
9
num, bądź też czyste - nieczyste, czy też
dozwolone - niedozwolone. Na przy-
kład psychologia społeczna kładzie na-
cisk na znaczenie rytuału dotyczącego
pewnych aspektów życia codziennego
i związków między ludźmi. Psychoana-
liza, uznając za ważną i znaczącą funkcję
zbiorową rytuałów, rozważa ich formy
oraz funkcje związane z czynnościa-
mi codziennymi. Etnograa zaś szuka
przyczyn w archaicznych stereotypach,
związanych z procesem ewolucji gatun-
ku ludzkiego.
Konkludując, można powiedzieć, że
przyczyny powstawania i rola rytuałów
są bardzo zróżnicowane i odgrywają
bardzo różnorodną rolę w życiu
człowieka – tak w sferze religii,
magii, prawa, życia towarzyskiego
czy codziennych kontaktów mię-
dzyludzkich.
***
W
określaniu znaczenia rytua-
łów i próbach ich zagłębienia
warto zwrócić uwagę na używane
przez naukowców pojęcie kodu czy
programu, co szczególnie może być
interesujące i twórczo spożytko-
wane przy zrozumieniu znaczenia
rytuałów masońskich. Otóż, zda-
niem badaczy właśnie ów kod jest
systemem umownych, wcześniej
ustalonych sygnałów służących do
przekazywania wiadomości od na-
dawcy do odbiorcy. Sygnały mogą
mieć różnorodną naturę, a więc:
językową, mechaniczną. Częstokroć
koncentrują się na gestach, ruchach,
sposobie poruszania się. Wybór formy
zależy od celów komunikacji, np. mogą
informować, niepokoić, inspirować,
uwodzić, podkreślać, zaciekawiać itd.
Sygnały zależą też od kontekstu. I są
wtedy okolicznościowe, zwyczajowe,
czyli nadają tym samym gestom czy
słowom odmienną symbolikę, np. pod-
niesienie ręki może być pokojowym
pozdrowieniem bądź agresywnym
„heil Hitler”. Wszystko to odnosi się
do rytuałów zasadniczych, ale tak-
że do ulotnych, jak np. moda, która
mimo przemijającego charakteru może
być także kodowana i przekazywana
w pewnych środowiskach jako rodzaj
rytuału. Jednakże można powiedzieć,
że zasadniczy program-kod tworzy
specyczny, skodykowany system
pozwalający jednostkom lub grupom
na nawiązanie kontaktu z siłą tajemną,
z bytem boskim lub też, co jest szcze-
gólnie interesujące dla nas, masonów,
nawiązanie kontaktu z substytutami
nadnaturalnymi lub ziemskimi, jak
np. ideały.
Warto tu podkreślić, że wynikający
z umowności kod może być mniej lub
bardziej swobodnie modykowany.
Jedynie sam rytuał, a więc jego prze-
bieg ma charakter niezmienny w ciągu
bardzo długich okresów, a każda próba
zmiany kolejności, jak i treści elemen-
tów w szczególnym programie rytuału
deformuje jego głęboki sens i donio-
słość. I choć powyższe rozumowanie
jest wynikiem denicji przygotowanej
przez naukowców-profanów, to jednak
idealnie pasuje do oceny rytuałów ma-
sońskich, które przecież są niezmienne
w swych podstawach i znaczeniu, choć
nieraz różnorodnie są wyjaśniane.
W
arto tu jeszcze wyjaśnić sprawę
określeń: ceremonia i kult. W li-
teraturze etnogracznej te dwa terminy
ściśle się ze sobą wiążą. Natomiast nie-
którzy z naukowców rozumieją przez
ceremonię ogólną kategorię społecznej
komunikacji, a przez rytuał jej formę
mistyczną, czyli kult. Jednakże dla prze-
ciętnego odbiorcy ceremonia wiąże się
z rytuałem, a rytuał wyraża po prostu
boga, istotę ludzką bądź jakąś ideę.
Dla braci podejmujących krytykę te-
atralizacji rytuałów masońskich często
podstawą do niechęci jest fakt nawiązy-
wania do obrzędowości kościelnej. Na-
tomiast badacze rytuałów podkreślają,
iż nawet ceremonia świecka ma zawsze
charakter odświętny i zapożycza wiele
szczegółów lub form z rytuału religijne-
go. Zwracają też uwagę na etymologię
słowa „ceremonia”, które dosłownie
znaczy „kult, uszanowanie świętości”.
Można więc po prostu zarezerwo-
wać ten termin dla zorganizowanych
form praktyk zbiorowych o charakte-
rze steatralizowanym. Bowiem każda
ceremonia odnosi się do jakiegoś
podstawowego rytuału, a każdy ry-
tuał może mieć mniej lub bardziej
ceremonialną formę realizacji.
C
zy można w sposób bardziej
przekonujący i jednoznacz-
ny określić rolę i znaczenie rytua-
łów stosowanych przez masonów
w czasie prac? A jeśli weźmiemy pod
uwagę, iż sformułowali to naukowcy
-profani, to czyż nie może to być
przekonującym argumentem dla
wszystkich braci krytycznie od-
noszących się do rozbudowanych
rytuałów wolnomularskich?
Jak więc w świetle tego wszystkiego
ma się współzależność między rytua-
łami a symbolem? Terminy „symbol”,
„symboliczny” są bardziej pojemne. Na
przykład w języku potocznym mówi
się, że obrączka, aga narodowa, krzyż
są symbolami małżeństwa, ojczyzny,
Chrystusa, a na przykład pies symbo-
lizuje wierność, zaś wąż perdię. Rów-
nież sztuka, poezja, religia powszechnie
odwołują się do symboli. W każdym
przypadku symbol prezentuje rzecz lub
istotę nieobecną w naszej bezpośredniej
percepcji a „przedstawianą” i wyob-
rażaną przez symboliczny przedmiot
zapewniający związek z istotami niewi-