W NUMERZE

Wiosna 2014

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

PISMO PRZYJACIÓŁ SZTUKI KRÓLEWSKIEJ

Co to znaczy

być Europejczykiem ..................str. 3

Drogi i bezdroża

państwa laickiego ........................str. 7

Wolność, równość,

braterstwo ..................................str. 10

Masoni to taki lud ....................str. 11

Pleciemy farmazony? .............str. 16

Czy masoneria

rządzi światem ..........................str. 19

Masonka nie taka straszna ....str. 21

Białe prace

z prof. Obirkiem .......................str. 25

Bogu świeczkę

i diabłu ogarek ...........................str. 26

Wyznania chrześcijanina

i masona ......................................str. 27

IPN nie

„promuje” masonerii ..............str. 33

Stanisław Kostka Potocki,

czyli książę mówców ..............str. 39

S... Ala ma br... kota ..................str. 46

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

Z R Ę B Y B U D O W Y

zy tej od Atlantyku do Odry, jak chcą jedni?

Czy też do Bugu – za czym optują inni? A może

po Ural, jak to w swej wizji „Europy Ojczyzn”

postulował przed laty gen. Charles de Gaulle? Gdzie

i w jakiej formie przebiegają dziś rzeczywiste podziały,

nie tylko w sensie państwowo-prawnym, ale faktycznym,

wynikającym z istniejących różnic natury ekonomicznej,

kulturowej, cywilizacyjnej i wcale nie na koniec religijnej?

Różnic i podziałów bynajmniej niebędących w zaniku

w obliczu postępującej globalizacji, modernizacji oraz

coraz powszechniejszego dostępu do internetowych

możliwości bezpośredniego komunikowania się ponad

wszelkimi granicami.

Kto w tych warunkach ma prawo, nie tylko ze względu na

rodzaj posiadanego paszportu czy metryki, ale w oparciu

o własne, głębokie, wewnętrzne przekonanie, uważać się

za Europejczyka u progu nowego stulecia i tysiąclecia,

w które właśnie wkraczamy? Na czym polega ta europejska

tożsamość, której poświęcić pragnę niniejsze rozważania?

Przypomnę, że zapalając przed siedmiu laty światła naszej

Szanownej Loży Europa na symbolicznym Wschodzie

Warszawy, uchwaliliśmy wspólne CREDO MOLNO

-FILOZOFICZNE oraz Uzasadnienie wyboru jej nazwy.

Stwierdziliśmy w tym dokumencie co następuje:

„Bezpośrednią inspiracją dla obrania takiej nazwy była dla

nas Europejska Konferencja Wolnomularska oraz podpisana

5 czerwca 1993 roku w Strasburgu Europejska Deklaracja

Wolnomularska, z której wynikają dla braci polskich odpo-

wiednie zadania.

Nadając imię EUROPA nowej loży na Wschodzie Warszawy,

pamiętajmy o tym, że wolnomularstwo polskie odgrywało zawsze

znaczącą rolę w kształtowaniu idei europejskiej, w krzewieniu

zasad wspólnoty duchowej łączącej narody Europy ponad

CO TO ZNACZY BYĆ

EUROPEJCZYKIEM?

A D A M W . W Y S O C K I

TEKST WYGŁOSZONY 20 MARCA 2001 R. PODCZAS PC

SZ... L... EUROPA NA WSCH... WARSZAWY











BITWA O EUROPĘ

lat temu w warszawskiej loży Europa (wówczas

WWP) wygłosiłem deskę pt. Co to znaczy być Euro-

pejczykiem. 3 lata później Polska weszła do Unii Europejskiej.

Zostaliśmy zatem „prawdziwymi” Europejczykami. Dokąd

sięgał nasz kontynent w wydaniu wolnych i demokratycznych

państw? Do Bugu? Po Zbrucz? Po Ural? Im dalej na wschód

naszego kontynentu, tym więcej było wątpliwości, ale i nadziei.

Jakże wielu z nas, wolnomularzy, marzyło o Europie od

Atlantyku po Ural i Kaukaz; Europie jednoczącej przyjazne

sobie, braterskie narody, współpracujące ze sobą, nie tylko ko-

egzystujące obok siebie. Dziś, gdy piszę te słowa, ta wspaniała,

wielka wizja znowu oddaliła się, bo przecież nie odeszła na

zawsze. Dziś to na Ukrainie ludzie zadają sobie pytania: co

to znaczy być Europejczykiem. Na Majdanie polegli ludzie

za demokratyczną wizję naszego kontynentu. I te oary nie

mogą pójść na marne. Zwracamy się do Braci Rosjan: żyjemy

i zawsze żyć będziemy w jednej Europie. Nie pozwólmy, aby nas

znowu podzielono. Nie jest sprawą przypadku, że okładka tego

wydania „Wolnomularza Polskiego” jest w żółto-niebieskich

barwach; barwach Ukrainy. To właśnie tutaj toczy się bitwa

o Europę, o jej kształt na dziesięciolecia.

Nie zaśnijmy snem sytych i zadowolonych.

Adam Witold Wysocki













P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

4Z R Ę B Y B U D O W Y

wszelkimi różnicującymi ją podziałami natury historycznej,

politycznej czy ekonomicznej.

Tworząc nową lożę, opowiadamy się za koncepcją Europy

Wolnomularskiej, przepojonej atmosferą prawdziwej kultury

społecznej i politycznej. Będziemy dążyć do tego, by w Loży

tej panował zawsze klimat godny tej nazwy, by myśli nasze

oraz czyny zmierzały ku tworzeniu wspólnego, lepszego jutra

naszego kontynentu oraz całej ludzkości.

Przez utworzenie Loży Europa pragniemy mieć swój skromny

udział w budowie Europy ludzi wolnych i wykształconych.

Wspólnej Ojczyzny ludzi sobie równych, potraących wznieść się

ponad przyziemne podziały, spory i niskie ambicje, uznających

się za BCI przepojonych wspólnym dążeniem do sprawied-

liwości społecznej i do budowy lepszego Świata. Przyjmujemy

zasadę, że dążenie do pokoju powszechnego jest podstawowym

obowiązkiem wszystkich wolnomularzy.

Jesteśmy przekonani, że Europa, do której zmierzamy, powinna

stać się w pełni demokratyczna. Zgodnie z uniwersalną zasadą

tolerancji uznajemy pełną wolność poglądów, w tym także

przekonań religijnych. Podejmujemy jednocześnie zobowiązanie,

aby nasze prace w tej loży oraz nasze ociosywanie kamienia

w świecie profanów było zawsze w pełnej zgodności z tym,

co w wyznawanej przez nasz Zakon idei europejskości było

zawsze najbardziej szlachetne i dobre. Abyśmy doszli do tego

przez pracę nad kształtowaniem samych siebie i w ten sposób

przyczynili się do nowej tożsamości europejskiej”

– tak kończy się Credo Moralno-Filozoczne, uchwalone

przez naszą lożę 13 stycznia 1994 roku.

Spróbujmy teraz sami odpowiedzieć sobie na pytanie, czy

jesteśmy jako polscy wolnomularze bliżsi urzeczywistnienia

tych wzniosłych celów, które sobie wówczas postawiliśmy?

Jak wygląda otaczająca nas rzeczywistość, każdy widzi

i każdy ma swój własny osąd przyczyn, dla których tak się

dzieje. Jedno powiedzieć jednak można: problematyka

europejska podejmowana była w naszych środowiskach

w różnych formach i z różnym powodzeniem, tak w pracach

naszej loży Europa, na forum Wielkiego Wschodu Polski,

jak i w innych gremiach wolnomularskich w kraju i za gra-

nicą. Zwłaszcza wtedy, gdy dojrzewała idea zwołania po raz

pierwszy do Warszawy Europejskiej Konferencji Masońskiej,

pod zaproponowanym przez polskich gospodarzy hasłem:

„Masoneria jako wielka szkoła braterstwa narodów”.

Do uchwalonej wówczas – a było to w szczytowym okresie

wojny o Kosowo – wspólnej Rezolucji liberalnych wol-

nomularzy europejskich pozwolę sobie jeszcze powrócić.

Przypomnę jednak najpierw Wiedeński Kongres Krajowy

Uniwersalnej Ligi Masońskiej z roku 1996, na którym Wolf-

gang Łukasiewicz (zmarły w grudniu 2001 r.), mój serdeczny

przyjaciel i brat, zwrócił się do wszystkich wolnomularzy ze

wszystkich obediencji działających w UFL o poparcie dla

idei stworzenia RTY EUROPEJSKIEJ TOŻSAMOŚCI.

Głównym twórcą tej idei był Prezydent Republiki Cze-

skiej Václav Havel, który rok wcześniej zgłosił ten pomysł

w Parlamencie Europejskim. Byłoby pożyteczne – powie-

dział wówczas Havel – aby mieszkańcy Europy nauczyli

się rozumieć, że w przypadku Unii Europejskiej nie chodzi

o jakieś biurokratyczne „monstrum”, lecz o nowego rodzaju

ludzką wspólnotę, która powiększa znacznie zakres ich

wolności.

W tym celu, przy ogólnym aplauzie Parlamentu Europej-

skiego, Havel postulował stworzenie wspomnianej Karty

Tożsamości Europejskiej. Ideę upowszechnienia Karty

podjęła w Austrii, przy poparciu prezydenta tego kraju oraz

austriackiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, utworzona

przez Wolfganga Łukasiewicza Fundacja „EUROPA 2000”.

Pełny tekst tego fundamentalnego dokumentu po powrocie

z Wiednia, z inspiracji Wolfganga Łukasiewicza, pozwoliłem

sobie opublikować w 8. numerze „Wolnomularza Polskiego”.

W uzupełniającym komentarzu dałem wyraz ubolewania,

iż propozycja Vaclava Havla, tak szeroko dyskutowana

i w Parlamencie Europejskim, i w mediach wielu krajów

naszego kontynentu, u nas w Polsce nie wywołała niestety

prawie żadnego echa.

Pisząc i mówiąc o współczesnym etapie kształtowania się

poczucia europejskiej tożsamości, nie wolno nam jednak

zapominać, że nasz ciągle jeszcze tak bardzo podzielony

kontynent to zaledwie fragment, i to nie najważniejszy,

owej „globalnej wioski”, w jaką – czy chcemy tego, czy nie

chcemy – z każdym rokiem przeobraża się ponoć otaczający

nas świat.

O wynikających z tego faktu dramatycznych konsekwen-

cjach pisze z wręcz brutalną szczerością Samuel P. Hun-

tington w swojej kapitalnej książce Zderzenie cywilizacji,

którą Henry Kissinger nie bez racji nazwał jedną z najważ-

niejszych publikacji XX wieku. Według Huntingtona to

kultura i tożsamość kulturowa, będąca w szerokim pojęciu

tożsamości cywilizacji, kształtują wzorce spójności, dezin-

tegracji i koniktu w świecie, jaki nastał po zimnej wojnie.

 – po raz pierwszy w dziejach świata polityka

globalna jest zarówno wielobiegunowa, jak i wielocywiliza-

cyjna. Modernizacja nie jest równoznaczna z westernizacją

i nie prowadzi ani do cywilizacji uniwersalnej w żadnym

możliwym do przyjęcia znaczeniu, ani do westernizacji

społeczeństw niezachodnich.

 – następuje zmiana układu sił między cywili-

zacjami: wpływy Zachodu słabną, cywilizacje azjatyckie

rosną w siłę ekonomiczną, militarną i polityczną. W świecie

islamu ma miejsce demograczna eksplozja, destabilizująca

kraje muzułmańskie i sąsiednie. Cywilizacje niezachodnie

potwierdzają na nowo wartość swoich kultur.

 – wyłania się nowy ład światowy oparty na

cywilizacjach. Kraje o zbliżonych cechach kulturowych

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

Z R Ę B Y B U D O W Y

współpracują ze sobą, próby przenoszenia społeczeństw

z jednej cywilizacji do drugiej kończą się niepowodzeniem,

kraje grupują się wokół państw będących ośrodkami ich

cywilizacji.

 – uniwersalistyczne aspiracje Zachodu prowa-

dzą do nasilających się koniktów z innymi cywilizacjami.

Najpoważniejsze są konikty z islamem i Chinami.

 – na szczeblu lokalnym wojny pograniczne,

głównie między muzułmanami i nie-muzułmanami,

powodują „zwoływanie się” krajów pokrewnych i grożą

dalszą eskalacją, co z kolei skłania państwa – ośrodki

cywilizacji – do podejmowania wysiłków na rzecz po-

wstrzymywania tych wojen.

 – przetrwanie Zachodu zależy od tego, czy

Amerykanie potwierdzą na nowo swoją zachodnią (w na-

szym przypadku czytaj: europejską!) tożsamość, a ludzie

Zachodu pogodzą się z tym, że ich cywilizacja jest jedyna

w swoim rodzaju, ale już nie U N I W E R S A L N A

i zjednoczą się, aby tchnąć w nią nowego ducha i uchronić

przed wyzwaniami ze strony niezachodnich społeczeństw.

Od tego, czy przywódcom świata uda się zaakceptować

wielocywilizacyjny charakter polityki globalnej i podjąć

współdziałanie, by go utrzymać, zależy uniknięcie glo-

balnego koniktu.

Tym oto stwierdzeniem kończy Samuel Huntington swój

sześciopunktowy ogląd kluczowych problemów, wobec któ-

rych stoi ludzkość u progu nowej ery; ery, która rozpoczęła

się wraz z końcem „zimnej wojny”.

Świat podzielił się wówczas na trzy części. Grupa naj-

bogatszych, a przy tym demokratycznych społeczeństw,

na czele których stanęły Stany Zjednoczone Ameryki,

zaangażowała się w ideologiczny, polityczny, ekono-

miczny, a niekiedy militarny spór i rywalizację z grupą

społeczeństw uboższych, komunistycznych, satelitów

Związku Radzieckiego, który im przewodził. Trudno nie

RTA EUROPEJSKIEJ

TOŻSAMOŚCI

ART. 1 – EUROPA WSPÓLNOTĄ LOSÓW

Chcemy czy nie chcemy, Europa jest dzisiaj wspólnotą

losów. Europejskie procesy cywilizacyjne zapoczątkowane

przez naszych przodków doprowadziły nas do takiego

stopnia rozwoju, że wszyscy jesteśmy od siebie uzależnieni,

i wszystko poczyna się zrastać w jedną całość.

Możemy albo cierpieć z powodu tego, iż tak się stało, lub

też proces ten kształtować. Zachowanie pokoju, ratowanie

otaczającego nas środowiska oraz organizacja życia w godno-

ści dla wszystkich wymaga prowadzenia wspólnej polityki.

Jednoczenie Europy oznacza konieczność odpowiedzi

na historyczne wyzwanie oraz konsekwencje bolesnych

doświadczeń przeszłości. Wzywa się wszystkich Europej-

czyków do odpowiedzialnej współpracy przy budowie

pokojowego, europejskiego ładu.

ART. 2 – EUROPA WSPÓLNOTĄ WARTOŚCI

Europa jest wspólnotą wartości. Celem wieńczącym

dzieło europejskiej jedności jest wspólna ochrona i rozwój

tych wartości oraz ogólnoeuropejski ład pokojowy, oparty

na wspólnym prawie, w którym zapewniona jest wolność

jednostki i wolność całej wspólnoty. Ład ten opierać się

musi na tolerancji, humanizmie i braterstwie.

Nawiązując do historycznych korzeni świata antycznego

oraz chrześcijaństwa, epoki renesansu i humanistycznych

treści oświecenia, nastąpił dalszy rozwój w kierunku ładu

demokratycznego, opartego na powszechnym stosowaniu

reguł podstawowych praw człowieka i systemie państwa.

[...] Jednocześnie jednak Europa ciągle zaprzeczała swym

własnym wartościom i brutalnie je naruszała. Po okresie

coraz bardziej niepohamowanego narastania przejawów

nacjonalizmu i imperializmu Europejczycy, po dwóch

kolejnych wojnach światowych o europejskim rodowodzie,

przystąpili do działań służących temu, aby Wolność, Prawo

i Demokracja stały się czynnikiem zasadniczym stosunków

międzypaństwowych i aby wspólnie, mocą dobrowolnie

podjętych decyzji oraz we wspólnym poczuciu odpowie-

dzialności, wkroczyć na drogę pokoju i wolności. [...]

ART. 6 – NA DRODZE DO EUROPEJSKIEJ

TOŻSAMOŚCI

[...] Wolność, pokój i społeczna sprawiedliwość są na-

szym najwyższym dobrem. Zapewnienie tych wartości

i ich rozwój muszą być naszym celem nadrzędnym. Europa

potrzebuje przekonującego kształtu polityki moralnej,

umacniającej poczucie europejskiej świadomości, która

czyni Europę wiarygodną i z której Europejczycy mogą

być dumni. Gdy to nastąpi, wówczas powstanie także

Europejska Tożsamość. [...] #

...

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

6Z R Ę B Y B U D O W Y

zgodzić się z Huntingtonem, że pod koniec lat 80. XX

wieku świat komunistyczny załamał się, a zimnowojenny

układ międzynarodowy przeszedł do historii. Konikt

ten w znacznej mierze toczył się na obszarze tak zwanego

Trzeciego Świata, poza obydwoma wspomnianymi wyżej

obozami. Na Trzeci Świat składały się z kolei kraje na

ogół ubogie i politycznie niestabilne, które stosunkowo

niedawno uzyskały niepodległość i proklamowały nie-

zaangażowanie.

Najważniejsze jednak dla naszych rozważań jest stwier-

dzenie, że obecne różnice między narodami nie mają

charakteru ideologicznego, politycznego czy ekonomicz-

nego, lecz przede wszystkim kulturowy. Ludy i narody

próbują udzielić sobie odpowiedzi na to samo pytanie,

które i ja pozwoliłem sobie postawić na wstępie niniej-

szych rozważań: KIM JESTEŚMY? Odpowiedź na nie

pada najczęściej w sposób tradycyjny, tak jak to ludzie

czynili „od zawsze”, czyli odwołując się do takich wartości

i treści, jak pochodzenie, religia, język, historia, tradycje

i obyczaje.

Są różne prognozy na temat przeobrażeń zachodzących

obecnie we współczesnym świecie oraz ich konsekwencji

na bliższą i dalszą przyszłość. Henry Kissinger twierdzi, że

system międzynarodowy XXI wieku będzie się składać z co

najmniej sześciu wielkich mocarstw: USA, Europy, Chin,

Japonii, Rosji oraz (być może) Indii.

Można oczywiście dyskutować, czy taka akurat będzie

kolejność i ranga wszystkich wymienionych w tym rankingu

państw, oraz czy pozycja druga, którą na liście Kissingera

zajmuje Europa, da się utrzymać w zderzeniu z rosnącą

dynamiką rozwojową innych, pozaeuropejskich mocarstw

przyszłości. Faktem jednak pozostaje, iż te sześć super czy

też po prostu wielkich mocarstw przynależy aż do pięciu

odrębnych cywilizacji.

Można zapytać, dlaczego na tej liście nie znalazło się ani

jedno państwo reprezentujące świat islamu, z jego zasobami

ropy, rosnącym potencjałem ludnościowym i kluczowym

znaczeniem strategicznym. Trudno wszakże nie zgodzić się

z tezą, że jeśli nawet w tym nowym światowym układzie,

w który wkraczamy, polityka lokalna jest i chyba długo jeszcze

pozostanie polityką etniczności – to o polityce globalnej już

teraz przesądzają cywilizacje.

Musimy, a przynajmniej powinniśmy, jako polscy wolno-

mularze pamiętać o tych wszystkich, zaledwie tu przecież

zarysowanych uwarunkowaniach, snując nasze rozważania na

temat poczucia europejskiej tożsamości. Mówił o tym nasz

brat Andrzej Nowicki, Wielki Mistrz Wielkiego Wschodu

Polski w swoim programowym wystąpieniu pt. „O lozo-

cznych podstawach Braterstwa Narodów”, jako gospodarz

odbywającej się w Warszawie Europejskiej Konferencji

Masońskiej.

Masonom, powiedział wówczas brat Nowicki, „nie

chodzi o stworzenie jednego światowego państwa, ale

o zaprojektowanie takiej struktury planetarnej integra-

cji, w której żadna z wartości kulturalnych związanych

z istnieniem odrębnych języków i narodów nie zostanie

zagubiona, a wśród wielu praw człowieka respektowane

będzie jego prawo do absolutnej wolności sumienia, do

autokreacji, do rozwijania własnej twórczości, różniącej

go od innych ludzi”.

Zdaniem prof. Andrzeja Nowickiego, jako masona i lo-

zofa, „całą planetę należy traktować jako Wielką Ojczyznę

wszystkich ludzi. Można równocześnie mieć wiele Ojczyzn,

cenny jest patriotyzm lokalny, można czuć się jednocześnie

warszawiakiem, Polakiem, Europejczykiem, a fascynacja

dziełami innych kultur uprawnia do posiadania wielu «oj-

czyzn z wyboru»”.

Włoski lozof Giulio Cesare Vanini (1585-1619) nazwał

swoją ojczyzną maleńkie miasteczko Taurisano, w którym

przyszedł na świat, za większą ojczyznę uważał „Wielką

Grecję” (Południowe Włochy), ale prawdziwą ojczyzną

tego humanisty była „Republika Muz”, ponadnarodowa

i ponadwyznaniowa wspólnota ludzi światłych, zajmujących

się budową kultury, tworzeniem wartościowych dzieł.

W naszej Masońskiej Szkole Braterstwa Narodów – podkre-

ślił Andrzej Nowicki – trosce o braterskie stosunki między

nimi musi towarzyszyć troska o ratowanie naszej planety

przed zagładą. Ziemia jest nie tylko naszym wspólnym

domem, jest także środowiskiem, od którego zależy nasze

życie i przetrwanie naszych dzieł.

Tym przesłaniem Wielkiego Mistrza WWP pragnę zakoń-

czyć, zdając sobie sprawę, że wszystko, co tu powiedziałem

i zacytowałem, to zaledwie wstęp do przemyśleń, które

każdy z nas powinien poczynić we własnym umyśle, według

własnego odczucia i na własną odpowiedzialność.

Czcigodny Mistrzu, drodzy Bracia, w zakończeniu Rezolucji

Warszawskiej Europejskiej Konferencji Masońskiej zostało

powiedziane: „Zadaniem masonów pozostaje cierpliwe bu-

dowanie i umacnianie Braterstwa Narodów, walka o trwały

i sprawiedliwy pokój, walka o respektowanie prawa każdego

narodu do istnienia, dobrobytu i kulturalnego rozwoju”.

Myśląc o kształtowaniu naszej europejskiej tożsamości,

miejmy tego świadomość.

Powiedziałem.

Adam Witold Wysocki

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

Z R Ę B Y B U D O W Y

ekst ten dedykuję pamięci  (1926-1991), publicysty, krytyka literackiego, działacza

konspiracyjnego polskiego podziemia w latach II wojny światowej, członka Armii Krajowej, opozycjonisty

w okresie PRL, współtwórcy Komitetu Obrony Robotników (KOR), wolnomularza, autora słynnego eseju: Dwie

ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków, który po raz pierwszy ukazał się

w „Kulturze” w 1981 roku.

DYSKRETNY UROK WARTOŚCI

DROGI I BEZDROŻA PAŃSTWA LAICKIEGO

D R H A B . Ł U K A S Z T O M A S Z S R O K A











naszym państwie szcze-

gólnie drażliwa okazała się

kwestia obecności w życiu

publicznym oraz (niestety) politycz-

nym Kościoła katolickiego. Każda

krytyka kierowana pod adresem tej in-

stytucji spotykała się – i wciąż spotyka

– z kontrą w postaci niedwuznacznych

oskarżeń o pobratymstwo z dawnymi

władzami komunistycznymi oraz ich

aparatem terroru. W istocie, pomiędzy

1945 a 1989 rokiem Kościół w Polsce

podlegał uciskowi. Traamy tu jednak

na kilka poważnych problemów. Jeden

z nich dotyczy podnoszonego często

tematu „zwalczania Kościoła” w wymie-

nionym wcześniej okresie. Dokumen-

tują to fakty w postaci procesu księży

kurii krakowskiej w 1953 roku, uwię-

zienia w tym samym roku kardynała

Stefana Wyszyńskiego, sabotowania na

różne sposoby ruchu pielgrzymkowego,

męczeńskiej śmierci księdza Jerzego

Popiełuszki i wiele innych.

Przypomnę jednak, że te same władze

na różne sposoby wspierały Kościół.

Przykładem tego jest pomoc mate-

rialna dla Katolickiego Uniwersytetu

Lubelskiego oraz dopuszczenie do

kraju wartkiego strumienia darów na-

pływających dla tutejszego Kościoła

z Zachodu. W tym czasie swój „zło-

ty wiek” przeżyła biblistyka polska,

lozoa uprawiana przez uczonych

związanych z Kościołem oraz Kluby

Inteligencji Katolickiej. W imponują-

cym tempie wznoszono nowe kościoły,

otwierano salki katechetyczne i inne

obiekty religijne. Interesujące, że zawiłe

relacje łączące komunistów (zwłaszcza

tych spod znaku „Grunwaldu”) z ludź-

mi Kościoła nie stały się elementem

szerszej debaty.

Historycy skoncentrowali się w tym

wypadku niemal wyłącznie na prob-

lemie prześladowań oraz współpracy

agenturalnej księży. Być może ktoś

obawiał się, że wymienione kwestie

zaburzą czytelny (zgoła manichejski)

podział na dobrych i złych, naszych

i obcych, czarne i białe, etc. W ogóle

zabrakło głębokiej debaty nad miej-

scem i rolą Kościoła w dobie supre-

macji politycznej ZSRR oraz w wolnej

i demokratycznej Polsce. Trudno uznać

za jej substytut nagonkę antyklerykalną

rmowaną przez kilka piśmideł, któ-

rych nazw nie godzi się wymieniać na

tych łamach. Dla Kościoła ta sytuacja

okazała się bardzo komfortowa. Z tymi

środowiskami rozmawiać nie musiał,

a inne tematu nie podjęły. Pewne nie-

śmiałe próby konstruktywnej krytyki

stały się udziałem dziennikarzy „Gazety

Wyborczej”. Znamienne jest to, że przez

część duchownych byli i są osądzani

za to od czci i wiary o wiele bardziej

niż ktokolwiek inny. Dla wczesnych

lat 90. XX wieku zrozumiały jest brak

wypowiedzi w tym zakresie ze strony

lóż wolnomularskich. Wszak ludzie

symbolicznej kielni dopiero „wracali





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

8Z R Ę B Y B U D O W Y

z pustyni”, a kółka i loże znajdowały się

na wczesnym etapie tworzenia.

aństwo laickie musi być silne. Pań-

stwo słabe i niewydolne oddane

jest na żer wszelkich przywódców re-

ligijnych, także tych o wątpliwej repu-

tacji. Pozycje, które opuszczają władze

rządowe lub samorządowe zajmuje

często Kościół. Dobrym tego przykła-

dem jest oświata. Podczas gdy państwo

i samorządy wycofują się z odpowie-

dzialności za szkoły (podstawowe,

gimnazja i licea), są one przejmowane

przez organizacje religijne. W licznych

miastach i dzielnicach jedyna szkoła,

która reprezentuje przyzwoity poziom,

to ta należąca np. do konkretnego zgro-

madzenia zakonnego. Piszącemu te

słowa nie przeszkadza istnienie szkół

katolickich. Jestem absolwentem szko-

ły katolickiej i nie odczuwam z tego

tytułu żadnego dyskomfortu, wręcz

przeciwnie. Ale mechanizmy, które tu

opisuję, zdają się być niezrozumiałe dla

sporej części osób zabiegających (przy-

najmniej w teorii) o laickość państwa.

Tymczasem laickość nie powin-

na polegać na walce z Kościołem. Jej

kwintesencję winno stanowić możliwie

precyzyjne wytyczenie granic wpływów

Kościoła oraz zapewnienie każdemu

obywatelowi (niezależnie od jego płci,

wieku, miejsca zamieszkania i stanu po-

siadania) dostępu do świeckiej edukacji,

służby zdrowia, oferty kulturalnej itd.

Urządzanie happeningów antykościel-

nych w Warszawie, podczas gdy w wielu

ośrodkach prowincjonalnych Kościół

jest głównym lub jedynym dysponentem

przedszkoli, szkół, sierocińców i domów

kultury jest – pisząc oględnie – mało

poważne. Rozumiem jednak, że jest to

medialne i kilku lub kilkunastu polity-

kom pozwala na „ugranie paru punktów

procentowych”.

I tu pozwolę sobie przedłożyć,

w moim przekonaniu, ciekawe spo-

strzeżenie. Mianowicie, tak jak na Koś-

ciele, tak i na laickości żeruje pewna

grupa polityków, choć oczywiście ta

pierwsza jest bardziej liczna. Wróćmy

jednak do sprawy bardziej nurtującej.

Otóż, paradoks polega na tym, że w Pol-

sce orędownikami silnego państwa są

niemal wyłącznie ludzie o światopoglą-

dzie katolicko-narodowym. Inna rzecz,

że ową „siłę” pojmują na swój, często

opaczny sposób. Ale w tym tkwi zasad-

niczy problem. Demokraci i liberałowie

przyjęli projekt państwa słabego, które

rejteruje z niemal wszystkich dziedzin

życia. Zarazem nie zaproponowali żad-

nej konstruktywnej propozycji wypeł-

nienia powstającej w ten sposób luki.

Można więc dojść do przekonania, że

również na gruncie ideowym dokonała

się tzw. reforma Balcerowicza. Tak jak

zamykano PGR-y i inne zakłady pracy,

nie oferując zrozpaczonym ludziom nic

w zamian, tak z określonych terenów

(miasteczek, wsi) uczyniono pustynie,

pozbawione przedszkoli, szkół, biblio-

tek, kin i teatrów.

Budujące jest to, że daje się zauważyć

wzmożoną aktywność ludzi wybitnych,

zasłużonych dla kraju, którzy wcześniej

oddali pola dogmatycznym liberałom.

Wspomnieć wypada o głośnej, mądrej

i niezwykle przejmującej książce Ka-

 pt. Zajeździmy

kobyłę historii. Wyznania poobijane-

go jeźdźca (Warszawa 2013). Mocny

rozrachunek z przeszłością własną

i swojego środowiska poczynił czoło-

wy polski lozof i historyk idei Marcin

. Na łamach „Gazety Wyborczej”

(wyd. sobotnio-niedzielne 8-9 II 2014)

ukazał się wywiad, którego udzielił

Grzegorzowi Sroczyńskiemu. Tekst

ten został zaopatrzony wymownym

tytułem: Byliśmy głupi.

Wspaniały jest przykład Loży Kultura,

która w styczniu 2014 roku wsparła

środowiska lologiczne i starożytnicze

w Polsce i w ogóle naszą humanistykę.

Jestem pewien, że pomoc ta nigdy nie

zostanie zapomniana.

Kolejna znamienna sytuacja polega

na tym, że podobny głos nie wyszedł

ze strony Kościoła. Postawmy jednak

pytanie: dlaczego miałby wyjść? Kościół

poprzez wydziały teologiczne posiada

realny i w zasadzie pozbawiony większej

kontroli wpływ na uczelnie świeckie.

Tym niemniej w jego dyspozycji znajduje

się również kilka własnych uniwersyte-

tów. Dzięki temu, jeśli np. lozoa lub

lologia klasyczna w uczelniach świe-

ckich zostanie zlikwidowana, to chętni

do studiowania na tych kierunkach będą

mogli skorzystać z oferty uczelni wyzna-

niowych. Dziś konkurują one z uczel-

niami świeckimi, których ewentualna

likwidacja bynajmniej nie spędza im

snu z powiek. Zważmy przy tej okazji, że

absolwenci uczelni katolickich domagają

się równego traktowania na rynku pra-

cy – słusznie, mają do tego prawo. Tyle

że jednocześnie na wielu stanowiskach

pracy wygenerowanych przez Kościół

na zatrudnienie mogą liczyć wyłącznie

absolwenci uczelni katolickich. Trudno

tę sytuację uznać z sprawiedliwą.

Tylko Adam Michnik „konsekwen-

tnie jest Michnikiem”. Na początku

2014 roku wyróżniono go z tego ty-

tułu Nagrodą Kisiela. Ale jednocześ-

nie przyszło mu za to zapłacić bardzo

wysoką cenę. Mało jest chyba Polaków

tak zaciekle atakowanych przez rodzi-

mych czarnosecińców. Od początku

przemian demokratycznych wskazywał

na zagrożenia dla polskiej demokracji.

Ostrzegał przed powrotem demonów

Polski okresu dwudziestolecia mię-

dzywojennego: nacjonalistycznych

demagogów i religijnych szarlatanów

– niewykazujących głębokiej wiary, ale

za to zasłaniających się autorytetem

ołtarza. Kiedyś uważano, że przesadza.

Dziś okazuje się, że jego ocena była

i pozostaje precyzyjna, niczym ręka

wybornego chirurga.

Nie miejsce tu, by streszczać płynące

z niej przesłanie. Zainteresowanych

odsyłam do bibliotek, gdzie książki

Michnika są jeszcze dostępne. Celowo

użyłem zwrotu „jeszcze”, gdyż całkiem

niedawno jeden z ministrów, który miał

odpowiadać za modernizację i cyfry-

zację kraju, chciał przystąpić do ich

likwidacji. Tak rozumiał swoją rolę na

stołku rządowym. Biblioteki lokalne

są nierentowne? To należy je zamknąć.

Ludzie mogą sobie przecież pójść do

bibliotek paraalnych lub po mszy w za-

krystii kupić któryś z polecanych przez

proboszcza tytułów katolickich. Niech

to wystarczy za komentarz do sprawy…

III

a przykład (pewnie nie idealny, ale

jednak) może posłużyć Francja,

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

Z R Ę B Y B U D O W Y

gdzie środowiska laickie dbają o ma-

jestat i powagę swojego państwa. Jeśli

nad Sekwaną członkowie Wielkiego

Wschodu występują przeciw ingero-

waniu Kościołów w działanie państwa,

to czynią to w trosce o jego spójność

i nigdy nie odbywa się to w formie

tragikomicznej, jak to nierzadko ma

miejsce w wydaniu naszych antyklery-

kałów. Nie znaczy to oczywiście, że nie

znajdziemy tam przykładów działania

grup radykalnych.

Na uwagę zasługuje działające we

Francji Obserwatorium zagrożeń dla

laickości państwa, założone przez jed-

nego z byłych wielkich mistrzów Grand

Orient de France. Godne rozważenia

na polskim gruncie są przesłuchania

kandydatów na prezydenta Francji,

których Grand Orient zaprasza do

swojej paryskiej siedziby przy rue Ca-

det. Aspirujący do stanowiska głowy

państwa otrzymują pytania związane

z siedmioma wartościami obediencji:

• demokracja, • laicyzacja, • solidarność, • obywatelskość, • godność, • środowisko naturalne, • prawa człowieka.

Przy okazji wyborów w 2012 roku

Guy Arcizet – Wielki Mistrz Grand

Orient de France wyjaśnił: „Stawia-

my im te same pytania: nie po to, by

wskazać najlepszych, bardziej oce-

niamy ich lozoę polityczną niż

polityczny pragmatyzm”1. Wielki

Wschód nie jest organizacją moich

marzeń i snów. Z wieloma postulatami

członków WWF jest mi nie po dro-

dze. Nie można jednak lekceważyć ich

wkładu w budowę demokracji oraz jej

umacniania. Dorobek organizacyjny

Wielkiego Wschodu oraz jego myśl

powinna być bacznie przestudiowana

przez wszystkich, którzy chcą w ra-

cjonalny i odważny sposób zabiegać

o państwo świeckie z wyraźnym, ale

przyjaznym rozdziałem Kościoła od

państwa. Niewykluczone, że dla Pol-

ski jeszcze lepszym przykładem będą

Włochy, gdzie rozdziałowi struktur

państwowych i kościelnych towarzyszy

ich przyjazne współistnienie.



rozmowy z wolnomularzami na temat







. Myślę, że nie wystąpiła

między nami różnica zdań, tylko od-

mienne rozumienie słowa „polityka”.

Jeśli laickość miałaby zastąpić religię,

to faktycznie byłoby to tragedią. Jeśli

wolnomularze weszliby w role przy-

pisane ministrom, wojewodom, sta-

rostom powiatowym etc., to również

można by mówić o nieporozumieniu.

Słuszne jest rozwiązanie, wedle które-

go mason przyjmujący te stanowiska

„usypia się”, czyli zawiesza swoją dzia-

łalność lożową. Rzecz w tym, że maso-

ni polscy mogą odegrać rolę twórczą

i koncepcyjną. Nawet nie muszą przy

tym korzystać z zagranicznych inspira-

cji. Wystarczy, że sięgną do spuścizny

autorów Konstytucji 3 Maja. W 2013

roku obchodziliśmy 240. rocznicę po-

wstania Komisji Edukacji Narodowej

(KEN). Ów pierwszy w Europie cen-

tralny organ władzy oświatowej powstał

14października 1773 roku. Założenie

KEN umożliwiło pomyślny rozwój

szkolnictwa na ziemiach polskich, któ-

re wcześniej było domeną jezuitów

i charakteryzowało się wstecznością

oraz nietolerancją wobec niewierzą-

cych lub osób innych wyznań. Obydwa

dzieła wypływały z wartości masoń-

skich, a bracia w fartuszkach byli ich

głównymi twórcami. Jest to klasyczny

przykład postulowanego w tym arty-

kule działania pozytywnego, za czymś

i w imię czegoś, a nie przeciw czemuś

lub komuś. To klasyczne wezwanie:

„wszystkie ręce na pokład”.

W dobie globalizacji można jednak

pomyśleć nad przedsięwzięciami

wyrastającymi poza granice naszego

państwa. Takie działanie pozostaje

w zgodzie z zasadami, które nie są

przecież sprzeczne z przesłaniem Koś-

ciołów, w tym Kościoła katolickiego.

O potrzebie współdziałania i współ-

odpowiedzialności wypowiedział się

zresztą papież Benedykt XVI, który

w encyklice Caritas in Veritate (Miłość

w prawdzie) wskazał na potrzebę ist-

nienia „światowej politycznej władzy”.

Papież postawił przed taką władzą kilka

zadań, m.in. uporządkowanie spraw

gospodarczych oraz innych problemów

nurtujących ludzkość na całym globie.

edno z głównych haseł, które

przyświecało uczestnikom obrad

Okrągłego Stołu brzmiało: „wolność,

równość i braterstwo”. Po latach, co

przyznają także dawni opozycjoniści,

pozostała już tylko wolność. Decyt

wartości wynika po części z tego, że ci,

którzy mogliby je przekazać, nie włą-

czyli się do głównego nurtu lub okazali

się wielkimi nieobecnymi (mam na

myśli tych, którzy zostali wymordowani

podczas II wojny światowej oraz tych,

którzy wyemigrowali z Polski po 1945

roku). Tymczasem Europa i świat cze-

kają na kolejne wielkie projekty, które

mogą być budowane wokół wspólnych

wartości. Wielu ludziom wydają się one

mniej atrakcyjne od akcji i sojuszy poli-

tycznych. Polityka to decyzyjność i siła

pieniądza. A wartości? Cóż, ich urok

jest dyskretny. Historia uczy jednak, że

są najtrwalsze. Równość i braterstwo

zakładają, że w społeczeństwie nie ma

lepszych i gorszych. Wszyscy powin-

ni być traktowani wedle tych samych

reguł. Zasada ta dotyczy również reli-

gii. Równość nie stoi w sprzeczności

z godnym traktowaniem którejkolwiek

religii. Tym bardziej nie jest wezwa-

niem do zwalczania kogokolwiek. Jeśli

więc przedkładam do namysłu temat

laickości państwa, to tylko w trosce

o to, by wobec nieuporządkowania tej

kwestii góry nie wzięły radykalizmy,

obojętne z której strony. #

Dr hab. Łukasz Tomasz Sroka –

wykładowca w Instytucie Historii Uni-

wersytetu Pedagogicznego im. Komisji

Edukacji Narodowej w Krakowie.

1 L. Turkiewicz, „Wielki Wschód Francji wysłuchuje kandydatów na prezydenta”,

hp://wolnomularstwo.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=538&Itemid=32, dostęp: 09.02.2014 r.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

10 Z I N T E R N E T U

Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

„WCZOJSZA NIEZWYKŁOŚĆ STAJE SIĘ DZISIEJSZYM

BANAŁEM, A DZISIEJSZA SKJNOŚĆ JUTRZEJSZĄ NORMĄ”.

WOLNOŚĆ, RÓWNOŚĆ, BTERSTWO

awno nie czytałam takiej wspaniałej rozmowy

o polskiej szkole, jaką wydrukowano w „Gazecie

Wyborczej” (11/12 stycznia) z ,

b.wiceministrem edukacji, obecnie wicedyrektorem biura

edukacji w warszawskim ratuszu, rozmowy pt. Szkoły

niegrodzone. Pochodzę sama z rodziny nauczycielskiej,

moja mama w latach 50. XX w. była wiejską nauczy-

cielką w maleńkiej szkole niedaleko Kudowy-Zdroju,

wychowałam się zatem na etosie Siłaczki Żeromskiego.

W zalewie drapieżnego neoliberalizmu głos Sielatyckiego

jest jak miód na mą masońską duszę: „System egalitarny

w szkołach nie jest wystarczająco rozreklamowany, ludzie

nie wiedzą, jaką ma wartość – mówi redaktorowi Grzego-

rzowi Sroczyńskiemu. – Wielu kojarzy się raczej z komuną.

PISA [testy dla 15-latków, w których polscy uczniowie

wypadli tak dobrze, wys.] jest świetną okazją, żeby po-

kazywać zalety dzisiejszego egalitaryzmu, bo równość

w edukacji opłaca się wszystkim. I biednym, i bogatym.

Egalitarny system edukacyjny nie zabija indywidualizmu.

A model skrajnie liberalny i konkurencyjny powoduje, że

pojawia się duża grupa ludzi wykluczonych. Spotykamy

ich potem w pracy, sklepie i nie umiemy nawet z nimi

rozmawiać. Po 25 latach demokracji potrzebny jest nam

rodzaj nowego kontraktu społecznego w sprawie edukacji.

Z trzech wartości republikańskich: wolność, równość,

braterstwo, najlepiej nam wyszła wolność. Równość

jeszcze się jakoś trzyma. Natomiast braterstwo kuleje.

Jak jakaś grupa nie ma silnych łokci, to nikt się o nią nie

upomni”. Święte słowa! #

„BANALNE” HASŁA

Otrzymałam mail od stałego Czytelnika: Chciałbym

pociągnąć ten temat z Pani bloga o haśle przewodnim

rewolucji ancuskiej, ale też masońskim: wolność, równość,

braterstwo. Na pewno Pani czytała o rewolucji ancuskiej

i o tych, którzy w niej uczestniczyli, więc proszę sobie ich

na chwilę wyobrazić. Ja przed oczami mam obdartych

idiotów, którzy nie tylko nie mieli co włożyć do gara, ale też

nie mieli za grosz rozumu. I to właśnie dla tych ludzi zostało

wymyślone hasło, które aby rwało do walki, musi być na

poziomie ludzi, do których ma dotrzeć. Wolność, równość,

braterstwo = banał, banał, banał. Gdyby ktoś wymyślił: „Nie

dla populizmu, herezji, absurdu”, to by ludzie niczego nie

zrozumieli (no może absurd by sobie wytłumaczyli). Czy

dwieście lat później omawiane hasło nadal jest aktualne?

Tak, w przedszkolu.

Zmartwił mnie ten mail, ale i ucieszył. Jeśli mój rozmów-

ca uważa te republikańskie i masońskie zarazem hasła za

przedszkolny banał, znaczy, że weszły one na zawsze do

krwiobiegu demokratycznych społeczeństw i traktuje się

je jako coś oczywistego, podstawowego. Przynajmniej

w naszym kręgu kulturowym. Gdy wypisywano je na

sztandarach Wielkiej Rewolucji Francuskiej, to czy tylko

po to, by masom, czyli tłuszczy obdartej i głodnej, dać

paliwa do walki? Myślę, że tak może sądzić ten, kto jest

wolny, nie jest obdarty ani głodny, a poza wszystkim

jest dobrze wykształcony. Nie jest łatwo przenieść się

mentalnie trzy wieki do tyłu i wejść w skórę niewolnika,

pańszczyźnianego chłopa, kobiety, mieszczanina. Dla

nich nie było wolności, nie było równości, braterstwo

mogli uprawiać na swoim własnym podwórku, ale wara

im od podwórza pańskiego. Za odszczepieństwo religijne

szło się na stos, za wolnomyślicielstwo takoż. Dzisiaj

każda konstytucja demokratycznego państwa ma w swej

podstawie prawa człowieka, a ich początek tkwi właśnie

w tej triadzie i w tamtych czasach. Kto wie, może dlatego

światowa masoneria straciła dziś swój impet, bo jej hasła

po prostu zwyciężyły? Są jak powietrze, którym oddy-

chamy, są jak czysta woda, którą pijemy. Ani powietrza,

ani wody nie zauważamy, gdy są, umrzemy, gdyby ktoś

miał nas tego pozbawić. #



Pozwolę się nie zgodzić z autorem listu. Czy „wolność,

równość, braterstwo” są banalne? Tak. I nie zarazem.

A to dlatego, że słysząc je w głowie, możemy praktycznie

każde nasze działanie, w bardzo szybki sposób, określić

jako poprawnie moralnie bądź nie. Co tylko planujemy,

przepuszczamy przez ltry: czy nie naruszam czyjeś

wolności? Czy moje działanie traktuje równo wszystkich

(a nie na przykład tylko mężczyzn, a kobiety tak na

przyczepkę), i czy przez to działanie nikt nie poczuje się

przeze mnie odepchnięty w ten czy inny sposób. „Nie

dla populizmu, herezji, absurdu” natomiast pozostawia

wiele pola dla interpretacji. Czy herezji od razu by nie

ukradł Kościół? Czy „nie dla absurdu” może być łatwo

zagospodarowane przez bogaczy, zwłaszcza gdy owy

absurd to dążenia ludzi do darmowej (taniej) edukacji?

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

Z R E D A K C Y J N E J P O C Z T Y

O populizmie to już nawet nie piszę… Summum ius

summa iniuria szanowny Panie Autorze Listu.

Srex

Nie chciałem nikogo urazić. Mam inne podejście do

niektórych spraw, czasami zbyt emocjonalne. Nie lubię

ukrywać swojego zdania, bo nawet jeśli powiem coś

głupiego, to zawsze liczę na to, że osoba, która wie, o co

mi chodzi, po prostu mnie naprowadzi. Wtedy i wilk

syty i owieczka cała.

Ina

Rewolucja francuska niczego dobrego dla kobiet nie

uczyniła, wręcz przeciwnie – właśnie w myśl owego

braterstwa.

Aszera

Droga Ino, od haseł wolności i równości zaczęły się

też wszystkie emancypacyjne ruchy kobiece, najpierw

w głowach, potem w piśmie, potem jeszcze w praktyce.

Ostatnia odsłona walki o równouprawnienie kobiet

to bój o gender. Zajmowałam się tą myślą od połowy

XIX w. Tytuł mojej pracy magisterskiej to Emancypacja

kobiet na łamach „Bluszczu” i „Kobiety Współczesnej”.

Pozdrawiam

Giovanna

W powyższym artykule został poruszony interesujący

temat i warto poddać go dyskusji. Na pierwszy rzut

oka hasło „Wolność, Równość, Braterstwo” wydaje się

banalne, ale po głębszym zastanowieniu się widać, że

jest ono zakotwiczone w historii ludzkości, humani-

zmie, naszych własnych dążeniach i ściśle wiąże się

z naszym życiem. Bardzo chętnie poczytam więcej

artykułów na ten temat, by poszerzyć własną wiedzę

i nie muszę być „uczniem w loży”, który milczy i słucha,

bo akurat taką mam naturę :- ) i z wielką przyjemnością

wysłucham Waszych opinii, nie tylko jako masonów,

ale ludzi doświadczonych życiem, często bardzo dobrze

wykształconych. Cieszę się na samą myśl, że ta dysku-

sja w Waszym gronie wywołuje reeksję nad tym, co

niby takie oczywiste, ale tak naprawdę kryje w sobie

wiele znaczeń i barw. Pozdrowienia dla autorki tekstu.

Aszera

Dziękuję Giovanno. Życie mi pokazało, że tak zwane

banały mogą być najgłębszymi prawdami i najwięk-

szymi prawdami w naszym życiu. Właśnie na FB je-

den z czytelników zacytował mi Stanisława Lema:

„Wczorajsza niezwykłość staje się dzisiejszym banałem,

a dzisiejsza skrajność jutrzejszą normą”. Wspaniałe,

prawda? Pisząc swój tekst, nie znałam tego i nie wie-

działam, że „myślę Lemem”. Przyjemnie mi się zrobiło.

Pozdrawiam ciepło. #

óż, ludzie różnie reagowali, co z pewnością zależało

od tego, jakie „czytadło” wpadło im w ręce, czy

zawierzyli napisanym tam słowom i czy otoczenie,

w którym funkcjonują, miało też na to wpływ. Przecież

ktoś, kto wychował się w środowisku ortodoksyjnym,

gdzie wszystko poza pewnymi dogmatami jest złe i fałszy-

we, uzna poglądy większości za własne i będzie się z nimi

utożsamiał oraz ich bronił. Wszystko inne, co kłóci się

z owymi dogmatami, uzna za zagrożenie. Sama pochodzę

z małej miejscowości na wschodzie Polski, więc spotykam

się niestety z takimi zachowaniami na co dzień. Jeśli jest

to regułą, to w takim razie ja jestem od niej wyjątkiem.

Niektórzy z mojej rodziny do tej pory nie akceptują więk-

szości moich poglądów, uznając je za niewłaściwe. Jest

to czasem trudne do zrozumienia, gdyż każdy przecież

powinien mieć prawo do swoich przekonań oraz racji i nie

powinien narzucać ich innym.

Z wolnomularstwem zetknęłam się po raz pierwszy

jeszcze w czasach gimnazjum, po przeczytaniu jednej

z książek Dana Browna. Chociaż nie tak całkiem, bo

na początku szukałam informacji o bohaterach książki

Anioły i Demony, czyli iluminatach, a że wujek Google

pokazał mi przy okazji coś o masonach, na to też zwró-

ciłam z ciekawości uwagę. Potem zaczęłam chłonąć wiele

z tego, co oferowało mi morze internetowych informacji.

Pierwsze artykuły, jakie przeczytałam, wypowiadały się

raczej nieprzychylnie o wolnomularstwie i przesiąknięte

były teoriami spiskowymi. One głównie stały się moim

pierwszym oknem na masoński świat, choć można by

było teraz rzec, iż było to raczej krzywe zwierciadło rze-

czywistości, jako że traktowałam te niby-fakty z pewną

dozą sceptycyzmu.

MASONERIA RÓŻNIE

POSTRZEGANA

MASONI TO

TAKI LUD...

















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

12 Z R E D A K C Y J N E J P O C Z T Y

Kierując się tym, że zawsze trze-

ba rozważyć wszystkie za i przeciw,

oprócz tych tekstów nastawionych

„anty”, zaczęłam szukać pozytywnych

przekazów. Znacznie trudniej było je

znaleźć, ale w końcu trała się perełka,

a raczej witryna wolnomularstwo.pl,

gdzie mogłam przeczytać sensowne

informacje „z pierwszej ręki”. Wtedy

odrzuciłam wszystko to, czego na-

czytałam się wcześniej i przyjęłam za

możliwą prawdę zawarte tam treści.

Podekscytowana nowym znalezi-

skiem, postanowiłam pokazać je mojej

znajomej z Warszawy, która akurat

mnie odwiedziła. Jest ona ortodok-

syjną chrześcijanką, a ja, chcąc poznać

jej zdanie, zwyczajnie spytałam, co

o tym myśli. Ona od razu stwierdzi-

ła, że to spisek i zło. Nie posłuchała

moich argumentów, że te opisywane

barwnie „historyjki” są w większości

nieracjonalne, mało prawdopodob-

ne i wymyślają je ludzie z dość bujną

wyobraźnią. Gdy ona nadal próbowała mnie przekonać

do swoich racji, twierdząc, że wolnomularze posługują się

„szatańskimi” symbolami, mają swoje tajemnice i na pewno

coś knują, odpowiedziałam, że koncern Coca-cola także ma

swoje sekrety, ale jakoś nikt nie posądza koncernu o niecne

spiski. Symbole zaś w większości pochodzą ze starożytności

i nie mają nic wspólnego z tym, co dzisiejsi katolicy określają

jako „zło wcielone”. Chyba w jakimś stopniu przyjęła moje

argumenty, gdyż już potem nie próbowała mi narzucać swoich.

Ale zdarzyła się też zabawna dla mnie sytuacja, gdzie pewna

pani z księgarni uznała mnie za tego „złego masona, którego

trzeba nawrócić”.

Z wyżej wymienioną koleżanką wybrałyśmy się do księ-

garni, by zakupić jakąś książkę o masonerii. Przy okazji

opowiadałam jej, że w Warszawie powstała loża żeńska Gaja

Aeterna i o czymś jeszcze, wyczytanym na portalu wolno-

mularstwo.pl. Znalazłam poszukiwaną książkę i już gotowa

byłam za nią zapłacić, kiedy zagadała do nas pewna pani,

a jej dialog zaczął się od pytania, które wręcz wykrzyczała

tymi słowy: „To ty jesteś masonką?!”. Rozbawił mnie jej

wyraz twarzy oraz jej pytanie i już chciałam odpowiedzieć

dla żartu, że tak, ale moja znajoma była szybsza i w moim

imieniu zaprzeczyła. Kobieta z księgarni stwierdziła, że to

dobrze w takim razie, przytaczając przy okazji wszystkie

znane i sztampowe „teorie spiskowe” (a pamięć miała cał-

kiem niezłą). Nie obyło się, a jakże, bez próby nawracania

mnie na „właściwą drogę”. Prócz tej pani spotkałam jeszcze

kilka osób, które również były na „nie” wobec masonerii,

ale to wynikało bardziej chyba ze strachu, aniżeli z wrogo-

ści. Najczęściej były to osoby starsze, słuchające pewnego

radia, choć i wśród młodszych

zdarzała się jawna wrogość, wy-

ssana z lektury tekstów zamiesz-

czanych w Internecie i różnych

czasopismach.

Jeśli chodzi o moich znajomych,

to temat ten był im z reguły obo-

jętny bądź w ogóle się nim nie

interesowali. Moja mama z po-

czątku trochę się czepiała, ale na

szczęście potem jakoś się przeko-

nała. Pewnie z musu, ponieważ

postawiłam ją przed faktem do-

konanym, kupując bez jej wiedzy

pokaźnej objętości książkę o wol-

nomularstwie – tym zagranicz-

nym, gdyż o polskich masonach

nic nie znalazłam. To była już

druga napotkana przeze mnie

książka, która wyeksponowana

była na wystawie. Ja nigdy nie

przechodzę obok księgarni obo-

jętnie, a wzmiankowana pozycja

w dodatku kusiła promocją. Gdy któregoś pięknego dnia

się w niej zaczytywałam, odwiedziła mnie cioteczna siostra

i zapytała, „co czytam”? Zwyczajnie odpowiedziałam, że

o masonach. Na drugie zadane pytanie, „kto to jest?”, mama

odpowiedziała z poważną miną, że „masoni to taki lud”, co

rozwaliło mnie totalnie i do tej pory mocno mnie śmieszy.

Obserwując reakcje moich znajomych oraz innych ludzi,

dochodzę do wniosku, że więcej wrogości do wolnomular-

stwa wykazują ludzie uważający się za bardzo religijnych.

Nie wiem, czemu tak jest. Religia – w teorii – uczy przecież

miłości i pokoju. Drugim efektem moich przemyśleń

jest to, że osoby mniej ortodoksyjne czy niewierzące są,

wbrew pozorom, bardziej tolerancyjne. A może to tylko

moje zdanie? Cóż, uważam, że jakkolwiek siostry i bracia

w fartuszkach, a także osoby spoza ruchu wolnomularskiego

by się nie starali pokazać Sztuki Królewskiej z obiektyw-

nej strony, to zawsze się znajdą ludzie „dobrzy i walczący

z wyimaginowanym wrogiem”.

Nie wiem, czy tylko ja tak uważam, gdyż nie miałam

dotychczas – jak widzicie – zbyt wielu możliwości na

zwerykowanie swoich sądów. Może wokół nas jest więcej

nietolerancyjnych ludzi dlatego, że po wpisaniu w wy-

szukiwarkę słowa mason wyskakuje więcej informacji

i artykułów z negatywnym przesłaniem. Na szczęście to

się zmienia i być może kiedyś ten, dla mnie normalny,

temat nie będzie wzbudzał tylu kontrowersji. Póki co

więcej kontrowersji wzbudza „ideologia gender”, więc „ci

masoni”, chyba mogą spać spokojnie.

Anna





W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

W Y D A R Z E N I A

TAJEMNICA TAJEMNIC

WYSTAWA RYSUNKU I GFIKI





















WOJCIECH MOŚCIBRODZKI –

absolwent Politechniki Gdańskiej.

Od dawna zafascynowany łączeniem

różnych dziedzin nauki, od lozoi,

przez humanistykę po inżynierię. Sztu-

ka jest dla niego tak wyrazem emocji,

jak i zapisem intelektualnego przeżycia.

W swoich pracach poszukuje wielo-

znaczności symboli i próbuje na nowo

odkryć zapomniane echa pradawnych

znaczeń. Często inspiruje się sztuką

drzeworytniczą i mistyką kart Tarota.

Obecnie pełni funkcję prodziekana

Wydziału Graki gdańskiej PJWSTK.

ANDRZEJ MASIANIS –

ur. w 1974 r. w Pile. Ukończył Lice-

um Sztuk Plastycznych w Bydgoszczy.

Jest absolwentem Wydziału Sztuk

Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Ko-

pernika w Toruniu. Dyplom otrzymał

w 1999 r. Zajmuje się malarstwem,

rysunkiem i graką.

LINAS DOMACS –

ur. w 1967 r. w Siauliai na Litwie.

W 1985 r. ukończył w rodzinnym

mieście szkołę sztuk plastycznych.

W latach 1991-1994 studiował na

Wydziale Graki ASP w Warszawie.

Od 1991 r. jego prace prezentowane

są na licznych wystawach na Litwie,

w Polsce i innych krajach europejskich.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

14 W Y D A R Z E N I A

asoni. Wolnomularze. Bra-

cia Cyrkla i Węgielnicy. Dzie-

ci Wdowy. Adepci Ars Regia – Sztuki

Królewskiej. Od wieków intrygowali, cie-

kawili i prowokowali. Wolnomularstwo

jest prawdopodobnie najstarszą, istniejącą

do dziś organizacją lozoczno-społeczną

o głębokim rysie humanistycznym.

Początki wolnomularstwa giną w za-

mierzchłej historii. Jedni źródeł tego ru-

chu dopatrują się w starożytnym Egipcie

lub Grecji, lub wiążą go z alchemikami lub

równie tajemniczymi różokrzyżowcami. Dla

innych masoni są dziedzicami tradycji wczes-

nośredniowiecznych cechów murarskich.

Bywali oskarżani o chęć rządzenia światem

czy gromadzenie fantastycznych bogactw,

jak templariusze. A przecież w historii świata

i Polski zapisywali się przede wszystkim

w niezwykle piękny i pozytywny sposób.

Prezydent Gabriel Narutowicz, książę Józef

Poniatowski, generał Jan Henryk Dąbrowski,

Józef Wybicki, książę Adam Czartoryski,

premier Ignacy Paderewski, społecznik

i pedagog Janusz Korczak, poeci Jan Ursyn

Niemcewicz i Antoni Słonimski – wszyscy

oni byli masonami. A na świecie? Wystarczy

wymienić tylko kilka nazwisk: Waszyngton,

Franklin, Goethe, Wolter, Saint-Exupéry,

Kipling, Mozart, Jarre czy Puszkin.

Masoni dążą przede wszystkim do sa-

modoskonalenia osobistego, rozumianego

jako droga pracy na rzecz dobra Ludzkości.

W swoich niezwykle dyskretnych obrzędach

posługują się tajemniczymi i zagadkowymi

symbolami. Ich wieloznaczność od wieków

dawała niezwykle szerokie pole do interpre-

tacji. Trudno się więc dziwić, że były one

polem artystycznych poszukiwań dla wielu

pokoleń malarzy i graków.

Chcemy Państwu zaprezentować próbę od-

czytania znaków masońskich podjętą przez

współczesnych artystów. Przed naszymi

oczami ożyją pradawne symbole – tajem-

nicze Cyrkle, proste Węgielnice, smukłe

Kolumny, tajemne Księgi i alchemiczne

symbole. Czy potramy rozwiązać zagad-

ki, które ukryli w nich dawni Mistrzowie?

Zapraszamy do wspólnego poszukiwania

ukrytych sensów, znaczeń i idei. Bo powie-

dziano: szukajcie, a znajdziecie...

Z FOLDERU

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

W Y D A R Z E N I A



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

16 M O I M Z D A N I E M

Wniosek z tego taki, iż co by

adept Sztuki Królewskiej

nie wypowiedział, to i tak

jest niewiarygodny albo podejrzany,

a przynajmniej „coś musi być na rze-

czy”. Mylą się więc ci bracia i te siostry,

którym wydaje się, że gdy masoneria

publicznie przemówi (obojętnie na

jaki temat), to wszyscy padną przed

nią na kolana i od razu wprzęgną do

opiniotwórczego zaprzęgu.

Oczywiście to nie jedyny problem

z publiczną prezentacją wolnomular-

skich idei i pisząc w tym miejscu do

wolnomularskiego pisma, przeczyłbym

sam sobie, w pełni świadom, iż na po-

czątku były i SŁOWO, i SYMBOL.

Jestem fanem mądrych desek, arty-

kułów i prelekcji o wolnomularstwie,

które czasem tworzą odrębną sferę dys-

kusji i konferencji tematycznych. Przed

nami przynajmniej dwie bardzo ważne

– organizowane przez Instytut Pamięci

Narodowej (czyt. na str. 33-34 red.)

i Instytut „Sztuka Królewska w Polsce”.

Obie z nich są zarazem elementem

„ofensywy masonerii polskiej”, o której

w listopadzie ubiegłego roku raczył

był napisać „Nasz Dziennik”, dowar-

tościowując przy tym i organizato-

rów, i nasze niezbyt liczne środowisko.

Powołując się przy tym i głównie na

to, co przeczytał na łamach niniejszej

gazety (lub) czasopisma. Zostawiam

szanownej redakcji „Wolnomularza

Polskiego” stosowne zapowiedzi i ob-

szerne relacje z tych i pewnie innych

konferencji przyczynkarskich, zmie-

rzając powoli do wniosku, że skoro

słowo mówione ma ograniczoną jed-

nak siłę społecznego rażenia (chyba że

w naszym wypadku bardzo skuteczne

słowo szeptane) – to niech po prostu

do ludzi częściej przemawiają obrazy

(choć z opisami). A jest co pokazać

i czym się pochwalić z bogatej tradycji

i historii wolnomularstwa, zarówno

polskiego, jak i uniwersalnego.

Skoro zatem symbol w wolnomular-

stwie odgrywa tak kardynalną rolę – to

znaczy, że jednym z narzędzi poznania

i przedstawienia rzeczywistości jest

obraz, tak silnie oddziaływający na

wyobraźnię i budzący taki zestaw prze-

żyć, których żadne słowa nie oddadzą

w pełni. Zmysły i sztuki piękne w me-

todologii wolnomularskiej zajmowały

zawsze miejsce poczesne. Nic mi nie

wiadomo, by obecnie miało być ina-

czej. Zatem czas najwyższy, abyśmy

zdali sobie sprawę, jaką siłę przekazu

mają organizowane samodzielnie bądź

we współpracy z wyspecjalizowanymi

instytucjami wystawy wytworów ma-

sońskich czy wernisaże sztuki inspiro-

wanej wolnomularstwem.

Ostatnie dwa lata można śmiało

uznać za przełomowe w mądrym ot-

wieraniu się całego polskiego ruchu

masońskiego. Sensownym dlatego, że

nie jest nawoływaniem (poza margi-

nesem) do politycznych demonstracji,

pisania odezw do Narodu, krzykliwej

inwazji medialnej, gdzie każdy może

mówić, co mu ślina na masoński język

nasunie, a i tak mało kto to zwerykuje.

W naszej polskiej i narodowo-katoli-

ckiej specyce, sens mają tylko dzia-

łania organiczne, dobrze przemyślane

i prezentujące to, co wolnomularstwo

ma najcenniejszego i najpiękniejszego.

Przebogaty „skarb narodów” – tradycji

historyczno-społecznych i kulturowego

dorobku, emanującego pięknem sym-

boliki masońskiej, metodyki tłumacze-

nia trudnych zjawisk, przeżyć emocjo-

nalnych, duchowych i racjonalnych.

Żeby już tak pogodzić ludzi z różną

PLECIEMY FARMAZONY?











TO WŁAŚNIE SPUŚCIZNA WOLNOMULARSKIEJ SZTUKI I MYŚLI, OBLECZONA W RÓŻNORODNE

FORMY PREZENTACYJNE, STANOWIĆ BĘDZIE NASZĄ MASOŃSKĄ WIZYTÓWKĘ AD 2014

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

W Y D A W N I C T W A

motywacją poznawczą i rozwojową

na wolnomularskiej drodze mlecznej

i świetlnej.

To nowe otwarcie w kierunku syste-

mowego i systematycznego pokazania

światu, co w masonerii piękne i war-

tościowe, rozpoczęła wystawa z lipca

2012 roku, pod tytułem „Legenda Mi-

strza Hirama” i z podtytułem „Obraz

farmazona w kulturze ludowej i nie

tylko…”, eksponowana w Państwowym

Muzeum Etnogracznym w Warszawie

(czyt. w „Wolnomularzu Polskim” nr 52,

jesień 2012, red.). Ani kuratorzy wysta-

wy, ani pospolite ruszenie masońskie,

udostępniające swoje prywatne zbiory,

pewnie nie spodziewali się, że w ciągu

miesiąca – i to jeszcze letniego – eks-

pozycję odwiedzi kilka tysięcy osób.

Personel muzeum też nie mógł się

nadziwić, skąd ludzie się zwiedzieli

i jeszcze tyle ciepłych wpisów zosta-

wiali w księdze pamiątkowej wystawy.

To uskrzydliło rodzimych wolnomula-

rzy na tyle, że od tego czasu odbyło się

już kilka mniejszych wystaw i werni-

saży masoników i sztuki inspirowanej

symboliką wolnomularską i to w kilku

miastach – Gdańsku, Toruniu, Byd-

goszczy i Warszawie (czyt. WP nr 57,

zima 2013/14). Gwoli oddania szacun-

ku największemu dziś propagatorowi

idei i tradycji wolnomularstwa, prof.

Tadeuszowi Cegielskiemu, przypo-

mnijmy jeszcze, że w roku bodaj 1995

w tymże Muzeum Etnogracznym

w Warszawie zorganizował on pierwszą

większą wystawę masoników w III RP.

Zmierzając do nału tych rozważań,

czy trafniej może nisażu, nie sposób

oprzeć się konkluzji, iż to właśnie spuś-

cizna wolnomularskiej sztuki i my-

śli, obleczona w różnorodne formy

prezentacyjne, stanowić będzie naszą

wizytówkę AD 2014 oraz kolejnych

i w kolejnych miastach. Co by o tej ma-

sonerii nie mówić i nie pisać – to coraz

więcej ludzi odwiedza nasze wystawy

i prelekcje, a grono współpracujących

instytucji nauki i kultury stopniowo

przyrasta, widząc w wolnomularskich

dokonaniach i inspiracjach ciekawy

temat, wart propagowania bez zbęd-

nych uprzedzeń.

Brat Marek

Słowie od redaktora, którym

jest , Wiel-

ki Mistrz Wielkiego Wschodu Pol-

ski i wiceprzewodniczący Instytutu

„Sztuka Królewska”, napisał: „Celem

organizatorów wystawy i autorów tej

książki, jest przywrócenie świadomości

istnienia wolnomularstwa w świecie,

który nas otacza. Bez

sensacji, bez mitów.

Kilkadziesiąt lat, dwa

pokolenia niemają-

ce żadnego kontak-

tu z realną wiedzą

o zjawisku, jakim

jest wolnomular-

stwo. Kilkadziesiąt lat

opowiadania bajek,

legend, straszenia,

że gdzieś są, lecz nikt

nie wie gdzie! Masoni w historii miast,

w historii Polski mają zapisane piękne

karty i warto je przywrócić. Nie gwoli

chwały, tylko czystej ludzkiej prawdy”.

Dla porządku podajemy tytuły po-

szczególnych rozdziałów:

• Masoneria, wolnomularstwo

• • 

• Inwentarz z natury ok. 1910

• 



Pisząc o niemieckiej masonerii w Pol-

sce po I wojnie światowej, Marek Ro-

maniuk, autor książki podkreśla: „Bez

wątpienia, charakter wolnomularstwa

niemieckiego w Polsce określały dwa

czynniki zasadnicze. Było to przede

wszystkim tradycyjne niemieckie obli-

cze ruchu i wpływ kontaktów z wolno-

mularzami w Niemczech. Istotne zna-

czenie posiadał także fakt konieczności

funkcjonowania w ramach faktycznej

struktury państwowej Rzeczypospo-

litej Polskiej. Pierwszy z czynników

stymulował kierunki działania i roz-

woju, czy raczej regresu, bo na takie

zjawisko trzeba by zwrócić uwagę. Za

przyczynę regresu uznać należy re-

orientację polityczną wolnomularstwa

w kierunku rozwijających się koncepcji

narodowego socjalizmu, które dewalu-

owały idee masońskie. Determinujący

wpływ na wolnomu-

larstwo miało także

stanowisko, jakie

wobec wolnomular-

stwa niemieckiego

zajęły polskie władze

państwowe. Wyzna-

czały je antymasoń-

skie ostrze polityki

polskiego Kościoła

katolickiego i anty-

niemieckie nastroje

władz politycznych Polski. Działal-

ność w tak skomplikowanej sytuacji

spowodowała, że niemieckiemu ru-

chowi wolnomularskiemu w Polsce

przypadła rola raczej skromna. Jak

się wydaje, nie wyszedł on poza eli-

tarny krąg członków, oddając prymat

znacznie aktywniejszym w tym okresie

organizacjom niemieckiej mniejszości

narodowej”.

Książka jest w twardej okładce,

wydana na papierze kredowym, bo-

gato ilustrowana. Wydana w ramach

działalności Instytutu „Sztuka Kró-

lewska” w Polsce. Jej autorzy składa-

ją podziękowania za udostępnienie

eksponatów na wystawę i reprodukcji

tych eksponatów do wykorzystania

w książce: Archiwum Państwowemu

w Bydgoszczy, Muzeum Okręgowemu

w Bydgoszczy im. Leona Wyczółkow-

skiego oraz Wojewódzkiej i Miejskiej

Bibliotece Publicznej im. DrWitolda

Bełzy w Bydgoszczy. Polecamy ser-

decznie to wydawnictwo. Wys.

W BYDGOSZCZY,

CHOĆ NIE TYLKO







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

18 W Y D A W N I C T W A

rzedstawiono w nim

teksty poświęcone

różnym zjawiskom

i dyscyplinom sztuki, arty-

stom dawnym i współczes-

nym, sławnym i nieznanym,

ezoterykom wyrażającym

swoje idee poprzez eks-

presję artystyczną oraz ar-

tystom niestroniącym od

nawiązań do duchowości.

Ostatecznie, tym, co od

zawsze łączy sztukę i ezo-

terykę, jest wiara w trans-

formacyjną moc wizji, ja-

kiekolwiek by one były.

We wstępie redaktor naczelny pisma Dariusz Misiuna

zauważa: „Widmo krąży po sztuce współczesnej. Widmo

ezoteryzmu. Jeszcze nierozpoznane, nadal eteryczne,

a jednak już gęstniejące, nadające starożytnym ideom nowe

kształty. Coś, co jeszcze do niedawna zamieszkiwało krainę

duchów, najchętniej będąc odsyłane do lamusa, na podda-

sze historii sztuki, powraca z magiczną mocą, wdzierając

się do głównego nurtu art-worldu. Coś, co w XX wieku

uchodziło za odrębny nurt w ramach sztuki outsiderów,

obecnie jest wystawiane w muzeach i wielkich galeriach”.

Jako redakcja „Wolnomularza Polskiego” zwracamy uwagę

na interesujący, choć niełatwy tekst  na

temat symboliki wolnomularskiej we współczesnym ma-

larstwie polskim. „Oprócz prostej, ale przecież koniecznej

przy obecnym szczątkowym stanie wiedzy, identykacji

twórców oraz elementarnej prezentacji ich dzieł, chciałbym

tu pokrótce zanalizować źródła i efekty ich inspiracji –

podkreśla autor artykułu. A zatem zadać pytanie o to, czy

tematy lub detale wolnomularskie są świadomym wyborem

twórczym, czy też wybrane i zrealizowane zostały jedynie

dla łatwego osiągnięcia efektu «tajemniczości»? Czy są

konsekwentnym, istotnym nurtem malarskich dokonań

artysty, czy incydentalną wycieczką na masońską łączkę?

Czy łączą się z ożywieniem zainteresowania tematyką

wolnomularską w Polsce w ostatnich dwudziestu latach,

czy ich źródła tkwią głębiej?”.

Piotr Cegielski w pierwszym rzędzie analizuje obrazy

Janiny Kraupe-Świderskiej, której dorobek – jak zaznacza

– najlepiej udało mu się z badać. Podejmuje także próbę

pierwszego odczytania ideowych, kulturowych i histo-

rycznych odniesień oraz wymowy wybranych prac innych

twórców: , Anny-Marii Bauer,

Jacka Sroki oraz . Jedynym zastrzeżeniem,

jakie można wysunąć, to takie, że „Hermaion”, czarno-białe

pismo, nie ilustruje tych rozważań. Artykuł staje się przez

to szalenie hermetyczny, ale w piśmie poświęconym...

hermetyzmowi może o to właśnie chodziło?

Wys.

TNSFORMACYJNA

MOC WIZJI







SPIS TREŚCI

Dariusz Misiuna, Wokół sztuki

magicznej; , Melanż magii

i sztuki. Rzecz o artystach magicznych; Grudnik, Tolle, lege. Czytanie jako sztuka; 

Krawczyk, Zdejmowanie zasłony języka. Tora prorocka

Mojżesza i prorokowanie Torą Abulai; Oskar Majda,

Współczesne czarownictwo jako sztuka mitopoetyki;

Jacek Sieradzan, Z szaleństwa pękiem na cieniutkich

skroniach. Nietzsche, Artaud, Niżyński i Stachura – mię-

dzy geniuszem a obłędem; , Cthulhu –

mitopeja czy nowa forma systemu magicznego?; Urszula

Szulakowska, e Cosmic Virgin In Seventeenth Century

Alchemy; , Symbolika coniunctio w lewym

skrzydle tryptyku Ogród rozkoszy ziemskich; Norbert

, Wielki kodeks sztuki Blake’a; 

Sieradzan, Nikołaj Roerich – poszukiwacz Shambhali;

, Anthropos w świecie Mariana Grużew-

skiego; , Symbolika wolnomularska we

współczesnym malarstwie polskim; Irma Kozina, Splendor

Solis. Transformacje duszy według Andrzeja Urbanowicza;

Renata Wieczorek, Kenneth Anger i światło magicznej

latarni; , W obronie grzechu. Poważny

żart immoralisty. Część 2; , Relacja

z konferencji „Ezoteryzm w kulturze Europy”; ,

Wszystko jest oświetlone. Recenzja: Alex Grey, Net of Being;

, (O)błędna religia Hitlera. Recenzja:

Michael Hesemann, Religia Hitlera. #

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

S P O T K A N I A

uzeum jest usytuowane

przy kieleckim Rynku, nie-

fortunnie, jak się okazało,

gdyż Wielka Orkiestra Świątecznej

Pomocy skutecznie uniemożliwiała

otworzenie okien i przewentylowanie

napełnionej po brzegi sali, co znalazło

odbicie w pierwszym pytaniu, które

padło z publiki – „Czy można włączyć

klimatyzację?”...

Około 80 osób na sali reprezentowało

rozmaite środowiska – od przedstawi-

cieli kieleckiego świata nauki, poprzez

polityków, artystów, dziennikarzy, pa-

sjonatów i zwykłych ciekawskich, po

osoby związane ze środowiskami pro-

gramowo masonerii nieprzychylnymi,

które, choć zaskakująco nieśmiało,

ujawniły się jednak w trakcie spotkania.

Na marginesie – wszyscy mieliśmy

pewne obawy związane z organizacją

takiego spotkania w Kielcach, w mie-

ście zwanym, zgodnie ze stereotypem

pokutującym głównie dzięki Żerom-

skiemu, związanemu w okresie szcze-

nięcym z Kielcami oraz z masonerią

(poprzez kondycję rodzinną małżonki)

– Klerykowem. Obawy były płonne,

jak się okazało, zaś kielecka publicz-

ność udowodniła, że nie taki dla niej

mason straszny, jak go tu i ówdzie

malują.

W pierwszej części spotkania profesor

Cegielski wprowadził zgromadzonych

w tematykę wolnomularstwa, ilustrując

ją zestawem fotograi wydobytym,

z pewnymi trudnościami, z czeluści

systemu Windows przenośnego kom-

putera. „Niestety, wolnomularstwo

nie rządzi światem” – odpowiedział

profesor na pytanie współprowadzącej,

Moniki Rosmanowskiej, dyrektorki

Miejskiego Domu Kultury, które to

pytanie cisnęło się na usta większości

obecnych i było równocześnie tema-

tem przewodnim spotkania – „nie rzą-

dzi, a szkoda, gdyż, gdyby tak było,

świat byłby niewątpliwie odrobinkę

lepszy”. Może i było wielu maso-

nów pragnących tego – najlepszym

przykładem jest Woodrow Wilson,

z którego inicjatywy powstała Liga

Narodów, będąca odpowiedzią na, iście

kantowskie i jemu bliskie, marzenie

o wiecznym pokoju. Niestety, to były

mrzonki – stworzona dzięki aktywno-

ści Wilsona Liga z różnych względów

skompromitowała się, nie potraąc

się przeciwstawić zapędom Rzeszy

Niemieckiej i Związku Radzieckiego.

Również ONZ, stworzona w zamierze-

niu w duchu masońskim, ma, niestety,

dwie cechy kardynalne – jest organi-

zacją najkosztowniejszą na świecie

i kompletnie niemającą wpływu na

to, co się dzieje.

Padło kilka słów o współczesnej

masonerii – czym się zajmuje? Otóż,

przede wszystkim, zbiera się – zbiera

się, zaprzyjaźnia i prowadzi działalność

pro publico bono. Niegdyś zajmowała

się również nieprzyjmowaniem kobiet,

ale jest to już, na szczęście – stwierdza

profesor – passé.

Jaki jest stosunek do kościoła? – Ma-

soneria jest, z natury rzeczy, organiza-

cją areligijną i apolityczną, masoneria

nie ma żadnego swojego boga, masone-

ria składa hołd wszystkim religiom, nie

preferując absolutnie żadnej, oczekując

jednak od kandydatów religijności,

stawianej w opozycji do „głupiego” ate-

izmu i bezreeksyjności – co znajduje

wyraz w uznaniu Wielkiego Architekta

jako symbolu transcendencji i uoso-

bienia metazycznego wymiaru etyki,

CZY MASONERIA RZĄDZI ŚWIATEM?

CZYLI TADEUSZ CEGIELSKI W KIELCACH

M A R E K W R O N A











P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

20 S P O T K A N I A

etyki ponadczasowej. Chodzi o zasadę

– wiarę w uniwersalny, nienegocjowal-

ny ład, która nie wyklucza absolutnie

żadnej religii. To, niestety, sprawia,

iż dialog z każdym poszczególnym

system religijnym jest trudny – gdyż

każdy z nich z natury wyklucza systemy

konkurencyjne i rości sobie prawa do

posiadania prawdy absolutnej, stąd

właśnie bierze się powszechne prze-

konanie o antyreligijnym charakterze

masonerii.

Kto może uczestniczyć w pracach

masonerii? Poza kryteriami stałymi

i obiektywnymi oraz wykluczeniem

„głupich ateistów i niereligijnych li-

bertynów”, mamy pewną dodatkową

zasadę – nie przyjmujemy osób uwi-

kłanych we współpracę z aparatem

bezpieczeństwa – nie oceniamy inten-

cji, pobudek i okoliczności, po prostu

uważamy, że taka osoba nie jest osobą

wolną, co jest warunkiem sine qua non

przystąpienia do masonerii.

Człowiekiem wolnym nie będzie

również alkoholik, narkoman... –

A nikotynista...? – pada pytanie od

publiczności, wywołując uśmiech

zgromadzonych, acz pozostawiając

niedopowiedzenie...

Antymasonizm – pada hasło – czym

jest i dlaczego? – Charakterystyczne

jest, co potwierdza historia, że anty-

masonizm rozwija się najbardziej tam,

gdzie masonów nie ma... Antymaso-

nizm jest odbiciem negatywnego my-

ślenia o świecie i ludziach, odbiciem

lenistwa umysłowego. Próbą zrzucenia

własnej nieudolności na czynniki ze-

wnętrzne. Przykłady bezreeksyjnego

antymasonizmu można, niestety, zna-

leźć we współczesnej retoryce niższych

szczebli hierarchii Kościoła katolickiego,

co znajduje odbicie w negatywnym

do masonerii nastawieniu nominalnie

katolickiego społeczeństwa polskiego,

podsycanym przez niektóre środowiska.

Jest to zaskakujące, ponieważ od zgoła

100 lat obserwuje się odejście głów

Kościoła katolickiego od retoryki anty-

masońskiej, co znajduje potwierdzenie

w ocjalnych dokumentach Watykanu.

- Profesor, przedstawiając antyma-

sonów jako „świrów” – odzywa się

głos z publiczności – „przegina pałę

w drugą stronę”, przemilczając równo-

cześnie pewne niewygodne fakty, nie

zwracając uwagi, iż antymasonizm nie

bierze się znikąd. Wielu przedstawicieli

masonerii brało udział w niechlubnych

epizodach historii – choćby Meksyk

i krwawe prześladowania katolików,

za którymi stała masoneria (w tym

momencie zgłaszający uwagi sam kon-

statuje, że po przeciwnej stronie też

stali masoni) czy choćby Henry Ford

popierający Hitlera, majne działania

masonerii, wspierającej swoich człon-

ków w postępowaniach administracyj-

no-sądowych...

- Prawdą jest, iż znajdujemy w histo-

rii Meksyku przypadki odrażających

zbrodni popełnionych przez masonów

i z tymi argumentami nie sposób dys-

kutować – stwierdza profesor – jednak

należy wziąć pod uwagę uwarunko-

wania polityczne Ameryki Łacińskiej

czy Środkowej. Tam, bez względu na

to, czy rządziła lewica, czy prawica

– masoneria ma od XIX wieku bez-

apelacyjny wpływ na władzę, gdyż

w dużym stopniu zastępowała nieudol-

ne struktury państwowe. Zmienia się

to w czasach współczesnych i wpływ

masonerii zanika wraz z kurczeniem

się klasy średniej i rozwojem alterna-

tywnych form aktywności społecznej.

Zaś Henry Ford? Henry Ford nie był

masonem. Był teozofem, ale teozoa

to nie masoneria.

- Co z okultyzmem, hitlerowskim

ule i bogotwórcami w ZSRR? – pyta

interlokutor z trzeciego rzędu. – Co

ze Szczęsnym Potockim, głównym

macherem Targowicy?

- Potocki nie dlatego przystąpił do

Targowicy, że był wolnomularzem,

lecz dlatego, że jakaś część magnaterii

postanowiła do niej przystąpić, a on

był jednym z wielu wielkich polskich

panów – trudno jednak przypisać ma-

sonerii Targowicę – ripostuje profe-

sor. – Szczęsny Potocki był po prostu

zdrajcą.

- Co z powiązaniem masonerii z le-

wicą? – pada pytanie. – Każdy kraj ma

swoją specykę. Zaskakujące może być

to – mówi profesor – iż polska maso-

neria jest z natury powiązana z pra-

wicą, jest z natury konserwatywna.

W ogniu podobnych zarzutów zadaję

sobie czasem pytanie – co tutaj robi

taka konserwa, jak ja?*.

Dlaczego większość członków maso-

nerii nie ujawnia się? – W takich np.

Niemczech, Danii, Norwegii, Szwecji

jawna przynależność do masonerii nie

jest czymś nienormalnym. Przeciwnie,

deklarując antymasonizm we Francji,

narażasz się na odrzucenie społeczne.

W Polsce realia nie sprzyjają ujaw-

nianiu przynależności do masonerii

– pozwolić sobie mogą na to jedynie

osoby o ugruntowanej pozycji spo-

łecznej, gdyż ujawnienie równe jest

z gotowością na niewyszukane ataki

– nie krytykę, lecz ataki.

Spotkanie dobiega końca. Ofiar

nie stwierdzono. W poniedziałek

13stycznia odbyły się dwa kolejne –

„Jak i czym badać masonerię?” oraz

„Antymasonizm bez masonów”. #

*Słowa prof. T. Cegielskiego odnoszą się w pełni do masonów skupionych w Wielkiej Loży Narodowej. Pozostała część

polskiego wolnomularstwa: mieszana z Wielkiego Wschodu Polski, Le Droit Humain oraz kobieca, czyli tzw. masoneria

liberalna, w Polsce co najmniej tak samo liczna lub wręcz liczniejsza, sytuuje się znacznie bliżej haseł centro-lewicowych,

przyjmuje także w swoje szeregi ateistów i wszelkiej maści wolnomyślicieli, nie wymagając przysięgi na Biblię. Pomiędzy

tymi odłamami masonerii od połowy XIX wieku toczy się poważny spór ideowy, niepozwalający po dziś dzień na wspólne

prace rytualne, co nie przeszkadza na szczęście licznym kontaktom towarzyskim i działaniom w organizacjach świeckich,

typu Instytut „Sztuka Królewska” w Polsce, skupiającym i masonów wszelkich rytów, i profanów.

REDAKCJA

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

S P O T K A N I A

NA ZAPROSZENIE ŚWIĘTOKRZYSKIEGO UNIWERSYTETU TRZECIEGO WIEKU 28 STYCZNIA BR.

ODBYŁ SIĘ W KIELCACH WYKŁAD DR MIROSŁAWY DOŁĘGOWSKIEJ-WYSOCKIEJ. PRZEDSTAWIAMY

BEZ SKRÓTÓW ARTYKUŁ ZAMIESZCZONY NA OFICJALNEJ STRONIE INTERNETOWEJ UTW.

uż na początku swojego wystąpienia zdobyła przy-

chylność słuchaczy, wspominając swoją kielecką część

życia [w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych,

red]. Przedstawiła nam piękną postać dr Szymona Star-

kiewicza – zwanego Judymem z Górki – lekarza pracującego

w sanatorium w Busku-Zdroju, który, jak sama odkryła, był

masonem [o Loży Staszic, do której należał doktor, czytaj

na str. 23, red.]. Nasza prelegentka także dołożyła swoją

cegiełkę do poprawy stanu sanatorium. Zebrała fundusze

(b. znaczne) na rewitalizację parku wokół szpitala Górka,

będącego częścią całego kompleksu buskiego sanatorium.

Dawny mason, czyli wolnomularz (wolny murarz) bu-

dował kościoły, katedry, pałace. Dziś mason używa swoich

intelektualnych umiejętności, aby „coś pozytywnego”

zbudować, jak wspomniany dr Starkiewicz i nasza wy-

kładowczyni.

Dr Dołęgowska-Wysocka w interesujący sposób przed-

stawiła nam historię masonerii, wyjaśniając, co przyczyniło

się do jej złej sławy, która trwała przez wieki. Jak to zwykle

w życiu bywa, czasem tra się „czarna owca”, oszust czy

pomówienia, z którymi trudno było walczyć w średniowie-

czu, gdy przekaz informacji był głównie ustny [o sprawie

Leona Taxila, międzynarodowego oszusta, b. masona, czyt.

na str. 24, red.].

Masoneria to międzynarodowy ruch mający na celu

duchowe doskonalenie się i braterstwo ludzi różnych

religii, narodowości i poglądów. Nie jest jedną organi-

zacją. Pierwsza Wielka Loża powstała w XVIII wieku

w Anglii. Szybko nowy ruch się rozprzestrzenił po całej

Europie. Pierwsza polska loża masońska została założona

w 1721r. w Warszawie. Obecnie w stolicy jest kilkanaście

lóż i pojedyncze warsztaty w kilku dużych miastach Polski.

W Kielcach nie było i nie ma loży masońskiej (jeszcze).

Legenda masonerii odwołuje się do podań o budow-

niczych: piramid, świątyni króla Salomona, katedr goty-

ckich, którzy posiadali niezwykłą wiedzę i umiejętności

architektoniczne w czasach, gdy większość społeczeństwa

była niepiśmienna. W średniowieczu nosicielami tej wiedzy

były cechy rzemieślnicze wolnych mularzy (dziś byliby

MASON

NIE TA STSZNA

J A D W I G A D U L A





















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

22 S P O T K A N I A

to architekci, inżynierowie, wysokiej klasy specjaliści).

Bractwa były zakładane w celu zachowania tajemnicy

rzemiosła, dzielenia się doświadczeniami w miejscach

spotkań zwanych lożą. Z upływem czasu sztuka murarska

stała się bardziej dostępna i do bractw zaczęto przyjmować

osoby „ważne”, ale niezwiązane z budownictwem.

Często byli to fundatorzy budowli.

Dziś loża masońska to grupa ludzi, która lubi

się ze sobą spotykać, rozmawiać, dyskutować na

tematy lozoczne, moralne itp. Masoni mają

swoje rytuały, ceremonie i symbole przeniesione

z dawnych wolnomularskich czasów. W czasie

ich spotkań obowiązują specjalne stroje [autorce

chodzi o masonerię kobiecą, red.], a stosowane

rytuały mają umacniać więź, poczucie wspólnoty

i wprowadzać atmosferę sprzyjającą autoreeksji.

Do najbardziej znanych symboli należą:

• cyrkiel (symbol mądrości, wiedzy, absolutu),

•  (symbolizuje równowagę i szczerość),

•  (symbol rozumu, światła),

• oko [opatrzności] (symbol świadomości, mądrości),

•  (symbol nauki) itp.

Kilka słów o naszej sympatycznej prelegentce. Jest

jedną z dwóch pierwszych kobiet w polskim wolno-

mularstwie żeńskim, podniesioną do stopnia mistrza

masońskiego. Od 2010 r. przez trzy lata była czcigod-

ną mistrzynią loży Prometea. Wolnomularką została

w 1993 r., inicjowana przez paryską lożę 

 należącą do Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji. Duży wpływ na udział w ruchu masoń-

skim miała na nią literatura, zwłaszcza książki

prof.  (wybitny polski znawca

masonerii) i mąż Adam W. Wysocki, który

także jest masonem.

Jako ciekawostkę dodam, że pani Bożena Miro-

sława Dołęgowska-Wysocka „pochwaliła się” na

swoim blogu wykładem na naszym uniwersytecie.

Są też posty na Facebooku. Miło się czyta, gdy o naszym

mieście pisze „moje Kielce”. Słuchaczy Świętokrzyskiego

Uniwersytetu Trzeciego Wieku wykład bardzo zainteresował,

o czym świadczył „wianuszek” osób wokół pani Bożeny,

które po wykładzie jeszcze dopytywały o interesujące ich

szczegóły. #



W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

T A J E M N I C E W A R S Z T A T U

LOŻA STASZIC

NA WSCH... ZAGŁĘBIA









agłębiowska loża nosząca nazwę

Staszic, a należąca do Wiel-

kiej Loży Narodowej Polski

powstała w 1924 roku. Obejmowała

nie tylko ówczesne Zagłębie, leżące

w województwie kieleckim, ale także

Górny Śląsk. W latach 20. XX wieku

bracia spotykali się w Sosnowcu, a w la-

tach 30. w Busku-Zdroju, w kolonii

leczniczej na Górce.

Założycielami loży byli: -

wowar – geolog, carski więzień poli-

tyczny, Sybirak, po wojnie wieloletni

prezydent Dąbrowy Górniczej, oraz

 – nauczyciel gim-

nazjum w Sosnowcu, bratanek Stani-

sława Wyspiańskiego, polski geolog,

działacz społeczny, przewodniczący

Klubu Demokratycznego w Sosnow-

cu (1938–1939), po wojnie poseł do

Krajowej Rady Narodowej. Wyspiański

był Dozorcą warsztatu (1935–1936),

Czcigodnym Mistrzem (1936–1937)

oraz Mówcą (1937–1938). W czasie

II wojny światowej został członkiem

tajnej loży  w Kra-

kowie (kontakty obu lóż miały miejsce

także przed wojną).

Na pierwszym zebraniu instalacyj-

nym loży Staszic, 6 maja 1924 r., był

obecny Wielki Mistrz Wielkiej Loży

Narodowej Polski  –

socjalista, legionista i pisarz. W 1924 r.

loża liczyła zaledwie siedmiu członków,

po 1935 – dwunastu. Do członków

założycieli należeli także dr Szymon

Starkiewicz – twórca kolonii leczniczej

na Górce, kierownik szkoły na Górce,

Eustachy Kuroczko – działacz Nieza-

leżnej Partii Chłopskiej oraz Związku

Nauczycielstwa Polskiego, oraz admi-

nistrator kolonii Witold Dobrowolski,

członek Zarządu Towarzystwa Przy-

jaciół Górki, a następnie wieloletni

pracownik centrali ZUS. To właśnie za

ich sprawą odbywały się zebrania loży

Staszic w Busku od 1935 roku (w latach

kryzysu 1932–1935 loża była uśpiona),

aż do zawieszenia działalności loży,

czyli do 26 października 1938 roku.

Kolejnym członkiem loży był 

Bereszko. Bereszko był znanym dzia-

łaczem społecznym i gospodarczym,

wiceprezesem Izby Przemysłowo-

Handlowej w Sosnowcu, wicepreze-

sem Towarzystwa Przemysłowców,

sędzią handlowym, członkiem rady

nadzorczej spółki akcyjnej Tramwaje

Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim,

prezesem oddziału Ligi Obrony Po-

wietrznej i Przeciwgazowej, współzało-

życielem Automobilklubu Kieleckiego,

w czasie powstań śląskich uczestnik

akcji niesienia pomocy uchodźcom

oraz opieki nad rodzinami powstańców.

W pracach loży Staszic brał także

udział znany katowicki architekt Ta-

deusz Michejda – polski architekt

modernistyczny tworzący na Górnym

Śląsku w okresie międzywojennym,

artysta malarz, żołnierz Legionów

Polskich (wstąpił do nich jako har-

cerz), powstaniec śląski (był adiutan-

tem dowódcy 11. pułku bytomskie-

go), działacz społeczny. W 1925r.

zainicjował powstanie Związku Ar-

chitektów na Śląsku, którego został

pierwszym prezesem. W 1930 roku

wprowadził do budownictwa techno-

logię stalowego szkieletu. W latach

1934–1939 prezes oddziału Stowa-

rzyszenia Architektów Rzeczypo-

spolitej Polskiej w Katowicach. Od

lat trzydziestych członek i działacz

Stronnictwa Demokratycznego.

Pod koniec lat 30. dołączył do loży

Tadeusz Gliwic, syn przedwojen-

nego ministra przemysłu i handlu

Hipolita Gliwica, działacz Klubów

Demokratycznych, po wojnie w SD.

Od 1934 r. był członkiem pracują-

cej w Warszawie loży Kopernik.

Począwszy od 1937 roku, wchodził

w skład grona wysokich urzędników

Wielkiej Loży Narodowej Polski. Po

wojnie był współzałożycielem kon-

spiracyjnej loży wolnomularskiej

Kopernik, pracującej w Warszawie

już od 12lutego 1961 roku, kiedy to

ośmiu przedwojennych wolnomula-

rzy dokonało rytualnego obudzenia

warsztatu. W grudniu 1991 roku, gdy

powołano do życia Wielką Lożę Na-

rodową Polski, został jej pierwszym

Wielkim Mistrzem. #







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

24 S K A N D A L E

SPWA LEO TAXILA

(DIANY VAUGHAN)

OSZUNA ŚW. TERESA OD DZIECIĄT JEZUS

Poniedziałek Wielkanocny,

17marca 1897 roku, w cza-

sie konferencji prasowej

zorganizowanej w salce geogracznej

w Paryżu, Charles Jogand-Pages, alias

Leo Taxil (1854-1907), demaskuje

trwające od dwunastu lat oszustwo.

Epilog nieprawdopodobnej, ciemnej hi-

storii, której tło stanowią walki Kościoła

katolickiego i masonerii oraz „geniusz”

mistykatorski mieszkańca Marsylii,

który symulował nawrócenie na wiarę

katolicką. To żałosny epizod walk kle-

rykalnych i antyklerykalnych drugiej

połowy XIX wieku. Dziwnym zrządze-

niem losu zamieszana zostaje weń młoda

nieznana karmelitanka i kłamstwo to

spotęguje jeszcze jej ciężką próbę wiary.

Jogand-Pages rozpoczął swoje życie

od kariery dezertera i złodzieja, później

wymyślił kilka spektakularnych bzdur

w Marsylii i w Szwajcarii. Pod fałszywym nazwiskiem 

Taxil opublikował około 130 pozycji, wydanych w „Biblio-

tece antyklerykalnej” i dzienniku „Antyklerykał”. W 1882

roku zostaje wykluczony z masonerii. Pozornie nawraca się

w 1885 roku i pisze Wyznania wolnomyśliciela (Confessions

d’un libre penseur), które doczekają się 45 wydań. W 1884

roku  ogłasza encyklikę Humanum Genus, wy-

mierzoną przeciwko masonerii. Walki przybierają na sile.

Pojawiają się wówczas Pamiętniki ex-palladystki (Memoires

d’une ex-palladiste), których autorką jest niejaka Diana

, nawrócona pod wpływem Joanny d’Arc. Prasa

katolicka pasjonuje się tymi odkryciami, podobnie zresztą

jak i liczne czasopisma zakonne. W Karmelu w Lisieux

matka Agnieszka sugeruje siostrze Teresie, by napisała

wiersz dla Diany Vaughan. Natchnienie nie przychodzi,

ale Teresa posyła jej swoją fotograę, na której gra Joannę

d’Arc, dołączając do tego kilka słów.

Diana odpowiada.

W czerwcu 1896 roku Teresa pisze swą

sztukę Tryumf pokory (RP 7), w której

wspomina o diabelskich sztuczkach i o Dia-

nie Vaughan. W lecie czyta Nowennę eu-

charystyczną nawróconej. Co poniektórzy

zapatrują się jednak na to bardzo scep-

tycznie. Pod koniec września 1896 roku

w Trydencie odbywa się -

. Komisja rzymska zachowuje

w stosunku do Taxila dużą rezerwę. Stąd

też rezerwa Teresy, kiedy Diana atakuje

włoskiego biskupa. Dochodzi wówczas

do konferencji prasowej 19 kwietnia 1897

roku. Spodziewano się, że Diana Vaughan

w końcu się ujawni... Tymczasem zjawia

się Leo Taxil i ujawnia swoje oszustwo:

to on stworzył postać Diany Vaughan i od

dwunastu lat zwodzi katolicki Kościół. Jego

nawrócenie było kolejną sztuczką.

Posiedzenie jest burzliwe i następnego dnia dzienniki kato-

lickie ujawniają oszusta! Lakoniczna wzmianka w dzienniku

„Le Normand”, według której w czasie zebrania wyświetlano

zdjęcie karmelitanki przebranej za Joannę d’Arc, wywołuje

w Karmelu w Lisieux konsternację. 

 Można sobie wyobrazić

upokorzenie sióstr. Teresa wyrzuci list „Diany” na kupę

gnoju w ogrodzie i wymaże ze wszystkich swoich pism

nazwisko Diany Vaughan (RP 7 i początek Rękopisu B).

Zostać tak oszukaną (zresztą w towarzystwie licznych bi-

skupów, księży i wspólnot) w czasie trwającej wtedy próby

wiary, musiało być dla niej ciężkim doświadczeniem. Ale nie

pokaże po sobie niczego. Z pewnością objęła swą modlitwą

„bezbożnego” Leo Taxila, który „nadużył łask” (C 5v) – ona,

która zgodziła się samotnie tkwić w ciemnościach, by niewie-

rzący otrzymali światło. Guy Gaucher, OCD

a stronie internetowej Krakowskiej Prowincji Karmelitanów Bosych znaleźliśmy tekst poświęcony Leo

Taxilowi. O wielkim oszustwie, jakiego dopuścił się ten były mason, zwodząc najwyższych przedstawicieli

Kościoła katolickiego, w tym papieża Leona XIII oraz siostrę Teresę, przyszłą świętą, pisze biograf św. Teresy od

Dzieciątka Jezus, Guy Gaucher, OCD.

REDAKCJA



W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I















Myślałem o tym wszystkim,

wychodząc z „białych prac”

zorganizowanych 27 stycz-

nia 2014 r. w Warszawie przez Lożę

Kultura. To drugie takie spotkanie,

w którym miałem szczęście i zaszczyt

uczestniczyć. W minionym roku wy-

słuchałem zajmującej, jak zawsze, opo-

wieści .

Tym razem wystąpienie przygotował

. Poświęcił je

osobie papieża Franciszka, dzieląc

się ze słuchaczami swoimi obawami

i nadziejami związanymi ze stylem

sprawowania tego pontykatu.

Obirek obawy ma zasadnicze. Otóż

kariera kościelna -

 związana jest z pontykatem

konserwatywnego w przekonaniach

i prowadzonej polityce Jana PawłaII,

zmiana stylu sprawowania urzędu

przez Franciszka może tedy ozna-

czać nie tyle nową jakość, ile „chwyt

PR-owski”, mający na celu przyciąg-

nięcie do katolicyzmu nowych osób.

Symptomatyczne wydaje mu się także

swoiste rozwarstwienie postawy Fran-

ciszka, który dość często i konsekwen-

tnie deklaruje uznanie i przywiązanie

do schedy pozostawionej mu przez

Benedykta XVI. Obawy te nie prze-

słaniają jednak nadziei. Obirek, który

sam spędził trzydzieści lat w zakonie

jezuitów, wiąże je z jezuicką formacją

Bergoglia. Znajduje ona swój wyraz

w dialogicznej postawie Franciszka,

który udziela wywiadów także zdekla-

rowanym ateistom i antyklerykałom,

przyjaźni się z rabinem Abrahamem

Skórką, szuka żywego i bardziej bez-

pośredniego kontaktu z wiernymi,

traktowanymi na zasadzie moralnego

i światopoglądowego partnera.

Zasadnicze wątki swojej opowieści

okrasił Obirek licznymi anegdotami

i dygresjami. Opowiadał o czasie swo-

ich studiów w Rzymie, gdzie nauczono

go, że w etyce prymat należy się indy-

widualnemu sumieniu. Opowiadał

o swoich doświadczeniach z teologią

wyzwolenia, do której był początkowo

nastawiony negatywnie i której war-

tość stopniowo odkrywał. Opowiadał

o bliskiej mu Barbarze Skardze, której

intuicje lozoczne uznał za konse-

kwentnie dialogiczne, w odróżnieniu

choćby od .

Po wystąpieniu rozgorzała dyskusja,

przeniesiona następnie w kuluary. Bio-

rąc rzecz z grubsza, można wyróżnić

w niej cztery wiodące tematy.



-

nia moralnym anarchizmem. Obirek

w bardzo interesujący sposób połączył

ideę sumienia z dialogiem, wskazując,

że autonomia sumienia jest fundamen-

talnym warunkiem wszelkiej owoc-

nej rozmowy. Trzeba tu oczywiście

dodać, że nie rozumie on sumienia

jako jakiegoś głosu spoza świata i spoza

człowieka. Sumienie jest funkcją rozu-

mu, rozważającego dany czyn i jego

następstwa w świetle ich kwalikacji

etycznej. Kierowanie się sumieniem

jest tedy kierowaniem się rozumem,

jest umiejętnością oceny działań, które

chce się podjąć, i ich konsekwencji.

W ostatecznym rozrachunku jest więc

także umiejętnością wzięcia odpowie-

dzialności za to, czego się dokonało. Jak

ma się to do dialogu? Otóż, podejmując

działania wynikające z oceny dokona-

nej przez rozum i przyjmując na siebie

ciężar odpowiedzialności, zdaniem

Obirka zobligowany jestem do tego, by

traktować Innego jako osobę tak samo

rozumną i odpowiedzialną, jak ja sam.

A zatem winny jestem Innemu szacu-

nek, wykluczający poczucie wyższości

i przemoc. W ich miejsce pojawia się

zobowiązanie do wysłuchania cudzych

racji, które – o tyle, o ile są racjonalne –

mogą przeważyć słuszność moich racji.



i wolnomularzy. Obirek, ustosunko-

wując się do głosów, że wolnomularstwu

taki dialog nie jest potrzebny, bo nigdy

nie było zamknięte na katolicyzm, a tak-

że, że polityka Watykanu w stosunku

do masonerii nie zmieniła się ani na

jotę, wskazał, że dialog instytucjonalny

wydaje mu się niemożliwy struktural-

MOŻLIWY, POŻĄDANY I OWOCNY MOŻE BYĆ DIALOG KONKRETNEGO

TOLI Z KONKRETNYM MASONEM





PROF. OBIREK O FNCISZKU,

DIALOGU I PRYMACIE SUMIENIA

M A R C I N M . B O G U S Ł A W S K I

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

26 Z Ż Y C I A L Ó Ż I O B E D I E N C J I

nie. A to dlatego, że instytucji zależy

na wpływach, które zyskuje się, raczej

rozgrywając konikty, niż szukając po-

rozumienia. Dyskutujący zgodni byli

jednak co do tego, że możliwy, pożądany

i owocny może być dialog konkretnego

katolika z konkretnym masonem.

III

-

.

Przywołana przez Obirka dwuznacz-

ność jego postawy – zarazem otwarcia

i armowania konserwatywnej trady-

cji – znajduje bowiem wyraz nie tylko

w wywiadach czy homiliach, ale także

w nauczaniu o wyższej kościelnej ran-

dze. Przykładem może być choćby jego

encyklika Lumen dei, w której idee

związane z praktyką chrześcijaństwa

jako miłości sąsiadują z fragmentami

wskazującymi na zobowiązujący cha-

rakter prawdy, której jedynym depo-

zytariuszem ma być Kościół katolicki.

Język Franciszka jest zasadniczo nie-

spójny, a on sam – jak ujął to Obirek

– nie uwolnił się z pancerza Ratzingera.

Za konsekwentnego rzecznika katolicy-

zmu rozumianego jako praktyka można

uznać . Podobnie

jak Obirek uważam, że lozoa Vai-

mo jest niezwykle cenna, a jego wizja

katolicyzmu kusząca. Jest jednak nie do

pogodzenia z kościelną instytucją, mówi

przecież o odzyskaniu miłosierdzia spod

ciężaru doktryny, a więc o realizacji nie-

religijnego potencjału i przeznaczenia

chrześcijaństwa.

Czwarty temat to antymodernistycz-

ny charakter katolicyzmu. W tym kon-

tekście rozmawialiśmy m. in. o tezie

prezentowanej w Pamięci i tożsamości

Jana Pawła II i podtrzymywanej przez

środowisko rodzimych lozofów katoli-

ckich, podług której zmierzch Zachodu

rozpoczął się wraz z kartezjanizmem,

z którego wywodzić się ma choćby post-

modernizm czy tzw. ideologia gender.

W trakcie dyskusji padły piękne

słowa o tym, że budujący jest widok

masonki obok „kulturowego katolika”

i eks-jezuity, siedzących razem po to,

by służyć wspólnej sprawie. To praw-

da. „Białe prace” pokazały dobitnie,

że kierując się podobnymi ideałami,

inaczej je realizujemy i rozumiemy.

Pokazały także, że ten pluralizm jest

siłą, a nie słabością. Postawa rozumie-

jącego otwarcia, poszanowania siebie

nawzajem, dociekania, nawet wtedy,

gdy staje się polemiką, nie narusza

niczyjej godności i nie prowadzi na

manowce. Raczej poszerza perspek-

tywę. I wpuszcza więcej światła. #

Autor pracuje jako asystent w Kate-

drze Epistemologii i Filozoi Nauki

Uniwersytetu Łódzkiego. Jest członkiem

korespondentem Polskiego Towarzy-

stwa Tomasza z Akwinu. Od 2012r.

sekretarzem Oddziału Łódzkiego

Polskiego Towarzystwa Filozocznego.

„900 tysięcy euro dotacji dla Wielkie-

-

-



br. notatkę o pomocy publicznej dla

-



przy Rue Cadet. Cytuję:

„F

rancuskie władze zasiliły wpły-

wową lożę subwencją w wy-

sokości 900 tysięcy euro. Środki te

mają zostać spożytkowane na utrzy-

manie paryskiego muzeum masonerii.

Wielki Wschód Francji wsparły władze

Paryża, a także jedno ministerstwo.

Rządzący Francją socjaliści hojną

ręką nansują bliską sobie masone-

rię. W ciągu ostatnich miesięcy wielu

spośród czołowych polityków ugrupo-

wania Francoisa Hollande’a publicznie

potwierdzało społeczne i intelektualne

znaczenie wolnomularstwa. Nie jest

to też zaskoczeniem. Do masonerii

należy doradca polityczny prezydenta

 (Wielki Wschód

Francji), do tej samej organizacji na-

leży też dyrektor gabinetu premie-

ra Jean-Marc Ayrault. Dużą grupę

„wtajemniczonych”, bo dwunastooso-

bową, odnajdujemy także w rządzie.

Do masonerii należy -

branchu (minister reformy państwa),

 (minister rolnictwa),

Alain Vidalies (minister współpracy

z parlamentem), 

(wiceminister transportu), Jean-Yves

 (minister obrony), Victorin

 (minister terytoriów zamor-

skich), Jérôme Cahuzac (minister

budżetu), Anne-Marie Escoer (wi-

ceminister ds. decentralizacji), Manuel

Valls (minister spraw wewnętrznych

i kultu). Masońskiej ideologii bliski

jest też minister pracy Michel Sapin,

wiceminister ekonomii społecznej Be-

noit Hamon, wiceminister 

 i Michèle Delaunay,

wiceminister ds. osób starszych. Wpły-

wy te sprawiają, iż socjaliści lekką ręką

przeznaczają pieniądze podatników na

wsparcie masonerii”.

Masonów we Francji jest kilkadzie-

siąt tysięcy, wszystkich nad Wisłą nie

znamy, więc może i ci wymienieni są

rzeczywiście masonami. Jeśli tak, to

tylko pomarzyć... W III Rzeczpospoli-

tej znałam jednego masona - ministra,

choć o ile mnie pamięć nie myli, był

już eksministrem. Dobrym. A co do

dotacji. Cóż, każdy kraj dotuje to,

co lubi, Francja – masonów, Polska

– Świątynię Opatrzności Bożej oraz

muzeum Jana Pawła II i ks. kardynała

Stefana Wyszyńskiego. Średnia unijna

wypada więc dobrze: Bogu świeczkę

i diabłu ogarek...

PS. II Rzeczypospolita pod wzglę-

dem „umasonienia” rządu wypada

o wiele lepiej od III RP. Sam trzykrot-

ny premier Bartel był wszak wolno-

mularzem. #

Z B L O G A A S Z E R A , Ż O N A P A N A B O G A

BOGU ŚWIECZKĘ I DIABŁU OGAREK

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

T E M P L U M I K O Ś C I Ó Ł

yło niedzielne po-

południe 1992 r.

W domu zborowym

parai ewangelicko-refor-

mowanej na warszawskim

Lesznie

skończyło się właś-

nie spotkanie przy kawie

i herbacie po nabożeństwie.

Siedziałem w opustoszałym

hallu, gdy do drzwi zapukało

dwóch elegancko ubranych

panów. Okazało się, że za-

interesował ich wizerunek

oka w trójkącie umieszczony

w tympanonie paraalnego

budynku, który zinterpreto-

wali jako symbol masoński.

Obydwaj byli masonami po-

szukującymi w Warszawie śladów dawnej wolnomularskiej

obecności. Powiedziałem im, że dobrze trali, bowiem to

właśnie na terenie ówczesnej posesji należącej do zboru

ewangelicko-reformowanego, a konkretnie w pałacu Dzia-

łyńskich, w XVIII w. działała loża masońska.

Rozmowa nie trwała długo. Żegnając się zapytali, czy nie

byłbym zainteresowany pracą wolnomularską. Na moje

entuzjastyczne „tak” pozostawili mi wizytówkę jednego

z najbardziej znanych polskich masonów, prof. Tadeusza

Cegielskiego, wówczas jeszcze doktora historii2. W ten

sposób rozpoczęła się moja życiowa przygoda z masone-

rią. Minęło jednak sześć lat zanim przyjęty zostałem do

lejdejskiej Szanownej Loży św. Andrzeja, pracującej pod

auspicjami Wielkiego Wschodu Niderlandów. Byłem już

wówczas teologiem i przygotowywałem się do służby

pastorskiej w jednym z holenderskich Kościołów tradycji

reformowanej.

To, że moje pierwsze spotkanie z masonerią miało miejsce

dosłownie na gruncie kościelnym, nadało ton przyszłości.

Przez wiele lat łączyłem coraz intensywniejszą pracę ma-

sońską z przynależnością kościelną, uprawianiem teologii,

działalnością kaznodziejską i duszpasterską. Nigdy nie czu-

łem się w tym osamotniony

i właściwie nie postrzegałem

tego jako czegoś szczególne-

go. W Kościele spotkałem lu-

dzi o podobnej, podwójnej

tożsamości i przynależności.

PO PROSTU JESTEŚMY

Swego czasu jedna z lejdej-

skich lóż poprosiła swojego

członka – będącego jedno-

cześnie pastorem francuskoję-

zycznej parai reformowanej

w Lejdzie – o wygłoszenie

„deski” (referatu) na temat

jego Kościoła i wolnomu-

larstwa. Owemu bratu, zna-

nemu szerszemu gronu pod

zabawnym pseudonimem „Korkociąg”, jako rodowitemu

Francuzowi powierzono pieczę nad lożową piwnicą win.

Przez około półtorej godziny rozwodził się nad historią

i teraźniejszością frankofońskich ewangelików w Holandii.

Na koniec zapytano go wreszcie, co z drugą częścią tema-

tu. Jego odpowiedź dała mi wiele do myślenia: „Pytacie

o związek między Kościołem i masonerią? Ten związek

polega na tym, że tu jestem”.

Warto jednak sięgnąć po ocjalne dokumenty, na przykład

stanowisko Ewangelickiego Kościoła Niemiec w sprawie

masonerii z 1973 r., raport Komisji Synodalnej Kościoła

Anglii z r. 1986 czy też do niezwykle ciekawego zbio-

ru dokumentów historycznych, dotyczących związków

wolnomularstwa z anglikanizmem3. Wiele można się

z tej lektury nauczyć: co dla Kościołów różnych tradycji

jest naprawdę istotne, czego się obawiają, jakie mają wąt-

pliwości itd. Czyż nie jest bowiem znaczące, że podczas

gdy przedstawiciele szeroko pojętej tradycji katolickiej

wyrażają opinie dotyczące tzw. masońskiej wizji Boga i jej

zgodności z chrześcijaństwem, ewangelicy martwią się

głównie o to, czy masoński ideał moralnej doskonałości

nie jest sprzeczny z wizją zbawienia jedynie z łaski?

WYZNANIA CHRZEŚCIJANINA I MASONA

J A R O S Ł A W R . K U B A C K I

















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

28 T E M P L U M I K O Ś C I Ó Ł

Wydaje mi się jednak, że – podobnie zresztą jak w odnie-

sieniu do kwestii chrześcijan LGBTQ czy kobiet pełniących

posługę Słowa i Sakramentu – to nie teologiczne analizy

i ocjalne dokumenty powinny być punktem wyjścia do

rozmowy. Raczej uznanie tego niezaprzeczalnego faktu, że

po prostu jesteśmy, istniejemy, działamy. Czy komuś się to

podoba, czy nie, fakt ten musi być po prostu zaakceptowany.

KIL SŁÓW O HISTORII

WOLNOMULARSTWA

Zerknijmy pobieżnie na historię Sztuki Królewskiej4.

Ocjalnym autorem Konstytucji Wolnomularzy, szeroko

znanych od jego nazwiska jako Konstytucje Andersona,

był pastor prezbiteriański James Anderson (1680-1739).

Historia wczesnego wolnomularstwa

wiąże się również z nazwiskiem jego

przyjaciela, ks. Jana Teola Desa-

 (1683-1744), który był bez

wątpienia współautorem tychże Kon-

stytucji (Andersona wielu badaczy

uważa za guranta)

. Desaguliers po-

chodził z rodziny hugenockiej, która

wyemigrowała do Anglii. Po studiach

został wyświęcony na kapłana Koś-

cioła Anglii.

O ile te dwie postaci znane są szer-

szej publiczności, o tyle wielu zdzi-

wić może fakt, że to za sprawą innego

ewangelickiego pastora, 

Desmonsa, Wielki Wschód Francji

w 1877 r. podjął decyzję o wykreśleniu

z tekstu Rytu Francuskiego odwołania

do Wielkiego Architekta Wszechświata

i o pozostawieniu lożom wolnego wyboru w sprawie księgi,

której chcą używać jako Księgi Świętego Prawa (Desmons

przewodniczył w każdym razie komisji, która wysunęła tę

propozycję)6.

O przynależności do zakonu niezliczonych członków

świeckich, duchownych i biskupów Kościoła Anglii i innych

Kościołów anglikańskich czy luterańskiego Kościoła Szwecji

nie warto chyba nawet pisać. Nie mogę tu jednak pominąć

nazwiska polskiego teologa ewangelickiego i wolnomula-

rza, ks. prof.  (1875-1931)7. Był on nie

tylko jednym z najwybitniejszych znawców symboliki

używanej w masonerii i teoretyków symbolu jako takiego,

ale w moim przekonaniu również największym polskim

teologiem ewangelickim i lozofem religii swoich czasów.

W myśli Seriniego reeksja religijna i teologiczna przepla-

tała się z reeksją wynikającą z praktyki masońskiej. Jestem

przekonany, że w jego osobie polska ewangelicka myśl

religijna jest niewątpliwą dłużniczką Sztuki Królewskiej,

zaś wolnomularstwo wiele zawdzięcza ewangelickiej myśli

religijnej [Pisaliśmy o nim w WP nr 56 – jesień 2013 – w art.

Pawła Matwiejczuka pt. ROL SERINI. DUSZPASTERZ,

PROFESOR, WOLNOMULARZ, red.].

OSOBISTA WIZJA

Dla każdego, kto bliżej poznał wolnomularstwo, jest rzeczą

oczywistą, że spojrzeń na Sztukę Królewską jest dokładnie

tyle, ilu masonów. Oczywiście można je w różny sposób

pogrupować, biorąc pod uwagę rozumienie kategorii „re-

gularności”

, wzajemne powiązania między organizacjami

masońskimi, ich oblicze ideowe czy też ryty, które stosują.

Nie zmienia to jednak faktu, że każdy wolnomularz repre-

zentuje własne, niepowtarzalne podejście, rozumienie tego,

co właściwie robi w loży. To samo dotyczy tych rozważań.

Jest to moja osobista wizja, dlatego warto może poświęcić

trochę miejsca, na czym polega jej specyka.

Przede wszystkim jest to wizja masona, który od kilku lat

nie uprawia czynnie Sztuki Królewskiej. Decyzję o wyco-

faniu się z prac lożowych podjąłem po

kilkunastu latach aktywnego członko-

stwa, ponieważ doszedłem do wniosku,

iż w obecnej fazie mojego życia ilość

energii, uwagi i czasu, którą kosztuje

mnie sumienne uprawianie masone-

rii, jest niewspółmierna do inspiracji,

której wolnomularstwo mi dostarcza.

Nie stałem się jednak przez to „byłym

masonem”. Podzielam pogląd, że jest

to zasadniczo niemożliwe. Prawdziwej

inicjacji, a masoneria jest zakonem

inicjacyjnym, nie da się cofnąć: tak jak

nie da się na nowo ukryć raz wyjawio-

nego sekretu. Z organizacji masońskiej

można wystąpić w każdej chwili i nikt

nikomu z tego powodu nie będzie czy-

nił żadnych wstrętów. Opowieści o rze-

komych zemstach czy wręcz mordach

trzeba włożyć między bajki. Natomiast to, co wydarzyło

się z człowiekiem i w człowieku w momencie przestąpienia

progu loży, jak również w ciągu każdej kolejnej inicjacji,

jest rzeczywiście nieodwracalne.

HOLENDERSKI KONTEKST

Moje spojrzenie na masonerię ukształtowało się w specy-

cznych uwarunkowaniach wolnomularstwa holenderskie-

go. Jest to wolnomularstwo wiekowe, różnorodne, znajdu-

jące się na przecięciu co najmniej trzech wielkich tradycji

wolnomularskich (brytyjskiej, francuskiej i niemieckiej).

I,last but not least, podobnie jak cała kultura holenderska,

charakteryzujące się dość liberalnym podejściem do reguł

i przepisów. Tutejsi masoni mają bardzo luźny i cokolwiek

prześmiewczy stosunek do mentorskich i „imperialnych”

zakusów zarówno Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii, jak

i francuskiego Wielkiego Wschodu. Również podział na

masonerię męską i mieszaną bywa w praktyce traktowa-

ny dowolnie. Wbrew ocjalnym ograniczeniom, bracia

z „regularnego” (w rozumieniu Wielkiej Zjednoczonej

Loży Anglii) Wielkiego Wschodu Niderlandów składają

wizyty w „nieregularnych” warsztatach zakonu Le Droit





W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

T E M P L U M I K O Ś C I Ó Ł

Humain czy Wielkiej Loży Masonerii Mieszanej. Biorą

udział w pracach, a gdy trzeba, nie wahają się również

sprawować rytualnych funkcji.

Inną cechą holenderskiej masonerii jest jej mało skry-

wany charakter. Rytuały nie leżą oczywiście na ulicy, lecz

nikt nie robi specjalnej tajemnicy z przynależności do

zakonu. Loże znajdują się w budynkach rozpoznawalnych,

niejednokrotnie o sporej wartości zabytkowej, do których

regularnie wpuszcza się zwiedzających.

Ostatnią cechą holenderskiego podejścia do Sztuki Kró-

lewskiej jest postrzeganie masonerii przede wszystkim,

jeśli nie wyłącznie, w kategoriach metody. Istota Sztuki

Królewskiej nie znajduje się zatem w sferze ideologii,

lecz zawiera w specycznym sposobie przekazywania

treści. Mianowicie: w „metodzie aluzyjnej”, na której

oparte są rytuały. Nawet jeżeli jako masoni czujemy się

wyznawcami pewnych ideałów, to mamy jednocześnie

bardzo mocną świadomość tego, że właściwie nie są to

wyłącznie masońskie ideały i symbole. Specycznie

masońskie jest to, w jaki sposób są używane. A przede

wszystkim to, jak otwierają przed nami nowe perspek-

tywy i prowadzą do wewnętrznej przemiany. Przemiany,

która nie tyle ma na celu uczynić nas „lepszymi” ludźmi,

co ludźmi… bardziej ludzkimi, bardziej świadomymi

swoich możliwości i ograniczeń i mądrzej wykorzystu-

jącymi je w życiu.

ZABAWA W WOLNOMULARSTWO?

Dlatego też i dziś krytycznie odnoszę się do każdego, kto

próbuje mi wmówić, że istnieje coś takiego jak ideologia czy

wręcz doktryna masońska. Od samego początku wpojono

mi, że tak naprawdę masońska jest tylko metodologia, którą

porównać można by do zabawy bardzo specycznymi

klockami. To, jaką treścią tę „zabawę” wypełniamy, jest

przede wszystkim indywidualną decyzją każdego masona,

zaś w nieco mniejszym stopniu kwestią charakteru danej

masońskiej organizacji („obediencji”). Istotne zaś w tej

zabawie jest to, że powinna nam ona, jak to określają Ho-

lendrzy,onder de huid gaan (tłumacząc dosłownie: „wejść

pod skórę”). Czyli jakoś nas przeniknąć, poruszyć struny,

których istnienia nawet się nie spodziewaliśmy.

Kto sądzi, że zabawa z natury rzeczy jest jedynie czymś

powierzchownym, przez co trudno oczekiwać od niej głę-

bokiego oddziaływania, niech sięgnie po znakomitą książkę

 Homo ludens9. Holenderski teolog, do-

minikanin Edward Schillebeeckx planował nawet w swojej

ostatniej książce właśnie na ludzkiej potrzebie zabawy oprzeć

pojęcie sakramentu.

Przeżyłem rytuały masońskie, które bez wątpienia wstrząs-

nęły mną i przeniknęły mnie do szpiku kości. Pamiętam

jednak i takie, które nie pozostawiły po sobie żadnego

rozpoznawalnego śladu. #

Dokończenie w następnym numerze

PRZYPISY

1 Ulica, przy której znajduje się kompleks budynków parai ewangelicko-reformowanej w Warszawie, nazywała się przed drugą wojną światową „Leszno”,

po wojnie w czasach PRL przemianowano ją na ulicę Świerczewskiego, aktualnie nazywa się alejami Solidarności (wszystkie przypisy opracował Ł.P.S.).

2 Tadeusz Cegielski – polski historyk, powieściopisarz, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego, wolnomularz. W latach 2002-2003 był Wielkim

Mistrzem Wielkiej Narodowej Loży Polski. Aktualnie jest Honorowym Wielkim Mistrzem i Wielkim Namiestnikiem (zastępcą) Wielkiego Komandora

Rady Najwyższej Polski 33. stopnia Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego. Autor licznych prac z zakresu masonologii.

3Zob.hp://anglicanhistory.org/misc/freemasonry (23.09.2013).

4 O historii wolnomularstwa w języku polskim w: Karol Wojciechowski,Bitwa o Sztukę Królewską. Traktat o masonerii i regularności, Wrocław 2011.

5 Więcej na temat Konstytucji Andersona w: Tadeusz Cegielski,Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii, Warszawa

2011.

6 Na ten temat więcej w: Karol Wojciechowski,Kto pierwszy zrezygnował z Wielkiego Budownika, „Wirtualny Wschód Wolnomularski” 03.06.2012,dostęp-

nyw Internecie pod adresem hp://wolnomularstwo.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=547&Itemid=28 (23.09.2013).

7 O ks. prof. Karolu Serinim czytaj w: Kamil Opalski,Karol Serini (1875-1931), „Ars Regia” 1992, nr 1, s. 100-101 oraz Paweł Matwiejczuk,Karol Serini,

„Wolnomularz Polski” 2013, nr 56, s. 22-29.

8 O pojęciu regularności czytaj w: Kamil Racewicz,Typologie masonerii, „Wirtualny Wschód Wolnomularski” 24.10.2005,dostępnyw Internecie pod adre-

sem hp://www.pismoer.pl/feeria/wyznania-chrzescijanina-i-masona-jaroslaw-r-kubacki/:%20hp:/wolnomularstwo.pl/index.php?option=com_conte

nt&task=view&id=12&Itemid=30 (23.09.2013).

9 Zob. Johan Huizinga,Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, przeł. Maria Kurecka i Witold Wirpsza, Aletheia, Warszawa 2007.

rtykuł ukazał się w internetowym kwartalniku protestanckim „Pismo er”

nr 4(4) 2013, wydanie z dnia 21 stycznia 2014 roku. „Pismo er” to kwartalnik prote-

stancki, ukazujący się w Internecie pod adresem www.pismoer.pl od 2013 roku. Skierowany

jest do ewangelików, chrześcijan i osób zainteresowanych kondycją polskiego i światowego protestantyzmu,

jego teologią i kulturowym oraz społecznym oddziaływaniem. „Pismo er” jest magazynem niezależnym,

niepowiązanym instytucjonalnie z władzami kościelnymi. ER oznacza ecclesia

reformanda, czyli Kościół reformujący się. Redaktorem naczelnym i wydawcą

kwartalnika jest Tomasz Mincer.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

30 C I C E R C U M C A U L E

sobotę 8 marca odbył się doroczny

Konwent Wielkiej Loży Hiszpa-

nii. Bracia ponownie wybrali Wielkim

Mistrzem brata . Zagło-

sowało 592 mistrzów warsztatu. Popar-

cie dla br. Oscara wyniosło 92%. Wielki

Mistrz zapowiedział kontynuację polityki

odnowy i otwarcia hiszpańskiego wol-

nomularstwa, którą zainicjował w 2010

roku. Wciąż stawiamy na przejrzystość,

pokój i stabilność – powiedział Wielki

Mistrz. – Udało nam się rozwinąć dzia-

łalność edukacyjną i edytorską oraz lepiej

wypromować naszą działalność w lokalnych

społecznościach. Najwyższy czas zrobić

kolejny krok i wyjść naprzeciw skompliko-

wanym problemom, z którymi zmaga się

nowoczesne społeczeństwo oraz dać aktyw-

ny wyraz wartościom, które głosimy. Wielka

Loża Hiszpanii to największa obediencja

wolnomularska w tym kraju. Należy do

niej aż 9 na 10 hiszpańskich masonów.

WLH powstała w 1982 roku. W 2001 r.

przyłączyli się do niej bracia z dawnego

Wielkiego Wschodu Hiszpanii. Obecnie

w ramach Wielkiej Loży Hiszpanii działa

179 lóż, które pracują w ośmiu rytach

(najczęściej jest to Ryt Szkocki Dawny

i Uznany). Warto zaznaczyć, że Wielka

Loża Hiszpanii aktywnie wykorzystuje

w swojej działalności najnowsze tech-

nologie – posiada konta na Facebooku,

Youtube i Twierze, gdzie aktywnie

komunikuje się ze swoimi członkami

i sympatykami.

W marcowym konwencie wzięło udział

26 delegacji Wielkich Lóż i Wielkich

Wschodów: m.in. Włoch, Szwajcarii,

Norwegii, Armenii, Azerbejdżanu,

Rumunii, Bułgarii, Maroka, Francji,

Portugalii, Kongo, Gabonu, Wybrzeża

Kości Słoniowej, Turcji, Austrii, Serbii,

Luksemburga, Izraela, Niemiec, Estonii,

Andory, Łotwy i Macedonii. #

a początku marca odby-

ły się wybory Wielkiego

Mistrza Wielkiego Wschodu

Włoch. Zwyciężył 

Bisi, zdobywając 46% głosów.

Jego rywale – Silverio Magno

i Massimo Bianchi cieszyli

się poparciem 30% (Magno)

i 23% (Bianchi). W elekcji

wzięło udział ponad 11 tys.

braci w stopniu mistrza war-

sztatu. Uprawnionych było

16 tys. Instalacja nowowy-

branego Wielkiego Mistrza

odbędzie się na początku kwietnia w Rimini, podczas

dorocznego Konwentu Wielkiego Wschodu Włoch. Pro-

gram brata Stefano opierał się na trzech głównych hasłach:

Obecność, sekularyzm, tradycja. Nowy Wielki Mistrz

jest z zawodu dziennikarzem, urodzonym i zamieszkałym

w Sienie. – Naszym zadaniem jest kształcić wolnych, odpo-

wiedzialnych obywateli, którzy będą aktywnie wspierać dialog

i pokój – powiedział. Wyraził również uznanie dla swojego

poprzednika, Gustavo Ra,

który „wyprowadził maso-

nerię z katakumb uprzedzeń

i zburzył mury nieufności,

angażując się wraz z braćmi

w publiczną debatę i aktyw-

ność na rzecz dobra wspól-

nego”.

Wielki Wschód Włoch

zrzesza ponad 22 tys. braci,

w tym 16 tys. w stopniu mi-

strza. Bracia pracują w 757

lożach. Obediencja powstała

w 1805 r., a wśród jej Wiel-

kich Mistrzów znaleźli się między innymi Giuseppe Gari-

baldi i Giuseppe Mazzini. Działalność masonerii została

zakazana przez Mussoliniego w 1925 roku. Wznowiono

ją po II wojnie światowej. Ostatni Wielki Mistrz, Gustavo

Ra, pełnił swoją funkcję przez trzy kolejne pięcioletnie

kadencje.

Wielki Wschód Włoch wydaje dwumiesięcznik „Erasmo”

oraz kwartalnik „Hiram”. #



 

W Ł O C H Y

STEFANO BISI WYBNY WIELKIM MISTRZEM

H I S Z P A N I A

PONOWNA ELEKCJA BTA ALFONSO

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

C I C E R C U M C A U L E

P O L S K A

ARTYŚCI W HOŁDZIE

BR... ANDRZEJOWI

NOWICKIEMU

lutym 2014 r. duet artystyczny Paweł W. Jach

& Maciej Stelmach ukończył polichromowany

relief, który został zatytułowany ARTEFAKT

B. Dzieło powstało w hołdzie prof. Andrzejowi Nowi-

ckiemu, b. Wielkiemu Mistrzowi Wielkiego Wschodu

Polski. Co o swojej instalacji piszą autorzy?

„Świecący obiekt plastyczny z gatunku s-f, przedstawia

maszynerię niewiadomego przeznaczenia, na którym wid-

nieje, wykonany krojem znanym z lmów o Atlantydzie,

napis: REPUBLIC OF MUSES.

Artefakt ten, wraz ze skamieniałościami amonita i ol-

brzymich trylobitów, tkwi w warstwie górno-dewoń-

skiego wapienia rafowego z okolic Jeziorka Daisy koło

Wałbrzycha.

Wytwór wysoko rozwiniętej cywilizacji wrosły w skały

sprzed 370 milionów lat to oczywiście fragment wehi-

kułu czasu pochodzący z ogólnoświatowej Republiki

Muz, której powstanie przepowiedział w swych pismach

zmarły w 2011 roku lozof kultury, profesor Andrzej

Rusław Nowicki.

Dzieło wykonaliśmy w hołdzie profesorowi Nowickiemu,

bowiem naszym, autorów, pragnieniem jest, by spełniła

się kiedyś utopijna wizja wspaniałego rozwoju ludzkości,

opisana przez tego polskiego myśliciela.”

Instalacja bardzo szybko znalazła nabywcę i trała do pry-

watnej kolekcji. Autorzy planują wykonać pomniejszoną

replikę. Mamy nadzieję, że zostanie ono wyeksponowane

na jednej z nadchodzących wystaw inspirowanych Sztuką

Królewską. ARTEFAKT B można było zobaczyć podczas

wystawy grupy artystycznej Kontrast w Biurze Wystaw

Artystycznych w Wałbrzychu w dniach 5 lutego – 27

marca 2014. #

W I E L K A B R Y T A N I A

MASON I JEGO PIES

oża Connaught nr 3270

(Wielka Brytania) już od

ponad stu lat zrzesza maso-

nów, których pasją jest ho-

dowla psów rasowych – czy-

tamy w wiosennym wydaniu

magazynu „Freemasonry To-

day”. W tym momencie do

loży należy 55 braci i wszyst-

kich łączy fascynacja czworo-

nogami. Graham Hill, który

sprawuje w loży funkcję sekre-

tarza, bierze udział ze swoimi pupilami w psich wystawach

już od lat 60. XX wieku.

Nazwa loży była uczczeniem księcia Artura, diuka Con-

naught, który sprawował jednocześnie funkcję Wielkiego

Mistrza Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii oraz prezesa

brytyjskiego Kennel Clubu, najstarszego na świecie Sto-

warzyszenia Psów Rasowych.

Do dziś każdy kandydat do loży Connaught musi być

zarazem członkiem Kennel Club. Loża zbiera się raz na

kwartał przy Duke St. na Wschodzie Londynu.

Corocznie bracia zbierają środki na wybrany przez siebie

cel charytatywny. W ubiegłym roku wsparli akcję „Pies dla

bohatera”, która polega na dostarczaniu wytresowanych

psów-opiekunów zranionym lub niepełnosprawnym we-

teranom wojennym w Wielkiej Brytanii. #

W I E L K A B R Y T A N I A

MASON W CZWARTYM

POKOLENIU

styczniu 2014 r. po raz trzysetny zebrali się bracia

z loży Prodesse nr 8678 (Wielka Brytania). W uro-

czystym posiedzeniu uczestniczyło 25 gości. Wśród nich

znalazł się , pierwszy brat inicjowany po konse-

kracji loży w 1975 roku – czytamy we „Freemasonry Today”.

W programie posiedzenia była uroczysta inicjacja. Czci-

godny Mistrz Brian Rollins zaprosił do współprowadzenia

ceremonii brata Jima Millera, pełniącego funkcję sekretarza.

Nie był to przypadek, ponieważ inicjowany to syn brata

Jima, James.

W rodzinie Millerów wolnomularstwo jest praktykowane

od wielu dziesięcioleci. Masonami byli nie tylko ojciec

inicjowanego, ale również jego pradziadek i prapradziadek,

co zostało przypomniane podczas uroczystego toastu.

Podczas posiedzenia przyznano również honorowe człon-

kostwo loży jej dwóm założycielom – braciom Alanowi

Daviesowi i Erikowi Draperowi. #



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

32 N A I N N Y C H Ł A M A C H

ielki Wschód Francji znany

jest ze swego przywiązania

do wartości republikań-

skich oraz z podejmowania dialogu

na tematy szczególnie istotne dla

współczesnego społeczeństwa francu-

skiego. Wywiad przeprowadzony dla

„Franc-Maçonnerie” otwiera zresztą

jedna z takich kwestii, mianowicie

głośna we Francji sprawa Fatimy

Af, pracownicy żłobka Baby Loup

zwolnionej za nieprzestrzeganie pra-

wa o znakach religijnych w szkołach

publicznych (przychodziła do pracy

w chuście). Sektor szkolnictwa, szcze-

gólnie w zakresie opieki nad najmłod-

szymi dziećmi, to jedna z tych sfer

życia społecznego, które we Francji

objęte są zasadą laickości – Keller nie

ma więc wątpliwości, że niedawne

uprawomocnienie przez sąd decyzji

o zwolnieniu Af jest słuszne.

Podstawowym zagadnieniem po-

ruszanym w wywiadzie jest rola

Wielkiego Wschodu Francji w ob-

liczu problemów i przemian społe-

czeństwa francuskiego. Zdaniem

Wielkiego Mistrza jego obediencja

powinna koncentrować się na udziale

w budowaniu nowoczesnego społe-

czeństwa. Konieczna jest debata nad

ważkimi problemami współczesno-

ści, do których należy między innymi

kwestia małżeństw homoseksualnych

i związane z nią zmiany w ustawodaw-

stwie. Keller zwraca przy tym uwagę

na to, że Wielkiego Wschodu Francji,

obejmującego obecnie 1200 lóż, nie

należy utożsamiać z grupą ekspertów

mogącą bezpośrednio wpływać na

zmiany społeczne czy decyzje poli-

tyczne. „Jesteśmy zgromadzeniem

obywateli i obywatelek, którym leży

na sercu przyszłość Republiki i ewo-

lucja dziedzin związanych z życiem

zbiorowości” – podkreśla, i dodaje,

że Wielki Wschód Francji jako stowa-

rzyszenie o charakterze lozocznym

jest przywiązane do kluczowych idei

republikańskich, takich jak rozdziele-

nie sfery duchowej i świeckiej, etycz-

ne postępowanie czy respektowanie

godności człowieka. Wszystko to są

sprawy, którymi nie mogą zajmować

się wyłącznie naukowcy i specjaliści.

Zapytany o związki masonerii i po-

lityki, Daniel Keller odpowiada, że

rolą tej pierwszej jest takie działanie,

by jednoczyć ludzi o różnych, nawet

sprzecznych poglądach politycznych,

wokół spraw istotnych dla ogółu spo-

łeczeństwa. „Klasa polityczna zamyka

się coraz bardziej na skutek swoistej

tyranii codzienności, która zawęża

horyzonty. Żyjemy w czasach trud-

nych dla wartości republikańskich

i trzeba zdać sobie sprawę ze specyki

zagrożeń. Kryzys wartości, kryzys spo-

łeczny, kryzys polityczny” – zauważa,

a szansę na uporanie się z problemem

postępującego rozczłonkowania spo-

łeczeństwa widzi przede wszystkim

w rozsądnym dialogu. Poza intelektu-

alnym wkładem Wielkiego Wschodu

Francji w debatę społeczną, Keller

podkreśla również znaczenie, jakie

dla współczesnego świata ma etyczne

postępowanie członków obediencji.

Daniel Keller odnosi się nie tylko do

pogłębiających się podziałów społe-

czeństwa, mówi także otwarcie o po-

działach w obrębie samej masonerii

francuskiej. Do zobrazowania tego

problemu posłużył się porównaniem

struktur politycznych i wolnomular-

skich we Francji i w Wielkiej Brytanii.

Podczas gdy przestrzeń polityczną

Wielkiej Brytanii wypełniają dwie

partie i działa tam tylko jedna obe-

diencja, we Francji mamy do czynie-

nia z całym batalionem politycznych

ugrupowań i wielką liczbą obediencji.

Taki jest stan rzeczy, niemniej w tym

kontekście Wielki Wschód Francji nie

powinien rościć sobie pretensji do

bycia ugrupowaniem dominującym,

tylko skoncentrować się na dążeniu

do zjednoczenia [francuskiego wol-

nomularstwa].

WIELKI MISTRZ

WIELKIEGO WSCHODU FNCJI

TO NIE SZEF PRZEDSIĘBIORSTWA ANI PARTII POLITYCZNEJ















W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

N A S Z A R O Z M O W A

Dr Mirosława Dołęgowska-Wysocka: Kiedy

narodził się pomysł zorganizowania konferencji

nt. wolnomularstwa i czy miał Pan kłopoty jakieś

z przekonaniem przełożonych co do jej tematyki?

 Pomysł zorganizowania

konferencji poświęconej najnowszej historii polskiego

wolnomularstwa pojawił się kilka lat temu. Pretekstem

do podjęcia tych działań była świadomość braku jak do

tej pory jakiegokolwiek pełnego opracowania losów po-

wojennego wolnomularstwa w naszym kraju. O ile jesz-

cze w latach 90. XX wieku brak tego typu prac mógłby

być usprawiedliwiony, dziś, po upływie dwóch dekad

brak ten jest już mocno dostrzegalny i dość dotkliwy.

Wydawało mi się, że próba zorganizowania konferencji

może być pierwszym krokiem w tym kierunku. Bardzo

szybko okazało się jednak, że nie jest to temat wdzięcz-

ny. Aczkolwiek dotyczy on polskiej historii społecznej

w drugiej połowie XX wieku, to jednak z pewnością

wolnomularstwo nie należy do priorytetów badawczych

Instytutu. Dodatkowo podejmowane na ten temat

rozmowy uświadomiły mi bardzo szybko, że wiele osób

obawia się, że jakiekolwiek działania w tym kierunku

mogłyby wiązać się z oskarżeniami o „promowanie”

masonerii. Czy były to obawy całkiem bezpodstawne?

Jeśli wspomnimy losy niedoszłego Muzeum Wolnomu-

larstwa w Dobrzycy czy artykuł, jakim zareagował „Nasz

Dziennik” na informację o planowanej konferencji

„Polskiego wolnomularstwa dzieje najnowsze” [opub-

likowaliśmy go w „Wolnomularzu Polskim” nr 57, red.],

to można zrozumieć te obawy. Problem wydawania

pieniędzy publicznych na badania poświęcone wolno-

mularstwu dość dobrze zresztą zarysował w ostatnim

tomie „Ars Regia” profesor Tadeusz Cegielski, który

wspominał, że gdy swego czasu złożył w KBN wniosek

o donansowanie 2 numeru pisma, sympatyczny urzęd-

nik, informując o przyczynie odmowy, powiedział:

„Sam pan rozumie, że nie możemy wspierać bogatej

masonerii kosztem biednych uniwersytetów!”. Na

szczęście w ubiegłym roku udało się wpisać konferencję

do tegorocznego budżetu Oddziałowego Biura Edukacji

Publicznej IPN, które zostało formalnym organizatorem

tego przedsięwzięcia.

IPN NIE „PROMUJE”

MASONERII





-







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

34 N A S Z A R O Z M O W A

Jak dużo wpłynęło referatów?

Ogółem zgłoszono około 45 propozycji referatów,

choć niestety z części z nich zmuszeni byliśmy od razu

zrezygnować. Spowodowane to było przede wszystkim

ograniczonymi możliwościami organizatorów i koniecz-

nością zmieszczenia się w obrębie dwóch dni konfe-

rencyjnych. W tej sytuacji trzeba było niekiedy podej-

mować trudne decyzje związane z selekcją zgłoszeń.

Oczywiście nie było problemu z odsianiem tych, którzy,

jak się wydaje, nie do końca przeczytali „call of papers”

i zgłosili tematy wystąpień zdecydowanie odbiegające

od zaproponowanej przez nas problematyki. Znacz-

nie trudniej było w przypadku tych propozycji, które

wydawały się być jak najbardziej poprawne i na dodatek

interesujące. Niekiedy zdarzało się, że mieliśmy do czy-

nienia z sytuacjami, gdy kilku referentów proponowało

zbliżone tematy wystąpień, co również zmuszało nas

do podziękowania niektórym osobom. Były to decyzje

bolesne, bo przecież mieliśmy świadomość, że zgłosze-

nia te nie wzbudzają żadnych zastrzeżeń merytorycz-

nych. W efekcie przeprowadzonego procesu rekrutacji

do udziału w konferencji zakwalikowano około 30

referatów.

Skąd i kim są autorzy prac?

Trudno jest w jednym zdaniu odpowiedzieć na tak po-

stawione pytanie. Uczestnicy konferencji stanowić będą

bardzo zróżnicowaną grupę. Założeniem organizatorów

było, aby zorganizować konferencję interdyscyplinarną,

która wprawdzie dotyczyć będzie historii, ale nie będzie

wyłącznie konferencją historyków dla historyków. Stąd

też, aczkolwiek wśród referentów przeważać będą osoby

z wykształceniem historycznym, jednak znajdziemy tam

również przedstawicieli innych dyscyplin naukowych.

Równocześnie jednak z uwagi na to, że podczas kon-

ferencji będziemy się zajmowali okresem stosunkowo

nieodległym, obok wystąpień osób zawodowo zajmu-

jących się dziejami wolnomularstwa, spotkamy ludzi

znających wolnomularstwo i niektóre wydarzenia od

strony „praktycznej”. Jednym słowem wśród referentów

będziemy mieli zarówno „wolnomularzy”, jak i „profa-

nów”, przy czym, co należy podkreślić, nie wszyscy za-

proszeni goście są entuzjastami wolnomularstwa. Mam

nadzieję, że mimo istniejących różnic w spojrzeniu na

wolnomularstwo uda się nam sprawić, że zarówno sama

konferencja, jak i planowany w jej następstwie tom

studiów przyczynią się do lepszego poznania dziejów

polskiej masonerii.

Czy już się zarysowuje obraz konferencji?

Myślę, że mimo pewnych trudności, jakie mieliśmy na

etapie układania programu konferencji, w chwili obec-

nej udało nam się stworzyć już pewien spójny obraz

całości. Postaramy się zabrać słuchaczy na w miarę upo-

rządkowany spacer po kilkudziesięciu latach dziejów,

poczynając od dekretu prezydenta Ignacego Mościckie-

go z 1938 roku rozwiązującego polskie loże, poprzez

okres II wojny światowej, czasy powojenne i problem

działania Służby Bezpieczeństwa, odrodzenie się dwóch

„Koperników”, aż wreszcie odtwarzanie struktur wol-

nomularstwa w latach 90. XX wieku. Całości dopełni

kilka wystąpień, które pokażą istniejące spojrzenia na

wolnomularstwo, jego postrzeganie w mediach, pewne

odniesienia do pedagogiki, sztuki czy kultury. Wkrótce

postaramy się zaprezentować pełny program planowa-

nej konferencji.

Czy Pan sam wystąpi z referatem i jaki to będzie

temat?

Jestem historykiem i osobą zainteresowaną proble-

matyką tej konferencji, więc oczywiście planuję w niej

udział. W swoim wystąpieniu spróbuję skoncentrować

się na skomplikowanych losach prof. Ludwika Hassa.

Z jednej strony wybitnego znawcy faktograi polskiego

(i europejskiego) wolnomularstwa, a z drugiej osoby,

której powikłane losy mogłyby stanowić kanwę niezgor-

szej książki sensacyjnej. Postaram się pokrótce pokazać

perypetie Ludwika Hassa ze Służbą Bezpieczeństwa,

jako że miały one bardzo konkretne przełożenie na jego

badania poświęcone wolnomularstwu.

Czy widzi Pan „czarne dziury” co do badań

wolnomularstwa polskiego?

Mimo że, jak powiedziałem, zgłoszeń było stosunkowo

dużo, to jednak w trakcie ich analizy dało się zauważyć,

że wciąż mamy do czynienia z pewnymi lukami. Polscy

wolnomularze wciąż nie chcą mówić o wolnomular-

stwie, nawet jeśli dotyczy to wydarzeń sprzed wielu

lat i osób już nieżyjących. Są to luki, których badacze

„profani” nie zdołają zapełnić, a zanim zdecydują się

na to wolnomularze, musi pewnie minąć jeszcze nieco

czasu. Z jednej strony można zrozumieć takie podejście,

ale z drugiej trzeba pamiętać, że wraz z odchodzeniem

osób, które tworzyły podwaliny odrodzonego wolno-

mularstwa w Polsce, zacierać się będzie również pamięć

o tych wydarzeniach.

Dziękuję za rozmowę.



W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

W Y S T A W Y

topią, marzeniem o świecie

odrobinę rozumniej zorga-

nizowanym od tego, w któ-

rym przyszło nam żyć? Czy jest może

szerokim ruchem społecznej naprawy,

solidarności i samopomocy, czy prze-

ciwnie – zasłoną dla wąskiego, elitar-

nego grona, sceptycznego wobec zasad

demokracji? A może systemem wtajem-

niczeń w jakieś dziwaczne, archaiczne

obrzędy, budzące podejrzenia jednych

i śmiech drugich? Zapewne było i jest

tym wszystkim, o czym tu wspomnia-

no. Interpretacja należy do nas. Intencją

twórców wystawy było zapoznanie

polskiej publiczności nie tyle z historią

i dorobkiem masonerii, ile z wartoś-

ciami, jakie prezentuje, językiem, za

pomocą którego je wyraża, innymi

słowy, z „obrazem świata”, jaki kształ-

tuje. Zwiedzający wystawę będą mogli

przekonać się, że masoneria, w polskiej

tradycji nazywana wolnomularstwem

(od angielskiego eemasonry) tworzy

system wartości prosty i czytelny dla

wszystkich, za to wyrażany na wie-

le sposobów. Wychodzi naprzeciw

potrzebom ludzkim zróżnicowanym

w czasie i kulturowej przestrzeni. Łączy

w swych szeregach zarówno bywalców

salonów czasów „dawnego porządku”,

jak i porwanych rewolucyjnym zapa-

łem żołnierzy Napoleona; intelektu-

alistów i artystów epoki romantyzmu

na równi z zafascynowanymi ideą po-

stępu uczonymi i przedsiębiorcami;

legionistów Józefa Piłsudskiego wraz

z pierwszymi skautami i harcerzami;

przedwojennych budowniczych Gdyni

wraz z odradzającą się klasą średnią

obecnej III Rzeczypospolitej. Wystawa

w Muzeum Narodowym w Warszawie,

wraz z towarzyszącym jej wydawni-

ctwem pt. Świat, świątynia, loża (złożą

się na nie eseje wybitnych polskich

kulturoznawców, antropologów i hi-

storyków), prezentuje masonerię jako

trwały element naszej kultury – i to

w wielorakim sensie. Po pierwsze,

jako dziedzictwo sięgającej począt-

ków cywilizacji myśli ezoterycznej

i wyrażających ją rytuałów: od kapła-

nów chaldejskich poczynając, poprzez

starożytnych Egipcjan, Greków, indyj-

skich braminów, celtyckich druidów,

na nowożytnych zwolennikach lozoi

hermetycznej i duchowej alchemii

kończąc. Śladem związków masonerii

z naukami tajemnymi jest jej nazwa

własna: „Sztuka Królewska”, wspólna

z architekturą z jednej i alchemią z dru-

giej strony. Po drugie, jako zrodzony

w nieodległych tak bardzo czasach,

bo na przełomie XVII i XVIII wieku,

dobrowolny, zorganizowany ruchem

ludzi wolnych i niezależnych, świa-

domych własnego miejsca w świecie

i celu istnienia. Powołane przez nich

do życia instytucje, takie jak loże, ka-

pituły czy wielkie loże, stały się wraz

z powstającymi równolegle klubami,

salonami literackimi i stowarzyszenia-

mi naukowo-literacko-artystycznymi

trwałym elementem nowoczesnego

krajobrazu społecznego. Jeśli dodamy

w tym miejscu, że świeckie instytucje

charytatywne i samopomocowe, ubez-

pieczenia społeczne to dobrodziejstwa

naszej cywilizacji, które pojawiły się

wraz lożami, zaś niemieccy burszowie,

brytyjscy skauci oraz polscy harcerze

obserwują do dziś nie tylko zasady, ale

i konkretne zwyczaje, symbole i znaki

wolnomularzy, to uzmysłowimy sobie,

jak głęboko w naszą tkankę społeczną

i obyczaje weszły najróżniejsze ma-

sońskie instytucje i reguły. Zasady

i wartości, jeśli już nie wynalezione

przez „braci w fartuszkach”, to przy-

najmniej przez nich upowszechnione.

Stąd też zamysł autorów scenariusza

wystawy, Tadeusza Cegielskiego, hi-

storyka kultury, Krzysztofa Załęskiego

i Antoniego Ziemby, historyków sztu-

ki i muzealników, oraz Ewy Świder,

plastyka-scenografa, aby pokazać, iż

w obrazie świata prezentowanym przez

wolnomularstwo jest miejsce zarówno

na jednostkę, zbiorowość (taką jak

naród czy państwo), jak i religię oraz

wyrażające ją instytucje (Kościół, Sy-

nagoga). Co równie ważne, posługując

się uniwersalnym językiem symboli,

alegorii, przypowieści, odwołuje się do

wartości i tradycji, czytelnych i zrozu-

miałych dla ogółu ludzi – bez względu

na ich status, narodowość i wyznanie.

Innymi słowy: autorzy wystawy przy-

gotowywanej przez Muzeum Naro-

dowe w Warszawie pragną ukazać ów

głębszy związek pomiędzy wolnomu-

larstwem i obszarem kultury, nie tylko

kultury artystycznej, ale i obyczaju czy

potocznego doświadczenia. Związek

tak głęboki, że niemal niewidoczny

z codziennej perspektywy. Związek

uniwersalny i ponadczasowy. #

MASONERIA

PRO PUBLICO BONO

P R O F . T A D E U S Z C E G I E L S K I







36 L U D Z I E I C Z A S Y

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

WOLNOMYŚLICIELE

I WOLNOMULARZE (3)

D R M I R O S Ł A W A D O Ł Ę G O W S K A - W Y S O C K A

„Z

a przedmiot prac i walk swoich Polska Liga

Wolnej Myśli obiera dążenie do przekształce-

nia prawodawstwa w tym duchu, aby ani żaden

z jej członków, ani nikt w ogóle nie był zmuszony do praktyk

religijnych, które mu dają tytuł na członka społeczeństwa

i prawa obywatelskie (jak np. chrzest) lub które pewne

akty czysto prawnego charakteru każą mu wykonywać

na tle jakiejś konfesji (np. śluby). Liga chce dać oparcie,

opiekę i pomoc tym wszystkim, którzy dążą do zupełnego

zerwania z nimi i jedynie na warunek kładzie, aby żaden

z jej członków tych praktyk religijnych dobrowolnie nie

spełniał, do których nie zmusza go reakcyjne prawo, także

pomagać mu chce i osłaniać przed wsteczną opinią, gdy

będzie wolał żyć całkiem bez praw niż z prawami, a bez

sumienia” – czytamy m.in. w Statucie organizacji.

Na temat struktury terytorialnego PLWM mamy tylko

szczątkowe informację. 14 kwietnia 1907 r. w Zakopanem

np. powstał zespół, mający zająć się legalizacją grupy pod

nazwą Sekcja Zakopiańska PLWM. Prawdopodobnie

przekształciła się ona w Sekcję Galicyjską z sekretarzem

Ignacym Lauernannem z Krakowa. Do PLWM zgłaszały się

grupy polskie z przeróżnych miast Europy, od Petersburga

i Dorpatu po Monachium i Genewę. Tak więc tworzyły

się jakieś zespoły czy koła aliowane – w skali krajowej.

roku założenia Polskiej Ligi Wolnej Myśli, czyli

w 1906, wyszło w Warszawie pismo pt. „Myśl Nie-

podległa” redagowane przez .

Jego pierwszy numer pojawił się l września 1906 roku,

ale pomysł zrodził się wcześniej, jeszcze podczas pobytu

Niemojewskiego w Paryżu, prawdopodobnie w rozmowie

z emigrantem rosyjskim . O celach pisma

pisał Niemojewski w liście do znanego działacza ludowego

: „Chodzi o wyzwolenie ludzi nauki,

pióra i czynu spod klerykalizmu. Chodzi także o wpływ

na młodzież, o grupowanie jej i wskazanie celów” (por.

w biogramie Niemojewskiego w Polskim Słowniku Biogra-

cznym, wys.).

Andrzej Niemojewski był wówczas w stałym kontakcie

z czołowymi polskimi wolnomyślicielami – -

, , Wincentym

Rzymowskim, Janem Baudouinem de Courtenay, którzy

pomysł wydawania pisma wolnomyślicielskiego przyjęli

z dużym uznaniem. Jego program można ująć następująco:

„Gdy dzień historyczny wysunął na plan pierwszy walkę

o konstytucję w Rosji o autonomię Królestwa Polskiego,

należałoby jasno określić przede wszystkim autonomię

człowieka”.

ak wspomniałam, pierwszy numer pisma ukazał się

w Warszawie l września 1906 r., a snansował przedsię-

wzięcie jeden z członków paryskiej Polskiej Ligi Wolnej My-

śli. Wokół pisma skupili się najwybitniejsi przedstawiciele

polskiego wolnomyślicielstwa, brak natomiast informacji,

czy byli oni jednocześnie formalnymi członkami Ligi. Jedną

z akcji podjętych przez „Myśl Niepodległą” było ogłaszanie

nazwisk osób deklarujących swe poparcie dla utworzenia

tzw. Wolnej Gminy (wśród tych nazwisk guruje także na-

zwisko Bronisława Skłodowskiego, ojca Marii Skłodowskiej

-Curie, natomiast jej siostra, Bronisława ze Skłodowskich

Dłuska była członkinią organizacji paryskiej). Po przeszło

roku działalności „Myśl Niepodległa” mogła ogłosić, iż

8grudnia 1907 r. w sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa

w Warszawie odbędzie się I zjazd polskich wolnomyśli-

cieli. Wzięło w nim udział 631 uczestników. Byli wśród

nich wybitni uczeni jak  czy 

, byli pisarze, nauczyciele, ale także robotnicy.

Nie od rzeczy będzie wspomnieć, że w jego obradach

uczestniczyła spora grupa kobiet, gdyż wolnomyśliciele

zawsze popierali ich postulaty emancypacyjne. Wszyscy

podpisali wcześniej deklarację żądającą wprowadzenia cy-

wilnych metryk, ślubów i rozwodów, świeckich pogrzebów,

szkoły laickiej oraz świeckiej przysięgi w sądach, żądania

te znalazły się także w uchwałach zjazdu.

Przemówienie inauguracyjne wygłosił znany nam już

uczeń prof. Ignacego Radlińskiego – Andrzej Niemojewski.









W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

L U D Z I E I C Z A S Y

Podkreślił, że wolna myśl nie jest doktryną, ale metodą ba-

dania i metodą życia; nie zna gwałtu, lecz tylko przekonuje

i kształci. „Do nas bezwarunkowo należy przyszłość – wołał

Niemojewski z trybuny. Naszym torem pójdzie świat”.

Warto w tym miejscu dodać, że Niemojewski był człowie-

kiem niezwykle zwalczanym z wielu ambon. Wspomniany

w poprzednim odcinku poufny list biskupa Zdzitowieckiego

do generał-gubernatora Nolkena jest jedynie tego drobnym

przyczynkiem. Wcześniej próbowano wręcz zlinczować

Niemojewskiego w Krakowie po wydaniu przez niego

Legend o życiu Jezusa Chrystusa, w których przedstawił

Go nie jako Boga, lecz tylko człowieka – reformatora

społecznego, pocieszyciela strapionych, uciemiężonych

i nieszczęśliwych.

takich m.in. praktykach mówił na I Zjeździe Ludwik

Krzywicki: „W ciągu kilku ostatnich lat dokonało

się u nas dziwne odwrócenie wartości. Jeszcze niedawno

demokratyzm i tolerancja rozbrzmiewały na ustach wszyst-

kich. Dziś, gdy nadeszła chwila urzeczywistnienia pięknego

frazesu, przerzedziły się szeregi demokratów i tolerantów.

Tak, byliśmy tolerancyjni, bo potrzebowaliśmy tolerancji.

Ale dziś pozbawia się ludzi posad i stanowisk tylko za

odmienność przekonań. [...] W pewnej miejscowości

wyklęto z ambony prelegenta za wykład o budowie oka.

W innej, gdy prelegent mówił o tym, że niektórzy uczeni

księża za granicą zajmują się badaniami nad człowiekiem

przedhistorycznym, miejscowy ksiądz usilnie prosił, by

dać spokój szerzeniu takich wiadomości, nasz kler bowiem

jest ciemny, a światłość kleru zagranicznego kompromituje

go i obniża jego powagę wobec owieczek, które powinny

widzieć w nim swój ideał. A więc ideał! – wołał Krzywicki

z trybuny zjazdowej. Przypatrzmy się bliżej ideałom tych

panów. [...]

eza jedna: nauczyciel wiejski nie powinien być zanadto

mądry, bo poprzewraca chłopom w głowie. Teza dru-

ga: nauka nie powinna być ani powszechna, ani bezpłatna;

nauki przyrodnicze są dla szkół ludowych trucizną, dzieci

w szkole ludowej nie należy zbytnio uczyć, bo nie będą

chciały potem chodzić za pługiem”. Kończąc swe wystąpie-

nie, wołał: „Łączmy się w imię prawdziwej tolerancji, która

szanuje cudze przekonania. Bez względu na obozy i partie

łączmy się w imię ratowania naszej kultury. Szanujmy

cudze przekonania, ale domagajmy się także uszanowania

przekonań własnych. Ale domagajmy się przede wszystkim

czystych rąk. Niechaj mi wolno będzie postępować wedle

swoich widzeń moralnych; niechaj mi nikt moralności nie

narzuca. [...] Domagam się dla nas swobody, domagam

się dla nas norm prawnych, domagam się tolerancji, która

pozwala walczyć drogą duchową, a nie drogą pozbawiania

ludzi zarobków, drogą insynuacji i oszustwa. Wiem, że

czeka nas ciężka walka, ale my się nie cofniemy” (ten

i następne fragmenty zjazdowych przemówień cytuję za

„Myślą Niepodległą” nr 48/07).

, nauczycielka i pedagog, przemówienie

swoje poświęciła sprawom oświaty, żądając w konkluzji

zniesienia przymusu religii w szkole. „Najprostsze rzeczy są

najcięższe do zdobycia – mówiła. – Nie ma rzeczy prostszej

niż wolność sumienia. [...] A jednak ludzkość tyle cierpiała

w imię tej prawdy, każdy naród uważał siebie za naród wy-

brany, każdy zwalczał drugi w imię jego Boga, aż wreszcie

wytworzyła się zasada: czyja władza, tego religia. Więc

władza narzucała religię, wiarę i przekonania. Dlaczego?

Bo przekonania, których słuszności dowieść nie można,

muszą się opierać na sile brutalnej. Toć i u nas, w naszym

społeczeństwie istnieje przemoc, zmuszająca do kłamstwa,

kłamstwo stało się czymś naturalnym, czymś takim, co

opinia publiczna uświęca i zaleca. Otóż z tym «natural-

nym» stanem rzeczy musimy walczyć do upadłego. Różni

owczarze potworzyli sobie owczarnie. Zaledwie człowiek

przyjdzie na świat, już ma być wpisany do jakiejś owczar-

ni. Musi być ostemplowany pieczęcią jakiegoś wyznania.

Nie wolno istnieć poza wyznaniem. Nie jest to podział

owieczek wedle żłobów, ale wedle wełny, którą się z nich

strzyże. A zresztą, wierz w co chcesz lub nie wierz wcale,

byłeś spełniał obrządki i za nie płacił. [...]

Winniśmy żądać, aby nikt nie zmuszał dziecka do uczęsz-

czania na wykłady religii, aby nikt nie zmuszał dziecka do

spełniania praktyk religijnych, aby nikt policyjnej opieki

nad dzieckiem pod tym względem nie roztaczał. Żądam

szczerości, a więc żądam najszczytniejszej moralności”.

uż po zakończeniu zjazdu ta sama autorka pisała o nim

w „Panteonie”, organie paryskiej Polskiej Ligi. „Myśli”

(pismo wydawane w latach 1907-1908, redagowane było

przez późniejszych znanych publicystów i działaczy de-

mokratycznych,  i -

, zaś stałymi współpracownikami byli 

Brzozowski,  i ,

, , Jerzy Kurnatowski):

„...Wszystkie ambony w Warszawie i na prowincji spożyt-

kowano do agitacji przeciwko bezbożnym krzewicielom

oświaty, nauki, wolnej myśli i wolnej krytyki stosunków

społecznych. Wszystkie klerykalne pisma i pisemka szerzą

wśród swych czytelników nieufność, pogardę, nienawiść dla

ludzi postępowego obozu. W tych warunkach publicznie

i jawnie zgromadzić kilkaset osób hołdujących zasadom

wolnej myśli, dodać im ducha, zachęcić do wytrwania,

otrząsnąć z nich przygnębiające uczucie osamotnienia

i płynącej stąd bezsilności było już samo przez się dziełem

pożytecznym i doniosłym”.

Było to istotnie rzeczą aż nadto wiadomą – kontynu-

owała Moszczeńska – ilu i jakich przedstawicieli wolnej

myśli mamy w literaturze, piśmiennictwie naukowym,

wśród inteligencji w życiu publicznym udział biorącej,

ale rzeczą zasadniczej wagi było, aby kierunek ten znalazł

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

38 L U D Z I E I C Z A S Y

grunt i poparcie w szerokich masach. Pierwsze próby

zapowiadają się obiecująco, co już dużo znaczy – choć

wcale nie obala faktu, że walka z fanatyzmem i ciemnotą

w większości będzie i długą, i ciężką”.

Dodajmy dla uzupełnienia, że w sprawie apolityczności

organizacji wolnomyślicielskich nie było wówczas jedno-

myślności. W artykule redakcyjnym pt. „Czy wolna myśl

może być apolityczna?”, wydrukowanym w „Panteonie”

stwierdzano stanowczo, że „Wolna Myśl nie może być

apolityczna. [....] Bowiem Myśl Wolna apolityczną ni-

gdy nie była i nigdy nią nie jest. [...] Żadne zwalczanie

dogmatów społecznych, żadna walka o śluby cywilne,

równouprawnienie kobiet lub reformy prawne – nie da

się odłączyć od postulatów czysto politycznych. [...]

Polityczna rola Wolnej Myśli zawiera się w laicyzacji

urządzeń społecznych i w zrównaniu praw Kościoła

z prawami wszystkich wolnych zrzeszeń lozocznych,

etycznych lub obrzędowych”.

Warto tu także podkreślić, że rysujące się poważne

sprzeczności w łonie ruchu wolnomyślicielskiego nie były

bynajmniej specyką polską. Ogólnie rzecz biorąc, zwo-

lennikami i propagatorami polityczności myśli wolnej byli

działacze czy myśliciele związani z ruchem robotniczym,

zaś przeciwstawne stanowisko zajmowali ludzie związani

z obozem liberalnym lub demokratycznym. Wybiegając zaś

nieco w przyszłość, dodajmy, że animozje te spotęgują się

w latach po I wojnie światowej, doprowadzając w latach

20. XX wieku do rozbicia ruchu wolnomyślicielskiego.

Wracając zaś do wyników Zjazdu warszawskiego. Wybrano

na nim komisję w składzie:

• Andrzej Niemojewski – przewodniczący,

• ,

• ,

• ,

• Walenty Miklaszewski,

• Wincenty Rzymowski,

• ,

• Wojciech Szukiewicz,

• ,

• .

Z tego grona tylko Niemojewski był wówczas wolnomula-

rzem. Rzymowski wstąpił do masonerii dopiero w IIRzeczy-

pospolitej. Ścisłe związki francuskiego wolnomyślicielstwa

i masonerii w warunkach polskich były iluzoryczne.

EPILOG

Niedługo trwała działalność nowo założonego stowa-

rzyszenia. Wraz z upadkiem rewolucji 1905-1907 w Rosji,

w tym w Królestwie Polskim, władze carskie likwidowały

stopniowo wszystkie wymuszone na caracie jej zdobycze

– rozwiązywano i zawieszano postępowe stowarzyszenia

kulturalne, oświatowe. Podobny los spotkał pierwsze polskie

stowarzyszenie wolnomyślicieli już w 1909 r. Była jednak

jeszcze inna przyczyna zamarcia jego działalności – stop-

niowe odchodzenie wielu jego działaczy, w tym najbardziej

aktywnych Andrzeja Niemojewskiego i Izy Moszczeńskiej,

od głoszonych wcześniej haseł. Z wolna łagodzili oni swój

antyklerykalizm, by przejść na pozycje tzw. antysemityzmu

postępowego, który to termin został ukuty przez Niemojew-

skiego. Stało się to na przełomie lat 1910-1911.

Niemojewski, tak jak do tej pory zwalczał klerykalizm

i wszelkie dogmaty religijne, z równą zajadłością zaczął

atakować judaizm. Wspominał później jego były towarzysz

walki, wybitny socjolog i działacz demokratyczny Ludwik

Krzywicki, że Niemojewski „był to sejmikowicz cięty,

uzdolniony, człowiek szczery, ale na łasce podmuchów

chwilowej uczuciowości. Można o nim powiedzieć, że na

co plwał, to później mógł ubóstwiać”.

Ta ewolucja poglądów doprowadziła do rozbratu ideo-

wego z wieloma wcześniejszymi współpracownikami

„Myśli Niepodległej”, z której łamów zniknęły nazwiska

konsekwentnych liberałów i demokratów, co udowodnili

w dalszych latach swej działalności społecznej: Wasowskie-

go, Belmonta, Rzymowskiego, Krzywickiego i wielu innych.

„Myśl Niepodległa” w Polsce międzywojennej zajmowała

pozycje umiarkowanie nacjonalistyczne i choć głosiła się

nadal niezależnym organem Myśli Wolnej, przez postępo-

wych demokratycznych wolnomyślicieli, a także samych

masonów, za taką już nie była uważana. Pismo redagowane

przez syna Niemojewskiego – również Adama – upadło

z przyczyn ekonomicznych wraz z nadejściem wielkiego

kryzysu lat 30., dzieląc los setek mniejszych i większych,

ale słabych nansowo gazet i czasopism. #

PO PRZYJĘCIU

STATUTU STOWARZYSZENIA

WOLNOMYŚLICIELI POLSKICH

I ZJAZD PRZYJĄŁ REZOLUCJĘ:

1. Zgromadzeni dnia 8 grudnia 1907 roku w Warszawie

wolni myśliciele polscy postanawiają, że przyszła ich

organizacja winna być apolityczną.

2. Zgromadzeni tamże wolnomyśliciele orzekają, iż nie

mają nic wspólnego z masonerią, której organizacja

opiera się na zasadzie towarzystwa zamkniętego i na

zasadzie sekretu, gdy tymczasem Wolna Myśl występuje

zupełnie jawnie, poddaje się wszelkiej kontroli publicznej

i nie ma żadnych sekretów.

3. Wolnomyśliciele żądają przywrócenia prawomocności

par. 165 i 194 obowiązującego w Królestwie Polskim

Kodeksu Napoleona (dotyczące cywilnych ślubów).

4. Aczkolwiek Wolna Myśl obejmuje dziś cały glob ziemski,

to jednak dyrektywy taktyczne nie mogą przychodzić

zza granicy i wszelka organizacja krajowa musi być

przystosowana do warunków miejscowych.

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

N A S I W I E L C Y

odniesieniu do końca XVIII

wieku, czasu rozbiorów

i upadku Rzeczypospoli-

tej, zwykle stawia się jako przykład

dwie przeciwstawne postacie z tej

rodziny: ewidentnego zdrajcę

Szczęsnego Potockiego i jego

krewniaka Ignacego. Jednak

w owym czasie Potoccy, szyb-

ko w działaniach sprzymierzeni

z Czartoryskimi, z „familią”,

odegrali znaczącą rolę w ak-

tywności stronnictwa patrio-

tycznego, dążącego do reformy

kraju po dramacie pierwszego

rozbioru Polski.

Stanisław Kostka Potocki h. Pi-

lawa urodził się w listopadzie 1755

roku w Lublinie. Po ukończeniu Col-

legium Nobilium rozpoczął wojaże

po Europie; szczególnie upodobał

sobie Włochy, które zafascynowały go

kulturą, sztuką, pięknem krajobrazu.

W poznawaniu owych stron w dużej

mierze pomagały mu fundusze otrzy-

mywane od rodziny żony, Aleksandry

Lubomirskiej. Owa koligacja zbliżyła

Potockiego do „familii” i kręgów re-

formatorskich, a powiązaniom tym

wierny pozostał już na stałe. Dodaj-

my, że był hrabią, ale z austriackiego

nadania (3 czerwca 1784).

Stopniowo Potocki awansował też

w służbie publicznej. W 1787 roku

został posłem na sejm z województwa

lubelskiego i od razu dał się poznać

jako znakomity mówca. W pięć lat

później wszedł w skład Rady Nieusta-

jącej i zaczął spełniać zagraniczne mi-

sje dyplomatyczne, a z czasem, już jako

poseł na Sejm Wielki z województwa

lubelskiego, stanął u boku swego brata

Ignacego jako jeden z najżarliwszych

zwolenników i orędowników reform

w państwie. Należał do grona stronni-

ków i sygnatariuszy Ustawy Rządowej

z 3 maja 1791 roku. Jednak nie był

zwolennikiem konfrontacji i parokrot-

nie wykorzystywano go jako negocja-

tora, m.in. w rozmowach ze Szczęsnym

Potockim. Po nim też „odziedziczył”

stopień generała-majora artylerii

koronnej. Na tym stanowisku, jako

dyletant wojskowy, jednak się nie

sprawdził, a w czasie wojny polsko

-rosyjskiej 1792 roku przyczynił

się do porażki pod Mirem.

W insurekcji kościuszkowskiej

Potocki nie uczestniczył, prze-

bywał na emigracji w Saksonii

i jakiś czas w więzieniu austria-

ckim. Ostatecznie w 1799 roku

osiadł na stałe w Wilanowie. Bar-

dzo się zaangażował społecznie,

także w składzie Towarzystwa

Warszawskiego Przyjaciół Nauk.

Po utworzeniu Księstwa Warszaw-

skiego natychmiast wszedł w skład

gremium rządzącego tym państwem,

stanął na czele Izby Edukacyjnej, a po-

tem został dyrektorem Edukacji Naro-

dowej – czyli pełnił funkcję ministra

oświaty. W 1809 roku, w trudnych

czasach najazdu austriackiego, był pre-

zesem Rady Stanu i Rady Ministrów

Wielkiego Księstwa Warszawskiego,

a po rozpoczęciu wojny Napoleona

z Rosją w 1812 roku wszedł w skład

Konfederacji Generalnej Królestwa

Polskiego. Po klęsce Wielkiej Armii

ewakuował się do Drezna. Areszto-

wany przez Rosjan po bitwie lipskiej,

został uwolniony i w 1814 roku wrócił

do Wilanowa. Liberalizm cara Alek-

sandra I w pierwszych latach postna-

poleońskich sprawiła, że S. K. Potocki

KSIĄŻĘ MÓWCÓW

STANISŁAW KOST POTOCKI

T A D E U S Z K R A C K I

















P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

40 N A S I W I E L C Y

wrócił do rządu, już nowego państwa.

Był jednym z redaktorów Konstytucji

Królestwa Polskiego i stanął na cze-

le doskonale mu znanego resortu:

Wydziału Oświecenia Narodowego

Rządu Tymczasowego, a później Ko-

misji Wyznań Religijnych i Oświe-

cenia Publicznego, w znacznym też

stopniu przyczynił się do powołania

Uniwersytetu Warszawskiego.

Był to jednak okres także narasta-

jących koniktów. Stanisław Kostka

Potocki był człowiekiem silnie związa-

nym z ideałami Oświecenia, a potem

tradycjami napoleońskimi. W 1818

roku, jako prezes Senatu, był w opo-

zycji do słynnych „kaliszan”, braci

Niemojowskich, a w dwa lata później

wszedł na drogę, która z czasem do-

prowadziła do jego dymisji. Bronił ide-

ałów republikańskich, zdecydowanie

był przeciwny klerykalizacji oświaty

i nie cofał się przed ostrą działalnością

publicystyczną w tym kierunku. Mimo

dość „ciężkiego” pióra był czytany

i jednoznacznie odbierany ideowo,

szybko też znalazł się w konikcie

z episkopatem Królestwa, zwłaszcza

z biskupem Janem Pawłem Woroni-

czem. Konikt rozpoczął się od pi-

sanych anonimowo do miesięcznika

„Pamiętnik Warszawski” komentarzy

polityczno-światopoglądowych, okre-

ślanych jako Świstek krytyczny. Potocki

ostrym, często ironicznym i złośliwym

piórem, nie zostawiał w nich suchej

nitki na konserwatystach, obskuran-

tach i klerykałach.

Rzeczywistym kamieniem obrazy

okazała się jednak wydana w 1820

roku powieść Potockiego Podróż do

Ciemnogrodu. Jest to obszerna, celowo

przejaskrawiona satyra na państwo

obskuranckie, ciemne, nieprzychylne

jakikolwiek zmianom i nowym prą-

dom umysłowym – zakamuowana

krytyka stosunków w Rzeczypospo-

litej przedrozbiorowej, a także suge-

stia kierunku, w jakim należy oświatę

ustalać w Królestwie. Mimo, jak wspo-

mniano, dość dyskusyjnych walorów

literackich i pewnej „ciężkości” w czy-

taniu, utwór ten spowodował burzę,

zwłaszcza w kręgach duchowieństwa,

gdyż powszechnie (nie bez racji) koja-

rzono ów powieściowy Ciemnogród

z Częstochową i Jasną Górą. Potocki

bowiem istotnie, jako zwierzchnik

oświaty w Królestwie Polskim, konse-

kwentnie popierał oddzielenie wpły-

wu kleru na oświatę, otwarcie szkoły

na nowe myśli i prądy. Hierarchia

kościelna stanowczo była temu prze-

ciwna, nie godząc się na oddzielenie

spraw państwowych od kościelnych.

Prowadziła też w tym kierunku nie-

przebierającą w środkach i metodach

akcję propagandową, z natury rzeczy

jednoznacznie skierowaną przeciwko

linii ustalanej przez Potockiego.

Odpowiedzią była dość wątła mery-

torycznie, choć obszerna odpowiedź

– pamet księdza Karola Surowieckie-

go z 1821 roku, Świstak warszawski

wyświstany, czyli Uwagi krytyczne nad

warszawskim romansem tytułowanym

„Podróż do Ciemnogrodu” pod imie-

niem pisarza nazwanego Świstek przez

drukarską pomyłkę. Praca ta miała nie-

wielki zasięg, ale jej konsekwencje

dla autora Podróży do Ciemnogrodu

były bardzo niekorzystne. W tym

samym czasie bowiem, około 1820

roku, w Rosji nastąpił stopniowy od-

wrót od linii liberalnej, praktykowanej

dotychczas przez Aleksandra I. W ten

nurt doskonale trała delegacja bisku-

pa Woronicza, który w Petersburgu

w imieniu całego episkopatu polskiego

złożył skargę na jakoby nie dość reli-

gijny charakter rządu w Królestwie

Polskim, a jako dowód libertynizmu

pleniącego się w kręgach władzy,

przedstawił egzemplarz powieści S.

K. Potockiego. Car skwapliwie poparł

stanowisko biskupów. W odpowiedzi

Potocki przygotował obszerne wyjaś-

nienie swego stanowiska i zasad pro-

wadzonej polityki, ale machina reakcji

została już uruchomiona i 9 grudnia

1820 roku Aleksander I udzielił mi-

nistrowi dymisji. Stanisław Kostka

Potocki wrócił do swego Wilanowa.

Tutaj zmarł 14września 1821 roku i tu

został pochowany. Na czele oświaty

w Królestwie Polskim zaś stanął znany

bigot Stanisław Grabowski, który nie-

mal natychmiast zahamował wszelkie

zmiany w szkolnictwie Królestwa.

Hierarchia kościelna triumfowała.

Dodajmy, że w tym samym czasie,

w bardzo podobnych okolicznościach

i z identycznych rąk poniósł klęskę

Józef Wybicki, autor słów Pieśni Le-

gionów Polskich we Włoszech, który

od 1817 roku był prezesem Sądu

Najwyższego Królestwa Polskiego.

Kampania, jaką hierarchia katolicka

uruchomiła wobec niego, związana

była z popieraniem przez Wybickiego

prawa do rozwodów. Zmarł w pół roku

po Potockim, w marcu 1822 roku,

a o zgonie senatora-wojewody, najbliż-

szego współpracownika generała Jana

Henryka Dąbrowskiego i znanego

patrioty, gazety poinformowały tylko

niewielkimi wzmiankami…

Ludzie polskiego Oświecenia, a Sta-

nisław Kostka Potocki jak najbardziej

wpisywał się w tę kategorię, rzadko

ograniczali swoją działalność do jedne-

setną rocznicę opublikowania Podróży do Ciemnogrodu wspominał

o niej na trybunie sejmowej poseł Kazimierz Czapiński, przy okazji

debaty konstytucyjnej: „W tej książce czytamy o podróży do tej fantastycznej

krainy, gdzie prawie nie ma bibliotek, bo biblioteki składają się z kalendarzy

i edyktów inkwizycji. Tam się skarżą, zwłaszcza kler, na «upadek» moral-

ności, bo przedtem wspaniałe spalanie heretyków odbywało się co tydzień,

teraz odbywa się co miesiąc. Tam też widzimy pod bardzo przejrzystym

pseudonimem tzw. zakon smorgoński [chodzi o jezuitów], który postawił

sobie za cel wychowanie młodzieży, ale wychowanie w tym celu, ażeby

utrzymać tę młodzież — w całkowitej ciemnocie” (Dokąd kler prowadzi

Polskę?, s.71-72). Czy któregoś z naszych dzisiejszych posłów stać na takie

wystąpienie?

Mariusz Agnosiewicz, www.racjonalista.pl, Kostka-Potocki i Podróż do

Ciemnogrodu

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

N A S I W I E L C Y

go tylko kierunku. W tym przypadku

pasja wychowawcza, oświatowa, po-

łączona była z literaturą i wielką mi-

łością do sztuki. Potocki był autorem

czterotomowej pracy O wymowie i sty-

lu, dwóch rozpraw: o języku polskim

i o sztuce pisania – dziś różnie ocenia-

nych przez historyków literatury. Jed-

nak szczególnie wiele uczynił Potocki

dla sztuki polskiej. Był twórcą muzeum

i galerii w Wilanowie, wybitnym kolek-

cjonerem dzieł sztuki, gromadzonych

w czasie licznych podróży, zwłaszcza

na południe Europy. Doświadczenia

uzyskane z własnych studiów i analiz

doprowadziły do przemyśleń zawar-

tych w czterotomowej pracy O sztuce

u dawnych czyli Winkelman polski, do

dziś cenionej przez historyków sztuki,

pomimo dość amatorskiego i kompi-

lacyjnego podejścia do poruszanych

przez autora zagadnień. Wręcz ocenia-

ny jest jako jeden z pionierów historii

sztuki i archeologii w Polsce. Do dziś

zachowało się wiele jego projektów

architektonicznych, wyraźnie klasycy-

stycznych stylem; niektóre z nich, m.in.

fasada kościoła św. Anny w Warszawie,

wnętrza pałacu Potockich w Natolinie,

pałac w Olesinie i park w Wilanowie,

zostały zrealizowane.

Jednak Stanisław Kostka Potocki ze

szczególną siłą zaakcentował swoją

pozycję w wolnomularstwie polskim.

Inicjowany był w 1780 lub 1781 roku

w loży Bouclier du Nord (Tarcza Pół-

nocy), od 1784 r. zaś pracował w loży

. Od kwietnia tego roku

do 1790 r. był Wielkim Mówcą Wiel-

kiego Wschodu Narodowego. Jako

znany orator niemal do końca życia

uświetniał swymi wystąpieniami naj-

ważniejsze uroczystości masońskie,

wręcz nazywano go księciem mówców.

W latach 1784-1789 piastował god-

ność Wielkiego Mistrza, ale w następ-

nych wyborach już nie kandydował,

obawiając się o rzetelność pełnienia

tej godności, wobec ogromnego ob-

ciążenia obowiązkami społecznymi

i politycznymi. W trakcie prac wygła-

szał przemówienia wyróżniające się

retoryką i prezentowanymi zasadami;

Tadeusz Cegielski jest wręcz zdania,

że S. K. Potocki mógł być twórcą nie-

których pojęć polskiej terminologii

masońskiej, używanych do dziś. Treść

jego wystąpień była kwintesencją

oświeceniowego myślenia, mocno

akcentowała sprawy braterstwa, ale

też narodowe, patriotyczne.

W 1810 roku, po katastroe rozbio-

rów i utworzeniu Księstwa Warszaw-

skiego, nastąpiło odrodzenie polskiego

Wielkiego Wschodu Narodowego. Po

chwilowych wahaniach, który wzo-

rzec przyjąć, skorzystano z sugestii

napoleońskiego wielkorządcy w War-

szawie, marszałka Louisa Davouta, by

po prostu kontynuować działalność

WWN sprzed rozbiorów – zwłaszcza

że formalnie obediencja ta się nie roz-

wiązała. Ostatecznie 28 lutego 1810

roku nastąpiła reaktywacja dawnej

Loży-Matki Prowincjonalnej, już pod

nazwą Gwiazdy Wschodniej. Fakt, iż

na jej czele stanął Ludwik Gutakowski,

prezes senatu Księstwa, od razu umoc-

nił pozycję organizacji. Już wkrótce,

22 marca 1810 r., powołano organ wy-

konawczy: Wielki Wschód Narodowy

w Wielkim Księstwie Warszawskim,

który objął zwierzchnictwo nad niemal

wszystkimi już działającymi i nowymi

lożami w państwie – z wyjątkiem tzw.

lóż staropruskich.

Wielkiego Mistrza obediencji na ra-

zie nie wybrano, tymczasowo pełnił

tę godność Ludwik Gutakowski, a po

jego rychłej śmierci, w 1811 roku,

został nim Stanisław Kostka Potocki,

dotąd pełniący funkcję II Wielkiego

Dozorcy. Skład Wielkiego Wschodu

Narodowego był odzwierciedleniem

stosunków personalnych występują-

cych w kierownictwie Księstwa War-

szawskiego; przyjmuje się, że około

1/4 posłów i władz państwa była brać-

mi lożowymi. Choć Wielki Wschód

Narodowy formalnie kontynuował

swoją przedrozbiorową działalność,

duch w nim panował już napoleoński,

oparty na innych zasadach formalnych

i ustrojowych. Widać je było w ocjal-

nej retoryce samego S. K. Potockiego,

który w latach 1809-1812 wreszcie

pogodził ważne funkcje państwowe

z przewodniczeniem WWN, a 24 lipca

1812 roku ocjalnie ogłosił powołanie

Wielkiego Wschodu Narodu Polskie-

go, wkrótce podkreślił też ścisły zwią-

zek obediencji z Wielkim Wschodem

Francji i osobą Napoleona.

Po powrocie z krótkiej tułaczki spo-

wodowanej klęską Napoleona Stani-

sław Kostka Potocki w sierpniu 1814

roku ponownie objął swoją funkcję

w WWN, w czasie jego nieobecności

piastowaną przez Jana Potockiego,

a 27 kwietnia następnego roku jed-

nogłośnie został ponownie wybrany

Wielki Mistrzem Wielkiego Wschodu

Narodowego – i funkcję tę zachował

aż do 1821 roku.

Tadeusz Cegielski w artykule po-

święconym wolnomularskiej działal-

ności Stanisława Kostki Potockiego

(„Studia Wilanowskie”, t. 19, 2012)

podkreśla ściśle wolnomularski, nie

polityczny, antyfeudalny charakter

WWN. Zadanie miał ułatwione wo-

bec zmiany składu poszczególnych

lóż, gdzie magnaci i przedstawiciele

arystokracji w epoce napoleońskiej

zostali zdominowali przez mieszczan

– bardziej egalitarnych i skłonnych do

przyjęcia bez zastrzeżeń zasad równo-

ści. Nawet jeśli przyjmiemy, że prace

lożowe wyróżniają się specycznym,

deklaratywnym słownictwem i charak-

terystyczną retoryką, przyjąć trzeba,

że ideały równości w Wielkim Wscho-

dzie Narodowym były traktowane

naprawdę poważnie. To właśnie wtedy,

według autora artykułu, ukształtował

się silnie propaństwowy nurt myślenia

polskich wolnomularzy, kontynuowa-

ny w okresie rozbiorów i w 1918 roku,

w chwili odrodzenia Rzeczypospoli-

tej. Interes Zakonu miał być zbież-

ny z interesem państwa. Podkreślić

jednak trzeba, że w odróżnieniu od

Francji, w Polsce nigdy nie utrwaliło

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

42 N A S I W I E L C Y

się przenikanie struktur masońskich

z państwowymi, a spotykane niekiedy

opinie o wolnomularzach realizują-

cych niecne zamiary po przeniknięciu

do administracji państwa, oparte są na

błędnych przeświadczeniach, opiniach

i przesłankach.

Kryzys w wolnomularstwie Króle-

stwa Polskiego pojawił się z chwilą

wewnętrznego rozłamu pomiędzy zwo-

lennikami S. K. Potockiego a braćmi,

którzy stanęli po stronie carskiego ko-

misarza przy Radzie Stanu Królestwa

Polskiego, Mikołaja Nowosilcowa (dą-

żącego do kontrolowania polskich lóż)

i związanego z nim generała Aleksandra

Rożnieckiego. Wiele wskazywało na to,

że jednak nastąpi podporządkowanie

WWN strukturom rosyjskim – aż prob-

lem został rozstrzygnięty 25 września

1821 roku, gdy AleksanderI odgór-

nie rozwiązał wszelkie zrzeszenia wol-

nomularskie na obszarze Cesarstwa

Rosyjskiego i w Królestwie Polskim.

Stanisław Kostka Potocki od dwóch

tygodni już nie żył.

Jakim był człowiekiem? Zafascyno-

wana Potockim synowa, Anna z Tysz-

kiewiczów Potocka Wąsowiczowa, nie

kryje zachwytu nad manierami, wiedzą

i kulturą teścia. Potocki był magnatem

znającym swoją pozycję, ale nie wywyż-

szającym się zanadto, ulegał zmiennym

nastrojom, ale zawsze trzymał klasę.

Nie najsilniejszego zdrowia, ale chyba

trochę hipochondryk. Niezbyt uro-

dziwy, ale bardzo na tym tle drażliwy.

Poza sztuką pasjonował się jazdą konną,

bywał próżny, lubił błyszczeć na salo-

nach. Przyzwyczajony do zajmowania

eksponowanych stanowisk, jednak nie

walczył o nie za wszelką cenę. Wydaje

się, że pod względem osobowości był

znacznie bardziej interesujący od brata

Ignacego.

Od kilku lat wydaje się, że mamy do

czynienia z renesansem zainteresowa-

nia Stanisławem Kostką Potockim,

który działał znacznie szerzej i bardziej

wielokierunkowo od swego rozsławio-

nego brata – współtwórcy Konstytucji

3 maja, Ignacego Potockiego. Wzno-

wiono Winkelmana polskiego i Podróż

do Ciemnogrodu (drugą, co prawda,

w opracowaniu jeszcze Emila Kipy,

z 1955 roku), obszerna, znakomita

praca Jolanty Polanowskiej została

poświęcona jego projektom architek-

tonicznym, Katarzyna Karaskiewicz

podjęła temat literaturoznawczych

prac Potockiego, Tadeusz Cegielski,

Krzysztof Załęski i Piotr Sypczuk

zaś – analizę jego działalności wolno-

mularskiej. Wciąż jednak czekamy na

pełną, kompletną monograę owego

niezwykłego człowieka.

Fascynująca przygoda ze Stanisła-

wem Kostką Potockim niekiedy traa

na momenty zaskakujące i zabawne.

Piszący te słowa starał się przed laty

zdobyć dobrą reprodukcję portretu

hrabiego w mundurze generalskim,

pędzla Józefa Grassiego, znajdującego

się w Muzeum Narodowym w Warsza-

wie. Kilkakrotne maile w tej sprawie

spotkały się z milczeniem muzeum

i musiałem zadowolić się skanem z ilu-

stracji w książce. Przypadek sprawił,

że w połączonym numerze 12 z 2005

i 1-2 z 2006 roku „Gazety Antykwa-

rycznej” ukazał się wywiad z ówczes-

nym Ministrem Kultury i Dziedzictwa

Narodowego. Na zdjęciu widać, że pan

minister ma za swoim biurkiem właś-

nie rzeczony portret. Urzędnikiem

na tym stanowisku był wtedy Kazi-

mierz Michał Ujazdowski, którego

o wszystko można posądzać, lecz nie

o sprzyjanie poglądom S. K.Potockie-

go. Sapienti sat. Reprodukcja obrazu

(nienajlepsza zresztą) znajduje się dziś

w sieci. #

Bibliograa (wybór)

Mariusz Agnosiewicz, Kostka-Potocki i Podróż do Ciemnogrodu. hp://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2091

Małgorzata Brywczyńska, Kim był autor „Podróży do Ciemnogrodu”. hp://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2122

Małgorzata Brywczyńska, Obraz duchowieństwa w „Podróży do Ciemnogrodu” hp://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2154

Małgorzata Brywczyńska. Podróż do Ciemnogrodu: wstęp. hp://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2105

Małgorzata Brywczyńska, Potocki i Ciemnogród – podsumowanie. hp://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2262

Jan Stanisław Bystroń, Literaci i grafomani z czasów Królestwa Kongresowego 1815-1831. Lwów-Warszawa 1938.

Tadeusz Cegielski, Pod młotkiem Stanisława Kostki Potockiego. Wolnomularstwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego w kontekście europejskim. „Studia

Wilanowskie”, t. 19, 2012.

Barbara Grochulska, Potocki Stanisław Kostka h. Pilawa. Polski Słownik Biograczny, t. 28, Wrocław 1984.

Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721-1821). Warszawa 1980.

Ludwik Hass, Wolnomularstwo w Europie Środowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku. Wrocław 1982.

Katarzyna Karaskiewicz, Początek języka – początek człowieczeństwa. Ewolucyjna koncepcja kultury według Stanisława Kostki Potockiego. Warszawa 2009.

Emil Kipa, Stanisław Kostka Potocki jako minister wyznań religijnych. [w:] Tegoż: Studia i szkice historyczne, Wrocław 1959.

Bożena Krzywobłocka, Pogromca Ciemnogrodu, czyli teść pani Anetki. [w:] Tejże: Delna i inne. Warszawa 1988.

Jolanta Polanowska, Stanisław Kostka Potocki. Twórczość architekta amatora. Warszawa 2009.

Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa, Wspomnienia naocznego świadka, Warszawa 1965, 2010.

Stanisław Kostka Potocki, O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski. Oprac. Janusz A. Ostrowski, Joachim Śliwa. Cz. 1-4, Warszawa-Kraków 1992.

Stanisław Kostka Potocki, Podróż do Ciemnogrodu i Świstek krytyczny (wybór). Oprac. Emil Kipa. Wrocław 1955, 2003.

Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738-1821. Kraków 1929 (z uzupełnieniami).

Wawrzyniec Surowiecki, Świstak warszawski wyświstany, czyli Uwagi krytyczne nad warszawskim romansem tytułowanym „Podróż do Ciemnogrodu” pod imie-

niem pisarza nazwanego Świstek przez drukarską pomyłkę. Łowicz 1821.

Studia Wilanowskie, t. 19, 2012. Numer monograczny: Działalność kulturowa Stanisława Kostki Potockiego.

Hanna Widacka, Wizerunki różne szlachetnego estety. Spotkania z Zabytkami 2005, nr 11.

Irena Voisé, Teresa Głowacka-Pocheć, Galeria malarstwa Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie. Warszawa 1974.

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

L E G E N D Y

ZEMSTA,

CZYLI PIERWSZY WYBNY LUB WYBNY

Z DZIEWIĘCIU

P A W E Ł M A T W I E J C Z U K





Ad fontes





Nie będzie to jednak perspektywa masonerii po-

strzeganej oczyma profanów, ale raczej przyczy-

nek do reeksji nad tym, czego osiemnastowieczni

wolnomularze szukali, co odnaleźli oraz jak przeżywali

swoje rytualne prace. Podstawą dociekań jest księga ry-

tuałów stopni wyższych masonerii: Recueil précieux de

la Maçonnerie Adonhiramite piórade Saint-Victor, której pierwsze czterotomowe wydanie

ukazało się w Paryżu w 1781 roku. Podstawowym zamiarem

jest przybliżenie czytelnikom „Wolnomularza Polskiego”

wiedzy na temat stopni, gestów i ceremonii wolnomular-

skich poprzedzających narodziny rytów Francuskiego

(1786) oraz Szkockiego Dawnego i Uznanego (1801).

Legenda Mistrza Hirama stanowi historię piękną, acz

niedopowiedzianą. Nic więc dziwnego, że osiemnasto-

wieczni wolnomularze odczuwali głęboki decyt wyni-

kający z zakończenia masońskiego kursu inicjacyjnego na

mistrzostwie. Odnalezienie zwłok, sprowadzenie ciała do

Jerozolimy i uroczysty pogrzeb kończą legendę o Hiramie

jako wyśmienitym architekcie i nadzorcy robót budow-

lanych w świątyni jerozolimskiej. Okazało się jednak, że

zabójstwo Hirama to raczej nie koniec, ale wręcz dobry po-

czątek do skonstruowania dalszego ciągu wolnomularskiej

legendy wykraczającej daleko poza dobrze znaną strukturę

błękitnych lóż świętojańskich. Zaginione słowo, niedokoń-

czona budowa świątyni, brak nadzoru nad robotnikami

i poczucie sprawiedliwości nakazujące zadać pytanie: Czy

mordercy Hirama ponieśli zasłużoną karę? – wszystkie te

kwestie stały się przedmiotem dociekań, idealnie nadając

się jako podstawa i w efekcie punkt wyjścia do dalszego

ciągu masońskiej legendy.

race lożowe mają bez wątpienia charakter teatralny.

Rytuał to nic innego jak scenopis, gdzie wyraźnie

rozpisane są role, kwestie, dialogi, sposób gry, oprawa

muzyczna, scenograczna i niezbędne rekwizyty. Osiemna-

stowieczny rytuał Pierwszego Wybranego to sztuka w trzech

aktach. Akt pierwszy rozgrywa się w jednej z komnat

pałacu Salomona, w której zbiera się Rada Dziewięciu.

Zalecano, aby wystrój loży był bogaty i wielobarwny. Jej

oświetlenie stanowiło dziewięć żółtych, pojedynczych

świec umieszczonych w lichtarzach lub na kinkietach.

Ołtarz oświetlały dodatkowo trzy żółte świece. Dodat-

kowym wyposażeniem scenogracznym miał być krzak

gorejący, który wolno było podświetlić z pomocą „lamp”.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

44 L E G E N D Y

Na Wschodzie zasiadał Najmędrszy – przewodniczący prac

oraz jego towarzysze odgrywający pierwszoplanowe role

na początku dramatu. Król Salomon siedział po prawicy,

zaś Hiram – król Tyru po lewicy Najmędrszego. W prze-

ciwieństwie do pozostałych uczestników prac królowie

mieli obowiązek przywdziać specjalne kostiumy. Salomon

nosił koronę zdobną kamieniami, w ręku dzierżył błękitne

berło zdobione złotymi nicianymi wzorami, które wieńczył

świetlisty trójkąt – symbol wiedzy i doskonałości. Król Tyru

Hiram nosił koronę bez szlachetnych kamieni, a zamiast

berła dzierżył olbrzymi sztylet. Wszyscy uczestnicy prac

nosili fartuszki, szarfy i rękawice. Salomon jednakże miał

przywilej nosić rękawice zdobione srebrnymi frędzlami,

a brzegi królewskiego fartuszka obszywały srebrne koronki.

Akcję theatrum inicjowało wystąpienie króla Hirama,

który prosił przewodniczącego (zwanego Najmęd-

rszym) oraz Salomona o dokonanie zemsty za śmierć

budowniczego świątyni jerozolimskiej – Mistrza Hirama

(nazywanego w rytuale imieniem Adonhiram). Hiram zwra-

cał uwagę na niesprawiedliwość, jaką byłoby pozostawienie

zbrodni bez wymierzenia należnej za nią kary. Wówczas

to Salomon dokonywał pasowania berłem jednego z braci

na Przyjaciela Rady, którego zadaniem było czuwać nad

bezpieczeństwem loży. Warto dodać, że w tym stopniu nie

było ani Dozorców, ani Odźwiernego, ich rolę odgrywał

Przyjaciel Rady. Salomon informował zebranych, że oso-

biście przejął kierowanie pracami budowlanymi, podając

również do wiadomości fakt, że sprawcy mordu, mimo

prowadzonego śledztwa, pozostali niewykryci, a on sam

szuka godnych zaufania ludzi, którzy mogliby się podjąć

skutecznego ścigania morderców.

Dopełnieniem mowy Salomona było wystąpienie króla

Tyru, który powstawszy z tronu, udawał się na środek do

lożowego kobierca, by wygłosić płomienną, nasyconą

emocjami i wielce teatralną mowę. Powołując się na pamięć

o zamordowanym architekcie, wskazywał on na kobierzec,

który przedstawiał małego chłopca w wieku trzech lub

czterech lat. Król Hiram oznajmiał członkom Rady, że jest

to sierota po ich przyjacielu, mistrzu, wiernym towarzy-

szu i współpracowniku. Łzy dziecka, jego żałosne prośby

i płomienne modlitwy miały poruszyć serca Wybranych.

W imieniu dziecka król Hiram prosił Radę o dokonanie

zemsty za śmierć ojca.

unktem zwrotnym akcji było przybycie kandydata

na Wybranego. Wprowadzano go do loży bez butów,

kapelusza i fartuszka, ale w rękawiczkach poplamionych

krwią. Zapytany przez Najmędrszego, kim jest – kandydat

bez zażenowania odpowiadał, że „najlepszym z masonów,

najgorliwszym ze wszystkich braci i najmniej godnym

tytułu Wybranego”. Salomon, wskazując na poplamione

krwią ręce, poddawał w wątpliwość szczerość intencji oraz

niewinność serca kandydata, który był nad wyraz dobrze

poinformowany o planach Rady i miejscu przebywania

mordercy. Warto dodać, że wypowiedź przybysza (kan-

dydata) stanowiła punkt zwrotny w prowadzonym przez

Radę śledztwie. Opowiadał, że pies przewodnik pomógł

mu odnaleźć gorejący krzew, bijące źródło oraz jaskinię,

w której ukrył się zabójca. Jednocześnie wyjaśnił zebra-

nym, że krew na rękach to pamiątka po śmiertelnym boju

z lwem, tygrysem i niedźwiedziem. Aby wejść do jaskini,

najpierw oswoił dzikie zwierzęta (symbole nieokiełznanych

namiętności), lecz aby się z niej wydostać, musiał wszyst-

kie je zabić. Upadłszy na kolana przed królem, kandydat





W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 4 • n u m e r 5 8

L E G E N D Y

składał obietnicę, że przyprowadzi żywego lub martwego

zabójcę imieniem Abiram. Przyprowadzony do ołtarza

dziewięcioma krokami kandydat na mściciela składał

przysięgę, a następnie był wyprowadzany na zewnątrz.

rugi akt rozgrywał się w Jaskini zwanej w rytuale

Ciemną Izbą. Zalecano, by wejście oplatały gałęzie

krzewu, a wnętrze było skąpo oświetlone. Mściciel wcho-

dził do środka w towarzystwie Nieznanego, który w tym

wypadku pełnił rytualną funkcję Eksperta. W przedsion-

ku był ustawiony stół, a nad nim napis „ZEMSTA”. Był

też taboret, aby można było chwilę odpocząć po długiej

wędrówce. Nieznany dawał Wybranemu kubek źródlanej

wody, aby ugasił pragnienie. Nakazywał mu także wziąć ze

stołu lampę oraz sztylet i śmiało wkroczyć do jaskini, nie

wahając się unicestwić wszystko, co stanie mu na drodze.

Wskazując ręką na przygotowaną uprzednio kukłę, Niezna-

ny wydawał głośny rozkaz: „Uderzaj! Pomścij Adonhirama,

oto zabójca!”. Wybrany zadawał cios sztyletem, zostawiał

na ziemi lampę, zabierając w drogę powrotną narzędzie

pomsty oraz głowę zabójcy. Didaskalia zalecały wyraźnie,

aby przed opuszczeniem jaskini Wybrany miał możliwość

pobrudzić się krwią sztuczną lub zwierzęcą.

kt trzeci rozgrywał się znów w pałacu Salomona, gdzie

obradowali członkowie Rady Dziewięciu. Znamien-

nym i zaskakującym jest to, że powracającego z wyprawy

mściciela spotykało ze strony króla gwałtowne i surowe

potępienie. „Cóż uczyniłeś nieszczęsny? Nie kazałem ci

zabijać!” – wykrzykiwał pod adresem Wybranego król

Salomon. Człowiek, który był narzędziem sprawiedliwości

– pozbawiwszy życia Abirama – sam nagle stawał się pod-

sądnym. Wówczas do akcji wkraczali wszyscy członkowie

loży. Padając na kolana, prosili Salomona, aby okazał łaskę

Wybranemu, którego gorliwość pchnęła do popełnienia

krwawego występku. Ze względu na prośby Braci, w uzna-

niu gorliwości i niewinności duszy król darowywał mu

winę, czyniąc mściciela jednym z Dziewięciu Wybranych

mistrzów – uznanych przez monarchę wystarczająco do-

skonałymi, by można im było powierzyć przeprowadzenie

zemsty. Zakończenie przyjęcia do loży stanowiło stresz-

czenie i podsumowanie obrzędowej legendy. Mądry król

Salomon rozesłał dziewięciu mistrzów na poszukiwania

zabójcy. Jeden z nich znalazł Abirama w jaskini, a ponieważ

był gorliwcem, przekroczył królewskie polecenie i zadał

mordercy śmierć.

ytualnym klejnotem Wybranego był sztylet noszony

na prawym biodrze. Przypominał on, że Wybrany

winien karać zbrodnie, wyłapywać zabójców i chronić

braci. Obowiązkowy ubiór stanowiły czarne rękawiczki

– symbol niewinności i żalu, ale nie wyrzutów sumienia.

Biały skórzany fartuszek obszyty czarną morą był sym-

bolem głębokiej żałoby, jaką po śmierci Mistrza Hirama

noszą Wybrani. Zalecano, by jego bawet zdobiła trupia

czaszka, kość skrzyżowana ze szpadą w pochwie albo złotą

węgielnicą. Na powierzchni fartuszka znajdującej się pod

bawetem miała znajdować się jedna duża łza okolona ośmio-

ma mniejszymi łezkami. Pod nimi winna być umieszczona

gałązka akacji. Każdy z Wybranych nosił czarną szarfę

przez lewe ramię. Na piersi widniał napis „Vincere aut

mori” (Umrzeć lub zwyciężyć). Na wysokości biodra na

szarfę przyszywano białą rozetkę lub kokardę oraz docze-

piano sztylet w pochwie. Rytuał nakazywał, aby Wybrani

wchodzili do loży kolejno w regaliach, ale bez szarfy. Tę

wraz z akoladą przekazywał każdemu z Braci Najmędrszy.

Uzupełnieniem rytualnego stroju była noszona na lewej

piersi srebrna tarczka, na której widniały symbole czaszki,

piszczeli i sztyletu wraz z dewizą „V...A...M...”.

pisany rytuał nie pozostał bez wpływu na Ryt Fran-

cuski (I Porządek) oraz Ryt Szkocki Dawny i Uznany

(9 Stopień). Nie da się ukryć, że zawołanie Wybranych

stało się hasłem orężnej walki ludu polskiego. Gustaw

, włożywszy w usta „Wiary spod Stoczka”

bojowe hasło „Umrzem lub zwyciężym!”, przeciwstawił

zapał, patriotyzm oraz prawdziwą równość i braterstwo

tym, którzy zobojętnieni na los ojczyzny mienili się Pa-

nami Braćmi i z całą pewnością należeli do wybrańców

ówczesnej elity.

Stary osiemnastowieczny rytuał stanowi odpowiedź na

pytanie o dalszy ciąg legendy masońskiej, która wykracza

poza śmierć, znalezienie ciała i pogrzeb mistrza Hirama.

Obrzędowy teatr w trzech odsłonach jest skomplikowa-

nym widowiskiem, pełnym podniosłych mów i drama-

tycznych zwrotów akcji. Z całą pewnością zaskoczeniem

dla badaczy legendy wolnomularskiej jest możliwość

poznania Hirama jako ojca, który osierocił trzyletnie

dziecko (wyobrażone na kobiercu). Wnikliwy obserwator

dostrzeże, że nie jest to koniec, lecz raczej początek pro-

cesu narastania kolejnych poziomów masońskiej legendy.

Świątynia ciągle pozostaje nieukończona, a morderców

mistrza Hirama było trzech… #



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

46 Z I N T E R N E T U

„MASONERIA UROKLIWA” O MARIANIE FALSKIM AUTORZE NAJPOPULARNIEJSZEGO

POLSKIEGO ELEMENTARZA

S... ALA MA BR... KOTA

rzymamy kciuki w małych

rączkach już 6-letnich pierw-

szaków, choć ten cały medial-

ny szum to nic wielkiego dla kogoś,

kto edukację zaczynał od studiowania

kultowego Elementarza -

 (1881-1974). Wolnomularza,

a jakże, ale o tym pod koniec.

„W historii polskiej edukacji naj-

bardziej doniosłymi elementarzami

okazały się podręczniki Mariana

Falskiego, pod tytułem Elementarz.

Pierwsze wydanie, pod tytułem:

Nauka czytania i pisania dla dzieci

ukazało się w roku 1910 i zrewolu-

cjonizowało metodykę nauki czytania

w Polsce. Był ilustrowany przez Jana

Rembowskiego. [...] W 1945 roku

przejęto prawa do wydawania Ele-

mentarza Falskiego pt. Elementarz

dla szkół wiejskich. W 1949 ukazał

się pierwszy powojenny elementarz

dla dzieci, uwzględniający elementy

obowiązkowej w tym czasie ideologii

komunistycznej (aczkolwiek bez wy-

mieniania postaci Stalina). Kolejna

unowocześniona wersja elementarza

ukazała się w 1957 r. i przetrwała sie-

demnaście lat. Ostatnia wersja ukazała

się w roku 1974, opublikowana już po

śmierci autora, z nowocześniejszymi

ilustracjami Janusza Grabiańskiego.

[...] Niewątpliwie najsłynniejszym

zdaniem Elementarza Falskiego jest:

«Ala ma kota», symbolizujące ele-

mentarz w potocznej polszczyźnie.

Niemniej jednak, zdanie to istniało

w elementarzach jedynie od lat 30.

do roku 1949. Alą z elementarza Fal-

skiego była Alina Margolis-Edelman”.

Tyle informacji typu kronikarskie-

go, z Wikipedii, a my oddajmy głos

Zbigniewowi Żbikowskiemu, który

w zakończeniu artykułu zamieszczo-

nego na łamach „Życia”, pt. „As to Ali

pies” („Życie”, 16-17 października

1999) napisał: „Nie wiadomo, jak

doszło do tego, że stał się masonem.

Pewnie wiedzą to sami masoni, ale

o tym nie piszą. Nie kryją jednak, że

autor najsłynniejszego elementarza

był jednym z nich. Kiedy z począt-

kiem wieku był działaczem bliskim

«socjaldemokratom» Róży Luksem-

burg, pewnie jeszcze nie przywdziewał

wolnomularskiego fartuszka. Może

został wtajemniczony w Krakowie,

gdy pracował na Uniwersytecie Ja-

giellońskim? Po opuszczeniu Króle-

stwa Polskiego jego zamiłowanie do

«konspiry» znacznie osłabło. A może

podczas pobytu w Szwajcarii? Albo

dopiero po powrocie do Warszawy,

gdy został urzędnikiem Ministerstwa

Wyznań Religijnych i Oświecenia

Publicznego? Wiadomo jedynie, że

ideały, które wyznawał, i z których

był znany, współgrały z ideami, jakie

głoszą masoni”.

I zakończmy ten wątek dedykowany

pierwszoklasistom, i ich mamusiom

i tatusiom, komentarzem prof. Tade-

usza Cegielskiego do tegoż artykułu

red. Żbikowskiego.

„Właściwie niewiele można dorzucić

do powyższego. Marian Falski guruje

w sumarycznym obrazie międzywojen-

nej Loży Matki Kopernik opracowa-

nym przez Tadeusza Gliwica (1907-

1994), do 1988 roku sekretarza tej

placówki. Nieżyjący już Wielki Mistrz

WLNP wielokrotnie wspominał osobę

Falskiego jako przedwojennego jesz-

cze wolnomularza. Podobnie córka

wysokiej rangi wolnomularza sprzed

1938 roku, Mariana Ponikiewskiego

(1876-1954), pani Helena Piotrowska

(zm.1994). Tadeusz Gliwic relacjo-

nował, że kiedy w 1961 roku grono

związane z Klubem Krzywego Koła

postanowiło reaktywować warszaw-

ską lożę, celowo nie zwróciło się do

najbardziej znanych adeptów doby

międzywojennej – aby nie narażać

nowej organizacji na zainteresowanie

ze strony «bezpieki». Ten sam powód

sprawił, że przyjęcia do loży nie zapro-

ponowano kilku znanym działaczom

opozycji demokratycznej lat 60., 70.

i 80. Po II wojnie Falski przyjaźnił się

z Antonim Słonimskim (1895-1976),

inicjowanym dopiero w 1972 roku do

konspiracyjnego «Kopernika». Trud-

no jednak przypuszczać, aby 90-letni

autor elementarza miał jeszcze ocho-

tę wstąpić w szeregi dzieci wdowy.

Nie wymieniają go żadne powojenne

źródła wolnomularskie, dlatego też

nazwisko Falskiego nie znalazło się

w opublikowanym przez Ludwika Has-

sa Słowniku wolnomularzy polskich XX

wieku. Najbardziej prawdopodobna

wydaje się hipoteza, że przyjęty został

do odbudowującego się wolnomular-

stwa polskiego tuż po przybyciu do

Warszawy w 1919 roku. Wskazują na to

również związki Falskiego z wysokimi

funkcjonariuszami Ministerstwa Wy-

znań i Oświecenia, w kilku wypadkach

wolnomularzami”. #









