najpierw w artykule, potem

w książce pt. O MASONII W POLSCE NA RÓDŁACH

WYŁCZNIE MASOSKICH, wydanej pod koniec XIX

w. Pisał on: „Kiedy papież Klemens XII bullą z r[oku] 1738

potępił masonię i pod klątwą wstępu do niej zabronił,

wtenczas książę arcybp[iskup] Elektor koloński, Klemens

August, chcąc ujść cenzur kościelnych a dogodzić swemu

uwielbieniu dla czci pięknej, zawiązał w Wiedniu zakon

Mopsi, Vordre des Mopses, bez żadnych stopni i bez

przysięgi dochowania tajemnicy. […] Niebawem zakon

Mopsi rozszerzył się w Niemczech i we Francyi, zwłaszcza

za rządów Ludwika XVI, i przemienił się w formalną lożę

o trzech stopniach i z przysięgą dochowania tajemnicy.

Prace tej loży zwano zabawą tajemniczą, amusements

mistérieux, a nazwy lóż były zawsze aluzyą do miłości.

Wykwintna rozwiązłość, która gościła zrazu w tych lożach,

wnet przemieniła się w orgie tak dalece, że skoro wybuchła

rewolucya wielka, to tłum uliczny rzucił się na t.zw. małe

domki, petites maisons Paryża i zrównał je z ziemią”.

Do Polski Zakon Mopsów dotarł w latach czterdziestych.

Ludwik Hass pisze w swej Sekcie farmazonii warszawskiej,

że w Warszawie polskie Mopsy „nazywały się z francuska

<Compagnie de Mops> i uchodziły za nowinkę paryską.

Należący doń nosili podobną do orderu oznakę oraz spec-

jalny pierścień. Wstępujące do owej <kompanii> kobiety

niewątpliwie pochodziły ze sfer najwyższych, w tym tylko

bowiem środowisku brały one wtedy udział równoprawny

w życiu towarzyskim. Z mężczyzn zaś podobno szczególnie

czynny był w niej marszałek nadworny koronny Jerzy Au-

gust Mniszech, zwolennik kultury francuskiej i właściciel

dużego księgozbioru, już wcześniej posiadający rodzinne

koneksje wolnomularskie”.

Te rodzinne koneksje to brat Jan Karol Mniszech, pod-

komorzy wielki litewski (założył lożę w swoich dobrach

w Wiśniowcu), ale przede wszystkim teść Henryk Bruhl,

wszechwładny premier na dworze Augusta III, wybitny

mason tamtych czasów, a poza wszystkim innym – wielki

miłośnik mopsów. W tym przypadku chodzi mi jednak nie

o interesujący nas Zakon, lecz o rasę psów, bardzo mod-

nych na wielu europejskich dworach, w tym u Weinów.

„August III Wein miał opinię wolnomularza. Syn Augusta

II z nieprawego łoża hr. Fryderyk August Rutowski [syn

kochanki Fatimy] został inicjowany w Warszawie, założył

pierwszą lożę w Dreźnie Pod Trzema Orłami Białymi. Dla

Augusta III pracujący tylko dla niego rzeźbiarz J. J. Kae-

ndler stworzył kilka pojedynczych i grupowych modeli

wolnomularzy, a na tej podstawie wykonano potem w Miśni

porcelanowe gurki” – twierdzi Hass.

Figurki te – męskie i kobiece – są obecnie ozdobą wielu

muzeów, w tym wolnomularskich. Integralnymi części-

ami niektórych porcelanowych rzeźb są psy: mopsy leżą

w nogach braci, znajdują się na rękach czy pod krynolinami



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

S U K N I A I F A R T U S Z E K

dam. Można spotkać się z interpretacją, że takie „gurki

z mopsem” są oznaką przynależności do Zakonu Mopsów,

a same porcelanowe mopsy wytwarzane w Miśni były

„tajnym emblematem Zakon Mopsa”. Miały też przesłanie

lozoczne. Autor jednej z notatek z francuskiej Wikipedii

twierdzi, że „Najwyraźniej mops stał się czymś w rodzaju

wywrotowego godła Oświecenia, w szczególności w An-

glii”. Wyjaśnia, że mops przybył do Anglii wraz z królem

Wilhelmem Orańskim w 1688 roku. Po „chwalebnej re-

wolucji”, która dała podstawę monarchii konstytucyjnej,

intelektualiści Europy zaczęli podziwiać ten nowy styl

angielskiego rządu i swobodnego myślenia, a posiadanie

mopsa było subtelnym sposobem okazywania solidarności

z rewolucją Anglii, nie traając przy tym do lochu.

Zasadne zdaje się pytanie: czy hrabia Henryk Bruhl, zleca-

jąc wytwórni w Miśni wykonanie porcelanowych mopsów,

chciał wykonać gest solidarności z angielską rewolucją?

Poważnie w to wątpię. Bliska mi jest interpretacja kondycji

polskiej masonerii z czasów saskich, jaką dał Ludwik Hass:

„Tu, gdzie prawie nie było emancypującego się, ambitnego

i prężnego a światłego mieszczaństwa, wolnomularskie

idee równości i solidarności zawisły w próżni społecznej.

Natomiast wolnomularskie formy organizacyjne, z całą ich

otoczką obrzędową, przystosowała do swoich potrzeb część

światłej arystokracji. […] W praktyce oznaczało to realizację

form organizacyjnych wolnomularstwa bez realizowania

implikowanych w jego zasadach dążeń, postaw i ideałów.

W takim ujęciu stawało się ono dość czczą rozrywką pańską”.

Czy zatem Mopsy w takim ujęciu to „czcza rozrywka pańs-

ka” i to do kwadratu? Tak, jednak nie do końca… Inaczej

niż w mniej czy bardziej regularnej masonerii ówczesnej,

jedną z najważniejszych zasad konstytuujących Zakon

Mopsów była koedukacja. Kobiety, tu – wielkie damy

arystokracji – zostały po raz pierwszy dopuszczone do

dyskretnej organizacji z jej rytuałem, obrzędami, gestami,

słowami, które były wprost wzięte ze swego masońskiego

pierwowzoru. Funkcje w loży – dotychczas wyłącznie

męskie – musiały zostać sfeminizowane. I tak mamy: Wiel-

ebnego i Wielebną, Dozorcę i Dozorczynię, Podskarbiego

i Podskarbinę, Sekretarza i Sekretarkę, Wiernego i Wierną,

Głośnego (dziś Mówca) i Głośną, Gorliwego i Gorliwą.

Jaki to był językowo rewolucyjny krok świadczy choćby

to, że dzisiaj w masonerii kobiecej, a jeszcze bardziej w Le

Droit Humain, ciągle stosujemy w niektórych przypad-

kach końcówki męskie (ja np. jestem sekretarzem w Gai,

a nie sekretarką, siostra jest ekspertem, a nie ekspertką).

Jest jeszcze inny aspekt „Campagnie de Mops”. W trak

cie rytuału mopsy i mopsichy drapią w drzwi – jak psy,

wyciągają języki jak psy. To możemy traktować jednak

zarazem jako gest symboliczny: to język pokazany i bulli

Klemensa XII, i konwencjonalnej masonerii, i obyczajom

społecznym skazującym kobiety na bycie człowiekiem

drugiej kategorii. Dla osiemnastowiecznych dam loże

Mopsów stały się swego rodzaju kuchnią, przygotowującą

je do prawdziwej masonerii.

Otóż równolegle z zamieraniem Mopsów (koniec lat

czterdziestych do lat sześćdziesiątych XVIII wieku, kiedy

to niespodziewanie umarł ich protektor, arcybiskup Kolo-

nii), zaczęły powstawać loże adopcyjne, które współczesne

amerykańskie badaczki nazwały prefeministycznymi na

gruncie europejskim. Jeśli zgodzić się z tym stwierdzeniem,

to Zakon Mopsów był pre… prefeministyczny. Nie był

prawdziwą masonerią dla kobiet, ale przygotował grunt dla

tejże. Można przenośnie powiedzieć, że mopsice, zwane

przez Drużbacką mopsichami, włożyły pantofelek w drzwi

otwierające korytarz, wiodący wprost ku nowoczesności:

do wolności, równości, braterstwa i siostrzeństwa.

S∴ Mirosława Dołęgowska-Wysocka

BIBLIOGFIA

Janet Burke, Margaret Jacob, Les premières anc-

maçonnes au siècle des Lumières, 2011, Editeur Presses Universi-

taires Bordeaux, Collection Monde Maconnique; Gabriel Louis Cal-

abre Perau, L’ordre des Franc-Maçons trahi et le Secret des

Mopses révélé, reprint, 2007 na podst. wyd. amsterdamskiego z 1778 r.;

Elżbieta Drużbacka, Na kompanią Franc-Massonów dla Kawalerów,

i na kompanią de Mops dla Dam, w: Zbiór rytmów duchownych

panegirycznych moralnych i wiatowych, Warszawa 1752; Lud-

wik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie

wolnomularstwa w Warszawie (1721–1821), 1980; Ludwik

Hass, WOLNOMULARSTWO W EUROPIE ROD-

KOWO-WSCHODNIEJ w XVIII i XIX w.; [ks. Karol

Surowiecki], FNK-MASSONIA MZCZYZN I KOBI-

ET…, ok. roku 1820 nakładem własnym autora, reprint: witrynama-

sonika.pl przy współpracy Stowarzyszenia Sztuka Królewska w Polsce,

Warszawa 2014; Ks. Jan Załęski, O MASONII W POLSCE

NA RÓDŁACH WYŁCZNIE MASOSKICH, w: „Prze-

gląd Powszechny”, lipiec–sierpień–wrzesień 1888.



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 GENDER I POLITYKA

o Wielkiej Wojnie (znanej

także jako pierwsza świato-

wa) Europa przeżywała licz-

ne zmiany. Na gruzach imperiów

powstawały nowe państwa (w tym

Polska), dochodziło do przewrotów

i rewolucji, powoli konstytuował się

nowy porządek polityczny, w którym

znaczącą rolę odgrywały siły liberalne

i prowolnościowe. Podobny proces

przebiegał w Hiszpanii, mimo że ta

w czasie wojny zachowała neutralność.

Po początkowym okresie związanej

z tym prosperity – niezbyt rozwinięty

przemysł Hiszpanii sporo zyskał na

handlu z pogrążonymi w działaniach

wojennych krajami Europy – wyso-

ka inacja połączona z powszechną

biedą i fatalnymi warunkami egzy-

stencji (także epidemia grypy zwanej

hiszpanką, która wybuchła w 1918

roku) doprowadziła do poważnego

kryzysu i głębszej zmiany społecznej.

Załamał się dotychczasowy system

dwupartyjny, a w dyskursie publicz-

nym zaczęły coraz wyraźniej zaznaczać

się poglądy lewicowe, równościowe,

a także feministyczne. Wprawdzie

agonia elitarytystycznego systemu

politycznego trwała jeszcze do 1931

roku, w którym król Alfons XIII opuś-

cił kraj i proklamowano republikę, jed-

nak narastający ferment intelektualny

był jednym z najbardziej znaczących

w historii nowożytnej Hiszpanii.

enerał Franco był wielkim wrogiem wolnomularstwa i zaraz po ustabilizowaniu swojej władzy

zajął się prześladowaniem masonów. Specjalny trybunał zajmował się tylko braćmi i siostrami ze

zdelegalizowanych lóż. Campoamor dostała wyraźne ultimatum – jeśli chce pozostać w Hiszpanii, musi

wskazać nazwiska innych masonów, dokonać zdrady. #

HISZPAŃSKIE MASONKI W BOJU O PRAWO

WYBORCZE KOBIET

WYBORY W SPRAWIE

WYBORÓW

















W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

GENDER I POLITYKA

śród najbardziej palących kwe-

stii społecznych pierwszych

dekad XX wieku były również te do-

tyczące kobiet. W bardzo katolickiej

i konserwatywnej Hiszpanii równość

między płciami nadal stanowiła poję-

cie z innej planety. Tymczasem coraz

więcej kobiet – tak z elit, jak i ludu –

zaczęło domagać się uznania swoich

praw. Sytuacja była znacznie bardziej

skomplikowana niż w bardziej rozwi-

niętych krajach europejskich. Hiszpan-

ki początkowo musiały wywalczyć

sobie prawo do edukacji i samodziel-

nego życia zawodowego, co było już

oczywistością na północ od Pirenejów.

Następnie chodziło o poprawę pozycji

społecznej kobiet, które władza ojcow-

ska i mężowska pozbawiała wszelkiej

autonomii. Wraz z rozwojem ekono-

micznym i wstąpieniem coraz liczniej-

szych kobiet w szeregi pracowników

najemnych, palącą kwestią okazały się

warunki pracownicze i bytowe. Nie

bez znaczenia pozostawała również

kwestia regulacji urodzeń oraz ko-

biecej higieny – temat tabu w kraju

rządzonym de facto przez Kościół ka-

tolicki. Na tle tych problemów sprawa

politycznej emancypacji Hiszpanek

siłą rzeczy schodziła na dalszy plan

i nie znajdowała zrozumienia często

nawet w środowiskach deklarujących

się jako postępowe i feministyczne.

Stąd mógł między innymi wynikać

konikt, który pojawił się podczas

debaty nad republikańską konstytucją.

tanęły w niej naprzeciwko siebie

dwie deputowane: Clara Cam-

poamor i Victoria Kent, które wraz

z Margaritą Nelken – inną feministką

– były pierwszymi kobietami, za-

siadającymi w republikańskim par-

lamencie Hiszpanii. W pierwszych

wyborach, do konstytuanty, republika

przyznała hiszpańskim obywatel-

kom tylko bierne prawo wyborcze

– tak więc choć nie wybierały swoich

przedstawicieli, same mogły w wybo-

rach startować. Oznacza to, że trzy

pierwsze deputowane zostały wy-

brane przez mężczyzn. Były one już

wcześniej znane ze swojej aktywności

politycznej i społecznej.

prawdzie to Margarita Nelken

była postacią o najbardziej

elektryzującej biograi, jednak miano

„matki” hiszpańskiego feminizmu na-

leży się Clarze Campoamor – w pod-

ręcznikach do historii uznawanej za tę,

która wywalczyła prawo wyborcze ko-

biet. Urodziła się w Madrycie w 1888

roku w rodzinie prostego urzędnika

i krawcowej. Ze względu na przed-

wczesną śmierć ojca już w młodym

wieku musiała zacząć dokładać się

do domowego budżetu. Po kilku lat

pracy w sklepie oraz salonie modystki

wstąpiła w szeregi telegrastek i te-

lefonistek. Na początku XX wieku

był to prężnie rozwijający się sektor,

przyjmujący przede wszystkim kobie-

ty. Campoamor przez blisko pięć lat

pracowała „w terenie”, poza stolicą,

jednak już w 1914 roku wróciła do

Madrytu, by z ramienia rządu szko-

lić swoje następczynie. Nie była to

jej jedyna działalność – Campoamor

od dawna interesowała się polityką

i szybko utorowała sobie drogę do

najbardziej znaczących środowisk in-

telektualnych stolicy. W krótkim czasie

stała się również osobistą sekretarką

Salvadora Canovasa Cervantesa, szefa

konserwatywnej gazety „La Tribuna”.

W 1920 roku podjęła studia prawnicze,

po których ukończeniu jako druga

kobieta w Hiszpanii została wpisana

na listę adwokacką. Tą pierwszą była

Victoria Kent, która za kilka lat stanie

się jej koleżanką deputowaną w Kor-

tezach i oponentką w kwestii prawa

wyborczego kobiet.

lara Campoamor-prawniczka

dała się poznać jako osoba

o przekonaniach republikańskich,

laickich i równościowych. Była mię-

dzy innymi obrończynią uczestników

prorepublikańskiego powstania w Jace,

wśród których zresztą znajdował się

jej rodzony brat Ignacio.

owym czasie Campoamor zo-

stała przyjęta do adopcyjnej

loży Reinvidicación aliowanej przy

loży Condorcet należącej do Wielkie-

go Wschodu Hiszpanii. Środowisko

wolnomularskie było naturalnym

miejscem dla polityków o poglądach

republikańskich i liberalnych, ale rów-

nież dla co bardziej postępowych ge-

nerałów. Hiszpańscy masoni wyraźnie

opowiedzieli się przeciwko dyktatu-

rze Primo de Rivery (ustanowionej

w 1923 roku w próbie utrzymania upa-

dającego systemu) i wraz z nastaniem

republiki znaleźli się we wszystkich

najważniejszych gremiach decyzyj-

nych. W skład pierwszych Kortezów

wchodziło aż 183 masonów, stanowiąc

blisko 40% deputowanych. Tamten

parlament zadecydował o konstytucji

i ustroju politycznym nowej Hiszpanii.

momencie proklamowania

republiki Clara Campoamor

wiedziała, że nadszedł dla niej czas

Clara Compoamor

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 GENDER I POLITYKA

jeszcze bardziej intensywnej pracy.

Wystartowała w wyborach do Kor-

tezów, które miały opracować nową

konstytucję. Tam zasiadła w komisji

konstytucjonalnej i rozpoczęła batalię

o kwestie kobiet. To ona przeprowa-

dziła w Kortezach nową ustawę, która

przyznawało prawo do rozwodu na

równych zasadach dla obu stron. Jed-

nak najważniejszą kwestią było dla niej

przyznanie Hiszpankom pełni praw

wyborczych.

o ciekawe, już kilka lat wcześ-

niej dyktator Primo de Rivera

przyznał części kobiet (wdowom

i mężatkom o odpowiednim statusie

społecznym) prawo głosu w wybo-

rach lokalnych, jednak ponieważ nie

doszło do nich przed jego upadkiem,

nigdy nie miały one okazji z tego prawa

skorzystać. Mimo coraz powszech-

niejszych głosów poparcia, pomysł

objęcia wszystkich kobiet czynnym

prawe wyborczym spotkał się z opo-

rem ze strony nie tylko tradycjonali-

stów, przywołujących stwierdzenia, że

kobieta jest istotą słabą, histeryczną

i niezdolną do samodzielnych de-

cyzji, lecz również lewicy, w tym…

pozostałych kobiet-deputowanych.

Victoria Kent gorąco zaangażowała

się w zwalczanie projektu Campoamor

(trzecia deputowana, Margarita Nel-

ken, w momencie utworzenia komi-

sji konstytucyjnej nie została jeszcze

zaprzysiężona, gdyż przez pewien

czas po wyborach przebywała poza

Madrytem, jednak w swoich pismach

i wypowiedziach także opowiadała się

przeciwko projektowi Campoamor).

przeprowadzonej 1 paździer-

nika debacie parlamentarnej

nad proponowanymi zmianami w pra-

wie wyborczym Kent stwierdziła, że

przyznanie go hiszpańskim kobietom

sprawi, że postępowe siły przegrają

kolejne wybory, a świeżo powstała

republika upadnie. Chodziło o to, że

nieprzyzwyczajone do samodzielności

politycznej Hiszpanki zagłosują tak

jak im nakażą mężowie lub, co gorsza,

spowiednicy. Kent postulowała odsu-

nięcie debaty nad prawem wyborczym

kobiet do momentu, gdy „kobieta

hiszpańska zda sobie sprawę, że tyl-

ko Republika gwarantuje wszelkie

prawa obywatelskie jej dzieciom i że

tylko Republika zabezpiecza chleb

powszedni w jej domu, którego nie

dała jej monarchia…”. Campoamor

dzielnie odpowiadała jej, że „kobieta

hiszpańska reprezentuje nowe i mło-

de siły dla Republiki” i dlatego nie

można odsuwać jej na margines życia

politycznego.

ebata parlamentarna była bardzo

gorąca i głosowanie przebiegało

wśród krzyków, ostentacyjnych wyjść,

gorączkowych targów i dramatycznych

zwrotów akcji. Ostatecznie uchwa-

lono, że prawo wyborcze otrzymają

wszyscy obywatele Hiszpanii, nieza-

leżnie od płci, którzy ukończyli 23

lata. Za przyjęciem takiego zapisu

głosowało 161 deputowanych, 121

było przeciw i aż 188 wstrzymało się

od głosu. Kwestia ta ujawniła zaskaku-

jący konserwatyzm wielu socjalistów

i tzw. radykałów (członków postępo-

wej w zasadzie Partii Radykalnej).

Partie republikańskie ostatecznie

zagłosowały przeciw (z nielicznymi

wyjątkami), natomiast w łonie Partii

Socjalistycznej Robotników Hiszpań-

skich (PSOE) doszło do rozłamu: jej

charyzmatyczny przywódca Indalecio

Prieto wraz z grupką swych najbliż-

szych współpracowników ostenta-

cyjnie głosował przeciwko, podczas

gdy większość deputowanych tego

ugrupowania ostatecznie zdecydowała

się poprzeć projekt Campoamor. Za

były również partie prawicowe – co

być może dowodzi tego, że rację miała

Victoria Kent, dzięki kobietom mogły

one liczyć na większe poparcie w na-

stępnych wyborach.

ent nie złożyła broni. Jeszcze

w grudniu wniosła kolejną pro-

pozycję do projektu konstytucji, ogra-

niczającą prawo głosu kobiet tylko

do wyborów lokalnych. Tym razem

ledwie cztery głosy dzieliły zwolen-

ników powszechnego i niczym nie-

ograniczonego prawa głosu kobiet od

przegranej. Campoamor ostatecznie

zwyciężyła, parlament przyznał Hi-

szpankom czynne prawo wyborcze,

jednak dwa lata później, w wyborach

przeprowadzonych 19 listopada

1933 roku, partie postępowe straci-

ły przewagę parlamentarną, a sama

Campoamor nie została ponownie

wybrana, podobnie jak Victoria Kent.

Nietrudno przewidzieć, że odważną

deputowaną ogłoszono matką klęski

lewicy i odsunięto od politycznych

wpływów. Campoamor odpowiedziała

publicznym listem, w którym winą

za porażkę obarczyła rząd, niezdolny

zapewnić poprawę bytu obywateli.

ednak tak pracowitą i rozpoznawal-

ną polityczkę należało jakoś wyko-

rzystać. Kolejny rząd poprosił ją o kie-

rowanie działem pomocy społecznej.

W 1934 roku wybuchło górnicze po-

wstanie w Asturii, brutalnie stłumione,



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

GENDER I POLITYKA

i Clara Campoamor natychmiast tam

pojechała, by zapewnić pomoc rodzi-

nom zabitych i uwięzionych. Opuściła

także szeregi Partii Radykalnej, której

zarzuciła niedostateczne działanie

w obronie powstańców. Chcąc wy-

startować w wyborach w 1935 roku,

wnioskowała o przyjęcie w szeregi

Lewicy Republikańskiej. Jej wniosek

został poddany pod publiczne głoso-

wanie na forum partyjnym i ostatecz-

nie odrzucony. Zniechęcona takim

potraktowaniem, zrezygnowała z życia

politycznego i zajęła się spisywaniem

swoich przemyśleń na temat praw

kobiet. Zebrała je w dwóch książkach:

Mój grzech śmiertelny, prawo wybor-

cze kobiet oraz Prawa kobiet.

Wkrótce potem, w lipcu 1936 roku

generał Franco buntuje wojsko przeci-

wko republice i zaczyna się wojna do-

mowa. Clara Campoamor zmuszona

jest do ucieczki z kraju. Przebywa

początkowo w Szwajcarii, potem

w Argentynie, wreszcie w 1947 roku

wraca do Madrytu. Liczy, że będzie

mogła spokojnie pracować w kraju,

mimo że ten ponownie stał się dyktat

urą – tym razem bardziej represyjną

niż ta z lat dwudziestych. Jednak na

przeszkodzie stają nie tyle jej otwarcie

postępowe poglądy, co przynależność

do masonerii.

enerał Franco był wielkim wro-

giem wolnomularstwa i zaraz po

ustabilizowaniu swojej władzy zajął się

prześladowaniem masonów. Specjalny

trybunał zajmował się tylko braćmi

i siostrami ze zdelegalizowanych lóż.

Campoamor dostała wyraźne ultima-

tum – jeśli chce pozostać w Hiszpanii,

musi wskazać nazwiska innych maso-

nów, dokonać zdrady. W przeciwnym

wypadku groziło jej 12 lat więzienia.

Zdecydowała się więc na emigrację.

Najpierw wróciła do Argentyny, gdzie

spędziła kilka lat, następnie trała do

Lozanny w Szwajcarii. Tam pracowa-

ła we własnej kancelarii prawnej. 30

kwietnia 1972 roku umiera na raka.

Generał Franco przeżywa ją o trzy

i pół roku. Po powrocie demokracji do

Hiszpanii, wraca do niej także Clara –

jej prochy zgodnie z jej ostatnią wolą

zostają złożone na cmentarzu w San

Sebastian, w mieście, w którym prze-

bywała w momencie proklamowania

II Republiki.

odobny los spotkał Victorię Kent.

Wprawdzie nie zachowały się

żadne dokumenty świadczące o jej

przynależności do jakiejkolwiek loży,

jednak poprzez związki towarzyskie

z wieloma wolnomularzami reżim

Franco uznał, że podlega ona tym

samym represjom co Campoamor

i wielu innych polityków republikań-

skich zaangażowanych w życie lożo-

we. W 1943 roku, kiedy przebywała

w okupowanym Paryżu, została ska-

zana za przynależność do masonerii

oraz poglądy komunistyczne na 30 lat

więzienia oraz wygnanie z Hiszpanii.

Do momentu wyzwolenia francuskiej

stolicy ukrywała się pod fałszywym

nazwiskiem. Następnie wyjechała do

Meksyku, a potem Stanów Zjedno-

czonych. Pracowała między innymi

dla ONZ oraz była ministrem w rzą-

dzie republikańskim na uchodźctwie,

a także współtworzyła czasopismo

„Iberíca”, stanowiące forum intelek-

tualne dla hiszpańskich uchodźców.

Przeżyła generała Franco, dzięki cze-

mu udało jej się jeszcze odwiedzić

Hiszpanię. Nie zdecydowała się jednak

na powrót do starego kraju i zmarła

w 1987 roku w Nowym Jorku.

Korzystałam głównie z następują-

cych książek: Ortiz Albear, N.: Las

mujeres en la masonería. Universidad

de Málaga, 2005, Martínez Gutier-

rez, J.: Las intelectuales. De la Segun-

da República al exilio, Ayuntamiento

de Alcalá de Henares, 2002, oraz

z artykułów: Sandry Ramos, “Clara

Campoamor y Victoria Kent, mujeres

enfrentadas por el sufragio femenino”,

hp://www.teinteresa.es/espana/

Clara-Campoamor-Victoria-Kent-en-

frentadas_0_1083492531.html, Jose

Antonia Molero, “Clara Campoamor”,

hp://www.gibralfaro.uma.es/biogra-

as/pag_1472.htm, a także z wpisów

na blogu Sandry Ferrer Valero hp://

www.mujeresenlahistoria.com/ oraz

stron hps://masoneriamixta.es/

i http://www.gofe.org/masoner-

ia-y-mujer/ (wszystkie dostęp luty

2018).



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

a czele grupy stał Czcigodny Mistrz loży w kadencji

6017–6018, Br∴ Janusz Raczyński. W jej składzie

znaleźli się bracia Zygmunt Rzymkowski, Jan

Sokołowski oraz autor poniższego artykułu z małżonką,

dr Katarzyną Zielińską. Po zakończeniu lożowych wizyt

pozostał jeszcze kilka dni w Londynie, aby badać wraz

z żoną-historykiem dokumenty przechowywane w archiwum

Wielkiej Loży Anglii w jej siedzibie głównej, Freemasons’

Hall przy Great Queen Street w Londynie. O przygodach

archiwalnych i odkryciach dokonanych w świątyni angielskiej

masonerii pragnie on opowiedzieć w oddzielnym artykule,

w kolejnym numerze „Wolnomularza Polskiego”.

ierwszym i zasadniczym powodem wyprawy do

Cambridge było zaproszenie ze strony jednego z oce-

rów Isaac Newton University Lodge (INUL) na Wsch∴

Cambridge, członka Uniwersytetu, duchownego angli-

kańskiego i zarazem aliowanego członka loży Walerian

Łukasiński – a to z racji kilkuletniego pobytu w War

szawie w charakterze lektora-wolontariusza w dwóch

warszawskich szkołach średnich. Brat Lee John Eccleston

to jeden z kilku dziesiątek wolnomularzy brytyjskich

i amerykańskich, którzy w latach 1990–2017 przebywali

w Polsce w charakterze wolontariuszy, wykładając na

uczelniach i w szkołach różnych szczebli.

JAK PRACUJĄ DZIŚ

ANGIELSKIE LOŻE

B R ∴ T A D E U S Z C E G I E L S K I















W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

RYT EMULATION I JEGO GENEZA

Przy okazji organizacji wyjazdu delegacji WLNP do

Cambridge Brat Lee otrzymał dla niej zaproszenie

na piątkowe (27 kwietnia) prace Emulacyjnej Loży Do-

skonalenia (Emulation Lodge of Improvement – ELI).

Loża zbiera się w każdy piątek o godz. 18.15, a jej histo-

ria sięga października 1823 roku, czyli epoki, w której

zakończyła się rywalizacja pomiędzy dwoma wielkimi

lożami Anglii – od ich stosunku do tradycji wolnomu-

larstwa nazywanymi bądź to Ancients, bądź Moderns.

Utworzona w Londynie w 1751 roku obediencja „Staro-

dawnych” oraz powstała w 1717 roku Wielka Loża Anglii,

nazwana przez przeciwników „Nowoczesną” (a nie był to

bynajmniej komplement), postanowiły się zjednoczyć.

Okazało się to niełatwym zadaniem. Trwające wiele lat

rokowania zakończyły się ostatecznie 27 grudnia 1813

roku powołaniem do życia istniejącej do dnia dzisiejsze-

go Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii (United Grand

Lodge of England – UGLE), nazywanej Lożą-Matką

Świata. Różnice doktrynalno-rytualne pomiędzy obu

obediencjami, które powoływały się na te same „staro-

dawne” tradycje masonerii operatywnej, ale rozumiały

je inaczej, rozwiązywała utworzona w 1813 roku Loża

Rekoncyliacji (Lodge of Reconciliation), potem zaś

Instrukcyjna Loża Trwałości (e Stability Lodge of

Instruction). Połączywszy swe siły w ramach ELI, jej

członkowie ograniczali się zrazu do przygotowania desek

lożowych; dopiero w latach trzydziestych XIX wieku

„emulacja”, czyli „szlachetne współzawodnictwo”, objęło

cel, jakim jest perfekcyjne wykonanie rytuału. Rytuału,

który podlegał ciągłym, przecież nieuchronnym zmianom,

wprowadzanym przez Lożę Wielkich Stewardów (e

Grand Stewards’ Lodge). Ta ostatnia to wewnętrzna

komórka UGLO, złożona z ocerów odpowiedzialnych

za sprawy rytualne.

erfekcyjne wykonanie wielogodzinnych rytuałów przez

braci angielskich – bez jakichkolwiek ściągawek czy

pomocy suerów – budziło zawsze podziw masońskich

profanów zamieszkałych po kontynentalnej stronie English

Channel, a w szczególności w Dolinie Wisły. Piątkowe

prace Emulation Lodge of Improvement, które – jeśli

odwołać się do terminologii teatralnej – stanowią próbę

na scenie z rekwizytami, choć bez kostiumów, pokazały

nam, w jaki sposób dochodzi się do tych zadziwiających

rezultatów. Prowadzący prace ELI wysoki ocer Wielkiej

Loży ubrany był w T-shirt i tenisówki; nie wpływało to

na fakt, że prace toczyły się przy pełnym zaangażowaniu

obecnych. Punkt ciężkości spotkania to:

1) pokaz wykonania rytuałów trzech stopni przez wy-

branego ocera wraz z instalacją Czcigodnego Mistrza

i ocerów,

a potem

2) wypełnienie tych samych rytuałów przez kilku braci

obsadzanych w różnych rolach.

W sumie prawie trzy godziny intensywnych i męczących

prac w pięknej świątyni w siedzibie głównej UGLE.

LOŻA NEWTONA: ISAAC NEWTON

UNIVERSITY LODGE

ak wspaniale prezentują się te rytuały w pełnej świątyn-

nej gali, mogliśmy przekonać się już następnego dnia,

28 kwietnia podczas 938 regularnych (czyli rytualnych)

prac Isaac Newton University Lodge (INUL). Genialny

uczony nie był, co prawda, masonem w dzisiejszym tego

terminu rozumieniu, ale jako zwolennik idei różokrzy-

żowców oraz przyjaciel i zwierzchnik wielu braci, ucho-

dzi za patrona wczesnego wolnomularstwa angielskiego.

INUL zbiera się sześć razy w roku, w soboty o godz. 16.00.

Wczesne stosunkowo godziny spotkań to cecha wielu

lóż angielskich; we Freemasons’ Hall w Londynie prace

zaczynają się w dni powszednie już o 10.00 rano – i są to

prace rytualne. Inaczej niż w Polsce, „regularne zebranie”

zaczyna się od odczytania zezwolenia Prowincjonalnego

Wielkiego Mistrza na odbycie posiedzenia loży. Kolejny

punkt, dobrze już nam znany, to odczytanie i zatwierdzenie





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

protokołu poprzedniego spotkania (w konkretnym wypad-

ku 937) – nazywanego tu „minutą” (minutes). Porządek

dzienny zamykają: raporty Jałmużnika oraz Stewarda

odpowiedzialnego za działalność dobroczynną, kolejno

zaś propozycje przedłożone przez braci oraz informacje

dotyczące aktywności loży. Ryt Emulation nie przewiduje

utworzenia na koniec Łańcucha Braterstwa.

NIEPEŁNOLETNI CZŁONKOWIE LOŻY –

JAK TO MOŻLIWE

Isaac Newton University Lodge jest miejscem spotkań

byłych oraz obecnych studentów i profesorów, a więc

członków wspólnoty Cambridge University.Jest jedną

z dwudziestu ośmiu lóż działających w hrabstwie Camb-

ridgeshire; obecnie liczy ponad 130 członków. Warto

wspomnieć, iż INUL nie jest jedyną placówką „Sztuki

Królewskiej” czynną na tym uniwersytecie. Istnieje, między

innymi, loża o tej samej nazwie, ale pracująca pod numerem

112 w ramach istniejącego od 1769 roku systemu stopni

wyższych Order of the Mark Master Masons, w stopniu

Royal Ark Mariners. Swoje warsztaty otworzył tu również

Światowy Zakon Rytu Mieszanego Le Droit Humaine.

NUL powiązana jest z wieloma lożami uniwersyteckimi

w Anglii i na całym świecie; uczestniczy w programie

United Grand Lodge of England Universities Scheme. Po-

siada umowę współpracy z „siostrzaną” placówką Robert de

Sorbon Loge z Grande Loge Nationale Francaise w Paryżu.

Ogólnonarodowa i ponadnarodowa sieć lóż uniwersyteckich,

która w 2016 roku liczyła 59 członków, nastawiona jest na

przyciąganie młodych adeptów – przedstawicieli przyszłych

elit. Po wizycie w Cambridge możemy powiedzieć, że z bar-

dzo dobrym skutkiem: średnia wieku podnoszonych do

stopnia drugiego to ok. 23 lata, do stopnia Mistrza kilka lat

więcej, ale zawsze poniżej trzydziestu! O randze Universi-

ties Scheme świadczy wysoka pozycja wolnomularska jego

przewodniczącego. Jest nim David Williamson, Asystent

Wielkiego Mistrza. Jak relacjonuje w wywiadzie udzielonym

w 2016 roku, pomysł zorganizowania federacji lóż uniwer-

syteckich przyszedł mu do głowy po wizycie w oxfordzkiej

loży Apollo w 2007 roku: „Opuściłem zebranie głęboko

poruszony; członkowie loży byli bardzo młodzi, a rytuał

znakomity. Rozmawiałem z lordem Northamptonem o tym,

że zrobili to fantastycznie i że powinniśmy mieć podobne

loże w całym kraju”. Zapytajmy, jak młodzi mogli być bracia

z loży Apollo? Okazuje się często poniżej 21. roku życia,

osiemnasto- i dziewiętnastolatkowie!

pollo Oxford University Lodge, placówka „Sztuki Kró-

lewskiej” działająca od lutego 1819 roku na terenie uni-

wersytetu, stała się wzorem dla powołanej do życia 21 maja

1861 roku loży Isaac Newton, początkowo pod numerem

1161, obecnie zaś 859. Oksfordzka loża zrzeszała najpierw

wyłącznie studentów i to za zgodą wicekanclerza uczelni.

Szybko jednak stała się największym (ok. trzystu członków),

a dziś najdłużej działającym stowarzyszeniem uniwersyte-

ckim, łączącym studentów, profesorów i patronów szkoły.

Zważywszy fakt, iż studia na oksfordzkim uniwersytecie

podejmowały często osoby szesnasto-siedemnastoletnie,

Loża Apollo odstąpiła od zasady przyjmowania dopiero

po ukończeniu dwudziestego pierwszego roku życia – za

stosowną zgodą Wielkiego Mistrza Prowincjonalnego.

Przywilej ten obowiązuje do dzisiaj – zarówno w stosunku

do uniwersyteckich słuchaczy Oxfordu, jak i Cambridge.

Inicjatorem utworzenia Cambridge University Lodge

był studiujący na tej uczelni książę St. Alban. Grono

37 członków założycieli i liczni goście zebrali się po raz

pierwszy w hotelu „Pod Czerwonym Lwem”. Zamożni,

zarazem oddani „Sztuce Królewskiej” członkowie loży

sprawili, że w 1892 roku pełniący obowiązki Wielkiego

Mistrza UGLO hrabia Lathom mógł położyć kamień

węgielny pod obecną siedzibę loży: Freemasons Hall

przy Bateman Street. Imponujący rozmiarami, neogotycki

gmach (neogotyk to obowiązujący styl zarówno w Oxfor-

dzie, jak i Cambridge) zarekwirowały w 1916 roku władze

wojskowe – by zwolnić go dopiero w 1920 roku. W czasie

drugiej wojny światowej, po ewakuacji rządu z Londynu

siedziba loży służyła Ministerstwu Pracy.

ciągu pierwszych trzydziestu lat loża inicjowała 983

członków, ale jej „złota era” nastała w okresie między-



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

wojennym; liczba członków przekroczyła 60. INUL zbiera

się sześć razy do roku, w soboty. Zaczyna prace niekiedy już

o 14.30, jako loża instruktażowa, na której nie obowiązują

stroje wieczorowe. Te zaś bracia zakładają o 16.30; oce-

rowie przywdziewają uniformy dworskie skrojone według

wzoru z epoki Tudorów: z pludrami, czarnymi pończo-

chami, podwiązkami i trzewikami (por. ilustracja). Strój

wzorowany jest na ubiorze ocerów z bratniej loży Apollo

na Wschodzie Oxfordu.

race kończy uroczysty i rytualny zarazem obiad-agapa;

obowiązkowa składka to 22 funty (dla studentów

15 funtów), które należy wpłacić wcześniej na rachunek

bankowy loży. Dochód z obiadu przeznaczony jest na cele

charytatywne; sprawa w gestii jednego ze Stewardów. Obiad

zaczyna się tradycyjnie kwadrans przed ósmą wieczorem

(czyli o 19.45). W przeszłości przestrzegano, aby bracia-

-studenci mogli powrócić do swych uniwersyteckich kwater

przed 22.00 – i tym samym uniknąć tradycyjnych opłat

za otwarcie bramy. Posiedzenie loży w dniu 28 kwietnia,

w której uczestniczyła delegacja Wielkiej Loży Narodowej

Polski, miało szczególny charakter – o czym poniżej – toteż

bracia już po zakończeniu agapy zebrali się w barze i zakoń-

czyli posiedzenie sporo po północy. W dobie cyfrowych

zamków problem otwierania bram po godzinie 22.00 został

denitywnie – jak można sądzić – rozwiązany.

Ranga spotkania, w którym braliśmy udział, wynikała

z faktu podniesień trzech braci do stopnia Czeladnika

(Fellow Cra), zaś czterech innych do Mistrza (Master

Mason); niedawno zainstalowany Czcigodny Mistrz (Wor-

shipful Master), doktor S. Hori, członek King’s College,

wyraźnie wzruszony przyjmował nie tylko gratulacje od

braci za świetnie przeprowadzone spotkanie, ale i upominki

od delegacji polskiej (między innymi Pamiętniki Waleriana

Łukasińskiego, srebrny numizmat z wizerunkiem Andrzeja

Struga, Wielkiego Mistrza WLNP i Wielkiego Komandora

RSDU w latach dwudziestych XX wieku – patrz fot.).

Spotkanie rytualne zakończyła seria wspólnych fotograi

z Czcigodnym Mistrzem i ocerami INUL.

tmosfera spotkania była wspaniała od pierwszej do

ostatniej chwili. Mam wrażenie, że obie strony, go-

spodarze i goście, przypadli sobie do serca i kwietniowe

prace w Cambridge nie były ostatnimi. Pytanie wszak: jak

skłonić naszych braci do podjęcia próby choćby w części

tylko równie perfekcyjnego opanowania rytuału?

Br∴ Tadeusz Cegielski

Fot. Jan Sokołowski

Bibliograa:

Isaak Newton University Lodge of Ancient, Free and Accep-

ted Masons No 859 Cambridge, 1861–2011, Cambridge

2011, ss. 60; hp://auroralodge.org/universities-scheme;

hps://freemasonrymaers.co.uk/latest-news-freema-

sonry/interview-with-david-williamson-assistant-grand-

-master-and-president-of-the-universities-scheme/.





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

iczbę wolnomularzy i wolnomularek we Francji można oszacować na od 160 000 do 170000 osób. Pracują w 6000

lóż, co stanowi od 4 do 5% wszystkich wolnomularzy świata i prawie 25% europejskich braci i sióstr. Kobiety

stanowią ponad 15% i jest ich dwa razy więcej niż 30 lat temu. Dwoje z trojga francuskich masonów pracuje w trzech

największych pod względem ilościowym obediencjach:

Wielki Wschód Francji (GODF): 50 000 członków (2,6% z nich to siostry),

Wielka Loża Francji (GLDF): 33 000 braci,

Wielka Narodowa Loża Francji (GLNF): 25 500 braci,

Federacja Francuska Le Droit Humain (FFDH): 17 000 członków (dwie trzecie z nich to siostry),

Wielka Loża Francuskiego Sojuszu Masońskiego (GLAMF): 14 700 braci,

Wielka Żeńska Loża Francji (GLFF): 14 000 sióstr.

Te sześć obediencji to 90% wszystkich wolnomularzy i wolnomularek we Francji, pozostałe 10% to: Wielka Mieszana

Loża Francji (GLMF): 4900 (z czego 45% to siostry) oraz Tradycyjna i Symboliczna Loża Opera (GLTSO): 4700

braci. Reszta braci i sióstr pracuje w piętnastu innych, mniejszych obediencjach.

Za: Wolnomularstwo.pl (ródło: hp://rite-ecossais-rectie.com/le-nombre-de-ancs-macons-dans-le-monde/), (wpisał T.K.)

FRANCJA MASOŃSKA W STATYSTYKACH

BOHATERSKI POLICJANT





Siostry i Bracia ze wszystkich polskich lóż oraz przy-

jaciele Sztuki Królewskiej łączą się w bólu i rozpaczy

z tymi, którzy opłakują heroiczną śmierć Brata Ar-

nauda Beltrame’a. Podpułkownik Beltrame, dobrowolnie

zastępując jedną z zakładniczek przetrzymywanych w sklepie

w Trèbes przez islamistycznego terrorystę Redouane’a Lak-

dima, nie tylko uratował życie tej kobiety, ale – wnosząc

do obiektu włączony telefon – umożliwił swoim kolegom

z jednostki bieżące monitorowanie sytuacji. Odniósł śmier-

telne rany z rąk napastnika tuż przed interwencją grupy

szturmowej. Swoim czynem dał przykład wspaniałej postawy

obywatela i ocera, ale także wolnomularza, gotowego do

najwyższych poświęceń w walce z fanatyzmem.

Arnaud Beltrame urodził się 18 kwietnia 1973 roku

w Étampes; ukończył szkołę wojskową Saint-Cyr. Nas-

tępnie jego służba obejmowała m.in. Szkołę Artylerii

w Draguignan, 35 pułk artylerii spadochronowej i 8 Pułk

Artylerii, Szkołę Żandarmerii w Melun, elitarne jednostki

interwencyjne żandarmerii GBGM i EPIGN (podczas

misji w Bagdadzie w 2005 roku otrzymał honorowy medal

Ministerstwa Spraw Zagranicznych za udział w operacji

ratunkowej obywatela francuskiego), 1 Pułk Piechoty

Gwardii Republikańskiej (dowódca kompanii, której

zadaniem jest ochrona Pałacu Elizejskiego), dowództwo

żandarmerii w Avranches oraz – na koniec – funkcję

zastępcy dowódcy żandarmerii departamentu Aude.

Br∴ Arnaud Beltrame był wolnomularzem, członkiem

jednego z warsztatów należących do Wielkiej Loży Franc-

ji – Szanownej Loży Jérôme Bonaparte na Wschodzie

Rueil-Nanterre. Został tam inicjowany w roku 2008. „Był

bardzo wytrwały i regularnie jeździł z południa Francji na

spotkania rytualne” – podkreślił w jednym z wywiadów

prasowych Wielki Mistrz GLDF Philippe Charuel, doda-

jąc, że ostatnie prace lożowe br∴ Beltrame odbył na miesiąc

przed swą śmiercią (Wielka Loa Francji wydała na ten

temat specjalny komunikat 24 marca 2018 r., przyp. WP).

Pułkownik był też głęboko wierzącym i praktykującym

katolikiem; jakiś czas temu odbył pielgrzymkę Drogą Św.

Jakuba do Santiago de Compostela. W sierpniu 2016 roku

poślubił swoją partnerkę Marielle podczas ceremonii cy-

wilnej; para zaplanowała ślub kościelny na czerwiec 2018

roku. Ostatecznie, Marielle i Arnaud pobrali się podczas

ceremonii religijnej w szpitalu w Carcassonne, krótko

przed śmiercią bohaterskiego ocera. #

Jęczmy, jęczmy, jęczmy – ale zachowajmy Nadzieję!

Cześć Jego Pamięci!

hp://wolnomularstwo.pl/…/arnaud-beltrame-bohat-

er-wolnomu…/

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

NAUKA

















rzeba było brać pod uwagę,

że były to czasy, kiedy nauka

zmieniła tak dramatycznie

sposób zrozumienia wszechświata,

że kościoły – tak katolicki, jak i pro-

testanckie – uważały ją za swego naj-

większego wroga. Nawet w Oxfordzie

był zakaz nauczania nauk ścisłych,

oczywiście oprócz matematyki, która

zawsze wydawała się bardzo pokorna.

emokracja jest, de facto, najbar-

dziej naukową formą wybierania

rządu. Każde wybory są eksperymen-

tem, w którym społeczeństwo może

wybierać między pragmatyzmem lub

idealizmem, czy dowolną mieszanką

polityczno-ideologiczną. Teoretycznie

co najmniej, jeśli jakaś opcja polityczna

nie sprawdza się, jak na przykład fa-

szyzm, nie powinna być wybierana przez

ludzi, którzy ją pamiętają. Taka jest co

najmniej teoria, bo jak wiemy – nawet

za dobrze – pamięć ludzka jest krótka.

ewolucja naukowa była naj-

większym źródłem postępu cy-

wilizacyjnego na całym świecie od

wieku XVIII. Do tego stopnia nauka

zastępowała od tamtej pory religię, że

w dniu dzisiejszym ci, którzy nie znają

dobrze wad i zalet metod naukowych,

często uważają, że to, co jest naukowo

przebadane i potwierdzone, ba, nawet

tylko przebadane, musi być prawdą.

W pewnym sensie konkluzje zgłoszo-

ne przez naukowców mają dla wielu

ludzi tyle samo znaczenia co dawniej

kościelne dogmaty.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

wolnienie od średniowieczne-

go Kościoła, który dawał nam

naukę, jest jednocześnie wyrwaniem

z ciemnoty i źródłem pustki duchowej.

Problem z pustką polega na tym, że

nauka nie może i nie chce być nową

religią. Często ludzie zwracają się do

nauki, szukając odpowiedzi na głębo-

kie pytania życiowe, jak na przykład,

co będzie z nami po śmierci, jaka jest

różnica między dobrem i złem, czy

życie ma sens, a jeśli ma, to czy ży-

cie innych ma więcej sensu niż moje,

a może w ogóle nie ma sensu. Osobi-

ście myślę, że sens życia zależy od na-

szych czynów i myśli, a nie od jakiegoś

mrocznego przeznaczenia, którego

nie da się racjonalnie wytłumaczyć,

ale nauka nie istnieje po to, aby od-

powiadać na te pytania. Narzędzia,

których nauka używa tak skutecznie

dla realizacji postępu, nie mają żad-

nego zastosowania w odniesieniu do

takich pytań.

wyniku tej pustki duchowej po-

wstało wiele typowych reakcji

wobec nauki:

NEGACJONIZM, polegający na

negacji najbardziej oczywistych praw

naturalnych rozpoznanych przez na-

uki, jak na przykład, że prawo ewolucji

odpowiada za zmiany w organizmach,

które się kumulują w czasie, albo że na

tle wszechświata życie naszej planety

nie jest w ogóle wyjątkowe i istnieje

wiele jej podobnych etc.

Scjentyzm, czyli bezwarunkowa wia-

ra w naukę i wszystkie teorie naukowe

bez względu na to, jak mało są udo-

wodnione, wystarczy, aby były nowe.

Bo w nauce wiadomo, że progres jest

nieunikniony, tak więc lepsza jest

nowa teoria niż stary fakt. Scjentysta

wierzy, że jeśli jest pytanie, na któ-

re nauka nie może odpowiedzieć, to

znaczy, że to pytanie nigdy nie miało

sensu, że właściwie samo jego posta-

wienie jest błędem.

INWOLUCJONIZM, a więc tęsk-

nota do przeszłości, kiedy Kościół

trzymał książki pod kluczem i de-

cyzja, kto może się uczyć i czego,

zależała od hierarchów religijnych.

Dla inwolucjonistów to były czasy,

kiedy człowiek wiedział, jaki ma cel

w życiu, jaka jest jego pozycja spo-

łeczna i jaka będzie pozycja jego dzie-

ci. To były czasy spokoju moralnego.

Inwolucjonista często przyjmuje tezy

negacjonisty, ale nie dlatego, że w nie

wierzy, lecz dlatego, że panowały one

w tej przeszłości, którą wyobraża so

bie jako doskonałą.

APATEIZM, jest to akceptowanie

i nawet uczestniczenie w rytuałach re-

ligijnych, bez przyznawania się do da-

nego wyznania religijnego. Apateistę

w ogóle nie interesuje i nie obchodzi,

czy bóg istnieje, a dogmaty religijne

traktuje przedmiotowo, przyjmując

te, które mu pasują, a pozostałe po

prostu ignorując. Apateista ogólnie

uważa negacjonistę za idiotę, postęp

naukowy jest dla niego tak oczywisty,

że nie widzi sensu w negowaniu jego

aksjomatów czy teorii, ale nie powie

tego negacjoniście, bo kłótnia z nim

nie wchodzi w grę, ani też nie powie

tego księdzu, bo chce, żeby ten myślał,

że kompletnie się z nim zgadza.

Wobec tego wszystkiego pozostaje

jedno pytanie: co można robić, aby

wypełniać tę pustkę, którą pozostawiła

religia, a której nauka nie wypełnia?

Wiem jedynie, że jest w masonerii

wielu, może nawet większość braci

i sióstr, którzy tak jak ja wstąpili do

bractwa w poszukiwaniu czegoś, co

mogłoby wypełniać tę pustkę i znaj-

duje się w masońskich założeniach,

o których czytaliśmy lub słyszeliśmy

wcześniej. Odpowiedź może nie jest

w znalezieniu tego, co stanowiłoby

ostateczne odpowiedzi na postawione

wcześniej pytania, lecz w poszukiwa-

niu tych odpowiedzi.

* * *

ydaje mi się bardzo możliwe, że

znalezienie odpowiedzi nie jest

tak ważne, jak wyruszenie na ich po-

szukiwanie. I jeśli nie jesteśmy w tym

sami, jeśli znajdujemy braci, siostry,

którzy wyruszyli na poszukiwanie

odpowiedzi na te same pytania, to

w pewnym momencie zdajemy sobie

sprawę, że stworzył się Egregor, a to

właśnie Egregor, ten wspólny duch,

który tworzy się kiedy razem są ci,

którzy mają ten sam cel i uważają się za

braci i siostry, może być sam silnikiem

i sterem, który prowadzi nas z mocą po

właściwej drodze ku długo szukanym

odpowiedziom.

Br∴ Franz Solon

Deska wygłoszona na pracach

Sz∴1∴ Wolno Przywrócona na

Wsch∴Warszawy (WWP) w roku

masoskim 2017/2018.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

enicja kultury, osadzona w re-

aliach cywilizacyjnych przez

setki lat ulegała zmianom,

uzupełniana o wciąż nowe aspekty. Im

bardziej zaludniały się kontynenty i roz-

rastały aglomeracje, coraz trudniej było

o zwięzłą denicję. W moim opracowa-

niu sięgam po wymowne sformułowanie

cultura animi (uprawa umysłu) użyte

przez Cycerona w I w. p.n.e. W jednym

ze swoich dzieł pisze on:

„Czymże bez ciebie bylibyśmy nie ty-

lko my, ale czym byłoby w ogóle ludzkie

życie? Tyś pozakładała miasta, ty roz-

proszonych ludzi powołałaś do życia

społecznego, ty zespoliłaś ich między

sobą najpierw przez wspólne osiedla,

później przez małżeństwa, a wreszcie

przez wspólnotę mowy i pisma. Tyś

wynalazczynią praw, nauczycielką do-

brych obyczajów i ładu”. Wybrałam

ten cytat, ponieważ nic nie stracił na

aktualności. To właśnie Cyceron ro-

zwinął prozę rzymską, a dziedzictwo

filozofii greckiej przekazał następ-

nym wiekom w łacinie. Jego dzieła in-

spirowały twórczość europejską przez

dwa tysiąclecia – oczarowani nimi byli

m.in. Petrarka, Erazm z Roerdamu,

deiści angielscy, Wolter czy Mirabeau.

Był pisarzem, prawnikiem, mówcą,

dowódca wojskowym, filozofem,

a także kapłanem rzymskim.

NA POCZĄTKU EUROPY

BYŁA GRECJA I TUŻ ZA

NIĄ RZYM…

a kolebkę cywilizacji europejskiej

uważa się powszechnie staro-

żytną Grecję, której kultura, sztuka,

mitologia, nauka i lozoa zostały za

pośrednictwem Rzymian przekazane

Europie i wywierały ogromny wpływ

na jej mieszkańców w różnych okre-

sach dziejów. Jednak Grecja została

wielokrotnie „dotknięta” przez jeszcze

starsze cywilizacje, takie jak sumeryj-

ska, babilońska, egipska, perska, czy

macedońska. Walka o dominację,

o nowe tereny czy podboje innych lu-

dów, zawsze niosły za sobą przenikanie

się kultur i wielkie migracje.

Szczytowy rozkwit cywilizacji greckiej

to okres klasyczny, przypadający na V–

IV w. p.n.e. W drugiej połowie IV w.

p.n.e. dominację nad Grekami uzyskało

państwo macedońskie, a jego władca

Aleksander Wielki, uczeń równie wiel-

kiego Arystotelesa, przez podbój impe

rium perskiego rozprzestrzenił kulturę

S∴ E W A J A N C  W A C H O W I A K



W MÓZGU, I TYLKO W MÓZGU, RODZĄ SIĘ NASZE

PRZYJEMNOŚCI, RADOŚCI, ŚMIECH I ŻARTY, PODOBNIE JAK NASZ SMUTEK, BÓL, ROZPACZ I ŁZY...

MÓZG JEST TAKŻE SIEDLISKIEM SZALEŃSTWA I OPĘTANIA, LĘKÓW I OBSESJI,

KTÓRE DRĘCZĄ NAS NOCĄ I ZA DNIA...

Deska zadedykowana Bratu Jerzemu Dworakowi,

którego Duch jest częścią Egregora naszych lóż,

a także jest obecny w naszych sercach.

Czy Europie potrzebny

jest drugi renesans?

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Grecji na ogromne obszary Azji. Tu

zaczyna się okres hellenistyczny. Za

wielkie osiągnięcia starożytnych Gre-

ków uznajemy rozwój medycyny z jej

wybitnym przedstawicielem Hipokra-

tesem. Z tego okresu pochodzą liczne

pisma medyczne, jak również wtedy

powstają szkoły medyczne kształcące

lekarzy. W tym czasie nastąpił rozkwit

matematyki i astronomii, z apogeum

w okresie hellenistycznym, gdzie przez

takich uczonych, jak Archimedes, Pi-

tagoras, Euklides czy Eratostenes roz-

winęła się geometria.

recy rozwinęli też astronomię,

korzystając z obserwacji Ba-

bilończyków. Powstały nawet dwie

przeciwstawne koncepcje dotyczące

ciał niebieskich – heliocentryczna

z jej twórcą Arystachem z Samos oraz

geocentryczna i jej geometryczny mo

del nieba stworzony przez Eukodosa

z Knidos. Ten model geocentryczny

rozwinął następnie Ptolomeusz w swo-

im traktacie Almagest. Konkurencyjny,

heliocentryczny model, musiał pocze-

kać na lepsze czasy.

tarożytna Grecja była ojczyzną

lozoi, rozumianej jako próba

całościowego i racjonalnego poznania

świata i człowieka, gdzie zerwano z tra-

dycyjnymi kosmogoniami mityczny-

mi, by udzielać odpowiedzi na pytania

o strukturę wszechświata opartych na

rozumowaniu i doświadczeniu. Tu wy-

mienię choćby Talesa z Miletu, a także

Heraklita z Efezu. Greccy lozofowie

stworzyli ideę umiaru – zasadę złotego

środka. Powstały też podwaliny pod

antropologię czy atomistykę. Tam

ścierały się też dwa nurty lozoczne:

doktryna pitagorejska o nieśmiertel-

ności duszy i reinkarnacji z sostyczną

doktryną o doczesności z człowiekiem

jako miarą wszystkiego. Rozwinęła

się lozoa moralna Sokratesa, a jego

uczeń Platon stworzył system duali-

styczny, w którym człowiek zajmuje

w świecie miejsce wyjątkowe, będąc

rodzajem mikrokosmosu, w którym

materialne ciało postrzega zmysłami

otaczający je materialny byt, podczas

gdy niematerialna dusza ma dostęp

do niematerialnego świata idei. Kon-

tynuując tradycję lozoi moralnej

Sokratesa, Platon, znający pisma

Hermesa Trismegistosa, postulował

troskę o duszę i kierowanie jej ku

idei dobra, piękna i prawdy. On też

założył Akademię, która prowadziła

na owe czasy nowatorskądziałalność

naukowo-dydaktyczną wzakresie

lozoi, matematyki, astronomii,

polityki, nauk przyrodniczych oraz

kultu Muz. Funkcjonowała przez 900

lat, do VI w. n.e., kiedy to została za-

mknięta przez Justyniana. Uczeń Pla-

tona, Arystoteles rozwinął doktrynę

o duszy, twierdząc, że jest ona formą

ciała i organizuje poznanie zmysłowe

i postrzeganie. W tych czasach nastąpił

wzrost samoświadomości i powsta-

ły zasady logicznego rozumowania,

rozwinęła się etyka niezależnie od

odmiennych szkół.

architekturze dominowało

monumentalne budownictwo

sakralne, poświęcone bogom, dopra-

cowane w niezwykłych proporcjach.

Ateny czy Efez pokazywały szczytowe

osiągnięcia architektoniczne i prze-

piękną sztukę kamieniarską w rzeź-

bach, kolumnach i zdobieniach. To

tu właśnie powstawał styl dorycki,

joński czy koryncki. W tym czasie

powstają budowle administracyjne

i monumentalne obiekty użyteczności

publicznej. Nowe perspektywy przed

urbanistyką i architekturą grecką ot-

worzyły się wraz z podbojem Egiptu

i Bliskiego Wschodu. Klasyczna rzeźba

grecka wyróżniała się doskonałoś-

cią proporcji, niezwykłym zmysłem

piękna i lekkości. Najbardziej znani

rzeźbiarze to Fidiasz, Myron i Poliklet.

II i I w. p.n.e. Grecy dostają

się pod panowanie imperium

rzymskiego, które to wykorzystało

wielki potencjał grecki do swojego

cywilizacyjnego rozwoju. Bogaci

Rzymianie zatrudniali greckich na-

uczycieli, którzy nie mieli sobie rów-

nych, czerpali z klasycznych wzorców

w architekturze, rzeźbie czy malar-

stwie; odwzorowania zauważamy

także w religii czy literaturze. Mamy

w dziedzictwie rzymskim nie tylko

prawo, alfabet, kalendarz czy język;

na uwagę zasługują wytrzymałe drogi,

podatki, mecenat sztuki, cegły i ce-

ment oraz kanalizacje, cyrki i łaźnie

publiczne... I tu mamy urbanizację.

Co zostało w zabytkach po imperium

rzymskim? Tu musiałabym napisać

nową deskę.

ył taki czas w imperium, kiedy

Gajusz Juliusz Cezar, po podboju

Galii i wojnie domowej wznieconej

w połowie I w. p.n.e., zmusił senatorów

do przyznania mu tytułu dożywot-

niego dyktatora. W 44 r. p.n.e. został

zamordowany przez członków senatu,

którzy chcieli przywrócić dawny ustrój

i odzyskać silną władzę. Pozostawia-

jąc za sobą czas podbojów i zmiany

ustroju, dla imperium nastał nowy

czas… czas cesarzy. To pax romana

(pokój rzymski). Wówczas to inten-

sywniej zaczęła się rozwijać rzymska

kultura i handel. Ludność prowincji

bez przymusu przejmowała rzymskie

obywatelstwo. W przypadku Rzymu

okazało się, że czas pokoju to czas

rozkwitu... Tak potężne imperium

doczekało się też czasu kryzysu ze-

wnętrznego i wewnętrznego, przy-

padającego na IV–V w n.e. Choć roz-

padły się struktury państwowe, idea

uniwersalnej monarchii obejmowała

wówczas całą zachodnią Europę, gdzie

wielu władców podejmowało próby

restauracji Cesarstwa.

owstały nowe państwa iorganizmy

polityczne, które dlasprawnego

funkcjonowania potrzebowały do-

brej organizacji iadministracji. Tylko

sprawna organizacja państwowa dawa-

ła władcom tych państw możliwość

czerpania korzyści zgospodarki –za-

równo rolnictwa, jaki handlu. Tym

najważniejszym inspirującym czyn-

nikiem było chrześcijaństwo, które

z racji swoich uniwersalnych wartości

rozrastało się bardzo dynamicznie,

powodując powstanie Kościoła, który

zawierał coraz to liczniejsze sojusze

z władzami świeckimi, co zapewniało

mu pomoc w budowie organizacji

w krajach Europy i przeprowadzania

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

skutecznej chrystianizacji tzw. krajów

pogańskich.

a gruzach imperium zaczęły

powstawać państwa narodowe,

które w późniejszych wiekach dały

początek dzisiejszym państwom

europejskim. Zaczęła się z wolna

kształtować różnorodna kulturowo,

etnicznie i językowo mozaika państw

europejskich, sięgających do trady-

cji antycznej, która była pewnym

spoiwem w tej wielokulturowości.

Kultura, sztuka i obyczajowość były

podporządkowane teocentryzmowi.

W zjednoczonych pod władzą cesar-

sko-papieską chrześcijańskich krajach

kultura, sztuka i lozoa przyjmowały

zbliżone motywy i poruszały podob-

ne problemy. Średniowieczna wizja

świata uporządkowana była według

hierarchii, w której bóg był ponad

wszystkimi, a dystans między nim

a człowiekiem był nieprzekraczalny.

redniowieczna hierarchia kościelna

i świecka, z uwagi na swoją pozy-

cję, dopuszczała się wielu nadużyć.

W imię boskich ideałów straciło życie

wielu ludzi – tu warto wspomnieć

krucjaty, chrystianizację czy podbój

Ameryki. I choć wybitni lozofowie,

jak Tomasz z Akwinu czy Augustyn,

sięgali do lozoi antycznej i choć

scholastyka dążyła do naukowego wy-

jaśnienia zasad wiary, średniowieczna

koncepcja człowieka była skupiona

na doskonaleniu duszy i osiągnię-

ciu zbawienia, przy jednoczesnym

wyrzeczeniu się dóbr materialnych

i cielesnych przyjemności. Jak wiemy,

nie dotyczyła ona wszystkich szczebli

hierarchii.

IX wieku na uwagę zasługuje

Karol Wielki, który popierał

rozwój oświaty oraz nauki iprzyczy-

nił siędo ożywienia kulturalnego,

nazywanego „renesansem karoliń-

skim”, z jego Szkołą Sztuk Pięknych

w Akwizgranie. Między XI a XIV w.

powstało w Europie kilka znakomi-

tych uniwersytetów, w tym Akademia

Krakowska przemianowana później na

Uniwersytet Jagielloński czy paryska

Sorbona. W literaturze pojawia się

też wiele utworów o naturze egzy-

stencjalnej. W tym okresie tworzył

Dante Alighieri – wnikliwy prekursor

przeszłego renesansu.

ształcenie jeszcze było elitarne

i odbywało się przede wszystkim

w klasztorach. Rola kobiet w społe-

czeństwie była niezwykle ograniczona.

Kościół katolicki, mimo schizmy i po-

działów, z zastosowaniem krwawych

represji w stosunku do heretyków,

osiągnął niebywałą władzę. Ogień

i miecz miały większą moc niż ideały

Jezusa z Nazaretu. Pleniła się cenzura

i działała inkwizycja. Wielu uczonych

straciło życie za głoszenie swoich od-

kryć. W tych czasach Kościół orzekł,

że orgazm jest grzechem śmiertelnym

dla obojga małżonków. Wielką zasługą

Kościoła było jednak niewątpliwie to,

że zdołano przechować i skopiować

w klasztorach wiele dzieł antycznych.

Dla potomnych.

IV wiek. Włochy. Tu właśnie

istniała mnogość tradycji arty-

stycznych z zakresu wszystkich chy-

ba dziedzin sztuki, a wpływała na to

dobra sytuacja ekonomiczna kraju.

Nauka rozwijała się na kilku włoskich

uniwersytetach. Po wiekach średnich

zaczynał rodzić się renesans. Samą na-

zwę dla całego średniowiecza stworzyli

pisarze tamtego okresu, uznając, że jest

to czas przejściowy między antykiem

a ich czasami, odrodzeniem.

unktem zwrotnym było przy-

znanie artystom należnego im

miejsca w strukturach społecznych.

Filozofowie zwrócili się ku antyko-

wi jako źródłu inspiracji i uznali, za

Arystotelesem, że zmysły i rozum

mają taką samą wartość poznawczą.

Włochy wydały w tym okresie wielu

geniuszy, z Leonardem da Vinci, Mi-

chałem Aniołem, Boicellim i Rafa-

elem na czele.

ie bez znaczenia były wielkie

odkrycia geograczne czy wy-

nalezienie maszyny drukarskiej przez

Gutenberga. Promowano powiedzenie

„Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie

nie jest mi obce”. Warto przypomnieć,

że są to słowa żyjącego w II w. p.n.e. ko

mediopisarza Publiusa Terentiusa Afera.

Badania nad zakazaną przez Kościół

anatomią otrzymały zielone światło.

Celem okresu renesansu i jego wybit-

nych przedstawicieli było dążenie do

tworzenia lepszego świata przez dążenie

do stawania się lepszym człowiekiem.

iek XVIII staje się wiekiem

oświecenia, gdzie ludzkość

osiągnęła nowy stan umysłu. Nastał

czas postępowych idei i rewolucyjnych

wynalazków. Powstają liczne stowa-

rzyszenia wolnomyślicieli – lozofów

i literatów. Nastała moda na salony

literackie, czytelnie, towarzystwa

zrzeszające inteligencję i oczywiście

na prasę. Nową myśl rozpowszech-

niają też loże masońskie, propagując

hasła tolerancji oraz walki z przesąda-

mi i ciemnotą. W cieniu niektórych

warsztatów misteryjnych zgłębiają

alchemię czy hermetyzm.

ewolucja burżuazyjna w Anglii

przynosi nowy ustrój – kapita-

lizm. Kształtuje się nowy wzorzec

społeczeństwa. Powyższe zmiany

przygotowywały ludzi do Wielkiej

Rewolucji Francuskiej. Zmienia się

sposób postrzegania własności, po

wstają zalążki pod teorię demokra-

cji, a także rodzi się pojęcie „ducha

praw”. Za sprawą wybitnych myślicieli

i lozofów ścierają się z sobą różne

koncepcje państwa i prawa. Rousseau,

Monteskiusz, Locke, Wolter, Kant czy

Spinoza to kilka wybitnych nazwisk

z tego okresu. Rodzi się poczucie naro-

dowe, a także poczucie niesprawiedli-

wości społecznej. Oświecenie przenosi

się też do Ameryki Północnej. Rozwój

licznych wynalazków dał impuls do

rewolucji przemysłowej. Komunikacja

odgrywała coraz większą rolę.

iek XIX wniósł dynamiczny

rozwój przemysłu, co zaowo-

cowało szybkim rozwojem aglomeracji

miejskich. Tworzy się klasa robotnicza.

W świadomości zbiorowej powstawały

nieznane wcześniej koncepty: nacjona-

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

lizm, rasizm, socjalizm czy komunizm.

które dały początek państwom totali-

tarnym XX wieku, by w dzisiejszych

czasach stanowić doskonałe narzędzie

dla reżyserów politycznych, ekono-

micznych czy religijnych. Ogromne

znaczenie miały wynalazki technicz-

ne – samochód, samolot, telefon,

radio, telewizor i wreszcie Internet.

One sprawiły, że informacje stawały

się bardziej dostępne, ale też tempo

przemian w życiu społeczeństw zna-

cząco przyśpieszyło. Rozwój techno-

logii w tandemie z nauką oraz wizje

materializowane w coraz szybszym

tempie nauczyły człowieka władzy nad

materią. Religia stawała się instytucją,

a człowiek mimo wolnej woli stawał

się coraz bardziej zniewolony. Im bar-

dziej wzrastaliśmy technologicznie, tym

bardziej potrzeby ducha schodziły na

dalszy plan. Nauczono nas wierzyć, że

system pieniądza i władzy jest układem

krwionośnym tego świata i że pieniądz

oznacza życie. Coraz wyraźniej rysuje

się trend trans-humanizmu i sztucznej

inteligencji z daleko idącymi konse-

kwencjami. Obserwując genialne osiąg-

nięcia techniki, ale też nowatorskie

technologie, nie mogę powstrzymać się

od pytania: dlaczego więc świat zanu-

rzony jest w niezrozumieniu, gwałtach,

wojnach, chciwości i lęku?

dpowiedź nie jest prosta. Ale

dzięki Internetowi przez ostatnie

dwie dekady wielu naukowców, lo-

zofów, wizjonerów, pisarzy i artystów

stara się dać odpowiedź na to pytanie

z głębi swojego serca i umysłu… Roz-

winięto pod kątem poznania człowieka

i jego znaczenia we wszechświecie

takie dziedziny, jak zyka kwanto-

wa, genetyka, socjologia, psychiatria,

archeologia czy zyka molekularna.

Na uwagę zasługują tacy naukowcy,

jak Masaru Emoto, badający wpływ

emocji na struktury wody, Nassim

Haramein, zyk i wizjoner pracują-

cy z zespołem naukowców z różnych

dziedzin nad teorią jednolitego pola,

Mehran Keshe, wynalazca i wizjoner

pracujący w dziedzinie antygrawitacji,

zimnej fuzji i tzw. wolnej energii czą-

steczki, Greg Braden, badacz wpływu

ludzkich emocji na DNA człowieka

czy Klaus Dona, archeolog-pasjonat

i badacz ludzkich cywilizacji. Wy-

mieniłam zaledwie kilku zogromnej

rzeszy naukowców pracujących dla nas

wszystkich. Powodem wypunktowania

tych osób jest stały atak środowisk tzw.

starego nurtu i zniesławianie naukow-

ców i badaczy-wizjonerów.

istoria lubi powtórki: przypo-

minam choćby dzieje Giordana

Bruna... Ale czyż nie jest tak, że to

badacze-wizjonerzy wyznaczają kie-

runek rozwoju naszej świadomości?

Znamy termin „wędrówka ludów”.

Migracje ludności w historii cywili-

zacji występowały zawsze, aczkolwiek

powody w różnych wiekach były od-

mienne. Ostatnie 10 lat w Europie

pokazuje nową tendencję: migracje

są sterowane. Poprzedzają je konikty

między narodami. Silne gospodar-

czo i politycznie państwa uważają, że

mają prawo i rację w obalaniu struk-

tur państwowych, niepasujących do

tzw. modelu demokracji. Przemysł

zbrojeniowy kwitnie, zasoby plane-

ty zmieniają właścicieli, a normalni

obywatele ponoszą ogromne straty.

sprawiedliwości społecznej nie

ma żadnych konkretnych osiąg-

nięć. Ekonomiczna hierarchia wydaje

się być stabilna. Banki i politycy trak-

tują narody jak pożywkę dla własnego

istnienia… Międzynarodowe korpo-

racje uzależniają ludzi od regularnych

wynagrodzeń tak, by byli związani z eg-

zystencją i planowali swoją przyszłość

pod kątem konsumpcji i nabywania

ciągle nowych przedmiotów. Przemysł

farmaceutyczny lekceważy najnowsze

naukowe badania, kierując się przede

wszystkim zyskiem. Struktury służby

zdrowia nie nadążają za nowa wiedzą,

ograniczane biurokracją. Edukacja na

wyższych uczelniach ma podobne

problemy, a jednostki naukowe mogą

funkcjonować w oparciu o granty,

które są rozdzielane przez różne gru-

py politycznych czy ekonomicznych

interesów.

W tak kontrolowanych i sterowanych

społeczeństwach żyjemy.

iek XX i XXI zaowocowały po-

wstaniem wielu ruchów typu

New Age, by uspokajać lęk przed

śmiercią czy nieistnieniem. W tych

duchowych poszukiwaniach funk-

cjonował i funkcjonuje model mistrz-

-uczeń. Ogólnie istnieje pojęcie, że

człowiek wspina się po szczeblach

swojego rozwoju duchowego do boga.

To wierzenie stworzyło potrzebę po-

siadania mistrza. Uczeń przez taką

wiarę pozostawiał odpowiedzialność

za siebie mistrzowi, a także pozbawiał

siebie prawa do własnej mocy poprzez

pozostawanie w cieniu mistrza. To

wierzenie jest tak stare jak ziemskie

cywilizacje. Zmieniali się tylko bo-

gowie i mistrzowie.

rzeciwwagą dla potrzeb ducho-

wych człowieka, których nie

można zakwestionować, bo były i są

obecne, stał się nihilistyczny model

egzystencji, pozbawiony celu, sensu

i znaczenia wyższych wartości w życiu.

Temat deski jest obszerny. Wykorzy-

stanie danego mi czasu nie jest łatwe,

z uwagi na wiele wątków, bez których

odpowiedź na pytanie: „Kim jestem?

i „W jakiej prawdziwej rzeczywistości

żyję?” nie byłaby możliwe.

onawiam więc pytanie: czy dzi-

siejszej Europie potrzebny jest

drugi renesans?

a zakończenie zacytuję fragment

wstępu do Słownika mitów i tra-

dycji kultury Władysława Kopaliń-

skiego:

„Jest prawdąniemal banalną,że

warunki życia współczesnego, rozwój

nowych dziedzin nauki i techniki,

a także rosnące specjalizacje coraz

bardziej oddalająnas od naszego

dziedzictwa kulturowego. I to właśnie

dziś, w czasach, kiedy mamy w kra-

ju więcej ludzi wykształconych niż

kiedykolwiek przedtem. Coraz trud-

niejszy staje siędostęp do niemateri-

alnej schedy przekazanej nam przez

liczne pokolenia przodków” [...].

Powiedziałam

Ewa Janc-Wachowiak

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y











OBRAZ LOŻY, CZYLI

WOLNOMULARSKIE

IMAGO MUNDI

C Z ∴B∴ D A W I D S T E I N K E L L E R

wielu rytuałach Rytu Szkockiego Dawnego

i Uznanego podczas inicjacji przypomina

się wielokrotnie Wtajemniczanemu i Wta-

jemniczanej, że w loży „wszystko jest symbolem”. Każ-

dy z przedmiotów znajdujący się w świątyni zajmuje

konkretnemiejsce, specjalnie dla niego przeznaczone.

Aranżacja świątyni nie jest bowiem wynikiemprzypadku,

lecz została starannie przemyślana i zaprojektowana.

Nie zawsze jednak świątynie były wyposażone jak dziś.

Często prace masońskie odbywały się w przestrzeniach,

które służyły do różnych celów. Wolnomularze spotykali











































P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

34 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

się wówczas na przykład na zapleczach karczm; w miej-

scach, które zapewniały im anonimowość i dyskrecję;

w miejscach, w których – po tym jak Odźwierny upewnił

się, że nikt nie zakłóca ich spokoju – nie byli ani widzialni,

ani słyszalni dla świata zewnętrznego.

RYSOWANY LUB ROZWIJANY

tych czasach podstawowe symbole danego stopnia

rysowane były przez Eksperta na posadzce kawał-

kiem węgla lub kredy. Po zakończeniu prac starannie

ścierano Obraz Loży, tak aby żaden profan nie mógł się

naniegonatknąć. Zajmował się tym albo Ekspert, albo

ostatni wtajemniczony członek warsztatu, który miał za

zadanie odręczne narysowanie obrazu. 

Używam sformułowania Obraz Loży, gdyż jest ono bez-

pośrednim spolszczeniem francuskiego terminuTableau

de Loge, który odnajdujemy w najstarszych francuskich

tekstach opisujących ten zwyczaj: „We wszystkich lo-

żach, uczniowskich, czeladniczych, mistrzowskich lub

szkockich, gdy mają się odbyć ceremonie, rysuje się

kredą na posadzce loży lub na tym co ją zastępuje, pewne

gury, które reprezentują Świątynię Salomona, w części

lub całości” – czytamy w L’Ordre des Francs-maçons trahi

z 1778 roku. A w tekście Rytu Francuskiego z 1786 roku

znajdujemy następujący fragment: „Podczas każdego

zgromadzenia rysujemy na posadzce loży misteryjny

obraz kredą, który ścieramypo pracach za pomocą lekko

nasączonej wodą gąbki, co jest dość wygodne”. 

Z czasem jednak zaprzestano rysowania symboli wolno-

mularskich na ziemiizastąpiono je „dywanikiem”(z fran-

cuskiegotapis), czyli kawałkiem materiału z narysowa-

nymi uprzednio symbolami, rozwijanym przy otwarciu

prac i zwijanym podczas ich zamknięcia.

Zauważmy, że przewaga rysowania symboli masońskich

podczas prac polegała na tym, że dzięki regularnemu

powtarzaniu tej czynności, każdy członek i każda człon-

kini warsztatu, wcześniej czy później, pozna ich układ na

pamięć. „Ponadto – jak zauważa S∴ Irène Mainguy w La

Symbolique maçonnique du troisième Millénaire – podczas

wykonywania szkicu uwaga masonów była skupiona na

symbolach, umożliwiając w ten sposób medytację nad

ich możliwymi znaczeniami”.

Od praktyki tej, jak zauważyłem powyżej, z czasem

odstąpiono, a rysowanie zastąpiono rozwijaniem „dy-

wanika”. W niektórych rytuałach, jak w przypadku Rytu

Francuskiego, Obraz Loży w ogóle zniknął. Nie był dłużej

potrzebny, skoro świątynię coraz lepiej wyposażano,

a rysunki zastępowano autentycznymi przedmiotami.

Odbiło się to jednak szybko na wiedzy poszczególnych

wolnomularzy i wolnomularek, którzy nie do końca zda-

wali sobie sprawę z tego, który przedmiot jest rudymen-

tarny orazcomoże on oznaczać. Dlatego niektóre loże,

a z czasem i obediencje, zdecydowały się powrócić do

pierwotnego zwyczaju rysowania Obrazu Loży. W Wielkiej

Loży Kultur i Duchowości rysowanie poszczególnych

symboli pierwszego stopnia wzbogacone zostałoo ry-

tualny tekst odczytywany przez wyznaczonych do tego

ocerów i przypominający podstawowe symboliczne

znaczenia masońskich przedmiotów. Czym zatem jest

ten misteryjny rysunek?

CO REPREZENTUJE OBRAZ LOŻY?

braz Loży to symboliczny rysunek lub ezoteryczny

diagram, pewnego rodzaju architektoniczny szkic

lub obraz ikonograczny, wyłożony podczas ceremonii

w samym środku świątyni na Mozaikowym Bruku. Otacza-

ją go trzy lary, które noszą nazwyMądrość, SiłaiPiękno.

Obraz Loży symbolizuje Świątynię Salomona i gurują

na nim – jak już pisałem – podstawowe symbole wol-

nomularskie, nad którymi pracuje się w danym stopniu

w warsztacie. Symbole te wskazują równocześnie na

metodę pracy, którą posługują się wolnomularze i wol-

nomularki w swoim rozwoju osobistym.

Obraz Loży przyjmuje kształt „długiego kwadratu”,

a więc prostokąta składającego się z dwóch kwadratów.

B∴Marc Raymond Larose, nawiązując do symboliki

Świątyni Salomona, uważa, że dolny kwadrat reprezen-

tuje przedsionek i dziedziniec Świątyni, zaś kwadrat

górny – Święty Świętych, do którego wstęp miał jedynie

Arcykapłan.

Bazując na swój sposób na tej symbolice, S∴Mainguy

zwraca uwagę, że sposób, w jaki Obraz jest gracznie

ukonstytuowany, wspomaga proces „wniesieniamyśli”

(fr.élévation de la pensée). A zatem w części dolnej na

Zachodzie widnieją stopnie, po których należy się wspiąć,

aby przejść na Wschód i móc tam ujrzećŚwiatłaiObli-

czeWielkiego Architekta Wszechświata.

Idea ta przywołuje na myśl drabinę ze snu Jakuba opi-

sanego na kartach Biblii Hebrajskiej. Łączyła ona sfery

niebiańskie ze sferami ziemskimi, a po jej szczeblach

wchodziły i schodziły anioły. Ten, który zdołał wspiąć

się na sam szczyt drabiny, ujrzeć mógł podobno samego

JHWH. Nic zatem dziwnego, że w niektórychrytach,

jak na przykład w Rycie Emulation,znajdujemykom-

pletnie inną wizję Obrazu Loży: miejscecentralne

zajmuje na nim drabina w pozycji wertykalnej. Obraz

Loży jawi się wówczasjako pewne wyobrażenie świata,

swoiste masońskieimago mundizapewniające łączność

manifestacji z prazasadą (łac.principium). „Obraz Loży

jakoimago mundi(obraz świata)jest syntezą wszystkich

wizji świata, jakie powstają podczas jego stopniowego

poznawania. Tajemnice zawarte w znakach, słowach

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

i symbolicznych gestach, mają na celu wtajemniczenie

w wiedzę o świecie, zawartą w tym obrazie świata. Tak

więc wszystkie te symbole mają na celu połączenie

nas z ich źródłem” – pisze mason, który podpisuje się

inicjałami E∴R∴.

Niektórzy masonolodzy widzą w Obrazie Loży miniaturę

świątyni i znajdują paralelę między nim a dywanikiem

modlitewnym służącym muzułmanom (arab.sadada) do

ich codziennych modlitw. Świątynia i dywanik wyznaczają

graniceprzestrzeni, którą uznać można za sakralnąna

czas rytualnej praktyki.

Obraz Loży bywa również porównywany do buddyj-

skiej mandali. Choć na pierwszy rzut oka nie sposób

dopatrzyć się jakiegokolwiek bezpośredniego powiązania

między oboma diagramami, można zaryzykować pewne

porównania formalne iezoteryczne. Oba unaoczniają

związek między sferami wyższymi i sferami niższymi.

Oba były wykonywane z materiałów efemerycznych

(Obraz Loży rysowany kredą, mandala wykonana z pia-

sku). Oba diagramy są niszczone na końcu ceremo-

nii. Oba utrwalono w pewnym momencie na trwałym

podkładzie – płótnie. W przeciwieństwie do mandali,

kolorystyka Obrazu Loży nie posiada jednak żadnego

znaczenia. Jego wymiar symboliczny tkwi bowiem

w przedmiotach, które na nim widnieją, nie zaś w ich

kolorach. Wreszcie, co najważniejsze, sięgając po pewne

symboliczne znaczenia, zwróćmy uwagę, że znajdują-

ce się na Obrazie Loży Węgielnica i Cyrkiel obrazują

dwie geometryczne figury, kwadrat i koło. Podobnie

mandala składa się z szeregu kół wpisanych w kwadrat.

Tradycję występujących wspólnie koła i kwadratu, hi-

storyk religii Mircea Eliade ocenia w swoim Traktacie

o historii religii jako „szeroko rozpowszechnioną”. Tak

zaś pisze o samej mandali: „Mandala jest jednocześnie

imago mundi i symbolicznym panteonem. Wtajemni-

czenie neofity polega zasadniczo na wstępowaniu do

poszczególnych stref lub płaszczyzn mandali. Obrzęd

ten można uważać za odpowiednik pradaksziny, dobrze

znanego ceremoniału polegającego na obejściu świą-

tyni lub sakralnego pomnika (stupa), albo na inicjacji

przez rytualne wejście do labiryntu. Utożsamienie

świątyń z mandalą występuje jasno w przypadku Bara-

budur i świątyń indo-tybetańskich wzniesionych pod

wpływem doktryn tantryckich. Wszystkie te budowle

sakralne wyobrażają symbolicznie cały wszechświat:

ich piętra lub tarasy utożsamiają się z «niebiosami»

lub płaszczyznami kosmicznymi. W pewnym sensie

każda z nich odtwarza górę kosmiczną, tzn. uważa się

ją za wzniesioną «w środku świata»”.

Zważmy jeszcze, że podobny motyw występuje w jan-

trach (słowo to oznacza dosłownie w sanskrycie „in-

strument”, „maszynę”, „warsztat”), hinduistycznych

i tantrycznych diagramach rytualnych, które służą do

medytacji i/lub spełniają funkcje inicjacyjne. Występuje

na nich nie tylko symbol koła wpisanego w kwadrat, lecz

także gura trójkąta. Symbolika i wiedza ezoteryczna

Wschodu i Zachodu zdają się zatem na pewnym pozio-

mie zazębiać…

SYMBOLE FIGURUJĄCE

NA OBRAZIE LOŻY

Po tych wszystkich rozważaniach zadajmy sobie py-

tanie: jakie przedmioty (symbole) wolnomularskie

znajdują się na Obrazie Loży ucznia? Rzecz jasna mowa

tu o Obrazie Lóż pracujących w Rycie Szkockim Dawnym

i Uznanym, które są jednak w znacznym stopniu zbliżone

do tych z Rytu Francuskiego. Gdy przeszukamy Internet,

znajdziemy różne obrazy i różne znajdujące się na nich

przedmioty. Niektóre się powtarzają, inne występują

rzadziej. Zajrzyjmy zatem do klasyków Sztuki Królewskiej.

Br∴ Jules Boucher, który opisuje w swojejLa symbolique

maçonniqueObraz Loży ucznia, wyjaśnia: „«Obraz»

ten zawieradwie Kolumnyz Granatamina szczycie, po-

między nimiDrzwi, do których prowadząTrzy Stopnie;

nadnimi znajduje sięMozaikowy Bruk. Widnieją na nim

równieżTrzy Okna,Kamie Nieociosany,Kamie Kubicz-

ny Spiczasty.«Obraz»oplataSznur z Trzema Wzłami,

umieszczone sąna nim jeszczedwa światła – SłoceiKsi-

yc,CyrkieliWgielnica,PioniPoziom,MłotiDłuto,Desk

Krelarsk[…]”.

Tekst Rytu Francuskiego z 1789 roku podaje nieco inną

kompozycje Obrazu. I tak mamy nie trzy, a siedem stopni,

Kolumny zdobione są literami J i B, a w górnej części Obrazu,

w tle za Słońcem i Księżycem widnieją Gwiazdy. Tekst ten

nie podaje, ile węzłów powinien liczyć sznur okrążający

symboliczną świątynię.Guide des maçons écossais, podsta-

wowy katechizm R∴S∴D∴U∴, pokrywający się w znacznym

stopniu zree Distinct Knocks(1760), zawiera rycinę, na

której widnieją trzy stopnie, natomiast sznur otaczający

obraz składa się z siedmiu węzłów. 

Liczba stopni nie jest do końca jasna, różni autorzy podają

bowiem różne liczby. Br∴ Jean-Marie Ragon zgodny jest

z osiemnastowiecznym tekstem, który przywołałem powyżej;

Br∴ Edouard Plantagenet opowiada się za trzema stopniami;

a na rysunku, który zawiera podręcznik, Br∴Oswald Wirth

nie widzimy ani jednego stopnia. Podobny problem napo-

tykamy z węzłami na sznurze… Zwróćmy jeszcze uwagę,

że najstarsze dokumenty, na które się powoływałem, nie

umieszczały na Obrazie Loży Delty Świetlistej. Nie miejsce

i czas jednak na pochylenie się nad tą kwestią w tej chwili.

To problem, na który rzucę nieco światła w dalszych moich

reeksjach.

Cz∴B∴ Dawid Steinkeller

Wielka Loa Kultur i Duchowoci

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

36 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Wszystkim podróżującym po licznych meandrach świata

i zagmatwanych zakamarkach własnego umysłu...

ŻYCIE JEST PODRÓŻĄ













ie wiemy, w jakim stopniu naszym życiem kie-

rują świadomość, podświadomość czy zwykła

intuicja, są to jednak stałe elementy decydujące

o rozwoju i pracy nad sobą, którą podejmujemy wszak na

własne życzenie...

życiu towarzyszą nam różne emocje i wybory. Raz

idziemy do przodu, to znów cofamy się, wątpi-

my, albo ogarnia nas nagły entuzjazm, odkrywamy pasje

i rozmaite zachwyty. Przebywamy chętnie wśród ludzi,

ale bywamy też z różnych powodów samotni. Dosłow-

nie i w przenośni, co czasem ma swoje dobre strony, bo

w samotności jest cisza. A cisza uzdrawia i daje szansę

spojrzenia w siebie głębiej...

oszukujemy wciąż i doświadczamy wszystkiego. Zde-

rzamy się z przeznaczeniem. Umiejętnie korzystamy

z przypadków i darów losu, a także wiedzy czerpanej od

naszych bliskich, nauczycieli, z książek oraz innych mediów.

To one rozbudzają nasze zmysły, intelekt i rodzą myśl –

impuls, który dodaje odwagi i siły do wszelakich zmagań,

a ostatecznie przynosi inspirację i skrzydła, by pofrunąć!

Każdą podróż determinuje niepohamowana ciekawość

świata i niczym nieograniczona wolność. Uleganie urokowi

tego, co doprowadza do dreszczu ekscytacji, wabi i intr-

yguje niezwykłością nieznanego. Pragnienie zanurzenia

się w marzeniach, nastrojach, uczuciach, tęsknotach…

Właśnie ta ciekawość świata nie pozwala wielu ludziom

usiedzieć spokojnie na miejscu – ani w ciszy, bo w głębi

własnego wnętrza świadomość lub nadświadomość bom-

bardowane są głosami, pulsem ziemi, tej nieznanej, gotowej

ukazać urodę, ale także czasem odarte z wszelkich uczuć

okrucieństwo. Buduje i prowokuje wyobraźnię, która nie po-

zwala spać po nocach, burzy spokój, pozbawia duchowego

komfortu, aż ostatecznie staje się lozoą życia! Pcha całą

mocą do zaspokojenia ciekawości zjawisk, ludzi, przyrody

i otoczenia. Ale uczy zarazem odporności na trudy podróży!

Ta ogromna siła rodzi potrzebę zgłębiania wiedzy na temat

wszystkiego, co dostrzegamy przez własne otwarcie i czego

nie widzimy, bo nadal pozostaje tajemnicą...

odróż to zazwyczaj wielka i cudowna przygoda, po-

trzeba nowych doświadczeń, nauka, badanie, pozna-

wanie nowych widnokręgów, poszerzanie horyzontów,

poszukiwanie nowych dróg, odkryć, duchowych celów.

To ciągły niepokój i wieczna tęsknota, marzenia i aspi-

racje, pobudzona wyobraźnia, duchowe posuwanie się

naprzód. Lecz czasem połączona jest z prawdziwą walką

o przetrwanie w drodze na własne szczyty, nasze swoiste

Everesty. Bywa bitwą toczoną z własnymi słabościami

i ograniczeniami, zagrożeniami, które trzeba pokonać, by

dalej piąć się w górę, nawet gdy brakuje już sił, wytrwałości

czy zwykłej motywacji do osiągnięcia celu tak zycznego,

jak i duchowego...

To nieustanne poszukiwanie własnego JA, próba

oczyszczenia, daremna ucieczka od siebie, bo myśl w po-

dróży raczej się nie odmienia. Iluż to śmiałków podczas

rozmaitych wypraw zmagało się z przeciwnościami losu

i przyrody w poszukiwaniu prawdy jak kamienia lozocz-

nego, Ziemi Obiecanej, Świętego Graala... Czy ją odnaleźli?

Nie wiadomo... Wielu powróciło z poczuciem tryumfu, inni

pozostali gdzieś na zawsze i wszelki ślad po nich zaginął.

Naturalne wobec tego wydaje się odniesienie do pewnej

metazyki, tajemnicy życia, respektu do jego bezwzględnej

wartości. Życia, którym nie może kierować brawura, bo

tylko w obliczu jego utraty można przekonać się, jak jest

cenne. Dlatego warto nauczyć się wielkiej pokory w mi-

erzeniu się z boskimi siłami natury, z którymi wszak nie

warto rywalizować...

Podróże bywają rozmaite. W ujęciu lozocznym po-

dróż może być wędrówką duszy do innego świata celem

inkarnacji – ponownego wcielenia (jak mówi np. Ty-

betańska Księga Umarłych), pośmiertnym zejściem do

piekieł i świata podziemnego, do źródeł i korzeni oraz

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

podświadomości – przyczyn postępowa-

nia. Ale może być również sentymentalna

i całkiem rzeczywista dookoła świata, albo

na księżyc, w inne czasy i przestrzenie.

A w odniesieniu do wolnomularstwa

i podróży inicjacyjnych – może być od-

bywaniem poszczególnych etapów prób,

którym jest poddawany adept w rytuałach

wtajemniczenia.

Każda obrana przez człowieka droga

może być łatwa albo trudna, a sto-

pień trudności poniekąd zależy od nas

samych i naszego nastawienia oraz stawia-

nych sobie wyzwań. Tu nie daje się nicze-

go generalizować, a zwłaszcza tam, gdzie

jest potrzebny wysiłek – nie tylko zyczny,

ale też intelektualny. Żyć to znaczy myśleć!

Czujemy to, wchodząc choćby w obszary pogłębionej nauki,

poznawania innych kultur, religii i obyczajów, które często

mieszają się, ulegają wzajemnym wpływom i szerokiemu

rozprzestrzenianiu się idei albo wręcz przeciwnie – izolują

się, tworząc bariery nie do przebycia.

Bo jak na przykład porównać pielgrzymkę tybetańskich

pątników podążających do świętych miejsc, pokonujących

przeogromne dystanse długością swojego ciała i nietrak-

tujących tego niewiarygodnego zycznego wysiłku by-

najmniej jako pokuty, a jedynie jako realizację wcześniej

podjętych ślubów, z większością turystów tak zwanego

„cywilizowanego świata”, pragnących przemieszczać się

sprawnie, komfortowo, bez wysiłku i jak najszybciej?

Wędrówka przez odmienne, rozległe krainy pokazuje jed-

nocześnie zaskakującą ich spójność przez zamieszkujących

je ludzi i istniejące obok siebie religie i lozoe. Bo tam,

gdzie panują miłość i tolerancja, trwają wartości, tradycje

i pamięć przodków, można zrobić użytek z nabytej wiedzy

i doświadczenia w drodze przemian w sobie i na zewnątrz,

odkrywając jednocześnie wielką prawdę o życiu!

Podróże pokazują nadzwyczaj często, że to nie pęd za

komercją i konsumpcjonizmem, a życie w zgodzie

z naturą i jej odwiecznymi prawami wytyczają człowiekowi

drogę ku pięknu, równowadze i pozamaterialnym wartoś-

ciom. To one ostatecznie wygrywają w tym niekończącym

się wyścigu do upragnionego celu, jakim jest prawdzi-

we szczęście płynące z harmonii istnienia. Czy wobec

tego trwająca od wieków harmonia i symbioza różnych

elementów natury ma swoiste wytłumaczenie i głęboką

myśl opartą o taoistyczną lozoę, z której wywodzi swój

początek? Nie sposób obejść się bez potrzeby zrozumienia

pewnych stałych pojęć związanych z tą lozoą drogi życia

kosmicznej doskonałości – „Drogi, którą Niebo odcisnęło

w sercu człowieka”.

Podczas podróży odczuwamy często pewne szczególne

związki ze światem. Jesteśmy w jego środku, a świat

wewnętrzny i zewnętrzny zlewają się ze sobą. Można

byłoby to nazwać pielgrzymką duszy, drogą Boga – światła

i ciemności, pragnienia wewnętrznej zmiany, wędrówką

symbolizującą intensywną, ryzykowną drogę życia, sa-

modzielny krok w dążeniu do celu po drodze naznaczonej

przeszkodami.

Życie wydaje się być zatem podróżą do Źródła osobi-

stej mocy, poczuciem własnej potęgi, wzbudzeniem

inspiracji i kreatywności. I każdemu przynosi dokładnie

to, czego w danym momencie życia najbardziej potrzebuje.

Budzi poczucie więzi, solidarności i wspólnoty z innymi.

Przynosi ogromne pokłady radości i entuzjazmu oraz tej

specycznej lekkości serca, optymizmu, spokoju ducha

i poczucia spełnienia, jeśli dokonało się właściwego wyboru

drogi. Życie staje wówczas się bogatsze. Czyż może być coś

bardziej wspaniałego i inspirującego niż świat bez agresji,

lęku przed obcym i nieznanym, doznanie doskonałego

piękna i uczucia prawdziwej wolności? Wędrowanie śla-

dami znanych podróżników, przewodników duchowych,

a jeszcze lepiej odkrywanie i podążanie niezbadanymi

ścieżkami własnego umysłu w poszukiwaniu tego, co

często zagubione, a jednak wciąż tak żywe w naszej lub

cudzej pamięci?

Dla każdego marzyciela podróż to nie tylko cudowne

doznania i odkrycia, to także codzienne mierzenie się

ze swoimi słabościami w pokonywaniu trudów obranej

drogi, ale nagroda, jaką otrzyma on na koniec jest wielka,

nieoceniona i ponadczasowa!

„Tylko podróż jest życiem,

tak jak i odwrotnie życie jest podróżą”.

Jean Paul

S∴ XY

Deska wygłoszona podczas prac Sz∴L∴ Prometea na

Wsch∴ Warszawy w roku masoskim 2017/2018.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

38 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

rystoteles zaliczył ją do cnót, po

czym podzielił na kilka rodza-

jów. Wykaz otwiera przyjaźń

idealna, czyli wartość sama w sobie,

dalej umiejscowione są te spełniające

cele przyjemności czy użyteczności.

Zauważona w Biblii. Socjologia dorzu-

ca wspólnego wroga wzmacniającego

więzi – braterstwo broni. Na podob-

nych zasadach, lecz bez wojny, budują

się przyjaźnie w grupach ratowników,

sportowców, gdzie zaufanie i lojalność

odgrywają niebagatelną rolę. Poma-

ga w małżeństwie, uważanym przez

dowcipnisiów za sport ekstremalny.

Podobnie w rodzinie, zwłaszcza dalszej.

Nie wystarczy otworzyć drz-

wi i zaprosić przyjaźń. Trzeba ją

pielęgnować. Zrozumieć, że obowiązuje

w niej zasada równości/wzajemności

i całkowity brak zależności. Szacunek

dla cudzych decyzji i uczuć, wierność,

brak ocen.

Mądry przyjaciel nie jest sędzią ani

krytykiem. Jest świadkiem życia. Ro-

zumie, wspiera, nie narzuca decyzji

i własnych wizji. Nie jest przyjaźnią

zależność pomiędzy dającym ją

i biorącym. Pomiędzy kiepskim

władcą a złym sługą. Miejsce szczerości

i wzajemności zajmują pochlebstwa.

Władca nie zostanie zraniony, ale

przyczyną tegoż nie będzie zrozumienie

i delikatność uczuć, a jedynie strach,

że „przyjaciel/władca” się odwróci,

skieruje uwagę na kogoś innego,

uleglejszego, piękniej klaszczącego,

wyraźniej się identykującego. Dla

władcy pozbycie się niewolników jest

utratą przewagi, wartości bardziej am-

bicjonalnej niż potrzebnej. Dla sługi

– oderwaniem od cudzych przekonań

uznanych za własne, pozbawieniem

oparcia, wyjściem z blasku cudzej

chwały, odejściem w cień. Przyjaźń to

jeszcze, czy tylko, zależność od iluzo-

rycznej wielkości władcy? Toksyczna

niby-przyjaźń?

Zapodziała się wzajemność i wolność.

Zostało odbicie w lustrze, które może

zmienić właściwości, stać się krzywym

zwierciadłem pokracznie odbijającym

obydwie postaci. Jednako wykrzywiony

władca jak błazen.

rawdziwa przyjaźń umie dać

odpór ambicjom, egoizmowi,

własnym korzyściom. Wspólne cele,

podobne ideały i dążenia realizowane

w grupie umacniają więzi. Przyjaźń

bywa silniejsza od powiązań rodzin-

nych. Niegenetyczne pokrewieństwo.

Braterstwo bez wspólnoty krwi. Zdra-

da emocjonalna, brak dyskrecji czy

wierności, nadmiar ocen, zbędne

moralizatorstwo – nadrywają więzi.

Zerwaną nić trudno związać. Po-

zostanie cień nieufności, niewiary;

podejrzenie, że ktoś niepotrzebnie

obdarzony zaufaniem znów złamie

zasady. Niepewność boli. Trudno za-

ufać kolejny raz. Gdy rozum mówi,

że będzie dobrze, serce i emocje się

buntują lub odwrotnie – serce i emocje

usypiają rozum. Historia bractw ta-

jemnych przypomina, że ceną bywało

życie własne lub cudze.

Czy w obecnym, rozpędzonym

świecie, pełnym podziałów, racji,

oczekiwań i żądań, jest miejsce dla bez-

interesownej przyjaźni? Przyjaźń jak

miłość wymaga uważności. Wsparcia

w wychodzeniu z dołów, nigdy kopania

nowych. Równości zamiast zależności.

Mądrej szczerości i ogromu szacunku.

Pamięci, że nie tylko my wybieramy,

jesteśmy również wybrańcami. Nic

jednostronnego, nic narzuconego. Nie

istnieje jedna dusza/rozum w dwóch

ciałach. Jesteśmy oddzielnymi by-

tami. Największym podarkiem, jaki

można dać drugiemu człowiekowi, jest

życzliwa obecność. Jesteś/jestem, kiedy

jest źle i kiedy świat się śmieje. Zawsze,

gdy ktoś z dwojga lub grupy poczuje

potrzebę kontaktu. Tylko tyle i aż

tyle. Wierność, lojalność, braterstwo

stają się oczywistością, gdy podstawą

jest przyjaźń. Lata bez kontaktu, bez

wymiany myśli niewiele zmieniają.

Nie ma znaczenia różnica wieku, płci,

stanu posiadania. Wobec siły przyjaźni

bezradne bywają ideologie i religie.

Braterstwo, które zadziwia i zdumiewa,

a przecież istnieje.

Mały Książę spotyka lisa... świat

pięknieje, w sercu znów lato i dziecięca

niewinność. #

NOTATKI NA ŁUPINCE ORZECHA

PRZYJAŹŃ,

PREZENT I USTAWICZNA PRACA

T E O D O R A M A  C Z A K  C I E M I E N G A









W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

NA WIECZNYM WSCHODZIE

PAMIĘCI

MIROSŁAWA MALCHARKA









irosław Malcharek urodził się 25 grudnia 1932

roku w Ożarowie. Po ukończeniu warszawskiego

liceum im. Rejtana studiował na znanej uczelni

technicznej im. Wawelberga i Rotwanda, ale studiów nie

ukończył. Pracował etatowo jako kartograf w Wojskowym

Instytucie Geogracznym, następnie przez wiele lat gościł

w charakterze graka-edytora i felietonisty w czasopismach

„Współczesność”, „Miesięcznik Literacki” i „Literatura na

Świecie”. Ostatnio społecznie pracował jako stały felie-

tonista graczny w „Studiu Opinii”. Należał do Związku

Literatów Polskich.

Jest autorem kilku książek dla młodzieży i dorosłych oraz,

wspólnie z br∴ Jerzym Siewierskim, Ilustrowanej Historii

Masonerii (wydanej w 2002 roku). Wydał także Kota

Leonarda – rzecz o Leonardzie da Vinci (dla dorosłych).

Przygotował do wydania: Opus Dei – Opus Diaboli, Maga

Sdziwoja przypadki, Histori masonerii inkaustem spisan,

jednakże książki te z różnych powodów nie zostały do tej

pory wydane. Pozostawił także stuegzemplarzowe imi-

tacje starodruków, liczne komiksy dla dzieci: „Fistaszki”

i „Mafaldy” oraz „Tarzany”.

Mirosław Malcharek był wolnomularzem. Przyjął imię

zakonne Marek Lach. Do wolnomularstwa został inicjowa-

ny 4 lutego 1995 roku, w Rycie Francuskim, w loży Wol-

ność Przywrócona, która wówczas należała do Wielkiego

Wschodu Francji. Stopień czeladnika otrzymał 18 maja

1996 roku. Na stopień mistrza został podniesiony 9 lutego

1997 roku. Był jednym z założycieli Wielkiego Wschodu

Polski. W Wolności Przywróconej bracia powierzyli mu

młotek Czcigodnego Mistrza, a po zakończonej kadencji

otrzymał tytuł Honorowego Czcigodnego Mistrza. W 2009

roku złożył dymisję w Wielkim Wschodzie Polski i 15

maja 2010 roku aliował się w loży Ignacy Paderewski na

Wschodzie Poznania, pracującej pod auspicjami Wielkiego

Wschodu Francji. Po zgaszeniu wolnomularskiego światła

tej loży (uśpieniu), brat Mirosław przeszedł 10 listopada

2011 roku do warszawskiej loży Kultura, gdzie objął urząd

Mówcy. W ostatnich latach życia był bardzo aktywnym

wolnomularzem. W loży Doskonałości Sokrates otrzymał

Pierwszy Porządek Rytu Francuskiego. Pomimo choroby

zaangażował się w budowanie

nowej obediencji – Wielkiego

Wschodu Rzeczypospolitej

Polskiej, której do ostatnich

swoich dni pozostawał akt-

ywnym członkiem. Odszedł

do Wieczystej Loży 6 maja

2018 roku.

Br∴ Waldemar Gniadek

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

40 NA WIECZNYM WSCHODZIE

PAMIĘCI PIOTRA

KUNCEWICZA













związkach z masonerią na tablicy nie ma

mowy, także w ocjalnych wystąpieniach

obecni przy odsłonięciu wolnomularze

byli bardzo dyskretni, mówiąc o „jednym ze stowa-

rzyszeń lozocznych” lub nawet bez wspominania

żadnego z nich... Bombę odbezpieczył natomiast

literat i krytyk Leszek Żuliński, opowiadając ze

swadą, jak Piotr chciał go do masonów wciągnąć,

ale mu nie wyszło... Ciekawie było obserwować

reakcje obecnych, wśród których pewnie co drugi to

był mason lub masonka (z obediencji liberalnych).

Widzieliśmy zatem obecnego i jednego z byłych

Wielkich Mistrzów Wielkiego Wschodu Polski, byli

najwyżsi dostojnicy Międzynarodowego Zakonu

Le Droit Humain, wolnomularki z lóż polskich

Wielkiej Żeńskiej Loży Francji oraz bracia z Wiel-

kiego Wschodu RP.

Podeszłam do Leszka Żulińskiego i spytałam,

dlaczego nie wstąpił wówczas do masonerii.

Literat i krytyk z uśmiechem odrzekł, że był

chyba na to za młody duchem, nie dorastał. –

Masoneria to historia, to wielkie idee i tradycja,

có ja… Spytał, jaka jest obecna kondycja tej

dyskretnej organizacji. Zdziwił się, gdy usłyszał,

że do wolnomularstwa garnie się młode pokolenie.

Był pewien, że masoneria odchodzi w cień, wraz

z odejściem tuzów w rodzaju Piotra Kuncewicza.

Życzył powodzenia.

MDW

Słowo „Europa” od niepamiętnych czasów nie jest uczuciowo obojętne. Oznacza naukę,

ogładę, sztukę, zdrowy rozsądek, umiar, czyli kulturę i cywilizację. Być Europejczykiem

znaczyło zawsze być człowiekiem wielostronnie kulturalnym. […] „Europejczyk” był

ideałem, kwintesencją zalet, wyrastającym ponad przeciętną. Być może sądzimy tak,

ponieważ sami jesteśmy mieszkańcami Europy.

Piotr Kuncewicz



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

NA WIECZNYM WSCHODZIE

iotr Kuncewicz, wielki eru-

dyta, człowiek niezwykłej

przenikliwości i olbrzymiej

wiedzy. Pisarz, baczny obserwator.

Nie ma go już 11 lat, a jakby był wciąż

wokół nas. Miałem zaszczyt spotkać

go w jednym ze stowarzyszeń, gdzie

dużo dyskutowaliśmy na temat Euro-

py, praw człowieka, pojęcia wolności,

godności i tolerancji. Rozmawialiśmy

o sposobach bezkoniktowego róż-

nienia się. Jako wskazówkę pamiętam

jego wypowiedź, że do tego potrzeba,

żeby każde szeroko otwarte drzwi

miały wysoki próg zasad i wartości.

Dziś uważam, że przemyślana przez

Piotra zasada z małymi zmianami po-

winna dotyczyć wielu dziedzin życia

społecznego i politycznego. Piotr,

którego znałem, był wzorem człowieka

stojącego ponad podziałami, który

łączył, wzmacniał, bogacił poprzez

swoją wiedzę, doświadczenie i sposób

widzenia rzeczywistości. Rozmowy

z nim były dla mnie tak ważne, że

robiłem z nich w kalendarzu krótkie

notatki. Dziś czytam je i ponownie

doceniam jego mądrość. Mówił:

„Tomku, nie patrz na małość konkret-

nego człowieka, bo nie dostrzeżesz

wielkości człowieczeństwa”.

W innej rozmowie o dewizie

WOLNOŚĆ, RÓWNOŚĆ, BT-

ERSTWO powiedział, że zagrożeniem

dla niej nie są wrogowie, tylko

zwolennicy, którzy powtarzając ją

jak mantrę, przy każdej okazji robią

z niej wydmuszkę, hasło nieniosące

już za sobą realnych, przemyślanych

wartości.

Byłem trzy lata temu na

międzynarodowej konferencji eu-

ropejskiej poświęconej koegzystencji

w różnorodności, jeszcze przed za-

lewem Europy przez falę uchodźców.

Wygłosiłem tam swoją tezę, że to nie

islam i fanatyzm jest największym

zagrożeniem Europy, tylko sama Euro-

pa, która nie potra zdeniować swojej

tożsamości, zaoferować fundamen-

talnych wartości, które ją stwarzają.

Rozmyte wartości w powodzi haseł,

brak właśnie tej formuły, którą Piotr

sformułował; formuły szeroko ot-

wartych drzwi, ale wysokiego progu

przestrzeganych wspólnych zasad

wynikających z fundamentu Europy.

Rozglądając się wokół dziś, jeszc-

ze bardziej widzę Piotra jako wiz-

jonera. Jego książki powinny być

obowiązkową lekturą każdego in-

telektualisty europejskiego, chcącego

zrozumieć współczesną rzeczywistość.

Szczególnie te o dziejach narodu

żydowskiego: Goj patrzy na yda.

Dzieje braterstwa i nienawici od Abra-

hama po współczesno czy Legenda

Europy, które kształtowały się poprzez

kulturę, historię, idee i literaturę.

Moje spotkanie z Piotrem miało

wszelkie cechy prastarego układu

Mistrz i Uczeń. Jestem bardzo dumny,

że mogłem być Uczniem takiego Mis-

trza #

MISTRZ I UCZEŃ

SŁOWATOMASZA SZMAGIERA



 

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

42 W WIECIE PROFASKIM

MASONIKA W KĘTRZYŃSKIM MUZEUM

maja br. w Kętrzynie odbyła się prelekcja

o wolnomularstwie wygłoszona przez br∴

Wojciecha Mościbrodzkiego, członka In-

stytutu Sztuka Królewska w Polsce, której towarzyszyła

wystawa masoników – zarówno ze zbiorów Muzeum, jak

i obediencyjnych (WWRP) oraz prywatnych. Frekwencja

dopisała, przybyło ok. 80 osób, co jak na stosunkowo

lokalne wydarzenie wydaje się w pełni satysfakcjonujące.

Zaprezentowano blisko 20 fartuszków różnych stopni,

szarfy ocerskie, elementy wyposażenia loży, książki po-

święcone wolnomularstwu, najróżniejsze bijou, szpady oraz

tablice informacyjne. Po prelekcji br∴ Wojciech udzielił

krótkiego wywiadu lokalnej telewizji, w którym opowie-

dział m.in. o działalności lóż masońskich w naszym kraju.

Jest prawdopodobne, że po wakacjach nastąpi powtórka

z imprezy. wm Wywiad dla lokalnej telewizji

Ekspozycja

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

A N T Y M A S O N I C A

SPISKI, SPISKI, SPISKI…

ANTYMASOŃSKA KOMÓRKA EPISKOPATU POLSKI (1946–1952) 







AUTOR WP, RED.

siążka ma charakter histo-

ryczny, stąd pytanie jednego

z uczestników spotkania, czy

podobna komórka tkwi w polskim

Kościele i dzisiaj, pozostało bez odpo-

wiedzi. Na Czytelników tego obszer-

nego dzieła – 430 stron – czeka solidna

porcja lektury krążącej wokół spisków,

podwójnych agentów, teczek, fobii,

urojeń i fantasmagorii. W sumie wielce

interesujący obraz antymasońskich

obsesji tak Służby Bezpieczeństwa,

jak i Kościoła.

Podobnego zdania jest autor wstępu

do książki, znany z łamów „Wolno-

mularza Polskiego” dr Norbert Wój-

towicz, który podkreśla, że „jest to

książka z premedytacją poświęcona

pewnemu stereotypowi wolnomu-

larstwa i wolnomularzy. […] kon-

centruje się na tym, jak postrzegano

masona jakie na ten temat formu-

łowano poglądy i z czym środowi-

sku temu (narodowo-katolickiemu)

kojarzyło się słowo masoneria.

[…] Za przykład tego, jak potocznie

rozpoznawano masonów, niech

posłużą słowa, które zapisał Kazimierz

Szwarcenberg-Czerny w liście do ks.

Wacława Jezuska, kiedy wskazywał,

że w Polsce przedwojennej każdego,

kto w piątek zajadał bułkę z szynką,

posądzano – mając taki dowód w ręku

– o przynależność lożową”.

Kończąc swoją książkę, Tomasz

Krok konkluduje, że „siłą napędową

komórki były więc teorie spiskowe

– najprawdopodobniej wynikają-

ce z traumatycznych przeżyć oraz

strachu przed niewidzialnym, zmi-

tologizowanym zagrożeniem, przed

nieznanym, wynikłym z wpły-

wów i mechanizmów zimnowojennej

propagandy. Ta zaś oddziaływała na

młodych i naiwnych działaczy katoli-

ckich, których spiskowa wizja świata

miała wpływ na reprezentantów pol-

skiego episkopatu”.

Wys.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

44 W STRON EZOTERYKI

FASZYZM A EZOTERYZM W POLSCE

Loża Rycerzy Ducha

w Hucie Królewskiej

Z B I G N I E W Ł A G O S Z









wiązki ezoteryki z faszyzmem – zwłaszcza nie-

mieckim – od kilkunastu lat są kanwą rzetelnych

studiów naukowych. Pozycje: Okultystyczne ródła

nazizmu N. Goddrick-Clarke’a, Between Occultism and Na-

zism. Anthroposophy and the Politics of Race in the Fascist Era

P. Staudenmaiera, Hitler’s Monsters. A Supernatural History

of the ird Reich E. Kurlandera czy Vril. Eine okkulte Urkra

in eosophie und esoterischem Neonazismus to tylko nie-

które z najważniejszych pozycji z tej tematyki w ostatnim

czasie. Jak zauważa Tomasz Krok: „[d]wie najważniejsze

kwestie, najdobitniej ukazują związki nazistowskich Nie-

miec z ariozoą, okultyzmem oraz ezoteryzmem. Pierwsza

z nich – Towarzystwo ule, któremu partia nazistowska

zawdzięczała podstawę ideologiczną, symbol w postaci

swastyki, gazetę o ważnym znaczeniu propagandowym,

a także niezbędne środki nansowe. Druga, patronat,

jaki objął Reichsführer SS nad okultystą Karlem Marią

Wiliguem, ukazująca obłęd, którym kierowała się de

facto druga najważniejsza osoba w III Rzeszy”. Sam Adolf

Hitler, pomimo tępienia wszelkich zakonów magicznych

i okultystów u szczytu swej politycznej kariery, tak na jej

początku, jak i u jej kresu (tym samym kresu swego życia)

szukał odpowiedzi na temat swego losu w astrologicznych

przepowiedniach i wróżbach

, a jego związki z ezoterycz-

nym Towarzystwem ule są bezsprzeczne.

Niezwykle w tym kontekście jawi się Polskie Towar-

zystwo Okultystyczno-Filozoczne – Loża Rycerzy Du-

cha, powstałe w Hucie Królewskiej (obecnie Chorzów)

w roku 1923, pod prezesurą Józefa Kowala-Lipińskiego

(1901–?). Ów Kowal-Lipiński to założyciel Radykalnego

Ruchu Uzdrowienia, organizacji skupiającej u szczytu

swej popularności 5500 członków, działającej głównie

na Śląsku, ale również w województwach łódzkim, kra-

kowskim i poznańskim. RRU zaliczany jest do grona



W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

N A D E S Ł A N E

grup faszystowskich i narodowo-

socjalistycznych

. Na pytanie, czym

jest „Loża Rycerzy Ducha”, ulotka

organizacyjna informowała:

„Loża Rycerzy Ducha” jest

poufną (co do znaku i ceremonii)

okultystyczną męską organizacją

która:

1. Wszystkich duchowo dojrzal-

szych, bez względu na stan, zawód

i przekonanie partyjne, organizuje,

ażeby ich zaprowa dzić na drogę

wąską, lecz prawą, a ochronić od

drogi szero kiej, która do przepaści

duchowej prowadzi.

2. Wszystkich chrześcijan zwolen-

ników okultystycznych, spiritu-

alistycznych nauk w jedną silną

organizację łączy.

3. Swych członków wiąże węzłem

przyjacielskim, otacza braterską miłością i stara się stopnio-

wo zaprowadzić do mistrzostwa.

atomiast w „Regule Rycerzy Ducha” odnajdujemy

między innymi takie zapisy: „Oddawaj cześć naj-

większemu budowniczemu świata! – Miłuj bliźniego

twego! – Nie czyń nic złego! – Myśl i czyń dobrze! –

Nie zważaj na mowy ludzi! – Najlepsze oddawanie czci

największemu budowniczemu świata polega na wypeł-

nianiu cnót i należytem wychowaniu się. Czyń dobrze

z miłości ku dobru. – Twoja dusza niechaj zawsze czystą

będzie, abyś w każdej chwili był gotowym stanąć przed

największym budowni czym, to jest Bogiem! – Kochaj

dobrych, żałuj słabych, unikaj złych; jednakowoż nie

potępiaj nikogo! – Z twymi przełożonymi mów poważ-

nie, mądrze z równymi, szczerze z przy jaciółmi, łagodnie

z maluczkimi i miłości pełen z ubogimi! – Nie pochle-

biaj Twemu bratu, bo to jest zdradą! – O ile Tobie brat

pochlebia, obawiaj się, że Cię zdradzi. Słuchaj zawsze

głosu Twego sumienia! – Bądź ojcem ubogich! – Szanuj

każdego podróżnego brata, pomagaj mu, a jego osoba

niechaj będzie Tobie świętą! – Unikaj sporów, oddalaj

od innych prze śladowania! – Czyń zawsze tak, aby prawo

po Twej stronie się znajdowało! – Poważaj kobiety! –

Nie pogardzaj ich słabościami i raczej zgiń, aniżeli byś

miał jaką niewiastę zbezcześcić! O ile Cię Bóg obdarzy

synem, bądź dla niego podobizną boskości! – Staraj się,

ażeby Twój syn do roku dziesiątego Ciebie się bał, do

dwudziestego miłował, a do śmierci poważał. – Do roku

dziesiątego bądź dla syna Twego panem, do dwudzie stego

ojcem, a do śmierci przyjacielem. Z wszelkich sił staraj

się Twemu synowi dać dobre pod-

stawy! – Niechaj Twój syn będzie

raczej uczciwym aniżeli zręcznym

mężem! – Pamiętaj, iż nie Twój

zawód, lecz sposób jego spełniania

ciebie podnosi! – Czytaj i korzystaj;

patrz i naśladuj; rozważaj i pracuj!

– Czyń wszystko dla dobra ogółu!

Pracować dla dobra ogółu to znaczy

dla siebie pracować! – Bądź z wszy-

stkiego zadowolonym! – Ciesz się

ze sprawiedliwości! – Cierp bez

narzekania! – Wypełniaj najsumien-

niej obowiązki rycerskie. Działalno-

ści ludzi nie oceniaj lekkomyślnie!

– Najwyższemu budowniczemu,

który serca przenika, należy ta

ocena!”.

rzeprowadzona kwerenda wy-

kazała, iż wielu członków Loży

stanowili martyniści z grupy Czesława Czyńskiego. Loża

musiała działać dość prężnie, skoro już w roku jej założenia

została zaatakowana w artykułach rodzącego się właśnie

„Gościa Niedzielnego”. Działalność LRD piętnowana

była również w specjalnym referacie podczas Zjazdu Ka-

tolickiego, a Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach

w zbiorze „Sekty” (vol. 2, 1931–1949), zgromadziło wiele

dokumentów świadczących o ogromnym zainteresowaniu

Kościoła katolickiego tym ugrupowaniem.

* * *

aka działalność odbywała się w omawianej loży? Jakie po-

stacie do niej należały? Jaki wreszcie był kontekst działań

rodzimego faszysty Kowala-Lipińskiego w łonie ugrupo-

wania i czy można mówić o konotacjach faszyzmu z ezote-

ryką w międzywojennej Polsce? Na te i inne pytania będę

się starał odpowiedzieć

w najnowszym nume-

rze „Hermaionu”. Bada-

nia powyższe prowadzę

w ramach programu

Ministra Nauki i Szkol-

nictwa Wyższego pod na-

zwą „Narodowy Program

Rozwoju Humanistyki”

w latach 2016–2019:

Kultura polska wobec

zachodniej lozoi ezo-

terycznej w latach 1890–

1939 (0186/NPRH4/

H2b/83/2016). #

1. F. King, Szatan i swastyka. Okultyzm w partii nazistowskiej, Poznań 1996, s. 288.

2. J. Tomasiewicz, Rewolucja narodowa. Nacjonalistyczne koncepcje rewolucji społecznej w Drugiej Rzeczpospolitej, Warszawa 2013, s. 190.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

46 W N A S T  P N Y M N U M E R Z E

25 LAT MINĘŁO

JAK JEDEN DZIEŃ

∴ MIROSŁAWY DOŁĘGOWSKIEJ-WYSOCKIEJ

∴ TADEUSZEM CEGIELSKIM

Tadeuszu – co w tej chwili jest dla Ciebie najciekawsze

w naszym ruchu? O czym szczególnie chciałbyś

powiedzieć Czytelnikom „Wolnomularza Polskiego”?

–… że młodniejemy. Nie ma tygodnia, bym nie miał

zapytań, telefonów, mejli od młodych ludzi, wykształco-

nych i otwartych na świat, o masonerię. Jest to dla mnie

wyraźny trend. I to mnie bardzo cieszy. Chcę podkreślić

także umiędzynarodowienie polskiego wolnomularstwa,

solidne oparcie w jego europejskich i światowych struk-

turach. Nie ma nawet co porównywać z tym, co dzieje

się obecnie do czasów międzywojennych. Oczywiście,

przyczynia się do tego i globalizacja, i Internet, ale nie

tylko – polskie wolnomularstwo jest mocnym ogniwem

całości. To także ogromnie satysfakcjonuje. Cieszy mnie

także, że bardzo osłabł nurt antymasoński: pełen fobii,

zjadliwy, mało intelektualny. Nie ma on dziś nic nowego do

zaproponowania. Myślę, że jako zajawka naszej rozmowy

to Mirko wystarczy. 

• Bogumił Woźniakowski, Ćwierć wieku „Wolnomularza Polskiego”, szkic z historii prasy

masońskiej w Polsce.

• Rozważania na temat Wolności w wolnomularstwie – deski z prac Sz∴ L∴ Atanor na

Wsch∴ Warszawy (WWP) i Sz∴L∴ Gaja Aeterna na Wsch∴ Warszawy (WŻLF).

• Z dziejów wolnomularstwa w Hiszpanii – I odcinek rozważań Br∴Franza Salomona z

Sz∴L∴ Wolność Przywrócona (WWP).

• Tadeusz Kotarbiński i jego etyka niezależna. Czy jest potrzebna wolnomularzom?

• Wojciech Gołębiewski, Strach.

• Wspomnienia Czytelników, reminiscencje z lektury „Wolnomularza Polskiego” od numeru

Sygnalnego po ostatni. 

A poza tym:

W O L N O M U L A R Z P O L S K I L A T O 2 0 1 8 • N U M E R 7 5

PRENUMERATA



 

WOLNOMULARZPOLSKI.COM

 

3 

4 

Agencja Wydawniczo-Promocyjna OPOKA

  

UWAGA! MOŻESZ TEŻ KUPIĆ NUMERY ARCHIWALNE

4 kolejne wydania

70 zł 

lub 90 zł 





ZADZWOŃ:



NAPISZ:





1993 – 2018

WOLNOMULARZ POLSKI MA

25 LAT

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

W NUMERZE

Lato 2012

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

autor obrazu Br .`. Eduard Schmidt-Zorner

• Masoński ekumenizm . . . . . str. 3

• Powstał Instytut „Sztuka Królewska w Polsce”. . . . . . str. 5• Spotkanie z czytelnikami „Wolnomularza Polskiego”. . . . . . . . . . . . . . . . str. 6• Rozmowy niedokończone w Babilonie. . . . . . . . . . . . . . . str. 7• Czym będzie loża Witelon?. . . . . . . . . . . str. 10• Kuncewicz u Struga . . . . . str. 13• Masoni na Titanicu . . . . . str. 15• Rozmowa z Alain-Noelem

Dubartem, Wielkim Mistrzem Wielkiej Loży Francji. . . . str. 16• Czy Marek Aureliusz był wolnomularzem . . . . . . . . str. 24• Fotel masona odnaleziony w Gdańsku . . . . . . . . . . . . . str. 32• T.W. „Karol” donosi na krakowskich masonów . . str. 34• Charles Dickens, Kolacja u wolnomularzy. . . . . . . . . str. 41• „Koko Euro spoko” – to masońska robota . . . . . str. 46

W NUMERZE

Zima 2012/13

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

Most Worshipful Grand Lodge of Japan

• Adam W. Wysocki o masońskim

uniwersalizmie . . . . . . . . . . . str. 3

• Marc Henry o odbudowie

ideału współpracy . . . . . . . . str. 6

• J. Kessler, rabin w fartuszku . str. 8

• Catherine Naltet, nowa

Wielka Mistrzyni GLFF . . . str. 11

• Masonki w Belgii . . . . . . . str. 12

• Pod tym obrazem zginął

Narutowicz . . . . . . . . . . . . str. 17

• Wolność i tolerancja . . . . str. 20

• Janusza Korczaka droga do

wolnomularstwa. . . . . . . . str. 26

• Okruchy wolnomularskiego

żywota . . . . . . . . . . . . . . . . str. 31

• Bolesław Prus, Cienie . . . str. 36

• Szermierka kropidłem . . str. 39

• Na tropach spisku żydowsko-

masońskiego. . . . . . . . . . . str. 42

• 275 lat masonerii

w Niemczech . . . . . . . . . . str. 44

• Książka z duszą. . . . . . . . . str. 46

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

Masoni i konstytucja ....................s. 3

300 lat masonerii spekulatywnej s. 5

Masoneria u progu czwartego

stulecia .............................................s. 7

Podejrzany Zamenhof ...............s. 10

UFL. Marzenie o masońskim

uniwersalizmie .............................s. 12

Pod pomnikiem Gabriela

Narutowicza .................................s. 17

Powstał Wielki Wschód

Rzeczpospolitej Polskiej ............s. 17

Zimowy Jan Stołowy ..................s. 18

Hej, kto Polak na bankiety .........s. 20

Śladami

warszawskiej masonerii ..............s. 22

Mistrz i uczeń ...............................s. 30

Światło dla loży w Kielcach .......s. 31

Mnemotechnika

i wolnomularstwo ........................s. 34

Józef Wybicki jako

wolnomularz .................................s. 39

Br∴ Bruno Kiciński –

hrabia redaktor ............................s. 43

Wiosna 2017

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Czy możliwe jest porozumienie

między obediencjami? ......................s. 3

Przyszłość wolnomularstwa .............s. 6

Wolność – równość – braterstwo –

siostrzeństwo .......................................s. 7

Masonka z Lublina ...........................s. 11

Za tych, co na

Wiecznym Wschodzie .....................s. 15

Jak upiec Chleb Milana? .................s. 18

Traktaty i nowe loże .........................s. 20

Obediencja czy konfederacja? .......s. 23

Rosyjscy masoni razem ...................s. 23

Czy można być

katolikiem i masonem? ...................s. 24

Co czyni życie udanym ...................s. 28

O wolności,

Na łupince orzecha ..........................s. 31

Trzy wielkie lary .............................s. 32

Masoński skarb pod Jasną Górą .... s. 35

W Pałacu Lucyfera i nie tylko .......s. 38

Wolnomularstwo w Chinach .........s. 42

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Wiosna 2018

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

W NUMERZE

autor graki Andrzej Masianis - www.masianis.pl

Wiosna 2012

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

• Spotkanie pod Akacją: Złote Pióro dla prof. Tadeusza Cegielskiego . . . . . . . . . . . . . str. 3• Od opus magnum do masonożerców. . . . . . . . . . . . str. 4• Jak wydawać masońskie pismo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 8• Rozmowa z Wielkim Mistrzem Wielkiego Wschodu Irlandii . . . . . . . . . . . . . . . . str. 16.• Wolność, Równość, Braterstwo i obawa przed konkretyzacją . . . . . . . . . . str. 17• Na Wielkim Wschodzie Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 20• Suknia i fartuszek, czyli (prawie) wszystko o polskich lożach kobiecych . . . . . . . . . . . . . . str. 22• Dlaczego Boy nie został masonem? . . . . . . . . . . . . . str. 31• Trzej Wielcy Mistrzowie WWP – wspomnienia . . . . . . . . . str. 34• Korczak z loży Gwiazda Morza . . . . . . . . str. 38• Wystawa masońska w Muzeum Etnogracznym . . . . . . . . str. 39• Wolnomularze w latelistyce . . . . . . . . . . . str. 40• Mason na wirtualanych ścieżkach . . . . . . . . . . . . . . str. 44

Życzenia raz na 300 lat ��s� 3

Śmierć śmierci ��s� 4

Nowe loże

masonerii mieszanej ��s� 6

Trójkąt na Wschodzie Kielc ��s� 8

Wolnomularstwo

nie jest sektą ��s� 9

Masoneria jest

rodzaju żeńskiego ��s� 13

Feministki,

poganki, masonki ��s� 17

Akademia Mistrza Hirama �� s� 21

Wolnomularstwo a polskie

wartości kulturowe ��s� 22

Na marginesie myśli

Andrzeja Nowickiego ��s� 31

Pamięci Piotra Kuncewicza ��s� 34

Wolnomularz wobec śmierci ��s� 36

Poemat Królewski ��s� 40

Spod znaku

cyrkla i węgielnicy ��s� 42

120 lat Leo Taxila ��s� 45

Lato 2017

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

–

Jesień 2016

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Bez liberalnej demokracji

nie ma masonerii ........................... s. 3

Narodziny i dzieje

legendy Ciążenia ............................s. 4

Rzeczpospolita Wolnomularska.

Jak to się zaczęło? ...........................s. 9

Wolność – Równość – Braterstwo,

czyja to dewiza? ...........................s. 10

Christophe Habas

Wielkim Mistrzem WWF .........s. 15

Franciszek: ani krypto-mason,

ani krypto-komunista .................s. 16

Czy Architekt Wszechświata

gra w kości? ...................................s. 17

Czas w zyce

i symbolice masońskiej ..............s. 22

Boy nieśmiertelny .......................s. 29

Wielkopolscy masoni .................s. 31

O łódzkich

Dzieciach Wdowy........................s. 37

Ścieżki inicjacyjne w ogrodach

wolnomularskich .........................s. 41

Europejscy muzealnicy

w kolebce wolnomularstwa ��str� 3

Żadnych dogmatów ��str� 7

Wolnomularstwo

musi być odważne ��str� 9

Za Braterstwo

i Siostrzeństwo ��str� 10

Marzy mi się

loża SOLARIS ��str� 11

Pytania, które powinni sobie

zadawać masoni ��str� 13

O humanizm uniwersalny ��str� 14

Sztuka Królewska w świecie

bez królów ��str� 16

„Przegląd” i wolnomularze ��str� 20

10 najbardziej zasłużonych

masonów w dziejach Polski ��str� 24

Konspiratorzy

z ulicy Lekarskiej ��str� 29

Kluby Liberalne ��str� 33

Spowiedź masona ��str� 34

O dwóch takich, co ukradli

gwiazd tajemnice ��str� 35

Przy drzwiach zamkniętych

w Bilbao ��tr� 42

Nasi bracia mniejsi ��str� 45

Jesień 2017

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Musimy zachować nadzieję,

rozmowa z S... Christine Savagnac,

W...M... GLCS ................................ s. 3

70 lat Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji ....................................s. 7

Legalność masonerii ...................s. 10

Migracje, szansa czy zagrożenia

dla cywilizacji Zachodu .............s. 15

Burkini – islamskie bikini ..........s. 18

Wolnomularze wobec

nierówności ..................................s. 21

Okropny sen wolnomularza .....s. 24

Zasady i kwasy, czyli alchemia

wolnomularstwa ..........................s. 31

I znowu umiera brat Gabriel .....s. 33

Dziady pod jemiołą .....................s. 36

Świątynia na zgliszczach ............s. 38

100 lat Koła Przyjaciół

Niepodległości Polski .................s. 42

Jak Casanova miast księdzem

został masonem ...........................s. 43

Zima 2016/17

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Rycina Co llegium Fra ternitati s

20 lat

Wielkiego Wschodu Polski ........ s. 3

Wolnomularze spod znaku

cyrkla i węgielnicy II .....................s. 7

Sens wolnomularstwa kobiecego

we współczesności .....................s. 11

Pożegnanie Brata Jerzego .........s. 17

Ars Regia w Polsce

i na Śląsku .....................................s. 22

Wielość w jedności,

jedność w wielości ......................s. 24

Wolność, równość,

spółdzielczość ..............................s. 26

Skrucha masona ..........................s. 30

Wolnomularze wobec

koniktu wartości .......................s. 32

Brat Andrzej Strug......................s. 35

Masoni i cykliści .........................s. 36

Notatki na łupince orzecha ......s. 37

Dwie kolumny w Świątyni

wolnomularskiej .........................s. 39

Apostolski Kościół Episkopalny

wobec masonerii .........................s. 43

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Zima 2017/18