
23
W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6
K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y
Ich smutną spuścizną było Święte
Ocjum i palące się stosy. Przykłady
Galileusza i Giordano Bruno przy-
kro o tym świadczą. W XVII wieku
pojawia się nowe myślenie. Jesteśmy
po odkryciach geogracznych i ziemia
nie jest już płaska. Stosunkowo dawno
pojawiła się teoria o wolności narodu
do samostanowienia. Sformułował
ją omas Hobbes. Według niego
wolność jest brakiem zycznego przy-
musu, a państwo to rodzaj umowy
społecznej pomiędzy władzą państwo-
wą a społeczeństwem (suwerenem).
Jak na przełom XVI i XVII była to
dość nowatorska teoria, zwłaszcza
w Anglii. Teoria umowy społecznej
znacznie została rozwinięta w dobie
oświecenia.
K
artezjusz powiedział, że wolność
jest istotą godności człowieka.
Bez niej człowiek nie może siebie sza-
nować. Co najciekawsze, Kartezjusz
był zwolennikiem tezy, że pojęcie wol-
ności nie musi wynikać z koniecznej
współzależności zdarzeń lub zjawisk,
wyznaczonych przez całokształt sytu-
acji (indeterminizm).
K
olejną wielką postacią, bardzo
istotną dla wolnomularstwa był
Wolter. Uważał, że postęp można uzy
-
skać jedynie dzięki wolności słowa.
Możliwość wolnego i nieskrępowanego
osądu powinna być dana każdemu
wolnemu i równemu człowiekowi.
Uważał, że jakakolwiek forma zniewo-
lenia (z niewolnika nie ma wojownika)
nie daje dobrych efektów.
K
oniec XVIII wieku to Immanuel
Kant i jego rozważania o wol-
ności. Kant stworzył dwie denicje.
„W sensie kosmologicznym wolność
jest to możliwość spowodowania
samodzielnie jakiegoś stanu rzeczy;
w sensie moralnym jest to świado-
mość, że się jest upoważnionym do
podporządkowania się jedynie prawom
akceptowanym przez siebie samego”.
F
ilozoi heglowskiej – niekoniecz-
nie samemu Heglowi – przypi-
suje się nową denicję wolności.
Otóż czym innym jest „wolność od
czegoś”, a czym innym jest „wolność
do czegoś”. Jeżeli jesteśmy wolni od
opresji, okupanta, strachu, więzie-
nia, to jesteśmy wolni „od”. Gdy zaś
jesteśmy wolni „do”, to mamy prawo
wyboru; to jest np. prawo do pracy,
wypoczynku, bezpieczeństwa. W -
lozoi Hegla pojawia się istotna dla
przyszłych pokoleń myśl. Wolność
nie jest właściwością zewnętrzną, lecz
powstaje w naszej świadomości, a po-
przez uświadomienie jej sobie jed
-
nostka tworzy myśl społeczną. A przy
tym mamy dzisiaj jeszcze świadomość
szybkości i powszechności przekazu,
co miało inny wymiar w XVIII/XIX
wieku i w czasach dzisiejszych, a tak-
że ogromny wpływ na tworzenie się
świadomości społeczeństw.
D
la Hegla wolność jest usadowiona
w miejscu i czasie. Duch wolności
istnieje jedynie w kontekście doświad-
czenia siebie (jednostki, społeczności,
narodu, grupy) w różnych historycz-
nych zdarzeniach pozytywnych, takich
jak zwycięstwa, osiągnięcia lub nega-
tywnych – porażki, traumy narodo-
we. Zgodnie z zasadą przypisywaną
Wolterowi: Nie zgadzam się z twoimi
poglądami, ale po kres moich dni będę
bronił twego prawa do ich głoszenia.
K
olejnym lozofem, który zajął
się denicją wolności, był Frie-
drich Nietzsche. Według niego tylko
Übermensch – nadczłowiek ma wolną
wolę, a zarazem siłę twórczą i wolność.
Zwykli ludzie, żyjący według starych
zasad moralnych, nie mogą się od nich
oderwać i dlatego są gorszą częścią
ludzkości – podludźmi.
P
rawie nam współczesny lozof
francuski Maurice Merleau-
-Ponty uważał z kolei wolność za
fundament egzystencji człowieka.
Być może pod wpływem przeżytej
wojny sądził, że nawet w skrajnych
przypadkach, gdy jesteśmy do końca
zniewoleni, tli się w nas okruch wol-
ności (obozy koncentracyjne). Tak
że uświadomienie potrzeby wolności
pojawia się w sytuacjach opresyjnych.
Pojęcie wolności jednak wiązał z ca-
łym społeczeństwem i je obarczał za
nią odpowiedzialnością.
J
akby antytezę reprezentuje chrześ-
cijaństwo (nie mówię tu o Kościele
katolickim). Doktryna chrześcijańska
twierdząca, że Bóg stworzył człowieka
na swoje podobieństwo, więc jest on
wolny i panuje nad swoimi czynami.
Bóg szanuje wolność człowieka. „Rzec
można, iż Bóg płaci za ten dar, jakim
obdarzył tę istotę, którą stworzył na
swój obraz i podobieństwo. Pozostaje
wobec tego daru konsekwentny”. Do-
piero pojmując w ten sposób ludzką
wolność, można zrozumieć sens pie-
kła. Bóg pragnie, aby wszyscy zostali
zbawieni, ale nikogo nie można do
niczego zmusić, gdyż szanuje ludzką
wolność i możliwość odrzucenia Go.
* * *
W
ymieniona lista lozofów de-
niujących pojęcie wolności
w większości przypadków i dzisiaj by-
łaby pozytywnie odbierana. Jednak
należy wspomnieć, jakby w antytezie,
Nicolo Machiavellego. Jego stwier-
dzenie: „Z walki ludu z wyższymi
klasami pochodzą wszystkie prawa
wydane w interesie wolności” świad-
czy, iż niezależnie od czasu i systemu
społecznego wolność nie jest dana ani
na zawsze, ani bezboleśnie.
Br∴ AB
Kiedy teoretyczne
rozważania o wolności
przeradzały sie
wpraktykę, zawsze robiło
się groźnie. Wszak nie bez
kozery możemy stwierdzić,
żetam, gdzie zaczyna się
jedna wolność, tam musi
się skończyć inna.