
P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j
26 z k a r t H i s t o r i i
Z
auważyć należy, że rozkwit maso-
nerii nie był równomierny w obu
częściach monarchii. Na Węgrzech
widać silny rozwój, który przejawiał
się w powstawaniu nowych warsztatów
i zwiększającej się liczbie członków.
W Austrii natomiast rozwijanie się
wolnomularstwa było zdecydowanie
słabsze. W Wiedniu w omawianym
okresie działało pięć lóż, a warsztaty
mające swą siedzibę w Lajta-Szent-
Miklos przeniosły się do Bratysławy,
która była centrum wolnomularstwa,
o czym wspominałam wyżej. Wynikało
to z sytuacji, jaka panowała w Austrii.
Od 1879 roku miejsce w rządzie zajęli
konserwatyści. Nasilał się nacjonalizm
i antyliberalizm. Jak wynika z powyż-
szego, warunki te nie sprzyjały dyna-
micznemu rozwojowi wolnomularstwa
w austriackiej części państwa9.
W
arto również zwrócić uwagę na
strukturę społeczną lóż w Au-
strii i na Węgrzech. Przedstawiciele
wolnomularstwa węgierskiego byli
to głównie ludzie wolnych zawodów,
urzędnicy, inteligencja, czyli osoby
pochodzące z wyższych klas społecz-
nych, co przedstawia zamieszczona
poniżej tabelka na przykładzie loży
Mlcanlivost.
N
atomiast austriacka część mo-
narchii różniła się od węgierskiej
dużym uczestnictwem sfer miesz-
czańskich w życiu lożowym. Byli to
głównie przedstawiciele burżuazji
i bogatego drobnomieszczaństwa.
Musiało być to zapewne wynikiem
szybszego postępu rewolucji przemy-
słowej w austriackiej części monarchii.
O wiele mniej natomiast było tam
urzędników, co najpewniej wynikało
z ich obawy o utratę pracy, ponieważ
dwór wiedeński niezmiennie patrzył
na wolnomularstwo nieprzychylnym
okiem. Austro-Węgry zatem stanowiły
kolorową mozaikę struktury społecz-
nej w lożach masońskich w obu częś-
ciach monarchii.
Kolejną różnicą pomiędzy masone-
rią węgierską a austriacką był udział
w życiu politycznym. Przedstawiciele
strony węgierskiej aktywnie uczest-
niczyli w działalności związanej ze
sferą polityki, natomiast masoni au-
striaccy nie zabierali głosu w kwestiach
politycznych. Zajmowali natomiast
ważne miejsce w życiu kulturalnym,
oświatowym i prasowym10.
M
asoneria austriacka i węgierska
miała odmienne pola działa-
nia. Przedstawiciele lóż austriackich
z niechęcią odnosili się do tendencji
politycznych i nacjonalistycznych
w lożach węgierskich. Problemy
zalitawskich braci nie były dla nich
aż tak ważne. Z czasem zarysowy-
wał się coraz silniejszy podział na
Austrię i Węgry. Na przełomie XIX
i XX wieku adepci Sztuki Królew-
skiej Wiednia i Budapesztu coraz
bardziej oddalali się od siebie. Ten
stan pogłębił jeszcze bardziej kryzys
ekonomiczny na Węgrzech, który
miał miejsce w latach 1900-1903.
W dyskusjach lożowych dominowały
kwestie walki o własne, samodzielne
państwo. Nie należy jednak zapomi-
nać o dalszej działalności charyta-
tywnej. Należy zatem zauważyć, że
państwo, w jakim przyszło działać
wolnomularzom, miało wpływ na
kierunki działań Sztuki Królewskiej.
Do końca XIX wieku prężnie roz-
wijało się wolnomularstwo na Wę-
grzech. Trwała rewolucja przemysło-
wa, rosła liczba ludności, rozwijała
się warstwa burżuazji, stopniowo
wypierając szlachtę. Do roku 1906
powstały 32 nowe loże. Dużo słabszy
rozwój można zanotować w austria-
ckiej części państwa11.
Węgry zatem stały się jednym z naj-
większych ośrodków wolnomularskich
w Europie Środkowo-Wschodniej.
Masoni skierowali swą działalność na
rzecz samodzielnych Węgier, a także
na pomoc charytatywną. Zaś w Austrii
nie rozumiano potrzeb węgierskich
braci. Rewolucja przemysłowa nie
przyniosła tak dużych zmian w struk-
turze społecznej państwa jak w Za-
litawii.
W
ielkim szokiem dla ludzi na
całym świecie okazał się wy-
buch I wojny światowej. Oczywiście
nie pozostał on bez wpływu na wol-
nomularstwo. Wojna spowodowała
zahamowanie powstawania nowych
warsztatów. Wolnomularze zaś oddali
się pracy charytatywnej12.
Wiek XIX nie był łatwy dla wol-
nomularzy. Trudne chwile w jego
pierwszej połowie były wielką lek-
cją dla przedstawicieli tego ruchu.
Kolejne dziesięciolecia przyniosły
odrodzenie, które wykorzystano dla
własnego rozwoju. Nie należy za-
pominać o masońskiej działalności
charytatywnej. #
1) L. Hass, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław
1982, s. 259-263. 2)) Ibidem, s. 260. 3 Ł. T. Sroka, Sprawiedliwi chcą być doskonali. Z dzie-
jów wolnomularstwa w Krakowie od XVIII wieku do współczesności, Kraków 2010, s. 72. 4) L.
Hass, op. cit., s. 438. 5) Hausordnung der ger. U. v. Loge “Humanitas” Nichtpolitischer Verein
“Humanitas” in Wien, Budapeszt 1890, s. 3 6) M. Javor, Loza „Mlcanlivost” v Presporku v
druhej polovici 19. starocia, „Annales Historici Presovienses”, c.1/2012, roc. 12, Preszów
2012, s. 136. 7) L. Hass, e socio-professional composition of Hungarian eemasonry (1868-
1920), “Acta Poloniae Historica” 30, 1974, s. 71. 8) L. Hass, Wolnomularstwo w Europie
Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1982, s. 443-446. 9) Ibidem, s. 434.
10) Ibidem, s. 448. 11) Ibidem, s. 439. 12) L. Hass, The socio-professional composition of
Hungarian eemasonry (1868-1920), “Acta Poloniae Historica” 30, 1974, s. 97.
IMIĘ I NAZWISKO ZAWÓD
Wilhelm Zlamal Lekarz
Karl Engel Malarz
Michael Samarjay Profesor
Martin Kellner Adwokat
Eduard Kozics Fotograf
Ferdinand Celler Lekarz
Josef Iszlay de Ikland Lekarz
Źródło: M. Javor, Loza Mlcanlivost v Prespor-
ku w druhej polovici 19. Starocia, „Annales
Historici Presovienses” c. 1/2012. Roc. 12,
Preszów 2012, s. 137-139.