W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

N A Z W A S E K C J I

Br∴ Adam Suwerennym Wielkim

Inspektorem Generalnym .................s. 3

Co po nas kiedyś zostanie? ................s. 4

Paryskie reminiscencje ....................s. 12

„e Times” o kobietach

wolnomularzach ..............................s. 12

Moje spotkania

z „Wolnomularzem” ......................... s. 13

Kolce i kwiaty .................................... s. 14

Listy do redakcji ...............................s. 16

Czas na nowy, „niemasoński”

hymn Polski? .....................................s. 17

Wielcy Mistrzowie na kolacji

u prezydenta Francji ........................s. 18

Nie bójmy się!

–rozmowa z T. Cegielskim ............ s. 19

Wolność w XXI wieku

– mit czy redenicja? ....................... s. 24

Etyka niezależna

a wolnomularstwo ............................s. 27

Gaja jest kobietą! .............................. s. 29

Deszcz pada na świątynię ............... s. 34

Pierwsze stulecie

masonerii hiszpańskiej .................... s. 39

80 lat dekretu antymasońskiego ...s. 44

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

ISSN 1231-0115

Jesień 2018

1924–2018

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

patrz na str. 48)







dnia drugiego miesiąca 6018 Roku Praw

dziwego Światła (23 kwietnia 2018), na

mocy jednogłośnej decyzji Rady Najwyż-

szej Polski 33° i Ostatniego Stopnia Rytu Szkockiego

Dawnego i Uznanego, jej Suwerenny Wielki Komandor

dokonał obrzędu podniesienia Br∴ Adama Witolda

Wysockiego do najwyższego stopnia wolnomular-

skiego wtajemniczenia. Tym samym dołączył On

do łańcucha Suwerennych Wielkich Inspektorów

Generalnych – Braci, którzy swoim wielkim zaangażo

waniem w pełni udowodnili oddanie ideałom Zakonu

i których stawia się za wzór przyszłym pokoleniom

wolnomularzy. #

BR∴ ADAM

SUWERENNYM

WIELKIM

INSPEKTOREM

GENERALNYM

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

4J U B I L E U S Z

Jubileusz i czas reeksji, niesamowicie symboliczne

hasło i czas. Na przełomie 1993 i 1994 roku jako mąż

świeżo inicjowanej w Arras we Francji wolnomularki

i postulant oczekujący na swoją kolej, z wypiekami na

twarzy słuchałem każdej informacji czy rozmowy o tej

organizacji. Jej realia były zupełnie inne niż dziś. Wszyscy

byli do wolnomularstwa zapraszani. Było to wielkie wy-

różnienie. Wiedzę na temat tego, gdzie nas zaproszono,

mieliśmy zerową, ale zaufanie do osób zapraszających

olbrzymie. Każde słowo o tym, jak jest t a m, czyli w kil-

kusetletnich lożach francuskich śniło się po nocach.

Brak wiedzy o wolnomularstwie zastępowała wielka

fascynacja przynależnością do wielkiej międzynarodowej

społeczności. Każda wizyta we francuskich lożach, gdzie

mimo barier językowych i różnic kulturowych witano

nas jak z dawna oczekiwaną rodzinę, budowała poczucie

międzynarodowej przynależności, wolności, poczucie

bycia Europejczykiem.

ształtowały się zręby współczesnego wolnomu-

larstwa polskiego. Powstawały różne organizacje,

przenosząc światła swoich lóż do Polski. Inicjowano

pierwszych kandydatów. Zdarzało się, że już po dwóch

tygodniach byli Mistrzami. Starzy „wyjadacze” mie-

li po dwa lata wolnomularskiego stażu i kilkakrotną

bytność we Francji na pracach, tam bowiem odbywały

się inicjacje i podwyżki. Dla mnie, inicjowanego na

początku 1994 roku, spotkanie z Adamem Wysockim,

redaktorem naczelnym nowego czasopisma o budzącej

emocje nazwie „Wolnomularz Polski”, było niesamo-

witym przeżyciem. Adam ze swoim zaangażowaniem,

wiedzą i planami wydawania ogólnopolskiego czasopisma

wolnomularskiego jawił się jako Mistrz nad Mistrzami.

Szybko zaangażowałem się w jego inicjatywę. Szefując

małej sprywatyzowanej drukarni, zaoferowałem swoją

pomoc i kilka pierwszych numerów było drukowanych

pod moim nadzorem. Sam uczestniczyłem w procesie

przygotowania do druku, który wyglądał zupełnie inaczej

niż dziś. Kalki techniczne, drukowane lewo czytelnie

i naklejane na wielkie przezroczyste folie montażowe,

potem naświetlanie ręczne blach osetowych i druk na

archaicznych maszynach. I oszałamiający nakład 1000

sztuk. Ogólnopolskie ocjalne czasopismo o polskim

wolnomularstwie. Biorę w tym udział. Duma.

CO PO NAS

KIEDYŚ ZOSTANIE…

B R ∴ T O M A S Z S Z M A G I E R













W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

chodziłem coraz głębiej

w realia, a rzeczywistość

weryfikowała zapał i zamiary.

Koszmar dystrybucji, brak zwro-

tu nakładów, nie mówiąc o zysku.

Nasze typowo polskie piekiełko

środowiskowe. Nie dość, że realia

polskiego rynku po reformie go-

spodarczej dobierały się do skóry,

to jeszcze własne środowisko za-

miast pomocy i wsparcia oferowało

krytykanctwo i personalne niesna-

ski. Szybko życie zwerykowało

plany. Ale Adam Wysocki, redaktor

naczelny, sponsor i wyrobnik, alfa

i omega nowego pisma, nie dał się

złamać. Ideowość i konsekwencja

pionierów takich jak Adam jest

dziś trudna do zrozumienia dla

wielu młodych ludzi. Zmienił

konwencję, kupił starą kopiarkę

A3, podporządkował swojej idei

całe życie, „zatrudnił” całą rodzi-

nę (żona i jednocześnie zakonna

siostra Adama, Mirka Dołęgowska-

-Wysocka, choć z innej obediencji,

i tak od początku była sekretarzem

i dobrym duchem czasopisma)

i domowymi metodami kontynuował wydawanie pisma.

Mała Ola, nastoletnia córka Adama, dostała komputer, ale

nie do zabawy i rozrywki, tylko do składu pisma i szybko tę

umiejętność opanowała. Obserwując dziś dorosłą Aleksandrę

– silną i uporządkowaną, konsekwentną i zaangażowaną –

rozumiem, jak mogło się to udać. Trwało to z lepszym lub

gorszym skutkiem dwadzieścia lat. Zdrowie Adama, realia,

coraz mniejsze zainteresowanie słowem pisanym dały o so-

bie znać. Nastąpiła długa przerwa, aż żona i siostra Adama

drMirosława Dołęgowska-Wysocka wzięła sprawy w swoje

ręce. Dla Adama doprowadziła do wydania 50. numeru

„Wolnomularza Polskiego”. Zbudowała zaplecze w postaci

swojego blogu ASZE, ŻONA PANA BOGA, strony www

i prolu na Facebooku. W 2012 roku wraz z Olą wprowadziła

„Wolnomularza Polskiego” w nową rzeczywistość. Przez

sześć lat cztery razy do roku, w cyklu wiosna – lato – jesień

– zima, ukazywał się nowy, profesjonalnie zrobiony bardzo

ciekawy i merytoryczny „Wolnomularz Polski”. Upłynęło 25

lat, świat wokół zupełnie się zmienił. Myślę, że bardziej niż

przez cały XX wiek. Zmieniła się poligraa. Zniknęły zawody

ludzi, którzy pracowali przy pierwszych „Wolnomularzach”,

nie ma granic w Europie i wyjazd do Francji na prace z for

malnego punktu widzenia jest taki sam jak z Warszawy do

Krakowa. Nie ma tamtej motywacji, emocji, oczywistego

zaangażowania nie tylko w uczestnictwo, ale także w budo-

wanie. Dziś do wolnomularstwa przychodzą osoby, które

o tej organizacji przeczytały wszystko, mają oczekiwania

i swój punkt widzenia oraz składają

aplikację przez internet. Trudno

nawiązać emocjonalną nić, nie ma

zaufania do wiedzy i doświadcze-

nia Mistrza. Uczeń konfrontuje

wszystko ze swoją/internetową

wiedzą i komentarzami. To, co

kiedyś było domeną czasopisma,

czyli wymiana poglądów, zdobywa-

nie personikowanej przez autora

i wydawcę informacji, przeniosło

się do wirtualnego anonimowego

i niewerykowanego świata.

* * *

ziałalność Adama Wysockie-

go, uhonorowanego przez

Konwenty Wielkiego Wschodu

Polski tytułem dożywotniego

Wielkiego Edytora, to nie tylko

sztandarowe pismo „Wolnomu-

larz Polski”. To także kilkadziesiąt

tomików Biblioteczki „Wolnomu-

larza Polskiego” oraz seria zlecona

przez WWP „EX ORIENTE LUX”,

to także działalność popularyza-

torska: Spotkania „Pod Akacją”,

ogromna ilość udzielonych wy-

wiadów dla prasy i innych mediów, dziesiątki druków ulot-

nych zawierających deski, przemówienia z różnych okazji,

kalendarze, graki.

25 lat i smutna, ale nieunikniona decyzja, że to już

koniec.

Tylko czy zdajemy sobie sprawę, że za kilkanaście lat je-

dynym, co pozostanie po wolnomularstwie naszych czasów

będą zakopane w bibliotekach egzemplarze „Wolnomularza

Polskiego”, udostępniane nielicznym druki ulotne? Z nich

będą ciekawi czerpać wiedzę o tym, jak było. I ta wiedza

pozostanie dzięki idei i determinacji jednego człowieka

i aktywności jego rodziny – Adama Wysockiego.

Pokazując dziś szerokiej publiczności, czym jest wolno-

mularstwo, możemy oprzeć się na starych, pięknych przed-

miotach, zachowanych rękopisach, starannie wykonanych

patentach, ozdobach, w których widać indywidualizm,

artyzm i zrozumienie. Po tych dwudziestu pięciu latach

zostanie „Wolnomularz Polski”, dziesiątki desek i przemó-

wień, dyplomy i akcydensy, dorobek Adama Wysockiego.

Co zostanie po nas? Pliki komputerowe, niesmak po ko-

mentarzach i dyskusjach na internetowych forach i akce-

soria zrobione w Pakistanie, takie same dla całego świata,

anonimowe i bez duszy. #

Deska wygłoszona na pracach

Sz∴ L∴ ATANOR (WWP) 6 września 6018 r.

Br∴ Tomasz Szmagier jest b. Wielkim Mistrzem

Wielkiego Wschodu Polski

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

6J U B I L E U S Z

nocie do czytelników

Adam Witold Wysocki

– redaktor naczelny oraz

Mirosława Dołęgowska-Wysoka –

sekretarz redakcji tak zaprezentowali

nowy tytuł:

Współczesna masoneria bierze swój

początek od spotkania za stołem

w starej londyńskiej gospodzie „Pod

Gęsią”. Pomysł na wydawanie „Wol-

nomularza Polskiego” przyszedł nam

do głowy, gdy siedzieliśmy w małej

warszawskiej knajpce „Hetmańska”.

Tam właśnie przy kieliszku staropol-

skiej doszliśmy do wniosku, iż warto

by coraz liczniejszym Przyjaciołom

Sztuki Królewskiej w Polsce stworzyć

własne pismo. Takie, z którego mogliby

się dowiedzieć nie tylko o bogatych

dziejach wolnomularstwa w Polsce i na

świecie, ale także wymienić między sobą

poglądy na temat aktualnych wyzwań

współczesności. I tak oto powstał numer

sygnalny „Wolnomularza Polskiego”.

Potraktujcie go jako zwiastun regu-

larnego miesięcznika, który zamierza-

my wydawać z myślą o Was, Drodzy

Przyjaciele! Będziemy czynić starania,

aby był on pismem możliwie żywym

i ciekawym. Prezentującym zarówno

historię bractwa ludzi w fartuszkach,

jak też współczesne problemy, które

interesują loże oraz braci masonów

i siostry masonki wszystkich rytów

i obrządków.

umer sygnalny składał się zarów-

no z przedruków z innych pism,

jak i z tekstów dotyczących przeszłości

masonerii. Tematyka dotyczyła w du-

żej mierze wolnomularstwa związa-

nego z Wielkim Wschodem Francji.

Sporo miejsca poświęcono lożom

kobiecym i adopcyjnym. Z doboru

tekstów można było wywnioskować,

iż pismo będzie raczej ideowo zbliżo-

ne do tego właśnie liberalnego nurtu

masonerii. W pierwszym numerze

„Wolnomularza” redaktorzy Adam

Witold Wysoki oraz Mirosława Do-

łęgowska-Wysocka uściślili charakter

wydawanego tytułu:

Jesteśmy i pragniemy pozostać pismem

niezależnym, otwartym na wszystkie

ryty i obrządki wolnomularskie. Nie

będąc organem żadnej określonej loży

czy też obediencji, tym wszechstronniej

i obiektywniej będziemy mogli Przyja-

ciołom Sztuki Królewskiej przybliżyć

sprawy i problemy, którymi żyją „Dzieci

Wdowy” tak w Polsce, jak i na świecie.

trzecim numerze pisma poja-

wiła się stopka redakcyjna in-

formująca o Radzie Programowo-Na-

ukowej, którą stworzyli prof. dr hab.

Ludwik Hass – przewodniczący; prof.

dr hab. Maria Szyszkowska, etyczka,

lozoa; prof. dr hab. Andrzej No-

wicki, lozof, w latach późniejszych

(1997–2001) Wielki Mistrz Wielkiego

Wschodu Polski – członkowie oraz

drMirosława Dołęgowska-Wysocka

– sekretarz. Podano również informa-

cję, iż Tadeusz Andrzejewski (jeden

z animatorów odrodzenia liberalnego

wolnomularstwa w Polsce) jest hono-

rowym zastępcą redaktora naczelnego

i stałym przedstawicielem na Francję

oraz Unię Europejską.

rzez pierwsze dwa lata (1994–

1995) „Wolnomularz” ukazywał

się w miarę regularnie w cyklu dwu-

miesięcznym. Pierwsze numery były

do nabycia nie tylko w prenumeracie,

ale również w niektórych księgarniach

i kioskach większych miast, a jego

wydawcą była Agencja Promocyjno-

-Wydawnicza ACJA. Od stycznia

1996roku, „nie tylko z przyczyn nan

sowych”, jak to napisali później redakto-

rzy w tekście Dziesięć lat „Wolnomularza

Polskiego”, zrezygnowano ze sprzedaży

w kioskach i księgarniach. „Wolnomu-

larz” rozprowadzany był odtąd wy-

łącznie w obiegu wewnętrznym oraz

w prenumeracie „non prot” dla grona

stałych czytelników. Zmieniła się rów-

nież szata typograczna; druk zamie-

niony został na odbitki kserograczne.

Można pół żartem pół serio określić, iż

czasopismo upodobniło się do niele-

galnej, trzecioobiegowej „bibuły” ze

względu na stosunkowo nieduży krąg

odbiorców oraz sposób powielania.

c.d. na str. 8

ĆWIERĆ WIEKU

„WOLNOMULARZA

POLSKIEGO”

B O G U M I Ł M . W O  N I A K O W S K I







W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

iosną 1994 r. w klubie Pod Galerią została

zorganizowała pierwsza konferencja praso-

wa „Wolnomularza Polskiego”. Byli na niej obecni:

redaktor naczelny Adam W. Wysocki, sekretarz

redakcji dr Mirosława Dołgowska-Wysocka,

przewodniczący Rady Programowej prof. Ludwik

Hass i jego zastępca prof. Andrzej Nowicki. Relację

z tego wydarzenia, na które przybyło kilkunastu

dziennikarzy polskich i zagranicznych zamieściliśmy

w numerze drugim WP. #

PIERWSZA

KONFERENCJA PRASOWA





















P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

8J U B I L E U S Z

c.d. ze str. 6

„Wolnomularz” stał się nieregular-

nikiem – ukazywał się w najlepszym

razie kilka razy w roku, a np. w 2001

tylko raz. W okresie 1994–2005

wydano w sumie 49 numerów cza-

sopisma, chociaż dwukrotnie perio-

dyk nie ukazał się (chodzi o nr34,

chyba z roku 2001 oraz 39 praw-

dopodobnie z roku 2003), a mimo

tego redakcja zachowała ciągłość

numeracji, by znowu po prawie

sześcioletniej przerwie w 2012 roku

wznowić tytuł już w innej rzeczy-

wistości wydawniczej.

Teksty ówcześnie publikowane

na łamach „Wolnomularza”

miały popularny charakter, były

często przeplatane rysunkami i wier-

szami satyrycznymi. Poświęcano

zdecydowanie więcej uwagi nurto-

wi romańskiemu wolnomularstwa,

przynajmniej w pierwszych latach. Na

jego łamach dużo się również pisa-

ło o Uniwersalnej Lidze Masońskiej,

utworzonej w 1905 roku międzynaro-

dowej organizacji zrzeszającej wolno-

mularzy wszystkich rytów i obrządków

oraz obediencji i Wielkich Lóż z kilku-

dziesięciu krajów Europy, Ameryki oraz

innych kontynentów, aliowanej przy

ONZ. Nie było to przypadkowe, bo-

wiem Adam W. Wysocki pełnił funkcję

prezydenta Polskiej Grupy Narodowej

UFL, a Andrzej Nowicki był jednym

z dwu wiceprezydentów UFL-Polska.

„Wolnomularz” w odróżnieniu od „Ars

Regii” nie posiadał typowych działów

tematycznych, były to raczej stałe na-

zwy poszczególnych kolumn (a i to nie

zawsze) np. Sekret Budowy, Masoni

i polityka, Nasi Wielcy, Po pracach

i Agapie.

Wznowiony w nowej formule wios-

ną 2012 roku „Wolnomularz Polski”

otrzymał nr 50. Adam W. Wysocki

i Mirosława Dołęgowska-Wysocka

w tekście Powrót „Wolnomularza”

takimi słowy określili zadania wzno-

wionego periodyku:

Nowy „Wolnomularz Polski” będzie

czerpał z najlepszych tradycji prasy

drukowanej, stanie się kwartalnikiem

ukazującym się wiosną, latem, jesienią

i zimą, obecnym w prenumeracie i wy-

branych prestiżowych księgarniach.

Jednak w dzisiejszych czasach na rynku

medialnym króluje Internet i media

społecznościowe. Będziemy zatem

obecni w postaci wirtualnej na stro-

nach WWW, na Facebooku i Twierze.

Nie zmienimy formuły merytorycz-

nej. Chcemy docierać do sióstr i braci

z wszystkich lóż polskich, niezależnie

od ich rytu i obrządku, chcemy pozy-

skiwać Przyjaciół Sztuki Królewskiej

z całej Polski. Chcemy łączyć, a nie

dzielić w imię najszczytniejszych haseł:

Wolności, Równości i Braterstwa.

d tego czasu „Wolnomularz”

ukazuje się regularnie jako

kwartalnik, w nakładzie kolekcjoner-

skim 333 egzemplarzy. Jego wydawcą

jest Agencja Wydawniczo-Promocyj-

na OPO. Jest dostępny w prenu-

meracie, a w wolnej sprzedaży jedynie

w Księgarni Naukowej im. B. Prusa

w Warszawie.

Od nr 68 (jesień 2016) – nastąpiła

zmiana na stanowisku redaktora naczel-

nego, Adama Witolda Wysockiego, któ-

ry został redaktorem-seniorem, zastą-

piła Mirosława Dołęgowska-Wysocka.

„Wolnomularz” posiada również

swoją stronę internetową pod adre-

sem wolnomularzpolski.com oraz

prol na portalu społecznościowym

Facebook.

W najnowszej wersji można zali-

czyć „Wolnomularza Polskiego” do

periodyków popularnonaukowych,

takich jak np. magazyn historyczny

„Mówią Wieki”. Obecnie jest jedy-

nym polskim tytułem wolnomu-

larskim dostępnym dla szerszego

odbiorcy. Oprócz tekstów poświę-

conych przeszłości Sztuki Królew-

skiej, publikuje materiały na temat

aktualnych wydarzeń dotyczących

wolnomularstwa w kraju i na świe-

cie, jak również stara się na bieżą-

co śledzić wszelkie wydawnictwa

dotyczące masonerii i publikować

o nich informacje.

Wielką zasługą redakcji „Wol-

nomularza Polskiego” było

opublikowanie kilkudziesięciu broszur

w ramach „Biblioteczki Wolnomu-

larza Polskiego”, a także na zlecenie

Wielkiego Wschodu Polski wydawanie

serii wydawniczej „Ex Oriente Lux”.

To właśnie w ramach „Biblioteczki

Wolnomularza”, w zeszycie nr 1 w roku

1994 ukazał się po raz pierwszy w ję-

zyku polskim tekst wolnomularskiej

Konstytucji Andersona.

W latach 2004-2006 zespół redakcyj-

ny „Wolnomularza” wydawał również

„Akację” – magazyn aktualności „Wol-

nomularza Polskiego”. Był to periodyk

o charakterze typowo informacyjnym,

zawierający wiadomości z życia lóż

w Polsce i na świecie oraz przedruki

tekstów poświęconych Sztuce Kró-

lewskiej z prasy krajowej i zagranicz-

nej. „Akacja” ukazywała się również

w obiegu zamkniętym.

Bogumił Woźniakowski

Tekst powyższy jest agmentem

wystąpienia Autora na Konferencji

„Wielość w jedności, jedność w wielości.

W 300. rocznicę narodzin masonerii

spekulatywnej” – Kraków, 12 listopada

2017. Poszerzona i opatrzona przypi-

sami wersja znalazła się w książce pt.

„Szkice z historii polskiej masonerii”

wydanej w Krakowie w 2018 r.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

Powstanie polskiej loży, w któ-

rej pracowałem, było zasługą

Alicji i Jerzego Dworaków,

którzy pragnęli, by po 55 latach uśpie-

nia znów zaczęło rozwijać się w Polsce

wolnomularstwo. Do loży tej zgłaszali

się wszyscy zagubieni masoni z róż-

nych krajów i obediencji, aby praco-

wać na chwałę Wielkiego Architekta

Wszechświata.

Na tych pracach poznałem wol-

nomularza noszącego nieznane

mi insygnia i zainteresowałem się

nim nie tylko z tego powodu, lecz

również, a może przede wszystkim

dlatego, że przynosił broszurki o te-

matyce wolnomularskiej. Zacząłem

je kupować. Zbierałem je nie tylko ze

względu na treść, ale także ze względu

na polskie słownictwo wolnomu-

larskie, którego wtedy nie znałem.

Tym wolnomularzem był właśnie

br∴ Adam Wysocki.

dy więc założyliśmy lożę GLCS

[Wielka Loża Kultur i Ducho-

wości], wzorem Adama Wysockiego

również ja zacząłem drukować w for-

mie kilku czy kilkunastu stronicowych

broszurek deski naszych SS∴ i BB∴

W sumie wydałem ich kilkadziesiąt.

oja znajomość z Adamem po-

głębiła się. Poznałem jego żonę

Mirkę, także masonkę i chciałem, by

oni poznali moją żonę (i również sio-

strę lożową) Olgę. Zaczęliśmy bywać

w ich mieszkaniu na Nowym Świe-

cie, które jest prawdziwym muzeum

wolnomularskim. Dlatego odwiedza-

jąc ich, oarowywaliśmy im książki

o wolnomularstwie wydawane we

Francji.

irka i Adam są bardzo zasłu-

żeni na polu krzewienia my-

śli wolnomularskiej jako redaktorzy

i wydawcy „Wolnomularza Polskiego”.

iestety, jedyne pisma wolno-

mularskie wydawane w Polsce:

„Wolnomularz Polski” i „Ars Regia”,

przestały się ukazywać ze względu na

małe zainteresowanie czytelników.

A szkoda. Wszystkie numery tych

czasopism można znaleźć w biblio-

tece GLCS w Ustroniu. Oprócz cza-

sopism, zbiory ustrońskiej biblioteki

liczą ponad 2000 książek dotyczących

wolnomularstwa w szerokim zakresie,

w większości w języku francuskim (od

XVIII wieku). #

ADAM OTWORZYŁ MI DROGĘ

B R ∴ H E N R Y K W I E R N I E W S K I







P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

10 J U B I L E U S Z

ie chcę, aby ta wypowiedź

brzmiała jak panegiryk. Ale

trudno uchronić się przed

pewną emfazą, przy takiej okazji

jak jubileusz. Prawda jest taka, że

jest to jedyne, obok historycznego

już kwartalnika „Ars Regia”, pismo

wolnomularskie, które ukazuje się

regularnie do dziś. To, co szczególnie

warto podkreślić, to fakt, że stanowi

podstawowe źródło informacji o wol-

nomularskich wydarzeniach w kraju

i na świecie. Jest platformą wymiany

myśli dla wszystkich obediencji i grup

wolnomularskich działających w Pol-

sce. Jest zapisem naszych dziejów!

A wszystko to dzięki parze małżeńskiej

Br∴ Adama Witolda Wysockiego

i S∴ Mirosławy Dołęgowskiej-Wy-

sockiej. Bo jakkolwiek w historii pro-

cesy społeczne zależą od pewnej masy

krytycznej, to uruchamiane są przez

jednostki. Jednostki, które potraą,

chcą, mają pasję i wytrwałość. A dla

rodziny Wysockich wolnomularstwo

stało się pasją i sposobem życia. Pisząc

o rodzinie, nie sposób pominąć ich

córki Oleńki – Aleksandry Wysockiej,

która dorastając w atmosferze domu

na wskroś przepojonego duchem

i wartościami masońskimi, naturalnie

uległa tej pasji i aktywnie włączyła się

zarówno w ruch wolnomularski, jak

i w prowadzenie czasopisma.

Piszę te słowa z ponad 20-letniej

perspektywy czytelniczki i autorki

„Wolnomularza Polskiego”. I co tu

dużo ukrywać, Przyjaciółki i Siostry,

są to słowa zapewne subiektywne,

ale wiarygodne, bo oparte na faktach

i doświadczeniu.

„Wolnomularz Polski” to nie tylko

czasopismo dostarczające wszech-

stronną wiedzę o ruchu wolnomular-

skim – jego historii i dniu dzisiejszym,

masonach i ich dziełach. To także śro-

dowisko! I to środowisko tworzyło

się i skupiało wokół „Wolnomularza

Polskiego” i różnych inicjatyw Ada-

ma i Mirki. Osobiście z największym

wzruszeniem i sentymentem wspomi-

nam Spotkania Pod Akacją w ich salo-

niku na Nowym Świecie! A było tych

spotkań wiele. Często uczestniczyli

w nich wolnomularze-intelektualiści,

bo poświęcone były głównie proble-

mom społecznym i cywilizacyjnym

świata, w jakim przyszło nam żyć. Ale

też spotykaliśmy się z Mistrzami – po-

szukiwaczami Prawdy, których indywi-

dualność, postawy i dzieła szczególnie

wpłynęły na naszą współczesną toż-

samość wolnomularską. Jedną z ta-

kich inicjatyw Adama Wysockiego

było utworzenie w Polsce oddziału

Uniwersalnej Ligi Masońskiej, której

celem było wspieranie przyjaznych

stosunków między Siostrami i Brać-

mi na całym świecie i aktywność na

rzecz braterskich stosunków pomię-

dzy ludźmi i narodami na wszystkich

kontynentach. Przynależność od ULM

była raczej moralnym zobowiązaniem,

aniżeli skoordynowaną akcją, w myśl

zasady, że każdy mason działa indywi-

dualnie i we własnym imieniu, prze-

nosząc na grunt społeczny wyniesione

z wolnomularstwa wartości i postawy.

Adam został Prezydentem ULM, a ja

MOJE WSPOMNIENIA NA 25-LECIE

„WOLNOMULARZA POLSKIEGO”

RÓŻA

POD AKACJĄ

S∴ M A Ł G O R Z A T A M I S I U N A











W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

do dzisiaj przechowuję w archiwach

swoją odbitą na ksero legitymację

członkowską.

Inną inicjatywą były nagrody Zło-

tego Pióra „Wolnomularza Pol-

skiego”. Laureatami nagrody byli,

między innymi: prof. Ludwik Hass,

prof. Andrzej Nowicki, dr Norbert

Wójtowicz, prof. Zbigniew Ger-

tych, prof. Tadeusz Cegielski. I tu

dopiero widać upływ czasu. Trzech

z wymienionych autorów odeszło

już na Wieczny Wschód, ale będą

żyć w pamięci pokoleń, także dzięki

„Wolnomularzowi Polskiemu”.

amięć ludzka jest wybiórcza.

Zapamiętuje najlepiej to, co

najgłębiej przeżyte. Dla mnie

takim wydarzeniem, silnie utrwalo-

nym w pamięci, było Spotkanie Pod

Akacją z Inką Lachowicką-Nowotną

z Londynu, wolnomularką 33. stop-

nia. Inkę poznałam wcześniej. Byłam

gościem w jej londyńskim mieszkaniu

na Angel Roads. Już wtedy zrobiła na

mnie ogromne wrażenie. Wolnomu-

larka z Międzynarodowego Zakonu

Mieszanego Le Droit Humain, nie

wysoka, drobna, skromna starsza pani

z rozumnymi, pełnymi ciepła oczami.

Przyjaciółka generała Tokarzewskie-

go- Karaszewicza i bezpośrednia spad-

kobierczyni jego szarfy masońskiej

33.stopnia. Uważna i słuchająca.

Z tych, co czerpią nauki od każde

go. Kiedy przyjechała do Warszawy

i spotkała się z nami Pod Akacją, nie

trzeba było wielu słów. Ona emanowa-

ła postawą, gestem, ruchem, duchem.

I wtedy jeden z młodych wówczas

adeptów wolnomularskich, Krzysztof,

skądinąd bardzo zasłużony nauko-

wiec i późniejszy Czcigodny Mistrz

Sz∴L∴ Kultura powiedział do mnie:

„Wiesz, jak się patrzy na tą kobietę,

to wiadomo, po co wstąpiło się na tą

drogę”. I dotarło do mnie wówczas

z całą mocą, że wolnomularstwo to

nie słowa, nie znajomość rytuałów

(jakkolwiek są nieodzowne), ale prze-

de wszystkim POSTAWA. Po tym

spotkaniu Władysław Misiuna napisał

wiersz, którego fragment przytaczam:

BIAŁA RÓŻA „Pod Akacją”

Szukałem

Wielce Dostojnej

wśród dostojnych magnolii

w Ogrodzie Botanicznym

Spotkałem „Pod Akacją”

na Nowym Świecie

w odrodzonej Warszawie

z „Różyczkami” i „Bratkami”

bez słowa rozpoznałem

Zachwyciła mnie czysta biel

Białej Róży skromnej

wśród „Różyczek

„Bratków” kolorowych

światłem, dostojnością

lśniła […]

[Władysław Misiuna, Uzbierki,

z tomiku wierszy Rozmyślania,

Warszawa 2016]

nki nie ma już z nami, podobnie jak

Krzysia, który wypowiedział o niej

te słowa. Nie ma też Spotkań Pod Aka-

cją. Czas wycisnął swoje piętno także

na Adamie – redaktorze naczelnym

„Wolnomularza Polskiego”, któremu

z okazji Jubileuszu przesyłamy gra-

tulacje i serdeczne podziękowania za

ten czas pełen znaczenia, który razem

przeżyliśmy.

Wierzymy, że spotkania rozpoczęte

wówczas przez Adama i Mirkę Wy-

sockich będą kontynuowane, może

w nowej formule, ale w myśl tych sa-

mych idei i wartości, jakie przyświeca-

ły dawnym Spotkaniom Pod Akacją.

Warszawa, 25 lipca 2018 roku

PS. Kiedy pisałam te słowa w lipcu,

nie wiedziałam, że piszę po raz ostat

ni, do ostatniego już numeru „Wol-

nomularza Polskiego” w wydaniu

papierowym. Teraz, kiedy wiem, jest

mi żal. Ale to żal, który da się porów-

nać do odciętej ręki. Nie zauważamy

jej obecności, kiedy jest, bo jej istnie-

nie jest oczywistością. Ale kiedy jej

zabraknie, to zaczynamy odczuwać

jak bardzo się przydawała. Pozosta-

je wierzyć, że „bóle fantomowe” po

amputacji nie będą trwały zbyt dłu-

go. I że pustka szybko

wypełni się nowymi

inicjatywami. A za te

25 lat obecności w na-

szym życiu, twórcom

„Wolnomularza Pol-

skiego” Mirosławie

i Adamowi serdecznie

dziękujemy! #





P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

12 J U B I L E U S Z

Dobrze pamiętam, jak we wrześniu 1993 roku siostra

Mirka przywiozła do Paryża pierwsze kilka egzem-

plarzy numeru sygnalnego. Rozdałam je wtedy znanym

mi polskojęzycznym siostrom i braciom.

Pomysł bardzo nam się spodobał, lecz trochę obawialiśmy

się, że oboje z Adamem rzucają się z przysłowiową motyką

na słońce. Polskich wolnomularzy było wtedy naprawdę

niewielu, a zainteresowanie tematem w społeczeństwie

znikome. Lecz oni byli pełni wiary. Dzięki ich zawodowym

zdolnościom dziennikarskim, pełnym zaangażowaniu oraz

ogromu włożonej w redagowanie pisma pracy, „noworo-

dek” pięknie się rozwinął i stał się wiernym towarzyszem

całego pokolenia polskich sióstr i braci przez ćwierć wieku.

Wiele wnosił dzięki szerokiemu wachlarzowi rzetelnych

informacji i ciekawostek, artykułów dających do myślenia

oraz lożowych desek. A dla nas, mieszkających we Francji

był cudownym łącznikiem z polską bracią wolnomularską.

Mirko i Adasiu, dziękujemy Wam za to!

Dlatego trochę ze smutkiem przyjęłam wiadomość, że to

już ostatni numer. Jakoś mi trudno w to uwierzyć. Może

jednak będzie tak jak z niektórymi gwiazdami estrady, które

co pewien czas ogłaszają „ostatni koncert”, a jednak wracają

na scenę, bo żyć bez tego nie potraą? Można pomarzyć…

Cóż, jestem i pozostanę niepoprawną optymistką! #

olnomularze uznają przynależność kobiet do

masonerii – jeśli przystąpiły do niej jako męż-

czyźni. Ich sekretna społeczność od wieków była

przeznaczona jedynie dla mężczyzn. Teraz jednak masoni mają

zezwolić na przynależność kobietom – ale tylko wtedy, gdy

były mężczyznami w momencie przyjęcia ich do organizacji.

Wielka Zjednoczona Loża Anglii, założona w 1717 roku,

wydała wytyczne dla swoich 200 000 członków, stwier-

dzając, że „wolnomularz, który po przyjęciu do Zakonu

przestaje być mężczyzną, nie przestaje być masonem”. Ta

„polityka zmiany płci” stanowi, że każdy, kto chce dołą-

czyć, musi być mężczyzną, ale po przyjęciu może pozostać

w wolnomularstwie jako kobieta. Natomiast każdy, kto stał

się mężczyzną, może złożyć wniosek o przyjęcie. Niektóre

konwencje jednak pozostają. Formalne pozdrowienia

powinny zaczynać się preksem „Brat”, więc ktoś, kto na

przykład z Jana stał się Jane Smith, będzie „Bratem Jane”

lub „Bratem Smith”. #

(Will Humphries, e Times, 1 sierpnia 2018),

cyt. za: hp://wolnomularstwo.pl/2018/08/01/u-g-l-e-

-kobiety-moga-byc-wolnomularzami/

OD REDAKCJI: Notatka z „Timesa” dotyczy oczywiście

jedynie tzw. wolnomularstwa regularnego, zwanego też tra-

dycyjnym czy konserwatywnym. Wywodzące się z Francji

wolnomularstwo liberalne członkostwem kobiet zajęło się

wcześniej, choć nie obyło się bez dyskusji, protestów, rozła-

mów. Jako ciekawostkę podajmy, że przełom w tej sprawie

w Wielkim Wschodzi Francji nastąpił po tym, jak jeden

z braci zmienił swoją płeć. Macierzysta loża uchwaliła, iż

jako kobieta pozostaje członkiem loży. To zdynamizowało

wieloletnie dyskusje w łonie WWF nad członkostwem ko-

biet i doprowadziło do równouprawnienia płci. Dodajmy

jeszcze, że nasz Wielki Wschód Polski wyprzedził WWF

o lat kilka, zrównując obie płcie 10 lat temu. Pierwszy,

historycznie rzecz biorąc, rewolucyjny przełom w tej

kwestii to inicjacja Marii Deraismes pod koniec XIX wieku

we Francji, co po kilku latach doprowadziło do powstania

zakonu mieszanego Le Droit Humain (Prawo Człowieka).

Z kolei od początków XX wieku rodzi się (także we Francji)

masoneria stricte kobieca, nieprzyjmująca w swe szeregi

mężczyzn. Redakcja „Wolnomularza Polskiego” nie słyszała

o przypadku, by któraś z sióstr zmieniła swą płeć i aby loża

kobieca stanęła przed dylematem, co z tym faktem zrobić.

Pewnie jednak wszystko przed nami. #

PARYSKIE

REMINISCENCJE

S∴ E W A J A  K O W S K A











„THE TIMES” O KOBIETACH WOLNOMULARZACH







∴

∴

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

Tak się szczęśliwie złożyło, że

w tym właśnie czasie ukazał

się pierwszy tom nowego pis-

ma „Ars Regia” i gdy na pierwszym

semestrze studiów miałem w ramach

ćwiczeń przygotować omówienie

wybranego naukowego czasopisma

historycznego, to właśnie ono stało

się tematem tego zadania.

ilka miesięcy później, podczas

jednej z wizyt w Księgarni im.

Worcella stanąłem jak wryty. Na półce

leżały numer sygnalny i numer pierwszy

nowego pisma zatytułowanego „Wol-

nomularz Polski”. Moje zaskoczenie

było spowodowane tym, że nie było to

już pismo naukowe poświęcone prob-

lematyce wolnomularskiej, ale tytuł

wprost wolnomularski, informujący nie

tylko o historii, ale i o współczesności

środowisk lożowych. Z uwagą chłoną-

łem kolejne zeszyty pisma, poszerzając

swoje spojrzenie na tę problematykę.

o przeczytaniu drugiego numeru,

8 kwietnia 1994 roku napisałem

do redakcji „Wolnomularza” pierwszy

list, w którym wyraziłem wątpliwości

co do niektórych sformułowań uży-

tych przez autorkę artykułu poświę-

conego ks. bp. Stanisławowi Gallowi

i jego sporu z Józefem Piłsudskim. Na

odpowiedź przyszło mi nieco pocze-

kać. Po pewnym czasie, gdy przyje-

chałem do domu, czekał na mnie tam

list od Redaktora Naczelnego Adama

Witolda Wysockiego, który w końco-

wych słowach zachęcił mnie: „Będzie

nam bardzo miło, jeśli zechce Pan przy

okazji podzielić się z nami uwagami

o naszym piśmie”. W ten sposób roz-

poczęła się nasza znajomość, a w 5. nu-

merze „Wolnomularza” ukazał się mój

pierwszy artykuł zatytułowany „Kozioł

wskaże masona, Polska ze śmiechu

kona”. Miałem nadzieję, że uda mi się

spotkać i w bezpośredniej rozmowie

wyrazić opinię na temat pisma, ale

niestety trochę się to przeciągnęło i do

naszego pierwszego spotkania doszło

dopiero w 1995roku.

rzez wiele lat podczas licznych wi-

zyt w Warszawie mniej więcej co

dwa miesiące przyjeżdżałem na Nowy

Świat, by spotkać się z Redaktorem

Naczelnym „Wolnomularza” i poroz-

mawiać przy herbatce. Rozmowy te

dotyczyły nie tylko problematyki

związanej z wolnomularstwem, jego

historią i współczesnością, ale również

zagadnień ogólnospołecznych czy

nawet aktualnych wydarzeń zachodzą-

cych w kraju. Efektem tych rozmów

było wiele moich przemyśleń, którym

dawałem wyraz również w pisanych

przeze mnie tekstach poświęconych

wolnomularstwu. Spotkania u Pana

Adama umożliwiły mi osobiste po-

znanie szeregu wolnomularzy, z kolej-

nymi Wielkimi Mistrzami Wielkiego

Wschodu Polski włącznie. Rozmowy

te sprawiły, że gdy w maju 2000roku

miała odbyć się w Warszawie zorga-

nizowana przez WWP konferencja

MOJE SPOTKANIA

Z „WOLNOMULARZEM”

N O R B E R T W Ó J T O W I C Z











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

14 J U B I L E U S Z

„Masoneria a polityka”, otrzymałem

propozycję, by przygotować wystą-

pienie „Relacja wolnomularzy do

polityki, z perspektywy profana”.

Wprawdzie z uwagi na ostatecznie

przyjętą formułę tego wydarzenia

nie mogłem w nim uczestniczyć, ale

tekst został wówczas przez pana Ada-

ma Witolda Wysockiego odczytany.

Z uwagi na dzielącą nas różnicę wieku

nigdy nie przyszło mi do głowy, by

zwrócić się do niego inaczej aniżeli

„Panie Adamie”. Dlatego niezwykle

ważny dla mnie był moment, gdy po

niemal dwóch dekadach znajomości

niespodziewanie zaproponował mi,

byśmy przeszli na „ty”.

iedy w 2005roku, po ukazaniu się

49. numeru pisma, zapanowała

długotrwała cisza, wydawało się, że dni

„Wolnomularza Polskiego” dobiegły

końca. Mimo tego Redaktor Naczelny

nie zaprzestał działalności i w kolej-

nych miesiącach zamieścił jeszcze na

Wirtualnym Wschodzie Wolnomular-

skim pozostające w redakcyjnej tece

materiały z dopiskiem, że ta wersja

elektroniczna stanowi 50.numer

„Wolnomularza Polskiego”. Jednakże

w tym momencie wydawało się, że

jest to raczej przedłużona w czasie

agonia pisma, aniżeli jakieś perspek-

tywiczne działanie. Toteż z radością

przyjąłem informację o reaktywacji

w 2012roku tytułu pod kierowni-

ctwem pani Mirosławy Dołęgowskiej-

-Wysockiej. I dlatego z tym większym

smutkiem przeczytałem 9 sierpnia br.

mail, w którym Redaktorka naczelna

poinformowała, „że z przyczyn osobi

stych i wydawniczych numer 76 »Wol-

nomularza Polskiego« (Jesień 2018)

będzie numerem ostatnim”. Można

zrozumieć decyzję pani Mirosławy,

od siedmiu lat dźwigającej na swoich

barkach trud redagowania kolejnych

numerów kwartalnika. W końcu prze-

cież każdemu należą się wakacje. Lecz

choć można zrozumieć tę decyzję, to

jednak trudno się z nią denitywnie

pogodzić i pozostaje żywić nadzieję,

że tak jak w 2012roku, również kiedyś

w przyszłości „Wolnomularz” obudzi

się ponownie. #

rugą literą alfabetu hebrajskiego jest ב „bet”, graczne przedstawienie

namiotu, symbol domu: dach, próg, drzwi. I od tej litery zaczyna się

Stary Testament: Bereszit – „Na początku”. Jeśli przestawimy sylaby

otrzymamy reszit bet, co oznacza – „najpierw dom”. Talmud mówi, że „człowiek

bez domu nie jest człowiekiem”.

lfabet hebrajski przydziela każdej literze trzy znaczenia: wymiar boski,

ziemski i duchowy. Skupiam się dziś na ziemskim, związanym bardzo

mocno z symboliką kobiecą. Natchnienie budowniczych, ciąża, nowe życie,

błogosławieństwo i dusza w połowie męska, w połowie żeńska. Czułość i potęga.

tarocie druga litera hebrajska przydzielona jest Kapłance zwanej Papie-

życą. Bogini siedzącej pomiędzy dwoma kolumnami, symbolicznym

połączeniem Nieba i Ziemi. Kolumna biała to stałość, czarna – siła. Symbol

dualności. Tajemniczość, wiedza, prawda, siła i moc, a przede wszystkim dom.

Niektórzy tarociści „bet” przypisują Magowi. Karcie wieszczącej początek

nowej drogi. Mag jest optymistą. Wierzy, że ma dość siły, by znaleźć drogę

do wtajemniczenia i nią odważnie pójść.

Cztery lata temu patrzyłam na pogorzelisko. Nie zostało nic, co dla czło-

wieka ważne, niezbędne. Puste ręce, serce, cisza i milczenie. Bez łez, bez

głosu. Później nastąpił Czas Przyjaźni. Dziś deszcz układa abstrakcyjne wzory

na szybach. Nadal czuję się wypalona. Wypełniona lękiem, zagubiona, słaba.

W życiu nie ma opcji „cofnij”, nawet gdy podzieliło się ono na części niepasujące

do siebie, niewspółmierne. Ciemność nad otchłanią czy niebo gwiaździste?

oczucie bezpieczeństwa buduje się od dzieciństwa. Bywa, że się zachwieje,

że kawałek zaczyna odstawać od całokształtu. Niewielki ubytek uzupełniamy

z marszu, większy wymaga zachodu. Moje bezpieczeństwo padło w całości.

NOTATKI NA ŁUPINCE

ORZECHA

KOLCE

I KWIATY

T E O D O R A

M A  C Z A K  C I E M I E N G A













W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

J U B I L E U S Z

Nie chodzi tylko o dobra materialne, choć i one są nie bez

znaczenia, ale z ich utratą można się pogodzić. Bezpie-

czeństwo znaczy coś więcej – wiara we własne miejsce na

ziemi. W możliwość ucieczki doń i schronienia. Dlatego

rozumiem uchodźców wojennych szukających spokoju

i domu. Jestem przekonana, że w nowym miejscu, po prze-

budzeniu, sprawdzają sut nad głową i dotykają ścian, by

mieć pewność ich istnienia, jak ja robię to każdego ranka.

Cichutko i milcząco.

Czas Przyjaźni, Pomocy i Dobrych Słów, którego nie

zapomnę. O odbudowie zdecydował ubezpieczyciel

(Compensa), realizując polisę w całości, i Powiatowy

Inspektor Nadzoru Budowlanego wyrażający zgodę na

remont. Zlepianie popiołów, odbudowa rozpoczęta od

wiary w dym z komina. Marzenia o domu tak proste, że

trudne do zrozumienia. Szukałam nowych dróg i ścieżek,

powodów, dla których warto żyć. Bardzo pomógł mi „Wol-

nomularz Polski”. Przesłania i siła w nim zawarte. Ścieżki,

które wskazywał, i wysiłek, którego uczył. Poszukiwania

celu wyrastającego ponad popioły. Przekonanie, że i na

gruzach wyrastają kwiaty, że ważne jest działanie rodzące

dobro. Numer 59, Lato 2014, czytany przez brygadę re-

montową odpoczywającą na świeżo wylanym stropie, pod

układaną konstrukcją dachową. Przechowuję egzemplarz

zawinięty w folię, by uchronić kleks z zaprawy, pamiątkę

dni rozpaczy i nadziei. Brzmi śmiesznie? Nie dla mnie,

choć miejsce lektury było niezwykłe.

„W

olnomularz” zyskał rangę przyjaciela. Wszedł

do domu nowymi drzwiami, zawyżył wartości,

pokazał, że należy żyć odpowiedzialnie, z sensem. Nie była

to papierowa przyjaźń. Autorzy i Czytelnicy podarowali mi

więcej niż mogli dać: dobro, otuchę, książki, bez których

nie umiem żyć.

ziś żegnam kilkuletnią przyjaźń; ostatni numer w wy-

miarze zycznym. W jubileusz wkradł się smutek i coś

symbolicznego, wzruszającego. Nie tylko ślad w umyśle.

Również przekonanie, że coś się kończy, coś zaczyna. Może

wchodzenie w etap samodzielności?

orządkuję archiwum i płaczę. Każde pożegnanie niesie

smutek, choć nie byłoby go bez wcześniejszej radości.

Dziękuję więc za wszystko: za radość, smutek, nowe życie,

przyjaźń, dom z progiem wartości. #

„Przechowuję egzemplarz zawinięty w folię,

by uchronić kleks z zaprawy,

pamiątkę dni rozpaczy i nadziei”.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

16 L I S T Y  L I S T Y  L I S T Y

Szanowna Pani Mirosławo,

zmartwiłem się, że „Wolnomularz

Polski” przestanie wychodzić i nas cie-

szyć. To nasza wielka strata! Chciałbym

najserdeczniej i najgoręcej podzięko-

wać wszystkim, którzy redagowali

WP, a najserdeczniej ściskam Adama

W., z którym wiele lat pracowaliśmy

w jednej Loży N. Adamie, dużo zdro-

wia, nosimy Cię w sercu! Jeżeli mogę

dostać 2 egzemplarze WP, to proszę

o 2 numery jak najwcześniejsze, bo nie

mam numerów z dawnych lat. Przesy-

łam najlepsze życzenia. Jeśli mógłbym

w czymś pomóc, to proszę o sygnał.

Z braterskim pozdrowieniem

Bogdan Galwas

* * *

Szanowna Pani,

przykro mi, że kończy się moja dość

krótka, bo jedynie dwuletnia zażyłość

z „Wolnomularzem Polskim”, a także

dobiega kresu następne po rocznikach

„Ars Regia” i „Hermaion” wydawni-

ctwo periodyczne z literatury przed-

miotu Sztuki Królewskiej. Być może

to tylko kolejna przerwa wydawnicza

i „Wolnomularz” odrodzi się za ja-

kiś czas? Chciałbym zapytać, czy są

dostępne (dla światowych) starsze

niż numer pięćdziesiąty wydania ar-

chiwalne „Wolnomularza Polskiego”,

jak widoczne na zdjęciu z prolu na

facebooku. […]

Z wyrazami szacunku,

Dawid Słonimski

* * *

Szanowni Państwo,

prenumerata pisma „Wolnomularz

Polski” to, zdecydowanie przyjazna

inwersja wobec życia codziennego.

I choć można powiedzieć o wiele

więcej to, mając na uwadze Wasze

osobiste powody, pominę wylewne

słowa aprobaty. Z wielkim szacun-

kiem, dziękuję Państwu za osobisty

wkład w subtelny rozwój wolnomu-

larstwa w Polsce. Prenumeruję pismo

„Wolnomularz Polski” od pewnego

czasu. Czy mógłbym prosić o prze-

słanie kilku egzemplarzy sprzed roku

2013? Dziękuję.

Pozdrawiam,

Paweł Bęś

* * *

Wielce Miła Siostro,

przyjmując z żalem informację o -

nalizacji wydawania „Wolnomularza

Polskiego”, korzystam z propozycji

dwóch numerów archiwalnych za

numer (in spe 77) I bardzo proszę

o darowanie mi numerów 52 i 53, czyli

jesień-zima 2012/2013.

Z braterską akoladą i gorącymi po-

zdrowieniami,

Józef Żelaśkiewicz

* * *

Witam,

Szanowna Pani, przykro mi czytać tę

wiadomość, zwłaszcza że od niedawna

zacząłem się interesować tą tematyką

i póki co jestem na etapie zgłębiania

wiedzy z różnych źródeł. „Wolnomu-

larz” miał być na stałe jednym z nich.

Jeśli chodzi o nadpłatę to proszę o czte

ry numery z 2017 roku (czyli nr 70-73).

Paweł Ciepielewski

* * *

Z przykrością odczytałem tę wia-

domość. Dziękuję za Wasze istnienie

i liczę na powrót :). Jakie numery ar-

chiwalne są dostępne i w jakiej cenie?

Z poważaniem,

Andrzej Chmielewski

* * *

Szanowni Państwo,

brak „WP” to wielka strata dla mi-

łośników Sztuki Królewskiej. Może

jednak uda się uratować czasopismo?

Może w wersji elektronicznej? W razie

potrzeby służę pomocą.

Za zwrot pieniędzy dziękuję. Jeśli ma-

cie Państwo jakieś numery w nadmia-

rze, to wolę jednak tę wspaniałą lekturę.

Wynik Państwa znakomitej pracy. Jeśli

można, to jestem zainteresowany nu-

merem: 55, 56, 59, 60, 61, 63 , 66, 68.

Z poważaniem,

Krzysztof Perlicki

* * *

Dzień dobry!

Bardzo przykra wiadomość, zwłasz-

cza że to był jedyny kontakt ze środo-

wiskiem wolnomularskim dla mnie.

Jestem bardzo wdzięczny za możliwość

kilkuletniego zagłębiania się w tema-

tykę, która mnie ciekawi, intryguje

oraz fascynuje. Proszę o złożenie Panu

OD REDAKCJI

Szanowni Państwo,

Informujemy, że z przyczyn osobistych i wydawniczych numer 76.

„Wolnomularza Polskiego” (Jesień 2018) będzie numerem ostatnim.

Dziękujemy za Państwa obecność w ciągu tych długich 25 lat, jakie upłynęły

od ukazania się numeru sygnalnego naszego pisma we wrześniu 1993 roku.

Pewna epoka się kończy. Redaktor-senior Adam W. Wysocki z przyczyn

zdrowotnych nie może już uczestniczyć w redagowaniu pisma. Niechaj

pozostanie ono naszym wspólnym dziełem, któremu poświęciliśmy mija-

jące ćwierćwiecze. Pozostawiamy prol WP na Facebooku, gdzie będziemy

odnotowywać istotne dla środowisk wolnomularskich informacje, toczyć

polemiki, dyskutować. Zawiadamiamy także Państwa, że w archiwum re-

dakcyjnym mamy jeszcze nieco egzemplarzy „Wolnomularza Polskiego”.

Są do Państwa dyspozycji, jeślibyście chcieli uzupełnić swoje zasoby.

Pozdrawiam serdecznie

Dr Mirosława Dołęgowska-Wysocka, Redaktorka naczelna, wydawca









W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

L I S T Y  L I S T Y  L I S T Y

Adamowi najszczerszych życzeń zdro-

wia. Nie żegnam się, mając nadzieję, że

„Wolnomularz Polski” nie zniknie, a jest

to jedynie przerwa w jego publikacji.

Z pozdrowieniami,

Dawid Lisiewicz

* * *

Droga Pani,

Przykro mi, że nie będzie dłużej

wydawane pismo o tematyce bardzo

mi bliskiej. Może kiedyś będę miał

możliwość osobiście poznać bliżej

wspaniałą wspólnotę Wolnomularzy.

Dziękuję za te kilka lat.

Pozdrawiam,

Janusz Goch

* * *

Szanowna Pani Ilono,

Droga Mirko,

Drodzy Wydawcy i Współpracowni-

cy WP, aż trudno uwierzyć, jak szybko

minęło nam to ćwierćwiecze! Coś prze-

cież – poza wspomnieniami – po nim

pozostanie! Numery „Wolnomularza”,

nagromadzona w nich wiedza, żywe

dokumenty aktywności środowiska

wolnomularskiego w Polsce, portrety

ludzi. Także, zwyczajnie, nasze testy!

Pragnąłbym bardzo, by te wielkie do-

konania „WP” znalazły kiedyś godnych

kontynuatorów.

Serdecznie niezmiernie,

Tadeusz Cegielski

* * *

Szanowna Pani, bardzo smutna wiado-

mość. Nie tylko zmartwienie o zdrowie

Redaktora Naczelnego. Oto ubywa na

rynku czytelniczym tytuł potrzebny ze

względu na „wolność, równość, brater-

stwo”, ale także na piękno wysokiej kul-

tury wydawniczej i gracznej. FB i portal

nie zastąpi tego ubytku. Ze smutkiem

pozostaje mi podziękować za satysfakcję,

jaką czerpałem przez długi czas z lektury

„WP” i egzemplarze, które zachowuję „na

zawsze”. Dziękuję Pani za cierpliwy i ser-

deczny trud kontaktów z czytelnikami,

w tej liczbie również ze mną.

Pozdrawiam,

Jan Güntner

* * *

To było do przewidzenia!

Pozdrawiam,

Leszek KNOFF

* * *

Szkoda.

Czy czasy obecne wpłynęły na taką

decyzje?

Przecież wszystko się zmienia. Nie

należy może rezygnować, jeżeli to

czasy obecne są przyczyną. Czas jest

względny, a praca, której sie podjęli-

ście była bardzo potrzebna i oryginal-

na. Coś innego w szarości.

Pozdrawiam trzykrotnie,

Renata

* * *

Droga Siostro Mirko i cały Zespole,

to będzie wielka strata, ale cóż – chy-

ba rozumiem :-(

Serdeczne dzięki za wszystko, co

do tej pory – i trzymam kciuki za to

zasygnalizowane „coś nowego” :-)

Witold Sokała #

y, Polacy byliśmy i w dalszym ciągu jesteśmy narodem

katolickim, a mimo to nie mamy w hymnie odwołania

do Boga. W naszym godle nie ma krzyża, a konstytucja

jest pozbawiona „Invocatio Dei” – mówi w rozmowie

z PCh24.pl prof. dr. hab. Marek Kornat

Dlaczego w polskim hymnie nie ma ani jednego

odwołania do Pana Boga?

„Mazurek Dąbrowskiego” wyrósł z dziedzictwa oświecenia,

które charakteryzowało polski patriotyzm doby porozbio-

rowej. Wyróżniał się on zdystansowanym nastawieniem do

dziedzictwa Polski katolickiej, czyli „córki Kościoła” i państwa

szczycącego się ideą „Polonia Semper Fidelis”. Mówiąc wprost:

ci, którzy podnieśli sztandar walki o niepodległość naszej

ojczyzny, bardziej ufali w ziemskie siły niż w pomoc z nieba.

Ich zdaniem bardziej realne skutki dla Polski mogła przynieść

pomoc Francji i dlatego odwoływali się w swej znacznej części

do nauki jakobinów, a nie do nauki Jezusa Chrystusa.

Jaką rolę w tworzeniu hymnu odegrała masoneria?

Biorąc pod uwagę, że Józef Wybicki – autor polskiego

hymnu – był wolnomularzem, odpowiedź jest prosta:

ogromną. Stworzył on bowiem tekst, który całkowicie

abstrahuje od instancji wyższych niż ziemskie, co dla wielu

polskich katolików jest problemem.

(Polonia Christiana, 2018-07-26); za: hp://wolnomular-

stwo.pl/2018/07/27/czas-nowy-niemasonski-hymn-polski/)

W roku 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości iwzmożenia postaw

patriotycznych jako ciekawostkę odnotujmy rozważania niektórych kręgów katolickich

wsprawie najważniejszej polskiej pieśni – Mazurka Dąbrowskiego. REDAKCJA

CZAS NA NOWY, „NIEMASOŃSKI” HYMN POLSKI?

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

18 Z  Y C I A L Ó  I O B E D I E N C J I

o pierwsza taka kolacja za ka-

dencji obecnego prezyden-

ta Francji. Na zaproszenie

Emmanuela Macrona odpowiedzieli

Wielcy Mistrzowie głównych francu-

skich obediencji masońskich, w tym

obediencji pracujących w Polsce lub

z nimi zaprzyjaźnionych. Gośćmi

prezydenta byli między innymi Jean-

-PhilippeHubsch (Wielki Wschód

Francji), Alain Michon (Francuska

Federacja Le Droit Humain), Marie-

-Claude Kervella (Wielka Żeńska

Loża Francji) i Christine Sauvagnac

(Wielka Loża Kultur i Duchowości).

Spotkanie nie przewidywało spe-

cjalnego porządku – tak aby Wielcy

Mistrzowie mogli w nieskrępowanej

atmosferze poruszyć z prezydentem

nurtujące ich problemy. Głównym

tematem spotkania okazała się kwe-

stia świeckości instytucji państwa ze

względu na pewne nieporozumienia,

które pojawiły się we francuskiej opinii

publicznej i dotyczyły ostatniego spot-

kania prezydenta Macrona z biskupa-

mi Kościoła rzymskokatolickiego. Jak

tłumaczy jeden z Wielkich Mistrzów

uczestniczących w kolacji, prezydent

zapewnił, że nie zamierza naruszać

ustawy o rozdziale Kościoła od pań-

stwa z 1905 roku, lecz kontynuować

jej przestrzeganie.

W trakcie wieczoru nawiązano

również do obecnej sytuacji Unii

Europejskiej oraz kwestii migracyj-

nych. Niektórzy goście wyrazili swoje

obawy dotyczące sytuacji we Wło-

szech i w Polsce, ale również w nie-

których krajach Afryki – tegoroczna

sesja Humanistycznych i Braterskich

Spotkań w Afryce i na Madagaskarze

(REHFM), która miała się od-

być w Dakarze, została odwołana ze

względu na masonofobię senegalskich

władz. Wreszcie pochylono się także

nad sprawami związanymi z bioetyką.

Przypomnijmy, że część francuskich

obediencji debatowała w swoich lo-

żach w ubiegłych latach nad kwestią

transhumanizmu.

Emmanuel Macron zapewnił Wielkich

Mistrzów obecnych na spotkaniu, iż

pragnie kontynuować tego typu wymia-

ny na poziomie ministerstwa spraw we-

wnętrznych. Kilka dni wcześniej osiem

obediencji wśród tych, których Wielcy

Mistrzowie uczestniczyli w kolacji, opub-

likowało komunikat prasowy, w którym

masońskie zakony wyjaśniły: „Niżej wy-

mienione obediencje wolnomularskie

cieszą się z tej otwartej wymiany opinii

z Prezydentem Republiki i przyjmują

do wiadomości zobowiązania dotyczące

obrony świeckości państwa i wartości

republikańskich, jak i tych dotyczących

walki na rzecz wartości humanistycznych

w Europie. Obediencje te będą uważnie

strzec ich realizacji oraz szacunku oka-

zywanego wobec podstawowych praw.

Inne spotkania, dotyczące bardziej tech-

nicznych spraw, jak kwestii bioetycznej,

powinny mieć miejsce z odpowiedzial-

nymi za nie ministrami”.

D.S.

WIELCY MISTRZOWIE

NA KOLACJI

U PREZYDENTA FRANCJI









hp://wolnomularstwo.pl/2018/09/13/wielcy-mistrzowie-kolacji-u-prezydenta-ancji/

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

W Y W I A D N A 2 5  L E C I E W P

Mirosława Dołęgowska-Wysocka: Tadeuszu,

nasza rozmowa znajdzie się w ostatnim, jesiennym

wydaniu „Wolnomularza Polskiego”, kiedy cała

Polska będzie obchodziła 100-lecie odzyskania

niepodległości. Jak myśl propaństwowa,

niepodległościowa wyrażała się w deklaracjach

i działaniach polskich wolnomularzy? Czy jesteśmy

w stanie pójść jej śladem?

Tadeusz Cegielski: Zadałaś mi ważne pytanie. Tak się składa,

że w tej chwili zmierzam do końca znaczącej dla mnie pracy,

którą wykonuję w ramach grantu Narodowego Programu

Rozwoju Humanistyki. Jego tytuł brzmi: Kultura polska wobec

lozoi ezoterycznej Zachodu 1890–1939 (oczywiście daty

te trzeba traktować umownie). Ja jestem odpowiedzialny

za sekcję poświęconą szeroko ujętemu wolnomularstwu.

Podczas ostatniej kwerendy w archiwum Wielkiej Zjedno-

czonej Loży Anglii w Londynie znalazłem ciekawe źródła na

temat wolnomularskich relacji angielsko-polskich w wieku

XVIII. Gdy analizowałem te materiały, nasunęła mi się myśl,

że polscy wolnomularze doby stanisławowskiej, później

zaś Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego,

wreszcie ci działający na emigracji – od obu Ameryk po-

przez kraje Europy Zachodniej – dodali do tradycyjnych

i uniwersalnych wymagań określonych w Konstytucji An-

dersona nowy jeszcze obowiązek: służby państwu, służby

państwu polskiemu. Także wtedy, kiedy Państwa tego nie

było, kiedy obowiązkiem Polaków stała się jego odbudowa.

Wprawdzie nie pada wówczas – przynajmniej do połowy XIX

wieku – słowo „państwo”, lecz używa się pojęcia „naród”,

ale mowa tu o narodzie w rozumieniu innym niż dzisiejsze:

nie-etnicznym, nawet nie-kulturowym. Chodziło bowiem

o tak zwany naród polityczny…

Obywatelski?

TC: Na długo przed rewolucją francuską oraz Sejmem

Czteroletnim polscy wolnomularze wskazywali, że do

„narodu politycznego” oprócz szlachty (szlachty et-

nicznie polskiej, ruskiej czy niemieckiej), wchodzą też

światli i zasłużeni ludzie niższego stanu. Mieli na myśli

mieszczaństwo, burżuazję, ale też wybitnych artystów,

uczonych, lekarzy, jurystów, czyli jak powiedzielibyśmy

dzisiaj – ludzi wolnych zawodów, tworzących zalążek klasy

umysłowej, inteligencji. W podobnym, nie-etnicznym

rozumieniu Polakiem mógł być na przykład polityk i wy-

bitny wolnomularz doby stanisławowskiej, Karl Heinrich

Heyking, Kurlandczyk pochodzenia niemieckiego – oby-

watel Rzeczypospolitej.

Czy mógłbyś rozwinąć zasygnalizowany wątek lóż

polskich na emigracji po utracie niepodległości? Są to

w masonologii chyba najmniej spenetrowane obszary.

TC: Lożę, o której za chwilę, nie nazwę jednak emigracyjną,

lecz polską lożą na obczyźnie – „Polish National Lodge”,

czyli „Polską Lożę Narodową”, erygowaną w Londynie

w roku 1847, pierwotnie pod numerem 779, później zaś

534, pracującą pod młotkiem Wielkiego Mistrza Wielkiej

Zjednoczonej Loży Anglii (United Grand Lodge of En-

gland). Wspólnym wątkiem ideowym charakteryzującym

zarówno polskich członków tej loży, przeważnie rozbitków

powstania listopadowego, jak i bardzo utytułowanych

angielskich patronów (znajdowali się wśród nich, jak

hrabia Essex, członkowie rodziny panującej) była służba

obywatelska, rozumiana jako służba państwu.

Ale w przypadku Polaków chodzi chyba o państwo

utracone?

TC: Właśnie tak, służba państwu, którego (już) nie ma.

Zarówno Polacy, jak i ich angielscy patroni mocno pod-

kreślają, że symbol loży – biały orzeł rozpięty na krzyżu

(ileż tu mesjanizmu!) jest symbolem ukrzyżowanego,

zniszczonego państwa polskiego! A potem, kiedy pojawia

się Royal Arch, Królewskie Sklepienie, czyli nieformalny

czwarty stopień masonerii angielskiej, wraz z konstytuującą

go legendą, czyli restytucją Świątyni Salomona, następuje

utożsamienie odbudowanej Świątyni z wskrzeszonym

państwem polskim. Dzieło odbudowy podejmują w obu

wypadkach ci najwierniejsi – wolnomularze, dzieci wdowy.

Anglikom przypadła do gustu idea utożsamienia rekonstrukcji

świątyni jerozolimskiej z odbudową polskiego państwa. Na-

NIE BÓJMY SIĘ!

R O Z M O W A

Z B R ∴ T A D E U S Z E M C E G I E L S K I M



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

20 W Y W I A D N A 2 5  L E C I E W P

brała ona nowej aktualności w latach po I wojnie światowej.

Ta przejęta od Polaków osnowa ideowa rytu Royal Arch

stała się integralną częścią angielskiej masonerii, co widać na

przykładzie przemówień, jakie wygłoszono na spotkaniach

rocznicowych zorganizowanych w stulecie narodzin loży, czyli

w roku 1947. Wielebny Turner, kapelan siostrzanej wobec

„Polskiej Narodowej Loży” loży „Orzeł Biały”, przyrównuje

nowożytne fundamenty państwa polskiego do ideowego

gmachu masonerii angielskiej; dowodzi, że one są paralelne.

Byłem prawdziwie zaskoczony, gdy czytałem te słowa. Brat

Mówca Turner nawiązuje tu do Polski Jagiellonów, do idei

budowy państwa na zasadach dobrowolnej unii suwerennych,

równorzędnych podmiotów – Polski i Litwy. Przyrównuje

fenomen ideowy polsko-litewskiej Rzeczypospolitej do

liberalnych zasad leżących u podstaw masonerii angielskiej.

Nie wiem, oczywiście, ilu angielskich braci było w stanie

podchwycić podobne przesłanie; pewne jest natomiast, że

„Polska Narodowa Loża” i jej dwie loże-córki z orłem białym

w godle cieszyły się wielkim zainteresowaniem w środowisku

wolnomularskim Londynu.

Zróbmy kolejny przeskok, także terytorialny, do

kolejnego ważnego w naszej rozmowie okresu,

przełomu wieków XIX i XX…

TC: Z którym mamy ogromny kłopot, z powodu trudności

w dotarciu do źródeł. Nie ulega najmniejszej wątpliwości,

że Polacy, inicjowani od 1910 roku w francuskiej loży „Les

Renovateurs” podległej Wielkiemu Wschodowi Francji,

jak i powstałej w Rzymie około 1919 roku loży „Polonia”

(Wielka Loża Narodowa Włoch), byli inspirowani ideą

odbudowy niepodległej Polski. Mam osobiście przypusz-

czenie graniczące z pewnością, że za inicjatywą Włochów

stali Amerykanie, a ściślej rzecz biorąc, amerykańska

Polonia. Konieczne będzie zbadanie sprawy na miejscu,

w USA. Mamy zatem do czynienia z dwoma ośrodkami;

ten o korzeniach francuskich pracuje bardzo prężnie. Na

terenie Królestwa Polskiego powstaje kilka lóż, jednak pod

koniec wojny wszystko przestaje działać… Znika! Wielki

Wschód Francji między rokiem 1918 a 1919 wyraźnie się

wycofuje, traci zainteresowanie Polską. Wojciech Gieł-

żyński, autor pracy Wschód Wielkiego Wschodu Polski nie

mógł tego zrozumieć…

Ja tym okresem zajmowałam się w swojej pracy

doktorskiej. Teraz, gdy przyłożyłam starą wiedzę do

mojej obecnej, wolnomularskiej, nie jest to dla mnie

aż tak tajemnicze. Chyba wszyscy ówcześni masoni

i masonki (bohaterką mojej dysertacji była Jadwiga

Marcinowska/Marcinkowska, przewodnicząca

Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, członkini

lubelskiej loży Wolni Oracze) należeli do tzw. obozu

aktywistycznego, nastawionego na współpracę

z państwami centralnymi – Niemcami i Austro-

Węgrami, dla Francji byli to wojenni wrogowie. To

raz. Po wtóre, meandry polityki Józefa Piłsudskiego,

w tym kryzys legionowy, spowodowały skłócenie

tych środowisk (w przypadku organizacji kobiecej

doprowadziło to do jej rozpadu i obumarcia), skłóceni

zostali także sami wolnomularze.

TC: Niezależnie od tego wszystkiego, ważne jest to, że

z każdej strony, wszystkie środowiska wolnomularskie

dążyły do jednego, nadrzędnego celu: budowy niepodle-

głego państwa polskiego.

To może wtrącę za prof. Ludwikiem Hassem, że za

Deklaracją niepodległościową Rządu Tymczasowego

Rosji (sam Aleksander Kiereński był masonem) stali

także polscy wolnomularze (patrz WP 69).

TC: Polscy bracia byli niewątpliwie podzieleni i rozdarci.

Mieli trudne, a niekiedy niemożliwe misje do wypełnie-

nia (jak choćby misja Patka czy Struga zjednania rządów

Anglii i Francji dla polityki i osoby Józefa Piłsudskiego),

ale w ostateczności zwyciężyła ich idea przewodnia: od-

budowa państwa. Moim zdaniem to właśnie zdecydowało

o powodzeniu Wielkiej Loży Narodowej Polski, która ten

niepodległościowy czynnik zawsze mocno podkreślała.

No tak, było to mocną jej stroną, ale z biegiem czasu

okazało się też słabą, myślę o okresie po zamachu

majowym.

TC: Nieskuteczność czy pasywizm części wolnomularzy

WLNP powodował także fakt, iż przyznawali oni, że Piłsudski

może i jest satrapą, ale służy wielkiej idei – Rzeczypospolitej.

Po śmierci marszałka wystarczyło 3 lata, by

dekretem prezydenta Mościckiego rozwiązano

wszystkie polskie i niepolskie organizacje masońskie

(piszemy o tym na str. 44–46, red.).

TC: Moim zdaniem postawa Wielkiej Loży w tym drama-

tycznym okresie dowodzi zarówno wielkiej dyscypliny, jak

i instynktu państwowego jej kierownictwa. Bracia uśpili się

dwa miesiące przed wspomnianym dekretem z listopada

1938 roku, dobrze wiedząc, co się stanie. Niedługo potem

mamy kolejną wojnę i kolejną falę emigracji. Już w listopa-

dzie 1939 roku zbiera się w Paryżu loża „Kopernik”, w której

– już po II wojnie światowej – sprawa Polski niepodległej

i demokratycznej będzie odgrywała niepoślednią rolę.

Przejdźmy, Tadeuszu, do naszych czasów.

TC: Jako wolnomularz wielokrotnie nad tym się zastanawia-

łem: skąd przychodzimy, gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy?

Tak właśnie zatytułowałem moje wystąpienie kończące trzy-

lecie sprawowania urzędu Wielkiego Mistrza (2000–2003).

Nawiązałem w nim do gorących dyskusji w zakonspirowanej

warszawskiej loży „Kopernik”. Czuło się w nich pewne

zagubienie. Każdy z nas jakoś inaczej wyobrażał sobie ma-

sonerię w przyszłej niepodległej Polsce. Jedni nawiązywali

do idei międzywojennych, do misji społecznej wolnomular-

stwa; inni – w ich liczbie ja sam – denerwowali się zarówno

konspiracją, jak i anachronicznością podobnego projektu.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

W Y W I A D N A 2 5  L E C I E W P

Społecznikostwo rzeczywiście występowało u zarania ruchu,

w ramach państw rozbiorowych, ale potem, już w odro-

dzonej Rzeczypospolitej, chciano – przykładem Andrzej

Strug – budować nowoczesne społeczeństwo obywatelskie.

Inni z kolei sądzili, że Kościół nigdy nie zgodzi się na jawne

działanie masonerii. Praktyka życiowa pokazała, że nasza rola

jest – owszem – społeczna, ale nie w sposób Judymowski.

Polegać ma na budowie porozumienia, mostów między

„starą” inteligencją a nową klasą średnią, choć na początku

określenie „klasa średnia” nie padało w naszych rozmowach.

Wśród tych „nowych” byli reemigranci, którzy powrócili do

Polski wraz z rmami, które założyli na Zachodzie, z wiedzą

i umiejętnościami tam nabytymi.

Co wynikało z tych dyskusji? Czy stara inteligencja

zostawiła w spadku nowym swoje idee i wartości?

TC: To wcale nie było potrzebne. Pożądane okazały się

realizm i skuteczność w działaniu. Masoneria dzisiaj, w roku

2018 powinna postawić przed sobą ambitny cel, jak choćby

przeciwdziałanie destrukcji demokratycznego państwa,

która odbywa się na naszych oczach. Ale gdybyśmy zrobili

ankietę na ten temat wśród naszych rodaków, to okazałoby

się, że świadomych tego faktu jest może jedna trzecia. A inna

jeszcze „trzecia część” zdaje się go aprobować.

Czy idea obrony państwa prawa może być dla

wolnomularzy ideą przewodnią? W jednym ze

swoich wpisów na blogu Aszery skonstatowałam

niedawno, że jeśli podważa się tę ideę, to my masoni

przestajemy być w jakikolwiek sposób chronieni.

Nas chroni tylko prawo i niezależne sądy…

TC: Jest dokładnie tak, jak mówisz. Obecnie masoneria

tak wobec własnych członków, jak i opinii publicznej musi

zadeklarować, że jest zdecydowanie za państwem prawa. Że

musimy bronić konstytucji jak niepodległości! Jeśli bowiem

stracimy konstytucję, to stracimy niepodległość. Te sprawy

są tożsame. Bez demokratycznego ładu prawnego szybko

staniemy się satelitą Putina – taka będzie nasza przyszłość.

Niestety, tutaj podzielam opinię mego wspaniałego kolegi

historyka, profesora Andrzeja Friszke, że ta sytuacja nie-

uchronnie prowadzi do rozlewu krwi, że obecnych włodarzy

Polski nic nie zatrzyma! Zdają sobie bowiem sprawę, że jeśli

stracą władzę, to staną przed Trybunałem Stanu!

Mówisz te ciężkie słowa w swoim imieniu. Uważasz,

że nasze loże, nasze obediencje powinny wprost to

powiedzieć?

TC: Nie bardzo wierzę, aby decydujące gremia masonerii

świętojańskiej o statusie stowarzyszeń, które się rządzą

demokratycznie, się na to zdecydowały. Obecne, mocno

odmłodzone, decydujące gremia na pewno nie chciałyby

jawnej, publicznej deklaracji. Uważałyby ją za szkodliwą.

I miałyby rację!

Czy bałyby się powtórki z „dekretu Mościckiego”?

TC: Obawiałyby się dwóch zwłaszcza następstw: delega-

lizacji (uchwalenie nowego „dekretu Mościckiego” to są

zaledwie dwa dni) przez władze, ale i przestraszenia się

wielu adeptów oraz potencjalnych członków lóż.

Czy to nie jest swego rodzaju pułapka, w którą

masoneria wielokrotnie w historii wpadała?

TC: Tak, to może być pułapka. Ale sytuacja jest taka,

że nie ma z niej dobrego wyjścia. W sumie diagnoza jest

dosyć prosta. Wolnomularstwo „od zawsze” oddziałuje

poprzez swoich członków. I dzięki temu tworzy swoistą,

niewidzialną siatkę połączeń w społeczeństwie. Sieć ta

rozciąga się pośród przedstawicieli elit: intelektualnych,

politycznych, kulturalnych. Podobne oddziaływania rodzą

proste moralne przesłanie: warto być porządnym, uczci-

wym, dochowywać zobowiązań.

To zawsze, Tadeuszu, warto…

TC: Oczywiście, ale właśnie te wartości zostały dziś szcze-

gólnie pogwałcone. Pewnie większość wolnomularzy

polskich byłaby za tym, aby wpływać na rzeczywistość

w sferze etycznej, deklarując przy tym swą apolityczność.

Ponieważ jesteśmy garstką ludzi, która w sferze realnej

polityki na pewno nic nie osiągnie.

I chyba nie chce osiągać, prawda?

TC: Tak, nie chce. I tego bym się trzymał. Moje, nasze

prywatne poglądy nie mają tu nic do rzeczy. Nauczyłem się,

że w praktycznym działaniu należy sfery te oddzielać. Moja

deklaracja będzie deklarację historyka, który jest tej samej

złej myśli, co Andrzej Friszke. Obaj obawiamy się, że doj-

dzie do rozlewu krwi. Pretekst czy sygnał może wyjść z obu

stron, nie można wykluczyć prowokacji. Podkreślę więc: to

nie ma żadnego przełożenia na masonerię, tutaj zachowuję

wstrzemięźliwość jak zdecydowana większość polskich

wolnomularzy. Wyrażam jedynie najwyższe zaniepokojenie

rozwojem sytuacji; mam poważne obawy co do przyszłości

naszego kraju, obawy, które ocierają się o pewność.

Kończymy zatem naszą rozmowę wspólnym

zaniepokojeniem o przyszłość Polski, o czym nasi

poprzednicy, polscy wolnomularze od XVIII, XIX

i XX wieku zawsze myśleli z największą troską.

Obyśmy nie stanęli znowu wobec takich wyzwań,

wobec których oni musieli niegdyś stanąć.

TC: Pięknie to podsumowałaś! Dodam tylko coś, co wynika

tak z mego temperamentu, jak i doświadczenia. W sprawie,

o której mowa, każdy musi robić to, co do niego należy.

Koniecznie. Nie można się bać. Bo najgorszą rzeczą jest

właśnie strach*.

Dziękuję za rozmowę

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

*O tym, co może z nami zrobić strach, piszemy w bieżącym

numerze na str. 43 w artykule polskiego emigranta Wojciecha

Gołębiewskiego. Red.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

22 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

emat wolności wypada zacząć

od Platona. Wielki grecki uczo-

ny i lozof uważał, że wolność

jest istnieniem dobra, które samo w celu

doskonalenia chce w nim uczestniczyć.

Realia ateńskiej demokracji chyba bar-

dzo ograniczały grono odbiorców tak

pomyślanej wolności.

oglądy na to, jak powinna wyglą-

dać wolność, różniły się nawet

w tych samych okresach historycz-

nych. Arystoteles, w odróżnieniu

od Platona, uważał, że do wolności

potrzebny jest akt woli i zdolność

podejmowania decyzji. Rozróżnił

systemy państwowe złe: tyrania, oli-

garchia i demokracja populistyczna

oraz dobre: monarchia, arystokracja

i politeia – czyli właściwa demokra-

cja. Ich to właśnie największą zaletą

jest wolność, dzięki której obywatele

mogą uczestniczyć w życiu państwa.

Arystoteles był zwolennikiem natu-

ralnych form rządzenia, a nie gwał-

townych przemian. Dzisiaj byśmy go

krytykowali za popieranie niewolni-

ctwa jako uznawanej wtedy własności

prywatnej. Nie możemy jednak winić

Arystotelesa za tomistyczne podejście

Kościoła katolickiego w XIII wieku.

Często życie ma kolosalny wpływ na

kreowaną lozoę. Rzymski wyzwole-

niec (były niewolnik) Epiktet z Hiera-

polis w rozważaniach spisanych przez

jego uczniów poruszał zagadnienie

wolności. Według niego można ją

osiągnąć wtedy, gdy w naszym życiu

zapanują wartości duchowe i należy

zapanować nad swoimi pragnieniami.

Głównym celem nauczania Epikteta

było doprowadzenie do zrozumienia

przez jego uczniów właściwej natury

rzeczy, która jego zdaniem jest nie-

zmienna, nienaruszalna i ważna dla

każdej bez wyjątku istoty ludzkiej.

A czy nie jest to podstawą nowoczes-

nej demokracji? Był to I wiek naszej

ery!

iezwykłą postacią schyłku za-

chodniego średniowiecza był

św. Tomasz z Akwinu. W swoim ży-

ciowym dziele, Summie teologicznej

doszedł on do wniosku, że wolność

wyboru i podejmowanie decyzji wy-

nika z intelektu. Akwinata jednak nie

zajmuje stanowiska w kwestii wolno-

ści człowieka. Niektórzy lozofowie

uważają, że był kontynuatorem myśli

Arystotelesa. Smutne jest to, że okro-

joną Summę Kościół uznał dopiero

w XIX wieku.

redniowiecze i jego lozofowie

nie podjęli poważnie tego tematu.

WOLNOŚĆ W UJĘCIU

FILOZOFICZNYM

CZYLI OD PLATONA DO NIETZSCHEGO

Piękne prace odbyły się 17 maja br. w domu lożowym. Sz∴ Loża Atanor (Wielki Wschód Polski) oraz

Sz∴ Loża Gaja Aeterna (Wielka Żeńska Loża Francji) zebrały się wspólnie, aby porozmawiać o tym,

czym jest dla wolnomularzy WOLNOŚĆ. Wygłoszono trzy deski: Historia wolności w wolnomularstwie

(br∴ Tomasz, Atanor), Wolność w ujęciu lozocznym (br∴ Andrzej, Atanor) oraz Wolność w XXI wieku

– mit czy redenicja (ss∴ Gai). Dyskusja była ożywiona, reeksje różnorodne, ale wszystkie przepełnione

duchem braterstwa i siostrzeństwa. Na zakończenie prac przegłosowano, że zredagowane deski zostaną

wydrukowane w jesiennym, jubileuszowym wydaniu „Wolnomularza Polskiego”. REDAKCJA

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Ich smutną spuścizną było Święte

Ocjum i palące się stosy. Przykłady

Galileusza i Giordano Bruno przy-

kro o tym świadczą. W XVII wieku

pojawia się nowe myślenie. Jesteśmy

po odkryciach geogracznych i ziemia

nie jest już płaska. Stosunkowo dawno

pojawiła się teoria o wolności narodu

do samostanowienia. Sformułował

ją omas Hobbes. Według niego

wolność jest brakiem zycznego przy-

musu, a państwo to rodzaj umowy

społecznej pomiędzy władzą państwo-

wą a społeczeństwem (suwerenem).

Jak na przełom XVI i XVII była to

dość nowatorska teoria, zwłaszcza

w Anglii. Teoria umowy społecznej

znacznie została rozwinięta w dobie

oświecenia.

artezjusz powiedział, że wolność

jest istotą godności człowieka.

Bez niej człowiek nie może siebie sza-

nować. Co najciekawsze, Kartezjusz

był zwolennikiem tezy, że pojęcie wol-

ności nie musi wynikać z koniecznej

współzależności zdarzeń lub zjawisk,

wyznaczonych przez całokształt sytu-

acji (indeterminizm).

olejną wielką postacią, bardzo

istotną dla wolnomularstwa był

Wolter. Uważał, że postęp można uzy

skać jedynie dzięki wolności słowa.

Możliwość wolnego i nieskrępowanego

osądu powinna być dana każdemu

wolnemu i równemu człowiekowi.

Uważał, że jakakolwiek forma zniewo-

lenia (z niewolnika nie ma wojownika)

nie daje dobrych efektów.

oniec XVIII wieku to Immanuel

Kant i jego rozważania o wol-

ności. Kant stworzył dwie denicje.

„W sensie kosmologicznym wolność

jest to możliwość spowodowania

samodzielnie jakiegoś stanu rzeczy;

w sensie moralnym jest to świado-

mość, że się jest upoważnionym do

podporządkowania się jedynie prawom

akceptowanym przez siebie samego”.

ilozoi heglowskiej – niekoniecz-

nie samemu Heglowi – przypi-

suje się nową denicję wolności.

Otóż czym innym jest „wolność od

czegoś”, a czym innym jest „wolność

do czegoś”. Jeżeli jesteśmy wolni od

opresji, okupanta, strachu, więzie-

nia, to jesteśmy wolni „od”. Gdy zaś

jesteśmy wolni „do”, to mamy prawo

wyboru; to jest np. prawo do pracy,

wypoczynku, bezpieczeństwa. W -

lozoi Hegla pojawia się istotna dla

przyszłych pokoleń myśl. Wolność

nie jest właściwością zewnętrzną, lecz

powstaje w naszej świadomości, a po-

przez uświadomienie jej sobie jed

nostka tworzy myśl społeczną. A przy

tym mamy dzisiaj jeszcze świadomość

szybkości i powszechności przekazu,

co miało inny wymiar w XVIII/XIX

wieku i w czasach dzisiejszych, a tak-

że ogromny wpływ na tworzenie się

świadomości społeczeństw.

la Hegla wolność jest usadowiona

w miejscu i czasie. Duch wolności

istnieje jedynie w kontekście doświad-

czenia siebie (jednostki, społeczności,

narodu, grupy) w różnych historycz-

nych zdarzeniach pozytywnych, takich

jak zwycięstwa, osiągnięcia lub nega-

tywnych – porażki, traumy narodo-

we. Zgodnie z zasadą przypisywaną

Wolterowi: Nie zgadzam się z twoimi

poglądami, ale po kres moich dni będę

bronił twego prawa do ich głoszenia.

olejnym lozofem, który zajął

się denicją wolności, był Frie-

drich Nietzsche. Według niego tylko

Übermensch – nadczłowiek ma wolną

wolę, a zarazem siłę twórczą i wolność.

Zwykli ludzie, żyjący według starych

zasad moralnych, nie mogą się od nich

oderwać i dlatego są gorszą częścią

ludzkości – podludźmi.

rawie nam współczesny lozof

francuski Maurice Merleau-

-Ponty uważał z kolei wolność za

fundament egzystencji człowieka.

Być może pod wpływem przeżytej

wojny sądził, że nawet w skrajnych

przypadkach, gdy jesteśmy do końca

zniewoleni, tli się w nas okruch wol-

ności (obozy koncentracyjne). Tak

że uświadomienie potrzeby wolności

pojawia się w sytuacjach opresyjnych.

Pojęcie wolności jednak wiązał z ca-

łym społeczeństwem i je obarczał za

nią odpowiedzialnością.

akby antytezę reprezentuje chrześ-

cijaństwo (nie mówię tu o Kościele

katolickim). Doktryna chrześcijańska

twierdząca, że Bóg stworzył człowieka

na swoje podobieństwo, więc jest on

wolny i panuje nad swoimi czynami.

Bóg szanuje wolność człowieka. „Rzec

można, iż Bóg płaci za ten dar, jakim

obdarzył tę istotę, którą stworzył na

swój obraz i podobieństwo. Pozostaje

wobec tego daru konsekwentny”. Do-

piero pojmując w ten sposób ludzką

wolność, można zrozumieć sens pie-

kła. Bóg pragnie, aby wszyscy zostali

zbawieni, ale nikogo nie można do

niczego zmusić, gdyż szanuje ludzką

wolność i możliwość odrzucenia Go.

* * *

ymieniona lista lozofów de-

niujących pojęcie wolności

w większości przypadków i dzisiaj by-

łaby pozytywnie odbierana. Jednak

należy wspomnieć, jakby w antytezie,

Nicolo Machiavellego. Jego stwier-

dzenie: „Z walki ludu z wyższymi

klasami pochodzą wszystkie prawa

wydane w interesie wolności” świad-

czy, iż niezależnie od czasu i systemu

społecznego wolność nie jest dana ani

na zawsze, ani bezboleśnie.

Br∴ AB

Kiedy teoretyczne

rozważania o wolności

przeradzały sie

wpraktykę, zawsze robiło

się groźnie. Wszak nie bez

kozery możemy stwierdzić,

żetam, gdzie zaczyna się

jedna wolność, tam musi

się skończyć inna.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

24 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

Ze wszech miar warto

olność jest pojęciem jak każde inne, dlatego przecho-

dzi przez proces redenicji czy też zmiany paradyg-

matu. Pojęcia żyją własnym życiem i nieustannie ewoluują,

bo zmienia się kontekst, w jakim istnieją. W XXI wieku jest

tak samo. Natomiast uważam, że uznanie wolności za mit,

w sensie nieosiągalny ideał, nigdy nie straci na aktualności.

Wzrastanie do wolności to indywidualna droga każdego

człowieka, dlatego w tym sensie zawsze pozostanie mitem.

Wracając do postawionego w tytule pytania… Czym

może być wolność w XXI wieku? Jak może być rozumiana

czy deniowana? To tak naprawdę indywidualne pytanie

dla każdego człowieka, w zależności od tego, do czego

w danym momencie dąży czy też co uważa za ograniczające

dla siebie. Do czego chce być wolny bądź od czego.

XXI wiek to dodatkowe obszary życia człowieka związane

głównie z rozwojem technologii. Każdy z tych nowych

obszarów musi zostać zdeniowany w kontekście wolności

przez każdego człowieka indywidualnie. Większość potrzeb-

nych do tego pytań pozostaje niezmienna. W tym sensie

narzędzia wykorzystywane do tego, aby określić, czym jest

wolność, są takie same, ale zakres ich wykorzystania się

zmienia. I jest to proces naturalny dla każdej zmiany – XXI

wiek nie różni się tutaj niczym od innych epok.

Z mojego punktu widzenia uniwersalną denicją wolności

nie jest decydowanie bądź nie o podjęciu jakichś działań

czy też samo dążenie do tego, czego się chce. Nie mamy

też do końca wpływu na wydarzenia, które są naszym

udziałem, a przynajmniej nie na wszystkie. Jedyne, o czym

możemy w pełni decydować, to sposób percepcji, czyli

przysłowiowa szklanka do połowy pełna lub do połowy

pusta. Więc jak to jest, że ci widzą jedno, a inni drugie?

Stoi za tym odpowiedzialność za własne emocje. Człowiek

jest w stanie wypracować umiejętność odczuwania tego, co

adekwatne, tego, czego chce, tego, co najlepiej będzie mu

służyć niezależnie od okoliczności. I po prostu rozsądniej

jest czuć się dobrze, bo daje to więcej możliwości. Nie

mówię tutaj o np. zaprzeczaniu smutkowi, ale o uznaniu,

że na przeżycie każdej z emocji jest czas i miejsce, i opty-

malne tym zarządzanie.

Takie sformułowanie w materialistycznym świecie może

budzić kontrowersje, dyskusje itd. ale nie jest niczym

nowym, lecz podejściem, które powraca w ludzkich roz-

ważaniach od zawsze. Od Diogenesa i maksymy „Do-

świadczenietonieto, cosię człowiekowi przydarza. To jest

to, coczłowiek robiz tym, co musię przydarza” i Buddy

Siakjamuniego: „Sami sobie bądźcie lampami” po New

Age, zykę kwantową i zunikowaną teorię pola – język

inny, a przekaz ten sam.

Wzrastanie do wolności to po prostu nauka brania odpo

wiedzialności za własne stany emocjonalne oraz wynika-

jącą z tego percepcję tego, co nazywamy rzeczywistością.

W konsekwencji możemy poszerzyć zakres dostępnych opcji

działania… im większy, tym większa możliwość wyboru

w świecie zewnętrznym. Proste, choć niełatwe, bo takie

ujęcie wolności oddaje pełnię odpowiedzialności w ręce

każdego człowieka indywidualnie, co jest niezbyt popu-

larne w epoce McDonalda. Ale ze wszech miar WARTO!

Głos Uczennicy wolnomularskiej Lucyny C.

* * *

Technologie

a granice wolności

Coraz bardziej zaawansowana technologia ma przede

wszystkim sprawiać, że nasze życie stanie się łatwiejsze

i bezpieczniejsze. Z jednej strony otrzymujemy co jakiś

czas entuzjastyczne informacje na temat przekroczenia

kolejnej bariery technologicznej, a z drugiej pojawiają

się ostrzeżenia, że bezreeksyjna wiara w technologię

doprowadzi nas do katastrofy. Prawda leży zapewne, jak

zwykle, pośrodku. Czy jednak nie jesteśmy coraz częściej

MOTTO

Wolność to paradoks. Jeśli mam być w pełni wolny – co oznacza, że mogę realizować swoje zamiary – inni

ludzie muszą to zaakceptować, nawet jeśli te moje zamiary nie zgadzają się z ich pragnieniami. Więc

wolność realizacji moich marzeń zawsze odbija się na sytuacji innych ludzi. A to z kolei odbija się na mnie, na

moim sumieniu moralnym. Wolność jest zawsze dotknięta koniecznością kompromisu. Wolność absolutna, która

jednocześnie godzi obie strony, jest niemożliwa.

Zygmunt Bauman

WOLNOŚĆ W XXI WIEKU

– MIT CZY REDEFINICJA

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

świadkami przesuwania granicy naszej wolności na rzecz

komfortu, jaki ma zapewnić nam najnowsza technologia?

W ciągu ostatnich 25 lat nastąpił dynamiczny rozwój no-

wych technologii. Pełna obserwacja nas przez satelity, drony

czy monitoring wizyjny praktycznie obecny wszędzie. Są to

działania mające na celu zapewnienie nam bezpieczeństwa,

ale równocześnie pozbawiające nas prywatności. Często

zresztą sami się jej pozbawiamy, umieszczając w portalach

społecznościowych szczegółowe informacje o swoich

działaniach czy zdjęcia.

Rozwój technologii informatycznej doprowadził do po-

wstania nowego obszaru przestępczości. Cyberprzestępcy,

hakerzy, którzy poprzez cyberatak usiłują zapanować

nad naszymi nansami czy wykraść nasze dane osobowe.

Dzisiaj dostrzegamy, że cyberryzyko to nie tylko nowinka,

ale realne zagrożenia dla każdego: osób prywatnych, rm

czy państw. Im działalność bardziej zależy od technologii

informatycznej, tym ryzyko cyber jest większe.

Ostatnio dużo dyskutuje się o chipach, które coraz więcej

rm chce wszczepiać swoim pracownikom, aby – przynaj-

mniej ocjalnie – ułatwić im pracę. Na co dzień mamy do

czynienia z ludźmi, którzy tak naprawdę zostali w ten czy

inny sposób „udoskonaleni” dzięki technologii – chodzi

o klasyczne implanty, takie jak rozruszniki serca czy aparaty

słuchowe. Technologia idzie dalej, bo wszczepiane są ochot-

nikom urządzeniami nowej generacji, które umieszczone pod

skórą, łączą się z Internetem i pozwalają nie tylko otwierać

drzwi, obsługiwać urządzenia biurowe, ale także robić zakupy

online i nawiązywać połączenie z systemami komputerowymi.

Przy całej wygodzie takich rozwiązań, trudno jednocześnie

nie odczuwać pewnego niepokoju. Co się stanie, gdy prze-

stępcy przejmą kontrolę nad takim wszczepionym chipem,

który dokonuje różnych operacji online?

Używanie chipów wszczepianych pod skórę i podobnych

technologii nie musi być złe samo w sobie. Ważne jednak

jest, aby wyznaczyć granicę wolności, której nie wolno

przekroczyć. Jedną z takich czerwonych linii powinna być

dobrowolność. Nie może tu być żadnego przymusu. Gdy

stanie się to przymusem, granica naszej wolności zostanie

przekroczona, a technologia zacznie być zagrożeniem,

a nie wsparciem. Czy jesteśmy gotowi bronić tej granicy,

czy też wygodnie ustanowimy nową, a potem – następną?

Głos Mistrzyni wolnomularskiej Teresy G.

* * *

Czy osoba uzależniona jest

wolna?

edną z denicji mitu jest niezgodna z prawdą opinia

o czymś, wymysł, fantazja, mrzonka.

Jeśli pytamy, czy wolność w XXI wieku może być mitem,

poddajemy w wątpliwość faktyczne istnienie wolności

– stanu bez przymusu, ograniczeń – w jakichkolwiek cza-

sach. Jednak mnie, wolnomularce, trudno przystać na

taki punkt widzenia, wszak jednym z warunków przyjęcia

do inicjacyjnego zakonu jest bycie człowiekiem wolnym

i dobrych obyczajów.

Wolność człowieka inaczej widział pastor Anderson,

inaczej ją postrzegamy w XXI wieku. Wolność politycz-

ną można zwerykować przez pryzmat obowiązującego

i stosowanego prawa w danym kraju, zakres wolności eko-

nomicznej można poddawać analizie. Na przykład pytać,

czy osoba uzależniona – od seriali, Internetu, zakupów,

używek, kredytów, czegokolwiek – jest wolna, czy nie? Czy

osoba, której siłą napędową jest nienawiść bądź zemsta,

jest wolna, czy nie? Itd.

Z wolnomularskiego punktu widzenia najistotniejsze

wydaje mi się jednak zdeniowanie wolności osobistej.

Czy posiadanie własnych poglądów i prawo oraz odwaga

do ich głoszenia to jej wyłączne atrybuty? Viktor Frankl,

psychiatra i więzień obozu zagłady, zwraca uwagę, że wol-

ność jako fenomen przynależny człowiekowi ma wszystkie

cechy kondycji ludzkiej. A to oznacza, że jest ograniczona,

że człowiek podlega różnym uwarunkowaniom. I mniej

lub bardziej świadomie podejmuje decyzję, czy stawi im

czoło, czy się podda, godząc się, by te okoliczności go

zdeterminowały. Wolność człowieka jest zatem wolnością

zajęcia odpowiedniej postawy względem uwarunkowań,

z jakimi przyjdzie mu się zmierzyć. Tak widzę wolność

wolnomularza w XXI wieku.

Głos Mistrzyni wolnomularskiej Mony C.

* * *

Gdy wolność jednych

ogranicza wolność

drugich…

Od czasów Oświecenia uważa się w lozoi europej-

skiej, że wolność jest jednym z podstawowych praw

człowieka. Mówiąc zatem o wolności w odniesieniu do

ludzi, odwołujemy się właśnie do tych praw. Wolności

dzielimy na „wolność od…”, przez którą rozumie się np.

przymus ze strony władz, obciążenia podatkowe, ingerencję

władz w życie prywatne, i na „wolność do…”, czyli różnego

rodzaju prawa np. zgromadzeń, wpływu na władze, wybo-

rów, reprezentacji, jeśli ograniczyć się do politycznych.

W obecnych czasach, gdy standardy wyznacza Powszechna

Deklaracja Praw Człowieka uchwalona przez ONZ (ale bez

mocy obowiązującej), a konieczność dostosowania do niej

narzucają państwom podpisane pakty i konwencje, wyda-

wać się może, że pytanie, czy dzisiaj wolność jest mitem,

wydaje się przesadne. Tym bardziej, że prawa człowieka są

wpisane w konstytucje, na straży ich przestrzegania stoją

różne instytucje krajowe i międzynarodowe.

A jednak jest to pytanie zasadne. Ponieważ prawa człowie-

ka i jego wolności nie są przestrzegane. Z bardzo różnych

powodów. Wymienię tu niektóre z nich.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

26 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

• Nie wszystkie państwa podpisały pakty i konwencje.

• Nawet państwa, które je podpisały, nie przestrzegają

tego, do czego się zobowiązały (wystarczy przejrzeć

raporty np. Amnesty International).

• Bieda państw i społeczeństw.

• Nieznajomość obywateli przysługujących im praw –

łatwiej wtedy je łamać.

• Ograniczenie praw i wolności może wypływać z powo-

dów religijnych i kulturowych.

W dzisiejszych społeczeństwach mamy jednak do czy-

nienia ze sprawami bardziej skomplikowanymi. Chodzi

o takie sytuacje, gdy wolność jednych może ograniczać

wolność innych; pojawia się wtedy pytanie, czyją wolność

państwo powinno chronić. Problem zachodzenia na siebie

wolności jednostek zdaje się szczególnie skomplikowany

w przypadku choćby szczepień ochronnych. Im więcej wol-

ności, tym więcej problemów. Naruszając prawa jednych,

chronimy prawa innych. W pewnych sferach w większości

państw świata wolność nie jest albo prawie nie jest mitem.

W innych jest. I stwarza wielkie obszary do dyskusji.

Głos Mistrzyni wolnomularskiej Ewy L.

* * *

Mamy tyle wolności,

ile sami jej stworzymy

ojęcie wolności dotyczy wszystkich aspektów funk-

cjonowania człowieka w społeczeństwie: społecznego,

psychologicznego, kulturowego, ekonomicznego itp. Nic

więc dziwnego, że od początku istnienia zorganizowanych

społeczeństw zaprzątało ono uwagę historyków i uczonych,

a w szczególności lozofów. O tym, że stanowi fundamental-

ną wartość w wolnomularstwie, wie każdy wtajemniczony.

Czy wartość ta jest mitem? Moja odpowiedź brzmi

– nie! Wolność należy do takiego zestawu wartości uni-

wersalnych, które są nieprzemijające, bo jest naturalną,

podstawową potrzebą ludzką. Nie ulega unieważnieniu

na przestrzeni dziejów. Zmienia się natomiast zakres

przedmiotowy tego pojęcia w zależności od społeczeń-

stwa, kultury, dziedziny życia, której dotyczy i oczekiwań

pojedynczych ludzi. Współcześnie bardziej zaprząta

naszą myśl wolność osobista, aniżeli walka o niepodle-

głość czy zniesienie niewolnictwa, mimo że wiele społe-

czeństw boryka się nadal z tymi problemami. Cywilizacja

przyspiesza i staramy się dotrzymać jej kroku, stawiając

pytania o potrzebę redenicji pojęć. Moim zdaniem,

nie ma takiej potrzeby. Wolność, podobnie jak Prawda,

Dobro czy Doskonałość, do której dążą wolnomularze,

jest ideałem. A zatem jest drogą wolnomularza, który

wie, że stanu absolutnego nie da się osiągnąć, ale można

się do niego zbliżać. Nie dotyczy to oczywiście zakresu

przedmiotowego pojęcia, który zmieniać się musi wraz

ze zmieniającymi się warunkami.

Sadzę, że z wolnomularskiego punktu widzenia bardzo

ważna jest wolność wewnętrzna. Takie ociosywanie ka-

mienia, kształtowanie własnego charakteru i osobowości,

które sprawia, że stajemy się wolni od dogmatów, uprze-

dzeń, nienawiści itp., kierujemy się otwartością serca

i rozumu, działając dla dobra wspólnego. Ciszy szuka się

przede wszystkim w sobie, a nie na zewnątrz! Człowieka

wolnego wewnętrznie nie zniewolą kajdany, opresje, nie

złamią oszczerstwa czy zewnętrzne ograniczenia wolności.

I tak ukształtowany człowiek może skuteczniej, z otwartą

przyłbicą, walczyć na różnych barykadach o rozmaite prawa

do wolności zewnętrznej, stanowione przez różnej maści

i różnej opcji szefów zorganizowanych struktur społecznych.

Z punktu widzenia wolności wewnętrznej posiadamy jej

tyle, ile potramy sobie stworzyć.

Głos Mistrzyni wolnomularskiej Małgorzaty M.

Jesteśmy tutaj,

bo jesteśmy (jeszcze) wolni

asza masońska triada: Wolność – Równość – Bra-

terstwo nie bez powodu rozpoczyna się od słowa

w o l n o ś ć. Bez niej nie byłoby nas tutaj, drogie siostry

i bracia.

Głos Mistrzyni wolnomularskiej Mirosławy DW.

Powiedziałyśmy.

SS∴ Sz∴L∴ Gaja Aeterna

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

edług Kotarbińskiego etyka

to teoria kierowania życiem

duchowym człowieka.

Pyta, jak trzeba żyć, by być porządnym

człowiekiem. A porządnym człowie-

kiem, jego zdaniem, jest ten i tylko ten,

kto nie zasługuje na pogardę, zacnym

– ten i tylko ten, kto zasługuje na sza

cunek. Najważniejsze jest jednak to,

by uwyraźnić głos naszego własnego

sumienia; zastanowić się, czego się ono

domaga, przez przyjrzenie się w myśli

naszym własnym ocenom.

Profesor Kotarbiński po kolei przy-

gląda się przypadkom, w którym do-

konujemy moralnych ocen:

„Po pierwsze – czcimy bohaterów,

którzy z wielkim wysiłkiem znoszą,

ból zyczny i inne cierpienia, a nie

załamują się w obstawaniu przy swoim,

potępiamy zaś tych, co ze strachu robią

wszystko, czego się domaga grożący.

Po drugie – szacunek zyskuje człowiek

oarny, dobry dla innych, a wstręt mo-

ralny budzi sobek, egoista, złośliwiec.

Po trzecie, i może nade wszystko:

ceni się prawość, a potępia niepra-

wość. Prawość – jako postępowanie

sprawiedliwe, jako wypowiadanie się

prawdomówne, jako dotrzymywanie

danego słowa, gdy przeciwnie, oburze-

nie wzbudza wyrządzanie niesprawied-

liwości, kłamliwość, niedotrzymywanie

danego słowa.

Po czwarte – gardzimy pijakami, na-

łogowcami**, ludźmi bez woli, a w wy-

sokiej mamy cenie ludzi opanowanych.

Po piąte – podobają nam się moralne

sublimacje motywów, typy o upodo-

baniach szlachetnych, w przeciwień-

stwie do tych, co się kierują motywacją

prymitywną, elementarną. Mówi się

wtedy o uleganiu niskim instynktom”.

Tworzy następujące pary:

1) męstwo – tchórzostwo,

2) dobre serce – zły człowiek,

3) prawość – nierzetelność,

4) panowanie nad sobą – brak woli,

5) szlachetność – niskie pobudki.

…i pyta, co jest istotą oceny etycznej

i rdzeniem moralnej wartości postępo-

wania człowieka.

Po pierwsze, niezależność od reli-

gii: „Nie potrzeba odwoływać się do

Opatrzności ani do nieśmiertelności,

by uznać za słuszne, jeśli się chwali mę-

stwo, dobroć serca, prawość, godność

własną, szlachetność motywacji. Każda

z tych ocen jest wyrazem uczuciowo-

ści istot dzielnych, uczciwych, istot

z górnym polotem. Kto tak czuje, ten

adeusz Kotarbiński urodził się31 marca1886roku wWarszawie, zmarł3 października1981roku wAninie,

w wieku 95 lat. Topolskilozof,logikietyk, przedstawicielszkoły lwowsko-warszawskiej,nauczycielipedagog,

pierwszy rektor Uniwersytetu Łódzkiego w latach powojennych, przewodniczący Towarzystwa Kultury Moralnej

od 1946 roku, przewodniczącyPolskiego Towarzystwa Filozocznegoprzez prawie pół wieku! (1927–1975),

członekPolskiej Akademii Umiejętności(1946–1951). Jego bibliograa liczy kilka tysięcy pozycji. Jednak sam

Kotarbiński uważał Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk za główne, obok Traktatu o do-

brej robocie dzieło swego życia. Książka została napisana jako podręcznik dla przedmiotu Główne zasady nauk

lozocznych i służyła wielu pokoleniom studentów. #

ETYKA NIEZALEŻNA

A WOLNOMULARSTWO

S∴ M I R O S Ł A W A D O Ł  G O W S K A  W Y S O C K A



O ZAGADNIENIU ETYKI NIEZALEŻNEJ











Źle, jeśli wraz z wiarą załamuje się etyka.

Prof. Tadeusz Kotarbiński

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

28 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

nie odczuwa potrzeby zaświatowych

uzasadnień, by porwać się do obrony

słabszego, by zwrócić pożyczone pie-

niądze, by nie pozwolić sobie na zdradę

wierności małżeńskiej”.

Po drugie, niezależność od lozo-

cznego światopoglądu... „Jak się

układa w głowach myślicieli obraz sto-

sunku psychiki do materii w strukturze

wszechświata, czy materia myśli, czy

duch od niej odrębny, czy przedmio-

tami wiedzy ludzkiej są byty absolut-

nie obiektywne, czy też wiedza ma do

czynienia tylko z obiektami w postaci

materiału zewnętrznego, ukształtowa-

nego przez formy umysłu ludzkiego,

czy wszechświat jest skończony czy

nieskończony w czasie i przestrzeni

itp. – co to ma do rzeczy w przypadku

zagadnień etycznych trzeźwo postawio

nych?... Czy tak, czy owak rzeczy się

mają w ogólnej strukturze bytu, jasne

jest, że znęcanie się jest gałgaństwem, że

stchórzyć – to rzecz podła. Skonstatuj-

my więc śmiało, że etyka rzetelna – to

etyka niezależna od lozoi”.

Na zakończenie swych rozważań Ko-

tarbiński zastanawia się, co właściwie

podoba nam się etycznie w postawie

i działaniach ludzi odważnych, do-

brych, prawych i sublimowanych? Czy

nie za to szanujemy takich, że można

liczyć na nich w każdych okolicznoś-

ciach? Godny szacunku jest dla prof.

Kotarbińskiego opiekun spolegliwy.

Spolegliwy to taki, na którego można

liczyć, na którym można polegać.

Nasz głos sumienia żąda, by postę-

powano wedle tych motywów, które

charakteryzują strukturę emocjonal-

ną spolegliwego opiekuna... Etyka

niezależna jest niezależna jeszcze

i w tym sensie, że własnego głosu

sumienia nie podobna zastąpić gło-

sem cudzym. W istocie rzeczy każdy

z nas, niezależnie od kogokolwiek in-

nego, odwołuje się przede wszystkim

do własnego sumienia. Ono jest dla

każdego z nas sędzią nad sędziami.

Ono wydaje w każdej sprawie moralnej

sąd surowy, bezwzględny, ostateczny.

Sformułowanie prof. Kotarbińskiego

„opiekun spolegliwy” nigdy się na dobre

nie przyjęło. W potocznym rozumieniu

„spolegliwy” często używa się jako „ule

gły”, „potulny”, pochodzi od „ulegać”

a nie od „polegać”. Oczywiście, nic to

nie ma wspólnego z tym, jak to rozu-

miał profesor. Gdyby pisać dziś zgodnie

z jego intencjami, użylibyśmy raczej

określeń: człowiek odpowiedzialny,

obowiązkowy, czyli właśnie taki, na

którego zawsze można liczyć w potrze-

bie, na którym można zawsze polegać.

* * *

Na naszym, wolnomularskim gruncie

nie bardzo pasuje też użycie słowa

„opiekun”. U nas każdy jest odręb-

ną jednostką „wolną i dobrych oby-

czajów”. Nikt się nikim nie opiekuje

w sensie potocznym, choć przecie nie

do końca… Wszak Czcigodna Mi-

strzyni opiekuje się całą lożą. Pierwsza

Dozorująca – czeladniczkami, Druga

Dozorująca – uczennicami; siostra

Skarbniczka – naszymi pieniędzmi,

a Jałmużniczka – wszystkimi członki

niami loży, które niedomagają w ten

czy inny sposób.

Ideał Tadeusza Kotarbińskiego jawi

się w pełnym blasku zwłaszcza w wyż-

szych stopniach Rytu Szkockiego Daw-

nego i Uznanego, gdzie postulat obo-

wiązku zajmuje ważne miejsce wśród

powinności wolnomularskich: „Ideał

wolnomularski polega na wywiązywaniu

się ze swoich obowiązków aż do poświę-

cenia, niezależnie od okoliczności i ceny,

którą za to można zapłacić, nie myśląc

o nagrodzie poza aprobatą własnego

sumienia” – czytamy w Rytuale IV

stopnia Mistrza Tajemnego. Mówimy

w naszym bractwie, że mason – to

człowiek wolny i dobrych obyczajów.

Ja – za Kotarbińskim – dodałabym

jeszcze: człowiek odpowiedzialny –

czyli „spolegliwy”.

Nie zbudujemy, a następnie nie utrzy-

mamy loży bez sióstr i braci, na których

zawsze możemy polegać, czyli „spole-

gliwych”, jakby napisał Kotarbiński.

„Pogardę ściąga na siebie postawa lub

działanie świadczące o tym, że człowiek

nie ma kwalikacji na spolegliwego

opiekuna, lecz przeciwnie, nie można

na niego liczyć, nie można mu sprawy

powierzyć, bo stchórzy, bo zdradzi, bo

zaniedba, bo zlekceważy, bo mu nie

starczy chęci, woli, serca, albo nawet

odezwą się w nim i zwyciężą wrogie

intencje względem dóbr znajdujących

się pod jego opieką” – pisał profesor.

Bądźmy spolegliwe, siostry.

Powiedziałam.

S∴ Mirosława Dołęgowska-Wyso-

cka

Artykuł oparty na wątkach deski

wygłoszonej w loży LUX ORIENTIS

8września 2018 r.

* Cytaty pochodzą z tego właśnie ar-

tykułu.

** Kotarbiński wyznaje anachroniczny

i nienaukowy dziś pogląd, że na-

łóg to sprawa słabej woli człowieka,

a nie choroba.

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

ie zgadzam się z poglądami

tych racjonalistów, którzy

twierdzą, że mity i mitolo-

gie nie mają nic wspólnego z rzeczy-

wistością i są zwykłymi „bajdami”.

Mircea Eliade uważał, że mitu nie

powinno poddawać się jakiejkolwiek

ocenie rozstrzygającej prawdziwość

zawartych w nim wydarzeń. Zwłasz-

cza że w micie dostrzega się sferę sac-

rum, objawienie świętości. Przekonu-

je mnie bardziej psychologia głębi,

która twierdzi, że człowiek żyje nie

tylko w uniwersum przyrodniczym,

ale także mitologicznym. Bo jeste-

śmy potomkami i spadkobiercami

wyobraźni, wierzeń i przekonań tych,

co przed nami. Spuścizny Ludzkości

zakodowanej i przetrwałej w posta-

ci archetypów w podświadomości

zbiorowej. I na tym, między innymi,

polega różnica między człowiekiem

a zwierzęciem.

ajpotężniejszym archetypem,

który zaludnia znaczną część

uniwersum mitologicznego, jest Ar-

chetyp Wielkiej Matki, określanej

także jako Wielka Macierz, Wielka

Bogini, Bogini Matka itp. Jest to

wzorzec ponadkulturowy, który

przetrwał z pokolenia na pokole-

nie. Wielka Macierz to bodajże najpojemniejsze pojęcie,

oddające potencjał tkwiący w energii żeńskiej. Zawiera

w sobie, najogólniej mówiąc, rezerwuar wszelkich możli-

wości i kreacji; tworzenia i niszczenia, dawania życia i jego

odbierania, nieustannego odradzania się itp.

W mitologii pojęcie Wielkiej Macierzy jest personiko-

wane przez Wielkie Boginie. Lista Bogiń jest bardzo długa.

W czasach przedhistorycznych boginie czczono, gdyż

wierzono w ich związki z płodnością, plennością i urodza-

jem. Kapłanki kierowały religiami Inków, Asyryjczyków,

Babilończyków, Słowian, Rzymian,

Greków i ludów posługujących się

językami irokeskimi tysiące lat przed

powstaniem religii patriarchalnych.

Wymienię zaledwie kilka z nich.

Asztarte – fenicka bogini związana

z ludzkimi namiętnościami: miłoś-

cią, płodnością i wojną. Utożsamiana

z Isztar, zwaną także Inanną, mezo-

potamską boginią miłości cielesnej

i wojny.

Demeter – grecka bogini płodno-

ści, ziemi, urodzaju, ziemi uprawnej,

zbóż.

Kybele (Kubala) – frygijska bogini

płodności, wiosny i urodzaju, strze

gąca miast obronnych i zmarłych.

Ninhursag – sumeryjska bogini

symbolizująca życie i płodność zie-

mi, akuszerka zarówno bogów, jak

i ludzi.

I wiele, wiele, wiele innych.

Najbardziej znaną i szczególnie

nam bliską jest grecka Gaja, Matka

Ziemia, która wyłoniła się z Chaosu

i dała początek całemu panteonowi

bogów. Mimo że wraz z powstawa-

niem kolejnych pokoleń bogów zo-

stała zepchnięta na dalszy plan przez

młodsze i bardziej przedsiębiorcze

boginie, nigdy nie utraciła istotne-

go wpływu na losy wszechświata.

Uosabiała płodność i macierzyństwo.

Wielka Matka Ziemia, jak każdy archetyp, w nieświa-

domości zbiorowej ma podwójne aspekty, pozytywne:

narodziny, przemiana, odrodzenie, i negatywne: śmierć,

groza, pochłanianie. Ziemia, najstarszy z archetypów matki,

wydaje płody i zabiera je z powrotem do siebie, grzebiąc

umarłych. Według Junga śmierć to wejście do łona Matki,

aby nastąpiło odrodzenie. Oczywiście, w symbolu Matki

chodzi o coś więcej. To, co spłodzone z ciała, transformuje

się w sferę idei. Mówimy wszak: płodny umysł, życiodajna

GAJA JEST KOBIETĄ!

S∴ M A Ł G O R Z A T A M I S I U N A











P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

30 K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

myśl, narodziny idei, urodzajna wyobraźnia, brzemienna

myśl itp. Wzorzec Matki zawiera zatem w sobie wszelką

kreację.

archetypu Wielkiej Matki – Ziemi wyłania się kon-

cept Wielkiej Kobiecości. Jest to obraz uosabiający

pierwiastek natury w kobiecie. Za podstawowe cechy

kobiecości uznaje się żywiołowość i przemianę, źródło

wszelkiej kreatywności i rozwoju.

tym, że każda kobieta kryje w sobie potencjalną moc,

doskonale wiedziano już w pradawnych kulturach,

plemiennych, etnicznych! Kobieta utożsamiana była z Gra-

alem, Drzewem Życia, Mistyczną Różą, Bramą Światła,

Światłem Świata. Czy jest to tylko poetycka przenośnia,

czy coś więcej?

radycja energii kobiecej bodajże najsilniej była kul-

tywowana przez Katarów, którzy żyli w Langwedocji

na południu Francji do XIII wieku. Dla Katarów żeńskość

była święta. Uważali, że każda kobieta stanowi potencjalną

Moc. Jest nośnikiem pewnej energii z racji jej konstrukcji

genetyczno-hormonalnej. Kobieta była cudem, bo posia-

dała dar dawania życia, ale także moc kreacji poprzez to,

że karmiła, wychowywała. Nic więc dziwnego, że Katarzy

dopuścili kobiety do życia w kapłaństwie, co w wiekach

średnich było ewenementem.

iedza i mądrość Katarów były systematycznie nisz-

czone. Katarzy byli w Europie prześladowani i bru-

talnie mordowani. Ginęli na stosach, oskarżani o herezję.

Szczególnie nasilenie eksterminacji tej grupy etnicznej i ich

idei przypadało na XII i XIII wiek. Katarzy atakowani byli

przez dwie potęgi: Watykan i Francję – centrum władzy

duchownej i świeckiej. Byli chrześcijanami uznawanymi za

heretyków. Wielu uważa, że zostali wyniszczeni, ponieważ

żyli zgodnie z wartościami, w które wierzyli. A to było

niewygodne lustro dla ówczesnej hierarchii. Kult Kobiety

panował również wśród templariuszy. Templariusze przybyli

do Langwedocji i zaczęli budować świątynie. Ciekawe, że

większość z nich nazywali Notre Dame – Nasza Pani czy

Nasza Dama.

ielu badaczy uważa, że nasze pradzieje zdominowane

były przez energię żeńską. W czasach prehistorycz-

nych panował matriarchat. Ale odkąd zaczęła liczyć się siła,

konieczna do zdobywania żywności i obrony terytoriów

plemiennych, kobiety zaczęły tracić swoją pozycję na

rzecz mężczyzn. Reszty dopełniły religie monoteistycz-

ne. Oczywiście teza, że kiedykolwiek w historii istniał

matriarchat, ma swoich obrońców i przeciwników. Jest

słabo udokumentowana, jak wszystko, co ginie w mro-

kach zamierzchłych dziejów świata. Ale nie o dowody

w przypadku archetypów chodzi, tylko o treści dawnych

wierzeń, przekonań, wyobrażeń, które nasza podświado-

mość przechowała i dziedziczy z przeszłości. Wszystko

wskazuje na to, że w czasach nam współczesnych energia

kobiety ponownie zaczyna być doceniana i wielu pokłada

w niej nadzieję na bardziej harmonijny, pokojowy rozwój.

ie chodzi oczywiście o czyjąkolwiek dominację,

ale o wszelkie wyrównywanie, także o wyrównanie

energii. Energia męska związana jest ze świadomym umy-

słem, intelektem, logiką, strukturą i dynamiką. Według

starożytnych mistyków elementami męskimi są powietrze

i ogień. Energia żeńska związana jest z podświadomością,

intuicją emocjami. Żeńskie elementy to woda i ziemia.

Zgodnie z prawami dualizmu panującymi we Wszechświe-

cie, obydwa elementy: żeński i męski się w nas znajdują.

Równowaga i harmonia w każdym z nas powstaje jako

wynik integracji tych dwóch komplementarnych aspektów.

To samo można odnieść do życia społecznego, ale nie jest

to teraz przedmiotem moich rozważań. Energia żeńska

mówi, że wszystkie istoty są równe. Jest wyrażana przez

linię poziomą. Energia męska ma skłonność do hierarchii.

Najpełniej wyraża się w linii pionowej. Energia żeńska

to tworzenie i budowanie oparte na współpracy, a nie

współzawodnictwie i walce.

tarożytna linia żeńska odwołuje się do wnętrza. Poszuku-

jąc pomocy, możemy kierować się na zewnątrz albo do

wewnątrz. Poszukując na zewnątrz, odwołując się do jakichś

zewnętrznych autorytetów, zawsze powierzamy się komuś

albo czemuś, oddajemy część naszej energii. Kierując się do

własnego wnętrza, odkrywamy samych siebie i nasze indy-

widualne źródła mocy. Odkrywamy, kim naprawdę jesteśmy.

Linia żeńska mówi, że Moc jest w nas! Wszystko jest w nas!

Wystarczy to odkryć, zjednoczyć i być w zgodzie z samym

sobą! Wtedy odkrywamy nasze wewnętrzne Światło, które

jest prawdą o nas samych i źródłem naszej mocy, która ma siłę

sprawczą, potra materializować idee. Alchemia wewnętrzna

nie uznaje pośredników. Opierając się na innych, rozpraszamy

nasze Światło. Oddajemy własne Światło! Często w bajkach

znajdujemy alegorie, że ktoś oddał swoją duszę. Energia żeńska

mówi, że zawsze możesz z powrotem scalić owe rozproszone

kryształy Światła. Mówiąc mniej eufemistycznie, odnaleźć

siebie, powrócić do własnego jestestwa. Tradycja linii żeńskiej

podpowiada, że jeśli istnieje nawet ocean ciemności, to jedna

kropla światła rozprasza ciemność.

CO ŁĄCZY KOBIETY Z ZIEMIĄ?

obiety łączy z Ziemią nierozerwalna więź. Na czym polega

to podobieństwo? Obie są Matkami. Ich cechami wspól-

nymi są rodzenie, wydawanie plonów, karmienie, zapewnienie

trwania, przemiana itp. Kontakt z Ziemią oznacza brak różnic

między wszystkimi żywymi istotami na Ziemi. Energia żeńska

działa tak, że nigdy nie przeciwstawia się życiu i jego prawom.

Historycznie, Kobiety i Ziemia były zawsze po jednej stronie

i dzieliły podobny los, albo otoczone najwyższym szacunkiem

(w kulturze Bogini), albo sprowadzone do poziomu niewolnicy

(w cywilizacji patriarchalnej).

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

K A W A Ł K I A R C H I T E K T U R Y

ywilizacja przemysłowa nie postrzega już Ziemi jako

miejsca przyjaznego człowiekowi. Zaczyna się czas

bezwzględnej eksploatacji Ziemi i jej zasobów. Ziemia

traktowana jest jako poddana, która ma rodzić to, czego

człowiek zapragnie. Podobnie wartość kobiety oceniana

jest przez pryzmat płodności. To, co w erze Bogini czczone

było jako „moc rodzenia”, moc tworzenia życia – zostało

sprowadzone do instrumentalnie traktowanej „płodności”.

Z godnego najwyższego szacunku błogosławieństwa spad-

ło do poziomu boskiego przekleństwa i kary za grzechy:

„w bólu dzieci rodzić będziesz”.

ile „moc rodzenia” uznawana była za moc stricte

twórczą, o tyle „kobiecej płodności” przyznano status

pierwiastka biernego. I tak Ziemia i kobieta zostały zrów-

nane w roli „żeńskiego pierwiastka biernego”, przy czym

Ziemi powiodło się znacznie gorzej, bo została uznana za

„materię martwą”. Jak wiadomo, to, co martwe, pozbawione

jest czucia, dlatego my, spadkobiercy Kartezjusza i Newtona

możemy już bez żadnych skrupułów, jako istota „wyższa”,

bo myśląca i czująca, traktować ziemię przedmiotowo.

Bo przecież ona nie ma duszy, tak samo jak nie mają jej

rośliny i zwierzęta.

mancypacja kobiet i ekologia są stosunkowo nowymi

zjawiskami. Dopiero całkiem niedawno, bo w latach

osiemdziesiątych XX wieku, między innymi za sprawą

Jamesa Loveloca, pojawiła się hipoteza, że Matka Ziemia

jest żywą, czującą istotą, że jest żywym organizmem, czymś

w rodzaju kosmicznego superorganizmu.

Wzrasta świadomość, że jesteśmy integralną częścią

ekosystemu. Nasze środowisko – ziemskie i kosmiczne

– jest nam przyjazne i dlatego istniejemy. „Gaja” stała się

modna, choć nie przestała być kontrowersyjna. O Hipo-

tezie Gai pisałam szerzej w desce pt: „Świadomość Gai”

z 2014 roku.

szystko wskazuje na to, że żyjemy w czasach re-

denicji miejsca Kobiety i Ziemi w życiu planety.

Redenicji koniecznej, aby porzucić tradycyjnie męską,

„przemocową” strategię walki o przetrwanie, władzę

i panowanie, której efekty są destrukcyjne dla życia

w ogóle. Dla przyszłości trwania życia, wyjściem jest

budowanie, przypisywane energii żeńskiej, w oparciu

o współpracę i działanie w szacunku do wszelkiego życia

i siebie samych. A to są także wartości wolnomularskie.

Dlatego my, Siostry Sz∴ L∴ Gaja Aeterna, które świa-

domie przyjęłyśmy tę nazwę, mamy szczególne zobo-

wiązania troski o Gaję – Matkę Ziemię i własną kobiecą

wewnętrzną moc, której pierwowzorem i źródłem jest

Natura. Pomocą na tej drodze jest poczucie duchowej

więzi z Matką Ziemią, świadomość, że możemy się od

niej uczyć takiego sposobu życia i działania, który nie jest

destrukcyjny, lecz życiodajny, zgodny z uniwersalnym

rytmem życia – umierania – odradzania.

S∴ Małgorzata Misiuna

Deska wygłoszona na pracach

Sz∴L∴ Gaja Aeterna 8 września 6018 r.

ak rozumiem wolność? Jeżeli jako mężczyzna musiałbym

o nią walczyć, to walczyłbym o wolność swojego kraju,

o wolność dla mojej rodziny i przyjaciół, o wolność

wyrażania swoich poglądów. Ale o wolność osobistą nie

muszę walczyć – jest mi ona nadana wraz z urodzeniem.

Potrzeba, która z tego wynika, jest wyczekiwaniem, najpierw

na wroga, a potem na atak z mojej strony. Nie zajmuje mnie

nic poza grupą, narodem, państwem.

Kobieta zaś, kiedy chce być wolna, stawiana jest w pozycji

obronnej (jak wyżej: mężczyzna czeka na wroga i atakuje),

broniącej wszystkie kobiety (nawet, jeśli tego nie chce).

Mężczyzna nie widzi w niej partnera do walki (o kraj,

rodzinę, poglądy), dlatego odstawia ją na boczny tor. Wi-

dać więc, że świat męski może, ale nie musi, zaprosić do

siebie, a świat kobiecy zaczyna się robić hermetyczny (do

wewnątrz). Zniechęcenie, że ona się do tego nie nadaje,

tylko pogłębia różnice damsko-męskie.

Straszne boginie z Pani artykułu to ideał kobiety o męskich

cechach charakteru (godnej partnerki). Tworząc takie postacie,

ktoś próbował zatrzeć różnice. Moim zdaniem jest w tym błąd,

po którym mogą powstać męskie kobiety, które doprowadzą

jedynie do całkowitego odrzucenia przez mężczyzn.

Moim zdaniem rozwiązaniem dla tego problemu jest zajmo-

wanie się przez kobiety sprawami, które wpływowych (nieko-

niecznie wybitnych) mężczyzn nie interesują, tj. zachowanie

pokoju na świecie, harmonia w przyrodzie. Wielu facetów lubi

spokój (pomimo zrywów waleczności) i kiedy zobaczą, że

zaistniał silny wpływ kobiet w obu wcześniej wymienionych

dziedzinach, to spróbują zaufać, docenić i staną się równo-

prawnymi partnerami kobiet. A kiedy dojdzie do szerszego

poznania, wtedy mężczyźni sami zrobią miejsce dla swoich

Przyjaciółek w innych dziedzinach życia. Jestem tego pewny.

Pozdrawiam,

Patryk Grąbkowski

Z REDAKCYJNEJ POCZTY

KOBIETY O CECHACH MĘSKICH…

Komentarz do artykułu Pani Mony Caisy „Straszne boginie” z „WP” nr 75.

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

32 L O  A I J E J S Y M B O L E

masońskiej literaturze bywa

często nazywany i utożsa-

miany z„Łańcuchem Jed-

ności”. Warto jednak odróżnić te dwie

rzeczy. Podczas gdysznurzwęzła-

miichwostamijest symbolem znajdu-

jącym się naObrazie Lożyi dość często

na ścianach masońskich świątyń, Łań-

cuch Jedności jest przede wszystkim

rytualnym zwyczajem lub obrzędem

praktykowanym przez wolnomula-

rzy i wolnomularki przy zamknięciu

świątynnych prac. „Bracia i Siostry,

powstańcie i zdejmijcie rękawiczki,

aby utworzyć Łańcuch Jedności” –

tłumaczy zgromadzonym Czcigodny

Mistrz lub Czcigodna Mistrzyni pod

koniec prac warsztatu. Wówczas Bracia

i Siostry tworzą krąg wokół Obrazu

Loży i podają sobie dłonie, przeplatając

ręce tak, aby prawa (aktywność) znaj-

dowała się nad lewą (receptywność).

Po czym oddają się krótkiej medytacji,

podczas której wspominają Braci i Sio-

stry w potrzebie, tych i te, którym nie

udało się dotrzeć na masońskie zgro-

madzenie z przyczyn losowych oraz

te i tych, którzy – jak ujmuje to Toast

Dekarza – „doświadczyli Ostatecznej

Inicjacji, którą profani zwą śmiercią”.

SZNUR JAKO SYMBOL

ZŁOŻONY

znur to jeden symbol składający

się z trzech elementów: chwostów,

sznura i węzłów. Figuruje on na Obra-

zie Loży i jest wrysowany wpodługo-

waty kwadratsymbolizujący Świątynię

Salomona. Jego końce, przyozdobio-

ne frędzlami, spoczywają po bokach

kolumn B∴ i J∴. W ten sposób sznur

ułożony jest wzdłuż trzech boków pro-

stokąta z wyjątkiem jednego, gdzie

znajdują się kolumny i stopnie wiodące

ku drzwiom poznania. Tak otoczona

sakralna przestrzeń skrywa wszystkie

podstawowe symbole potrzebne do

osiągnięcia stopniowego wolnomu-

larskiego poznania.

Sznur ten, jak zauważył już Br∴Jean-

-Marie Ragon w Ritueldugrade de

Compagnon (1860), „odzwierciedla

braterską jedność, która łączy dzięki

nierozerwalnemu sznurowi tworzone-

mu przez wszystkich Wolnomularzy

znajdujących się na ziemi, niezależnie

od ich przynależności religijnej czy od

ich pochodzenia”. Br∴ Edouard Planta-

genet tłumaczy różnicę i analogię, jakie

istnieją między sznurem z węzłami

a Łańcuchem Jedności: sznur symboli-

zuje dla niego „braterstwo, które łączy

wszystkich Wolnomularzy i w związku

z tym jest materialną i trwałą reprezen-

tacją «Łańcucha Jedności»” (cytat za:

J. Boucher, Symbolique maçonnique,

1948). Rozpatrzmy bardziej szczegó-

łowo znaczenie tego symbolu. W tym

celu rozłóżmy go na części składowe.

CHWOSTY PO BOKACH

KOLUMN

hwostto element ozdobny znaj-

dujący się na końcach sznura.

Kiedyś zwany był kutasem, aktualnie

określany bywa również takimi na-

zwami, jak pompon czy frędzel. W ję-

zyku francuskim chwost nazywany

jesthouppe. Zwrot ten, oznaczający

tylko element sznura, bywał jednak

przez francuskich wolnomularzy myl-

nie używany do określania całego sym-

bolu. Tymczasem na symbolicznym

sznurze mamy dwa chwosty, znajdują

SZNUR Z WĘZŁAMI

C Z ∴ BR∴ D A W I D S T E I N K E L L E R

∴∴C∴∴

















La Symbolique maçonnique du Troisième Millénaire

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

L O  A I J E J S Y M B O L E

się one po bokach kolumn B∴ i J∴, po

stronie północnej i południowej Obra-

zu Loży. Mogą one być interpretowane

jako symbol społeczności, zbiorowości,

która składa się z osobnych jednostek

(nitki chwostu). Symbol ten przypomi-

na nam, że każda osoba, choć tworzy

relacje z innymi ludźmi, odpowiada

sama za siebie.

A zatem chwosty wskazywać mogą

na pojęcie krańca, granicy. Jak zauważa

S∴ Irène Mainguy w La Symbolique

maçonnique du Troisième Millénaire

(2006): „Chwosty mogą przypomi-

nać nam o Dekalogu takim jaki jest

on opisany w Starym Testamencie:

«Przemów do synów izraelskich i po-

wiedz im, żeby oni i ich potomkowie

porobili sobie frędzle na skrajach swo-

ich szat […]. Będziecie mieli te frędzle

po to, abyście, gdy na nie spojrzycie,

przypomnieli sobie wszystkie przy-

kazania Pańskie, i abyście je pełnili,

a nie dali się zwieść swoim sercom

i swoim oczom, które was prowadzą

do bałwochwalstwa, abyście pamiętali

i wypełniali wszystkie moje przykaza-

nia, i byli świętymi Boga waszego»

(Księga Liczb 15, 38–40)”.

LACS D’AMOUR

, CZYLI

WĘZŁY BRATERSTWA

zęść sznura, któremu różni ma-

sońscy autorzy poświęcili naj-

więcej uwagi, to bez wątpienia węzły,

zwane po francuskuLacs d’amour.

Zwrot ten bywa błędnie tłumaczony

na język polski jako „jeziora miłości”.

Błąd ten wynika z faktu, iżlacsnie

stanowi tak naprawdę liczby mnogiej

słowa oznaczającego „jezioro” (fr.lac),

lecz jak wskazują francuskie słowniki

oznacza „węzeł”. Nazwa ta wywodzi

się bowiem etymologicznie od łaciń-

skiegolaqueus(„węzeł”, „pętla”), nie

zaś odlacus(„jezioro”). Jak zauważył

niegdyś jeden z moich braci, tę łacińską

etymologię nawiązującą do znaczenia

pętli i węzła odnajdujemy w polskim

słowie „lasso”. Co więcej, zgodnie z za-

pisem fonetycznym pierwsze słowo

w nazwieLacs d’amourwymawiamy

[la], nie zaś jak w przypadku francu-

skiego odpowiednika „jeziora” – [lak].

Drugi element nazwy, a mianowi-

cie rzeczownikamour, rzeczywiście

mógłby zostać przetłumaczony na

„miłość”. Wskazuje on jednak na cha-

rakterystyczny rodzaj miłości, którą

Grecy nazywaliagape, a więc uniwer-

salną, bezwarunkową i transcendentną

miłość braterską i dobroczynność.

Stąd przyjęta tutaj wersja „Węzły Bra-

terstwa” wydaje się jak najbardziej

poprawna.

Ponadto, francuska nazwa Lacs

d’amourwskazuje na specyczny ro-

dzaj węzła, który w języku polskim

nazywamy „ósemką”. Był on znany

już w starożytności, a w średniowie-

czu symbolizował podobno dozgonną

przyjaźń lub wieczną miłość. W że-

glarstwie lub alpinizmie jest on uży-

wany do zabezpieczenia końcówek

lin. Br∴Jean Tourniac w Symbolisme

maçonnique et tradition chrétienne

(1988) zwraca uwagę, że Węzły Bra-

terstwa można porównać do węzłów

Salomona, które w islamie posiadają

to samo znaczenie co salomonowa

pieczęć wiążąca niebo z ziemią; to, co

na górze z tym, co na dole.

HERALDYCZNE KORZENIE

WĘZŁÓW BRATERSTWA

dnajdujemy podobny kształt

węzła przede wszystkim w he-

raldyce, gdzie nazywany jest zazwyczaj

„splotem”. Figuruje on na różnych her-

bach, w tym w herbach kościelnych do-

stojników. Sploty znajdują się również

w herbie dynastii sabaudzkiej. To z niej

wywodzi się między innymi Wiktor

Emmanuel II, król Sardynii, który po

słynnej wyprawie tysiąca Czerwonych

Koszul dowodzonej przez Br∴ Giusep-

pe Garibaldiego i po zajęciu Neapolu

został ogłoszony pierwszym królem

Zjednoczonego Królestwa Włoch.

Na heraldyczne korzenie tego sym-

bolu zwracał uwagę Br∴ Jules Boucher,

a Obraz Loży, na którym znajduje się

sznur z węzłami, uważał on za pewne

go rodzaju wolnomularski herb. Dla

Br∴ Daniela Ligou, autora słynnego

francuskiego słownika wolnomular-

skiego, funkcja węzłów jest bardziej

ozdobna niż symboliczna. Symbol

sznura przypomina bowiem wolnomu-

larzom i wolnomularkom spekulatyw-

nym o ich operatywnych korzeniach,

o sznurku murarskim służącym do wy-

tyczenia planu budowli w terenie oraz

linii prostych na podłogach i ścianach.

Przypomniał o tym współczesnym

masonom Br∴Wladimir Nagrodski

w swoim artykule opublikowanym

w czasopiśmie „Le Symbolisme”

w 1933 roku.

ILOŚĆ WĘZŁÓW NA

SZNURZE

iemniej w węzłach sznura cho-

dzi być może o coś więcej niż

tylko o względy estetyczne. W tym

celu zadajmy sobie pytanie o ich ilość,

która znajdować się powinna na tym

emblemacie. Różni autorzy podają

różne liczby. Zazwyczaj na sznurach

widniejących na Obrazach Loży Ucz-

nia mamy trzy, siedem lub dwanaście

węzłów. Br∴ Wirth nie wydaje się

zdecydowany w tej kwestii, ponieważ

w swoim podręczniku uczniowskim

wspomina o dwunastu węzłach, na-

tomiast na Obrazie Loży, który pod-

ręcznik ten zawiera, umieszcza tylko





Symbolique

maçonnique

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

34 W C Z O R A J I D Z I 

trzy. Br∴ Boucher natomiast do-

stosowuje ilość węzłów do sym-

bolicznego wieku Wolnomularza

i Wolnomularki w danym stopniu.

Niemniej liczba dwanaście

wydaje się w pełni uzasadniona.

Wiąże ona bowiem wolnomu-

larstwo spekulatywne z mular-

stwem operatywnym i korzenia-

mi sztuki budowlanej sięgającej

czasów starożytnych. Sznur ze

związanymi końcami, na którym

umieszczono dwanaście węzłów,

już w starożytnym Egipcie służył

urzędnikom mierniczym, „har-

pedonaptom” do wyznaczania

w terenie kąta prostego. Dwa-

naście węzłów na sznurze – poza

nawiązywaniem do dwunastu po-

koleń Izraela i dwunastu znaków

Zodiaku, a zatem do idei całości

– odsyła również do Pitagorasa

i jego prawa, które ten wielki

inicjowany odkrył, obserwując

posadzkę współczesnych mu

świątyń. Dzięki sznurowi z dwu-

nastoma węzłami skonstruować

możemy łatwo i szybko idealny

trójkąt prostokątny (3–4–5),

w którym wolnomularze i wol-

nomularki mogą się dopatrzyć

innego ważnego narzędzia, wę-

gielnicy.

Podsumowując, zważmy, że

w tradycyjnym ujęciu świąty-

nia wolnomularska reprezentu-

je wszechświat, makrokosmos

ukazany na poziomie mikrokos-

mosu. Widniejący na Obrazie

Loży symbol sznura z węzłami

i chwostami, poza spełnianiem

funkcji estetycznej, zaznacza plan

kosmosu. Sznur jakoby domyka

ten masoński symbol oraz wiąże,

łączy i spaja symbole znajdujące

się w jego obrębie. To, co mogłoby

egzystować w chaotycznym roz-

proszeniu, zostaje dzięki niemu

ukazane jako jedna uporządko-

wana i harmonijna całość.



Cz∴B∴ Dawid Steinkeller

Wielka Loża Kultur i Duchowości

Mirosława Dołęgowska-

Wysocka: Szanowny Panie

Andrzeju, skąd u Pana

wzięły się zainteresowania

masonerią?

Andrzej Kuczyński: To nie tylko

zainteresowania masonerią. Pomi-

mo tego, że z wykształcenia jestem

archeologiem i mam przyjemność

jako właśnie archeolog pracować

w koszalińskim muzeum, moje za-

interesowania dotyczą szeroko tu

pojętej historii Pomorza. W swojej

pracy staram się być kimś na wzór

starożytnika doby romantyzmu.

Nie tylko rozkopywał on dawne

grody i kurhany, ale zbierał również

legendy opowiadane po wsiach,

odwiedzał i opisywał zabytkowe

kościoły i zamki, nie stronił też od

bycia kolekcjonerem. Przy tej oka-

zji nie mogło się również oczywi-

ście obyć bez szperania w dawnych

źródłach pisanych.

Koszalin nadal skrywa wiele fascynujących historii, które czekają na odkrycie.

Zapotrzebowanie zaś społeczne na historię lokalną, tak samo jak ma to miejsce

w całej Polsce, stale rośnie.

Kiedy powstał pomysł wystawy?

AK: Pomysł wystawy narodził się w chwili, kiedy dowiedzieliśmy się, że pan Zbigniew

Wojtkiewicz, koszaliński kolekcjoner i badacz dziejów miasta, wszedł w posiadanie

szeregu oryginalnych pamiątek po loży Maria zum Goldenen Schwert, czyli Maria

pod Złotym Mieczem. Od niego właśnie dowiedzieliśmy się, że zbiór regaliów

po 1933 roku, kiedy to w Niemczech zakazano działalności lóż wolnomularskich,

został ukryty w podwójnej ścianie pewnego budynku. Wiele lat po zakończeniu

IIwojny światowej, szczęśliwie zachowany ów depozyt został w bliżej nieokreślonych

Opus coronat nis





DESZCZ

PADA NA

ŚWIĄTYNIĘ







W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

W C Z O R A J I D Z I 

okolicznościach wywieziony do Niemiec. W ostatnich zaś

latach niektóre z tych przedmiotów zaczęły być wystawiane

na aukcjach antykwarycznych. Jak do tej pory to właśnie

panu Wojtkiewiczowi udało się je wszystkie odkupić. Cały

ten zbiór został nam wypożyczony i od tego zaczęła się praca

nad wystawą.

Jak wyglądało zbieranie materiałów?

AK: Tak, jak już wspomniałem, wszystko zaczęło się od

kolekcji Zbigniewa Wojtkiewicza. Oczywiście od razu

rozesłaliśmy zapytania do pomorskich muzeów oraz do

kolekcjonerów w nadziei, że może zachowało się więcej

regaliów pochodzących z Koszalina. Nasze nadzieje oka-

zały się nieco płonne, ale też nie do końca... Okazało się

bowiem, że z samego Koszalina, oprócz pięciu rocznych

sprawozdań z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX

wieku, nie udało nam się niczego więcej znaleźć. Jednakże

w zbiorach zachował się cały szereg pamiątek po innych

pomorskich warsztatach wolnomularskich.

Planowana więc początkowo ekspozycja dotycząca loży

Maria zum Goldenen Schwert rozrosła się nam dość szybko

do wystawy dotyczącej masonów również na Pomorzu.

Udało nam się na niej zebrać łącznie 62 unikatowe, orygi-

nalne pamiątki po dawnym pomorskim wolnomularstwie.

Były trudności innego rodzaju?

AK: Z największymi trudnościami mieliśmy do czynienia

już chyba na samym początku prac nad wystawą. Okazało

się bowiem, że w wielu przypadkach nie wiedzieliśmy,

jak wypożyczane przedmioty nazwać, jak określić ich

funkcję czy chociaż trochę wyjaśnić symbolikę. Z pomocą

nie przyszła również dostępna na rynku literatura, która

w większej mierze poświęcona jest tzw. czarnej legendzie

masonerii.

Na szczęście od samego początku naszym konsultantem

był pan Wojciech Mościbrodzki, wolnomularz z Wielkie-

go Wschodu Rzeczypospolitej Polski, który z niezwykłą

cierpliwością wyjaśniał nam wszystkie wątpliwości i do-

radzał w kwestiach merytorycznych. Dzięki niemu mo-

żemy również się poszczycić prezentacją kilkudziesięciu

współczesnych przedmiotów używanych w loży Gwiazda

Morza na Wschodzie Gdańska.

Jak wyglądała realizacja całego projektu?

AK: Oprócz owych 62 oryginalnych regaliów, które uświet-

niły naszą wystawę, postanowiliśmy ją również wzboga-

cić o warstwę opisową. Mamy więc ogólne informacje

o dziejach ruchu wolnomularskiego, historię loży Maria

zum Goldenen Schwert, a także o wizerunku masona

w dawnym folklorze pomorskim i współczesnej popkultu-

rze. Oba wizerunki nadal w wielu negatywnych punktach

pozostają zbieżne.

Szczególnie cieszę się, że udało nam się stworzyć makietę

budynku, w którym prawie 100 lat pracowali koszalińscy

bracia. Zachowały się jego plany budowlane oraz garść fo-

tograi, dzięki czemu udało się odtworzyć jego pełną bryłę.

Naszą wystawę zaszczycił pan Gerhard Neufeldt, którego

rodzice od 1933 roku prowadzili restaurację mieszczącą

się właśnie w gmachu lożowym. Spędził on w nim sześć

pierwszych lat swojego życia i nadal doskonale pamiętał

układ budynku.













P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

36 W C Z O R A J I D Z I 

Dużym zainteresowaniem cieszy się również lista wolno-

mularzy umieszczona w przestrzeni wystawy. Została ona

pierwotnie opublikowana w dziejach loży, spisanych przez

Reinholda Raascha, jej sekretarza z okazji 150-lecia istnienia

warsztatu. Widnieje na niej ponad 650 nazwisk braci z lat

1777–1927, pochodzących z terenu całych ówczesnych

Prus. Przy każdym nazwisku widnieje również zawód/

profesja każdego z nich.

Udało nam się również wydać katalog, który zawiera kilka

artykułów naukowych oraz prezentuje wszystkie pokazy-

wane na ekspozycji dawne regalia.

Gdyby chciał Pan w największym skrócie

powiedzieć, kim byli bracia z koszalińskiej loży?

Jakie mieli profesje? Z jakich warstw społecznych się

wywodzili?

AK: To bardzo ciekawe pytanie! Koszaliński warsztat

zakładali młodzi, szlachetnie urodzeni ocerowie armii

pruskiej z księciem Fryderykiem Karolem Wilhelmem

Wirtemberskim na czele. Zresztą arystokrata ów był spo-

krewniony z władcą Prus, Fryderykiem II Wielkim, nb.

wielkim zwolennikiem Sztuki Królewskiej. Koszaliński

warsztat, początkowy podległy świątyni w Stargardzie,

rychło uzyskał pełną niezależność. Maria zum Goldenen

Schwert była lożą świętojańską, a pracowano w niej w opar-

ciu o ryt templariuszowski, tak popularny w ówczesnym

państwie pruskim. Szybko okazało się, że profesja i wiek

pierwszych masonów stały się przyczyną kryzysu, który

doprowadził do zupełnego upadku loży. Pamiętajmy, że

żołnierze w ówczesnych czasach byli często przenoszeni

z miejsca na miejsce. Książę najpierw trał na Śląsk, aby

potem powrócić do rodzinnego Trzebiatowa. Większość

ocerów odeszła wraz z nim. Już trzy lata po ocjalnej











W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

W C Z O R A J I D Z I 

inauguracji prac doszło do niecodziennego zdarzenia

obserwowanego przez... miejskiego nocnego stróża. Otóż

zauważył on, że czterech ubranych na czarno mężczyzn

wynosi z gmachu lożowego ciężką trumnę. Mieli oni się

udać w stronę kościoła farnego. Stróż był jednak tak tym

wszystkim przerażony, iż nie śledził nocnego konduktu.

Wiele lat później napisano, że w trumnie – służącej do

ceremonii mistrzowskich – być może wyniesiono wypo-

sażenie warsztatu i ukryto w którejś z krypt fary. Doszło

nawet do otwarcia jednego z grobowców i poszukiwań,

zakończyły się one jednak askiem.

Kiedy udało się reaktywować lożę?

AK: Dopiero w 1810 roku. Przyczynili się głównie do tego

właściciele majątków ziemskich. To też nie jest bez zna-

czenia. W tym czasie Europą targają wyniszczające wojny

okresu napoleońskiego. Pomorze, jako region podległy

Prusom, traktowany jest jako teren okupowany. Stacjonują

tu Francuzi i ich sprzymierzeńcy, którzy nakładają głównie

na miasta bardzo duże kontrybucje, czyli przymusowe

opłaty i daniny. Powodują one upadek handlu i gospodarki,

sama zaś warstwa mieszczan ma o wiele słabszą pozycję. I tu

właśnie do głosu dochodzą właściciele majątków ziemskich,

którzy stają się dziedzicami tradycji wolnomularskiej.

Z biegiem lat w koszalińskim warsztacie zaczynają przeważać

przedstawiciele XIX-wiecznej burżuazji miejskiej. Nie było

to zresztą niczym nadzwyczajnym w ówczesnych Prusach.

Mamy tu więc głównie urzędników, kupców, nauczycie-

li. Niemało poza tym było aptekarzy. Mistrzów cechów

rzemieślniczych czy fabrykantów. Zdarzyli się również

policjanci, leśniczy, organiści czy nawet zawiadowca stacji

kolejowej. Ciekawostką jest jednak, że jedynie około połowa

braci w Maria zum Goldenen Schwert wywodziła się z Ko-

szalina. Analizując spisy okolicznych warsztatów, chociażby

w Kołobrzegu, można zauważyć, że miejscowi wolnomularze

stanowili przytłaczającą większość. Tymczasem w Koszalinie

była to około połowa. Duża liczba braci pochodziła z Berlina,

Szczecina, miast pomorskich, ale także z miejscowości odda-

lonych nierzadko po kilkaset kilometrów. Łączę to z faktem,

że Koszalin w XIX wieku był ośrodkiem administracyjnym

średniego szczebla – był mianowicie stolicą rejencji, która

sięgała od Białogardu na zachodzie po Lębork i Bytów na

wschodzie. Powodowało to, że do Koszalina, który wszak

miał bezpośrednie połączenie kolejowe z Berlinem, przyjeż-

dżali liczni urzędnicy, pracownicy administracji państwowej,

a także kupcy. Zapewne przy okazji część z nich brała udział

w pracach koszalińskiego warsztatu. W okresie największej

świetności należało tu aż 161 braci, co przy około sześciu

tysiącach mieszkańców wydaje się znaczącą liczbą. Wiemy

również, że istniała loża adopcyjna, która przyjmowała także

kobiety. Mamy również ślady istnienia loży Zum Lichte der

Wahrheit, która określona została mianem „staroszkockiej”.

Niestety na chwilę obecną nie udało nam się zebrać żadnych

o niej informacji.

W roku 1933 wraz z całym niemieckim wolnomularstwem

niemieckim loża koszalińska kończy swoje prace. Rok

1945 ostatecznie zaś kładzie kres nie tylko samej loży, ale

nawet pamięci o niej.

Jakie jest zainteresowanie wystawą?

AK: Wystawa cieszy się dużym zainteresowaniem zwłasz-

cza wśród ludzi, dla których dzieje Koszalina nie są bez

znaczenia. Szczególną nagrodą dla całego zespołu realizu-

jącego są też bardzo wysokie oceny płynące od polskich,

współczesnych wolnomularzy odwiedzających ekspozycję.

Zwłaszcza że na początku temat Sztuki Królewskiej był dla

nas w zasadzie kompletną „ziemią nieznaną”.

Kto przybył na otwarcie?

AK: Otwarcie wystawy zaszczycili kolekcjonerzy, którzy

wypożyczali nam regalia pozostające w ich zbiorach oraz

przyjaciele muzeum i ludzie zainteresowani tematem.

Wernisaż trwał kilka godzin, a w kuluarach prowadzono

bardzo ciekawe rozmowy. Prawdziwą ozdobą był zaś wy-

kład pana Wojciecha Mościbrodzkiego, który opowiedział

o wolnomularstwie dawnym i obecnym. Pragnąłbym tu

jeszcze raz podkreślić jego wkład, bez jego udziału wystawa

byłaby na pewno dużo uboższa.



P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

38 W C Z O R A J I D Z I 

Czy „notable” nie bali się tematu?

AK: Na to pytanie mogą odpowiedzieć sami zainteresowani.

Muszę jednak podkreślić, że ekspozycję objęli patronatem

honorowym Piotr Jedliński, prezydent Koszalina oraz pani

Cornelia Pieper, konsul generalny Republiki Federalnej

Niemiec w Gdańsku. Pani konsul w swoim wystąpieniu

szczególnie podkreślała znaczenie społeczne wolnomular-

stwa w dawnych Niemczech. Oboje patroni przyznali, że

wystawa na temat wycinka dziejów niemieckiego niegdyś

Köslina w obecnie polskim Koszalinie to świetny przykład

budowy porozumień ponad podziałami.

Co piszą media?

AK: Jak zawsze media regionalne obszernie relacjonują

wydarzenia mające miejsce w naszym muzeum. Nie inaczej

było i w tym przypadku. Cieszy nas również zaintereso-

wanie mediów ogólnopolskich. Na przykład dziennik

„Rzeczpospolita” umieścił nas jako jedną z atrakcji dla

turystów przebywających nad Bałtykiem.

Wspomniał Pan o „czarnej legendzie” masonerii.

Czy spotkał się Pan osobiście z podejrzeniami

o bycie masonem w tym negatywnym kontekście?

AK: Nie jest chyba tajemnicą dla nikogo, że poufność

otaczająca loże i ich prace była głównym powodem snucia

coraz liczniejszych i coraz bardziej fantazyjnych spekulacji

i domysłów. W czasie oprowadzania gości po wystawie

i rozmów z nimi spotkałem się z wieloma potocznymi

opiniami na temat masonerii. Myślę jednak, że udało nam

się nieco rozwiać niektóre wątpliwości. Szczególnie cenne

są dwa artykuły zawarte w katalogu. Pierwszy, autorstwa

profesora Wojciecha Łysiaka, uznanego etnologa, dotyczy

wizerunku masona w pomorskim folklorze w XIX i po-

czątkach XX wieku. Drugi zaś, który wyszedł spod pióra

Artura Wabika, badacza popkultury, opowiada o postaci

wolnomularza we współczesnej kulturze masowej.

Muszę przyznać, że parokrotnie nieśmiało pytano mnie

o przynależność do masonerii. Wydaje mi się, że wynika

to właśnie z owego potocznego wizerunku wolnomula-

rza. Z racji posiadania odrobiny więcej wiedzy na temat

owiany legendarną wręcz tajemnicą, uchodzić mogę za

osobę dopuszczoną do jakiegoś kręgu wtajemniczonych.

Niechybnie więc masonem jestem...

Co Panu osobiście dała „przygoda” ze starymi

koszalińskimi wolnomularzami?

AK: Była to przygoda fascynująca. Dzięki wysiłkowi całego

zespołu realizującego, a przede wszystkim przychylności

kolekcjonerów oraz szefów muzeów i bibliotek udało się

zorganizować pierwszą wystawę poświęconą takiej tematyce

w tej części Polski. To dla nas wszystkich szczególny powód do

dumy. Cieszę się, że zdołaliśmy przywrócić pamięć istotnemu

fragmentowi dziejów naszego miasta. Zwłaszcza istotne jest to

na Pomorzu, które nazwać można regionem „poszukującym

tożsamości”, w którym to procesie poznanie i zrozumienie

historii własnej „małej ojczyzny” ma kluczowe znaczenie.

Na końcu pragnąłbym podziękować wszystkim osobom

zaangażowanym w powstanie wystawy „Deszcz pada na

Świątynię. Masoni w Koszalinie i na Pomorzu w latach

1777–1933” i każdemu, kto w czasie jej trwania zaszczycił

nas swoją obecnością. Dla nas to największa nagroda za

trud w nią włożony.

Dziękuję za rozmowę

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

Fot. Andrzej Kuczkowski









W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

Z K A R T H I S T O R I I

ie ma co się dziwić, że wol-

nomularstwo rozpoczęło

swoją przygodę w społe-

czeństwach świata właśnie w Anglii,

biorąc pod uwagę fakt, że był to jeden

z pierwszych krajów, które przyjęły

protestantyzm i jedyny, w którym,

dzięki liberalnej atmosferze panującej

po odejściu od Kościoła katolickiego,

arystokracja nie wstydziła się mieszać

swoich interesów z interesami młodej

dynamicznej burżuazji.

Pierwsza hiszpańska loża została za-

instalowana w roku 1728 w Madrycie,

a miała jako założyciela bardzo kon-

trowersyjnego politycznie kameleona,

awanturnika, alkoholika, kobieciarza

i kiedyś Wielkiego Mistrza angielskiej

loży, o którym do dziś krążą różne

plotki. Był to diuk Wharton. Wcześniej

został wyrzucony ze swojej loży za

różne uchybienia, z których najgor-

sze były związane z klubem Hellre,

jaki tworzył, i z jego uzależnieniem

od hazardu. Wylądował najpierw we

Francji, gdzie założył kilka lóż, a po-

tem w Hiszpanii, gdzie założył dwie

kolejne, jedną w Madrycie, a drugą

na Gibraltarze w roku 1729. Wharton

założył lub promował założenie na Pół-

wyspie Iberyjskim wielu nowych lóż

aż do dnia swojej śmierci w roku 1731.

1701: HISZPAŃSKA WOJNA

SUKCESYJNA

iedy król Karol II umarł bez

potomstwa, na skutek wad

genetycznych spowodowanych

licznymi małżeństwami między

kuzynami i kuzynkami wśród jego

przodków, zaczęła się walka między

największymi europejskimi potę-

gami o posadzenie na hiszpańskim

tronie członka dynastii Burbonów

lub Habsburgów.

PIERWSZE STULECIE

MASONERII HISZPAŃSKIEJ

B R ∴ F R A N Z S O L O N













P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

40 Z K A R T H I S T O R I I

Do tej walki chętnie dołączyli się

Anglicy, którzy dostrzegli szansę, by

skorzystać z zamieszania i rozszerzyć

wpływy własnego imperium.

Święte Cesarstwo Rzymskie pod

wodzą rodu Habsburgów, z którego

wywodził się również Karol II, chcia-

ło dodać do swojego imperium ten

ogromny obszar lądów, który nale-

żał wtedy do hiszpańskiej Korony.

Chodziło o wielkie obszary na tere-

nie Ameryki Północnej, Środkowej,

Południowej, a także Filipiny i kilka

kolonii w Afryce.

Burbonowie francuscy także byli

spokrewnieni z hiszpańską rodziną

królewską, stąd ich pretensje do suk-

cesji po Karolu. Francja również miała

posiadłości w Ameryce i w Afryce.

Podporządkowanie sobie imperium

hiszpańskiego dałoby im siłę w nasi-

lającej się konfrontacji z Anglią i Ce-

sarstwem.

W Hiszpanii, która wówczas składała

się odmiennych kulturowo i politycz-

nie terytoriów, książęta wybierali różne

strony. Kastylia poparła Francuzów,

Katalonia zdecydowała się stanąć po

stronie austriackiej i przystąpić do

wojny z Kastylią, kiedy Anglicy obie-

cali, że dostarczą im pomoc wojskową,

która, jak się okazało, nigdy nie przy-

szła. Walencja, Aragonia i Kraj Basków

poszły za Katalonią. Reszta Hiszpanii

była w tym sporze neutralna. I tak

zaczęła się pierwsza z wielu wojen do-

mowych, które pochłonęły hiszpańskie

imperium, życie wielu Europejczyków,

a których jedynym zwycięzcą okazała

się… Anglia, która powoli zbierała

części imperiów hiszpańskiego i fran-

cuskiego, aby zbudować największe

imperium w historii ludzkości.

1738: PAPIESKA BULLA

PRZECIWKO

LIBERI

MURATORI

apieska bulla wydana przez Kle-

mensa XII piętnująca masonów

była pierwszym dokumentem histo-

rycznym ocjalnie przypieczętowują-

cym prześladowania członków ruchu

wolnomularskiego. Dokument skazał

masonów lub ludzi uczestniczących

w spotkaniach masońskich za eksko-

munikowanych ipso facto incurrendae,

to znaczy w samej chwili, kiedy docho-

dzi do złamania prawa kanonicznego.

Dokument ten nie oskarżał maso-

nów o żadne konkretne sprawki, tyl-

ko wskazywał, że przynależność lub

uczestnictwo w takich organizacjach

skazuje duszę na potępienie i piekło.

Brakowało tłumaczenia, w jaki sposób

dochodzi do tego duchowego zepsucia.

Ta bulla skutkowała w kilku pań-

stwach mniej lub bardziej drastyczny-

mi sytuacjami. W Hiszpanii to aparat

inkwizycyjny był odpowiedzialny za

rozpowszechnienie wiadomości o ry

zyku ekskomuniki. Bullę wysłano do

wszystkich kościołów i parai w hi

szpańskich królestwach z rozkazem,

aby upubliczniły informację, że papież

Klemens nakazał, aby każdy, kto wie

o osobach uczestniczących w pracach

masońskich, poinformował o tym wła-

dze kościelne, w przeciwnym wypadku

bowiem zostanie potępiony tak samo

jak masoni.

1751: DEKRET

O USUNIĘCIU MASONÓW

Z WOJSKA

erdynand VI zadekretował w lipcu

1751 roku, że każdy członek armii,

któremu byłoby udowodnione, że miał

relacje z masonami, będzie musiał zo-

stać usunięty z wojska bez honorów.

Zaczęło się w ten sposób ocjalnie

prześladowanie masonów na ziemiach

hiszpańskich. Wielu wojskowych od-

chodziło z wolnomularstwa, zdradzając

często swoich współbraci, aby siebie

chronić i zapewnić sobie wybaczenie

ze strony Inkwizycji.

 

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

Z K A R T H I S T O R I I

Francuska rewolucja rozpoczęta w roku

1789 zradykalizowała prześladowanie

masonów do takiego stopnia, że przed

inwazją wojsk napoleońskich ruch wol-

nomularski prawie już nie istniał.

1802: NAPOLEON

BONAPARTE – SAMO

KORONOWANY CESARZ

ak mówi legenda, bo tak napraw-

dę nie ma dowodów historycz-

nych, że w chwili kiedy papież Pius VII

przyniósł koronę dla Napoleona, ten

zabrał mu ją, nominował swoją żonę

Józenę cesarzową i włożył koronę

na własną głowę. Legenda wydaje się

jednak prawdopodobna, biorąc pod

uwagę i charakter cesarza, i panującą

w tamtym momencie laickość, któ-

ra charakteryzuje do dziś francuską

masonerię. Napoleon przywrócił ją

do życia i rozbudował do rozmiaru

potęgi międzynarodowej. Rola wol-

nomularstwa w rozprzestrzenianiu

francuskich wartości rewolucyjnych

na wszystkie tereny zdobyte w wielu

kampaniach była dla niego tak ważna,

że w szeregach wojsk napoleońskich

nie było szansy na karierę dla tych,

którzy nie należeli do lóż wojskowych.

Wielki pisarz i kronikarz życia politycz-

nego Madrytu w wieku XIX Benito Perez

Galdós, choć miał poglądy liberalne, był

jednak bardzo przeciwny ruchowi wol-

nomularskiemu. W kilku jego książkach

można przeczytać, że przed dojściem

do władzy Napoleona nie było w tych

lożach nic zagrażającego politycznemu

status quo. Ich rytuały były dziwaczne

i nawet śmieszne. Przynależenie do loży

było wtedy bardziej traktowane jako

akces do klubu dżentelmenów. Według

Pereza Galdosa charakter lóż zmienił się

diametralnie po założeniu w Hiszpa-

nii Wielkiego Wschodu przez wojska

napoleońskie. Odtąd w lożach zaczęły

powstawać konspiracje i do nich należeli

politycy wywierający wielki wpływ na

politykę Hiszpanii.

1808: WOJSKA

NAPOLEOŃSKIE

NAJEŻDŻAJĄ HISZPANIĘ

apoleon próbował zorganizować

blokadę morską Anglii, aby w nią

uderzyć ekonomicznie, ale Portugalia

nie zgodziła się na to i de facto omijała

blokadę. Napoleon poprosił wtedy

króla Ferdynanda VII o pozwolenie

na przemarsz przez Hiszpanię, aby

zaatakować Portugalię. Król mu na to

pozwolił. Napoleon w Hiszpanii zoba-

czył kraj zniszczony przez sto lat wojen

domowych, gdzie elita marzyła, aby

kraj poszedł tą drogą, którą rewolucja

francuska ukazywała jako właściwą.

Imperium Hiszpańskie było jeszcze

wtedy największe i najbogatsze. Na-

poleon przejął władzę bez zbrojnego

sprzeciwu. Ferdynand VII został wy-

gnany i był więziony w zamku Valençay

do 1813 roku, w tym czasie Hiszpania

była rządzona przez brata Napoleona,

Józefa. W ten sposób imperium fran-

cuskie połączyło się z hiszpańskim.

Od chwili przejęcia władzy przez

Józefa Bonaparte ruch masoński był

tworzony i promowany jako najbar-

dziej skuteczne narzędzie maszyny

propagandowej Napoleona.

Wojska napoleońskie utworzyły na

początku okupacji jedną lożę wojskową

i jedną cywilną. Cywilne loże rozprze-

strzeniły się szybko po całej Hiszpanii,

przyciągając wielu nowych braci. Re-

gulaminy tych nowych lóż przypo-

minały, że trzeba szanować władzę,

ale nigdy nie mówiły bezpośrednio

o Napoleonie, czy o królu Józee I,

tylko o tym, że trzeba podporządko-

wywać się rządzącym i prawom kraju,

w którym człowiek się urodził.

Po wypędzeniu wojsk napoleońskich

i ucieczce Józefa, Ferdynand VII wró-

cił do kraju. Był wtedy przyjmowany

z otwartymi rękami, ale wkrótce stał się

najbardziej znienawidzonym królem

w historii Hiszpanii.

Od razu zdelegalizował konstytucję,

która kilka lat wcześniej została zreda-

gowana w Kadyksie. Powstała monar-

chia absolutystyczna, która odwróciła

się od ludu i karała wszystkie ruchy

liberalne, a zwłaszcza ruch masoński.

Hiszpania pogrążyła się znowu w śred

niowieczu, a loże masońskie stały się nie

tylko nielegalne, ale stanowiły też jedyne

schronienie dla tych, którzy nie chcieli

żyć w państwie feudalnym, lecz demo-

kratycznym, zgodnie z humanistycznymi

ideałami rewolucji francuskiej.

Rząd bezwzględnie atakował maso-

nów, korzystając z donosów. Dyspo

nował często dokumentacją lóż ma-

sońskich i na tej podstawie dokonywał

prześladowań. Społeczeństwo miało

jednak świadomość, że masoni nie byli

tak potworni i nie uprawiali rytuałów

orgiastycznych, tak jak publicznie głosili

Kościół i rząd, lecz że byli intelektua-

listami, którzy chcieli zmodernizować

Hiszpanię i zmienić ustrój absoluty-

styczny, który dawał całą władzę garstce

ludzi z arystokracji i Kościoła, na ustrój

demokratyczny, w którym to lud miałby

władzę w swoich rękach.

Jest to jedna z trzech desek o wol-

nomularstwie w Hiszpanii, wygło-

szona na pracach Sz∴ L∴ Wolność

Przywrócona (WWP). Ich autor jest

mieszkającym w Polsce rodowitym

Hiszpanem.

Rozstrzelanie powstańców madryckich

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

42 Z R E D A K C Y J N E J P O C Z T Y

Ks.

Tołoczko był mocno związany z Ludwikiem

Abramowiczem, redaktorem „Przeglądu

Wileńskiego”. „Był to człowiek zasad, bez

kompromisów. […] Był sztandarem i współtwórcą ideologii

krajowej” – pisał o Abramowiczu Stanisław Mackiewicz.

„Składała się ta ideologia z elementów […] pierwszy –

polski, szlachecki […], drugi – masoński – niechęć do

nacjonalizmów […], trzeci – demokratyczny – sympatia

do budzących się nacjonalizmów litewskiego i białoru-

skiego” (S. Mackiewicz-Cat, Kto mnie wołał, czego chciał,

Warszawa 1972, s. 216).

Abramowicz był ledwie tolerowany przez miejscową

hierarchię, zwłaszcza arcybiskupa metropolitę Romualda

Jałbrzykowskiego i kurię, natomiast cieszył się uznaniem

w wileńskich kołach intelektualnych.

W latach dwudziestych w Wilnie, w mieszkaniu ks. Cze-

sława Falkowskiego, późniejszego rektora Uniwersytetu

Stefana Batorego w Wilnie, zbierała się grupa osób zainte-

resowanych problemami życia religijnego. Zainteresowanie

połączone było z postawą pewnej rezerwy wobec ocjalnego

katolicyzmu. Ks. Tołoczko do tego „kółka” nie należał, ale

był spowiednikiem jego członków. Członkowie „kółka”

stali się penitencjariuszami ks. Tołoczki. „Spowiadał on

pomiędzy 6 a 8 rano w kościele bernardynów” – wspominał

Stanisław Swianiewicz. „O tej wczesnej godzinie przed jego

konfesjonałem zawsze była kolejka, w której obok stylo-

wych wileńskich babulek można było zobaczyć wybitnych

przedstawicieli niezależnie myślącej części inteligencji

wileńskiej, […] stronił od udziału w dyskusjach i sporach

czysto politycznych”. (S. Swianiewicz, Wspomnienia o mojej

żonie Olimpii, „Kultura”, nr 11, Paryż 1991, s. 93).

Jak relacjonował Swianiewicz, ks. Tołoczko odcinał się

od nagonki propagandowej na masonerię. „Wiem nawet,

że bywały wypadki, że osoby, o których powszechnie było

wiadome, że należały do masonerii, stawały o świcie przed

konfesjonałem ks. Tołoczki” – pisał. „Jak on te sprawy

rozwiązywał, przypieczętowane jest oczywiście tajemnicą

spowiedzi. […] Czasami w rozmowach z Lipką żartobliwie

nazywałem ks. Tołoczkę kapelanem loży masońskiej”. W tym

czasie w sprawie dyferencjacji narodowościowej istniało

podobieństwo pomiędzy stanowiskiem zajmowanym przez

ks. Tołoczkę a postawą zajmowaną przez wybitniejszych

przedstawicieli wolnomularstwa wileńskiego.

Powiązany ze środowiskiem wolnomularskim „Przegląd

Wileński” pisał, że masoneria, wysuwając zasadę wolności,

w praktyce chce się posługiwać prawdziwą miłością chrześ-

cijańską („Przegląd Wileński”, 11 marca 1922, nr 9–1).

„Wbrew prawie powszechnemu przeświadczeniu, masoneria

kwestionuje prawo przeciwstawiania jej chrześcijaństwa,

a to dla dwóch przyczyn: raz, że konserwuje prawdziwą

miłość chrześcijańską – pierwotnego kościoła, odrzucając

nienawiść, po wtóre, że stamtąd zapożycza ideę wolnego

uspołecznienia i związane z nią zasady tolerancji”. #

*Tytuł pochodzi od redakcji „Wolnomularza Polskiego”.

KAPELAN LOŻY MASOŃSKIEJ?*

Otrzymaliśmy list z Toronto, którego autorem jest 97-letni Zenowiusz Ponarski. Chce on nas zainte-

resować zapomnianą w Polsce postacią ks. Władysława Tołoczki (1887–1942), „ostatniego zdekla-

rowanego obywatela Wielkiego Księstwa Litewskiego, zwolennika ideologii krajowej odwołującej się do

tradycji nieistniejącego już państwa”. Przytaczamy zatem fragment artykułu P. Zenowiusza pt. Władysław

Tołoczko – ostatni obywatel Wielkiego Księstwa Litewskiego, zamieszczony w „Białoruskich Zeszytach Hi-

storycznych” nr 8 z 1997 roku, w którym pojawia się wątek wileńskich wolnomularzy. REDAKCJA

W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

Z R E D A K C Y J N E J P O C Z T Y

ludów prymitywnych domi-

nował STCH przed żywio-

łami, takimi jak ogień, woda,

pioruny, a szczególnie grzmoty, trzę-

sienia ziemi, tsunami, cyklony, tajfuny

czy erupcje wulkanów. W pierwszym

etapie rozwoju człowieka prowadził

on do ANIMIZMU, czyli tłumaczenia

zjawisk przyrody działaniem duchów.

Chodzi tu o uduchowienie wszelkich

potencjalnych przeciwników.

Następny logiczny krok to próby

przebłagania duchów modlitwami,

a przede wszystkim oarami. I tak po-

przez religie perskie, hinduskie, mi-

tologię grecką, rzymską, germańską

czy skandynawską, poprzez naszego

Światowida, dochodzimy do religii

judeo-chrześcijańskiej, w której Abra

ham oarowuje swego upragnionego

syna Izaaka na całopalenie, a w samym

chrześcijaństwie Jezus oarowuje sie-

bie dla ekspiacji Adama i Ewy, czyli

ludzkości. Dla niewtajemniczonego

czytelnika deniuję, że „całopalenie”

to oara ze zwierząt spalana w cało-

ści jako wotum albo poparcie prośby

o zmazanie winy; „ekspiacja” zaś to

pokuta, okupienie winy (por. ang.

atonement). Tak więc wszelaka wiara

wykreowana jest przez strach, a po-

twierdzają to kolokwializmy, takie jak:

„kara Boska”, „Bóg cię skarze”, „Bój

się Boga”, które służą do wzbudzania

tytułowego strachu. Przypomnijmy

też, że ateista omas Hobbes mówił:

„Strach przed mocami niewidzialnymi

zwie się religią. [...] Religia jest nieod-

zowna ludziom”. Nasuwa się sozmat,

czyli twierdzenie pozornie prawdziwe:

strach jest nieodzowny.

Czas na NADZIEJĘ. A po co nam na-

dzieja? Jedyna prawdziwa odpowiedź

jest żenująco prosta: to antidotum na

strach. Przecież najpopularniejszym

wezwaniem Papieża-Polaka jest „Nie

lękajcie się”, miejcie nadzieję. Bez

strachu nadzieja jest niepotrzebna,

to strach powołał ją do życia.

Została nam MIŁOŚĆ, która także

nierozerwalnie związana jest ze stra-

chem. To nie tylko strach o ukocha-

ną osobę, jej zdrowie, kondycję, o jej

sukcesy etc., lecz również egoistyczny

strach przed jej utratą, choćby poprzez

odrzucenie naszej miłości. Zauważ

my, że i drugą stronę ogarnia strach

przed szaleństwem odrzuconego.

A po rozstaniu pozostaje nadzieja,

że znajdziemy nowy obiekt miłości,

lecz tej nadziei towarzyszy od zarania

strach przed tym, czy nie czeka nas

ponowne odrzucenie, ponowny zawód

miłosny, czy ponowne zaangażowa-

nie nie pogmatwa nam życia? A jeśli

nie podejmiemy tego ryzyka, czeka

nas strach przed samotnością, przed

nurtującymi nas pytaniami. Od „Kto

nam w chorobie poda szklankę herba-

ty?” po końcowe „Kto nas pochowa?”.

Często mamy okrutną walkę dwóch

strachów: strach przed samotnością

zmaga się ze strachem przed wyzna-

niem miłości, które może skończyć się

ośmieszeniem, bolesną drwiną ze stro-

ny ukochanej osoby. Tak więc strach

jest absolutem, skoro wszelkie uczucia

może wzbudzić bądź zniszczyć, mimo

częstej swojej irracjonalności.

A to nie wszystko. Mamy przecież

„osłupiał ze strachu”, „obezwładnio-

ny przez strach”, „sparaliżowany przez

strach”. […] Począwszy od psychopa-

tycznych rodziców, poprzez wycho-

wawczynię w przedszkolu, nauczyciela

w szkole, kaprala w wojsku, księdza

w konfesjonale, przełożonego w pracy,

współmałżonka w domu, aż po dzieci

i wnuków poddawani jesteśmy presji,

zmuszani do coraz większych ustępstw,

co w rezultacie doprowadza do obez-

władniającego strachu przed eskalacją

żądań przy całkowitej niemożności wy-

kazania sprzeciwu. Ewentualne działa-

nie jest „sparaliżowane przez strach”.

Inny problem stanowi „spirala stra-

chu”. W banalnym przypadku drob-

ne kłamstwo czy też chęć zatajenia

jakiegoś faktu prowadzi do „spirali

kłamstw”, która nakręca „spiralę stra-

chu” przed zdemaskowaniem. Pro-

gresywny strach zapędza nas w ślepy

zaułek, z którego próba wydostania się

może zakończyć się tragedią, a w naj-

lepszym przypadku ośmieszeniem

bądź kompromitacją.

Mówiąc o trzech pięknych uczuciach,

jakimi są WIA, NADZIEJA i MI-

ŁOŚĆ, nie wspomniałem o istotnym

negatywnym uczuciu – NIENAWI-

ŚCI, która, jakże często jest owocem

STCHU.

Kończąc temat, wspomnę o pozy-

tywnym działaniu strachu, jakim jest

aktywizacja. W nielicznych przypad-

kach STCH mobilizuje, daje siły

do pokonywania przeszkód. #

STRACH

W O J C I E C H G O Ł  B I E W S K I





PAR

EXCELLENCE

MOO: Primus in orbe deos fecit timor (Bogów na świecie stworzył naprzód strach)

Publiusz P. Stacjusz, TEBAIDA, 3,661

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

44 A N T Y M A S O N I C A

okresie II RP upowszech-

niany w prasie oraz

w licznych wydawnictwach

stereotypowy obraz masona konstytu-

owało kilka zasadniczych elementów.

Pierwszy z nich stanowiło – istnie-

jące zdaniem wielu autorów – nie-

bezpieczeństwo zagrażające ze strony

wolnomularzy Polsce i narodowi pol-

skiemu. Podkreślano tu destrukcyjną

działalność masonerii, dostrzegane

tendencje rewolucyjne i skłonność

„braci w fartuszkach” do lewicowych

poglądów. Kolejnym istotnym proble-

mem był fakt postrzegania organizacji

i jej członków w kategoriach wrogów

Kościoła katolickiego, wiary i religii.

Zarówno z lewej, jak i z prawej strony

zarzucano wolnomularzom kosmopo-

lityzm i wiązanie się z międzynarodów-

ką socjalistyczną bądź kapitalistyczną,

do której dostęp uzyskiwano poprzez

fortuny lub wpływy Żydów. Najobciej

bodaj eksploatowany w antymasoń-

skiej publicystyce II RP był problem

zagrożenia „żydomasońskiego”. W tej

sytuacji pojawiały się głosy nawołujące

do rozwiązania masonerii, materialne-

go zlikwidowania jej struktur i karania

najbardziej aktywnych członków.

tym miejscu może pojawić się

pytanie – skoro problemy te

dostrzegano już wcześniej – czemu

kampania antymasońska rozpoczę-

ła się tak późno? Dekret Prezyden-

ta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia

22listopada 1938 roku o rozwiąza-

niu zrzeszeń wolnomularskich wszedł

w życie zaledwie kilka miesięcy przed

wybuchem II wojny światowej, lecz

aby móc zrozumieć okoliczności jego

zaistnienia, należałoby dokonać krót-

kiej retrospekcji na kilka lat wstecz.

unktem przełomowym dla polskiej

sceny politycznej okazał się zgon

Józefa Piłsudskiego 12 maja 1935 roku.

Przez pewien czas w walce o sche-

dę polityczną po nim rywalizowało

kilku konkurentów: Walery Sławek,

gen. Edward Rydz-Śmigły i prezydent

Ignacy Mościcki. Począwszy od dru-

giej połowy 1936roku, widać było

już znaczną przewagę grupy Rydza-

-Śmigłego, którego zwycięstwo zostało

ukoronowane zbliżeniem do prawicy

nacjonalistycznej i pojawieniem się

na polskiej scenie politycznej Obozu

Zjednoczenia Narodowego w dniu

21 lutego 1937roku. To właśnie

w tym nurcie, począwszy od czerwca

1937roku, nastąpiło w Polsce znaczne

nasilenie kampanii antymasońskiej.

Było to zresztą zgodne z tendencjami

80 LAT DEKRETU

ANTYMASOŃSKIEGO

N O R B E R T W Ó J T O W I C Z













W O L N O M U L A R Z P O L S K I J E S I E Ń 2 0 1 8 • N U M E R 7 6

A N T Y M A S O N I C A

panującymi w tym okresie w wielu re-

jonach naszego kontynentu. Opisując

sytuację wolnomularstwa europej-

skiego w połowie lat trzydziestych,

Wielki Kanclerz A.M.I. John Mossaz

wskazywał: „Gwiazdy przyświecające

pracom naszym z lazurowego skle-

pienia Świątyń Wolnomularskich

przesłonięte są ciemnymi chmura-

mi. Wolnomularstwo przeżywa swój

okres krytyczny. Jest w wielu krajach

wyszydzane i spotwarzane; synowie

jego są prześladowani; pracownicy

odkładają na bok narzędzia swoje;

warsztaty wolnomularskie wszelkiej

pracy zaprzestają. Burza huczy po-

nad głowami naszymi; Świątynia jest

zagrożona. Przeciwnicy uzbrajają się

przeciw Zakonowi w groźny oręż osz-

czerstwa i złej wiary; starają się Zakon

nasz zdyskredytować, zaś BB∴ WW∴

na żer cisnąć dyktaturze lub rewolucji”.

Polsce zorganizowana akcja

antymasońska zrodziła się

16czerwca 1937roku, kiedy to poseł

Julian Dudziński z sanacyjnego klu-

bu „Jutro Pracy” zgłosił do prezesa

Rady Ministrów interpelację poselską

„W sprawie należenia funkcjonariuszy

państwowych do nielegalnych organi-

zacji mających centrale poza granicami

państwa i udzielania gmachów pań-

stwowych na zebrania takich organi-

zacji”. W odpowiedzi na nią w prasie

pojawiły się głosy, że „racje p[ana]

posła Dudzińskiego są poważne, […]

nie ma zatem żadnego innego środka

zaradczego, trzeba tylko rozpocząć

wytrwałą kampanię o możliwie pełne

ujawnienie organizacji masońskich”.

Pojawiło się niebezpieczeństwo,

o którym Maria Dąbrowska zanoto-

wała w swoich Dziennikach pod datą

21czerwca: „Endecy wciąż z potworną

głupotą i złośliwością szczują na maso-

nów i mnie przyplątali do tej sprawy,

z którą nie mam nic wspólnego. [...]

Co za ludzie, a zwłaszcza ten nasz za-

fajdany gatunek endecki, to trudno

sobie wyobrazić i ludzkie pojęcie na

zrozumienie tego nie starcza!”.

taki na wolnomularstwo rozpo

czynali najczęściej byli masoni

sprawujący aktualnie wyższe stano-

wiska państwowe. Jeszcze w czerwcu

1937roku stojący wówczas na czele

OZN dawny wolnomularz płk Adam

Koc zaapelował o zjednoczenie na-

rodu, dla którego należy zniszczyć to

wszystko, co powoduje jego rozbicie,

a zwłaszcza komunizm i masonerię.

Warto zauważyć, że jednym z głównych

autorów antymasońskiego kursu tego

obozu był również eks-wolnomularz

– Bogusław Miedziński. W lutym na-

stępnego roku odbyła się poświęcona

problemowi wolnomularstwa debata

w parlamencie, podczas której były

wolnomularz premier Felicjan Sławoj

Składkowski, nawiązując do problemu

działań antymasońskich, podkreślał

m.in.: „Jako Polak i jako szef rządu

uważam wpływy masońskie w Polsce

za szkodliwe. I masonom nie ufam”.

Ciekawy i z pewnością wart zauważenia

jest sposób, w jaki inicjujący podczas

tej debaty działania antymasońskie

posłowie „Jutra Pracy” uniemożliwili

dyskusję swoim oponentom. Na wstę-

pie głos zabrał Juliusz Dudziński, który

wystąpił z ostrą tyradą antymasońską,

sugerując bezczynność rządu świad-

czącą o tym, iż „na rachunek obozu

legionowo-peowiackiego rządzi za-

konspirowana maa”. Postulował on

wszczęcie działań zmierzających do

likwidacji działalności struktur wolno-

mularskich w Polsce. Później, zgodnie

z regulaminem sejmowym, mógł po

nim zabrać głos jeden poseł chcący

wystąpić przeciw zgłoszonemu wnio-

skowi. W tej sytuacji do wystąpienia

zapisał się poseł Wacław Budzyński,

z tego samego klubu, który stwierdził,

że choć w ogólnym zarysie nie sposób

nie przyznać Dudzińskiemu racji, to

jednak nie zgadza się z nim, a sprzeciw

swój motywuje tym, że wystąpienie po-

przednika było zbyt łagodne. Ponieważ

został zgłoszony wniosek i wyrażono

opinię „przeciwną”, prowadzący obra-

dy wicemarszałek Tadeusz Schaetzel

w tym momencie uznał – zgodnie

z regulaminem obrad – dyskusję za

zamkniętą. Tym samym, dzięki takiemu

podstępowi, uniemożliwiony został

ewentualny realny sprzeciw dla pro-

pozycji posła Dudzińskiego.

miesiąc później, 25 marca

1938roku poseł Budzyński

zgłosił pod obrady sejmu już konkret

ny projekt ustawy o zwalczaniu maso-

nerii. I wreszcie do najgłośniejszych

wystąpień antymasońskich należał

artykuł noszącego niegdyś fartuszek

masoński eks-premiera prof. Leona

Kozłowskiego. W opublikowanym

10 lipca 1938roku na łamach „Poli-

tyki” artykule „Parę uwag o masonerii

w Polsce” starał się nagłośnić kwestię

wpływów masonerii, zarzucając rów-

nocześnie obozowi rządzącemu, że po

śmierci Piłsudskiego zaniechał walki

z lożami. Mimo iż tekst ten podpisany

był jedynie inicjałami „L.K.”, nazwi-

sko autora szybko przedostało się do

publicznej wiadomości, wyrabiając

mu opinię człowieka, który pragnie

znaleźć się na łamach gazet bez wzglę-

du na cenę.

masowane ataki na wolnomu-

larstwo na forum parlamentu

i w prasie trwały w dalszym ciągu,

a ich efektem był wspomniany de-

kret Prezydenta RP. Ogłoszenie tego

dokumentu należy ocenić jako posu-

nięcie raczej taktyczne i w znacznej

mierze spóźnione, gdyż Wielka Loża

Narodowa Polski, wiedząc wcześniej

o jego sporządzaniu, już 26 paździer-

nika podjęła uchwałę o samouśpieniu

oraz o równoczesnym uśpieniu pod-

ległych jej placówek. Wielki Mistrz

Marian Ponikiewski ocjalnie po-

informował o tym rząd. Archiwum

WLNP i poszczególnych warsztatów

zostały ukryte, księgozbiór obediencji

przekazano do Działu Starych Druków

Biblioteki Narodowej w Warszawie,

a majątek gotówkowy oraz posiada-

ną parcelę na Pradze przekazano Ro-

botniczemu Towarzystwu Przyjaciół

Dzieci. Po wejściu w życie dekretu

samorozwiązania dokonała również

Federacja Polska Międzynarodowego

Zakonu Masońskiego Obrządku Mie-

szanego i polskie struktury obrządku

Memphis-Misraïm.

nalizując okoliczności, w jakich

doszło do tego uśpienia, nale-

ży zwrócić uwagę na fakt, iż rozwój

P I S M O P R Z Y J A C I Ó Ł S Z T U K I K R Ó L E W S K I E J

46 A N T Y M A S O N I C A

tendencji i systemów totalitarnych

w całej Europie sprawił, że w tym cza-

sie poczucie zagrożenia dotarło i do

polskich „braci”. W połowie 1937roku

Tadeusz Gliwic pisał z niepokojem, że

„w obecnym stanie rzeczy wolnomu-

larstwo polskie stoi w obliczu zorga-

nizowanych i gotowych do natarcia

sił”, gdyż „żyjemy w epoce dążącej do

wyraźnego określenia wzajemnych

pozycji ideowych, do zgrupowania

sił, do ujęcia dążeń w lapidarne hasła,

do zdynamizowania wszelkich energii

przed oczekiwaną rozgrywką”. Toteż

w zaistniałej sytuacji wolnomularze

podkreślali, że „w tych warunkach,

kiedy polityka wewnętrzna rządu wy-

magać będzie zlikwidowania wolno-

mularstwa, dla pozyskania sojuszników

w akcji politycznej – likwidacja taka

nie tylko nie tra na żaden opór mo-

ralny, idący z poczucia naszej własnej

siły, ale nie obudzi żadnego protestu

w społeczeństwie. Znikniemy wówczas

z życia, nie wydawszy nawet głosu,

który by pozwolił temu społeczeństwu

ocenić, czym właściwie jesteśmy”.

Dekret z 22 listopada 1938roku

wskazywał m.in., że: „zarządze-

nie o rozwiązaniu zrzeszenia, wyda-

ne na podstawie art.1 ust. 2, należy

całkowicie do swobodnego uznania

Ministra Spraw Wewnętrznych”. Ta-

kie sformułowanie dało ministrowi

Felicjanowi Sławoj Składkowskiemu

bardzo szerokie pole do interpreta-

cji postanowień dekretu. W skie-

rowanym do wojewodów okólniku

z 26 listopada 1938 roku nakazał on

w związku z tym uznać za wolnomu-

larskie wszystkie organizacje, których

charakter lub struktura mogłyby w ja-

kikolwiek sposób na to wskazywać.

Jeszcze w tym samym miesiącu rząd

przystąpił do likwidacji istniejących

na terenach dawnego zaboru pruskie-

go niemieckich lóż wolnomularskich

„Bund Deutscher Freimaurerlogen in

Polen” w Poznańskiem, na Pomorzu

oraz w Katowicach. Równocześnie

następowało wkraczanie policji do

lokali placówek parawolnomular-

skich. W wyniku tych akcji zamknię-

to m.in. loże Independent Order

of Odd Fellows, „Schlaraę” oraz

Niezależny Zakon Templariuszy Do-

brych. Podobny los spotkał również

placówki żydowskiego B’nai B’rith

oraz jego warszawskiego odłamu pod

nazwą Achdut. Zajęte w siedzibach

tych organizacji dokumenty, tj. sta-

tuty, rytuały oraz spisy członków,

zostały niezwłocznie udostępnione

dziennikarzom, co umożliwiło im

publikację licznych artykułów na

ten temat. Wcielanie w życie posta-

nowień Dekretu pozostawiało wiele

do życzenia, lecz trudno się temu

dziwić w sytuacji, gdy na czele od-

powiedzialnej za jego realizację Po-

licji Państwowej stał od 1935roku

wolnomularz – „brat” generał Józef

Kordian Zamorski. Zasadniczo repre-

sje dotknęły jedynie lóż niemieckich

i organizacji inicjacyjnych usytuowa-

nych na obrzeżach wolnomularstwa,

tymczasem spodziewano się rewelacji

i z pewnym niedosytem pisano, że

„opinia polska byłaby bardzo rozcza-

rowana, gdyby nie dowiedziała się ni-

czego konkretnego o lożach polskich”.

Aby nieco złagodzić ataki prasowe,

w nocy 2/3 grudnia 1938roku rząd

zdecydował się na przeprowadzenie

rewizji w mieszkaniach kilku osób,

których związki z wolnomularstwem

były powszechnie znane. Dzienniki

podały, że dotyczyło to: „p[ana Sta-

nisława] Stempowskiego – b[yłego]

senatora i b[yłego] prezesa Banku

Handlowego prof[esora Hipolita]

Gliwica, prof[esora] Politechn[iki

Warszawskiej Mieczysława] Wole-

go, oraz u b[yłego] konsula [Emila]

Kipy, który przed niedawnym czasem

ustąpił ze stanowiska zajmowanego

w MSZ”. Maria Dąbrowska w swo-

ich Dziennikach wspominała równo-

cześnie o rewizjach w mieszkaniach

Zygmunta Dworzańczyka, Karola

Sztejnboka, Stanisława Gaszyńskiego

oraz Henryka Tennenbauma. Następ-

nie ukazał się niezwykle lakoniczny

ocjalny komunikat Polskiej Agencji

Telegracznej, wspominający o prze-

prowadzeniu rewizji i likwidacji dzie-

więciu polskich lóż, bez wskazania

jednak konkretnych miejscowości,

w których miały się one znajdować.

naliza realizacji postanowień de-

kretu z 22 listopada 1938roku

nasuwa ciekawe spostrzeżenia. Choć

w trakcie kampanii parlamentarnej

i prasowej atakowane były domnie-

mane i rzeczywiste wpływy polskiej

obediencji, w praktyce jednak w za-

sadzie uderzono głównie w struktury

mniejszości narodowych, w tym w le-

galnie istniejące loże wolnomularskie

mniejszości niemieckiej, połączone

w „Bund Deutscher Freimaurerlogen

in Polen”, niemiecko-żydowskie loże

Independent Order of Odd Fellows

i żydowskie loże Independent Order

of B’nai B’rith. To właśnie te warszta-

ty – zasobne i w odróżnieniu od war-

sztatów WLNP dysponujące własny-

mi budynkami – dotknięte zostały

sankcjami materialnymi dekretu,

którego artykuł 5 zapowiadał likwi

dację majątku lóż i przekazania go na

cele dobroczynności publicznej. Jak

wspomniano wcześniej, uprzedzeni

o przygotowaniu Dekretu polscy

masoni miesiąc wcześniej „uśpili”

organizację i zlikwidowali archiwa,

uniemożliwiając przejęcie ich przez

policję. W momencie wejścia w życie

Dekretu struktury WLNP nie istnia-

ły, nie było archiwów tej obediencji,

które mogłyby podlegać konfiskacie,

ani żadnego majątku, który mógłby

zostać zajęty. W tej sytuacji prasa

publikowała nazwiska i informowała

głównie o strukturach organizacji

mniejszości – polscy wolnomularze

w znacznej mierze zachowali ano-

nimowość.

asuwa się ciekawe spostrzeżenie,

które – jak się wydaje – warto

podkreślić, że rozwiązania zrzeszeń

wolnomularskich w 1938 roku i zli-

kwidowanie wskutek prezydenckiego

dekretu polskiej obediencji ułatwiło

polskim „braciom” funkcjonowanie

w późniejszej, okupacyjnej rzeczywi-

stości. Wysoki stopień utajnienia pol-

skiego bractwa i późniejszy całkowity

brak dokumentacji w sposób znaczący

utrudniały niemieckiemu aparatowi

represji identykację członków tej

organizacji.

Norbert Wójtowicz