W NUMERZE

Zima 2013/14

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

Odbudujmy tęczę! .......................s. 3

XVII konwent WWP ...................s. 5

Wystawy w Bydgoszczy

i Sopocie .......................................... s. 6

Marsz, marsz Dąbrowski ..........s. 11

Spleceni wyrokami losu............s. 12

Królewska sztuka walki ............s. 16

Polscy masoni u węgierskich

bratanków .....................................s. 19

Świadomość Gai .........................s. 27

Wczesnochrześcijańscy

budowniczowie ...........................s. 31

Lessing,

budziciel Ludzkości ...................s. 35

Wolnomyśliciele

i wolnomularze ............................s. 38

Fartuszkowy karaluch ...............s. 41

Odkryte tajemnice masonerii s. 42

Masońska ofensywa ..................s. 44

Ostatni numer

„ARS REGIA” .............................s. 46

Ryszard Sęk, Adam z kielnią, Ewa z cegłą, Państwowe Muzeum Etnograczne 36151, fot. E. Koprowski.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

n a s z e i d e e

dy mamy dyskutować o masońskiej tolerancji, to

przypomnijmy raz jeszcze, że tolerancja pocho-

dzi od łacińskiego tolerare – „znosić”, „cierpieć”,

„wytrzymywać”, co też może oznaczać wyrozumiałość,

pobłażanie dla cudzych poglądów, upodobań, wierzeń,

mimo że są odmienne od naszych.

Tylko nasi najstarsi Czytelnicy pamiętają, że już w 1998

r., w serii wydawniczej „Ex Oriente Lux”, sygnowanej

przez Wielki Wschód Polski, opublikowaliśmy funda-

mentalne dzieło brata Woltera O tolerancji, ze wstępem

i komentarzem brata prof. Andrzeja Nowickiego, ów-

czesnego Wielkiego Mistrza Wielkiego Wschodu Polski,

autora książki Filozoa masonerii, wielkiego przyjaciela

i autora „Wolnomularza Polskiego”. To jemu zawdzię-

czamy przypomnienie na naszych łamach zasadniczej

tezy, że „tolerancja nigdy nie wznieciła wojny domowej,

nietolerancja pokryła ziemię trupami. Niech się teraz

rozstrzygnie sprawa między tymi dwiema rywalkami”.

Sięgając z kolei do mądrości naszych Ojców – Ency-

klopedystów, zaznaczmy też, że tolerancja intelektualna

oznacza szacunek dla cudzych poglądów, wyrażający się

w dopuszczaniu ich do głosu. Tolerancja moralna z kolei

oznacza, że przy zastosowaniu elementarnych norm

moralnych uprawnione są różne style życia, postawy

wobec rzeczywistości, obyczaje i zwyczaje. Zasada to-

lerancji intelektualnej i moralnej nie oznacza jednak

uchylania się od dyskusji i polemiki, czy też rezygnacji

z ferowania własnych ocen.

W masonerii, niezależnie od konkretnego rytu czy ob-

rządku, w którym loże pracują, wszystko jest symbolem.

Symbole w przestrzeni publicznej są dla nas niezwykle

ważne. Jednym z takich znaczących symboli stało się

to, co 11 listopada wydarzyło się na Placu Zbawiciela

w Warszawie. Nacjonalistyczni bojówkarze symbolikę

tęczy zredukowali do symbolu środowisk homosek-

sualnych. Odrzucili tęczę biblijną, tęczę spółdzielczą,

tęczę naszych dzieci, na której Koziołek-Matołek zje-

chał z Polski do Chin, jednym słowem tęczę łączącą

Boga, ziemie, narody i ludzi wszystkich kolorów skóry,

wyznania czy płci.

Spalenie kwietnej TĘCZY jest przykładem tego, na co

obywatelom Polski – wolnomularzom wyrażać zgody nie

wolno! Nie możemy i nie chcemy tolerować kolejnego

już podpalenia kolorowej TĘCZY, będącej w intencji

jej twórczyni, artystki Julity Wróbel, symbolem właśnie

TOLENCJI, a dla spontanicznie zawiązanego komi-

tetu obywatelskiego symbolem sprzeciwu wobec mowy

nienawiści i przemocy w przestrzeni publicznej.

Zaczyna się od zabawy zapałkami, może skończyć

na publicznym paleniu książek, kukieł, sztandarów,

„czarownic” i „heretyków”. Zatrzymajmy to, póki

nie jest za późno! Masoneria poza wszystkim oznacza

budowanie. Odbudujmy tęczę. Na Placu Zbawiciela

i w nas samych. #

O MASOŃSKIEJ TOLENCJI

ODBUDUJMY TĘCZĘ!

a d a m W . W y s o c k i

B o ż e n a m . d o ł ę g o W s k a - W y s o c k a











Adam







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

4z ż y c i a l ó ż i o B e d i e n c j i

Dniu Święta Nie-

podległości, 11

listopada 1997r.,

obradował na Wsch... War-

szawy Wielki Wschód Pol-

ski. W obradach Konwentu

uczestniczył specjalny wy-

słannik Wielkiego Mistrza

Wielkiego Wschodu Francji,

sekretarz do spraw zagranicz-

nych WWF br... Jean-Mi-

chel Ducomte, oraz Wielki

Mistrz Wielkiego Wschodu

Czech Br... Miroslav Kruta.

Obecnie byli dostojnicy Fe-

deracji „Le Droit Humain”

z Delegatem Rady Najwyższej oraz

Prezydentem Jurysdykcji Polskiej tego

zakonu masonerii mieszanej. Obecni

także byli mistrzowie ze wszystkich

siedmiu lóż na Wsch... Warszawy, Ślą-

ska i Krakowa.

W referacie programowym wybrany

przez Konwent Wielki Mistrz Wiel-

kiego Wschodu Polski Andrzej No-

wicki poinformował, iż VII Wydział

Rejestrowy Sądu Wojewódzkiego

w Warszawie uwzględnił wniosek

złożony przez komitet założycielski

w składzie: Andrzej Nowicki, Woj-

ciech Tarnasiewicz, Adam Wysocki

i 12 innych braci) i wyraził zgodę na

rejestrację Stowarzyszenia pod nazwą

Wielki Wschód Polski.

– Stowarzyszenie nasze istnieje le-

galnie, posiada osobowość prawną

i uprawnienia do działania na terenie

całej Rzeczypospolitej – podkreślił

Wielki Mistrz.

Pierwszy konwent WWP, nawiązując

do memoriału wielkiego polskiego

wolnomularza Juliana Ursyna Niem-

cewicza (1758-1841), potwierdził, że

„celem głównym naszego Stowarzy-

szenia jest dobro i pomyślność Pol-

ski”. – Działalność WWP jest zgodna

z Konstytucją Rzeczypospolitej Pol-

skiej, a zgłoszenie statutu do rejestracji

jest dowodem, że naszego istnienia nie

uważamy za tajemnicę. Symbolem na-

szego zaangażowania w wielką sprawę

umacniania Niepodległości i Demokra-

cji w Polsce oraz wierności patriotycz-

nym tradycjom polskiej masonerii jest

uznanie, że dzień 11 listopada, Święto

Narodowe Polski, jest, obok Dni Świę-

tojańskich, także świętem masońskim,

datą wybraną przez nas na coroczne

konwenty – oświadczył Wielki Mistrz

WWP Andrzej Nowicki. – Rzecz jas-

na – dodał – że patriotyzm nasz jest

nierozerwalnie związany z ideą Brater-

stwa Narodów i rozumieniem potrzeby

włączenia naszego kraju do struktur

międzynarodowych, zapewniających

Polsce bezpieczeństwo i sprzyjających

rozwojowi gospodarki i kultury.

* * *

Powstanie Wielkiego Wschodu Pol-

ski oraz jego rejestracja przez Sąd Wo-

jewódzki w Warszawie to wydarzenie

ważne nie tylko dla kilku-

set polskich masonów rytu

francuskiego oraz innych

wolnomularskich obediencji

działających na terenie Pol-

ski. Odnotowały to z uwa-

gą nie tylko polskie gazety

i czasopisma oraz publiczne

i prywatne rozgłośnie radio-

we, a także telewizja pub-

liczna. W obszernej depeszy

z Warszawy poinformowała

o tym także Agence France

Presse, wskazując na szcze-

gólnie bliskie więzy łączące

WWP z Francją.

Z pierwszych komentarzy, które

dotarły do redakcji „Wolnomularza

Polskiego” m.in. z Brukseli, Wiednia

oraz Paryża od przyjaciół Sztuki Kró-

lewskiej, wynika, iż opinia publiczna

tych krajów odbiera fakt zarejestro-

wania Wielkiego Wschodu Polski

przez Sąd Wojewódzki w Warszawie

jako sygnał pozytywny, sygnał dobrze

świadczący o niezawisłości sądowni-

ctwa w naszym kraju. Po negatywnych

odgłosach nieodpowiedzialnych wy-

stąpień jednego z gdańskich prałatów,

godzących w dobre imię Polski jako

kraju demokratycznego, praworząd-

nego, ma to istotne znaczenie. W Unii

Europejskiej, do której zmierzamy,

dominuje pogląd, iż stosunek do

masonerii jest swoistym probierzem

demokracji i tolerancji oraz poszano-

wania wolności obywatelskich. Nie-

przypadkowo wszystkie bez wyjątku

systemy totalitarne, niezależnie od ich

brunatnego, czerwonego, czarnego

czy innego jeszcze zabarwienia, nie

zezwalają na legalne istnienie wol-

nomularstwa, czyniąc wszystko, aby

je zwalczać i unicestwić. #

Rozpoczynamy cykl publikacji zatytułowany Z ARCHIWUM „WOLNOMULARZA POLSKIEGO”. W bieżącym

numerze przedstawiamy tekst, który ukazał się jako dodatek specjalny do WP w listopadzie 1997 r. tuż po zakończeniu

obrad I Konwentu Wielkiego Wschodu Polski i rejestracji Stowarzyszenia WWP przez warszawski Sąd Wojewódzki.

REDAKCJA

I KONWENT WIELKIEGO WSCHODU POLSKI

11 LISTOPADA 1997 R.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

• Intensykacji rozwoju osobowego

i terytorialnego WWP.

• Budowaniu obecności obediencji

w przestrzeni wirtualnej i w świa-

domości społecznej.

• Wypracowaniu nowego sposobu

działania WWP, opartego na szer-

szym podziale obowiązków wyko-

nawczych, co pozwoli na szersze pole

działania i większą skuteczność.

Wielki Mistrz WWP w wystąpieniu

programowym powiedział m.in.: – Na-

szym wolnomularskim obowiązkiem jest

pracować nad sobą i stwarzać w sobie

lepszego człowieka – dobrego masona,

a następnie idee wolnomularskie krzewić

poprzez działania wolnomularzy na

zewnątrz, wzbogacając tym samym

świat profański, którego każdy z nas

jest integralną częścią. W dzisiejszych

czasach istotę wspólnoty stanowi budo-

wanie społeczności czy, jak w naszym

wypadku, Egregora grupy. Poza pra-

cami rytualnymi powinniśmy starać się

stwarzać możliwości wspólnej pracy na

rzecz Zakonu i Ludzkości, wspólnymi

działaniami propagować idee wolnomu-

larskie wewnątrz i na zewnątrz. Takie

działanie zwiększa szanse na dotarcie

do potencjalnie większej grupy zainte-

resowanych wstąpieniem do Zakonu

i zbuduje głębszą wieź sióstr i braci ze

sobą. Rozwój osobowy jest koniecz-

ny i możliwy do uzyskania. Jesteśmy

przygotowani do zajęcia się nowymi

kandydatami. Nie sztuka inicjować,

trzeba jeszcze umożliwić edukację ma-

sońską, włączyć w istniejące struktury

organizacyjne i w społeczność, pokazać

sens oraz użyteczność bycia wolnomula-

rzem czy wolnomularką. Im więcej o nas

wiadomo na zewnątrz, tym więcej ludzi

szuka i znajduje do nas drogę. Nasza

obecność i rola w przestrzeni wirtualnej

– w Internecie, musi być analogiczna

lub nawet większa niż w świecie rze-

czywistym, gdyż jest wyzwaniem teraź-

niejszości i musimy podążać z duchem

czasu i zmian indywidualnej i społecznej

mentalności.

Realnym przejawem działania ze-

wnętrznego jest trwająca w salach

Państwowego Archiwum w Bydgosz-

czy duża wystawa poświęcona 230-le-

ciu Sztuki Królewskiej w tym rejonie

(czyt. na str 6-7).

* * *

Przypomnijmy, że obecnie Wielki

Wschód Polski liczy 6 lóż, w tym 5

warszawskich: Wolność Przywrócona

(najstarsza, r. zał. 1991), Nadzieja,

Cezary Leżeński, Witelon i Atanor

(najmłodsza) oraz Galileusz w Byd-

goszczy. W najbliższym czasie WWP

planuje zapalenie świateł w lożach

w Gdańsku (działa tam prężnie Trój-

kąt Heweliusz) i Krakowie. Jest już

nawet nazwa dla krakowskiej loży –

Michał Sędziwój. Patron przyszłego

nowego warsztatu WWP, polski le-

karz i alchemik, biograę miał bogatą,

a wykształcenie na owe czasy wysokie.

W XVI wieku nie było jeszcze zna-

ne pojęcie gazu, nie rozumiano też

natury spalania. Biograf Sędziwoja

twierdzi, że dzięki niemu i badaniom

alchemicznym (dzisiaj byśmy rzekli

– laboratoryjnym), sto kilkadziesiąt

lat później Lavoisier mógł dokonać

odkrycia tlenu i określić jego rolę

w spalaniu. Patron loży wspaniały,

taki i racjonalny, i duchowy zarazem.

* * *

Uroczystemu zakończeniu XVII Kon-

wentu WWP przysłuchiwali się goście,

w tym delegacja dwóch kobiecych lóż

Prometei i Gai Aeterny z Czcigod-

nymi Mistrzyniami, wybranymi na

swe funkcje we wrześniu 2013 r. oraz

byłymi Czcigodnymi Mistrzyniami,

które zakończyły wówczas swoje misje

po 3-letniej kadencji. Byli także goście

z Francji: delegacja na czele z Wielkim

Mistrzem Wielkiej Loży Brie Cham-

pagne. Jak dowiedziałam się od brata

Tadeusza, członka założyciela pierw-

sze polskiej loży liberalnej – Wolności

Przywróconej i jej pierwszego Czcigod-

nego Mistrza, ta obediencja francuska

jest stosunkowo niewielka i młoda,

powstała 3 lata temu po rozpadzie

Wielkiej Loży Narodowej Francji (ta

ostatnia, okrojona, istnieje wprawdzie

nadal, ale nie jest „uznawana” przez

Lożę-Matkę w Londynie). WL Brie

Champagne pragnie nawiązać formalne

więzy z Wielkim Wschodem Polski

i uczestnictwo w zakończeniu Kon-

wentu było pierwszym tego przejawem.

Ciekawym aspektem w działalności

obediencji francuskiej jest praktyczna

próba zerwania z podziałem na ma-

sonerię „regularną” i „nieregularną”.

Zamiast tego wprowadzono pojęcie

masona „prawidłowego”, czyli rytual-

nie inicjowanego w loży i pracującego

w niej systematycznie. MWys.

z ż y c i a l ó ż i o B e d i e n c j i

XVII KONWENT WIELKIEGO

WSCHODU POLSKI

16 LISTOPADA 2013 R.















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

6W y d a r z e n i a





Sztuka królewSka w BydgoSzczy. 230

lat tradycji wolnomularSkich









Organizatorami wystawy jest Archiwum Bydgoskie

przy współpracy Instytutu Sztuka Królewska

w Polsce i Stowarzyszenia Wielki Wschód Polski. Przy-

gotowanie ekspozycji możliwe było dzięki współpracy

bydgoskich placówek kulturalnych: Muzeum Okręgo-

wego im. Leona Wyczółkowskiego oraz Wojewódzkiej

i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Dr. Witolda Bełzy.

Okazją do przygotowania wystawy stał się jubileusz

230-lecia powołania w Bydgoszczy pierwszej loży

masońskiej, tzw. symbolicznej, co stało się dnia 17paź-

dziernika 1784 r. Najpierw przyjęła nazwę Wierność

pod Trzema Gołębiami, a od 1816 r. nosiła nazwę

Janus im Orient. Wówczas też w łonie Janusa utworzo-

no kapitułę szkocką św. Andrzeja o nazwie Zur Säule

auf Tabor, skupiającą wolnomularzy wyższych stopni.

Obie loże funkcjonowały do 1938 r., tzn. do momentu

delegalizacji masonerii w Polsce. Czasy współczesne

reprezentuje na wystawie bydgoska loża Galileusz pra-

cująca w ramach Wielkiego Wschodu Polski.

SZTU KRÓLEWS W BYDGOSZCZY

230 LAT TDYCJI WOLNOMULARSKICH

SZTU KRÓLEWS W BYDGOSZCZY

230 LAT TDYCJI WOLNOMULARSKICH















W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

Wystawa składa się trzech zasadniczych elementów

stanowiących bloki tematyczne. W pierwszej grupie za-

prezentowanych obiektów o bydgoskiej proweniencji są

oryginalne dokumenty archiwalne loży Janus, rękopisy,

druki i wydawnictwa związane z bydgoską masonerią.

Uzupełniają je zachowane odznaki i insygnia lożowe Ja-

nusa oraz okolicznościowe medale, na których uwiecz-

niono znakomitych Polaków – wolnomularzy. Szczegól-

nie warto zwrócić uwagę na Regulaminy i Statuty rytu

La Royale York de L’Amilie pisane ręcznie, z roku 1776,

pismo założycielskie ze spisem członków założycieli

Loży Pod Rycerskim Krzyżem z roku 1800. Warte

obejrzenia są także listy od różnych lóż, które zachowały

się w korespondencji loży Janus. Oglądać możemy pięk-

ne loga lóż z Inowrocławia, Poznania, pieczątki Loży

Matki Pod Trzema Globami w Berlinie i inne.

Drugi element stanowią masonika o ogólnopolskim

znaczeniu, wśród których wyeksponowane są stroje

wolnomularskie, m.in. kandydata na członka loży oraz

masonów różnych stopni wtajemniczenia, utensylia

masońskie – ubarwiające wystawę.

Trzecią, komplementarną częścią wystawy są barwne

plansze i plakaty oraz współczesna graka o tematyce wolnomularskiej. Plansze zawierają olbrzymi bagaż

informacji o wolnomularstwie bydgoskim, o siedzibie

loży bydgoskiej, jej wystroju i wyposażeniu, inwentarz

budynku lożowego, wyjaśniają historię i istotę masone-

rii w sposób encyklopedyczny. TS

Wystawę można oglądać do 28 lutego 2014 r. od po-

niedziałku do piątku, w godzinach od 8ºº do 15ºº lub na

indywidualne zgłoszenia (052) 33 95 401

Wszystkich zainteresowanych serdecznie zapraszamy!

W y d a r z e n i a









P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

8W y d a r z e n i a

Tym razem organizator, którym ponownie była gdań-

ska lia polsko-japońskiej uczelni, postanowił wyjść z ekspozycją do miasta, co miało zapewnić łatwiejszy

dostęp do wystawianych prac. Miejscem wystawy stała

się więc sopocka galeria Zatoka Sztuki. Jest to niezwy-

kle urocze miejsce, położone tuż nad brzegiem morza,

doskonale wtapiające się w atmosferę nadmorskiego

kurortu. Dzięki temu wystawę mogli odwiedzić także

spacerujący po plaży turyści – zwłaszcza jeśli listopadowa

pogoda przywiodła ich do kawiarni.

WYSTAWA I PRELEKCJA

Tematyka wolnomularska jest niezwykle nośna

i intrygująca. Już samo słowo „masoneria” powoduje

u niektórych odbiorców przyspieszone bicie serca. No jak

to – masoni? Tak otwarcie? Cyrkiel i węgielnica pro-

wokacyjnie spoglądające z plakatu (nawiasem mówiąc,

niezwykle mocnego i sugestywnego w formie)?

Warto jednak zauważyć, że wystawa nie była organizo-

wana przez nasze Bractwo. Przyznać tu jednak należy, że

niezwykle raduje nas fakt, że także i w świecie profańskim

znajdują się osoby, które chcą czerpać inspiracje z bogatej

skarbnicy masońskiej symboliki. Co więcej, godne

podkreślenia jest to, że organizator wystawy ustrzegł się

sensacyjno-populistycznego tonu, tak częstego w polskiej

rzeczywistości.

Zadbał również o to, żeby odbiorcę odpowiednio

wprowadzić w niezwykle skomplikowany świat wolno-

mularstwa i przede wszystkim odkłamać kilka najpopu-

larniejszych mitów. Temu celowi służyła przede wszyst-

kim interesująca prelekcja, która poprzedzała wernisaż

wystawy. Poprowadził ją Tomasz Szmagier, Wielki

Mistrz Wielkiego Wschodu Polski, wiceprezes Instytutu

Sztuki Królewskiej. Słuchało go ponad dwieście osób!

Zadawano też niezwykle interesujące pytania – o zna-

czenie symboliki, o historię wolnomularstwa, o różnice

pomiędzy masonerią anglosaską i romańską.

Wszystko to sprawia, że sama wystawa miała istotny

aspekt edukacyjny. Jak sam prelegent powiedział – można

się było naocznie przekonać, że mason nie ma rogów, ra-

ciczek i diabelskiego ogona; nie roztacza też wokół siebie

TRÓJMIEJS WYSTAWA GFIK

INSPIROWANYCH SYMBOLIKĄ WOLNOMULARSKĄ













W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

zapachu siarki... Dla wielu odwiedzających zaskoczeniem

było już choćby to, jak wielu znanych Polaków było

wolnomularzami. Organizator zadbał, aby wspomnieć

o tym w zapowiedzi wystawy. Na zaproszeniach można

było wyczytać: „Wolnomularstwo było (a może raczej:

jest?!) dyskretnym stowarzyszeniem, którego członkowie

postawili sobie za cel systematyczne samodoskonalenie,

rozwój moralny i szukanie głębi Człowieczeństwa – dla

dobra Ludzkości. Adeptami Sztuki Królewskiej byli my-

śliciele, naukowcy, pisarze i wielcy polscy patrioci, m.in.

prezydent Gabriel Narutowicz, książę Józef Poniatowski,

generał Jan Henryk Dąbrowski, książę Adam Czartoryski,

premier Ignacy Paderewski, Janusz Korczak, Jan Ursyn

Niemcewicz i Antoni Słonimski”.

To dodatkowa wartość tego wydarzenia, że przy okazji

wystawy artystycznej można było przekonać się, jak wiel-

kimi patriotami byli nasi Bracia.

GFIKI

Warto podkreślić, że tym razem swoje interpretacje

przedstawiło aż sześcioro artystów. Zastosowane techniki

i środki wyrazu były bardzo różne. Można więc było zoba-

czyć m.in. niezwykle bogate w architektoniczne szcze-

góły szkice ołówkiem autorstwa Andrzeja Jurkiewicza.

Linas Domarackas przedstawił cykl obrazów łączących

ołówek i białą temperę, wyraźnie nawiązując do stylistyki

ikonogracznej i obrazów Gustava Klimta. Z kolei Anna

Maria Bauer i Wojciech Mościbrodzki wyrażali się

dzięki klasycznej technice stalówki i tuszu, choć przyjęli

zupełnie inną metodę wykorzystania tych narzędzi. Prace

warszawskiej artystki, zdobione kolorem, były lekkie i de-

likatne. Z kolei prace prodziekana gdańskiej Graki, były – jakby dla kontrastu – proste, wręcz surowe, nawiązujące

do stylistyki wczesnośredniowiecznego drzeworytu i kart

Tarota. Własną interpretację symboli wolnomularskich

przedstawiła także Gabriela Patrycy. Nie dało się także

przejść obojętnie obok mrocznych, niezwykle bogatych

w szczegóły dzieł Andrzeja Masianisa.

CIĄG DALSZY NASTĄPI?

Pytania, które padły po prelekcji, a przede wszystkim

duża liczba odwiedzających sprawiła, że organizator już

po wernisażu zapowiedział, że postara się przygotować

kolejną odsłonę wystawy – prawdopodobnie na wiosnę

przyszłego roku. Wygląda na to, że już niedługo pojawi

się kolejny argument za tym, żeby wybrać się na polskie

Pomorze!

I jeszcze jeden, w pewien sposób znaczący, fragment

materiałów z wystawy:

„Masoni posługiwali się hermetycznym systemem

znaków i symboli, wywodzących się z nauk starożytnego

Egiptu, będących dziedzictwem alchemików, ezoteryków

i wolnomyślicieli. Wiele elementów zostało także zaczerp-

niętych z tradycji średniowiecznych cechów budowni-

czych. Symbole te, w niezwykły i wieloznaczny sposób

przekazywały podstawowe wartości wolnomularskie,

sprowadzające się do hasła: WOLNOŚĆ – RÓWNOŚĆ –

BTERSTWO. Czy potramy dziś odnaleźć wszystkie te znaczenia? Cóż – szukajcie, a znajdziecie!”. BW

W y d a r z e n i a





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

10 k o n f e r e n c j a

POLSKIEGO WOLNOMULARSTWA

DZIEJE NAJNOWSZE

Szanowni Państwo,

Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu zaprasza do udziału

w interdyscyplinarnej ogólnopolskiej konferencji naukowej pt. Polskiego wolnomularstwa dzieje najnowsze, która

odbędzie się 15–16 maja 2014 r. we Wrocławiu.

polskiej historiograi krajowej okresu powojen-

nego obraz polskiego wolnomularstwa przedsta-

wiony został w dość ograniczonym zakresie. Wprawdzie

mieliśmy kilka udanych prób i dzięki pracom Ludwika

Hassa i Leona Chajna wiemy całkiem sporo na temat

dwóch pierwszych stuleci, ale polskie wolnomularstwo

powojenne nadal nie doczekało się swojego opracowa-

nia. Brakuje jak dotąd rzeczowej dyskusji środowisk

naukowych na temat funkcjonowania wolnomularstwa

i jego roli w powojennej rzeczywistości. Wydaje się

to tym bardziej pożądane w sytuacji, gdy mamy do

czynienia z problematyką wzbudzającą tak olbrzymie

kontrowersje, w sytuacji gdy potoczne opinie na temat

wolnomularstwa sprowadzają się często do przekonania

o jej olbrzymich zakulisowych wpływach, a dla wielu

pytanie o masonerię staje się niejednokrotnie synoni-

mem pytania: „kto pociąga za sznurki?”. [...] Wszystko to

sprawia, że problematyka ta wymaga rzeczowej dyskusji

pozwalającej na uporządkowanie wiedzy poświęconej

dziejom najnowszym polskiego wolnomularstwa w kraju

i na świecie. [...]

Chcielibyśmy, aby początkową granicą do rozważań

był moment ogłoszenia w listopadzie 1938 r. dekretu

zakazującego działalności organizacji wolnomularskich

w Polsce. Z drugiej strony z kolei nie sposób zakończyć

na przełomie 1989 r., który aczkolwiek ważny z punktu

widzenia naszego kraju, nie był żadnym wyraźnym prze-

łomem dla losów polskiego wolnomularstwa. Stąd też

klamrę spinającą zaproponowaną w temacie konferencji

problematykę będą stanowiły lata 90. XX w. i tworze-

nie się wówczas struktur wolnomularskich w Polsce.

Chcielibyśmy, aby w przedziale wyznaczonym przez

te granice chronologiczne znalazło się bardzo szerokie

spektrum zagadnień i poruszona została m.in. następu-

jąca problematyka.

1. Wprowadzenie w życie dekretu Prezydenta RP z 22

listopada 1938 r. o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomu-

larskich, jego geneza i skutki zarówno dla samego

wolnomularstwa, jak i dla innych organizacji, które

ten dekret dotknął (B’nai B’rith, Odd Fellows itp.).

2. Losy polskich wolnomularzy po wybuchu II wojny

światowej w kraju i na emigracji.

3. Sytuacja polskich wolnomularzy w pierwszym okresie

powojennym oraz stosunek do nich nowych władz

i aktywność aparatu bezpieczeństwa – istotne byłoby

tu pokazanie nie tylko tego, co było wolnomularstwem

w rzeczywistości, ale również tych środowisk, które

nie będąc masonerią, były czasem z nią utożsamiane,

co wpływało niekorzystnie na ich sytuację (środowi-

ska ezoteryczne, teozofowie, różokrzyżowcy, B’nai

B’rith itp.).

4. Polskie wolnomularstwo powojenne za granicą –

działalność paryskiej loży Kopernik i Społeczności

Wolnomularzy Polskich, funkcjonowanie polskiej loży

Kościuszko w Nowym Jorku oraz losy rozsianych po

świecie polskich wolnomularzy w diasporze.

5. Ważny i poniekąd symboliczny moment odrodzenia

się warszawskiej loży Kopernik oraz jej konspiracyjna

działalność w okresie Polski Ludowej.

6. Losy osób związanych z wolnomularstwem, dlatego

nie wykluczamy wystąpień poświęconych wybranym

aktywnym postaciom z tego środowiska.

7. Zmasowane odradzanie się struktur polskiego wol-

nomularstwa w kraju po przełomie 1989 r., kiedy to

odtwarzano dawne struktury, ale też pojawiały się byty

wcześniej w polskim wolnomularstwie nieobecne.

Również i w tym wypadku ważne byłoby pokazanie

nie tylko odradzających się struktur wolnomularskich,

ale i środowisk określanych powszechnie mianem

„paramasonerii” (B’nai B’rith, Odd Fellows itp.).

8. Badania nad polskim wolnomularstwem w okresie

powojennym, badacze zjawiska i powstająca w tym

okresie publicystyka, zbiory muzealne i biblioteczne

związane z wolnomularstwem oraz próby ekspozycji.

9. Wreszcie na zakończenie chcielibyśmy przyjrzeć się,

jak zorganizowana jest działalność środowisk wrogich

w stosunku do wolnomularstwa, a także polskiej

literaturze antymasońskiej.

Z wyrazami szacunku w imieniu organizatorów

Agnieszka Klarman, dr Norbert Wójtowicz

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

s e k r e t y W a r s z t a t u

o ciekawe, niemal dokładnie pół roku później fakt

ten odnotowuje „Nasz Dziennik”. Dla red. Adama

Kruczka powstanie loży to jeden z sygnałów, że

w Polsce dokonuje się – jak sugeruje tytuł artykułu – „Ma-

sońska ofensywa” (nr 267/4806, 16-17 listopada 2013, czyt.

na str. 43-44 bieżącego wydania, red.). Czy rzeczywiście

chodzi tutaj o „ofensywę”? Jako wolnomularz wolę zadać

inne pytanie, odwołując się do języka symboli: czy zboże,

które zapalając światła nowego warsztatu, rozsypał Wielki

Mistrz Marcel Laurent – a uczynił tak

w hołdzie starotestamentowej tradycji

(patrz np. Ps72,16; Ne10,40) – wzeszło

i czy jest szansa, że wyda ono plon?

Odkąd tylko narodził się pomysł utwo-

rzenia loży GLCS w Warszawie, uważa-

liśmy, że powinna ona odwoływać się

do wartości patriotycznych i że zgodnie

z tradycją polskich lóż – by wymienić

tylko Orła Białego w Droit Humain,

Waleriana Łukasińskiego w WLNP

czy Ignacego Paderewskiego w WWP

– powinno to znaleźć odbicie w jej na-

zwie. Wspaniałym kandydatem na pa-

trona wydawał nam się bohater IIwojny

światowej, gen. Michał Karaszewicz-

Tokarzewski, ale przecież jest to ojciec-

założyciel innej obediencji – polskiego

Droit Humain. I nagle pojawiła się myśl,

żeby nazwą loży przypominać wszyst-

kim Polakom – również i tym, którzy

patrzą na masonerię niechętnie – że

hymnem Rzeczypospolitej jest Mazurek

wolnomularza Dąbrowskiego. A skoro jest to hymn przez

Polaków niekwestionowany i tak ich jednoczący, to może

zaakceptują oni myśl, że wolnomularstwo, którego twórca

hymnu był wybitnym przedstawicielem, nie jest zagroże-

niem, ale przeciwnie, szansą dla Polski?

Rzecz jasna, prace nowej loży nie mogły się obejść bez

deski poświęconej patronowi. Oddajmy głos autorowi,

bratu Filipowi: „Jeśli wybraliśmy jako patrona naszej loży

gen. Dąbrowskiego, to aby oddać hołd człowiekowi, który

podtrzymywał płomień niepodległości Polski, który wal-

czył na wszystkich frontach w Europie, jednemu z ojców

nowoczesnej armii polskiej – mamy tu na myśli utworzenie

Legionów Polskich w maju 1797 – a także aby przypomnieć

znaczenie masonerii w rozwoju naszego kraju i wyrazić

żal, że jest ona całkowicie zapoznana przez główny nurt

historiograi polskiej. […] Ale bądźmy optymistami:

jestem pewien, iż każdy Polak – owszem powoli, ale jednak

– będzie w stanie zaakceptować swoją historię jako całość

oraz to, że każdy ma prawo do innych poglądów oraz innej

wiary. Przyjęcie, iż Dąbrowski był wolnomularzem i że nie

ma w tym nic złego, będzie puentą tej ewolucji mentalnej”.

Do osoby Dąbrowskiego nawiązuje także logo loży

wykonane z pietyzmem przez jednego

z jej założycieli, brata Marcina. Cen-

trum rysunku zajmuje paryski Łuk

Triumfalny, albowiem to na nim wy-

ryto nazwisko naszego patrona jako

jednego z siedmiu (tak, symboliczna

liczba masońskiego mistrzostwa!) Po-

laków pośród upamiętnionych tam

ocerów armii napoleońskiej. Z kolei

widniejąca powyżej wstęga z dewizą

„Patria et Humanitas” wyraża nasze

przekonanie, że tak jak przykładny

syn rodziny winien być wzorowym

obywatelem swojego kraju, tak samo

praca dla dobra Ojczyzny idzie w parze

z pracą dla dobra Ludzkości.

Równocześnie nie łudzimy się, że

nasza praca będzie łatwa: nienawiść,

która wylała się na polskie ulice pod-

czas ostatniego Święta 11 Listopada,

rodzi obawę, że upiory nacjonalizmu

zasadzają się, by porwać naszą Piękną

Niepodległą i zasiać ziarno niezgody

między narodami. Jednak my, wolnomularze, wiemy, że

nasza praca nie kończy się nigdy, a w chwilach zwątpienia

czerpiemy przykład od braci i sióstr, którzy nie wahali się

urzeczywistniać ideały Sztuki Królewskiej w czasach naj-

gorszych – jak choćby Janusz Korczak czy wspomniany

Michał Karaszewicz-Tokarzewski. Zaś dla dodania sercom

animuszu śpiewamy Marsz, marsz Dąbrowski – na każdych

pracach lożowych.

Do wspólnej pracy zapraszamy wszystkich ludzi wolnych

i dobrych obyczajów, którym bliskie są ideały wolności,

równości i braterstwa.

jan.henryk.dabrowski.glcs@gmail.com

MARSZ, MARSZ DĄBROWSKI...

c z ... m ... j e r z y z a W r a t







Masoni kultywują w swoich

lożach miłość do Ojczyzny,

przestrzeganie prawa

i poszanowanie władz

konstytucyjnych

(Reguła GLCS)

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

12 W c z o r a j i d z i ś

eszcze jako student historii kieleckiej WSP, zwanej dziś

dumnie Uniwersytetem Humanistyczno-Przyrodniczym

– przyłożyłem się aktywnie w latach osiemdziesiątych

do zaproszenia do Kielc prof. Ludwika Hassa, wybitnego

badacza wolnomularskich dziejów i społecznych głównie

aspektów fenomenu masonerii. Hass sam wolnomularzem

nigdy nie został, choć mógłby bez problemu. Wolał jednak

zachować należny historykowi dystans badawczy. Los mi

sprzyjał, jako działaczowi Zrzeszenia Studentów Polskich,

pomimo kręcenia nosem przez towarzyszy z uczelnianego

komitetu PZPR, których, chcąc nie chcąc, o zgodę zapytać

musiałem. Takie to były jeszcze czasy, w których – jak wia-

domo teraz wszystkim – w polskiej przestrzeni wolnomu-

larskiej funkcjonowała tylko zakonspirowana w Warszawie

Loża Kopernik. Mniej więcej wtedy też pierwsze, nieśmiałe

kroki po jej zarysie stawiał brat Tadeusz Cegielski – też

profesor zresztą.

Na samym początku transformacji – miesiąc po wyborach

4 czerwca 1989 roku – nieprzewidywalny dla racjonalisty

los rzucił mnie do Warszawy, w której już zakorzeniłem się

na stałe i piszę teraz z prawie ćwierćwiekowej perspektywy

pobytu w stolicy. Wówczas to jednak – jak pamiętam, w wieku

lat dwudziestu kilku – biegając za czymś po mieście, trałem

do księgarni im. B. Prusa na Krakowskim Przedmieściu,

gdzie na osobnym metalowym stojaku wzrok mój przy-

kuł od razu miesięcznik pod wszystko mówiącym tytułem

„Wolnomularz Polski”, którego numer sygnalny ukazał się we

wrześniu 1993 r. Kolorowy, na kredowym papierze, prawie

tak pięknie się prezentujący jak ten wznowiony wiosną

2012 r. od jubileuszowego 50. numeru. Ceny ówczesnej nie

pamiętam, miała dużo starych zer*, ale stać mnie było chyba,

bo kupiłem i zaczytywałem się w tych „egzotycznych” dla

młodego chłopaka zagadnieniach i tajemnicach. Jednak już

chłopaka nie naiwnego, a w dodatku z zawodowym obciąże-

niem dyplomowanego nauczyciela i magistra historii. Czyli

dla mnie sentencja łacińska Historia magistra vitae est ma

wymiar dosłowny, niezależnie od prawidłowego tłumaczenia.

Niedługo potem – a mamy już rok 1993 – znowuż ten sam

dziwny los zrządził (bo w Wielkiego Architekta i jego moc

sprawczą nie dane mi wierzyć pod żadną transcendentną

postacią), że wydając i drukując jakiś ekologiczny podręcznik

dla młodzieży, wpadł mi w ręce pierwszy numer „Ars Regia”

i to z pierwszej prawie ręki, czy bardziej z drukarskiej maszy-

ny. Dlatego, iż znaleziony losowo na rynku drukarz skryptu

o ochronie Matki Ziemi, okazał się także drukarzem prof.

Cegielskiego – spiritus movens tego w założeniach początko-

wych kwartalnika o Sztuce Królewskiej.

W takich to zatem okolicznościach doszło do moich pierw-

szych – zapośredniczonych jeszcze – kontaktów z odrodzoną

polską masonerią. I to od razu, równolegle prawie, z jej

nurtami „liberalnym” i „regularnym”. Gdybym w tego Archi-

tekta choć trochę wierzył, powiedziałbym, że to znak, a nie

jakiś głupi los. Adam i Mirka – jako pomysłodawcy, autorzy

i wydawcy „Wolnomularza Polskiego” – też już działali wtedy

aktywnie w wolnomularstwie. Adam – w polskich lożach

Wielkiego Wschodu Francji, który w październiku 1997

roku zapalił światła Wielkiego Wschodu Polski, w któ-

rym to WWP jesteśmy dziś razem. Mirka – inicjowana ciut

później od Adama i w innej obediencji – Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji, a konkretnie w specycznej, bo o globalnym

zasięgu paryskiej Loży Róża Wiatrów. Tadeusz Cegielski

był już od kilku lat liczącym się wolnomularzem Wielkiej

Loży Narodowej Polski. Wszyscy oni do dziś pozostali

wierni swoim „szalikom i barwom klubowym”, choć transfery

międzyobediencyjne też się nierzadko traają w naszym

światku. Każda sytuacja jest inna i wcale nie musi oznaczać

czegoś niepokojącego.

Potem pechowy los sprawił iż „Wolnomularz Polski” zniknął

w roku 1996 z przestrzeni publicznej i komercyjnego rynku

czasopism, stając się – jak Adam to określa – „pismem trzecio-

obiegowym”, dostępnym głównie dla sióstr i braci w formie

powielanej. „Ars Regia” ukazywała się coraz rzadziej i także

„niewidzialna ręka” w końcu ją z rynku wydawniczego na jakiś

czas wymiotła. Stało się to w momencie wydania numeru

z datą przełomu 1999/2000.

Nie mogłem jednak w latach dziewięćdziesiątych, jako

SPLECENI WYROMI LOSU













W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

W c z o r a j i d z i ś

„profan”, wiedzieć o tych trudnościach i bliższych powodach

problemów obu „Wielkich Edytorów i Wydawców”. Moja

wolnomularska przygoda życia rozpoczęła się kilka lat później,

na przełomie tysiącleci – czyli tuż po zawieszeniu na całe 5

lat wydawania „Ars Regia”. Żeby podkreślić tzw. nieprzy-

padkowość losowych ścieżek, choć bardziej w tym moim

przypadku – dla żartu. Zupełnym przypadkiem przecież,

nie stukając do żadnych drzwi świątyni wolnomularskiej,

zostałem dostrzeżony, zaproszony i w końcu inicjowany w mil-

lenijnym roku 2000 do jeszcze innego nurtu – można rzec,

trzeciej drogi polskiej masonerii – czyli Międzynarodowego

Mieszanego Zakonu Wolnomularskiego „Le Droit Humain”.

Fakt ten zawdzięczam dwóm braciom. Aktywnemu do dziś

w ruchu Szabolcsowi Szilágyi, który „testował” mnie chyba

ze 2 lata, oraz nieżyjącemu już od 2006 roku Cezaremu

Leżeńskiemu. Bratu Czarkowi właśnie Szabolcs postanowił

mnie zarekomendować, jak już uznał, że może coś ze mnie

będzie. Nie zapytałem go nigdy, czy żałuje – i może lepiej nie

pytać? Tym bardziej, że zrobił to za moimi plecami, rzecz

jasna, co tylko potwierdza „spiskowy” charakter działań

masonerii uniwersalnej. Obaj byli wówczas mistrzami loży

LDH – Konstytucja 3 Maja, a Cezary był nawet jej założy-

cielem, Czcigodnym Mistrzem i jednocześnie Prezydentem

– najpierw Jurysdykcji, a już za mojego uczniowskiego ter-

minowania, Federacji Polskiej „Le Droit Humain”.

Nie mogę tutaj nie wspomnieć, że pierwszą ankietę „wer-

bunkową” przeprowadziła ze mną siostra Wiesia Piątek,

której droga na wolnomularski Wieczny Wschód, rozpoczęła

się w lipcu bieżącego roku, wraz z końcem jej ziemskiej misji.

Może Los pozwoli mi napisać niedługo o pomyśle Wielkiego

Mistrza WWP, jak realnie i namacalnie chcemy kultywować

pamięć o tych Siostrach i Braciach, których już z nami nie ma.

Nasz polski wolnomularski światek jest jednak dość ogra-

niczony liczebnie i środowiskowo, no i w związku z tym dość

szybko po inicjacji osobiście poznałem – już jako braci, z nie

mojej jednak obediencji – dwóch tuzów polskiej masonerii,

tak zasłużonych dla popularyzacji naszych idei, czyli Tade-

usza Cegielskiego i Adama Wysockiego. Cieszę się do dziś

każdą chwilą kontaktów z każdym z nich. Masońska równość

równością, ale autorytety i tak muszą być i są bytem realnym.

Dlatego – dzięki równie masońskiemu braterstwu – korzystam

z ich wiedzy, doświadczenia i ponad-masońskiej już chyba

kindersztuby. I czy im się to podoba, czy nie – zamierzam

skwapliwie ich „wykorzystywać”, jako mason wolny i w miarę

chyba dobrych obyczajów.

Nie miejsce tu na wyjaśnianie międzyobediencyjnych

relacji, czy kwestii „regularności”, bo dla Czytelnika „WP”

to bułka z masłem. Czy więc się rytualnie spotykamy, czy

nie, albo jakie fora nas bezpośrednio łączą jest kwestią na

długi artykuł. O tym decyduje wiele czynników i sytuacji,

z wszechobecnym w naszym życiu losem sprawczym. Waż-

ne, że okazji nie brakuje. Martwi mnie trochę, że Tadeusz

Cegielski wydał właśnie 20. numer „Ars Regia” i zarzeka się,

że to już na pewno ten ostatni – przynajmniej przez niego

wydawany. Nawet „event” pożegnalny planuje w detalach –

w ramach Instytutu „Sztuka Królewska w Polsce” i jak znam

siebie, to swoje 3 grosze do organizacji dorzucę, a poczciwy

Brat Tadek nie odmówi wyciągniętej w tajemnym znaku ręki,

bo wszystkiego pewnie sam nie zrobi – choć mu się wydaje,

częściej niż rzadziej, że i owszem. Jako człowiek małej wiary,

czy właściwie jej braku na obecnym etapie życia, uśmiecham

się jednak, że los sprawi Profesorowi jakiegoś psikusa, albo

może odwrotnie?

Red. Adam Wysocki już bardziej w zaciszu swojej „Akacji”,

ale jak widać skutecznie – nadzoruje i „goni” swoje dziewczy-

ny, czyli Żonę/Siostrę Mirkę Dołęgowską-Wysocką i Córkę

Olę, by rozkręcały dzielnie kolejne, rynkowo wznowione

numery „Wolnomularza Polskiego”. Trzymam kciuki, że tym

razem fortuna uśmiechnie się na dłuższy czas do zapracowanej

rodzinki wydawców, autorów i edytorów naszego jedynego

– póki co –papierowego okna na świat**.

Kiedy więc Siostra Mirka – z pulpitu sekretarza redakcji

– poprosiła mnie, abym skrobnął w końcu jakiś felieton do

„WP”, pomyślałem sobie why not? Może nie zaniżę zbytnio

poziomu kwartalnika, z którym los mnie związał tyloma

ciepłymi wspomnieniami. Wszechmocny Los zrządził także,

że od kilku lat buduję i muruję Wielki Wschód Polski i jest mi

tu dobrze – w loży imienia mojego Brata i Mentora Cezarego

Leżeńskiego – doktora nauk humanistycznych, pisarza,

dziennikarza, żołnierza Szarych Szeregów w powstaniu

warszawskim, wieloletniego Kanclerza Międzynarodowej

Kapituły Orderu Uśmiechu. No i oczywiście częstego, za życia,

gościa na łamach obu uzupełniających się i wypełniających

informacyjną niszę, masońskich czasopism: „Wolnomularza

Polskiego” i „Ars Regia”.

Oba periodyki funkcjonują oczywiście równolegle w In-

ternecie, gdyż dziś jest to już zwykła konieczność dziejowa

i reakcja na wyzwania przyszłości. Listopadowy, doroczny

XVII Konwent WWP, sporo miejsca poświęcił dalszemu

sensownemu rozwojowi tej „genderowej” – otwartej dla

kobiet od 2009 roku obediencji. A plany uporządkowania

i wzmocnienia struktury, całego ruchu wolnomularskiego

oraz jego ekspansji wirtualnej opiszę już w następnym może

felietonie, o ile los, czyli Wysoccy się zgodzą***.

Aż się boję trochę, że użyłem powyżej słowa „ekspansja”,

ponieważ niszowy „Wolnomularz Polski” coraz częściej jest

cytowany przez media katolickie i nie tylko zresztą – jako

wiarygodne źródło informacji. Ironią losu bywa jednak, że

to, co dla nas jest chlebem powszednim, posmarowanym

zwykłymi ludzkimi intencjami oraz pragnieniem krzewienia

uniwersalnych ideałów Wolności, Równości i Braterstwa,

przez naszych ideowych adwersarzy od razu jest pompowane

do wymiarów ogólnoświatowego spisku. Na to rady nie ma,

ale wierzyć trzeba, że dzięki konsekwencji nas wszystkich,

ten los się kiedyś odwróci.

Brat Marek

* Cena wynosiła 15 tys. ówczesnych złotych.

** Pomagamy fortunie jak możemy, red.

*** Zgodzą się.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

14 z d a l e k a

rogi Michale, dziękuję za list

świadczący o Pana duchowych

poszukiwaniach. Ja jestem ma-

sonką od 20 lat – praktykującą i piszącą

na te tematy. Razem z mężem-maso-

nem, a obecnie także i córką-masonką

wydajemy od 20 lat „Wolnomularza

Polskiego”. Cieszę się, że zainteresował

się Pan naszym pismem i zachęcam do

prenumeraty.

Pana pytania są tak obszerne, że na-

wet nie pokuszę się o odpowiedź na nie.

Wszystkie numery naszego pisma, cały

mój blog „Aszera, żona Pana Boga”,

prol na FB Wolnomularza Polskiego

to dzień po dniu udzielana odpowiedź

na pytania: kim są współcześni masoni,

co robią, o czym myślą, z czym się bory-

kają, z czym walczą, za czym optują.

Lecz jest to n a s z e widzenie sprawy.

Odpowiedzi na te same pytania innej

siostry czy innego brata mogą być różne.

Masoneria wszak nie jest jednolitym

ruchem, są w niej ludzie wierzący, agno-

stycy i ateiści, są prawicowcy i lewicowcy,

choć nie ci skrajni, bo żadna skrajność

nie pasuje do naszego ruchu. Są ludzie

dojrzali i młodzi, choć nie najmłodsi,

bo aby wstąpić do wolnomularstwa

potrzeba choć trochę doświadczenia

życiowego. Generalnie wierzymy w zdol-

ność Człowieka do samodoskonalenia,

temu służą nasze starożytne ceremonie

i rytuały, wierzymy w Dobro i Oświece-

nie, większość z nas wierzy w Wielkiego

Architekta, jakkolwiek go pojmujemy,

choć są i tacy, humaniści, którzy tylko

w Człowieka i Ludzkość wierzą i jego

dziejową misję.

Od XVIII wieku wolnomularstwu

towarzyszy jego czarna legenda, w du-

żej mierze tożsama z teorią spiskową

dziejów. W zdecydowanej większości

podaje się fakty nieprawdziwe, dotyczy

to zwłaszcza satanizmu w lożach.

Kompromitacja tych teorii w wydaniu

sławetnego Leo Taxila nastąpiła już

pod koniec XIX w., co nie znaczy, że

nie powraca rykoszetem w naszych

czasach. Czy to znaczy, że masoni

nigdy nie spiskowali? – nie! I polscy

spiskowali (np. Wolnomularstwo Na-

rodowe Waleriana Łukasińskiego),

i włoscy, gdy walczyli o zjednoczenie

Włoch, spiskowali w Ameryce Ła-

cińskiej, gdy walczyli z kolonizacją,

spiskowali w Ameryce Północnej, gdy

kolonie wyzwalały się spod panowa-

nia brytyjskiego. Ruch wolnomularski

był w XVIII wieku szeroko pojętym,

estem osobą, która od najmłodszych

lat zastanawiała się i poszukiwała

odpowiedzi na wiele pytań odnośnie

ludzkiej egzystencji oraz wszelkich

zagadnień z nią związanych. W dość

młodym wieku miałem styczność

z wieloma religiami, wierzeniami, -

lozoami. Najpierw za sprawą dziadka

z katolicyzmem (Radio Maryja, tajem-

nice fatimskie itp.). Później poznałem

ludzi, których nazywa się protestan-

tami (zielonoświątkowców, bapty-

stów, itp.). W międzyczasie zgłębiałem

zagadnienia związane z ezoteryką,

buddyzmem, okultyzmem, satani-

zmem, kabałą, ateizmem oraz wieloma

innymi. Zwiedziłem też kawałek Eu-

ropy, poszerzając mój światopogląd.

Natrałem również na przeróżne te-

orie spiskowe. Tak oto zetknąłem się

pierwszy raz z masonerią, iluminatami

itp. Nie brałem na serio tych opowieści

i zacząłem szukać informacji na własną

rękę. Niestety tu pojawił się prob-

lem, ponieważ nie znalazłem ich zbyt

wiele. Tak oto przez lata ocierałem

się o ten temat. Okazało się, że wielu

znanych z historii ludzi, którzy zrobili

wiele dla ludzkości, było związanych

z masonerią. Nawet dotarły do mnie

plotki o osobach współcześnie żyją-

cych, związanych z moim otoczeniem.

Od jakiegoś czasu można natrać na coraz więcej materiałów w tym m.in.

na „Wolnomularza Polskiego”. Zamó-

wiłem kiedyś jeden numer i jeszcze

bardziej zainteresował mnie ten temat.

Z drugiej strony dalej odnoszę wraże-

nie, iż panuje dezinformacja.

W pewnym sensie rozumiem to.

Zwłaszcza, gdy przyjrzeć się wielu

teoriom spiskowym, w których maso-

nów przedstawia się jako potworów. Ja

myślę, że mimo tego, co się mówi, to

zawdzięczamy wiele dobrego ludziom

związanym z tym nurtem. Przecież

hasła typu: rozwój człowieka i spo-

łeczeństw, samodoskonalenie, pozna-

wanie mają bardzo dobre przesłanie.

Czasem, gdy czytam serwisy masoń-

skie, wracam pamięcią do ludzi przeze

mnie spotkanych i zastanawiam, czy

to nie byli masoni. Ile z masona jest

we mnie? Ile w każdym innym czło-

z r e d a k c y j n e j P o c z t y

ILE JEST WE MNIE MASONA?









W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

k r o n i k a

przeważnie postępowym, ruchem tzw.

„stanu trzeciego”, dążącego do rów-

nouprawnienia z ówczesnymi klasami

wyższymi. Dziś większość ówczes-

nych postulatów masonerii jest już

zrealizowana w konstytucjach państw

demokratycznych. Loże pełnią funkcję

integracyjną i swoiście terapeutyczną

wobec swych członków. Są duchową

odskocznią od pędzącego i materiali-

stycznego świata Zachodu.

Zgadzam się z Panem, że można czuć

się masonem i formalnie do ruchu nie na-

leżeć. „Wolnomularzem bez fartuszka”

nazywano choćby wybitnego naszego

rodaka Tadeusza Kościuszkę. Życzę

powodzenia na niełatwej drodze po-

szukiwania Prawdy, Piękna, i Światła.

Pozdrawiam ciepło

dr Mirosława Dołęgowska-Wysocka

wieku? Czy nie ma to coś wspólnego

z pewnymi odwiecznymi prawami

(natury)? Czy każdy człowiek o otwar-

tym umyśle, nieustająco poszerzający

własne horyzonty może nazwać się

wolnomularzem? Ktoś, kto chce bu-

dować, tworzyć, aby rozwinąć siebie

i innych?

Jak to wygląda z organizacją? Spot-

kałem sporo osób różnych wyznań,

którym przyświecało wiele szlachet-

nych wizji. Niestety, gdy bliżej się im

przyjrzeć, to robili to dla własnych

korzyści. Jak to wygląda u wolnomu-

larzy? Hm... może wystarczy jak na

jedną wiadomość. Rodzi się wiele

innych pytań, ale poprzestańmy na

razie na tym. Chciałbym zostać też

dobrze zrozumiany. Nie jestem osobą

czepialską, jeśli już to ciekawską :)

Pozdrawiam,

Michał P.

(nazwisko i adres

do wiadomości redakcji)

f r a n c j a

WIELKI WSCHÓD

FNCJI

MA 240 LAT

ajwiększa liberalna obediencja masońska,

Wielki Wschód Francji, obchodziła swoje 240.

urodziny. Z tej okazji zorganizowano 28 listopada

2013 r. publiczne sympozjum w paryskiej siedzibie

GOF przy rue de Cadet. Gratulujemy! Zaproszenie

rmował Daniel Keller, Wielki Mistrz GOF. #

SIOSTRY O PWDZIWEJ

EUROPEJSKIEJ SOLIDARNOŚCI

atrine Jeanine Naltet, Wielka Mistrzyni Wielkiej Żeńskiej Loży Francji

otrzymała 5 listopada 2013 r. wraz z dwudziestoma innymi przedstawicie-

lami organizacji lozocznych i niewyznaniowych zaproszenie od José Manuela

Barroso, przewodniczącego Komisji Europejskiej, do dyskusji na temat obywa-

telskiego zaangażowania w zmiany projektu europejskiego. List z zaproszeniem

do ogólnoeuropejskiej debaty został wręczony podczas spotkania José Manuela

Barroso, Hermana Van Rompuya, przewodniczącego Rady Europejskiej oraz

Laszló Surjana, wiceprzewodniczącego Parlamentu Europejskiego ze wspo-

mnianymi organizacjami społecznymi. Czcigodna Mistrzyni WŻLF wyraziła

ubolewanie, iż pojęcie obywatelstwa europejskiego pozostało w UE jedynie

wirtualne, a sama Unia jest związkiem przede wszystkim gospodarczym. Wyraziła

obawę o przyszłość projektu europejskiego w związku z umacnianiem się partii

populistycznych, o charakterze w dużej mierze antyeuropejskim. – Kryzys gospo-

darczy – podkreśliła w trakcie debaty – sprzyja odstawieniu na bok indywidualnych

interesów. Potrzebne jest pilne działanie w celu promowania demokracji i prawdziwej

europejskiej solidarności. Przypomnę, że dwie polskie loże kobiece Prometea i Gaja

Aeterna należą Wielkiej Żeńskiej Loży Francji (czyt. także s. 17), a ich posłanki

uczestniczą w corocznych paryskich Konwentach WŻLF. #

P o l s k a

TVP KULTU. W HALI ODLOTÓW

grudnia w TVP Kultura, wyemitowano odcinek programu pt. Hala Odlotów

poświęcony spiskowym teoriom dziejów i ich recepcji we współczesnej

kulturze masowej. Część masońską reprezentowała dr Mirosława Dołęgowska

-Wysocka, przedstawicielka redakcji „Wolnomularza Polskiego”. W programie

uczestniczyli także: Agnieszka Wiśniewska – krytyczka lmowa z Krytyki

Politycznej, Monika Grzesiak-Feldman – adiunkt w Katedrze Psychologii

Społecznej na Wydziale Psychologii UW, Janusz Opryński – reżyser teatralny,

dyrektor Teatru Provisorium z Lublina, prof. Witold Orłowski – ekonomista,

Robert Brylewski – muzyk rockowy i reggaeowy, Piotr Więcławski (Vienio)

– raper, lider Molesty, reżyser teledysku 52UM „Skarb” oraz Kamil Śmiałkow-

ski – krytyk, red. nacz. serwisu internetowego hatak. Prowadzącymi program

byli redaktorzy Katarzyna Janowska i Maks Cegielski (w cywilu syn prof.

br... Tadeusza Cegielskiego). #

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

16 c i c e r c u m c a u l e

ilka tysięcy osób przeszło 30

października przez Paryż w de-

monstracji przeciwko rasizmowi. Bez-

pośrednią przyczyną manifestacji były

ataki rasistowskie na pochodzącą

z Gujany francuską minister sprawied-

liwości Christiane Taubira, które miały

miejsce tej jesieni. Podczas kampanii

wyborczej jeden z kandydatów Fron-

tu Narodowego nazwał czarnoskórą

minister „małpą”.

We Francji kryzys gospodarczy,

bezrobocie i narastające nierówności

społeczne zaowocowały zaostrzeniem

nastrojów rasistowskich u części spo-

łeczeństwa. Zdaniem organizatorów

marszu rasizm godzi w samo serce

republiki. Na stronie inter-

netowej wydarzenia czyta-

my: „Nie zgadzamy się na to,

żeby szukać kozłów oarnych

odpowiedzialnych za nasze

bolączki i traktować ich jako

zagrożenie dla naszej przy-

szłości. Przed Francją stoją

wielkie wyzwania upadku

gospodarczego, bezrobocia

i nierówności. Tym, którzy chcą szerzyć

cierpienie, strach i gniew, odpowiada-

my stanowczo: przed Republiką nie ma

przyszłości bez równości i braterstwa”.

W manifestacji wzięli udział przed-

stawiciele kilku obediencji masoń-

skich, m.in. Wielkiego

Wschodu Francji (WWF),

Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji, Międzynarodowego

Mieszanego Zakonu Wol-

nomularskiego „Le Droit

Humain”. Wielki Mistrz

WWF Daniel Keller w liście

do sióstr i braci zaapelował

o udział w marszu w peł-

nych strojach rytualnych. Wielu

z nich pozytywnie odpowiedziało

na ten apel i pojawiło się na Placu

Republiki w fartuszkach, szarfach

i białych rękawiczkach. #

Już od ponad dziesięciu lat

w Wielkiej Brytanii działa

loża Shotokan Karate Nr9752

- jedyna na świecie loża łączą-

ca sztukę królewską ze sztuką

walki – donosi jesienne wyda-

nie magazynu „Freemasonry

Today”.

Bracia są inicjowani w stro-

jach karateków i rozpoczynają

równocześnie dwie podróże

symboliczne – w świat wolno-

mularstwa i w świat karate. Czcigodny tej loży, brat Michael

Randall, posiada dziewiąty dan i jest jednym z najlepszych

sensei (jap. mistrz), niebędących Japończykami. Brat Mi-

chael trenował karate pod kierunkiem dr. Vernona Bella,

który sprowadził tę japońską

sztukę walki do Wielkiej Bry-

tanii w 1956 roku.

Bracia z loży Shotokan

Karate odnajdują wiele po-

dobieństw między ideologią

masońską a wartościami, na

których opiera się ich ulubio-

na sztuka walki. W obu liczy

się pokora, braterstwo, szacu-

nek dla drugiego człowieka,

tolerancja i zrozumienie.

Loża liczy 45 braci, którzy spotykają się cztery razy do

roku w Freemasons’ Hall w Londynie. Członkowie są roz-

proszeni po świecie – od Grecji, przez Brazylię, Bermudy,

Liban, Barbados, aż po Stany Zjednoczone. #

dniu 28 listopada 2013 r., w przeddzień uroczystego

posiedzenia dwóch lóż kobiecych w Polsce – Pro-

metei i Gai Aeterny, związanego z 60. rocznicą I Konwentu

Wielkiej Żeńskiej Loży Francji, nastąpiło odpalenie ich

stron internetowych. Dobrze pomyślane, klarowne, zwarte,

nie przegadane – jednym słowem świetne! Tym samym

rozpoczął się nowy etap rozwoju masonerii kobiecej w Pol-

sce. W numerze wiosennym „Wolnomularza Polskiego”

poświęcimy sporo miejsca polskiemu wolnomularstwu

żeńskiemu. Przypomnijmy dla porządku, że w listopadzie

upłynęło 13 lat od powstania Prometei i 3 lata Gai. Obie

ciągle należą do światowej obediencji kobiecej: Wielkiej

Żeńskiej Loży Francji z siedzibą główną w Paryżu. Pierwsze

dwie masonki z Polski zostały inicjowane nad Sekwaną

w loży Róża Wiatrów na Wschodzie Paryża równo 20 lat

temu. Kiedy za kilka lat powstanie trzecia loża kobieca,

siostry będą mogły stworzyć Wielką Żeńską Lożę Polski.

Pierwszą w historii naszego kraju.

Loża Gaja Aeterna hp://www.lozagaja.pl

Loża Prometea hp://www.lozaprometea.pl

P o l s k a

PROMETEA I GAJA MAJĄ STRONY INTERNETOWE

f r a n c j a

W FARTUSZCH PRZECIWKO SIZMOWI

W i e l k a B r y t a n i a

KRÓLEWS SZTU WALKI

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

c i c e r c u m c a u l e

n i e m c y

BCIA PTAKI

rat Jens Rusch,

na co dzień

członek lóż Roland

i Benjamin Fran-

klin na Wschodzie

Hamburga, w swo-

jej twórczości czę-

sto porusza wątki

masońskie. Należy

również do Stowa-

rzyszenia Artystów Wolnomularzy Pegaz. W ramach fan-

tazyjnego cyklu rysunków ludzie-ptaki uwiecznił również

swoich braci, prezentując ich jako… pingwiny królewskie.

Powstało bardzo frapujące dzieło, eksponowane przez

jakiś czas jako mural na jednej z ulic Hamburga. Pracę

zatytułował „Dary miłości”. Zainteresowanych twórczością

brata Jensa odsyłamy na jego witrynę internetową:

hp://www.jens-rusch.de #

r u m u n i a

DANIELA NAE WIELKĄ

MISTRZYNIĄ MLFR

grudnia odbył się doroczny Konwent Wielkiej Loży

Żeńskiej Rumunii (MLFR – Marea Lojă Feminină

a României). Zainstalowano nową Wielką Mistrzynię,

którą została siostra Daniela NAE, 33˚. Korzenie maso-

nerii kobiecej w Rumunii sięgają XIX wieku. Wielka Loża

Żeńska powstała w 1922 r., zrzeszając trzy loże: Gwiazdę

Wschodu, założoną w 1922 roku, Krzyż Południa, założoną

w 1883 roku i Gwiazdę Dunaju.

W powstanie warsztatu był zaanga-

żowany szereg wybitnych kobiecych

osobowości międzywojnia, z któ-

rych część była małżonkami lub

partnerkami braci z miejscowych

lóż. Masoneria rozwijała się do lat

40. XX wieku, by potem na wiele

dekad zejść do podziemia z powodu

delegalizacji przez komunistyczne

władze państwa. Do odrodzenia Wielkiej Loży Żeńskiej

Rumunii doszło w 2000 roku. Pod młotkiem nowej Wielkiej

Mistrzyni – Anki Nicolescu, 33˚, rumuńska masoneria

żeńska weszła w XXI wiek. Siostra Anca była inicjowana we

Francji w loży Tolerancja na Wschodzie Nevers. W czasie

ostatnich kilkunastu lat MLFR angażuje się w próby roz-

wiązywania bieżących problemów społecznych, takich jak

przemoc wobec kobiet, walka o prawa kobiet i dzieci. Jest

również aktywna na arenie międzynarodowej, w ramach

struktur, takich jak CLIPSAS, które zrzesza obediencje

masońskie z całego świata, czy CIMAS (Confederación

Interamericana de Masonería Simbólica). Współpracuje

również z Wielkim Wschodem Francji. Ostatnio gościła

na obchodach jego 240-lecia.

Wielka Loża Żeńska Rumunii jest jedyną żeńską obe-

diencją w Europie Środkowo-Wschodniej oraz najbardziej

aktywną za granicą Wielką Lożą w Rumunii. Życzymy

siostrom wielu dalszych sukcesów oraz nowych wartoś-

ciowych ogniw w łańcuchu. #

B e l g i a

PRZYWÓDCY UNII

DYSKUTUJĄ

Z WOLNOMULARZAMI

e wtorek

5 listo-

pada odbyło

się doroczne

spotkanie przy-

wódców Unii

Europejskiej

z wolnomula-

rzami. Wzięli

w nim udział:

José Manuel Barroso – przewodniczący Komisji Euro-

pejskiej, Herman Van Rompuy – przewodniczący Rady

Europejskiej, Laszló Surjan – wiceprzewodniczący Parla-

mentu Europejskiego, oraz wielcy mistrzowie z Niemiec,

Belgii, Francji, Węgier, Portugalii i Grecji. Takie spotkania

mają miejsce raz do roku. Po raz pierwszy europejscy dyg-

nitarze spotkali się z wolnomularzami jesienią 2005 roku.

Zgodnie z artykułem 17 traktatu o funkcjonowaniu

Unii Europejskiej, UE jest zobowiązana do „prowadzenia

otwartego, przejrzystego i regularnego dialogu” z kościo-

łami, stowarzyszeniami religijnymi oraz organizacjami

światopoglądowymi i niewyznaniowymi.

Początkowo europejscy dygnitarze spotykali się z przed-

stawicielami różnych religii. Potem zaczęto organizować

rozmowy z ateistami oraz wolnomularzami. #

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

18 n a i n n y c H ł a m a c H

iedawne pozbawienie funkcji kościelnych księdza

Pascala Vésin, proboszcza Megève i członka

Wielkiego Wschodu Francji (GODF), poruszyło

zarówno wolnomularzy, jak i katolików otwartych na dialog.

Ponadto, niektórzy obrońcy tradycyjnego i duchowego

wolnomularstwa dostrzegli w tej sytuacji okazję do tego, by

zdystansować się od Wielkiego Wschodu Francji (GODF)

kojarzonego z antyklerykalizmem.

Pojawiły się nawet głosy, że ksiądz

Vésin nie popadłby w tarapaty gdy-

by – zamiast do Wielkiego Wschodu

– należał na przykład do Wielkiej

Loży Francji (GLF) lub Wielkiej

Loży Narodowej Francuskiej

(GLNF). Do tych obediencji, a tak-

że do Wielkiej Loży Tradycyjnej

i Symbolicznej Opéra (GLTSO)

oraz Wielkiej Loży Przymierza

Wolnomularskiego Francuskie-

go (GL-AMF), należą bowiem

księża i zakonnicy, którzy uzyskali

na to zgodę swoich przełożonych.

Opinia ta, wyrażona przez Jean-

Jacques’a Gabut – honorowego

Wielkiego Mistrza GLF, która o-

cjalnie jest przychylna Wielkiemu

Wschodowi – uzmysławia znaczenie

nurtu w masonerii francuskiej, któ-

ry zrzesza braci i siostry odczuwają-

cych brak chrześcijańskiej duchowości i uważających, że

konsekwentna laickość Wielkiego Wschodu Francji jest

przyczyną, dla której Kościół katolicki jest nieprzychylny

również wobec deistycznego nurtu wolnomularstwa.

Sprawa księdza Vésin przypadkiem zbiegła się w czasie

z utworzeniem przez cztery czołowe obediencje deistyczne

Francji (GLF, GLNF, GLTSO i GL-AMF) Konfederacji

Wolnomularskiej Francji, wytykającej Wielkiemu Wscho-

dowi antyklerykalizm, który ona uważa za przeżytek.

Tymczasem loża L’avenir du Chablais, w której ksiądz

Vésin został inicjowany, udowodniła, że taki zarzut wobec

Wielkiego Wschodu jest przejawem braku zrozumienia

dla tego, czym w istocie jest absolutna wolność sumienia.

Zarzut ten jest zresztą odpierany

przez praktykujących katolików

należących do tej najważniejszej

francuskiej obediencji. Przyznają

oni, że obawialiby się dyskryminacji

ze strony innych członków Kościoła,

gdyby ujawnili swoją przynależność

do wolnomularstwa, podczas gdy

jako katolicy nie czują się dyskry-

minowani przez wolnomularzy o in-

nych przekonaniach. Zwracają przy

tym uwagę na ogromne podobień-

stwo między ideałami chrześcijań-

skimi i wolnomularskimi, polegające

przede wszystkim na dążeniu do

braterstwa wszystkich ludzi oraz na

randze rytuału. Tymczasem Kościół

nie jest jednomyślny w kwestii przy-

należności katolików, a zwłaszcza

księży, do lóż masońskich. Część

biskupów szczerze otwiera się na

dialog, niektórzy biorą nawet udział w białych pracach,

inni są zdecydowanymi przeciwnikami wolnomularstwa

i ostrzegają przed nim wiernych. Jakkolwiek jednak zdania

są wyraźnie podzielone, w przypadku Pascala Vésin prze-

ważyła ta druga postawa. Tłum. i oprac. IZ

OD REDAKCJI WP

numerze 56 „Wolnomularza Polskiego” za stroną internetową natemat.pl zamieściliśmy artykuł

pt. „Na piechotę z Francji do Watykanu” opowiadający o ks. Pascalu Vesin - masonie, który udał się

do Watykanu, aby prosić papieża Franciszka o przywrócenie go stanu duchownego. Powyższy tekst jest stresz-

czeniem dużego materiału z francuskiego periodyku „FNC-MAÇONNERIE” nr 26/2013 (patrz okładka

wyżej)pod tym samym tytułem i świadczy o burzliwych światopoglądowych dyskusjach francuskich wolnomu-

larzy na ten temat. Redakcja WP zajmuje jednoznaczne stanowisko: obecność w lożach pastorów ewangelickich

(vide Karol Serini, o czym pisaliśmy w WP 55) świadczy o tym, że da się pogodzić chrześcijaństwo z masonerią.

Nie myślą tak ani wszystkie kościoły, ani wszyscy masoni. #

HISTORIA NIEPOROZUMIENIA

KOŚCIÓŁ A WOLNOMULARSTWO

j e a n - m o ï s e B r a i t B e r g

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

P o d r ó ż e

rasa wiodła przez bajecznie

mieniącą się kolorami jesieni

Przełęcz Dukielską, Słowa-

cję do Nyírbátor, jednego z najważ-

niejszych centrów średniowiecznej

historii Węgier – posiadłości, miej-

sca zamieszkania i pochówku rodu

Batorych. Miasto obecnie znane jest

z niezwykłego bogactwa nowoczesnej

kultury i sztuki. W tym 15-tysięcz-

nym mieście działają liczne zespoły

młodzieżowe, chóry i koncertowa

orkiestra symfoniczno-dęta. Rokrocz-

nie odbywa się tutaj kilka festiwali:

Międzynarodowy Festiwal Rhytm

and Blues, Międzynarodowy Festiwal

Teatrów Ulicznych, od 35 lat Festiwal

Muzyki Dawnej-Średniowiecznej oraz

w roku 2008 po raz pierwszy Festiwal

Renesansu.

ic dziwnego, że Unia Europejska

poparła właśnie budowę jedne-

go z najnowocześniejszych Centrum

Kultury na Węgrzech, w którym to

centrum mogą odbywać się nawet naj-

większe widowiska i przedstawienia

teatralno-operowe. Festiwale bluesowe

przyczyniły się do tego, że 8 lat temu

Nyírbátor zawarł partnerski kontakt

z Rawą Mazowiecką. Dumą miasta jest

również Muzeum im. Stefana Batorego

oraz zabytkowy kościół protestancki

z unikatową drewnianą dzwonnicą.

Kościół ten traktowany jest jako pante-

on Batorych. Polskim turystom pastor

zawsze pokazuje tablicę upamiętnia-

jącą fakt, iż Jan Paweł II, jeszcze jako

kardynał Wojtyła, incognito odwiedził

ich kościół.

Nyírbátor zostaliśmy zakwate-

rowani na terenie kąpieliska,

w eleganckich, komfortowych do-

mkach i już następnego dnia, zaraz

po wizycie w ratuszu, wskoczyliśmy

z rozkoszą do basenowych spa. Kąpie-

le mineralne, bądź co bądź w tempera-

turze 38 st. C, podczas gdy na dworze

złota, ale już późna jesień, pozwoliły

zregenerować nam siły i dodały wigoru

na następny rok pracy masońskiej.

W ratuszu niezwykle serdecznie

przyjęli nas włodarze miasta – pani

burmistrz Nyírbátor: Jánosné Balla

Erzsike (po prostu, Elżbieta) i b. w-ce

burmistrz – Aila Németh, obecnie

radny tego miasta, który później

oprowadzał nas po najważniejszych

obiektach, po pięknie zagospodaro-

wanych historycznych alejkach, wśród

panopticum legend Batorych. Podkre-

ślę w tym miejscu, że nasza wycieczka

na Węgry nie miała ocjalnego cha-

rakteru. Byliśmy normalną wycieczką

przyjaciół – turystów z Polski (także

z osobami towarzyszącymi), a nie żad-

ną delegacją wolnomularzy.

iezapomniane wrażenia pozosta-

wiła w nas wycieczka do kulto-

wego Tokaju, zagłębia smakoszy win

tego gatunku. Już sam widok zboczy

i stoków wzgórz porośniętych winni-

cami na przestrzeni wielu kilometrów

poruszał naszą wyobraźnię i kubki

smakowe.

Urocze miasteczko Tokaj jest admi-

nistracyjnym, gospodarczym, kultural-

nym i turystycznym centrum wielkiej

plantacji winogron. Leży u południo-

U WĘGIERSKICH

BTANKÓW

U WĘGIERSKICH

BTANKÓW

Z inicjatywy brata SZabolcSa SZilágyi i pod

jego komendą jako głównego organizatora

wyprawy ruszyliśmy 27 września 2013 r.,

punktualnie o godz. 7 rano z placu Bankowego

na węgierski szlak. nasze międzyoBediencyjne,

wolnomularskie wyprawy do miejsc ważnych

Bądź po prostu nam Bliskich mają swój

niepowtarzalny urok, w sposóB szczególny

Bowiem integrują i umacniają Braterstwo.

stajemy się soBie coraz Bliżsi, nie tylko z racji

wspólnie podzielanych wartości, ale także

razem spędzonych chwil, które łączą jeszcze

mocniej.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

20 P o d r ó ż e

wych podnóży wysokiej – 515 m

n.p.m. – wulkanicznej góry o na-

zwie Kopasz Hegy (Łysa Góra).

Architekturę Tokaju charaktery-

zują XVIII-wieczne i XIX-wieczne

domy – podobne do znanej nam

niskiej zabudowy w galicyjskich

miasteczkach (tak zwane „kurie”)

– które zamieszkiwali wytwórcy

wina oraz ówcześni greccy i ży-

dowscy handlarze. Obecnie mia-

sto Tokaj i cały jego region winny

jest chroniony przez międzynaro-

dową konwencję o ochronie za-

bytków, stanowiących kulturalne

i przyrodnicze dziedzictwo świata.

Region winny ma długość 42 km

i 3-4 km szerokości, razem blisko

13 tysięcy hektarów. W tokajskich

plantacjach rosną cztery gatunki

winogron, z których pochodzą

wytrawne, półsłodkie i słodkie

(wyłącznie białe) wina. Naród wę-

gierski jest dumny i wina z Tokaju

otacza patriotycznymi uczuciami.

Nawet XIX-wieczny (z 1823 r.)

i do dziś śpiewany tekst hymnu pań-

stwowego zawiera pochwałę nektaru

Tokaju, czyli wina tokajskiego. „Boże,

pozwól srebrnemu deszczowi zraszać

winne grona Tokaju”.

Tokaj Aszu od średniowiecza nazy-

wa się również Vinum Regnum, Rex

Vinorum (Ludwik XIV), czyli „Wino

królów, król win”. Tak jak polski oscy-

pek uznany jest w Unii Europejskiej

za chronione „polonicum”, tak

wina Tokaju są „hungaricum”.

UNESCO w r. 2002 wpisa-

ło Tokaj na Listę Światowego

Dziedzictwa.

Tokaju pojechalismy do

winnicy jednego z naszych

węgierskich braci, położonej

w wiosce tokajskich winiarzy,

20km od centrum winnego

regionu Tokaj. Tam mieliśmy

możność nie tylko zwiedzić po-

nad dwustuletnią piwnicę z 200

beczkami najprzedniejszych win,

po 160 lub 200 litrów każda, ale

także delektować się degustacją

tych szlachetnych trunków.

Według winiarzy wino po-

winno się wlać do pięknej

szklanki, by najpierw mogło

wzbudzić zachwyt oczu. Na-

stępnie należy je wąchać szyb-

kimi, drobniutkimi „niuchami”,

aby jego wartości zapachowe

wzbudziły zachwyt naszych

nozdrzy. Potem trzeba je pić małymi

łyczkami, aby rozkoszować się jego

smakiem – i wreszcie poczujemy, jak

we wszystkich partiach ciała rozcho-

dzi się przyjemne ciepło...













ierwsza loża została założona w 1749 r. w Brassó

(Siedmiogród), a po niej w dalekich węgierskich

miastach Eperjes (dziś Presov), Kassa (Koszyce), Zágráb

(Zagrzeb); a później w dwóch ówczesnych węgierskich

stolicach, w Pozsony (Bratysława) i Pest. Wśród nich

największe znaczenie miała założona w 1775 r. przez

hr. Jánosa Draskovicha loża Szabadság (Wolność),

która działała do pierwszego zakazu w 1795 r. Do tego

czasu wszystkie węgierskie warsztaty były zjednoczone

w tzw. Obediencji Wolności Draskovicha. Na prośbę

króla właśnie oni wypracowali wszystkie reformy, które

mogli zrealizować już ich synowie w parlamencie od 1825

do 1848 r. Natomiast ojcowie, biorący udział w spisku

węgierskich jakobinów, w 1795 zostali straceni lub uwię-

zieni, a wszystkie loże zostały zamknięte.

Dziewiętnaście lat po przegranej walce o wolność (1848-

49) Węgry w 1868 r. zawarły z Habsburgami ugodę.

Na premiera wybrano powracającego z emigracji hr.

Gyulę Andrássy’ego, który postawił warunek, że tylko

wówczas przyjmie premierostwo w rządzie, jeśli cesarz

i król zezwolą na terytorium Węgier na działalność lóż

wolnomularskich. Warunek został spełniony i w austro-

węgierskiej monarchii tylko na terytorium Królestwa

Węgierskiego mogły powstać regularne loże, które aż

do 1914 r., czyli wybuchu I wojny światowej, mogli od-

wiedzać bracia z Wiednia, Pragi, Krakowa czy Lwowa.

Nowo powstałe loże dołączyły do francuskiego Wielkiego

Wschodu lub do angielskiej Wielkiej Loży Symbolicznej.

Ich rywalizacja skończyła się zjednoczeniem w 1881 r.,

po czym utworzono, jako pierwszą (i jak dotychczas

LEGALNI – NIELEGALNI...



W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

P o d r ó ż e

Ważną zasadą degustacji win jest

kolejność gatunków: lżejsze wina po-

przedzają ciężkie. Wytrawne (suche)

należy serwować pierwsze, dopiero

potem słodkie. W trakcie degustacji

podawane są drobne zakąski, prze-

de wszystkim sery, które wyjątkowo

pasują do win. Typową węgierską za-

kąską może być też słone ciasteczko

„pogácsa” lub chleb ze smalcem. Nie

muszę dodawać, że wszystkie te reguły

zostały skrupulatnie wypełnione przez

naszego brata-winiarza. Dodatkowo

nie obyło się bez węgierskiego gulaszu

z kotła, a że wieczór był wyjątkowo

chłodny, gulasz smakował wybornie

podany z węgierską palinką. Nie obyło

się jednak na końcu bez orzechówki,

która, wiadomo, poprawia trawienie.

im jednak zasiedliśmy do tej

uczty, zwanej agapą, odbyliśmy

wspólne, polsko-węgierskie rytualne

prace, z udziałem Wielkiego Mistrza

Wielkiego Wschodu Polski, Czcigod-

nych Mistrzyń loży Prometea i Gaja

Aeterna Wielkiej Żeńskiej Loży Fran-

cji i Loży Witelon Wielkiego Wschodu

Polski oraz sióstr i braci z obediencji

polskich i węgierskich. Brat Zoltan

wygłosił deskę o historii węgierskie-

ostatnią) na świecie, Wielką Węgierską Lożę Symboliczną.

To półwiecze było Złotą Erą zarówno dla rozwoju

węgierskiego mieszczaństwa, jak i samego wolnomular-

stwa. Budapeszt stał się stolicą na poziomie europejskim,

a za inicjatywą i wsparciem nansowym wolnomularzy powstały najważniejsze organizacje humanitarne i oby-

watelskie: Straż Pożarna, Czerwony Krzyż, Instytut

Niewidomych, domy opieki dla dzieci i niemowląt itp.

* * *

Po I wojnie światowej na pozostałych terenach kraju

zabroniono działalności masonerii, a ocjalna propaganda

wręcz rzuciła oskarżenie, iż węgierscy masoni przyczy-

nili się do militarnej porażki w wojnie i utraty znacznej

części terytorium kraju. Od tego czasu można usłyszeć

słowa o „judeo-plutokratycznym-bolszewickim spisku”.

W tym samym czasie rządy demokratyczne w państwach

powstałych po Austro-Węgrzech odblokowały cesarski

zakaz obowiązujący od 1795 r., zatem węgierscy wolno-

mularze odwiedzali loże w Wiedniu, Pradze, Krakowie

i Zagrzebiu, natomiast w kraju działali poprzez przeróżne

organizacje, jak np. Rotary Club.

* * *

W latach 1945-1950 loże masońskie zostały

reaktywowane, ale ledwo rozpoczęły odbudowę

kraju i samego wolnomularstwa, zostały – tym razem

przez komunistów – ponownie zakazane. Dopiero

w roku 1989 loże mogły ponownie rozpocząć prace.

Obecnie węgierscy siostry i bracia są skupieni w czte-

rech obediencjach:

• Wielkiej Węgierskiej Loży Symbolicznej• Wielkim Wschodzie Węgier• Le Droit Humain (Prawo Człowieka) • Wielkiej Żeńskiej Loży Francji.

Pierwsza węgierska loża kobieca nosi nazwę Naproforgo

czyli Słonecznik. Mimo iż wrogość między nami nigdy nie

istniała, wzajemnie wizyty należą niestety do rzadkości,

a fakt ten nie umacnia naszego ruchu.

Jest to zarys deski Zoltana Papp w Tállya, wygłoszonej pod-

czas wspólnych, polsko-węgierskich prac 29 września 2013 r.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

22 P o d r ó ż e

go wolnomularstwa [czyt. na str 21].

Z naszej strony Wielki Mistrz WWP,

brat Tomasz, zrewanżował się po-

dobną prezentacją na temat „wczoraj

i dziś” polskiego wolnomularstwa.

W ostatnim dniu pobytu, wieczorem,

po zwiedzeniu miejsca kultu maryjne-

go w Mariapócs, w miejscu zakwate-

rowania pożegnaliśmy się z naszymi

węgierskimi przyjaciółmi przy muzyce

i grillu. Przyjechała do nas pani bur-

mistrz Nyírbátor z małżonkiem, byli

z nami węgierscy gospodarze ośrodka.

Radości i tańcom nie było końca. Uczy-

liśmy się wzajemnie tańczyć czardasza

i poloneza. Uczyliśmy się siebie!

azajutrz wyruszyliśmy do Polski,

zwiedzając w drodze powrotnej

zamek w Sárpospatak – mieście u stóp

Gór Zemplińskich, nad Bodrogiem.

„Bliżej niż blisko” – tak wiele lat temu

polski reporter pisał o odległości, jaka

dzieli polskie Krosno od

jego węgierskiego part-

nerskiego miasta. Odle-

głość (190 km) nie tylko

na mapie, lecz także w ro-

zumieniu historycznym

jest niewielka. W śred-

niowieczu właśnie tym

słynnym „starym traktem

węgierskim” odbywał się ówczesny

handel zagraniczny: polski bursztyn

znad Bałtyku wędrował na południe,

a wino tokajskie na północ do polskich

diecezji. Dziś natomiast coraz więcej

polskich turystów odwiedza przepięk-

ny zamek Rakoczego i znajdujące się

w nim bogate zbiory historyczne. I my

tam byliśmy, i podziwialiśmy histo-

rię tak nam bliską. Szczególną uwagę

zwróciliśmy na komnatę Sub Rosa –

miejsce spotkań spiskowców przeciw

Habsburgom w 1669 r. a także później,

jak poufna wieść niesie, wolnomularzy.

Prawda to czy nie, ale określenie Pod

Różą przyjęło się w wolnomularstwie

jako związanie pełną dyskrecją.

Wróciliśmy do domów zmęczeni

i szczęśliwi! Te chwile na zawsze pozo-

staną już w nas i będą to niewątpliwie

wspomnienia pełne ciepła prawdziwe-

go braterstwa.

IZIS IUSTA

JESTEM

Myślę, więc wątpię

Gdybym nie wątpił

Czym byłoby myślenie?

Bezmyślnością!

Czuję, więc cierpię

Gdybym nie cierpiał

Czym byłoby wątpienie?

Złośliwością!

Reaguję, więc żyję

Gdybym nie reagował

Czym byłoby cierpienie?

Śmiesznością!

Żyję, więc jestem

Gdyby nie jestestwo

Czym byłoby życie?

Nicością!

A więc skoro jestem

To muszę żyć

Ale jak człowiek

Z godnością!

Książka poświęcona trzem Wiel-

kim Mistrzom Wielkiego Wschodu

Polski: Andrzejowi Nowickiemu,

Zbigniewowi Gertychowi oraz

Piotrowi Kuncewiczowi.







W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

r o z m o W a “ W P ”

Małgorzata Baran: Co spowodowało, że

zainteresował się Pan masonerią?

Martin Javor: Wolnomular-

stwem i jego historią zajmuję się

od prawie 15 lat. Interesuje mnie

historia Oświecenia, szczególnie na

obszarze Europy Środkowej. Jestem

zainteresowany ideą szerzenia

Oświecenia i oczywiście starałem

się dowiedzieć, kim byli przedsta-

wiciele Oświecenia na Węgrzech i czy ewentualnie byli

masonami.

Jakie były początki wolnomularstwa na Słowacji?

Początki masonerii na Słowacji są integralnie związane

z historią tego ruchu na Węgrzech. Co ciekawe, początki

masonerii wiążą się także z Polską. Pierwszą lożą na

Słowacji była bowiem loża Cnotliwy Podróżnik, która

powstała z inicjatywy warszawskiej loży Cnotliwy Sar-

mata*. Loża Cnotliwy Podróżnik zakładała następnie

inne loże w całej Słowacji. Niestety, na temat wczesnej

historii ruchu mamy bardzo mało dokumentów w ar-

chiwach, informacje pochodzą głównie z klasycznych

badań na temat masonerii, m.in. Ludwika Abaho. Wolnomularstwo na Słowacji było ruchem silnym,

tolerancyjnym i postępowym. Było powszechne, w loży

obok ewangelickiego superintendenta znajdował się

katolicki biskup. Ruch został zakazany w 1794 roku,

a kolejny „złoty wiek” dla wolnomularstwa słowackiego

nastał w 1867 roku z początkiem monarchii austro-

węgierskiej.

Z artykułu Pana Profesora pt. „Loża Mlcanlivost

w Bratysławie w drugiej połowie XIX wieku” wynika,

że większość jej członków pochodziła ze stosunkowo

wysokich kręgów społecznych. Czy podobna

struktura występowała również w innych lożach?

W monarchii austro-węgierskiej lata 1867-1918 były

dla ruchu wolnomularskiego na Węgrzech bardzo ak-

tywne. Loże występowały w każdym większym mieście,

a jest to terytorium dzisiejszej Słowacji, gdzie warsztaty

były najaktywniejsze. Być może wiąże się to z faktem, iż

w tym okresie do lóż zaczynają wstępować Żydzi. Wspo-

mniana wcześniej loża Mlcanlivost jest przykładem

typowego dualizmu na Słowacji. Podobnie działały loże

Ressurexit w Koszycach czy Tatra w Spišskej Novej Vsi.

Mając na uwadze, że do lóż należała elita ówczesnych

miast, zrozumiałe jest, że członkami byli Węgrzy, a Sło-

wacy byli raczej wyjątkiem.

Jak w chwili obecnej funkcjonuje wolnomularstwo

na Słowacji, jakie kręgi społeczne obejmuje, jak

duży jest to dziś ruch i na jakiej działalności się

skupia?

Jest to dla mnie trudne pytanie, bowiem sam nie je-

stem masonem. Pośród masonów mam wielu przyjaciół

i muszę powiedzieć, że to właśnie oni wspierają wiele

moich badań. Efektem tej współpracy jest m.in. moja

publikacja Slobodomurárske Košice, która została opubli-

kowana we współpracy z czasopismem „Wolnomularz”.

Dodam, że jest to półrocznik wydawany przez Wielką

Lożę Słowacji**.

Dziękuję za rozmowę

Małgorzata Baran

*Loża Cnotliwy Sarmata na Wschodzie Warszawy

została założona przez Alojzego Fryderyka von Brühla

11 stycznia 1767 r., po zamknięciu loży Trzech Braci. Po-

wołana jako loża rytu staroszkockiego, 24 kwietnia 1769 r.

ogłoszona Lożą Wielką; jej Wielkim Mistrzem zostaje Au-

gust Fryderyk Moszyński. Pracowała w językach polskim

i niemieckim, w stopniach szkockich i symbolicznych.

** W uroczystościach konsekracji Wielkiej Loży Słowacji

21 marca 2009 r. wzięła udział 10-osobowa delegacja

Wielkiej Loży Narodowej Polski. Uroczystość zgromadziła

liczne delegacje Wielkich Lóż: Czech, Niemiec, Estonii,

Rosji, Słowenii, Luksemburga, Mołdawii, Serbii, Czarno-

góry, Bośni i Hercegowiny, Austrii. Obecne były również

delegacje Wielkich Lóż: Belgii, Hiszpanii, Rumunii, Bułga-

rii, Węgier, Francji, Włoch, a także delegacja Zjednoczonej

Wielkiej Loży Anglii. Uroczystość została upamiętniona

okolicznościowym dziennym datownikiem pocztowym,

dostępnym tylko w dniu Konsekracji na Głównej Poczcie

w Bratysławie (za: redakcja@wlnp.pl). #

PO SŁOWACKIEJ STRONIE

r o z m o W a

z P r o f . m a r t i n e m j a v o r e m ,

P r a c o W n i k i e m u n i W e r s y t e t u

W P r e s z o W i e i z n a W c ą m a s o n e r i i

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

24 z k a r t H i s t o r i i

prawnym łowcą tajnych

stowarzyszeń okazał się

Klemens Metternich,

długoletni doradca cesarza Fran-

ciszka I. Na ogromną skalę prowa-

dzono śledztwa, kontrolowano

korespondencję. Jedynym wy-

jątkiem stał się kongres wie-

deński, wtedy masoni mogli

poczuć się nieco swobodniej.

Jednak tuż po jego zakończeniu

sytuacja wróciła do wcześniej

obowiązujących zasad1.

Kiedy w 1835 roku umiera Fran-

ciszek I, na tronie zasiada jego syn

Ferdynand I Habsburg. Nastąpiła

niewielka odwilż, jednak wpływy Met-

ternicha nie były na tyle osłabione, aby

odsunąć go od władzy, czego potwier-

dzeniem jest fakt, iż pod jego naci-

skiem nowo założona loża w Wiedniu

musiała zostać zamknięta

. Sytuacja na

Węgrzech nie była lepsza. Natomiast

miejscem, gdzie wolnomularze mieli

nieco więcej swobody, była Galicja,

jedna z wielu części monarchii Habs-

burgów. Mimo formalnego zakazu,

który obowiązywał w całym kraju, Ga-

licja to terytorium uprzywilejowane ze

względu na sąsiedztwo Rzeczpospo-

litej Krakowskiej, gdzie adepci Sztuki

Królewskiej mogli działać zupełnie

legalnie. Tam właśnie dokonywano

inicjacji. Jednak tak dogodne warunki

również nie trwały długo. Działająca

tam loża została zamknięta w związ-

ku z rozporządzeniem cara Aleksan-

dra I z roku 1822, które zakazywało

działalności tajnych stowarzyszeń

. Ta

trudna sytuacja trwała przez następne

dziesięciolecia. Wydawać by się mogło,

że Wiosna Ludów w 1848 roku przy-

niesie nowy początek. Prawdą jest,

że nastąpiła swoista odwilż, jednak

trwała zbyt krótko, aby dać podstawy

do odrodzenia się wolnomularstwa na

większą skalę.

Etapem w historii państwa Habs-

burgów, który zapoczątkował

bujny rozwój wolnomularstwa, było

powstanie w 1867 roku dualistyczne-

go państwa o nazwie Austro-Węgry.

Upadł austriacki absolutyzm, a kraj po-

niósł wojenne porażki, tracąc w 1859

roku Lombardię. Potwierdzeniem

upadku państwa austriackiego była

przegrana bitwa z Prusami pod Sado-

wą w 1866 roku. Rok później docho-

dzi właśnie do połączenia dwóch

państw pod berłem Habsburgów.

Kraj ten złożony z tak wielu krain

przetrwał do 1918 roku, czyli

zakończenia I wojny światowej.

Czas istnienia tego państwa to

moment, w którym odradza się

Sztuka Królewska. Należy jed-

nak pamiętać, że masoneria była

nadal zakazana w Przedlitawii,

czyli austriackiej części monarchii

Habsburgów. Wynikiem tego było

powstawanie tzw. lóż pogranicznych

na terytorium Zalitawii – węgierskiej

części państwa, ocjalnie nazywanego

Krajami Korony Świętego Stefana.

Zjawisko to jest bardzo charaktery-

styczne dla tego okresu. Oczywiście

większość członków tych lóż było

obywatelami austriackiej części kra-

ju. Jedną z najważniejszych była loża

Humanitas założona 9 marca 1871

roku w Lajta-Szent-Miklos. Z czasem

loże te powstawały również w innych

częściach monarchii. Potwierdzeniem

jest istnienie takich lóż na Bukowinie4.

Naturalnie adepci Sztuki Królewskiej

podejmowali próby legalizacji swojej

działalności, co niestety zakończyło się

askiem. Wynikało to z faktu natury prawnej. Ustawa o stowarzyszeniach

wymagała bowiem obecności człon-

ka władz na posiedzeniach loży, co

kłóciło się z podstawową zasadą wol-

nomularską, która mówiła o uczest-













SZTU KRÓLEWS

W MONARCHII AUSTRO-WĘGIERSKIEJ

m a ł g o r z a t a B a r a n



W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

z k a r t H i s t o r i i

nictwie tylko wtajemniczonych braci.

Mimo tych animozji, po roku 1867

warsztaty wolnomularskie prężnie

się rozwijały. Lekarstwem na nie-

możność zakładania lóż, stało

się powoływanie stowarzyszeń

niepolitycznych. Należy tutaj

wspomnieć o słynnej organi-

zacji, jaką była Humanitas.

Powszechnie było wiadomo,

że spełniała ona funkcję loży

masońskiej, czego dowodem

był jej statut stworzony na

podstawie Konstytucji Wielkiej

Symbolicznej Loży Węgier z 21

marca 1886 roku. Określa on w spo-

sób szczegółowy zasady członkostwa

i działalności loży. Mówi o prawie

każdego jej członka do pracy, udzia-

łu w prowadzeniu debat i dyskusji.

Ponadto statut wymienia poszcze-

gólne stanowiska w loży. Przytoczę

kilka z nich: Mistrz, Dozorca, Mówca,

Protokolant, Skarbnik, Jałmużnik,

Archiwista, Bibliotekarz, Strażnik

Świątyni. Statut omawia również

podatki i opłaty, które ustanowione

były w następujący sposób:

1. Przy przyjmowaniu do loży – 50

orenów

2. Za uzyskanie awansu – 20 orenów

3. Za piastowanie wysokiego urzędu

w loży – 50 orenów.

iadomo również, że organizacja

Humanitas posiadała własny

organ prasowy pod nazwą „Der Zi-

rkel”5.

Jak wynika z powyższego, mimo for-

malnego zakazu działania lóż w Przed-

litawii, wolnomularze świetnie radzili

sobie dzięki możliwości aktywnego

działania na terenie węgierskiej czę-

ści państwa Habsburgów. Jednak na

tak prężny rozwój lóż miały również

wpływ czynniki zewnętrzne. Jednym

z nich, bardzo ważnym, były stosunki

monarchii Habsburgów z Kościołem

katolickim. Mimo tego, iż w 1855 roku

nastąpił zawarcie konkordatu między

Stolicą Apostolską a Austro-Węgrami,

już w 1868 roku doszło do zatwier-

dzenia tzw. ustaw majowych o prawie

małżeńskim i szkolnym, które wpro-

wadzały m.in. śluby cywilne. Dopro-

wadziło to do znacznego pogorszenia

stosunków na linii Kościół – Państwo.

Ostatecznym akcentem w tych sto-

sunkach było wypowiedzenie w 1870

roku konkordatu zawartego piętnaście

lat wcześniej. Uważam, że sytuacja

ta w dużym stopniu ułatwiła rozwój

masonerii.

nnym bodźcem do powstawania

nowych lóż były wbrew pozorom

spory o kierunek działania i cele war-

sztatów wolnomularskich. Część braci

odchodziła z istniejących już lóż i za-

kładała nowe, które odpowiadały no-

wym potrzebom i prądom. Do miana

centrum lożowego z każdym rokiem

coraz bardziej pretendowała Braty-

sława. To tutaj skupiało się wiele lóż.

Należały do nich: Zukun, Sokrates,

„Eintracht”, Schiller, Freundscha

A jedną z ważniejszych postaci węgier-

skiej masonerii był Franz Pulszky.

rodził się na terenie dzisiejszej

Słowacji w Preszowie w 1814

roku. Studiował prawo i lozoę. Jego kariera masońska rozpoczęła

się w 1860 roku, kiedy inicjowano

go w loży Dante Alighieri w Turynie.

Osiągnął 33. stopień wtajemniczenia

w rycie szkockim. Po powrocie na

Węgry przyczynił się do odrodzenia

węgierskiej masonerii. Został Mi-

strzem loży Einigkeit im Vaterlande,

a następnie stał się pierwszym Wiel-

kim Mistrzem Wielkiej Loży św.Jana.

A po powstaniu Wielkiej Symbolicznej

Loży Węgier został również jej pierw-

szym Wielkim Mistrzem.

yżej wspomniałam

o Wielkiej Loży Węgier.

Powstała ona 21 marca 1886

roku. Stała się centralną organi-

zacją wolnomularską działającą

w Austro-Węgrzech, a zarazem je-

dyną w tym czasie stabilną i silną

lożą we Wschodniej i Środkowo-

Wschodniej Europie oraz na Bałka-

nach. Jej aktywność wykraczała poza

tereny węgierskie. Podążała z pomocą

braciom w krajach sąsiednich7.

ajwiększy rozwój Sztuki Królew-

skiej widoczny był w Budapesz-

cie, z uwagi na to, że miasto to pełniło

funkcję ośrodka centralnego węgier-

skiej części monarchii Habsburgów.

Należy również zauważyć problemy,

z jakimi borykało się wolnomularstwo

w tym czasie. Wiek XIX, jak wiado-

mo, był czasem silnych koniktów na

tle narodowościowym, szczególnie

mocno akcentowanych w Europie

Środkowo-Wschodniej. Kwestia ta

nie ominęła również warsztatów ma-

sońskich. Mimo że powszechnie było

wiadomym o przyjmowaniu nowych

członków lóż bez względu na pocho-

dzenie, dochodziło do koniktów na

tym właśnie tle. Kolejnym bardzo waż-

nym zagadnieniem była rewolucja

przemysłowa. Stawiała ona adeptom

Sztuki Królewskiej nowe wyzwania.

Pojawiła się bowiem kwestia robot-

nicza. Masoni stawiali sobie za cel

ochronę robotnika i przekonanie go

o możliwości jego intelektualnego

rozwoju oraz pokazanie klasie robot-

niczej, że poprawa jej sytuacji może

nastąpić jedynie poprzez ewolucyjny

rozwój, a nie w drodze przewrotu.

Poruszenie przez braci kwestii socjal-

nych i politycznych pokazało, że ma-

soneria nie jest reliktem przeszłości,

tylko ruchem żywo zainteresowanym

problemami współczesnego świata.

Wyrazem nowych tendencji są rów-

nież loże kobiece. Ich powstawanie

przypada na koniec lat 90. XIX wieku8.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

26 z k a r t H i s t o r i i

auważyć należy, że rozkwit maso-

nerii nie był równomierny w obu

częściach monarchii. Na Węgrzech

widać silny rozwój, który przejawiał

się w powstawaniu nowych warsztatów

i zwiększającej się liczbie członków.

W Austrii natomiast rozwijanie się

wolnomularstwa było zdecydowanie

słabsze. W Wiedniu w omawianym

okresie działało pięć lóż, a warsztaty

mające swą siedzibę w Lajta-Szent-

Miklos przeniosły się do Bratysławy,

która była centrum wolnomularstwa,

o czym wspominałam wyżej. Wynikało

to z sytuacji, jaka panowała w Austrii.

Od 1879 roku miejsce w rządzie zajęli

konserwatyści. Nasilał się nacjonalizm

i antyliberalizm. Jak wynika z powyż-

szego, warunki te nie sprzyjały dyna-

micznemu rozwojowi wolnomularstwa

w austriackiej części państwa9.

arto również zwrócić uwagę na

strukturę społeczną lóż w Au-

strii i na Węgrzech. Przedstawiciele

wolnomularstwa węgierskiego byli

to głównie ludzie wolnych zawodów,

urzędnicy, inteligencja, czyli osoby

pochodzące z wyższych klas społecz-

nych, co przedstawia zamieszczona

poniżej tabelka na przykładzie loży

Mlcanlivost.

atomiast austriacka część mo-

narchii różniła się od węgierskiej

dużym uczestnictwem sfer miesz-

czańskich w życiu lożowym. Byli to

głównie przedstawiciele burżuazji

i bogatego drobnomieszczaństwa.

Musiało być to zapewne wynikiem

szybszego postępu rewolucji przemy-

słowej w austriackiej części monarchii.

O wiele mniej natomiast było tam

urzędników, co najpewniej wynikało

z ich obawy o utratę pracy, ponieważ

dwór wiedeński niezmiennie patrzył

na wolnomularstwo nieprzychylnym

okiem. Austro-Węgry zatem stanowiły

kolorową mozaikę struktury społecz-

nej w lożach masońskich w obu częś-

ciach monarchii.

Kolejną różnicą pomiędzy masone-

rią węgierską a austriacką był udział

w życiu politycznym. Przedstawiciele

strony węgierskiej aktywnie uczest-

niczyli w działalności związanej ze

sferą polityki, natomiast masoni au-

striaccy nie zabierali głosu w kwestiach

politycznych. Zajmowali natomiast

ważne miejsce w życiu kulturalnym,

oświatowym i prasowym10.

asoneria austriacka i węgierska

miała odmienne pola działa-

nia. Przedstawiciele lóż austriackich

z niechęcią odnosili się do tendencji

politycznych i nacjonalistycznych

w lożach węgierskich. Problemy

zalitawskich braci nie były dla nich

aż tak ważne. Z czasem zarysowy-

wał się coraz silniejszy podział na

Austrię i Węgry. Na przełomie XIX

i XX wieku adepci Sztuki Królew-

skiej Wiednia i Budapesztu coraz

bardziej oddalali się od siebie. Ten

stan pogłębił jeszcze bardziej kryzys

ekonomiczny na Węgrzech, który

miał miejsce w latach 1900-1903.

W dyskusjach lożowych dominowały

kwestie walki o własne, samodzielne

państwo. Nie należy jednak zapomi-

nać o dalszej działalności charyta-

tywnej. Należy zatem zauważyć, że

państwo, w jakim przyszło działać

wolnomularzom, miało wpływ na

kierunki działań Sztuki Królewskiej.

Do końca XIX wieku prężnie roz-

wijało się wolnomularstwo na Wę-

grzech. Trwała rewolucja przemysło-

wa, rosła liczba ludności, rozwijała

się warstwa burżuazji, stopniowo

wypierając szlachtę. Do roku 1906

powstały 32 nowe loże. Dużo słabszy

rozwój można zanotować w austria-

ckiej części państwa11.

Węgry zatem stały się jednym z naj-

większych ośrodków wolnomularskich

w Europie Środkowo-Wschodniej.

Masoni skierowali swą działalność na

rzecz samodzielnych Węgier, a także

na pomoc charytatywną. Zaś w Austrii

nie rozumiano potrzeb węgierskich

braci. Rewolucja przemysłowa nie

przyniosła tak dużych zmian w struk-

turze społecznej państwa jak w Za-

litawii.

ielkim szokiem dla ludzi na

całym świecie okazał się wy-

buch I wojny światowej. Oczywiście

nie pozostał on bez wpływu na wol-

nomularstwo. Wojna spowodowała

zahamowanie powstawania nowych

warsztatów. Wolnomularze zaś oddali

się pracy charytatywnej12.

Wiek XIX nie był łatwy dla wol-

nomularzy. Trudne chwile w jego

pierwszej połowie były wielką lek-

cją dla przedstawicieli tego ruchu.

Kolejne dziesięciolecia przyniosły

odrodzenie, które wykorzystano dla

własnego rozwoju. Nie należy za-

pominać o masońskiej działalności

charytatywnej. #

1) L. Hass, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław

1982, s. 259-263. 2)) Ibidem, s. 260. 3 Ł. T. Sroka, Sprawiedliwi chcą być doskonali. Z dzie-

jów wolnomularstwa w Krakowie od XVIII wieku do współczesności, Kraków 2010, s. 72. 4) L.

Hass, op. cit., s. 438. 5) Hausordnung der ger. U. v. Loge “Humanitas” Nichtpolitischer Verein

“Humanitas” in Wien, Budapeszt 1890, s. 3 6) M. Javor, Loza „Mlcanlivost” v Presporku v

druhej polovici 19. starocia, „Annales Historici Presovienses”, c.1/2012, roc. 12, Preszów

2012, s. 136. 7) L. Hass, e socio-professional composition of Hungarian eemasonry (1868-

1920), “Acta Poloniae Historica” 30, 1974, s. 71. 8) L. Hass, Wolnomularstwo w Europie

Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1982, s. 443-446. 9) Ibidem, s. 434.

10) Ibidem, s. 448. 11) Ibidem, s. 439. 12) L. Hass, The socio-professional composition of

Hungarian eemasonry (1868-1920), “Acta Poloniae Historica” 30, 1974, s. 97.

IMIĘ I NAZWISKO ZAWÓD

Wilhelm Zlamal Lekarz

Karl Engel Malarz

Michael Samarjay Profesor

Martin Kellner Adwokat

Eduard Kozics Fotograf

Ferdinand Celler Lekarz

Josef Iszlay de Ikland Lekarz

Źródło: M. Javor, Loza Mlcanlivost v Prespor-

ku w druhej polovici 19. Starocia, „Annales

Historici Presovienses” c. 1/2012. Roc. 12,

Preszów 2012, s. 137-139.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

l o ż a i s y m B o l e

Nasza nazwa własna – Gaja Aeterna, w tran-

skrypcji polskiej Wieczna Gaja, nawiązuje do

greckiego mitu Bogini Ziemi – Wielkiej Matki,

twórczyni świata, źródła wszelkiego życia.

Kiedy pisałyśmy uzasadnienie naszej nazwy, konieczne

dla uzyskania zgody Obediencji – Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji – na zapalenie świateł loży, myśl moja kierowała

się wówczas w stronę symbolicznego przesłania naszego

posłannictwa zaczerpniętego z mitu. Pisałam wówczas,

między innymi: „Gaja Aeterna symbolizuje kontinuum.

Trwa od początku życia i trwać będzie tak długo, jak

trwać będzie życie. Także i my, wolnomularki doceniają-

ce bogactwo przeszłości, kierujemy spojrzenia w stronę

przyszłości, którą pragniemy kształtować i doskonalić

w imię naszych uniwersalnych wartości, szanując Ziemię-

Matkę i jej wszystkie dzieci”.

Od tamtego czasu minęły 3 lata. Nasza nazwa stała się dla nas identykatorem. Od pewnego czasu odczuwam potrzebę wspólnego namysłu, co tak naprawdę nazwa,

którą przyjęłyśmy, wnosi do naszej tożsamości lożowej.

GAJA – MAT ZIEMIA

Całkiem niedawno zetknęłam się ze słynną w latach

osiemdziesiątych hipotezą Gai wysuniętą przez Jamesa

Lovelocka, która bardzo poruszyła moją wyobraźnię. Co

więcej, odnalazłam w tym sposobie myślenia o naturze

życia na ziemi naszą wolnomularską lozoę i etykę. James Lovelock był brytyjskim pracownikiem NASA,

który zajmował się analizą warunków życia na Marsie. Jego

praca umożliwiła mu spojrzenie na Ziemię od zewnątrz

z perspektywy planetarnej, dzięki czemu dostrzegł w niej

byt przypominający żywy organizm. W 1979 roku wysunął

tzw. hipotezę Gai. Zasugerował, że wszystkie istoty żyjące

na Ziemi działają wspólnie, aby zachować na naszej pla-











i z i s i u s t a

B . c z ... m ... s z ... l ... g a j a a e t e r n a

ŚWIADOMOŚĆ GAI

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

28 l o ż a i s y m B o l e

necie optymalne warunki do życia. Ziemia ma zdolność

reagowania na zmiany panujących warunków, dostosowuje

się do nich tak, by nadal mogło rozwijać się życie.

Lovelock, podobnie jak my, zapożyczył na potrzeby

nazwania swojej hipotezy nazwę od starogreckiej bogini

Ziemi-Gai. Nie przypadkiem! Otóż głównym wnioskiem,

do jakiego doszedł podczas swoich badań naukowych,

jest przeświadczenie, iż nie mamy do czynienia z Ziemią

jako po prostu zbiorowiskiem przeróżnych organizmów,

wytworów, substancji itp., powstałych na przestrzeni wie-

ków i wchodzących przez lata w relacje ze sobą. Mamy

natomiast do czynienia z superorganizmem –

jedną, złożoną, spójną i harmonijną całością,

która jest czymś więcej niż tylko sumą

swych poszczególnych części.

Gaja to jedno wielkie ciało, w któ-

rym zachodzą wewnętrzne procesy,

wzajemnie na siebie oddziałujące,

a przede wszystkim służące dobru

całości. Cechą tego superorga-

nizmu jest zdolność do homeo-

stazy, samoregulacji, równowagi,

dzięki której istnieje życie. Dzięki

tej zdolności, jak pisze Lovelock,

„Gaja trwa w ciągłości z przeszłością

sięgającą aż do samych początków

życia, a w przyszłości trwać będzie tak

długo, jak trwać będzie życie”.

Książka Lovelocka: Gaja. Nowe spojrzenie

na Życie na Ziemi (1979 r., wyd. polskie 1995 r.),

postawiła na głowie wiele popularnych wyobrażeń. Do

tej pory powszechny był pogląd, że to w wyniku ewolucji

warunków panujących na Ziemi doszło do powstania

życia. Lovelock twierdzi, że to życie tworzy samodzielnie

warunki do własnego istnienia.

NATU WIECZNEJ GAI

Hipoteza Gai jest szczególnie ceniona przez ekologów

za holistyczne ujęcie problemów ziemi, ponieważ zwraca

uwagę na współdziałanie wszystkich ekosystemów naszej

planety w wymiarze globalnym. Wydaje się, że układ

ten jest bardzo wrażliwy na ludzką interwencję. Jednak

w opinii Lovelocka szkodliwa działalność człowieka nie

powinna wpłynąć na unicestwienie Ziemi, a co najwyżej

jego samego.

Lovelock proponuje jednak całkiem inną perspektywę

spojrzenia na ekologię i jej zadania. Weźmy pod uwagę

np. sprawę zanieczyszczeń. Z jednej strony Lovelock

dowodzi, że produkcja zanieczyszczeń stanowi ważny

problem i może zagrozić ziemskiej równowadze. Z dru-

giej strony – wbrew ekologom – twierdzi, że sama pro-

dukcja zanieczyszczeń nie jest czymś wbrew naturze, bo

każdy organizm produkuje zanieczyszczenia, tym więcej,

im bardziej jest złożony. Problemem ekologicznym nie

jest sama produkcja zanieczyszczeń, ale to, czy potramy poradzić sobie z nimi tak, aby nie stanowiły zagrożenia.

Podobne podejście reprezentuje Lovelock w stosunku do

tzw. dziury ozonowej, która jego zdaniem w długofalowej

strategii Ziemi w ogóle nie musi być problemem Gai,

ale na pewno stanowi potężne zagrożenie dla człowie-

ka. Taka jest strategia Gai – zamiast prób cofania się do

czasów, gdy danego problemu nie było, podejmuje nowe

wyzwania. Lovelock pisze, że „Gaja przystosowuje się do

sytuacji i przemienia niszczycielskiego intruza w potęż-

nego przyjaciela”. Takie podejście jest szczególnie bliskie

wolnomularzom, którzy przede wszystkim

kierują spojrzenia ku przyszłości – wyciąga-

jąc wnioski z przeszłości, podążają przed

siebie!

Lovelock uważa, że ludzie ciągle

jeszcze patrzą na Ziemię z punktu

widzenia człowieka i to, co dobre

dla człowieka uważają za dobre dla

Gai. Tymczasem to, że człowiek

ponosi dotkliwe konsekwencje

swojej działalności nie oznacza,

że równie mocno cierpi Gaja. Ma

ona bowiem większą zdolność

dostosowywania się do zmien-

nych warunków niż gatunek ludzki.

Świadczy o tym licząca setki milionów

lat historia Ziemi. Prawdopodobnie przy

zwiększonej dawce promieniowania UV czy

promieniowania jądrowego ludzie by wymarli,

ale z punktu widzenia Gai nie miałoby to większego

znaczenia. Przyzwyczailiśmy się postrzegać życie jako to,

co widoczne i dynamiczne, tymczasem intensywne życie

jest ukryte przed naszymi oczami, między innymi pod

powierzchnią ziemi, w głębinach oceanów.

Z punktu widzenia hipotezy Gai dla trwania form życia

na Ziemi najważniejsza jest zdolność Ziemi do kontroli

składu atmosfery. Jeśli ta zdolność zostanie utracona, Zie-

mi grozi obumieranie i stanie się martwą planetą na wzór

Marsa. Z tego punktu widzenia ważna jest bioróżnorod-

ność; im więcej form życia, im większe ich zróżnicowa-

nie, tym większa pewność, że sprawnie funkcjonować

będą procesy regulacyjne planety. Poważne zaburzenia

w bioróżnorodności na Ziemi mogą prowadzić do naru-

szenia homeostazy i zaniku życia.

Równowaga Gai może zostać zachwiana przez kata-

klizmy, np. trzęsienia ziemi, czy przeludnienie planety.

Uczeni twierdzą, że do tej pory było pięć wielkich

katastrof, powodujących zagładę gatunków. Pierwsza

wydarzyła się 435 milionów lat temu, ostatnia katastro-

fa miała miejsce 65 milionów lat temu w okresie kredy

trzeciorzędu, kiedy to wymarły dinozaury. Oprócz tego

było szereg mniej ekstremalnych katastrof. Ale życie na

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

l o ż a i s y m B o l e

Ziemi przetrwało. Równowaga biologiczna została przy-

wrócona. Na tej podstawie Lovelock wyraża nadzieję, że

Gaja przetrwa destrukcyjną działalność człowieka i życie

będzie istniało, z nami czy bez nas. Naszym zadaniem

jest uczynić wszystko, aby Gaja-Matka Ziemia przetrwała

razem z nami.

Koncepcja Gai, którą przedstawiłam jest innowacyjnym

spojrzeniem na naturę i problemy Ziemi. Jest koncepcją

krytykowaną ze względu na jej metaforyczność, a nawet

za metazyczność, ale równocześnie taką, która zmieniła dotychczasowy punkt widzenia na naszą planetę i przy-

czyniła się do rozwoju wielu badań naukowych.

GAJA – LOŻA MAT

Hipoteza Gai wydaje mi się także niezwykle inspirująca

z punktu widzenia wolnomularskiego. Pozwala spojrzeć

na lożę i ważne dla jej funkcjonowania mechanizmy

właśnie jak na Gaję, całość, składającą się z różnych

elementów.

W życiu loży obecne są cztery elementy ziemskie, które

odgrywają tak samo ważną rolę jak w życiu Gai-Matki

Ziemi:

• Ziemia czyli materia – to nasza zyczna obecność• Powietrze to nasze słowa – słowa rytuału i nasze

wypowiedzi

• Woda – moderacja, konieczna powściągliwość w sło-

wach i gestach

• Ogień – wiara, energia i zapał do pracy

Gaja Aeterna – nasza loża, to także żywy organizm.

Każda z nas jest częścią tego żywego organizmu. Jednak-

że loża to coś więcej niż suma naszych osobowości. To

także wytwory naszej pracy – nasze deski, nasz rytuał,

nasze wzajemne postawy, emocje i energia, która krąży

wśród nas. Dlatego każda loża jest inna, ponieważ sy-

nergia wszystkich jej elementów wytwarza inny egregor.

Pomyślność i dobrostan naszej loży zależy od współ-

działania i współpracy nas wszystkich. Każda z nas jest

ważną częścią tego organizmu, niezależnie od miejsca,

jakie zajmuje, ponieważ uczestniczy aktywnie w życiu

Gai-Loży poprzez wkład osobisty, adekwatny do włas-

nych możliwości i talentów. Jesteśmy różne pod wieloma

względami: wieku, zawodu, intelektu, percepcji, charak-

teru. Ta różnorodność, jak ruch dla życia, jest konieczna

dla naszego rozwoju. Każda nowa osoba coś wnosi. Świa-

dome naszej różnorodności powinniśmy jej strzec, bo

stanowi bogactwo loży i sprzyja zachowaniu równowagi

grupy i jej trwałości.

Jak każdy żywy organizm, loża czasami może się znaleźć

w sytuacji kryzysowej, może zostać zainfekowana, zacho-

rować. Jej równowaga zostaje zachwiana. Na szczęście,

mamy lekarstwa, którymi są nasze narzędzia. Dla nas,

wolnomularzy, równowaga, która stwarza harmonię, jest

kluczowym pojęciem dla rozwoju osobistego i samodo-

skonalenia. Temu służą nasze symboliczne narzędzia, jak

pion nad czarno-białą mozaiką, młot i dłuto, cyrkiel i ką-

townica, liczba trzy. W swoim rozwoju wolnomularskim

zmierzamy do zrównoważenia ducha z materią. Powiada-

my, że twardo stoimy na ziemi, ale z głową w chmurach.

Łączymy rozum z intuicją, aby być świadomym i pełnym

człowiekiem. Wolnomularze, dążąc do umiaru, samo-

ograniczenia i wyważania proporcji, pozostają w zgo-

dzie z naturą Gai-Matki Ziemi, przyczyniając się do jej

dobrostanu.

Loża jako całość na wzór Gai-Matki Ziemi ma wbu-

dowane mechanizmy samoregulacyjne. Tymi mecha-

nizmami są nasze ideały, zasady postępowania, nasza

zbiorowa mądrość. Te mechanizmy sprawiają, że sytuacje

kryzysowe są na ogół przezwyciężane i równowaga zo-

staje na nowo zbudowana, tyle że już na innym, nowym

poziomie. W wolnomularstwie zdarzają się od czasu do

czasu kryzysy na skalę katastrof, jakie dotykały Gaję-

Matkę Ziemię, kiedy to ginęły różne gatunki biologiczne.

Ale Gaja-Matka Ziemia przetrwała. Podobnie, można

przypuszczać, że wolnomularstwo jako ruch społeczny

odwołujący się do uniwersalnych wartości etycznych naj-

wyższej próby też przetrwa, choć poszczególne warsztaty

mogą zginąć! Gaja Ziemia-Matka trwa dzięki utrzymu-

jącej się zdolności do kontrolowania składu atmosfery.

I tu nasuwa się analogia do powinności wobec naszego

lożowego organizmu. Musimy być szczególnie wyczulone

na naszą „atmosferę” i nieustannie ją kontrolować, aby

nie zabrakło w niej składników niezbędnych do życia, do

trwania i rozwoju.

Gaja-Matka Ziemia działa zawsze na rzecz idei nad-

rzędnej – dobra całości, którą jest trwanie życia. Mam

nieodparte poczucie, że życie biologiczne i społeczne

w swoich podstawowych prawach opiera się na zasadni-

czo podobnych matrycach, które różnią się w stosunku

do różnych „organizmów” jedynie stopniem złożoności.

Gaja Aeterna – Loża Matka to mikrokosmos, malutka

cząstka makrokosmosu, jakim jest Gaja- Matka Ziemia.

W loży jak w miniaturze przejawiają się prawa rządzące

makrokosmosem według hermetycznej zasady „co na

górze, to na dole”. Wolnomularze pracują dla Dobra

Ludzkości. Ale aby ta praca przyniosła praktyczne efekty,

zaczynamy prace od nas samych. W swoich decyzjach

i postępowaniu powinniśmy kierować się przede wszyst-

kim interesem i dobrem loży jako całości.

Myślę, że jako wolnomularki Gai Aeterny mamy

obowiązek rozwijać naszą reeksję nad naszym stosun-

kiem i powinnościami wobec Gai Aeterny – naszej Loży

i, patrząc dalej i wyżej, wobec Gai-Matki Ziemi. Mam

nadzieję, że ta deska stanie się skromnym wkładem i za-

początkuje rozwój naszej myśli na ten temat.

Deska wygłoszona na pracach

Sz...L... Gaja Aeterna 9 listopada 6013 r.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

30 l o ż a i s y m B o l e

starożytnym Rzymie popularne było powie-

dzenie Ubi tu Gaius, ego Gaia (gdzie ty jesteś

Gajusem, tam ja jestem Gają), przytaczane

przez Plutarcha (Moralia). Miała je wypowiadać rzymska

panna młoda, wchodząc do nowego domu. Sens tych słów

oznacza: Gdzie ty jesteś panem i władcą, tam ja panią

i władczynią (W. Kopaliński).

W mitologii greckiej Gaja oznacza Ziemię, pierwotny

żywioł wyłaniający się z Chaosu, czyli nieuporządkowanej

pramaterii, bezkresnej otchłani, dający początek kosmo-

sowi. Wielką rolę przypisuje Gai poeta grecki Hezjod

(VIII/VII w. p.n.e.), który w eposie kosmogenicznym

eogonia opowiada o powstaniu bogów, świata i ludzi.

Gaja narodziła się na samym początku, nie wiadomo

skąd i z jakiej przyczyny, a dopiero później wyłoniło się

z niej Niebo – Uranos oraz Morze – Pontos. Potomstwem

Gai-Ziemi połączonej z Uranosem-Niebem były bóstwa,

sześciu tytanów: Okeanos, Koios, Krios, Hyperion, Japet

i Kronos oraz sześć tytanid: Teja, Rea, Temis, Mnemosyne,

Fojbe i Tethys.

Gaja, Ziemia-Matka stała się uosobieniem płodności

i macierzyństwa. Uznawana była za matkę wszechrze-

czy i matkę bogów. Jej kult jako żywicielki wszystkich

i wszystkiego, czasem jako szczególnej opiekunki dzieci

– rozpowszechniony był w starożytnej Grecji, zwłaszcza

w Dodonie, Atenach i Sparcie. Gaja pojmowana była

jednak przede wszystkim jako pierwiastek kosmogeniczny

łączony z najbardziej pierwotnym jej elementem – Ziemią.

Rzymskim odpowiednikiem Gai jest Terra Mater albo

Tellus, będąca personikacją Ziemi-karmicielki.

Mitologiczna Gigantomachia – słynna walka bogów

z gigantami zbuntowanymi za namową Gai przeciw władzy

Zeusa – stała się ulubionym motywem sztuki starożytnej

dekoracji frontonów świątyń. Wizerunek Gai jako uczest-

niczki Gigantomachii przedstawiony został na fryzie ołtarza

Zeusa w Pergamonie (II w. p.n.e.).

Symbolika Gai - Matki Ziemi przenika stopniowo z mito-

logii do lozoi. Całkiem współczesnym jej wyrazem jest

głośna hipoteza Gai sformułowana przez Jamesa Lovelocka

w roku 1979: Gaja. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi.

Wywołała ona gorące spory i kontrowersje w świecie nauki

oraz odegrała inspirującą rolę w kulturze. W ogromnym

uproszczeniu jej zasadnicza teza sprowadza się do poglądu,

że Gaja jest gigantycznym superorganizmem, składającym

się z wszystkich żyjących istot na planecie Ziemia, które

są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie od siebie zależne

oraz pozostają w nierozerwalnym związku ze środowiskiem

abiotycznym oddziałującym także na pozostałe składniki.

Istotą hipotezy Gai jest stwierdzenie Lovelocka, że życie nie

tylko wywiera decydujący wpływ na warunki środowiska,

ale, co najważniejsze i szokujące, że „życie reguluje warunki

środowiska”. Innymi słowy, w najbardziej radykalnym

sformułowaniu zwolenników hipotezy Gai – wszystkie

organizmy działają jak jedna istota, mająca na celu utrzy-

mywanie samej siebie, a zachowanie stabilnej równowagi

biosfery możliwe jest dzięki celowemu działaniu jej części

składowych. Chociaż koncepcja Gai nie da się pogodzić ze

współczesną wiedzą naukową, a zwłaszcza z ustaleniami

biologii ewolucyjnej, to stała się inspiracją nowych kie-

runków badań nad funkcjonowaniem geosystemu Ziemi.

Przyczyniła się także do uświadomienia współzależności

ekosystemów naszej planety i jest ważnym impulsem

dla rozwoju ruchów ekologicznych. Nie przypadkiem

działające na tym polu stowarzyszenia noszą imię Gai

(np. Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne, Klub Gaja,

Federacja Zielonych Gaja).

Swoistą wymowę ma fakt, że nazwę „Gaia” nadano sondzie

kosmicznej, której start zaplanowano na 2012 rok z misją

monitorowania planetoid zagrażających Ziemi.

Krzysztof Jakubowski,

26 września 2010 r.

Jest to szkic niedokończonej deski,

która miała zostać wygłoszona

podczas prac lożowych w loży Gaja

Aeterna. Niestety, przeszkodziła

temu przedwczesna śmierć naszego

nieodżałowanego brata Krzysztofa.

gaia, gaie, gegaea











GAIA

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

n a s z e k o r z e n i e

iezależnie od zwyczajów czy

obrzędowości, masoneria

posługuje się się mitem,

styka z wiarą i legendą, tworzy fakty

historyczne. Wiele biblijnych postaci

i wydarzeń zostało zaabsorbowanych

przez Sztukę Królewską, dając po-

czątek masońskiej legendzie. W ten

sposób Hiram czy Salomon zyskali

nową pozabiblijną i legendarno-mi-

tyczną tożsamość, a dzięki rytuałowi

wolnomularskiemu także specycz-

WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSCY

BUDOWNICZOWIE

NASI ZAPOMNIANI PATRONI

d r P a W e ł m a t W i e j c z u k























P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

32 n a s z e k o r z e n i e

ną „wieczną obecność”, realizowaną

poprzez obrzędowe zgromadzenia

społeczności sióstr i braci. Tradycja

judeochrześcijańska stanowi punkt

wyjścia i fundament wolnomularskiej

legendy. Bez wątpienia każdy adept,

sympatyk, a niejednokrotnie i wróg

Sztuki Królewskiej wskaże świętych

Janów: Chrzciciela i Ewangelistę

jako patronów lóż błękitnych, czyli

świętojańskich. Nieco bardziej wyro-

bieni lub praktykujący wyższe stop-

nie wtajemniczenia (ze szczególnym

uwzględnieniem Rytu Szkockiego

Oczyszczonego) wspomną apostoła

Andrzeja – patrona Szkocji, symbo-

licznej ojczyzny masonów.

ało kto zdaje sobie obecnie

sprawę, że tradycja osiem-

nastowiecznej masonerii czerpała

obcie również z hagiograi chrześ-

cijańskiej. Rzymskokatolicka trady-

cja kościelna przypisuje patronaty

świętych poszczególnym profesjom,

gildiom, stowarzyszeniom, grupom

społecznym i zawodowym. W długim

orszaku świętych nie mogło zabrak-

nąć patronów masonerii: kamienia-

rzy, murarzy, rzeźbiarzy. 8 listopada

przypadało liturgiczne wspomnienie

Czterech Świętych Ukoronowanych

(łac. Quauor Sancti Coronati). Za-

równo antyczne, jak i średniowieczne

żywoty świętych zgodnie przekazują,

że w Sirmium (obecnie Sremska Mi-

trovica nad Sawą w Serbii), które było

stolicą rzymskiej prowincji Dolnej

Panonii, na rozkaz Dioklecjana (zm.

313 lub 316) zaczęto wznoszenie ce-

sarskiego kompleksu pałacowo-świą-

tynnego. Przy budowie zatrudnieni

byli chrześcijańscy mistrzowie mu-

rarscy: Nikostrat, Klaudiusz, Kastor

i Symforian (zwany czasem Sempro-

nianem). Według pochodzącego z IV

wieku przekazu współpracownikiem

czterech mistrzów był nawrócony

przez nich pomocnik kamieniarski

(uczeń lub czeladnik) imieniem Sym-

plicjusz. W latach 300-305 doszło do

prześladowania chrześcijan, którego

oarą padli wspomniani rzemieślnicy.

Mieli oni zostać straceni, gdyż od-

mówili cesarzowi wykonania rzeźby

pogańskiego bóstwa. Inna tradycja

hagiograczna powiada, że ponieśli

śmierć, gdyż nie chcieli spalić ka-

dzidła przed cesarskim posągiem.

Z rozkazu Dioklecjana mistrzowie

zostali utopieni w Dunaju. Bardziej

rozbudowane podania mówią, że

przed wrzuceniem do wody świę-

ci zostali zamknięci w ołowianych

trumnach. Wraz z nimi zginął ich

towarzysz i współpracownik Sympli-

cjusz. Ciała męczenników wyłowili

i pochowali miejscowi chrześcijanie,

a w czasie wielkich migracji i naporu

barbarzyńców na granice Imperium

Romanum szczątki świętych prze-

niesiono do Rzymu i pogrzebano

na starochrześcijańskim cmentarzu

świętych Marcelina i Piotra przy via

Lavicana. Od VI wieku kult Czterech

Świętych Ukoronowanych sprawo-

wany był w bazylice na Monte Celio,

dokąd przeniesiono relikwie. Koś-

ciół ten znajduje się między bazyliką

św. Jana na Lateranie a rzymskim

Koloseum. Jest on także tytularną

świątynią kardynałów prezbiterów

Kościoła Rzymskiego. Pierwszym no-

towanym kardynałem „proboszczem”

tej bazyliki był Fortunat (595 r.).

Obecnym kardynałem prezbiterem

Czterech Świętych Ukoronowanych

jest od 1991 roku emerytowany me-

tropolita i arcybiskup Los Angeles

Roger M. Mahony.

czesnośredniowieczny kult re-

likwii świętych murarzy, kamie-

niarzy i męczenników miał w zasadzie

charakter lokalny i ograniczony niemal

wyłącznie do obszaru Wiecznego Mia-

sta. Wyjątek od tej reguły stanowił

kościół w Canterbury. Beda Czcigodny

(zm. 735) poświadcza, że już w VII

wieku ta najważniejsza angielska sto-

lica biskupia pełniła funkcję sanktua-

rium męczenników. Zagładę bazyliki

na Monte Celio przyniósł rok 1084.

Spustoszyli ją Normanowie, którzy

przybyli do Rzymu z odsieczą Grze-

gorzowi VII (1073-1085), pobitemu

i oblężonemu w Zamku św. Anioła

przez wojska cesarza Henryka IV (zm.

1106). Świątynia odrestaurowana

częściowo w latach 1111-1116 przez

papieża Paschalisa II (1099-1118) nie

odzyskała dawnej świetności. Jeszcze

w XIV wieku bazylika była w tak złym

stanie, że nie nadawała się do prowa-

dzenia regularnego duszpasterstwa

i tylko incydentalnie odprawiano tam

nabożeństwa. Jej odbudowę podję-

to ponownie za pontykatu papieża

Marcina V (1417-1431). Większe

środki na dekorację bazyliki pozy-

skano w XVI wieku dzięki mecena-



W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

n a s z e k o r z e n i e

towi rzymskiej matrony

znanej jako Tuabona.

W 1570 roku Rafaello del

Colle (zm. 1566) ozdo-

bił tamtejszą kaplicę św.

Sylwestra freskami przed-

stawiającymi męczeństwo

Czterech Świętych Uko-

ronowanych. Na począt-

ku XVII wieku kardynał

Giovanni Millino (zm.

1629) okazał się jednym

z najważniejszych mece-

nasów świątyni i gorącym

orędownikiem przywró-

cenia rzymskiego kultu

Czterech Świętych Uko-

ronowanych. Z jego ini-

cjatywy odnaleziono

relikwie męczenników,

a 11 października 1624 r.

dokonano ich uroczyste-

go przeniesienia i ponow-

nego pochówku. Rok po

śmierci kardynała Millino

włoski artysta Giovanni da

San Giovanni (zm. 1636)

udekorował prezbiterium

bazyliki freskiem ukazu-

jącym niebiański tryumf

czterech męczenników.

ocząwszy od XIV

wieku, kult świętych

patronów murarzy, kamie-

niarzy i rzeźbiarzy rozpo-

wszechnił się stopniowo

w północnej Italii, Niem-

czech i Anglii. W epoce

nowożytnej kaplica św.Syl-

westra na Monte Celio stała

się miejscem zgromadzeń

i świątecznego kultu rzymskich mu-

rarzy, rzeźbiarzy i kamieniarzy, którzy

utworzyli przy niej bractwo cechowe

pod wezwaniem Czterech Świętych

Ukoronowanych. Cech rzymskich

wolnomularzy operatywnych obda-

rował licznymi przywilejami papież

Grzegorz XV (1621-1623).

ednym z najpiękniejszych dzieł

sztuki poświęconych Czterem

Świętym Ukoronowanym jest re-

nesansowa rzeźba Nanni di Banco

(zm. 1421) umieszczona na ze-

wnętrznej ścianie kościoła świętego

Michała we Florencji. Dzieło zostało

ukończone około 1415 roku, a jego

wykonanie snansowali orenccy wol-

nomularze operatywni. W niszy na

tle obramowania architektonicznego

artysta ukazał cztery pełnopostaciowe

rzeźby mężczyzn w udrapowanych

szatach wyobrażających rzymskie togi.

Postaci świętych zwrócone są do siebie

i zdają się prowadzić uczoną dyspu-

tę. Zdecydowanie najciekawszym,

bo nasyconym kamieniarską

i wolnomularską symboliką,

elementem dzieła jest jego

predella, w której di Banco

ukazał mistrzów masońskich

przy pracy. Wolnomularski

kod symboliczny predelli jest

aż nazbyt wymowny. Wolno-

mularze znajdują się w war-

sztacie (w loży), a każdy z nich

zajęty jest swoją pracą. Relief

ten jest wspaniałym dokumen-

tem z epoki, dzięki któremu

artysta rzeźbiarz ukazał świę-

tych patronów tak, jakby por-

tretował siebie w otoczeniu

innych rzemieślników. Postaci

świętych odziane są w ochron-

ne fartuchy, a na ich głowach

znajdują się małe czapeczki,

fasonem przypominające na-

krycia głowy współczesnych

masonów spekulatywnych.

Doskonale widoczne są na-

rzędzia pracy wkomponowane

w scenerię warsztatu. Wyraź-

nie widać, że ich kształt przez

wieki nie uległ zmianie. Mimo

że jest to wizualizacja piętna-

stowieczna, narzędzia te dają

się rozpoznać współczesnym

masonom już na pierwszy rzut

oka. W predelli widnieją: li-

niał, kielnia, cyrkiel, poziomi-

ca, cyrkiel, dłuto (w postaci

małego kilofa), młotek i wę-

gielnica. Z narzędziami współ-

grają również inne elementy

kompozycyjne, jak meble

(taboret, fotel czcigodnego,

który kreśli coś na desce lub

kamieniu, „koziołki”), a także

surowce: obrobione kamienie ułożone

na kształt muru, rzeźbione kręcone

kolumny, które jeden z mistrzów ob-

rabia przy pomocy świdra (jedynego

„niemasońskiego” narzędzia) oraz

kamienna rzeźba dziecka.

enesansowe przedstawienie Czte-

rech Świętych Ukoronowanych

dłuta Nanni di Banco zawiera ciekawy

kod ikonogracznych i symbolicznych

znaczeń. Święci w togach to apoteoza

antyku oraz armacja mistrzostwa





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

34 n a s z e k o r z e n i e

w jego konceptualno-spekulatywnym

wymiarze. Hieratyczne przedstawienie

sceny dialogu mistrzów architektów

wyraźnie kontrastuje z dynamiczną

kompozycją predelli. Majestatycz-

ny charakter przedstawienia czte-

rech świętych w sposób szczególny

podkreśla niebiański aspekt triumfu

męczenników, których cnoty: wia-

ra i męstwo pozwoliły zwyciężyć

strach przed cierpieniem i lęk przed

śmiercią. Antykizujące wyobrażenie

odnosi widza wprost do wieczności.

Kościelna perspektywa świętych ob-

cowania harmonijnie koresponduje

z humanistyczną wizją triumfu czło-

wieczeństwa. Rzeźbiarz dał wyraz wie-

rze, że cnota, moc i geniusz ludzkiego

rozumu oraz nieograniczoność idei są

niezmienne, gdyż należą do Boskiego,

idealnego porządku i wykraczają poza

ziemską egzystencję, zniszczalność

czy doczesność. Nie ulega wątpliwo-

ści, że mniej okazała predella stanowi

jedno z najpiękniejszych dzieł sztu-

ki głoszących pochwałę pracy jako

twórczego wysiłku wspartego przez

talent i intelekt. Mistrzowie ukazani

zostali w dynamicznych pozach, które

składają się na harmonijną społecz-

ność genialnych umysłów umiejęt-

nie kierujących pracą ludzkich rąk.

Mimo że każdy z mistrzów pracuje

nad odrębnym fragmentem budow-

li, efektem pracy rzemieślników jest

pewna nieukończona jeszcze całość,

odznaczająca się pięknem, proporcją,

maestrią wykonania.

lorenckie przedstawienie Czte-

rech Świętych Ukoronowanych

jest ciekawą pamiątką przeszłości.

Nie tylko przypomina świętych mę-

czenników, ale również jest swo-

istym dokumentem z epoki, uka-

zującym trud piętnastowiecznych

mistrzów. Jednocześnie poprzez

rozpoznawalne symbole narzędzi

i materiałów łączy wolnomularzy

operatywnych z ich spadkobiercami

pracującymi przy użyciu symbo-

licznej kielni. Dawno zapomniani

patroni masonerii ożywają na nowo

jako nasi Bracia, wskazując, że wol-

nomularska narracja od wieków po-

sługuje się historią, mitem, legendą

i wiarą. Dziś wczesnochrześcijańscy

budowniczowie jawią się na nowo

sympatykom i adeptom Sztuki Kró-

lewskiej jako wyraz równoległych

i komplementarnych tradycji ma-

sońskich i kościelnych. #







W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

n a s i W i e l c y

essing stanowi chlubę niemieckiego wolnomu-

larstwa. Lecz przyznajmy od razu: nie jest i nie

był tą chlubą ze względu na swoją formalną do

niego przynależność. W tym zakresie najsław-

niejszy niemiecki mason nie miał się czym

pochwalić. To prawda, że 14 paździer-

nika 1771 r. wstąpił do jednej z lóż

– Pod Trzema Różami (Zu den

drei Rosen) w Hamburgu. Lecz

został przyjęty w toku niety-

powej ceremonii i w nietypo-

wym miejscu – w mieszkaniu

mistrza loży von Rosenberga

i, co szczególnie niezgodne

z normą, nadano mu od razu

wszystkie trzy stopnie. Prawda

też, że pozostał mistrzem aż do

roku 1780, ale, o ile wiadomo,

ani w tej, ani w żadnej innej loży

nigdy się już nie pojawił. Wyjaśnie-

nie jest chyba dość proste: nie cenił

wolnomularstwa takim, jakim było ono

w Niemczech ówczesnych. Bardzo wysoko

cenił natomiast samą ideę wolnomularstwa. Jej

doprecyzowaniu i udoskonalaniu poświęcił zbiorek

dialogów na wolnomularskie tematy. Od imion uczestni-

ków opatrzył go tytułem Ernst i Falk. W roku 1778 wydał

pierwsze trzy rozmowy, w 1780 ukazały się dwie dalsze

– czwarta i piąta.

wa pytania, które tutaj temu zbiorkowi zostają po-

stawione, odpowiadają jego głównej treści. Można je

sformułować na kilka sposobów, najlepiej chyba – w stylu

Lessinga – tak oto: czym wolnomularstwo nie jest i co nie

stanowi jego istoty, oraz – po drugie – czym prawdziwe

wolnomularstwo w swej istocie jest lub być powinno.

Rozmowę, w której dla potrzeb dramaturgii ta zasadnicza

treść jest nieco zawoalowana, prowadzą ze sobą tytułowi

bohaterowie dziełka, postacie, jak łatwo zgadnąć, kcyjne.

Prowadzą ją w atmosferze głośnego dociekliwe-

go myślenia, które przypomina wymianę

myśli w niektórych dialogach Platona.

Rozmawiając i milcząc na przemian,

wędrują po malowniczej wiosen-

nie ukwieconej okolicy w pobliżu

uzdrowiska Bad Pyrmont, gdzie –

przybywszy dla kuracji – zawarli

przyjaźń. Falk jest wolnomula-

rzem, Ernst młodszy od niego,

a sprawami wolnomularstwa

ogromnie zaciekawiony, pragnie

zdobyć o tej instytucji wiedzę

najistotniejszą. I to jest także

Platońskie – by tak rzec, tło ich

intelektualno-moralnej przyjaźni.

To znaczy, żądza etycznie ważnych

informacji właściwa młodszemu i po-

trzeba optymalnego jej zaspokojenia

odczuwana przez starszego.

uż w pierwszym dialogu padają pytania zasadnicze.

Przede wszystkim: co to znaczy, że ktoś jest wolno-

mularzem? Odpowiedź jest prosta, lecz nie-wolnomularza

zaskakuje tym, że została sformułowana jako przypuszcze-

nie. Falk, mówiąc o sobie, tylko domniemywa, że jest maso-

nem, a chodzi mu wyraźnie o to, iż trudno mieć całkowitą

pewność zasługiwania na to miano. Przychodzą tu na myśl

podobne pytanie i podobna odpowiedź w dzisiejszych

katechizmach wolnomularskich. Lecz wracając do Lessin-

gowego tekstu: swojej nadziei, że denicji wolnomularza

mimo to odpowiada, Falk nie chce opierać na fakcie, iż

jest członkiem loży, chociaż jest to loża regularna. Opiera

GOHOLD EPHIM LESSING

BUDZICIEL LUDZKOŚCI

s t a n i s ł a W m a t u l a

















36 n a s i W i e l c y

p i s m o p r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

tę nadzieję przede wszystkim, jeśli nie wyłącznie, na swej

świadomości spraw zasadniczych. Na tym, iż wie: czym jest

i z jakich względów wolnomularstwo, kiedy i pod jakimi

warunkami dawniej istniało, a także, co wolnomularstwu

sprzyja, a co stoi na przeszkodzie.

Nie każdy, niestety – kontynuuje Falk – potra dostrze-

gać te rzeczy i również w lożach mamy wielu ludzi, którzy

tego nie potraą. A przecież jest to sprawa całkiem łatwa

do zrozumienia, ponieważ masoneria istniała zawsze i nie

jest instytucją przypadkową, lecz absolutnie konieczną

i niezbędną. Poza tym, znajduje ona fundament w istocie

człowieka i w społeczności obywateli. Z tych to powodów

rzeczoną kwestię można zrozumieć tak samo dobrze na

drodze własnego namysłu, jak dzięki cudzemu wpro-

wadzeniu. Lecz trzeba tu mieć na uwadze, że całe owo

zakorzenienie w życiu i społeczeństwie dokonuje się za

sprawą dobrych czynów masonerii, w których młodsi

naśladują starszych. Jednakże również tutaj powstaje

nieporozumienie, a to z tego powodu, iż czyny te bywają

mylone z tymi wolnomularskimi czynami, które – choć

szlachetne – nie stanowią istoty sprawy.

ie chodzi tu na przykład o to – podkreśla Falk – że

wolnomularze zwykli udzielać sobie wzajemnej pomo-

cy, i to niekiedy bardzo cennej. Albowiem pospolite bandy

i kliki, niedbające o dobro wspólne, potraą to także. Nie

chodzi tu również o dobroczynność – nie przez nią wol-

nomularze są niezbędni. To prawda, że czynią na tym polu

sporo rzeczy godnych pochwały. Na przykład wtedy, kiedy

organizują domy dla podrzutków, schroniska dla biednych

dziewcząt, by podrzutków było mniej, czy lekcje rysunków

dla ubogich chłopców. I oczywiście – także w takich wielkich

przedsięwzięciach, jak powołanie do życia oalmologicznego

Instytutu Basedowa w Berlinie. Wszystko to jednak wolno-

mularze czynią jako ludzie. Z racji swego człowieczeństwa

i co – dodajmy – inni ludzie także potraą czynić.

Prawdziwe dobre czyny masonerii, te dla niej swoiste,

są pod kilkoma względami niezwykłe. Między innymi

dlatego że, choćby były spełniane lokalnie, obejmują cały

świat. A także z tej racji, że stanowią podstawę wszelkich

zmian na lepsze nie tylko teraz i w przyszłości, lecz również

w przeszłości, z czego wniosek, iż… wolnomularstwo

istniało zawsze. Lecz prawdziwą zagadką dla młodszego

rozmówcy i dla czytelnika książeczki staje się wypowie-

dziane już u końca pierwszego dialogu twierdzenie Falka,

które zakrawa na żart, lecz nim nie jest. Twierdzenie,

iż swoiste dla masonerii dobre uczynki polegają nie na

czym innym, jak na tym, że dzięki nim większa część tego,

co nazywamy dobrymi uczynkami, staje się zbędna. Na

przykład – dodałbym – istnienie odpowiednich emerytur

czyni zbędną jałmużnę dla starców.

ruga i trzecia rozmowa przygotowują do rozwiązania

tej kwestii. Odnoszą ją do głównych problemów

praktycznych, jakie stwarza współżycie obywateli w spo-

łeczeństwach zorganizowanych jako państwa. Nie chodzi

tu o problemy wynikające z tyranii lub ze złych rozwiązań

prawnych, choć i te zostały wspomniane. Uwagę rozma-

wiających skupiają niedające się wyeliminować konikty

interesów między ludźmi, lecz przede wszystkim związane

z nimi podziały – religijne, narodowościowe i majątkowo

-stanowe. One to są głównym negatywnym skutkiem

łączenia się ludzi w państwa, skutkiem koniecznym, lecz

dającym się ograniczać. I tu właśnie znajdują wolnomularze

swą właściwą rolę. Lecz w jak wielkim zakresie mają się

tu angażować, nie dowiadujemy się od razu. Początkowo

wiadomo tylko tyle, że nie podzielają stanowych, religijnych

czy narodowych przesądów, a twierdzenie to zostało roz-

winięte z wyraźnym upodobaniem i naciskiem. Czytelnik

zadaje sobie zaraz pytanie, czy nie mamy tu do czynienia

z czymś w rodzaju dzisiejszej poprawności politycznej,

która zadowoli się samym demonstrowaniem szacunku

wobec wszystkich ludzi, także wobec najbiedniejszych.

Lecz byłoby to przypuszczenie krzywdzące – na wątku

odrzucania przesądów Ernst i Falk nie poprzestają.

bydwaj ubolewają żywo nad tym, że nie sposób

urządzić społeczeństwa o wyrównanym poziomie

zamożności. Są też zgodnie przekonani, iż nie skądinąd,

jak ze zbyt wielkich różnic materialnych i stanowych

wynika najwięcej ludzkich nieszczęść. Kiedy więc pod

koniec drugiej rozmowy pojawia się wątek minimalizacji

podziałów sprawiających, że człowiek staje się człowiekowi

obcy, dwie sprawy są już wyklarowane. Po pierwsze, że

prawdziwi wolnomularze nie tylko tych podziałów w ich

szkodliwym rozmiarze nie akceptują, ale też, że – nie po-

przestając na tym – działają w kierunku ich zmniejszania.

Po drugie, że wśród tych różnic są brane pod uwagę także

różnice majątkowe.

Jako rzecz niemal oczywista pojawia się przypomnienie,

iż chodzi tu o działalność w społeczeństwie, którego prawa

i aparat państwowy są nastawione na służenie mieszkańcom

kraju. Rozmawiający nie mają wątpliwości co do tego,

że wbrew pewnym, raczej tyrańskim niż obywatelskim

koncepcjom, nie istnieje pomyślność państwa różna od

szczęścia poszczególnych obywateli. Dla roli wolnomular-

stwa jest to o tyle ważne, że nie polega ona na naprawianiu

państwa źle zorganizowanego, czym winien się zajmować

ogół obywateli, lecz na usuwaniu mankamentów występu-

jących w każdym państwie, o najlepszych nawet prawach.

W tym duchu przyjaciele zgadzają się na diagnozę, wedle

której swoistość masonerii polega na tym, iż tworzą ją

ludzie – tu cytat – „którzy dobrowolnie wzięli na siebie

przeciwdziałanie nieuniknionym mankamentom państwa”.

ojawiają się jeszcze raz pytania: jak, kiedy i gdzie wol-

nomularze mają to swoje przeciwdziałanie realizować.

Zdaniem starszego z przyjaciół winni to czynić – i czynią

tak od czasów niepamiętnych – raczej z dystansu i w spo-

sób pośredni. Postępują tu na podobieństwo ogrodników,

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

n a s i W i e l c y

stwarzających pielęgnowanym roślinom odpowiednie

warunki, dbają na całym świecie o rozwój niezbędnych

uwrażliwień. Uwrażliwień – trzeba chyba dodać – politycz-

nych, etycznych, poznawczych. Ze względu na naturalną

powolność takich pośrednich działań mogą minąć setki lat,

zanim da się powiedzieć, że tej lub innej sprawy dokonali.

W tym miejscu młodszy dyskutant, Ernst pojmuje, co

znaczy druga część zagadki o owych czynach, dzięki którym

dobre uczynki stają się niepotrzebne: że wiele działań bez-

pośrednich i widocznych zastępują czyny przygotowawcze

i niewidoczne, a więc nie będące czynami w zwykłym znacze-

niu tego słowa. Jednakże czytelnik, a przynajmniej czytelnik

mniej domyślny, nie ma pewności, czy odgadł prawidłowo

część pierwszą. Czy mianowicie dobrze rozumie sposób,

w jaki wolnomularze przyczyniają się do tego, by tradycyjne

dobre uczynki przestały być potrzebne. Konkretnie, czy

jest tak, jak sądzi – że zapotrzebowanie społeczne na takie

uczynki spada w miarę zasypywania podziałów religijnych,

narodowych, stanowych i majątkowych. Kontekst wskazuje,

iż tego właśnie trzeba się było domyślić. Czy Lessing miał

tu również na myśli pewne konkretne przedsięwzięcia pań-

stwa zmierzające do zmniejszania rzeczonych podziałów,

jego tekst nie mówi. Nie ma w nim na przykład wzmianki

o tym, by zwyczajowym zabezpieczeniom materialnym

byłych urzędników państwowych nadać formę regulacji

prawnych, jakie w Niemczech wprowadzono później za

sprawą Bismarcka.

ecz to tylko antycypująca asocjacja – od owych regulacji

dzieli nas jeszcze okres co najmniej dwóch pokoleń. Tak

czy inaczej, proponowane przez Lessinga rozumienie ma-

sonerii jest dość proste. Stanowią ją od pradawnych czasów

elity etyczno-intelektualne. Elity, które w aspekcie etycznym

wyróżniały się zawsze szczególnym uwrażliwieniem na los

osób słabych, ubogich lub tak czy inaczej zmarginalizowanych

społecznie, a zarazem – swoją szczególną wrażliwością na

dobro wspólne. Swemu zaangażowaniu w te sprawy dawały

i dają wyraz w sposób szczególny: jak już zaznaczono, głów-

nie – przez uwrażliwianie współobywateli na mankamenty

społeczeństwa i państwa. W aspekcie intelektualnym lub

poznawczym wykazywały i wykazują – odpowiednio do tych

postaw etycznych – szczególne zainteresowanie zjawiskami

i prawidłowościami społecznymi. Nic więc dziwnego, że

Ernst i Falk zdradzają spore oczytanie w literaturze, którą

można by nazwać politologiczną.

ypada tu wspomnieć jeszcze jedną ważną myśl

Lessinga, dotyczącą tego, co można by nazwać

klarowaniem się wolnomularskiej samoświadomości: jego

zdaniem owe odwieczne etyczno-moralne elity tworzące

masonerię, przez niemal całe swoje dzieje nie były jeszcze

w pełni samoświadome; stają się takimi dopiero w now-

szych czasach, odkąd – z ogromnym opóźnieniem – zaczęły

pracować nad nazywaniem siebie i swoich zadań.

auważmy na zakończenie pewien paradoks albo ra-

czej paradoks pozorny. Tworzy go organiczne, by

tak rzec, połączenie społecznego radykalizmu z trzeźwą

oceną istniejących szans na pozytywne zmiany: wielki

budziciel ludzkości był jak najdalszy od wszelkich łatwych

nadziei. Nie wierzył w doskonałą równość ludzi ani na nią

nie stawiał. Nie stawiał także na zanik koniktów między

ludźmi i ludzkimi zbiorowościami. Zmniejszanie różnic

i podziałów traktował jako zbiorową pracę, która przynosi

efekt, lecz ze swej natury ma charakter permanentny.

tyle uwag o myślach Lessinga, które zawierają trzy

pierwsze rozmowy Ernsta i Falka, wydane w 1778 roku.

Dwie ostatnie, opublikowane dwa lata później, nie zmieniają

przedstawionego obrazu w zasadniczy sposób. Pomijam

tu nasuwające się uwagi o wielkiej popularności, jaką

na Zachodzie, ale też w Polsce, cieszył się do względnie

niedawna światopogląd podobny do tego, który wyznawał

Lessing. Szerokość tego oświeceniowego dziedzictwa była

ogromna. Sprawiała między innymi, że, jak to ukazuje nasz

brat Wojciech Giełżyński na przykładzie Edwarda Abra-

mowskiego, często niełatwo jest powiedzieć na podstawie

poglądów i społecznych działań danej osoby, czy należała

ona do masonerii. Przypomina się opinia Lessinga, że za

masona można uznać każdego, kto myśli po masońsku,

choćby do żadnej loży nie należał.

Stanisław Matuła

Deska wygłoszona w Sz... L... Kultura na Wsch...

Warszawy. Tekst powyższy naszkicowałem na podstawie

niedokończonego przekładu dialogów, nad którym pracuje

Jerzy Drewnowski. Wykorzystałem także ustne wypowie-

dzi Wolfganga Kelscha, niedawno zmarłego wolnomularza

z Wolfenbüel, jak również jego wstęp do Ernsta i Falka.

Oparłem się poza tym na publikacjach Jerzego Drewnow-

skiego poświęconych idei humanitaryzmu, Lessingowi oraz

Fichtemu i Fichteańskiej Filozoi wolnomularstwa.



Natan Mędrzec

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

38 l u d z i e i c z a s y

organizowany formalnie ruch

wolnomyślicielski pojawia się

na przełomie lat pięćdziesią-

tych i sześćdziesiątych wieku XIX (po-

wszechnie wymienia się holenderską

„Jutrzenkę” z 1857 r., jednakże dotyczy

to jedynie Europy kontynentalnej).

Znacznie wcześniej rozwijały się brytyj-

skie stowarzyszenia wolnomyślicielskie

– „zetetyczne”, jak się określały, istota

nazwy sprowadza się do rozstrząsań

prowadzonych w warunkach pełnej

swobody, rozważań spoza dogmatów

i nacisków.

Pierwsze stowarzyszenie tego typu

zrodziło się w siedem miesięcy po

śmierci Napoleona, a w rok po uro-

dzeniu się Engelsa. Na początku grud-

nia 1821 r. w stolicy Szkocji powstało

Zetetyczne Stowarzyszenie Edynbur-

skich Wolnomyślicieli, które już 12

grudnia wysłało list z podpisem Jamesa

Aiecka (zapewne sekretarza) do Ri-

charda Carlile’a, wybitnego edytora

periodyków oraz książek o charakterze

wolnomyślicielskim, który w latach

1819-1825 osadzony był w więzieniu

w Corchester i stamtąd prowadził bar-

dzo ożywioną działalność inspirator-

ską, propagandową oraz wydawniczą.

Można sądzić, że list ten jest pierwszym

dokumentem publicznym – bo bez-

zwłocznie, 18 stycznia 1822 r. ogłoszo-

nym przez Carlile’a w zredagowanym

z celi więziennej piśmie „Republican”

– pierwszego stowarzyszenia wolno-

myślicielskiego; pierwszego w ogóle

i z założeń, i z nazwy.

latach dwudziestych XIX wieku

za Kanałem La Manche podob-

nych stowarzyszeń powstało wiele,

choć ich działalność była z reguły

krótkotrwała. Rodziły się też nowe

stowarzyszenia o charakterze wol-

nomyślicielskim, które nie ujawniały

tego w swych nazwach (np. Zrzeszenie

Wszystkich Klas Wszystkich Naro-

dów czy Unia Anty-Prześladowcza).

Tak więc istniał nieprzerwany łań-

cuch związków wolnomyślicielskich.

W 1866 r. założono Krajowe Stowa-

rzyszenie Świeckie istniejące po dziś

dzień, z krótką przerwą w latach 1872-





olnomyślicielstwo jako ruch lozoczny i społeczny zrodziło się w okresie

Oświecenia. Sam termin „wolnomyśliciele” wiąże się – choć nie tylko – z nazwiskiem

angielskiego myśliciela Johna Tolanda (1670-1722). Świetny leksykon Gengelte Worte (Kurt Boeeher

i inni, Lipsk 1981), podaje, że po ukazaniu się książki J. Tolanda Christianity not Mysterious (1696) został on

nazwany „wolnomyślicielem”. W liście z 1697 roku irlandzkiego lozofa Williama Molyneux do Johna Locke’a;

w 1711 r. Toland miał określić się jako „wolnomyśliciel”. W dwa lata później wydano rozprawę Anthony’ego

Collinsa (ucznia Locke’a) A Discourse of Freethinking, która po raz pierwszy wymieniała „wolnomyślność” już

w samym tytule.

WOLNOMYŚLICIELE

I WOLNOMULARZE (2)

d r m i r o s ł a W a d o ł ę g o W s k a - W y s o c k a



























W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

l u d z i e i c z a s y

1876. Najdawniejsze pisma wolnomy-

ślicielskie to miesięcznik – ongiś ty-

godnik – „e Freethinker”, założony

w 1881 r.; ponadto kwartalnik – ongiś

miesięcznik – o dwukrotnie zmienia-

nym tytule, lecz przy zachowaniu nu-

meracyjnej ciągłości tomów — „New

Humanist”, założony w 1885 r. i od

1899 r. wydawany przez Rationalist

Press Association.

Prol ideowy tych stowarzyszeń był

bardzo złożony. Skupiały one zarówno

liberalną burżuazję, jak i plebejuszy,

do których zdążyły już dotrzeć idee

socjalistyczne. W wolnomyślicielskich

publikacjach z tego okresu pojawia-

ją się obok siebie takie nazwiska, jak

Buchner, Darwin, Comte oraz Blanqui,

Proudhon, a później Marks. Proces

wydzielania się wolnomyślicielstwa

o charakterze socjalistycznym zaczyna

się pod koniec XIX wieku.

specycznej sytuacji polskiej,

braku niepodległości, zorgani-

zowany ruch wolnomyślicielski, tak

samo jak odrodzenie lóż masońskich,

rozwiązanych przez cara na początku

lat dwudziestych XIX stulecia, mógł

zrodzić się dopiero po wybuchu

rewolucji lutowej 1905 r. w Rosji.

Na początku okresu, którym bliżej

przyjdzie się nam zajmować, zarów-

no określenie „wolnomyśliciel”, jak

i „mason” często było utożsamiane

i funkcjonowało w polskim społeczeń-

stwie bynajmniej nie w pozytywnym

kontekście. Pisał o tym w swej przed-

mowie do wydanej w 1906 r. książki,

szkicu o charakterze popularnym pt.

O masonerii i masonach wspomniany

w części pierwszej tego szkicu Adam

Niemojewski: „Ktokolwiek w Polsce

walczy o wolność sumienia, o wolność

nauki, o wolność polityczną, społeczną

i ekonomiczną, tego prędzej czy póź-

niej okrzykną za Masona (pisownia

z dużej litery oryginalna, wys.). Maso-

nem nazywają uczonego, który wykła-

da, że plemię ludzkie istnieje na ziemi

znacznie dłużej, niż to uczy ksiądz

podczas wykładu religii. Masonem

nazywają socjalistę, który dowodzi, że

stan robotniczy nie powinien z taką

uległością znosić swej niedoli, jak to

radzi ksiądz w czasie każdego niemal

kazania. Masonem nazywają ludowca,

który głosi, że chłop polski w walce

o byt ma przeciwko sobie zbratanego

księdza z panem, czemu przeczą pan

i ksiądz. Masonem nazywają każdego

bezbożnika, którego bezbożność nie-

raz tylko polega na tem, że nie chce

księdza całować w rękę, a natomiast

chce za tańsze pieniądze mieć ślub.

Masonem wreszcie nazywają każde-

go czupurniejszego ucznia, gdy nie

chce spowiednikowi wręczyć kartki,

będącej niejako policyjną kontrolą

przy konfesjonale. W ten sposób wy-

raz mason połączył się w jakąś wielką

rodzinę wolnomyślnego uczonego,

socjalistę, ludowca, bezbożnika targu-

jącego się o ślub i ucznia, opierającego

się stosowaniu sposobów policyjnych

do konfesjonału”.

Książkę, z której powyższy cytat

zaczerpnęłam, a nabyłam w jednym

z warszawskich antykwariatów w roku

2004, Niemojewski wydał własnym

sumptem, w ramach Wydawnictwa

Myśli Niepodległej. Przyjdzie nam do

tego wątku powrócić, bowiem wokół

tego właśnie wydawnictwa, założo-

nego w 1906 r. skupili się założyciele

pierwszego polskiego stowarzyszenia

wolnomyślicieli.

race przygotowawcze trwały

ponad rok. Mniej więcej dwa

miesiące przed planowanym na

8grudnia 1907 r. I zjazdem wolno-

myślicieli polskich, którego główny-

mi organizatorami byli wspomniany

wcześniej Andrzej Niemojewski, Iza

Moszczeńska i Ludwik Krzywicki, do

warszawskiego generała-gubernatora

wpłynęło pismo od księdza biskupa

kujawsko-kaliskiego Stanisława Zdzi-

towieckiego, w którym surowo oce-

niał on działalność Niemojewskiego

oraz „bandytyzm, grabież i zabójstwa”,

synonimy dogasającej wówczas rewo-

lucji. W piśmie tym, nazwanym przez

prasę postępową zwykłą denuncjacją,

nie chodziło wyłącznie o religię, wiarę

Boga, lecz także o bardzo ziemskie

sprawy.

Zarówno postępowanie polskich bi-

skupów, jak i wszystkie wydane w tym

czasie listy pasterskie znalazły całkowitą

aprobatę w encyklice Piusa X skiero-

wanej do Arcybiskupów i Biskupów

Polskich podległych berłu rosyjskiemu.

Papież wskazywał w niej, iż „jest naj-

główniejszą rzeczą, aby Polacy wyzna-

nia wiary katolickiej, które jako dziedzi-

ctwo po dziadach i pradziadach z Bożą

zachowują pomocą, nadal zawsze jak

zasługuje, szanowali i kładli ponad

wszelkie inne sprawy”. Przypomniał

też słowa swego poprzednika Leona

XII, który w 1894 r. pisał, iż „poddani

powinni dochowywać niezmiennie

wierności i uszanowania panującym,

jako Bogu wykonującemu władzę przez

człowieka, (...) święcie zachować kar-

ność państwową, trzymać się z dala od

niegodziwych knowań i wichrzeń, uni-

kać rokoszów, wszystkie siły wytężać ku

utrzymaniu pokoju i sprawiedliwości”.

Papież potępił nie tylko socjalistów i re-

wolucję socjalną, potępił także dążenia

narodowej demokracji (głoszącej nb.

gorliwie wierność Kościołowi), a także

strajk uczniów i studentów walczących

o polską szkołę. Encyklika papieska

wywołała w społeczeństwie polskim

wielkie poruszenie i to wśród nawet

najbardziej prawowiernych katolików.

róćmy do przytoczonego li-

stu biskupa Zdzitowieckie-

go. Wspomniane w nim nazwisko

Andrzeja Niemojewskiego nie było

bynajmniej obce warszawskiemu ge-

nerałowi-gubernatorowi. Podobnie

było z nazwiskiem Izy Moszczeńskiej

i Ludwika Krzywickiego. Wszyscy

oni wiedzieli już dobrze, jak wygląda

warszawska twierdza od wewnątrz.

Krzywicki z Niemojewskim zostali

aresztowani po raz pierwszy i osadzeni

w 1899 r. za działalność oświatową

i socjalistyczną. Po raz drugi aresz-

towanie nastąpiło już podczas rewo-

lucji 1905 r. Począwszy od 1904 r.

Niemojewski przy walnym udziale

Moszczeńskiej zaczął wydawać pismo

„Kuźnica”, na łamach którego głosili

hasła pełnej autonomii Królestwa Pol-

skiego i zjednoczenia lewicy w walce

o konstytucję w Rosji. Jesienią 1904r.

byli już całkowicie zaangażowani w ak-

cję agitacyjną na wiecach mających

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

40 l u d z i e i c z a s y

doprowadzić do sformułowania żądań,

jakie społeczeństwo Królestwa winno

wysunąć wobec Rosji i poprzeć je straj-

kiem. W tym też czasie Niemojewski

poddał myśl zorganizowania równole-

gle z innymi akcjami protestacyjnymi

strajku szkolnego.

rupa „Kuźnicy”, o której mówio-

no, iż jest „kancelarią wieców

polskich”, stała się już po wybuchu

strajku szkolnego pod koniec stycznia

1905 r. ważnym ośrodkiem agitacyj-

nym w środowiskach rodzicielskich.

Cała trójka przemawiała na słynnym

wiecu w Sali Muzeum i Rolnictwa,

który opowiedział się za kontynuo-

waniem strajku szkolnego. Krzywicki

wspominał po latach, jak wielki wpływ

wywierał Niemojewski na tłumy. Na

wiecu tym powiedział tylko trzy sło-

wa: „Chcemy szkoły polskiej”, po czym

wybuchnął taki entuzjazm, że z tru-

dem udało się zaprowadzić spokój,

aby uchwalić odpowiednie rezolucje.

Było to już ostatnie publiczne wystą-

pienie Niemojewskiego w Warszawie

w 1905 r. 18 lutego oberpolicmajster

warszawski baron Karol Nolken za-

proponował gubernatorowi, aby usu-

nąć go z miasta. W cztery dni później

przeprowadzono w mieszkaniu Nie-

mojewskiego rewizję i powiadomiono

o usunięciu ze stolicy. Izę Moszczeńską

aresztowano na początku marca, Lu-

dwika Krzywickiego miesiąc później.

ydalony z Warszawy Andrzej

Niemojewski przez Lublin,

Wilno (usunięto go z tych miast także

po kilku dniach) udał się do Paryża,

gdzie wziął udział w XII Kongresie

Międzynarodowej Federacji Stowa-

rzyszeń Myśli Wolnej. Razem z nim

brali udział w zjeździe Mieczysław

Wole i Ignacy Radliński. Ten ostatni

powitał uczestników zjazdu od dele-

gacji polskiej po raz pierwszy biorącej

udział w zjeździe: „w imię tych, którzy

w moim kraju wiodą obecnie boha-

terską walkę o byt i niepodległość”.

W Paryżu Niemojewski zetknął się

po raz pierwszy z emigracyjną orga-

nizacją wolnomyślicielską – Polską

Ligą Wolnej Myśli. Była to organizacja

zarówno federacyjna, jak i narodowa,

ponadpaństwowa. W lipcu 1906 r.

w Paryżu powstało jedynie pierwsze

jej ogniwo: Sekcja Paryska (sekretarz:

Iza Zielińska), wszakże nieroszcząca

sobie prawa do zwierzchności nad

innymi sekcjami, tworzonymi później.

Oto odezwa Ligi wydana w Paryżu:

Obywatele

Społeczeństwo polskie, które stoi dziś

na progu nowej ery, jedynie wówczas po-

tra rozwiązać trudne i odpowiedzialne

zadania obecnej doby, jeżeli rozpocznie

budowę nowego życia od wyzwolenia

własnej myśli, od emancypacji własnej

opinii.

Największe wysiłki, najbardziej he-

roiczne oary niesione przez walczący

o wolność lud, uwieńczą się niewielkim

plonem, skończą połowicznym zwycię-

stwem – jeżeli lepsza, postępowa część

inteligenckiego ogółu nie odezwie się na

rytm czynnej walki zgodnym rytmem

wolnomyślnej krytyki, bijącej we wszelkie-

go rodzaju dogmaty, przeżytki, zbutwiałe

tradycje i zestarzałe autorytety.

Trzeba, ażeby ogół polski, zbyt długo

tumaniony i krzywdzony przez kontu-

szowych, tonzurowanych i giełdowych

szalbierzy, którzy z powodzeniem masku-

ją interesy swej kliki płaszczem ogólnego

dobra – ażeby ten ogół pojął, że podstawą

wszelkiej wolności jest wyzwolenie myśli

z krępujących ją powijaków, że zatem,

aby rozpocząć życie godne nowożytne-

go społeczeństwa, należy przerwać tę

gnuśną śpiączkę, która przechodzi już

w niepokojący letarg i obniża nas wobec

ludów Europy.

Zadaniem Polskiej Ligi Wolnej Myśli

jest poprzedzać i uzupełniać zdobycze

demokracji drogą ścisłej krytyki, metodą

swobodnego badania i intelektualnym

szturmem do tych warowni zachowaw-

czych i klerykalnych, które dzięki specjal-

nym u nas warunkom, trwają po dziś

dzień w nienaruszonej swej mocy.

Kierując ostrze swej krytyki przede

wszystkim przeciwko dogmatom reli-

gijnym, będącym zaprzeczeniem postę-

pu w potrójnej postaci – jako sankcja

społecznej nierówności, jako apoteoza

ciemnoty i jako krzewienie etyki opartej

na obawie kar zagrobowych, a niegod-

nej rozumnego człowieka – Wolna Myśl

uderzać będzie niby taran we wszystkie

zabytki zachowawcze, które zostawiły

trwałe piętno na zjonomii naszego kraju

i dziś jeszcze roszczą sobie prawo do

kierowania jego losami. Wskazaliśmy

istotę Wolnej Myśli i zadania, które ma

ona do spełnienia, rzeczą jest publicznego

poparcia i współdziałania, aby zapocząt-

kowane przez nas dzieło emancypacji

myśli polskiej przeszło jak najrychlej ze

stadium początkowego w stadium trwałe-

go rozwoju (cyt. za art. pt. Organizacja

Wolnej Myśli w Polsce, „Głos Wolnych”

nr 2-3/1951, wys.).

dwa miesiące później, w czerw-

cu 1906 r., powstaje analogicz-

ny związek w Warszawie, a opieram się

na informacji zawartej w warszawskiej

„Nowej Gazecie” (nr 350/1906). Jego

program był identyczny z programem

paryskim. Istotne zmiany zaszły na-

tomiast w Statucie. Otóż § 7 Statutu

Ligi Paryskiej głosił, iż członkiem or-

ganizacji może być każdy bez różnicy

płci i pochodzenia, nieodbywający

praktyk religijnych. W ten oto sposób

komentowała „Nowa Gazeta” przy-

czyny wprowadzonych zmian: „Bez

chrztu nie posiada się metryki, nie

można wstąpić do żadnej szkoły, bez

zawarcia ślubu w kościele nie można

być legalnym małżonkiem i mieć tak

zwane legalne dzieci (w Królestwie -

przyp. wys.). Uczeń i żołnierz muszą

w określonych terminach przystę-

pować do spowiedzi, urzędnik pań-

stwowy musi w pewne dni zjawiać

się w kościele, dziecko nie otrzyma

promocji bez stopnia z religii, a ksiądz

mu tego stopnia nie da, jeśli to dzie-

cko nie spełnia przepisanych praktyk

religijnych, chociażby zdało świetnie

egzamin, z przedmiotów, stanowią-

cych naukę o religii”.

W związku z takim stanem rzeczy

odpowiedni paragraf Statutu musiał

zostać w Królestwie Polskim zredago-

wany inaczej, odpowiednio do stanu

obowiązującego prawodawstwa, a także

panującej w kraju opinii. #

Dokończenie w numerze

wiosennym „WP”

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

a n t y m a s o n i c a

rzypadkowo trałam na stronę

www Narodowej Agencji In-

formacyjnej pod nazwą Wolna

Polska. Wiadomości. Chociaż nie przy-

padkowo, tylko obserwując, kto inte-

resował się notką Aszery o wystawie

masońskiej w Bydgoszczy. Kliknęłam

na link i znalazłam się w świecie NAI.

NAI w całości przekopiowała moją

notatkę o wystawie masońskiej w Byd-

goszczy i 230 latach masonerii tamże.

Żadnych wydziwiań nie znalazłam, ko-

mentarzy też, za to w bocznej szpalcie

zobaczyłam artykuł na temat papieża

Franciszka. Tytuł mówił sam za siebie:

„Żydomason Bergoglio: Nie wierzę

w Boga”. Portal narodowców Francisz-

ka nazywa antypapieżem i imputuje

mu wszystko, co najgorsze. Trudno

to wszystko zrozumieć. I nie wiem

nawet sama, jak skomentować. Ale

nasuwa mi się myśl taka: skoro mnie,

masonce, papież Franciszek się podoba

i jest mi bliski, to narodowcom z NAI

automatycznie podobać się nie może.

PS. „Masoństwo” papieża Franciszka

wyszło ponoć na jaw już na samym

początku, gdy ukazał się wiernym

w oknie. Stosowny lmik pokazuje

ruch ręką – to dla nich znak masoń-

ski. Tymczasem papież Franciszek

położył rękę na sercu, a potem pod-

niósł ją i pozdrowił wiernych. Tak,

to prawda, my też nieraz kładziemy

rękę na sercu. Fartuszki nosimy my

i dzieciaczki w przedszkolu. Cyrkle

kładziemy na nasze ołtarze i w kla-

sie kreślimy nimi kółka, zawiesza-

my pion i przystawiamy ten pion do

muru, sprawdzając, czy prosty. Takich

przykładów mogłabym przytoczyć

multum. I o czym one świadczą? Że

symbole są ponadkulturowe, wiodą

przez wieki w głąb historii. Pojawiają

się i znikają, przekształcają, nabierają

nowych znaczeń, tak toczy się ludzka

historia po prostu. Dopatrywanie się

w każdym ruchu ręki tajnych masoń-

skich znaków jest po prostu zwykłym

kretynizmem. #

szera, czyli Mirosława Dołęgow-

ska-Wysocka, bo o tym specycz-

nym indywiduum mowa, jest do

granic swej „przeniewinnej” „masońsko-

wości” zraniona demaskowaniem anty-

papieża Bergoglio przez Wolną Polskę.

Mirosława wylewa oceany krokodylich

łez za swojego papieża i w masońskim

akcie zemsty publicznie daje upust swoim

ustracjom. Przytaczamy w całości tekst

ów masońskiego szkodnika z tej prostej

przyczyny, że stanowi on wyśmienity

dowód na masońską doktrynę ordo ad

chao (z chaosu porządek) w praktyce.

Czyli masoński szkodnik własną piersią,

w dodatku publicznie, broni rzekomo

katolickiego papieża przed uzasadnioną

krytyką chrześcijan, której to szczyptę

ze specjalną dedykacją dla wszystkich

fartuszkowych karaluchów (mamy

i będziemy mieć na was oczy szeroko

otwarte) znajdziemy pod poniższym

judzeniem „Aszery”.

To wpis portalu Wolna Polska na

mój wczorajszy tekst o ich stosunku

do papieża Franciszka. Tak więc zo-

stałam „fartuszkowym karaluchem”

tuż obok „antypapieża Franciszka”.

Nie wiem, czy sobie zasłużyłam na

takie wyróżnienie. Swoją drogą, naj-

większy polski antymason, znany nam

od lat pan Krajski, nigdy do takiej

retoryki w stosunku do konkretnej

osoby się nie posunął. W cywilu na-

ucza on jednak savoir vivre’u i jest

mimo wszystko bardziej elegancki od

swoich młodych (zapewne) ideowych

następców, antymasonologów. Cieka-

we, czy znają oni w ogóle słowa: smak,

bon ton, elegancja, szacunek, kultura

osobista wreszcie. Aaaa, zapomniałam

o miłości bliźniego.

Poniżej zamieszczam jeden z ko-

mentarzy Wolnej Polski NAI: Krzysz-

tof: Tak się czasami zastanawiam, skąd

ci sataniści biorą takie „uczone biało-

głowy…”? Wydaje mi się, że poziom

yntelektualny, moralny, umysłowy, etc.

tych Uczonych Błaznów/Kabotynów*),

determinuje ich wygląd zewnętrzny…

Wystarczy zatem spojrzeć na ten kawał

tłustego pulpeta, aby odnieść nieprze-

parte wrażenie, że właścicielka tejże

facjaty nie grzeszy inteligencją, elokwen-

cją oraz właściwą mądrym kobietom

– przyrodzoną elegancją. To zwykła,

nadęta, masońska rampucera o aparycji

przydrożnej krowy…

Jak to skomentować? Moim pole-

mistom z NAI najbardziej brakuje

właśnie kultury politycznej. Jedna

z osób, która się wpisała pod Aszerę

tego nawet nie ukrywa, że brzydzą ją

rozmaite „savoir vivry i kultura”. Przed

wojną istniał tzw. Kodeks Honorowy

Boziewicza, a w nim szczegółowo

wyłuszczono, kto z kim pojedynkować

się nie może, ze względu na – jak to

określił autor – brak zdolności hono-

rowej. Osoby nazywające swoich ideo-

wych przeciwników „karaluchami”

czy „przydrożnymi krowami” owej

„zdolności honorowej” nie posiadają.

Bo Karaluch z Człowiekiem sobie nie

pogada. #

z B l o g a a s z e r a , ż o n a P a n a B o g a

NARODOWA AGENCJA INFORMACYJNA

O „ŻYDOMASONIE” BERGOGLIO 31 PAŹDZIERNI 2013 R.

FARTUSZKOWY LUCH

2 LISTOPADA 2013 R.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

42 n a i n n y c H ł a m a c H

Kacprze z Lęborka pisaliśmy już wcześniej,

poruszając temat lęborskich masonów, których

ślady odnalazł on na terenie tego miasta.

Tym razem internauta stworzył stronę internetową,

na której zamieścił ponad 80-stronicową publikację na

ten temat – unikat w naszym regionie. Przypomnijmy.

Kacper z Lęborka (nie podaje nazwiska, chce pozostać

anonimowy) wyśledził w mieście masonów. W jednym

z budynków przy ulicy Stryjewskiego mieli organizować

spotkania swojej loży. Kacper twierdził, że mieli ogrom-

ny wpływ na rozwój miasta. Lęborska loża nazywała

się Loża Zum Leuchhurm an der Ostsee – Latarnia

Morska nad Bałtykiem. Kacper z Lęborka wyśledził jej

losy i nazwiska osób, które miały do niej należeć

Na podstawie swoich informacji napisał artykuł do

czasopisma współczesnej masonerii – „Wolnomu-

larza Polskiego”. Jego informacje potwierdziła Bożena

Dołęgowska-Wysocka, polska wolnomularka i dzien-

nikarka, sekretarz redakcji „Wolnomularza”. - Materiał,

który opublikowaliśmy, jest znakomicie udokumentowa-

ny – mówiła. Dlatego Kacper poszedł dalej w swoich

poszukiwaniach i w Internecie opublikował ponad 80

stron rozważań na temat lęborskiej masonerii. Publika-

cja jest dostępna pod adresem www.masoni.wleborku.

com.pl. Autor opisał tam nie tylko historię loży, ale też

sklepy czy domy należące do członków loży. Dla tych,

którym tematyka wolnomularska jest obca, dodał aneks

z pojęciami z zakresu masonerii. Skąd pomysł na taką

publikację? - Jestem zwolennikiem otwartej koncepcji

wiedzy oraz kultury jako dóbr wspólnych dla wszystkich,

a zatem popieram ideę zapewniającą wszystkim swobodny

dostęp do informacji – pisze Kacper z Lęborka. – Podam

przykład: jeśli kogoś nie stać na drogą książkę z matematy-

ODKRYTE

TAJEMNICE MASONERII















e d y t a l i t W i n i u k

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

ki potrzebną do nauki w szkole, to czy nie

warto stworzyć alternatywnego, ogólno-

dostępnego źródła informacji w postaci

darmowego serwisu matematycznego dla

wszystkich osób? Idąc dalej tym tropem:

jeśli mieszkańcy nie mają szansy bliżej po-

znać historii swojego miasta, bo nikt o niej

nie napisze z różnych powodów, to czy nie

warto stworzyć strony internetowej, dzięki

której poznają tę historię i wyrobią sobie

zdanie na jej temat? – pyta internauta.

Kacper pisze, że jego publikacja skie-

rowana jest do każdego, kto uzna,

że chce o tym poczytać. – Ja nie wskazuję

i nie narzucam konkretnych odbiorców,

kto chce, niech czyta – pisze. Z inter-

netowej książki Kacpra dowiemy się

m.in. że Loża Zum Leuchhurmander

Ostsee – Latarnia Morska nad Bałty-

kiem została założona 17 listopada 1866

roku. Funkcję mistrzów w Lęborskiej

loży sprawowali Oo August Heinrich

Neitzke i Paul Henckel. To oni podejmo-

wali tak istotne decyzje jak tę, kto może wstąpić do loży.

Kacper wymienia z nazwiska tzw. ocerów loży, którzy zajmowali się m.in. szkoleniami adeptów. Z listy Kacpra

dowiadujemy się, że sekretarzami loży byli m.in. trzej

bracia, w tym Nipkov. W Lęborku to dosyć kojarzone

nazwisko, w związku z Paulem Nipkovem, którego mia-

sto ochrzciło mianem prekursora telewizji. Z masonami

jednak do czynienia nie miał on, ale jego krewny.

Kacper z Lęborka zdradza też tajemnice masonów,

jak tę, w jaki sposób przyjmowano do swojego

grona nowych członków. Z publikacji możemy się

dowiedzieć m.in. tego, że byli ono poddawani próbom

wytrzymałościowym, jak np. próba ognia. Wszystkie

musieli przechodzić z opaską na oczach. Ściągana była

ona dopiero na zakończenie obrzędu. Wtedy kandydat

na nowicjusza składał przysięgę i otrzymywał biały

fartuszek i rękawiczki. Kacper pisze, że członkami

lęborskiej loży byli ludzie różnych profesji. W swoich

szeregach miała nauczycieli, właścicieli fabryk, domów

handlowych, założycieli różnych rm, w tym ban-

ków. Wśród jej członków byli też aptekarze, księgowy,

urzędnik państwowy, kasjer, a nawet... kamerdyner.

– O tym, że lęborska loża była jedną ze znaczniejszych

świadczy choćby to, że posiadała własną bibliotekę – pisze

internauta. – Większość lóż niemieckich wydawało co

roku wykazy osobowe i sprawozdania lóż. Dzięki jednemu

z takich wykazów znamy dzisiaj listę członków lębor-

skiej loży – wyjaśnia. Informacje na temat loży czerpał

z różnych źródeł, np. ze zbiorów poznańskiej biblioteki

uniwersyteckiej, które na dzień dzisiejszy są prze-

chowywane w Ciążeniu. Zbiory, o których tu mowa,

zostały zabezpieczone jeszcze w roku 1945 i pochodziły

bezpośrednio z pomorskich, a także śląskich bibliotek

lóż wolnomularskich. Kolejne źródła to tzw. obrazy loży.

Czytając je, można było przy okazji natknąć się na wiele

informacji o loży w Lęborku. Równie cenne informa-

cje znajdują się w Bayreuth w Niemieckiej Bibliotece

Wolnomularstwa. Tam umieszczono niezwykle ciekawe

zbiory, przekazane zaraz po wojnie przez amerykańskie

władze okupacyjne. Kacper korzystał ponadto z licz-

nych książek o wolnomularstwie, zarówno starych jak

i nowych. – No i z czasopism poświęconych wolnomular-

stwu jak „Ars Regia” i „Wolnomularz Polski”. Nie sposób

też nie wymienić serwisu masońskiego Wirtualny Wschód

Wolnomularski, współtworzonego przez społeczność

wolnomularską. Jeśli do tego dodać stare źródła o Lęborku,

czyli wszystkie części „Lauenburger Illustrierter Kreiska-

lender für das Jahr” i „Heimatkalender für den Kreis

Lauenburg i.Pom.”, to otrzymamy spory zastrzyk cennych

informacji - dodaje pasjonat.

Tekst ukazał się w „Dzienniku Bałtyckim” (24-25 sierp-

nia 2013 r.) Artykuł Kacpra z Lęborka opublikowaliśmy

w „Wolnomularzu Polskim” nr 52/2012 (s. 34 – 37).

n a i n n y c H ł a m a c H

Unikatowa publikacja o lęborskich

masonach jest dostępna pod adresem

internetowym masoni.wleborku.com.pl

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

44 a n t y m a s o n i c a

KONFERENCJA I WYSTAWA

W pierwotnych planach wolnomu-

larzy wielka wystawa poświęcona

masonerii w Muzeum Narodowym

w Warszawie miała się rozpocząć pod

koniec stycznia 2014 r., trwać trzy

miesiące i zostać zwieńczona między-

narodową konferencją naukową. Plany

te uległy przesunięciu w czasie i zmia-

nie kolejności. Według obecnej wer-

sji, najpierw w połowie maja 2014r.

odbędzie się dwudniowa konferencja

naukowa we wrocławskim oddziale

IPN pt. „Polskiego wolnomularstwa

dzieje najnowsze”, a wystawa czasowa

„Masoneria. Pro publico bono” prze-

widziana jest w preliminarzu muze-

alnym od września 2014 do stycznia

2015 roku.

Co ma wspólnego IPN z masonerią,

trudno zgadnąć, ale zapewne kluczem

do zrozumienia tego związku jest oso-

ba dr. Norberta Wójtowicza, laureata

„Złotego Pióra Wolnomularza Polskie-

go” i członka zarządu Instytutu „Sztu-

ka Królewska w Polsce”, a jednocześnie

pracownika Oddziałowego Biura Edu-

kacji Publicznej IPN we Wrocławiu,

który wraz z Agnieszką Klarman, też

pracującą w tymże biurze, przedstawia

założenia tej inicjatywy.

„Mimo iż często wiedza na temat

wolnomularstwa bywa ograniczona,

to w ocenie społecznej wolnomula-

rze mają udział nie tylko w sprawo-

waniu władzy i realizowaniu planów

i programów politycznych, ale także

w tworzeniu koncepcji ideologicznych

założeń, które należą do myśli poli-

tycznej” – tak Klarman i Wójtowicz

uzasadniają na stronie internetowej

IPN celowość konferencji. „Wszystko

to sprawia, że problematyka ta wyma-

ga rzeczowej dyskusji, pozwalającej na

uporządkowanie wiedzy poświęconej

dziejom najnowszym polskiego wol-

nomularstwa w kraju i na świecie”.

O tym, jak to się ma do celów statu-

towych i ustawowych IPN, organizato-

rzy nie wspominają. Nieznane są jesz-

cze tematy referatów i ich autorzy, ale

już wiadomo, że do czynnego udziału

w konferencji i edycji planowanej pub-

likacji pokonferencyjnej solidnie szy-

kują się sami masoni. Wolnomularze

będą też współorganizatorami wysta-

wy poświęconej masonerii w Muzeum

Narodowym. Jej cel wytyczył jasno

współautor scenariusza prof. Tade-

usz Cegielski, były wielki, a obec-

nie honorowy mistrz Wielkiej Loży

Narodowej Polski, jednej z dwóch

– obok Wielkiego Wschodu Polski –

największych organizacji masońskich

w Polsce.

„Zwiedzający wystawę będą mogli

przekonać się, że masoneria, w polskiej

tradycji nazywana wolnomularstwem

(od angielskiego eemasonry), tworzy

system wartości prosty i czytelny dla

wszystkich, za to wyrażany na wie-

le sposobów. Wychodzi naprzeciw

potrzebom ludzkim zróżnicowanym

w czasie i kulturowej przestrzeni” –

reklamuje na stronach Muzeum Na-

rodowego masonerię prof. Cegielski.

„Łączy w swych szeregach zarówno

bywalców salonów czasów «dawnego

porządku», jak i porwanych rewo-

lucyjnym zapałem żołnierzy Napo-

leona; intelektualistów i artystów

Publikujemy bez skrótów tekst red. Adama Kruczka z „Naszego Dziennika”. Na

tle innych antymasońskich materiałów ten wyróżnia się rzetelnym sięgnięciem do źródeł i dość

powściągliwym wyciąganiem wniosków. Jako redakcja „Wolnomularza Polskiego” mamy tylko jedną uwagę:

to „nowe otwarcie”, które zauważył autor w stosunku do Kościoła katolickiego na naszych łamach i prolu FB,

nie jest z naszej strony żadną grą ani „wyższą strategią”. Uważamy, że nowe czasy wymagają nowego podejścia,

także do tradycyjnych przeciwników ideowych, bo nie chcemy pisać o „wrogach”. Pod białymi rękawiczkami

mamy czyste ręce i te ręce wyciągamy do zgody, nie zacierając wszystkich różnic, które między nami były i będą.

A swoją drogą chciołby się być taką potęgą, o której pisze redaktor Adam Kruczek...

Adam Witold Wysocki, redaktor naczelny

Mirosława Dołęgowska-Wysocka, z-ca red. nacz.

MASOŃS OFENSYWA

a d a m k r u c z e k *















W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 3 / 1 4 • n u m e r 5 7

a n t y m a s o n i c a

epoki romantyzmu na równi z zafa-

scynowanymi ideą postępu uczony-

mi i przedsiębiorcami; legionistów

Józefa Piłsudskiego wraz z pierwszymi

skautami i harcerzami; przedwojen-

nych budowniczych Gdyni wraz z od-

radzającą się klasą średnią obecnej

III Rzeczypospolitej”. Tej apoteozie

masonerii za państwowe pieniądze

towarzyszyć ma publikacja pt. „Świat,

świątynia, loża”, na którą złożą się eseje

kulturoznawców, antropologów i hi-

storyków prezentujących masonerię

„jako trwały element naszej kultury”.

NOWE LOŻE I PERSPEKTYWY

Obecna ofensywa oznacza otrząś-

nięcie się polskich masonów z nie-

powodzeń ostatnich lat. Po okresie

ogromnej ekspansji z lat 90., kiedy to

jak grzyby po deszczu rosły kolejne

loże, powstawały pisma i środowiska

masońskie w znacznej mierze rekru-

tujące się z byłych członków PZPR,

po 2000 r. nastąpił regres polskiego

wolnomularstwa. Niektóre loże trzeba

było zamknąć, na długie lata zniknęło

najpoważniejsze masońskie pismo

„Ars Regia”. Na dodatek wolno-

mularze przegrali spektakularny bój

faktycznie o przejęcie, a formalnie

o utworzenie w zespole parkowo-

pałacowym w Dobrzycy Muzeum

Oświecenia z ekspozycją masońską.

Przeciwstawili się temu radni sejmiku

wielkopolskiego i ostatecznie postawili

na swoim. Muzeum zamiast wolno-

mularzom poświęcono ziemianom,

mimo że wcześniej za rządów SLD

przyznano już dotację na muzeum

masońskie.

Zdaniem dr. Stanisława Krajskiego,

badacza masonerii, wolnomularze

ponieśli w Polsce sromotną klęskę.

Chcieli uzyskać – podobnie jak w całej

Unii Europejskiej, USA czy Australii –

status powszechnie uznanego autory-

tetu moralnego, a tymczasem dalej ko-

jarzą się w Polsce ze złem, z szatanem,

z totalitaryzmem i sekciarstwem. – Im

bardziej masoni się ujawniali, tym bar-

dziej rosło antymasońskie nastawienie

– wskazywał dr Krajski. – W końcu się

poddali i wrócili do starej propagandy:

„Masonerii nie ma. To spiskowa teoria

wymyślona przez grupkę antysemicko

nastawionych oszołomów”.

Wszystko wskazuje na to, że jednak

już się od tego dna odbili. Powrócili

do wydawania pisma „Ars Regia”, in-

formują o powstawaniu kolejnych lóż.

Jedną z nich o nazwie Wolność Od-

zyskana, nawiązującą do historycznej

lubelskiej loży zamkniętej ok. 200 lat

temu, otworzono w Lublinie. Okazało

się, że została ona zasilona przez mię-

dzynarodowy fundusz, którego zada-

niem jest wspomaganie wolnomular-

stwa. W Warszawie powstała loża Jan

Henryk Dąbrowski, trzecia – po Ulu

w Toruniu i Erasmusie w Ustroniu

– należąca do francuskiej obediencji

Wielkiej Loży Kultur i Duchowości

– Grande Loge Des Cultures et de la

Spiritualité (GLCS). W Polsce są też

już dwie loże kobiece – Prometea

i Gaia Aeterna. Najpopularniejsze

pismo masońskie „Wolnomularz Pol-

ski” anonsowało niedawno, że nawet

Polacy w Irlandii mogą wstąpić do

masonerii, gdyż wśród założycieli

nowej loży o nazwie Pillars of Dub-

lin, należącej do Wielkiego Wschodu

Irlandii, są emigranci z Polski.

Niewątpliwie najbardziej spekta-

kularną inicjatywą masońską ostat-

nich lat, świadczącą o tym, że masoni

w Polsce zwarli szeregi, było powoła-

nie w 2012 r. Stowarzyszenia Instytut

„Sztuka Królewska w Polsce”. Weszli

do niego najwyżsi przedstawiciele naj-

ważniejszych organizacji masońskich

w Polsce, a także osoby niedeklarujące

przynależności masońskiej. Stowa-

rzyszeniem kieruje Tadeusz Cegiel-

ski. W planach mają zorganizowanie

własnego centrum badań, archiwum,

biblioteki oraz Muzeum Sztuki Kró-

lewskiej w Polsce. Zamierzają rów-

nież wspólnie prowadzić działalność

edytorską, wspomagać za pomocą

grantów i stypendiów młodych na-

ukowców i twórców podejmujących

szeroko rozumianą problematykę

związaną z wolnomularstwem, a także

organizować obozy naukowe i plenery

dla młodzieży.

CEL – OSŁABIENIE KOŚCIOŁA

Wiele z tych celów już jest w stadium

realizacji. Trwa intensywna działal-

ność wydawnicza masonów, niekiedy

przy wsparciu funduszy państwowych.

W 2011 r. zostało wydane dzięki do-

tacji Ministerstwa Nauki i Szkolni-

ctwa Wyższego tłumaczenie jednego

z podstawowych tekstów masońskich

– „Konstytucji Wolnych Mularzy”

Jamesa Andersona. „Wolnomularz

Polski” – główny periodyk masoń-

ski w kraju, ma już swój prol na

Facebooku i trudno znaleźć na nim

jakiekolwiek kontrowersyjne wypo-

wiedzi czy ataki pod adresem Koś-

cioła. Przeciwnie, ostatnio – jakby

w ramach nowej strategii wizerun-

kowej – masoni emanują ogromną

empatią wobec katolików, publicznie

dziwią się, dlaczego obarcza się ich

jakimiś antykatolickimi fobiami.

Ale przecież wystarczy sięgnąć do nie

tak odległych publicznych wypowie-

dzi, by odsłoniło się całkowicie inne

oblicze polskich masonów. Jeszcze

trzy lata temu Waldemar Gniadek,

ówczesny wielki mistrz masonerii

rytu francuskiego w Polsce, a obecnie

członek komisji rewizyjnej tak prag-

nącego ocieplić wizerunek masonerii

Instytutu „Sztuka Królewska w Pol-

sce”, grzmiał w jednym z wywiadów,

że „Kościół staje się coraz bardziej

zachłanny”.

– Mamy duszpasterstwo wojskowe,

straży pożarnej, a nawet sportowe – wy-

liczał Gniadek. – Przeszło 20 tys. księży

i zakonnic otrzymuje od państwa pobory

nauczycielskie za naukę religii katoli-

ckiej. Nie mam nic przeciwko nauczaniu

religii, ale nie w publicznej szkole i nie za

publiczne pieniądze. Dlaczego muszą za

to płacić ludzie, którzy należą do innego

Kościoła lub nie są związani z żadnym

Kościołem? Postrzegam Kościół katolicki

jako niezależną siłę polityczną, która

zamienia się w państwo w państwie.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

46 P r z e c z y t a l i ś m y

ematycznie najbogatszą repre-

zentację stanowią opracowa-

nia poświęcone architekturze

i wolnomularskim kontekstom założeń

urbanistycznych, ogrodowych i cmen-

tarnych. Ostatni numer wieńczy cykl

architektonicznych rozważań ob-

cie występujących również w kilku

poprzednich numerach. Nic w tym

dziwnego, bowiem idee spekulatywnej

masonerii w sposób najwyrazistszy

i najpełniejszy materializowały się po-

przez operatywne działania mecena-

sów sztuk, artystów i budowniczych.

Na szczególne uznanie i podkreśle-

nie zasługują obecne w numerze wyda-

nia źródeł historycznych. Do kanonu

należy kolejna odsłona leksykonu pol-

skich wolnomularzy pióra Krzysztofa

Załęskiego. Tym razem jest to słownik

polskich lekarzy i aptekarzy. Istotnym

dla poznania dziejów masonerii w PRL

jest artykuł Norberta Wójtowicza

poświęcony próbom rozpracowania

przez Urząd Bezpieczeństwa wolno-

mularstwa polskiego i jego związków

z zagranicą. Nieocenioną wartość ma

publikacja nieznanych dotąd pism

i korespondencji pochodzących z ro-

dzinnego archiwum red. Wojciecha

Giełżyńskiego – nestora Wielkiego

Wschodu Polski. Jak zwykle nie za-

brakło na łamach rocznika opracowań

historycznych i przyczynków doty-

czących historii lokalnej (Sosnowca

i Gdańska).

Zasługującym na szczególną uwagę

modułem, z powodzeniem kontynuo-

wanym od kilku numerów, jest aneks

poświęcony kolekcjonerstwu i mu-

zealnictwu. Zainteresowani znajdą

ciekawy esej o Stanisławie Kostce

Potockim oraz obszerny artykuł po-

święcony prezentacji imponującego

zbioru masoników Krzysztofa Załę-

skiego – historyka sztuki, wybitne-

go znawcy dziejów wolnomularstwa

polskiego.

Pożegnalny numer czasopisma

„Ars Regia” należy ocenić wysoko

pod względem merytorycznym,

edytorskim i wydawniczym. Wierni

czytelnicy, przyjaciele i adepci Sztuki

Królewskiej z całą pewnością odczują

znaczący decyt intelektualny i po-

znawczy. Śmiem również twierdzić,

że wrogowie masonerii także odczują

istotny brak. Dzięki lekturze in memo-

riam mieli oni informacje z pierwszej

ręki, kto w Polsce XX i XXI wieku

należał do wolnomularstwa. Obecnie

pozostawieni zostaną sami sobie, coraz

głębiej pogrążając się w sferę domy-

słów, bo przecież nie do pojęcia jest,

by masońskie czasopismo przestało

wychodzić z tak błahych powodów

jak... nanse. To wszystko na pewno jakiś spisek…Paweł Matwiejczuk

OSTATNI NUMER

Przy tym państwo umacnia ten patolo-

giczny układ. Czy w czasie kryzysu stać

nas na ten ogromny strumień pieniędzy

publicznych, który w rozmaity sposób

traa do Kościoła katolickiego?

Wielki mistrz Gniadek mówił to na

rok przed wyborami parlamentarnymi,

które wprowadziły do Sejmu całkiem

nowe ugrupowanie polityczne właśnie

z tymi hasłami na sztandarach.

Zdaniem prof. Ludwika Hassa, au-

tora licznych prac na temat historii

masonerii w Polsce i Europie Środ-

kowo-Wschodniej, wolnomularstwo

w Polsce zawsze było znacznie słab-

sze niż na Zachodzie Europy głów-

nie z powodu silnie zakorzenionego

polskiego katolicyzmu. Z szacunków

prof. Hassa wynika, że o ile w Europie

Zachodniej masoni stanowili ponad

1proc. społeczeństwa, w Polsce nigdy

nie przekraczali 0,03 proc. populacji.

Te dane jednoznacznie wskazują, kogo

masoni w Polsce muszą wyelimino-

wać lub przynajmniej osłabić, aby

rozwinąć skrzydła. Obecnie podobno

nie jest ich w Polsce wielu. Gniadek

podaje, że liczba wszystkich aktyw-

nych wolnomularzy różnych lóż waha

się w granicach 500. Nie sposób ich

policzyć, gdyż w wolnomularstwie

obowiązuje zakaz publicznego ujaw-

niania członkostwa innych osób.

Ale siła masonerii nigdy nie tkwiła

w liczbie członków, lecz w ich pozycji

w państwie i wpływach. Masoni wska-

zują, że kierują się zasadą, zgodnie

z którą z chwilą uzyskania mandatu

parlamentarzysty lub nominowania

na wysokie stanowisko państwowe

następuje tzw. uśpienie ich członka.

Pytany, ilu jest wolnomularzy wśród

polskich polityków, jeden z naj-

bardziej wpływowych rodzimych

masonów Adam Witold Wysocki,

redaktor naczelny „Wolnomularza

Polskiego”, odpowiada znacząco:

„Za mało”. #

*Cyt. za: “Nasz Dziennik” 16/17

listopada 2013 r. (wersja internetowa)











