Jesień 2014

Masoneria.

Pro publico

bono

WYSTAWA

W MUZEUM

NARODOWYM

s. 3-9

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

w y d a r z e n i a

Kto tylKo mógł,

przybył do muzeum

Narodowego…

to tylko mógł, przybył do Muzeum

Narodowego, aby wieczorem 10

września 2014 r. być świadkiem

uroczystego otwarcia wystawy Masoneria.

Pro publico bono. Gości przywitała dyrek-

tor Muzeum Narodowego dr Agnieszka

Morawińska, przemówiła (pięknie i ze

swadą) minister Kultury i Dziedzictwa

Narodowego prof. Małgorzata Omilanow-

ska. A kurator wystawy, niezmordowany

brat-profesor Tadeusz Cegielski skon-

kludował: – Wystawa jest świadectwem, że

żyjemy w wolnym i demokratycznym kraju,

korzystając z wolności słowa i wypowiedzi ar-

tystycznej. Podkreślił też, że nigdy przedtem

taka wystawa nie była w Polsce możliwa.

I to jest najprawdziwsza prawda. Nie

była możliwa ani w I RP (za wcześnie), ani

w czasie zaborów (zakazana), ani w IIRP

(tajna i poufna), ani w PRL (znów zaka-

zana). I dopiero w III Rzeczypospolitej

wolnomularstwo polskie mogło – także

dzięki Internetowi – wyjść z podziemia.

Otwarcie wystawy było imponujące pod

względem frekwencji, choć szczegółów

obejrzeć nie pozwalały „dzikie tłumy”

– jak to napisała Masoneria Urokliwa na

swym prolu FB. Wśród tych tłumów co

raz migały twarze współczesnych maso-

nek i masonów. Nie wspomnę, ile razy się

całowałam na przywitanie i pożegnanie.

Nie wspomnę, ile uśmiechów wysłałam

i otrzymałam. „Że też tego doczekaliśmy!”

– westchnęłam szczęśliwa, wzięłam męża

pod pachę i obiecałam sobie tu wrócić

w spokoju ducha i ciała. I Wam też tego

życzę. Wystawa jest piękna i mądra. Taką

dumę poczułam z faktu, że tylu wybitnych

polskich masonów było przede mną i mo-

żemy wraz ze wszystkimi siostrami i braćmi

tę pochodnię nieść dalej!

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

4w y d a r z e n i a

masoNeria.

pro publico boNo

WYSTAWA W MUZEUM NARODOWYM W WARSZAWIE

11 WRZEŚNIA 2014 – 11 GRUDNIA 2015

p r o f . T a d e u s z C e g i e l s k i

Kto dziś pamięta, że adeptami

masonerii i aktywnymi człon-

kami lóż byli, między innymi,

twórca narodowej sceny Wojciech

Bogusławski, kompozytor i nauczy-

ciel Szopena Józef Elsner, generał

Jan Henryk Dąbrowski oraz twórca

słów do Mazurka Dąbrowskiego Józef

Wybicki? Czy też – odnosząc się do

bliższych nam czasów – wybitni le-

karze i uczeni, jak psychiatrzy Rafał

Radziwiłłowicz i Jan Mazurkiewicz,

pediatra Mieczysław Michałowicz,

biolog Mieczysław Konopacki, ma-

tematyk Kazimierz Bartel, archeolog,

przyszły premier Leon Kozłowski czy

też zyk Mieczysław Wole?

Kto pamięta, że Rafał Radziwiłowicz

zakładał w Tworkach pod Warszawą nie

tylko pierwszy nowoczesny szpital psy-

chiatryczny, później zaś w odrodzonej

Rzeczypospolitej organizował Naczelną

Izbę Lekarską – wraz z Wielką Lożą

Narodową „Bracia Polacy Zjednocze-

ni”? Kto wie, że profesor medycyny

Mieczysław Michałowicz, który stworzył

klinikę pediatryczną w Warszawie, był

również aktywnym wolnomularzem?

Podobnie jak jego sąsiedzi z ulicy Lekar-

skiej w Warszawie: działacze polityczni

i społeczni Marian Ponikiewski, Hipo-

lit Gliwic, jego syn Tadeusz Gliwic oraz

autor Elementarza Stanisław Falski?

Masoneria. Pro Publico bono













W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

w y d a r z e n i a

wiedzający wystawę zaty-

tułowaną Masoneria. Pro

publico bono będą mogli prze-

konać się, że masoneria tworzy

system wartości prosty i czytelny

dla wszystkich, za to wyrażany

na wiele sposobów. Wychodzi

naprzeciw potrzebom ludzkim,

zróżnicowanym w czasie i kultu-

rowej przestrzeni. Łączy w swych

szeregach zarówno bywalców sa-

lonów ery „dawnego porządku”,

jak i porwanych rewolucyjnym

zapałem żołnierzy Napoleona;

intelektualistów i artystów epo-

ki romantyzmu na równi z za-

fascynowanymi ideą postępu

uczonymi i przedsiębiorcami;

legionistów Józefa Piłsudskie-

go wraz z pierwszymi skautami

i harcerzami; przedwojennych

budowniczych Gdyni wraz

z odradzającą się klasą średnią

obecnej III Rzeczypospolitej.

Wystawa w Muzeum Narodo-

wym w Warszawie, wraz z towa-

rzyszącym jej wydawnictwem pt.

Jak oglądać wystawę „Masoneria.

Pro publico bono” (złożyły się na

nie szkice na temat idei i historii

wolnomularstwa, a także prze-

wodnik po wystawie wraz z wyka-

zem prezentowanych obiektów),

przedstawia masonerię jako trwa-

ły element naszej kultury i naszej

historii – i to w wielorakim sensie.

Jeśli idzie o przedmiot, to wysta-

wa przedstawia dwa powiązane

ze sobą wątki:

1) wątek wtajemniczenia, ini-

cjacji i iluminacji, uczest-

nictwa w loży – odpowiada

więc na pytania: jakie są ce-

chy wolnomularstwa, jego

zasady i na czym polega sens

masońskiego rytuału;

2) wątek publicznej działalno-

ści wolnomularzy – czyli:

jaki był wkład wolnomularstwa

i wolnomularzy w historię Polski.

Przestrzeń wystawy ujęta została

jako droga wtajemniczenia, którą

– podobnie jak przyszły wolnomularz

– przebyć ma widz. Zasady masonerii

odkrywane są w procesie wtajemnicze-

nia, czyli inicjacji, który przyrównywa-

ny jest często do podróży, wędrówki

przez labirynt życia. Pierwszym i dla

wielu braci-masonów najważniejszym

etapem tej podróży – ze względu na

głębię towarzyszącego mu przeży-

cia – jest inicjacja uczniowska.

Również proces wtajemniczenia

widza przebiegać będzie w kolej-

nych etapach (i zarazem w kolej-

nych przestrzeniach muzeum),

przez które oprowadzają autorzy

wystawy. Poznajemy więc Izbę

Rozmyślań; po spisaniu w niej

testamentu lozocznego i od-

daniu łączących nas ze światem

profanów metali przechodzi-

my przez kolejne – po Ziemi –

oczyszczające Żywioły: Ogień,

Wodę i Powietrze. Dowiaduje-

my się, na czym polega moment

udzielenia Światła oraz weźmie-

my udział w Loży Biesiadnej,

a także w Loży Białej z udziałem

zaproszonych dam. Dowiemy

się również, czym była w XVIII

i na początku następnego wieku

masoneria adopcyjna, kto do

niej w Polsce należał, a także, ja-

kie są związki pomiędzy Sztuką

Królewską architektury, sztuką

ogrodów i Sztuką Królewską wol-

nomularstwa. Jeśli idzie o sztukę

tworzenia ogrodów, poznamy

osiągnięcia dwóch wielkich dam

rodzimej masonerii adopcyjnej:

Heleny z Przeździeckich Ra-

dziwiłłowej i Izabeli z Flemin-

gów Czartoryskiej. Dowiemy się

również, jakie formy dobroczyn-

ności podejmowały loże w ich

czasach.

Do działania wolnomularstwa

na rzecz publicznego dobra, pro

publico bono, nawiązuje tema-

tyka kolejnych części wystawy.

W dążenie ku doskonałości jed-

nostki oświeconej wpisany jest

imperatyw działalności dla dobra

powszechnego. Wyjątkowa sytu-

acja wybranych, wyposażonych

w wiedzę o świecie i ludziach

wolnomularzy nakłada na nich

specjalne obowiązki wobec spo-

łeczeństwa, państwa i narodu. Tak

właśnie rozumiała swoje zadania grupa

wolnomularzy z królem Stanisławem

Augustem Poniatowskim, Ignacym

Potockim i ks. Scipionem Piaolim,

przygotowująca w tajemnicy projekt

Ustawy Rządowej, ogłoszonej w dniu



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

6w y d a r z e n i a

asoneria. Pro publico bono. Wystawa czynna w Muzeum Narodowym w Warszawie od 11 września 2014

do 11 grudnia 2015. Scenariusz wystawy: prof. Tadeusz Cegielski, st. kustosz Krzysztof Załęski, prof. Antoni

Ziemba. Kurator wystawy: prof. Tadeusz Cegielski. Kurator ze strony MNW: prof. Antoni Ziemba. Scenograa:

Ewa Świder-Grobelna.

3 maja 1791 roku – jako Konstytu-

cja 3 Maja. Oglądamy więc pamiątki

związane nie tylko z uchwaleniem

Konstytucji, lecz także erygowaniem

Świątyni Najwyższej Opatrzności

w rocznicę przyjęcia nowego ustroju

państwa. Po raz pierwszy w historii

Rzeczypospolitej rozpisany został

konkurs na projekt architektoniczny.

Na wystawie zaprezentowana została

rekonstrukcja zwycięskiego projek-

tu Jakuba Kubickiego, wybitnego

architekta-wolnomularza. Wykonana

w technologii 3D, w formie sześciomi-

nutowej animacji, stanowi kluczowy

element lmu dokumentalnego, który

zrealizowano na potrzeby wystawy

Stanisław August, ostatni król Polski.

Polityk, mecenas, reformator 1764-

1795 (Zamek Królewski w Warszawie,

2011). Na bazie nielicznych ocalałych

rysunków Jakuba Kubickiego powstała

rekonstrukcja kompleksu kościoła

Najwyższej Opatrzności wraz z symu-

lacją najbliższego otoczenia z XVIII

wieku. To rezultat wieloletnich badań

prowadzonych nad tym zagadnieniem

przez Przemysława Wątrobę, kuratora

rysunków architektonicznych w Ga-

binecie Rycin BUW.

uroczystością wmurowania ka-

mienia węgielnego pod gmach

Świątyni w dniu 3 maja 1792 roku wią-

że się szczególnie cenna pamiątka, na

co dzień przechowywana w Muzeum

Narodowym w Krakowie: wykonane

z pozłacanego brązu kielnia i młotek,

którymi posłużyli się król i jego świta,

następnie – zgodnie ze starym wol-

nomularskim obyczajem – narzędzia

zostały przełamane tak, by już po raz

wtóry nie mogły być użyte. Anegdota

związana z tym zabytkiem głosi, że

kustosz krakowskiego muzeum – nie-

świadom wspomnianego tu zwyczaju

– przystąpił do sklejania rozłączonych

części narzędzi.

Będziemy mogli obejrzeć również

nieliczne zachowane w Polsce portre-

ty wolnomularskie, a więc takie, które

przedstawiają osoby w masońskich

regaliach. Na wystawie zaprezento-

wano aż cztery podobne portrety:

Kanonika Michała Dłuskiego Jana

Rustema, Stanisława Kostkę Poto-

ckiego w stroju kawalera Różanego

Krzyża anonimowego autora, Lu-

dwika Osińskiego portretowanego

przez Antoniego Brodowskiego

i wreszcie Portret generała Wincen-

tego Aksamitowskiego, nieznanego

autora. Zasłużonego napoleońskiego

generała, współzałożyciela i zwierzch-

nika wojskowej loży Bracia Polacy

Zjednoczeni na Wschodzie Warsza-

wy przedstawiono, co prawda, bez

odznak wolnomularskich, ale za to

– jak głosi inskrypcja na rewersie

płótna – portret zawieszony został

w jednej z poznańskich lóż w 1811

roku. Wiemy również, że ekspono-

wany był aż do 1938 roku, czyli do

likwidacji wolnomularstwa na terenie

II RP.

olejna część historycznej narracji

poświęcona została odrodzeniu

wolnomularstwa na ziemiach polskich

z początkiem XX wieku. Ekspozycja

wskazuje na główne źródła ideowe

ówczesnej masonerii: czyn zbrojny

PPS i Polskiej Organizacji Wojskowej,

Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego,

organizację niepodległościową „Zarze-

wie”, a także związany z nim rodzący

się ruch skautowski (harcerski). Zwra-

ca zwłaszcza uwagę na romantyczno-

patriotyczne korzenie tworzonych od

1910 roku lóż na terenie Królestwa

Polskiego, a także na zasadę liberum

conspiro, przyświecającą twórcom

i liderom Wielkiej Loży Narodowej

„Polacy Zjednoczeni” jeszcze wie-

le lat po odzyskaniu niepodległości

w 1918 roku. Tę część wystawy za-

mykają dokumenty źródłowe (w ich

liczbie unikalne fotograe) dotyczące

działającej w PRL-u, w głębokiej kon-

spiracji, loży-matki Kopernik. Z tej to

struktury – przy wydatnym wsparciu

przez lożę-imienniczkę Copernic na

Wschodzie Paryża – odrodziła się

w grudniu 1991 roku Wielka Loża

Narodowa Polski. Znajdziemy także

szereg pamiątek związanych z powro-

tem do Polski masonerii liberalnej

– Wielkiego Wschodu Polski, a tak-

że rodzimej gałęzi Zakonu „Prawo

Człowieka”.

„Rozpoczynamy i kończymy życie sła-

bi – jesteśmy silni w jego pełni. Złóżmy

hołd tym, którzy rzetelnie pracowali jako

Wolnomularze, aż do chwili, gdy wy-

padły im z rąk narzędzia symboliczne.

Poświęćmy ich pamięci Prace żałobne...”

– przypomina wolnomularski rytuał.

Naszą wędrówkę po wystawie, zara-

zem symboliczną podróż przez świat

wolnomularstwa zakończy Loża Ża-

łobna. Należy ona do najstarszych

rytuałów wolnomularskich i stanowi

nie tylko pamiątkę po tych braciach,

którzy „odeszli do Wiecznego Wscho-

du”, lecz także swoistą rekapitulację

„lozoi wolnomularskiej”.

Rytuał żałobny eksponuje istnie-

nie ludzkości „jako całości realnej

i trwałej”, zarazem nieprzemijalność

zasług wybitnych jednostek. Naszą

wystawę zamyka przypomnienie Loży

Żałobnej, jaka została odprawiona po

śmierci ks. Józefa Poniatowskiego.

Miała ona miejsce 18 marca 1814

roku w pałacu Mniszchów, siedzibie

Wielkiego Wschodu.

zym jest wolnomularstwo? Za-

pewne było i jest tym wszystkim,

o czym opowiada wystawa Masoneria.

Pro publico bono. Interpretacja należy

do nas. #

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

w y d a r z e n i a

co masoN robi młotKiem?

PROGM EDUCYJNY W MUZEUM NARODOWYM

wiedzający będą mogli wziąć udział w wycieczkach

do Arkadii pod Nieborowem, gdzie przewodnicy

opowiedzą o tajemnicach założonego w XVIII wie-

ku parku. Tak jak do tej pory Muzeum zaprasza na wykłady

czwartkowe, podczas których będzie można poszerzyć

swoją wiedzę o wolnomularstwie. Również w czwartki

odbędą się spotkania w przestrzeni wystawy, poświęco-

ne wybranym obiektom, oraz oprowadzanie muzyczne

inspirowane kompozycjami masońskimi. MNW zaprasza

na oprowadzanie kuratorskie prof. Tadeusza Cegielskie-

go oraz wykłady niedzielne wprowadzające w tematykę

ekspozycji. W programie towarzyszącym wystawie nie

zabraknie również propozycji dla osób z dysfunkcjami

wzroku i słuchu. Kompletny program znajduje się pod

poniższym linkiem:

hp://www.mnw.art.pl/edukacja/programy-do-wystaw

-czasowych/masoneria-pro-publico-bono/

9 listopada (niedziela), godz. 12.00. Spotkanie na

wystawie z kuratorem prof. Tadeuszem Cegielskim,

historykiem i wolnomularzem.

Spotkanie z tłumaczeniem na język migowy (PJM). Zbiórka

w holu głównym (obowiązuje bilet wstępu na wystawę),

liczba miejsc ograniczona. Czas trwania ok. 60 min.

WYKŁAD NIEDZIELNY

21, 28 września, 5, 12, 19, 26 października, 16, 23, 30

listopada, 7, 14, 21, 28 grudnia, 4, 11 stycznia. Ars Regia:

rytuał i sztuka – wykład wprowadzający w tematykę

wystawy Masoneria. Pro publico bono. Izba rozmyślań,

Księga Świętego Prawa czy Wielkie Światło Zakonu to

dla profana terminy tajemnicze i niezrozumiałe. Prowa-

dzący wykład Przemysław Głowacki oraz Urszula Król

postarają się przybliżyć znaczenie rytuałów i symboli

w lożach masońskich. Pokażą również, jaki związek miało

wolnomularstwo ze sztuką, polityką czy życiem publicznym

w dobie Oświecenia. Wykłady odbędą się o godz. 12.00

w Kinie MUZ (wstęp wolny, liczba miejsc ograniczona)

i będą trwały ok. 50 min.

WYKŁADY CZWARTKOWE

18, 25 września, 2, 9, 16 października, 27 listopada, 4,

11, 18 grudnia, 8 stycznia, czwartki o godz. 18.00 w kinie

MUZ (wstęp wolny, liczba miejsc ograniczona). Czas

trwania ok. 75 min.

18 września, Masoneria. Pierwszy stopień wtajemni-

czenia – prof. Tadeusz Cegielski

Czym jest wolnomularstwo? Czy tylko sposobem god-

nego i rozumnego, a tym samym szczęśliwego wypełnienia

dojrzałej fazy życia, jak utrzymują sami masoni? Czy

raczej przygodą intelektualną, wyzwaniem rzuconym

rutynie myślenia i działania – jak chcą inni. Utopią czy

marzeniem o świecie odrobinę rozumniej zorganizowanym

od tego, w którym przyszło nam żyć? A może szerokim

ruchem społecznej naprawy, solidarności i samopomocy,

lub przeciwnie – zasłoną dla wąskiego, elitarnego grona,

sceptycznego wobec zasad demokracji? Czy też systemem

wtajemniczeń w dziwaczne, archaiczne obrzędy, budzące

podejrzenia jednych i uśmiech drugich? Zapewne wolno-

mularstwo było i jest tym wszystkim, a interpretacja należy

do nas. Aby ułatwić wyrobienie sobie poglądu na temat

istoty, genezy i funkcji masonerii, historyk i wolnomularz

prof. Tadeusz Cegielski pozwoli Państwu uzyskać pierwszy

stopień wtajemniczenia w arkana Sztuki Królewskiej, czyli

masonerii spekulatywnej.

25 września, „Wszystko wina to masona...”, czyli wol-

nomularstwo i organizacje paramasońskie w kulturze

popularnej – dr Adam Podlewski

Spiski i organizacje tajne już od czasów antycznych rozpa-

lały wyobraźnię profanów, czyli osób niedopuszczonych do

tajemnic. Jednak mało która organizacja niejawna skupiła

tak wielkie zainteresowanie jak masoneria oraz pokrewne





Masoneria. Pro

Publico bono









P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

8w y d a r z e n i a

jej instytucje lożowe. Od czasów Wielkiej Rewolucji Fran-

cuskiej, przez literaturę antymasońską XIX i XX wieku, aż

po współczesną popkulturę, wolnomularstwo uznawane

jest za punkt odniesienia dla wielu sekretnych historii,

czy to jako temat poważnych dociekań, czy też pretekst

do zabawy konwencją powieści spiskowej.

2 października, Wolnomularski Paryż lat 30. i 40. XIX

wieku – Dorota Sobstel

Podczas wykładu zostanie przedstawiona rola wolno-

mularstwa w życiu Wielkiej Emigracji w Paryżu. Wolno-

mularstwo widziane oczyma emigrantów jest przejawem

nowoczesności i „europejskości”, a także zjawiskiem oto-

czonym aurą tajemnicy i sławą nieograniczonych niemal

wpływów. Jaką rolę odegrały loże paryskie w rozwoju

kultury polskiej we Francji? Co wspólnego miała z nimi

postać Fryderyka Chopina? Zastanowimy się nad tym

w trakcie wykładu.

9 października, Średniowieczni masoni – budowni-

czowie katedr i nie tylko – dr Paweł Freus

Nowożytni masoni przejęli swą nazwę i wiele symboli

od budowniczych średniowiecznych katedr i innych du-

żych gmachów tej epoki. Wykład przybliży charakter tej

specycznej dla dojrzałego i późnego średniowiecza grupy

zawodowej. Ukaże sposób kształcenia i pracy średniowiecz-

nych budowniczych, omówi ich miejsce w społeczeństwie

i rosnącą samoświadomość jako twórców, a także przybliży

niechętnie odkrywane przez nich tajniki zawodowe.

16 października, Sztuka a masoneria. Artyści w polskich

lożach wolnomularskich – Krzysztof Załęski

Wolnomularstwo wyrażało swoje idee za pomocą sym-

boli i alegorii. Specyczna obrzędowość bardzo wcześnie

stworzyła zapotrzebowanie na dzieła sztuki i wyroby arty-

styczne z różnych dziedzin. Ważną rolę odgrywała również

poezja i muzyka. W lożach zajmowano się sztuką także

od strony naukowo-poznawczej, co znajdowało odbicie

w tematyce pisanych traktatów. Regulamin warszawskiej

loży Tarcza Północna z 1784 roku wyraźnie stawia takie

zadania: „Wszystkie nauki, wszystkie sztuki, wszystko co

piękne i uczciwe może być omawianem w loży i ma prawo

do jej studyów i badań”.

27 listopada, Pamiątki z prowincji. Ludzie, rzeczy,

zdarzenia… – Walerian Warchałowski

Podczas wykładu udamy się na poszukiwania śladów ma-

sońskich w dawnych zbiorach Władysława Tarczyńskiego

zgromadzonych w Muzeum w Łowiczu. Prześledzimy ich

związki z tradycją wolnomularską aż po czasy współczesne.

4 grudnia, Wolnomularze literaci (XVIII–XX wiek) –

prof. dr hab. Elżbieta Wichrowska

Czy trzeba być wolnomularzem, aby tworzyć masońską

literaturę? Kim byli, z jakich kręgów wywodzili się polscy

wolnomularze literaci? Czy każdy brat literat musiał/musi

być autorem wolnomularskich tekstów literackich? Czy

przynależność do masonerii miała wpływ na ich życie lub

twórczość? Wykład zostanie poświęcony próbie odpo-

wiedzi na te i wiele innych pytań. Jest on chęcią ukazania

zjawiska literatury wolnomularskiej w perspektywie jej

twórców, zarówno tych XVIII-wiecznych, jak i żyjących

w wieku XX.

11 grudnia, Arkadyjski ogród księżnej Heleny Radzi-

wiłłowej i jego wolnomularskie tajemnice – prof.Teresa

Grzybkowska

Wykład objaśni okoliczności powstania Arkadii – poło-

żonego pięć kilometrów od pałacu w Nieborowie ogrodu

księżnej Heleny Radziwiłłowej. Będzie również swego

rodzaju spacerem po ogrodzie, pełnym znaczeń i wolno-

mularskich przesłań. Masońskie motywy można bowiem

odczytać zarówno w samym założeniu parkowym, jak i na

znajdujących się tam budowlach oraz wyposażeniu wnętrz.

Istotne znaczenie odgrywa na przykład niewielki klucz,

który miał otwierać Świątynię Salomona, ostatecznie

nazwaną Świątynią Diany.

18 grudnia, „Projekt Salomon” – o dekoracji Sali Sa-

lomona w Łazienkach – Karolina Zalewska

Dekorację Sali Salomona w Pałacu Łazienkowskim uzna-

wano za jedną z najwspanialszych realizacji, jakie Mar-

cello Bacciarelli wykonał na zlecenie Stanisława Augusta

Poniatowskiego. Artysta i król mecenas, obaj członkowie

lóż masońskich, opowiedzieli obrazami historię założy-

cieli masonerii. W czasie wykładu przypomniane zostaną

dzieje tego malarskiego cyklu, zobaczymy też, co z niego

pozostało po pożarze Pałacu na Wyspie w grudniu 1944 r.

8 stycznia, Zabytki wolnomularskie w kolekcji Muzeum

Narodowego w Warszawie – Olaf Żakowski

W muzealnym magazynie można znaleźć wiele pamiątek

po wolnomularstwie, tzw. masoników. Podczas wykładu

dowiedzą się Państwo, jaka jest historia kolekcji oraz jakie

przedmioty wchodzą w jej skład. Zostaną przedstawio-

ne najważniejsze eksponaty związane z polskimi lożami

i masonami. Poruszymy również temat kolekcjonowania

masoników w Polsce i za granicą.

SPOTNIA CZWARTKOWE

23, 30 października, 6, 13, 20 listopada, czwartki o godz.

19.30. Zbiórka w holu głównym - obowiązuje bilet wstępu

na wystawę (liczba miejsc ograniczona). Czas trwania

ok. 60 min.

23 października, Pierwsze kroki dawnych kobiet wol-

nomularek na ziemiach polskich. Początki działalności

masonerii adopcyjnej w Polsce (spotkanie na wystawie)

– Katarzyna Jarzyna

Szybkie pojawienie się masonerii kobiecej w Polsce było

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

w y d a r z e n i a

na tle krajów Europy Środkowo-Wschodniej ewenementem.

Spotkanie wokół tego tematu będzie okazją do poznania

postaci, historii i kultury pierwszych polskich lóż adop-

cyjnych. Nie zabraknie również wątków romantycznych

i humorystycznych związanych z adeptkami i adeptami

Sztuki Królewskiej, które postaramy się przybliżyć.

30 października, Pieśń Dzieci Wdowy (oprowadzanie

muzyczne) – Sergiusz Pinkwart

Muzyczne kolory polskiej masonerii. Spojrzenie na

zgromadzone na wystawie eksponaty poprzez muzykę

towarzyszącą masońskim rytuałom, jak i utwory z epoki,

tworzone przez członków loży. Jaką rolę w masonerii

odgrywali artyści? W jaki sposób światopogląd i sekretna

wymiana kulturalna z wolnomularzami z innych krajów

wpływały na ich życie i twórczość? Wreszcie, jaki jest wkład

muzyków spod znaku kielni i cyrkla w historię Polski i polski

patriotyzm? Odpowiedzi na te pytania udzieli Sergiusz

Pinkwart, skrzypek i edukator MNW, podczas specjalnego

muzycznego oprowadzania po wystawie.

6 listopada, V.I.T.R.I.O.L. (wykład performatywny)

– Kuba Wojnarowski

Tytuł wykładu odsyła do tajemnej formuły, opisują-

cej zarówno istotę procesu alchemicznego, jak i ścieżkę

masońskiej inicjacji. Odnosząc się do kolejnych etapów

wtajemniczenia, autor prezentacji proponuje widzom

alternatywny szlak zwiedzania ekspozycji. Zbiór obiektów

zgromadzonych na wystawie staje się punktem wyjścia dla

narracji, w ramach której zatarciu ulega granica między

tradycją i nowoczesnością, nauką i religią, ezoteryczną

lożą i galerią współczesnej sztuki.

13 listopada, Strój wolnomularza i jego symbolika

(spotkanie na wystawie) – Ryszard Bobrow i Olaf Ża-

kowski.

Podczas spotkania poznamy podstawowe elementy i cha-

rakterystyczne cechy stroju wolnomularza. Zagłębiając się

w ich symbolikę, znaczenie i odniesienia do idei i lozoi

ruchu, prześledzimy obecność różnych nurtów i odmian

w łonie Sztuki Królewskiej oraz główne różnice między

nimi.

20 listopada, Haowana serweta – dar wolnomularzy

dla króla Stanisława Augusta. Tekstylne pamiątki wol-

nomularskiej działalności zachowane w muzealnych

zbiorach (spotkanie na wystawie) – Ewa Mianowska

i Monika Janisz

Spotkanie poświęcone kilku interesującym tekstylnym

wyrobom związanym z wolnomularstwem w Polsce. Na

spotkaniu zostanie zaprezentowana haowana serweta

oarowana królowi Stanisławowi Augustowi Poniatow-

skiemu przez członków loży, upamiętniająca jego porwanie

przez konfederatów barskich. #

ają rację tym razem wszyscy ci, którzy twierdzą, że takiego wydarzenia przybliżającego masonerię

polskiemu społeczeństwu, jak kompleks organizowanych głównie przez Muzeum Narodowe – pod tym

dobroczynnym hasłem – imprez wokół wolnomularstwa, ruszających 10 września, jeszcze w III RP nie było!

W PRL-u tym bardziej, a w II RP całkiem ciekawie rozwijająca się masoneria skończyła jak skończyła (prezydenckim

dekretem z 1938 r.). Za to w I RP – w jej końcówce szczególnie –śmiało możemy powiedzieć o „złotym okresie” dla

masonerii za sprawą „wtajemniczonego” Króla Stasia. Tylko nisaż tego zjawiska niestety mało ciekawy i zakończo-

ny rozbiorami. Czy winić można za to masonów, że przeforsowali Konstytucję 3 Maja, a król osobiście realizował

jej wolnościowego ducha i wmurowywał kamień węgielny pod Świątynię Najwyższej Opatrzności? W duchu iście

masońskiej procesji i rytuału, by w końcu poprzeć prorosyjskich targowiczan, na swoją i całej Korony z Wielkim

Księstwem w końcu zgubę. Tak myśleć – nie tylko historykom – nie wolno. Agonia rozpasanej szlacheckiej „złotej

wolności” w postaci rozbiorów była tylko kwestią czasu, a wszelkie poczynania reformatorskie i ratujące w zamyśle

to, co raczej było nieuniknione, przynoszą chwałę ich orędownikom – w fartuszkach i bez.

No, ale do wystawy wracając, jest ona jak najbardziej pro publico bono i bardzo profesjonalnie gotowana, od dwóch

przynajmniej lat. Głównie dzięki renesansowej odwadze profesora Tadeusza Cegielskiego odsłania przed nami pełną

tęczę zgranych ze sobą konceptów. Poczytajcie zresztą sami program w internecie i kto czuje odrobinę masońskiego

bluesa, nie może po prostu nie uczestniczyć w wybranych wydarzeniach. A jest z czego wybierać. Oj, jest.

Co ważne, to nie jest menu przygotowane przez masonów/ki dla masonów/ek. Bez kilkorga z nich pewnie by się

nie dało z takim rozmachem i tak prawdziwie tego przygotować, jednak gdy patrzymy na instytucję Muzeum Na-

rodowego, kuratorów, mówców, prowadzących warsztaty, gry i zabawy oraz niewymienionych z nazwiska murarzy

i murarek bez fartuszków, to proszę nam wierzyć, że w tym składzie wolnomularzy jak na lekarstwo. To dobrze, że

jest coraz więcej specjalistów, fascynatów i fanów Królewskiej Sztuki płci obojga. Oswajanie z masonerią w wolnej

i świeckiej z założenia Rzeczpospolitej postępuje i postępować będzie. Bez względu na polityczną scenę, ideologiczne

utarczki i niechęć dużej jednak części polskiego społeczeństwa. #

Masoneria urokliwa pod urokieM wystawy

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

10 T e m p l u m i k o ś C i ó ł

Heweliusz, Trójkąt Wolnomularski w Gdańsku, należący do Wielkiego Wschodu Polski na swoim prolu

FB zainicjował ciekawy cykl zatytułowany „Masoneria dla niemasonów”. W jednym z odcinków podjęto

interesujący, ale i wielce kontrowersyjny temat: Wolnomularstwo i religia – jak mają się do siebie, czy można je

pogodzić i jakie są najważniejsze przekłamania na ten temat.

wolNomularstwo

Nie jest religią











ierwszą sprawą, na jaką nale-

ży zwrócić uwagę, jest fakt, że

WOLNOMULARSTWO NIE

JEST RELIGIĄ ani nie jest w stosunku

do religii konkurencyjne. Filozoa ma-

sońska, masońskie postrzeganie rze-

czywistości dotyczy wyłącznie „tego”

świata i z założenia nie wypowiada się

o sprawach wiecznych. Masoneria nie

obiecuje żadnego życia wiecznego ani

nie grozi żadnymi karami.

Po drugie – wolnomularstwo ope-

ratywne (czyli średniowieczne ce-

chy kamieniarskie) żyło z Kościołem

chrześcijańskim w bliskich i przyja-

znych stosunkach, wszak Kościół był

fundatorem katedr i innych obiek-

tów architektonicznych. Mistrzowie

kamieniarscy byli przy tym ludźmi

niezwykle otwartymi i światłymi; cie-

szyli się ze swobody poruszania się,

mieli dostęp do starożytnej wiedzy

(nie tylko budowlanej), mieli także

możliwość wymiany myśli z innymi

kulturami. Dzięki temu ich widzenie

świata było dużo szersze niż to, które

reprezentowali ludzie im współcześni.

Wolnomularstwo spekulatywne, czy-

li lozoczne, nie mogło odrzucić

tej tradycji. Bóg, Istota Dobra, pełna

Piękna i Miłości, odgrywał w świecie

wolnomularzy ważną rolę. Były to

jednak czasy tragicznych wojen reli-

gijnych, gdy miliony ludzi umierało

często w męczarniach tylko dlatego,

że inaczej rozumieli ten czy inny frag-

ment Pisma Świętego.

olnomularze uznali więc, że

odrzucają spory religijne i nie

będą się wzajemnie przekonywać do

„swojej” wersji chrześcijaństwa, czy

nawet religii w ogólności. W ten sposób

powstało pojęcie Wielkiego Architek-

ta Wszechświata, który jest pewnym

symbolem, pozwalającym spokojnie

rozmawiać ludziom różnych religii. Dla

wolnomularza-chrześcijanina będzie

on po prostu Bogiem (Jezusem lub

Bogiem Ojcem), wolnomularz-żyd

będzie widział w nim Jahwe, zaś muzuł-

manin – Allacha. Dla agnostyka Wielki

Architekt jest po prostu Siłą Sprawczą

naszego Wszechświata, Pierwszą Ideą

czy po prostu Sensem.

Jednym słowem – dla masona pojęcia

Dobra, Piękna i Miłości są niezwykle

bliskie. Żaden mason NIE JEST sata-

nistą ani wyznawcą zła w jakiejkolwiek

formie. Krzywda czyniona innemu

jest fundamentalnie sprzeczna z ma-

sońskim sumieniem. Tak, zdajemy

sobie sprawę, że w rozlicznych pis-

mach antymasońskich można znaleźć

twierdzenia przeciwne – ale cóż, każdy

ma prawo wierzyć w to, co lubi, nawet

w to, że Ziemia jest płaska.

rzechodząc do krótkiego omówie-

nia stosunków masoneria-Kościół,

warto także po raz kolejny podkreślić,

że wielu wolnomularzy było głęboko

wierzącymi chrześcijanami. Ba, sam

autor podstawowych Konstytucji

Wolnomularskich, James Anderson,

był pastorem protestanckim.

Co ciekawe, niektóre nurty wolno-

mularskie, zwłaszcza w konserwa-

tywnej masonerii anglosaskiej, wręcz

wymagały od swoich kandydatów, aby

byli chrześcijanami! Dotyczy to także

lóż staropruskich i skandynawskich.

Niektóre ryty utożsamiają też postać

Jezusa Chrystusa z Pierwszym Ma-

sonem. Nie będziemy jednak z braku

miejsca rozwijać tego tematu, odsyła-

my do odpowiedniej literatury.

Stosunki wolnomularstwo – Kościół

katolicki były bardziej skomplikowane.

Trzeba pamiętać, że kształtowały się

one w Europie w tym samym czasie,

gdy zakwestionowano niezwykle sil-

ną pozycję papieskiego Rzymu. Jest

to czas niepokojów napoleońskich

i czas wielkiego zrywu niepodległoś-

ciowego Włoch (kosztem Państwa

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

T e m p l u m i k o ś C i ó ł

od redaKcji

asza redakcja nie jeden raz wypowiadała się na ten temat. Tu przypomnimy tylko jeden fakt. W WP

nr 57 (zima 2013/14) opublikowaliśmy w całości artykuł Adama Kruczka pt. Masońska ofensywa,

zamieszczony wcześniej na łamach „Naszego Dziennika”. W słowie wstępnym napisaliśmy m.in.: „To «nowe

otwarcie», które zauważył autor w stosunku do Kościoła katolickiego na naszych łamach i prolu FB, nie jest

z naszej strony żadną grą ani «wyższą strategią». Uważamy, że nowe czasy wymagają nowego podejścia, także

do tradycyjnych przeciwników ideowych, bo nie chcemy pisać o «wrogach». Pod białymi rękawiczkami mamy

czyste ręce i te ręce wyciągamy do zgody, nie zacierając wszystkich różnic, które między nami były i będą”.

Adam Witold Wysocki, redaktor naczelny

Mirosława Dołęgowska-Wysocka, z-ca red. nacz.

Kościelnego). To właśnie w tym

okresie ferment intelektualny to-

warzyszący przemianom społecz-

nym prowadzi do powszechnej

niezgody na wyzysk człowieka

przez człowieka. Rodzi się ruch

socjalistyczny. Wszystkie te

przemiany następują niezwykle

szybko, co dla Kościoła jest szo-

kiem porównywalnym jedynie

z reformacją czy obaleniem au-

torytarnej pozycji Kościoła podczas

rewolucji francuskiej.

W takiej właśnie sytuacji papież

LeonXIII zdecydował się potępić wszel-

kie ruchy wolnomyślicielskie, w tym

wolnomularstwo, choć wiele źródeł

twierdzi, że papież błędnie utożsamił

masonów z karbonariuszami. Od tego

czasu aż do końca XX wieku trwała

ocjalna wojna Kościoła z masonerią.

Warto dodać, że to Kościół był „pro-

gramowym” wrogiem masonerii, a nie

odwrotnie! Prawo kanoniczne denio-

wało to następująco: „Kto się zapisuje

do sekty masońskiej lub stowarzyszeń

działających przeciwko Kościołowi

podlega ekskomunice wiążącej mocą

samego prawa, zarezerwowanej dla

Stolicy Apostolskiej”.

Sytuacja ta zaczęła zmieniać się po

Soborze Watykańskim II. Odnowa

Kościoła w jego duchu zrywała z syn-

dromem „oblężonej twierdzy”. Koś-

ciół otwierał się na nowy, XX-wieczny

świat. Warto dodać, że na soborze dla

przedstawicieli wolnomularstwa także

było przewidziane miejsce(!) – naszych

ówczesnych braci nazwano elegancko

„braćmi odłączonymi”. Postępująca

liberalizacja kościoła trwała także za

pontykatu Jana Pawła II. Warto przy-

pomnieć, że jeden z pierwszych listów

gratulacyjnych do Karola Wojtyły wy-

stosowali... polscy masoni (a Papież

zwrócił się z uprzejmą odpowiedzią!).

statecznie karę automatycznej

ekskomuniki zniesiono w 1983

roku. Obecny stosowny zapis Prawa

kanonicznego brzmi następująco: „Kto

zapisuje się do stowarzyszenia działa-

jącego w jakikolwiek sposób przeciw

Kościołowi, powinien być ukarany

sprawiedliwą karą; kto zaś popiera tego

rodzaju stowarzyszenie lub nim kieruje,

powinien być ukarany interdyktem”

(Kanon 1374).

Jak widać, wolnomularstwo nie jest

w nim wymienione expressis verbis,

kara nie jest również automatyczna.

Ba, znacznie bardziej pod pręgierzem

znajdują się choćby przedstawiciele co

bardziej radykalnej lewicy. Oznacza

to, że za przynależność do wolnomu-

larstwa nie grozi ekskomunika, choć

zapewne wielu księży związanych

z nurtem „toruńskim” katolicyzmu

polskiego będzie miało inne zdanie...

Warto też dodać, że tak do naszej, jak

i do innych Lóż należą bardzo różne

osoby. Niektóre z nich są chrześcija-

nami, także katolikami, często

głęboko wierzącymi. Oczywi-

ście prawdą jest również, że do

lóż należą agnostycy i ateiści,

niektórzy z nich wolnomyślni

i antyklerykalni. Ale – podkreś-

lmy to z całą mocą – wolnomu-

larstwo jako całość nie zajmuje

się konkurencją z Kościołami.

Każdy z nas może wyznawać

dowolną religię lub tego nie

robić, jest to kwestia indywidualnego

wyboru i przeżywania.

eśli więc ktoś z Czytelników rozważa

przystąpienie do naszego bractwa,

możemy z czystym sumieniem go za-

pewnić, że nigdy nie zostanie zmuszony

do jakiegokolwiek aktu sprzecznego

z jego wiarą. U podłoża wolnomu-

larstwa leży tolerancja i szacunek dla

przekonań każdego człowieka. Warto

też przypomnieć, że w loży panuje za-

kaz dyskusji religijnych i politycznych.

Jako ciekawostkę możemy też do-

dać, że są wśród nas i tacy, którzy wi-

dzą fundamentalny, głęboki związek

przesłania masonerii z Przykazaniem

Miłości, które – według Ewangelii –

jest Najważniejszym Przykazaniem.

Na zakończenie dodajmy, że – nie-

stety – zdarzało nam się odebrać kore-

spondencję pełną brutalnych ataków,

jadu i nienawiści, której adresatem były

osoby uznające się za „prawdziwych

chrześcijan” i katolików. Nigdy zaś

prawdziwy mason nie napisał podob-

nego listu ani nie zhańbił się podobnym

postępkiem w stosunku do instytucji

kościelnych. I to niech pozostanie naj-

lepszym podsumowaniem tego krót-

kiego wywodu. #

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

12 T e m p l u m i k o ś C i ó ł

rtykuł był właściwie omówieniem

książki, pracy zbiorowej pod redak-

cją ks. Tadeusza Kiersztyna, wydanej

non prot w Krakowie w 2010 r. Ja na-

trałam na odcinek pierwszy całego

cyklu o genezie masonerii. Słownictwo

i argumentacja dzieła wygląda mi na

bliskie końca wieku XIX. Dam próbkę:

„Masoneria jest ukazana pod postacią

nierządnicy, gdyż zrodziła się i działała

przez pierwszych kilkaset lat w krajach

chrześcijańskich, a zdradę Boga doko-

naną przez ochrzczonych ludzi, którzy

sprzymierzyli się z Lucyferem, zwanym

też Szatanem, Pismo Święte określa za-

wsze mianem prostytucji. Właśnie pod

wizerunkiem bestii ukazany jest Lucyfer

(Szatan), który niesie nierządnicę, dając

jej siłę i kierując jej poczynaniami. O co

w tym wszystkim chodzi? [...] Tylko

masoni najwyższych stopni wtajem-

niczenia zyskują pełną świadomość,

że Wielki Architekt Wszechświata to

Lucyfer, dla którego wznoszą wszech-

światową świątynię i mają nadzieję, że

w jego imię oni będą rządzić światem”.

Wydawało się, że po aferze Leo Taxila

z końca XIX wieku, w której całkowicie

ośmieszono „kult szatana” w lożach,

takie bzdury już się nie odrodzą. A wy-

gląda na to, że traktowane są z całą po-

wagą. Ileż tych „sług szatana” mieliśmy

w historii Polski: twórcy Konstytucji 3

Maja na czele z królem Stasiem. I gen.

Jan Henryk Dąbrowski, bohater Hym-

ielokrotnie na łamach włoskiej

prasy i w innych mediach, jeszcze

za życia Matki Speranzy, mówiono, że

podobnie jak wielu innych świętych –

a tak ją postrzegano – walczyła bezpo-

średnio z szatanem. Te walki określane

były jako fenomen mistyczny, który

przeżywała zakonnica. Było ich wiele,

bardzo często miały drastyczny przebieg.

Matka Speranza widziała szatana twarzą

w twarz wiele razy. Przewracał ją, zrzucał

ze schodów. Zdarzało się też, że widziała

w swym pokoju ogień, diabeł podpalał

jej pościel i łóżko, a także notatki. [...]

Do Collevalenzy przybywają nie tylko

pielgrzymi, ale także sataniści i masoni.

Wielu z nich się nawróciło. Zawsze, gdy

dochodziło do nawróceń, szatan mścił

się na Matce. Po nawróceniu jednego

z masonów, gdy zakonnica weszła do

swego pokoju i usiadła na łóżku, mo-

mentalnie zapaliło się jej posłanie. Ogień

objął także leżący obok notatnik. Szatan

chciał przerazić Matkę, ale ona zaczęła

się tylko usilniej modlić. Wtedy ogień

zniknął.

Ks. Jarosław Cielecki,

Walka z szatanem,

„Nasz Dziennik” nr 125/2014

aczęło się od zjednoczenia Włoch,

które Pius IX i jego następcy, np.

Leon XIII, uznali za katastrofę. I za

to wydarzenie, które doprowadziło

do likwidacji Państwa Kościelnego,

obwiniali masonów. W 1896 roku urzą-

dzono antymasoński kongres, na któ-

rym prezentowano sensacje ujawnione

przez francuskiego dziennikarza Leo

Taxila. On potem wszystko odwołał,

twierdząc, że zrobił to, aby ośmieszyć

Kościół katolicki, który gotów jest

uznać za rzeczywistość najbardziej

absurdalne wymysły, np. czarne msze,

podczas których pokazuje się Lucyfer

w 33. stopniu wtajemniczenia... Taxil

był dziennikarzem z Marsylii, który

najpierw pisał pamety antykatolickie

o kochankach papieży, a potem zdobył

sławę i spore pieniądze na ujawnia-

niu rzekomych tajemnic masonerii.

Napisał dzieło Bracia trzech punktów,

a w nim kawałki o niejakiej pani Vau-

ghan, która miała być oarą seksualną

tej czarnej mszy, a potem wyrwała się

ze szponów masonerii. Jej rewelacje do

dzisiaj tworzą jeden z larów doktry-

ny antymasońskiej i są z całą powagą

cytowane. Kościół to kupił, polski

niestety również. Odwołanie sensa-

cji przez Taxila nie miało już żadnego

wpływu na rozwój wypadków. Zaczęły

żyć własnym życiem. Kto pamięta dziś

Leo Taxila? Za to o czarnych mszach

w lożach słyszeli niemal wszyscy!

Tadeusz Cegielski,

Masoni w kręgach władzy,

„Newsweek HISTORIA” nr 9/2014.

z B l o g a a s z e r a , Ż o n a p a n a B o g a

służebNicy szataNa

o czarNych mszach

słyszeli Niemal wszyscy

szataN chciał przerazić matKę

W Bibliotece Narodowej załatwiałam niedawno sprawy służbowe. Do

redakcji wracałam autobusem. Troszkę musiałam poczekać. Patrzę,

a obok mnie na ławce leży stary, styczniowy numer „Warszawskiej

Gazety”, a w nim artykuł pt. Zatrute źródło: MASONERIA.

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

T e m p l u m i k o ś C i ó ł

nu Narodowego nim był, i książę

Józef Poniatowski, który spogląda

na nas spod Pałacu Prezydenckiego,

i Janusz Korczak od osieroconych

dzieci i Treblinki, i twórca ZWZ

gen.Tadeusz Karaszewicz-Toka-

rzewski – wszystko to są „słudzy

szatana”, których jedynym życiowym

celem było zniszczenie Kościoła ka-

tolickiego. „Humanizm, powszechne

braterstwo i prawa człowieka” – to

nie są tylko przykrywki dla „ponu-

rej masońskiej rzeczywistości”, jak

chcą autorzy omawianego „dzieła”.

Są rzeczywiście Dobrem i Prawdą.

Dlaczego nasi interlokutorzy nie

potraą uwierzyć w Dobro, które

miałoby inną twarz niż ich Dobro?

W inną Prawdę? W inne Piękno?

Poglądy ludzkie są jak różnobarwna

tęcza, a nie jak biało-czarny powróz,

na którym chciałoby się powiesić

bliźniego.

Mirosława Dołęgowska-

Wysocka

Od lat 70. i 80 XIX wieku na zie-

miach polskich coraz większą

popularność zyskiwały rowery, zwane

wówczas wielocypedami. [...] Pojawie-

nie się na drogach cyklistów wywoły-

wało poruszenie wśród mieszkańców

wielu miast i wiosek. Pionierzy cykliści

spotykali się nierzadko z niezrozumie-

niem dla swojej pasji. Byli postrzegani

jako postaci z piekła rodem. Zdarzały

się przypadki szczucia psami i obrzu-

cania kamieniami. Podobno konie

na widok bicykli łamały dyszle i wy-

wracały wozy z woźnicami. Zapewne

w tym okresie ukuto powiedzenie:

„Wszystkiemu są winni Żydzi, masoni

i cykliści”.

Mariusz Krasuski,

Siedleccy cykliści

na swych pierwszych maszynach,

„Tygodnik Siedlecki” nr 7/2014

żydzi,

masoNi

icyKliści

Mozart – loża – wiara

Redakcja „Wolnomularza Polskiego” dziękuje Instytutowi „Sztuka Królew-

ska w Polsce” za udostępnienie wycinków prasowych na temat masonerii.

rowadził rozrywkowy tryb życia,

należał do masonerii, ale tworzył

też przepiękną muzykę sakralną.

Biograa Wolfganga Amadeusza Mozarta

jest pełna sprzeczności. [...] „Mozarto-

wie byli praktykującymi katolikami, dla

których wiara chrześcijańska stanowiła

oczywistość, nie podchodzili jednak do

tego z przesadą i z pewnością pozosta-

wali z daleka od bigoterii” – pisze w swej

książce Dirk Boeger. „Nie dysponujemy

żadnym dowodem na jakiekolwiek przej-

ściowe czy wręcz zasadnicze wątpliwości

religijne u Mozarta, na jego brak ufności

do Boga lub na walkę z Bogiem, jaką

toczył na przykład Beethoven. Kore-

spondencja Leopolda z Wolfgangiem nie

wykazuje wykraczającego ponad zwycza-

jową normę zasobu próśb o pomoc czy

łaskę Bożą, wręcz przeciwnie – obaj czują

się dobrze i bezpiecznie pod opieką Boga,

nie kwestionują więc jej sensu” – dodaje

biograf i na potwierdzenie swoich słów

cytuje wypowiedź kompozytora: „Stale

mam przed oczyma Boga. Uznaję Jego

wszechmoc, więc boję się Jego gniewu.

Widzę też jednak Jego miłość, Jego współ-

czucie i miłosierdzie okazywane istotom,

które stworzył; wiem, że nigdy nie opuści

swych sług”.

Jak jednak pogodzić tę postawę z przy-

należnością Mozarta do masonerii? Czy

kompozytor głęboko zaangażował się

w ten sprzeczny z chrześcijaństwem

nurt, czy też była to tylko powierz-

chowna fascynacja głoszonymi przez

masonów ideami humanitaryzmu,

sprawiedliwości i tolerancji, którym

ulegało wielu XVIII-wiecznych intelek-

tualistów? Trudno jednoznacznie od-

powiedzieć na to pytanie. Wiadomo na

przykład, że opera Czarodziejski et op-

arta jest na symbolice wolnomularskiej

i zawiera elementy rytuałów i ceremonii

masońskich. Z drugiej jednak strony

warto pamiętać, że ostatnim jego utwo-

rem było Requiem, czyli msza żałobna.

Nie ukończył go, wiele miejsc pozosta-

wił zaledwie naszkicowanych, ale jego

wskazówki wystarczyły, by uczniowie,

zwłaszcza Franz Xaver Sussmayr, mogli

zwieńczyć to jedno z największych

arcydzieł wszechczasów. „Requiem

jest przesycone najczystszym uczuciem

wiary chrześcijańskiej” – pisał o tym

utworze Romain Rolland. „Mozart

złożył tu w oerze cały swój kunszt

uwodzicielski i światowy wdzięk, za-

chował jedynie serce, które poniża się,

korzy i drży, aby przemówić do Boga.

[...] Tkliwa melancholika i osobista

nuta w niektórych jego częściach po-

zwalają przypuszczać, że Mozart, pro-

sząc o wieczny odpoczynek dla innych,

myślał o samym sobie”.

Szymon Babuchowski,

Sacrum i rozrywka,

„Gość Niedzielny” nr 4/2014.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

14 z k r a j u n a d B a ł T y k i e m

Tomasz Otocki: Chciałbym zapytać o historię

wolnomularstwa na Łotwie. Wiadomo, że zostało ono

założone przez miejscowych Niemców. Pierwsza loża

Zum Polarstern powstała w Rydze w 1750 roku i była

drugą lożą, po petersburskiej, na terenie Imperium

Carskiego, następna – Zu den drei gekrönten

Schwertern – cztery lata później w kurlandzkiej

Mitawie (obecna Jełgawa). Patrząc jednak szerzej:

skąd wyrastają korzenie łotewskiej masonerii.

Jānis Mārtiņš Skuja: Oczywiście najwięcej informacji

możecie zawsze znaleźć na naszej stronie www.masonicum.

lv. Została ona założona przez Wielką Lożę Łotwy (Latvijas

Lielloža), zwaną regularną masonerią. Oczywiście, lekko

się uśmiecham, mówiąc o tej „regularności”. W łotewskiej

masonerii mieliśmy już ministrów, śpiewaków operowych

i inne ważne dla życia społecznego postaci. By wskazać kilku

braci z międzywojennej Łotwy: Mārtiņš Sniķers (wojsko-

wy), Kārlis Zariņš (dyplomata, wieloletni ambasador, po

1945 r. walczył o niepodległą Łotwę na emigracji), Alfreds

Bilmanis (dyplomata i historyk, żonaty z Polką), Vilhelms

Munters (szef MSZ za czasów dyktatora Ulmanisa) czy

Hugo Bērziņš (znany lekarz). Po tym jak straciliśmy naszą

niepodległość w 1940 roku i rozpoczęła się okupacja sowie-

cka, wolnomularstwo na Łotwie skasowano.

Powtórzyła się sytuacja z czasów carskich, kiedy

masonerię na Łotwie – wtedy zwanej prowincjami

bałtyckimi – także prześladowano.

Katarzyna II akceptowała wolnomularstwo, choć pod

koniec życia go zakazała. Historia lóż układa się sinusoidami

– są czasy, gdy wolnomularstwo rozkwitało, tj. po uzyskaniu

przez Łotwę niepodległości w 1918 roku, są czasy, gdy było

zwalczane, za Sowietów czy za cara.

Jak wygląda krajobraz masoński na Łotwie?

W naszym kraju mamy zarówno masonerię regularną

(Wielką Lożę Łotwy – stworzoną pod auspicjami Wiel-

kiej Loży Anglii i Wielkiej Loży Niemiec, która posiada

6 lóż), jak i liberalną (Wielką Zjednoczoną Lożę Łotwy

– stworzoną z inicjatywy Wielkiej Loży Francji, ma ona 3

loże). Jest także Loża Moria, która należy do Wielkiego

Wschodu Polski, bo Polska ma prawo do otwierania lóż

w Europie Wschodniej przyznane przez Wielki Wschód

Francji. Działa wreszcie na Łotwie jedna loża żeńska

(Zaczarowany et), która przynależy do Wielkiej Żeń-

skiej Loży Francji.

Czy Pan pracuje osobiście w jakiejś loży?

To pierwszy raz, kiedy ocjalnie mówię, że jestem masonem

(śmiech). Normalnie w mediach łotewskich nie promuję

siebie jako wolnomularza, raczej jestem znany jako „przy-

jaciel” czy „osoba zainteresowana masonerią”. Dla waszego

pisma mogę jednak powiedzieć: tak, pracuję w loży Moria,

jestem jej Czcigodnym Mistrzem.

Kilka słów na temat loży Moria...

Jest to całkiem młoda i niewielka loża. Mamy trochę kan-

dydatów, którzy chcą się do nas przyłączyć. Jesteśmy lożą

mieszaną, otwartą zarówno dla braci, jak i sióstr. Pracujemy

w Rycie Szkockim Dawnym i Uznanym, mamy także prawo

do pracy w rycie francuskim. Loża mieści się w Rydze.

Kim są jej członkowie?

Mamy kilku prawników i lekarzy. Do loży należą także

muzycy, politycy, bardzo różne zawody.

Czy masoneria jest skoncentrowana w Rydze, czy

działacie także w innych łotewskich miastach?

Oprócz stolicy działają loże w Lipawie (Kurlandia), Jełgawie

(Semigalia) oraz w Kiesiu (d. Inanty Szwedzkie).

Jānis Mārtiņš Skuja (41 l.) – łotewski wolnomularz, członek loży Moria, od 2009 do 2013 r. radny miejski Rygi

(z listy partii Pilsoniskā savienība – prawicowego ugrupowania rządzącego Łotwą, ale będącego w opozycji do ro-

syjskiego burmistrza Rygi Uszakowa). Od lat walczy o wolny Tybet, w 2013 roku organizował wizytę Dalajlamy na

Łotwie. Na początku lat dziewięćdziesiątych mieszkał w Polsce.

oddzielam

polityKę od

masoNerii

...

.........

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

z k r a j u n a d B a ł T y k i e m

Jakie są związki między masonerią łotewską a polską?

Tak jak wspomniałem, naszą lożą-matką jest Wielki

Wschód Polski. Z wolna rozrastamy się, więc myślę, że

będziemy się rozszerzać. Wierzę, że pewnego dnia po-

wołamy samodzielny Wielki Wschód Łotwy albo Wielki

Wschód Nadbałtyki (mamy już lożę – partnera w Estonii,

chcielibyśmy stworzyć lożę partnerską na Litwie, bo na

Litwie w ogóle nie działa masoneria Wielkiego Wschodu).

Chciałbym zapytać o politykę. Jest Pan politykiem

centroprawicy, należał Pan do konserwatywno-

narodowej partii Związek Obywatelski. W Polsce

prawica ma raczej negatywny stosunek do masonerii,

a loże kojarzone są z liberalną lewicą.

Ja raczej staram się nie łączyć polityki z pracą w loży. Bo

politycy i masoni działają na różnych poziomach. Kiedy

zostałem radnym Rygi w 2009 roku, to była niezmiernie

ciekawa sytuacja, bo aż 4 radnych należało do wolnomular-

stwa, ale wszyscy byliśmy z różnych partii (śmiech). Część

była w koalicji rządzącej, część w opozycji. Jeśli krytykuję

w jakiejś dyskusji brata z loży, to oddzielam politykę od

masonerii – spieram się z nim jako z politykiem, a nie osobą

związaną z wolnomularstwem.

Na stronie masonerii mamy trzy hasła z rewolucji

francuskiej: „wolność, równość i braterstwo”.

Zapytam o równość: czy sprawy społeczne są ważne

dla masonerii łotewskiej? Na przykład walka o prawa

kobiet czy LGBT?

To jest właściwie kwestia odwagi. Masoni to zwyczajni

ludzie. Część z nich może być bardzo odważna w zapatry-

waniach, a część dość konserwatywna. Generalnie w lożach

nie poruszamy tematów politycznych. Choć np. we Francji

sytuacja jest inna niż na Łotwie, parlamentarzyści pytają

loże o zdanie w kwestiach politycznych. Dla mnie jest waż-

ne, żeby walczyć o prawa człowieka i nie trzeba tu od razu

deniować różnych grup. Ja jestem znany z tego, że działam

na rzecz wolnego Tybetu. My to na Łotwie rozumiemy

nawet bardziej niż walkę o LGBT, bo byliśmy okupowani

przez wielkie imperium. Część dziennikarzy prowokacyjnie

pyta mnie, dlaczego walcząc o Tybet, nie walczę o prawa

mniejszości rosyjskiej na Łotwie.

I jaka jest Pana odpowiedź?

Po pierwsze: walczę o prawa wszystkich ludzi, niezależnie

od narodowości, koloru skóry, wyznania czy orientacji

seksualnej. Ale walka o prawa Rosjan na Łotwie jest bardzo

trudna, ponieważ duża część tych osób w ogóle nie chce

mieć nic wspólnego z Łotwą, np. odmawiają nauki języka

państwowego czy przyjęcia obywatelstwa. Więc wtedy

mówię: trudno, nie mogę walczyć o te sprawy.

Właśnie chciałem zapytać, czy w łotewskiej masonerii

działają także Rosjanie, którzy na Łotwie stanowią

ponad jedną trzecią ludności?

Dokładniej mówiąc – 26,9%. Niestety nie mamy w kraju

żadnych rosyjskojęzycznych lóż. Na razie – bo jest bardzo

wielu dobrych, uczciwych i sensownych kandydatów,

lojalnych wobec Łotwy, którzy mają rosyjskie korzenie.

A więc odpowiedź na Pana pytanie jest taka: tak, musi-

my stworzyć rosyjskojęzyczne loże na Łotwie. To tylko

kwestia czasu.

Wracając do spraw społecznych...

Tak jak mówiłem, nie należy oczekiwać, że masoni na

Łotwie będą tak progresywni w sprawach światopoglądo-

wych jak we Francji. Ale dyskutujemy o prawach człowieka,

naturze ludzkiej, różnorodności symboli i ich znaczeniu,

porządku rzeczy na świecie, historii oraz współczesności

i na wiele innych tematów. Mamy w loży coś takiego jak

„deska”, czyli rodzaj referatu. Możesz zaproponować jakiś

temat (dowolny), napisać o tym i wtedy odbywa się dyskusja.

Chciałbym zapytać, jakie jest nastawienie

największego Kościoła na Łotwie: Kościoła

ewangelicko-luterańskiego do masonerii.

Właściwie nie mamy problemów z Kościołami: nie tylko

luterańskim, ale także rzymskokatolickim. Jesteśmy liberalni

i pozytywnie nastawieni. Masoneria jest wolnym i przy-

zwoitym stowarzyszeniem, którego członkowie należą do

wszystkich ras, narodowości i wyznań. Wspólnoty religijne

na Łotwie nie są takie silne jak w Polsce czy na Litwie. A my

z kolei też jesteśmy mali, więc nie stanowimy dla Kościołów

żadnego niebezpieczeństwa.

A miał Pan jakieś problemy w partii (prawicowej),

z list której Pan kandydował w 2013 r., w związku

z tym, że jest Pan masonem?

Czasem zdarzają się jakieś głupie komentarze na Del

(największym portalu internetowym na Łotwie). Obrzucanie

błotem, bez wyraźnego sensu. Ale to w sumie nieistotne.

Ostatnie pytanie: jakie są największe wyzwania

stojące przed masonerią na Łotwie?

Dla mnie najważniejsze jest powołanie do życia Wielkie-

go Wschodu Łotwy (względnie można powołać wspólny

Wschód dla Litwinów, Łotyszy i Estończyków). Po drugie:

trzeba wreszcie stworzyć loże rosyjskojęzyczne. Nie ma

powodu, by nie istniały na Łotwie.

Dziękuję za rozmowę.

Tomasz Otocki

Właściwie nie mamy problemów z

Kościołami: nie tylko luterańskim, ale

także rzymskokatolickim. Jesteśmy liberalni

ipozytywnie nastawieni.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

16 ś w i a T m a T e r i i – ś w i a T d u C h a

o przekroczeniu progu, brodząc

w wodzie po kostki, zobaczy-

łam okładkę książki z mężow-

skiego księgozbioru, Gaszenie pożarów.

Znak, że spłonęła najcenniejsza część

moich książek leżąca bliżej źródła po-

żaru. Dalsze oględziny potwierdziły

ten stan. W kolejnym pokoju zastałam

przewrócony regał, woluminy bezład-

nie rozsypane, część spalonych i nad-

palonych, część leżących w wodzie.

Duszyczka książkoluba zawyła – ra-

tować, może choć jedna została. I tak

trałam na wkopany pod regał przez

jednego z ratowników niebieski segre-

gator. O dziwo, suchy i nienadpalony.

W plastikowych koszulkach starannie

ułożone monograe...

AMORC – Antiquus Mysticusque

Ordo Rosae Crucis, Starożytny i Mi-

styczny Zakon Różo-Krzyża. Otwie-

ram na chybił-trał i traam na wiersz:

Szczęśliwym, kto zmądrzał

i dłużej już nie zdumiewa go świat,

kto z siebie samego pragnie

kamienia wiecznej mądrości.

Tylko człowiek rozumny

jest prawdziwym adeptem -

przemienia on wszystko w życie i złoto,

nie potrzebuje już eliksirów.

W nim dymi święta retorta -

król jest w nim -

Delfy też, i w końcu wyraża to:

„Poznaj samego siebie”.

samotNość

różoKrzyżowca

T e o d o r a m a ć C z a k - C i e m i e n g a















Zwierciadło całej Natury oraz

wizerunek Sztuki

Utriusque Cosmi, Historia

ORDO EX CHAO

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

ś w i a T m a T e r i i – ś w i a T d u C h a

Pod wierszem-przesłaniem widniało

moo: „Najszersza tolerancja w jak

największej niezawisłości” i nietknię-

ta ogniem ani wodą legitymacja po-

świadczająca przynależność do loży.

Zdumienie. Dlaczego wrócił do mnie

ten właśnie fragment poprzedniego

życia? Nie umiem myśleć. Doskwiera

życie podarowane raz jeszcze. Po co?

Dlaczego?

ył początek lat dziewięćdziesią-

tych ubiegłego wieku, a jak się

dobrze przyjrzeć – ubiegłego mille-

nium. Kilka lat wcześniej skończył

się komunizm. Stowarzyszenia, także

te uważane za tajemne, zaczęły się

odradzać lub wychodzić z podziemia.

I wtedy Różokrzyż wznowił legal-

ną działalność, rozpoczętą w Polsce

w 1936 roku, przerwaną wojną. Próby

reaktywacji stowarzyszenia w okresie

powojennym zakończyły się w 1956

roku delegalizacją i aresztowaniem

kierownictwa.

ncyklopedie zaliczają różokrzy-

żowców do towarzystw ezote-

rycznych, a nawet okultystycznych,

religie – konkretnie chrześcijaństwo

w odmianie rzymskokatolickiej – do

sekt. Sami różokrzyżowcy próbują

szukać korzeni w starożytnym Egip-

cie. Historia jak wino, im starsza,

tym lepsza. Tak więc niektóre szkoły

Różo-Krzyża nawiązują do misteriów

Ozyrysa, nauki o jego życiu, śmierci

i zmartwychwstaniu. Oczywiście, pi-

ramidy odgrywają niebagatelną rolę.

Tam kandydat na wtajemniczonego

doświadczał symbolicznej śmierci

i zrozumienia dwoistości ludzkiej na-

tury po to, by złożyć uroczystą obiet-

nicę doskonalenia własnej duszy. Od

tej chwili zaczynał się etap wtajemni-

czenia – Szkoła Ozyrysa.

Ponoć to Tutmozis III, faraon pa-

nujący w latach 1458-1425 p.n.e.,

utworzył „Wielkie Białe Bractwo”,

z własnym prawem, zasadami i wta-

jemniczeniami. Kontynuatorem dzieła

Tutmozisa III stał się 70 lat później

Amenhotep IV, znany jako Echnaton,

„faraon wyklęty”. Damnatio memoriae

dosięgło faraona jednak nie za dzia-

łalność różokrzyżową, o tym historia

milczy, a za próbę reform państwa,

religii i za walkę z niewiedzą. To ostat-

nie od biedy można uznać za propago-

wanie mistycznych ideałów Zakonu.

Współczesne badania przywróciły

faraonowi wyklętemu i jego rodzinie

pamięć i miejsce w historii. Dziś mało

kto pamięta wyklinających, wszyscy

pamiętamy wyklętych: Echnatona,

Nefertiti, Tutanchamona...

Egiptu nauki mistyczne Zakonu

rozprzestrzeniły się do Grecji,

Italii, jeszcze później Francji, a stam-

tąd doszły do Niemiec, Holandii, An-

glii. Część winy za przechowywanie

pamięci ponoszą alchemicy i Zakon

Templariuszy.

Niektóre szkoły sięgają głębiej w hi-

storię, do Adama i lozoi, którą ten

otrzymał po własnym upadku i którą

później praktykował Mojżesz i Sa-

lomon. W ostateczności do począt-

ków chrześcijaństwa. Dowodów brak.

Pierwszym wiarygodnym śladem jest

Christian Rosenkreutz i trzy manifesty

rzekomo istniejącego tajnego bractwa

Różo-Krzyża, bractwa uczonych her-

metystów. Autorstwo manifestów:

Fama Fraternitatis (1614), Confessio

Fraternitatis (1615) i e Chymical

Wedding of Christian Rosenkreutz

(1616) – „Sława Bractwa”, „Wyzna-

nie Bractwa”, „Alchemiczne zaślubi-

ny” – przypisywane jest Johannowi

Valentinowi Andreae. Podobnego

zdania co do autorstwa jest prof. Ta-

deusz Cegielski.

ama Fraternitas jest manifestem ano-

nimowej, „niewidzialnej” grupy,

być może związku uczonych. Przyznać

trzeba, że na owe czasy był on dokumen-

tem niesłychanie nowatorskim. Poglądy

i programy religijne, lozoczne czy na-

wet społeczno-polityczne mógł formu-

łować jedynie Kościół rzymskokatolicki,

Kościoły protestanckie lub feudalna

władza. Przywódcy ruchów heretyckich

mieli już mniej do powiedzenia. Głos

nowej grupy był wręcz rewolucyjny,

herezja nad herezje, o antykatolickim

charakterze; właściwie nie antykato-

lickim, a antypapieskim. Ezoteryka,

gnoza, alchemia, przyrodoznawstwo,

magia, kabała, astrologia, mistyka, łącze-

nie tradycji z nowoczesnością. Powyższe

może wydawać się bezładnym zlepkiem,

jednak przy bliższym poznaniu ma sens.

Alchemiczne zaślubiny nie wiążą się

bezpośrednio z Famą i Confessio. Łą-

czy je postać Christiana Rosenkreutza.

Przedstawiają siedem dni życia, od

Wielkiego Czwartku do środy po

Wielkanocy 1459 roku. Podają też

życiorys Christiana Rosenkreutza, nie

wymieniają jednak nazwy Bractwa ani

imienia jego założyciela. Posługują się

inicjałami R.C. lub brat C.R.

istoria nie zna odpowiedzi na

pytanie, kim był Christian Ro-

senkreutz, nie ma też materialnych

śladów jego istnienia. Pozostaje po-

stacią legendarną czy wręcz literacką,

choć nie wszyscy tak twierdzą. Innego

zdania jest np. H. Spencer Lewis czy

Rudolf Steiner, który widział w nim

wcielenie Jana Ewangelisty, ukocha-

nego ucznia Chrystusa. Z kolei Jan

van Rijckenborgh, holenderski mi-

styk i gnostyk, założyciel Lectorium

Rosicrucianum, uważał go za postać

symboliczną i rdzeń wszystkich religii.

Niemniej legenda o Christianie Ro-

senkreutzu i jego grobie, który miał

się otworzyć i faktycznie otworzył się

w 120 lat po jego śmierci, jest pięk-

na. Przez ponad wiek miejsce spo-

czynku Rosenkreutza pozostawało

nieznane. Na grobowiec natknęli się

bracia podczas przebudowy klaszto-

ru. Na drzwiach grobowca widniało

proroctwo, iż właśnie teraz ma zo-

stać on otworzony. Ciało założyciela

spoczywało nietknięte, a w jego dło-

niach znajdowała się zapisana złoty-

mi literami księga. W rzeczywistości,

gdy Zakon rozpoczynał działalność

w jakimś kraju, dokonywano symbo-

licznego „otwarcia” grobu, w którym

znajdować się miało ciało Wielkiego

Mistrza C.R., wraz z drogocennymi

klejnotami i manuskryptami. Otwar-

cie grobu było symbolem i impulsem

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

18 ś w i a T m a T e r i i – ś w i a T d u C h a

rozpoczęcia nowego cyklu aktywności.

Alegoria nieoznaczająca konkretnej

osoby i miejsca. Tak mówią współ-

cześni różokrzyżowcy.

Właśnie, współczesność. Wieść głosi,

iż w 1693 roku, wraz z Wielkim Mi-

strzem Johanem Kelpiusem, koloniści

będący różokrzyżowcami pochodzący-

mi z krajów Europy przybyli do „No-

wego Świata”, konkretnie do Filadeli,

gdzie się osiedlili. W początku XIX

wieku Zakon został uśpiony. Nadal ak-

tywny był w krajach Europy: Francji,

Niemczech, Anglii, Rosji, Hiszpanii

i na Wschodzie.

okół różokrzyżowców narosło

wiele mitów i legend. Są mniej

znani niż wolnomularze, mówi się

o nich ciszej, literatura tematyczna jest

malutka. Czy są groźnymi sekciarzami,

stowarzyszeniem próbującym rządzić

światem, oszołomami szukającymi nie

wiadomo czego? Nie, na pewno nie.

Niczego podobnego nie zauważyłam.

Na pewno są podzieleni. W Polsce

działają obok siebie, niezależnie, różne

grupy: A.M.O.R.C., Towarzystwo An-

tropozoczne, Rosicrucian Fellowship

i Lectorium Rosicrucianum. Różnice

są olbrzymie. I tak np. Lectorium Ro-

sicrucianum, nazywane popularnie

Złotym Różo-Krzyżem,

uważane jest za ruch re-

ligijny, odwołujący się do

tradycji katarów, gnozy,

dualizmu. Pochwalany

jest wegetarianizm, po-

wstrzymywanie się od

alkoholu, tytoniu, narko-

tyków. Celem człowieka

jest wewnętrzne oświece-

nie i zjednoczenie z Chry-

stusem. Osobiście Złoty

Różo-Krzyż odbieram

jako ruch chrześcijański,

choć daleka jestem od

przypisywania im miana

„sekty”, choćby dlatego,

że określenie ma charak-

ter pejoratywny, a w pol-

skim prawie nie istnieje.

Faktem jest, iż Lectorium

Rosicrucianum, Międzyna-

rodowa Szkoła Złotego Różo krzyża

z siedzibą w Wieluniu jest wpisana

w Wykaz Kościołów i Związków Wy-

znaniowych Działających Na Podsta-

wie Odrębnych Ustaw.

ama doświadczyłam uczestnicze-

nia w stowarzyszeniu mniej zna-

nym – A.M.O.R.C. Szukałam nowej

ścieżki duchowej dość długo, wybór

nie padł na pierwsze ogłoszenie rzu-

cające się w oczy. W owym czasie po-

trzebna mi była szkoła duchowa daleka

od jakiejkolwiek religii, nieskompliko-

wana, w miarę prosta, niekoniecznie

łatwa, ale koniecznie tolerancyjna

i szanująca Człowieka, także ucząca

panowania nad sobą i własnym ży-

ciem. Czy chciałam przekonać samą

siebie, że rozwój duchowy i mistycyzm

może być ponadreligijny? Dziś już nie

wiem... wiem, że zrozumiałam inne

znaczenie alchemii, która nie jest dla

mnie trywialną zamianą ołowiu (me-

talu pospolitego) w złoto (metal szla-

chetny). Nauczyłam się też milczeć.

Różokrzyżowiec jest na swojej ścieżce

niesłychanie samotny. Przynajmniej ja

byłam. Niczego nie musiałam, mogłam

monograe odkładać na półkę, bez

czytania. Nie musiałam niczego wy-

bierać, przyrzekać, szukać. Wszystko

zależało ode mnie. W końcu nadszedł

czas „uśpienia”. Jednak przyrzeczenie

złożone sobie samej i Budowniczemu

Wszechświata, w jakiego wierzę, zo-

bowiązuje mnie nadal. Wiele zasad

pierwotnego Różo-Krzyża przestało

być aktualnych.

Bractwo i jego członkowie powinni:

1. nie prowadzić żadnej innej działal-

ności publicznej jak leczenie chorych

bez żądania zapłaty

2. dostosować się do obyczajów, tradycji

i sposobu ubierania w danym kraju

3. co roku w dniu Ducha Świętego brać

udział w spotkaniu braci

4. wskazać, kto po jego śmierci zajmie

jego miejsce

5. Różo-krzyż jest znakiem i symbo-

lem bractwa i służy jako hasło roz-

poznawcze

6. Bractwo pozostanie tajne przez sto lat

7. korzystać z nauk ojca

8. dać nową podwalinę pod gmach

prawdy

9. pozwolić każdemu brać w tym udział

10. żyć w Prawdzie

11. nie przejmować się swym ubóstwem,

głodem i starością

12. żyć w każdej chwili, jakby żyło się

tu odwiecznie

13. trzymać się jednego miejsca

14. czytać Liber Mundi (Biblię)

15. budzić zachwyt narodów, duchów

i książąt

16. wiedzieć, że Bóg powiększył liczbę

naszych członków.

ilka z tych maksym zachowa-

ło swą aktualność do dziś. Dla

mnie nową rangę zyskała zasada je-

denasta: „nie przejmować się swym

ubóstwem, głodem i starością”. Głod-

na jestem jedynie nowej wiedzy,

starość nie jest żałobą po młodo-

ści, jest kolejnym etapem życia, ani

lepszym, ani gorszym, ubóstwo zaś

pojęciem względnym. Można mieć

więcej materialnego dostatku, niż

jest to potrzebne i być niesłycha-

nie ubogim. Można nie mieć nic

lub mieć niewiele i być bogatym.

Wszystko zależy od tego, czym i jak

chcemy się dzielić i w jaki sposób

przyjmować dary... także te, które

zsyła nam Los. #





W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

ś w i a T m a T e r i i – ś w i a T d u C h a

Każdy jest

Kowalem swego losu,

czyli o alchemii duchowej

d r m i r o s ł a w a d o ł ę g o w s k a - w y s o C k a











Michael Maier, Tripus AureusORDO EX CHAO

igdy nie mogłam zrozumieć,

dlaczego Jahwe wolał krwa-

wą oarę Abla (zabity baran)

niż oarę Kaina w postaci płodów

rolnych, zboża, owoców, może na-

wet kwiatów? Egzegeci biblijni, ale

także ci świeccy twierdzą, że historia

obu braci to dalekie i mgliste odbicie

nieprzezwyciężonych sprzeczności

między plemionami koczowniczymi

a tymi ludami, które wcześniej osiadły

na ziemi. To plemiona izraelskie były

koczownikami, którzy w Kanaanie

zabierali ziemie osiadłym tam od ty-

sięcy lat miejscowym ludom. Biblia

była pisana z punktu widzenia Izraela.

To ich wybrał Jahwe, a nie rolników

wyznających cudzych bogów: Baala

i Aszerę. Zatem krwawe oary zwie-

rzęce, które kultywował lud Izrae-

la przez następne setki lat, były mu

niejako „bliższe” niż oary rolników.

Potomkiem Kaina był Tubal Kain,

pierwszy Kowal Ludzkości. Symbo-

licznie zatem to potomkowie Kaina

zapewnili przejście ludzkości z Epoki

Kamienia do Epoki Metali, oznaczali

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

20 ś w i a T m a T e r i i – ś w i a T d u C h a

postęp ludzkiego rozumu i postęp cy-

wilizacyjny, oczywiście, ze wszystkimi

tego skutkami, z dobrem i złem.

Tyle moje luźne reeksje.

iblia leży u mnie na półce, sięg-

nęłam po nią, by lepiej poznać

historię pierwszego zabójstwa. Gdy

Kain zabił Abla, odszedł od Pana i za-

mieszkał w kraju Nod, położonym na

wschód od Edenu. Księga Rodzaju nie

mówi nic o ewentualnych potomkach

Abla ani o tym, czy miał on żonę. Za

to Kain miał jednego syna, Henocha,

na którego cześć zbudował miasto

Henoch. Potomkowie biblijnego za-

bójcy rozmnażali się i byli potężni.

Jednym z ostatnich potomków Kaina

był Jabal, pierwszy człowiek żyjący

w namiocie i hodujący bydło. Kolejny

jego potomek – Jubal jako pierwszy

grał na lirze i ecie. Następny, Tubal-

Kain, pierwszy sporządzał narzędzia

z metalu. Potomek Kaina był zatem

pierwszym kowalem, jako pierw-

szy posiadł tajemnicę obróbki metali.

Myślę, że gdy przywołujemy jego

postać, ukazuje nam się jeden z prze-

łomowych momentów w historii

ludzkości. Wraz z wytopem metali

– najpierw była to miedź – człowiek

posiadł tajemnicę zmiany struktury

czy też, jak mówiono nieraz, samej

ich natury. Ze stopienia dwóch róż-

nych metali: miedzi i cyny, powstał

trzeci – brąz, po epoce brązu nastała

epoka żelaza. Te właśnie wszystkie

historyczne przemiany symbolizuje

Tubal Kain, który nie jawi się już tylko

jako biblijny potomek zabójcy, ale jako

twórca NOWEGO. Bowiem epoka

metali to nowe narzędzia pracy, nowa,

straszniejsza broń, ale i nowe piękno.

Pamiętamy – choćby z Homerowskiej

Iliady – tarczę wykutą dla Achillesa

przez boskiego kowala Hefajstosa,

twórcę śmiercionośnych piorunów

dla samego Zeusa, ale i przepięknej

kolii dla żony Afrodyty.

Dopiero książka znanego religio-

znawcy rumuńskiego Mircei

Eliade pt. Kowale i alchemicy uświa-

domiła mi, że to, co uosabia w krę-

gu biblijnym Tubal Kain, występuje

także w wielu kulturach, w mitach

i podaniach innych, nieraz dawno

wymarłych ludów. Tam także bardzo

często pojawia się motyw zabójstwa,

a z drugiej strony motyw oary. Przy-

kładowo: w micie o rozczłonkowa-

niu boga Indry mówi się, że z ciała

boga oszołomionego narkotykiem,

Somą, wyłoniły się stworzenia, rośli-

ny, metale: „Z pępka wypłynęło jego

życie-oddech i stało się ołowiem, nie

żelazem, nie srebrem, z jego nasienia

wypłynął jego kształt i stał się złotem”.

Podobny mit występuje w Iranie.

Kiedy umarł Gayomart, pierwszy

człowiek, „osiem gatunków minera-

łów metalicznego rodzaju powstało

z jego różnych członków, a więc: złoto,

srebro, żelazo, brąz, cyna, ołów, żywe

srebro i diament, a złoto, gdyż jest

doskonałe, wywodzi się z samego życia

i z nasienia”.

kręgu kultury greckiej Plu-

tarch pisze na temat ofiar

z ludzi koniecznych dla hutnictwa.

W legendzie o pochodzeniu żelaza

podaje, iż „dwóch braci zabija trze-

ciego; grzebią go pod górą; jego ciało

zmienia się w żelazo”.

Pójdźmy jeszcze dalej. W starożyt-

nych Chinach, żeby zapewnić stop, czy-

li „małżeństwo” metali, konieczne było

dostarczenie żywej istoty, która „tchnie

życie” w tę operację, a najlepszym spo-

sobem jest oara, czyli przekazanie

życia. „Dusza oary zmienia cielesną

powłokę i zamienia swoje ludzkie ciało

na inne – budowlę, przedmiot, nawet

jakieś działanie – któremu nadaje życie,

które «ożywia», Wydaje się – kon-

kluduje Eliade w rozdziale pt. Rytuały

i sekrety metalurgów – że w cytowa-

nych przykładach z Chin zachowało

się wspomnienie oary z ludzi zapew-

niającej powodzenie hutniczej pracy”.

yślę, że warto zwrócić uwagę

i na to, co sugeruje sam tytuł

pracy Mircei Eliadego Kowale i alche-

micy, że w ślad za metalurgią i meta-

lurgami pojawili się alchemicy, którzy,

szukając recepty na produkcję złota,

poszukiwali zarazem kamienia lozo-

cznego. Badający setki lat potem ten

proces lozof i psycholog Carl Gustav

Jung wyraził opinię, że co prawda, al-

chemicy całkiem poważnie zajmowali

się procesem produkcji złota, chodziło

jednak o to, aby poznać samą istotę

przemian chemicznych, ponieważ była

ona odzwierciedleniem równolegle

przebiegającego procesu psychiczne-

go, który można było wyprojektować

na nieznaną chemię. Alchemik ma na

celu odnaleźć prima materię w sobie.

Musi sam poznać siebie, aby mogło się

wytworzyć złoto alchemiczne. Jung

nazwałby to stopniowym odnajdy-

waniem samego „ja”.

ircea Eliade wątpi osobiście, czy

narodziny praktyk alchemicz-

nych ukonstytuowały je jako niezależ-

ną dyscyplinę na bazie przepisów fał-

szowania czy imitowania złota. Teksty

starożytnych alchemików świadczą

jego zdaniem o tym, że „ludzie ci nie

byli zainteresowani robieniem złota

i w istocie nie mówili o rzeczywistym

złocie. Chemik badający te dzieła do-

znaje podobnego wrażenia jak murarz,

który chciałby wydobyć praktyczne

informacje z dzieła wolnomularzy”.

Eliade cytuje tu wypowiedź Franka

Sherwooda Taylora na temat alche-

mików greckich i ciągnie dalej, na-

wiązując do starożytnych tajemnych

obrzędów [np. u pitagorejczyków, wys.],

że „... istotą inicjacji w misteriach był

udział w pasji – w śmierci i zmartwych-

wstaniu boga. [...] Sensem i celem mi-

steriów była transmutacja człowieka:

poprzez doświadczenie inicjacyjnej

śmierci i zmartwychwstania, mit zmie-

niał porządek ontologiczny – człowiek

stawał się «nieśmiertelny»”.

a czym polegała wielka inno-

wacja alchemików? – pyta. Na

tym, że „przenieśli oni na materię ini-

cjacyjną funkcję cierpienia. Dzięki

operacjom alchemii, utożsamianym

z «torturami», «śmiercią», «zmar-

twychwstaniem» ucznia, substancja

podlega transmutacji, to znaczy osią-

ga transcendentalny sposób bycia:

staje się «złotem». Złoto, trzeba to

powtórzyć, jest symbolem nieśmier-

telności. Transmutacja w alchemii

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

ś w i a T m a T e r i i – ś w i a T d u C h a

jest więc równoznaczna z doskonale-

niem materii, jej – mówiąc językiem

chrześcijan – «zbawieniem». [...]

Inicjacyjne próby, które w wymiarze

duchowym prowadzą do oświece-

nia i nieśmiertelności, w wymiarze

materialnym wiodą do transmutacji,

do kamienia lozocznego. [...] Jest

niezwykle istotne, by dobrze zrozu-

mieć perspektywę, w której doko-

nuje się dzieło alchemii. Alchemicy

aleksandryjscy byli niewątpliwie od

początku świadomi tego, że dążąc do

«doskonalenia metali», dążyli do

własnej doskonałości. [...] Adept

ma się sam zmienić w kamień lozo-

czny. «Przemieńcie się z martwych

kamieni w żywe kamienie lozocz-

ne»”, pisze cytowany przez Eliadego

jeden z mistrzów alchemii Dorn.

olnomularska Izba Rozmyślań

jest jakby odpowiednikiem staro-

żytnej groty. Inicjowany pozostawiony

jest tam w samotności, jedynie z kartką

papieru i ołówkiem, którym spisuje swój

lozoczny testament. Izba Rozmyślań

jest oświetlona jedynie świecą, która

rzuca swe słabe światło na kilka przed-

miotów znajdujących się w owym po-

mieszczeniu, takich jak ludzka czaszka,

kawałek chleba, szklanka wody, pojem-

niczki z solą i siarką. Na ścianie znajdują

się namalowane białą farbą na czarnym

tle kogut, kosa oraz słowo V.I.T.R.I.O.L.

lub V.I.T.R.O.L.U.M., które jest staro-

żytnym wezwaniem do analizy siebie

samego – Visita Interiora Terrae, Recti-

cando Inveniens Occultam Lapidem

(Zejdź do wnętrza Ziemi; przez oczysz-

czenie – znajdziesz kamień lozocz-

ny). To akrostych skonstruowany przez

słynnego alchemika Bazyla Walentyna,

który oznacza „powrót istoty ludzkiej

do jej najintymniejszego jądra, zejście

w głąb samego siebie, na dno własnej

duszy, poszukiwanie jej najtajniejszej

treści, aby znaleźć niepodzielne cen-

trum, na którym zbudować by można

inną osobowość, nowego człowieka.

Dopiero po takim zejściu i uśmierce-

niu profana możliwy jest dalszy ciąg

procesu transmutacji, czyli duchowej

przemiany”.

olnomularski duchowy brat,

alchemik w swoim laborato-

rium, operował na samym sobie, tak

na swoim życiu psycho-lozocznym,

jak na moralnym i duchowym doświad-

czeniu. Pisma alchemiczne są zgodne,

jeśli chodzi o nacisk kładziony na cnoty

i zalety alchemika: ma być on zdrowy,

cierpliwy, cnotliwy; jego umysł musi

być wolny i pozostawać w harmonii

z dziełem; winien być inteligentny

i uczony, powinien jednocześnie pra-

cować i medytować, modlić się itd.

Jednak „żadne zalety ani żadna erudycja

nie mogą zwolnić od doświadczenia

inicjacyjnego, bo tylko ono może do-

prowadzić do przeskoku na poziom,

o który chodzi w «transmutacji»”.

asoński Mistrz Hiram jest nie

tylko świetnym rzemieślni-

kiem, fachowcem; jako Człowiek jest

dobry, pracowity, wytrwały i cierp-

liwy, nieustraszony, promienny. Ta

promienność jest tu ważna, bo tych

wszystkich cech, które wymieniłam,

on nie zostawia w swoim wnętrzu,

on nimi promieniuje, on swoim

promieniującym wnętrzem oświet-

la także drogę innym; promieniuje

i przyciąga – jak magnes.

Przytoczę tu fragment deski brata

profesora Andrzeja Nowickiego. Cy-

tuje on słowa SOKTESA do Iona:

„W tobie mieszka jakaś boska siła,

która cię porusza tak, jak w tym ka-

mieniu, który Eurypides magnetytem

nazwał, a szerokie koła zwą go hera-

klejskim. Otóż ten kamień nie tylko,

że sam przyciąga pierścionki żelazne,

ale jeszcze taką siłę w nie wprowadza,

że mogą znowu to samo robić, co ten

kamień: inne pierścionki przyciągać

tak, że nieraz, bywa, długi łańcuch

na nim zwisa z żelazek i pierścieni

poszczepianych, jedne z drugimi”.

I to jest dla mnie także najbliższe okre-

ślenie wolnomularza. Uczennica pracuje

nad kamieniem nieociosanym, czelad-

niczka – nad ociosanym. Mistrzyni, po

przejściu transmutacji w symbolicznym

grobie Mistrza Hirama, będącego jej

duchowym grobem zarazem, sama

zmienia się w kamień lozoczny,

a piękno jej duszy promieniuje na ze-

wnątrz i przyciąga inne, podobne kamie-

nie. I tak tworzy się łańcuch masoński,

niemający początków ani końca, tak

w czasie, jak i w przestrzeni.

Powiedziałam

S... Mirka

Są to połączone w jedno, obszerne

agmenty dwóch desek wygłoszonych

podczas prac Sz... L... Gaja Aeterna

na Wsch... Warszawy

na przełomie 2011/12 r.

Warsztat AlchemikaBeschreibung

allerfürnemisten mineralischen Ertzt und Bergkwercks Arten



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

22 l o Ż a i f i l o z o f i a

iekiedy płyniemy z prądem, innym razem Los

doświadcza nas i stajemy przed zaskakującymi

zdarzeniami, które werykują nasze poglądy,

postawy, zachowania. Zadajemy sobie pytanie o to, co

jest w życiu ważne, najważniejsze. Te wartości i priorytety

układają się rozmaicie. Ale to cały czas w perspektywie

czasu… przeszłego lub przyszłego. A co z tu i teraz?

Tu_i_teraz... Skoro człowiek ma dwa życia, a to drugie

zaczyna się, gdy uświadomi sobie, że ma jedno, to znaczy,

że człowiek może żyć iluzją życia albo życiem rzeczywi-

stym. Iluzja życia przywodzi mi na myśl platońską jaskinię,

w której ludzie oglądają zaledwie cienie prawdziwego

życia. Tak jakby żyli, lecz nie mieli tego świadomości.

Mówiąc „świadomość”, mam na myśli stwierdzenie: żyję

tu i teraz. Albo jeszcze inaczej, iluzja życia to po prostu

bycie, istnienie; życie jest byciem i jeszcze czymś więcej.

Kiedy ta myśl dociera do naszego umysłu i serca, ruszamy

w drogę od bycia do życia. Identykujemy wówczas, co jest

ważne, cenne, wartościowe dla nas. Zaczynamy zwyczajnie

doceniać, poznajemy wagę i wartość.

świadomość

Moment uświadomienia, że można być lub żyć, ma-

nifestuje się zazwyczaj w granicznych sytuacjach

życiowych, choć nie tylko. Gdy rodzimy dziecko, gdy

umiera ktoś bliski, gdy dotyka nas choroba lub wypadek,

z którego uchodzimy z życiem, albo gdy dokonamy cze-

goś wielkiego w naszym życiu, gdy poszerzymy granice

własnych możliwości zycznych, intelektualnych, emo-

cjonalnych. Ten moment to jakby oswojenie się z życiem

i uwolnienie od lęku przed nim, wychodzenie z iluzji do

rzeczywistości. Ile razy, gdy mijamy, czy lepiej: pokonujemy

kolejne kamienie milowe na naszej życiowej drodze, ilekroć

w naszym życiu wydarzy się coś szczególnie ważnego,

myślimy: dokonałam tego, doświadczyłam tego, ja, ja to

zrobiłam, ja tego doznałam. Ten moment jest właśnie ży-

ciem. Doświadczenie tu i teraz, świadomość tu i teraz jest

Człowiek Ma Dwa Życia, To Drugie Zaczyna Się,

Gdy Uświadomi Sobie, Że Ma Jedno –

Konfucjusz

dwa życia

k l a r a l u n a

M I S T R Z Y N I L O Ż Y P R O M E T E A ,

C Z C I G O D N A M I S T R Z Y N I

L O Ż Y G A J A A E T E R N A











W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

l o Ż a i f i l o z o f i a

życiem, świadomym życiem. Wszystko inne pozbawione

tej świadomości wydaje się… zaledwie byciem.

przebudzeNie do życia

ozmyślania nad tematem mojej deski zawiodły mnie do

powieści Paolo Coelho Weronika postanawia umrzeć.

Bohaterka wydaje się mieć wszystko, czego może pragnąć

młoda dziewczyna – ciekawa praca, interesujące życie po-

zazawodowe. Jednak to nie daje jej szczęścia. Postanawia

umrzeć. Samobójcza próba kończy się jednak askiem

i Weronika traa do ośrodka psychiatrycznego, dowiadując

się jednocześnie, że pozostało jej kilka tygodni życia. Ta

świadomość, nawet w obliczu podjętej przed chwilą próby

skończenia ze sobą, zmienia jej optykę. Nieuchronność

śmierci w nieodległej perspektywie – już nie tak łatwo

i szybko chce się umierać… Jednocześnie ku swojemu

zdumieniu żyjąca dotychczas – wydawałoby się – inten-

sywnym życiem, jednak odrętwiała w nim Weronika,

w obliczu nadchodzącej śmierci odkrywa w sobie uczucia,

których wcześniej do siebie nie dopuszczała: nienawiść,

strach, ciekawość, miłość, seksualne pobudzenie. Jej do-

świadczenia uzmysławiają jej, że każda sekunda życia to

wybór pomiędzy życiem i śmiercią. Bohaterka znajduje

w ośrodku miłość, zamkniętego w sobie i niemówiące-

go chłopaka, który mimo wieloletniej rehabilitacji nie

chce czynić postępów na drodze do zdrowia. Weronika,

mimo że wie, iż powinna być pod stałą kontrolą lekarzy,

decyduje się opuścić ośrodek, by spędzić resztę swych

dni z ukochanym mężczyzną. Na koniec lmowej ekra-

nizacji widzimy parę zakochanych i za chwilę przeskok

do gabinetu psychologa, który – jak się okazuje – poddał

swoich pacjentów eksperymentowi: Weronika wcale nie

miała przed sobą kilku tygodni, lecz całe życie, ale bez tego

lęku przed upływającym czasem, który przybliża ją do

ostatecznej chwili, nigdy nie doznałaby tak głęboko całej

gamy emocji. Chłopak zaś, bez tej wiedzy, która pchała ją

do działania, nigdy nie odważyłby się otworzyć i wrócić

do życia, czy też w ogóle podjąć życie. Lekarz postanowił

nigdy nie wyprowadzać ich z błędu, by… żyli, a nie byli.

Kiedy uświadamiasz sobie, że umrzesz, zaczynasz żyć.

czas to iluzja

rzeszłość i przyszłość nie istnieją. Bo przeszłość to coś,

co już było. Zaś przyszłość jest tym, co dopiero będzie.

Zatem jest tylko tu i teraz. Przeszłość to obrazy zachowane

w pamięci czy wspomnienia innych zmysłów przechowywane

w naszym umyśle. Przyszłość można próbować uchwycić

w zracjonalizowanych planach lub w marzeniach, myślo-

kształtach, wizualizacjach, armacjach. Niemniej przyszłość

zawsze pozostanie wielką niewiadomą. Jednocześnie zarówno

przeszłość, jak i przyszłość są nierzeczywiste, rzeczywiste

jest tylko tu i teraz. To zaskakujące, jak rzadko odczuwamy

owo tu i teraz. Zazwyczaj żyjemy niejako automatycznie:

nasz organizm funkcjonuje samoistnie, odgrywamy swoje

życiowe role, zajmujemy się swoim hobby. Ile razy jednak

doświadczamy chwili? Zwykle pędzimy do przodu i jesteśmy

nieuważni. Jesteśmy, ale nie żyjemy. Albo tkwimy głęboko

w przeszłości, poświęcając uwagę na coś, co było. To wy-

jątkowy przykład na to, że żyjemy, bo przecież istniejemy,

oddychamy, funkcjonujemy, ale faktycznie nie żyjemy, nie

ma nas dla świata teraźniejszego.

Ten moment uświadomienia, o którym wspomniałam,

oczywiście nie zawsze wiąże się z granicznym wydarze-

niem. Do owej świadomości życia i doświadczania tu i teraz

możemy dojść w sposób łagodniejszy, stąpając po ścież-

ce osobistego rozwoju, obcując z Naturą, ze Sztuką, czy

w jeszcze inny sposób. To bardzo indywidualna kwestia.

Idzie tylko o to, by potrać zatrzymać się i nie tylko pojąć

rozumowo chwilę piękna czy dojmujących emocji, owo tu

i teraz, ale doświadczyć jej każdym zmysłem. I wcale nie

mówię tu o ekscytujących rzeczach wielkich. Wystarczy

zwyczajny dzień, kiedy widzimy słońce, patrzymy na rosnące

rośliny, dostrzegamy ptaki zajmujące się swoimi sprawami,

pijemy aromatyczną kawę i w tej chwili przychodzi nam

do głowy, jak dobrze jest żyć. Albo innym razem możemy

zachwycić się obrazem, fotograą, utworem muzycznym czy

literackim, to może nas poruszyć wewnętrznie, skłonić do

reeksji i uświadomić, że tu i teraz doznałyśmy piękna życia.

Oczywiście mogą to być również chwile smutku, poczucia

osamotnienia, straty, pustki. Każdy stan emocji przybliża

nas do życia. Może tylko za wyjątkiem strachu przed nim?

strach przed życiem, ucieczKa

przed życiem, odKładaNie życia Na

późNiej

astanawiam się nad tym od dawna. Każdemu zdarza się

przecież warunkować swoją pomyślność od okoliczności

zewnętrznych. Myślimy sobie na przykład: jak schudnę, to

moje życie zmieni się diametralnie i zyskam wreszcie przy-

jaciół; jak znajdę partnera, to moje życie będzie szczęśliwe,

i tak dalej, i tym podobne. Za tymi warunkującymi myślami

nie zawsze idą działania, które ostatecznie przybliżyłyby nas

do celu czy pomogły go osiągnąć. Nie bierzemy odpowie-

dzialności za siebie i swoje życie, poszukując źródła zmian

wszędzie, z wyjątkiem… samego siebie. Odkładamy swoje

prawdziwe życie, które ma nastąpić, gdy spełnią się jakieś

warunki, które umiejscawiamy poza sobą. Ta praktyka jest

w gruncie rzeczy działaniem przeciw sobie (nie mylić wbrew

sobie, bo wbrew sobie, to na przekór, a my, upatrując zmian

na zewnątrz, cały czas właściwie pozostajemy w zgodzie ze

sobą). Albo kiedy indziej strach, wstyd czy inne blokady,

które niejednokrotnie sami sobie narzucamy, hamują nas

przed życiem, skazując na zwykłe bycie. Boimy się wyrazić

swoje zdanie, boimy się zrobić coś, cokolwiek, obawiając się

klęski przedsięwzięcia, albo godzimy się zrobić coś, na co

wcale nie mamy ochoty, tylko dlatego, by nie zrobić przy-

krości innym. Współcześnie wydaje się, że już nieco mniej,

w porównaniu do czasów historycznych, jesteśmy związani

konwenansami, niemniej sami siebie więzimy w osobiście

wyprodukowanych okowach. Sami wykuwamy w mozole

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

24 n a w i e C z n y m w s C h o d z i e

łańcuchy, polerujemy je, utrwalając

w głowie fałszywe przekonania o włas-

nej niemocy, przykuwamy się potem

własnoręcznie i patrzymy na cienie

rzucane na ścianę i w najlepszym przy-

padku marzymy o prawdziwym życiu.

Zapominając jednocześnie, że klucz do

kajdan leży w zasięgu naszego wzroku

i ręki. Zdarza się niekiedy nawet, że

mamy świadomość różnicy między

byciem a życiem, ale tak zajęci tym

pierwszym, nie mamy czasu na drugie.

Popadamy w pułapkę czasu, wydaje

nam się, że wszystko jest wieczne, że

żyć będziemy w nieskończoność, a inni

też w nieskończoność będą trwać czy

czekać na nas, na poświęcony im czas.

To chyba dlatego w sytuacji śmierci

bliskich często zdarza nam się czynić

sobie wyrzuty, że nie zdążyliśmy powie-

dzieć: kocham, dziękuję, przepraszam.

To chyba też dlatego możemy żałować,

że nie zrobiliśmy czegoś w przeszłości,

nie wykorzystaliśmy danych nam szans,

okazji, nie zdobyliśmy się na odwagę,

wstydziliśmy się. Kiedy uświadomimy

sobie, że innego życia nie będzie, bo jest

tylko to, które mamy tu i teraz – wbrew

pozorom – wszystko może okazać się

dużo łatwiejsze, niż dotychczas przy-

puszczaliśmy. Dlatego między innymi

w swoim życiu staram się stosować

zasadę, by nigdy z nikim nie rozsta-

wać się w gniewie, bo jutro mogę nie

zdążyć lub nie mieć okazji powiedzieć

przepraszam; staram się, mimo tego, że

„przepraszam” nie zawsze łatwo prze-

chodzi przez gardło.

Według mnie z uwagi na to, że życie

jest tak naprawdę bardzo kruche, że to

konkretne nasze życie tu i teraz (dla

tych, co wierzą w reinkarnację: życie

w tym wcieleniu) jest jedno i innego

nie będzie, warto jest przyjąć osobisty

program „Właśnie dziś” i robić choć

jedną rzecz, którą mamy ochotę od-

łożyć na jutro, właśnie dziś. Bo jutro

jest… właśnie dziś.

Drogie Siostry – Carpe diem!

Deska wygłoszona podczas prac

Sz... L... Prometea

na Wsch... Warszawy

25 stycznia 2014

loża pamięci



...











...

stało się coś dziwnego. Gdy siostry i bracia przyszli w wiadome miejsce,

niektórzy wprost z cmentarza – Wojskowych Powązek, gdzie spoczywa

Czarek, warszawski harcerz i powstaniec, okazało się, że nastąpiła awaria

światła bez szans na naprawę. Siostry i bracia zaczęli zapalać świece, świeczki

i świeczuszki, kaganki i kaganeczki, które stały pojedynczo i grupkami, na

stołach, stolikach i kolumnach, a migające światełka odbijały się w lustrach,

kielichach i szkłach. Było coraz mroczniej i coraz bardziej świetliście zarazem.

Rytualnie Loża Żałobna rozpoczyna się od symbolicznej Północy. Nie spo-

sób oddać atmosfery tych chwil, wzruszenia i łez pamięci. Miałam wrażenie,

jakbym była w katakumbach, a duchy masonów, będących już na Wiecznym

Wschodzie, szybują pośród nas. A potem była agapa i wspominki, i wspaniałe

– jak to w lożach Wielkiego Wschodu Polski – menu, na czele z faszerowaną

papryką Wielkiego Mistrza Wielkiego Wschodu Polski. Na środku stołu, na

podwyższeniu, widniały jabłka – polskie jabłka, a tuż przy nich wielki, gliniany

dzban pełen jabłkowego soku. To był akcent spontaniczny i aktualny – masoni

przyłączyli się do akcji: Zjedz jabłko. Polskie jabłko.

mwys.

Ceremoniał wolnomularski Loży Żałobnej jest bardzo

stary. Najbardziej znana loża, której pełny rytuał przeka-

zany został potomności przez br... Stanisława Małachowskiego-

Łempickiego, Wielkiego Archiwistę Wielkiej Loży Narodowej Polski

jest Loża Żałobna księcia Józefa Poniatowskiego. Pisaliśmy o tym

w „Wolnomularzu Polskim” wiosną 2013 r. na str. 36-39. W styczniu

2013r. odtworzyła ceremoniał żeńska loża Prometea. #

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

n a w i e C z n y m w s C h o d z i e

Organizatorami pochówku małżeństwa Bontemps były Muzeum Mazowieckie w Płocku, Urząd

Miasta Płocka i Paraa Rzymskokatolicka św. Jakuba Apostoła w Imielnicy.

roczystości pogrzebowe

zwieńczyły pierwszy etap

prac nad sylwetką generała-

masona Piotra Bontemps. Była to

kwerenda źródłowa, badania wyko-

paliskowe mające na celu odnalezienie

krypty starego kościoła imielnickiego

ze szczątkami małżeństwa Bontemps

oraz analiza antropologiczna szcząt-

ków. Podczas badań archeologicznych

przeprowadzonych przez pracowni-

ków Działu Archeologii MMP pod

kierunkiem dr. Tomasza Kordali od

7 do 27maja 2013 r. na terenie by-

łego kościoła św. Jakuba w Imielnicy

odnaleziono kryptę, w której w 1840

r. pochowano gen. Piotra Bontemps,

a 13 lat później złożono ciało jego żony,

Róży Eleonory z Monfreullów.

Na program sierpniowych uroczysto-

ści złożyły się msza święta, ponowny

pogrzeb szczątków generałostwa, od-

słonięcie tablicy nagrobkowej autor-

stwa Stanisława Płuciennika we wnę-

trzu kościoła paraalnego oraz armatnia

salwa honorowa oddana przez grupy

rekonstrukcyjne z Płocka i Warszawy.

W uroczystościach wzięła udział Maria

Bontemps-Gracz potomkini generała,

a także przedstawiciele ambasady Re-

publiki Francuskiej.

aria Bontemps-Gracz wspo-

mniała, że wszystkie pamiątki po

generale, w tym portrety, odznaczenia

i korespondencja z księciem Józefem

Poniatowskim spłonęły podczas po-

wstania warszawskiego. – Dla nas to

uroczystość absolutnie osobista, prywatna

i rodzinna. Równocześnie zdajemy sobie

sprawę, że dla wielu zgromadzonych to

kawałek chyba pięknej historii, odległej,

ale ważnej. Podkreśliła, że choć generał

Bontemps był Francuzem z krwi i kości,

to na swoją i swoich dzieci Ojczyznę

wybrał właśnie Polskę. – Teraz z wiel-

kim wzruszeniem widzę, jak mój kraj

o nim pamięć przywraca – dodała.

ak przypomniał dr Norbert Wój-

towicz na stronie FB Instytutu

„Sztuka Królewska w Polsce”, gen.

Piotr Karol Franciszek de Bontemps

był polskim i francuskim wolnomu-

larzem. W 1819r. piastował godność

Pierwszego Dozorcy w loży Bouc-

lier du Nord. Pisał o nim Stanisław

Małachowski-Łempicki, Wielki Ar-

chiwista Wielkiego Wschodu Narodo-

wego Polski w pracy Wykaz polskich

lóż wolnomularskich oraz ich członków

w latach 1738-1821 poprzedzony za-

rysem historji wolnomularstwa, wy-

danej w Krakowie w 1929r. Niestety

– podkreśla dr Wójtowicz – zamiast

„Piotr Bontemps” wpisał tam jedynie

trzecie imię generała „Francois Bon-

temps”, co sprawiło, że dziś gen.Piotr

de Bontemps nie zawsze bywa koja-

rzony z tą informacją. U prof. Lu-

dwika Hassa z kolei, w jego Sekcie

farmazonii warszawskiej (Pierwsze

stulecie wolnomularstwa w Warszawie

1721–1821) znajdziemy jeszcze infor-

mację, że w 1815 r. Bontemps pełnił

w loży funkcję zastępcy sędziego,

a w 1818 r. bibliotekarza. Gdy Fran-

cois Bontemps przyjechał do Polski,

by wspomóc władze Księstwa War-

szawskiego w budowaniu sił zbroj-

nych, aliował się w loży Bouclier du

Nord za zgodą swojego macierzystego

warsztatu w Donai we Francji. Jak

pisze Hass, Bouclier du Nord „była

wówczas terenem kontaktów z przeby-

wającymi w mieście przedstawicielami

administracji francuskiej”. Lożowymi

braćmi pułkownika, a potem genera-

ła, Bontempsa było wówczas dwóch

ministrów w rządzie Księstwa War-

szawskiego: Tadeusz Matuszewicz

(minister skarbu) i Ignacy Sobolewski

(minister policji).

Sama loża Bouclier du Nord, czyli

Tarcza Północna na Wsch... War-

szawy, była polską lożą wolnomularską

otwartą 15 października 1780 r. przez

lożę-matkę Katarzyna pod Gwiazdą

Północną. W 1784 r. brała udział w po-

wstaniu Wielkiego Wschodu Narodo-

wego Polski. W 1786 r. zjednoczyła się

z francuską lożą Parfait Silence (Do-

skonałe Milczenie). 27 czerwca 1810

r. reaktywowana, podporządkowana

Wielkiemu Wschodowi Narodowemu

Polski. Rozwiązana w 1821r. carskim

dekretem, wraz z wszystkim innymi

lożami Królestwa Polskiego i Rosji. Pra-

cowała w języku francuskim, chociaż od

czasu do czasu także w polskim. W spra-

wach światopoglądowych wymagała od

inicjowanych wiary w nieśmiertelność

i duszy oraz istnienie Boga. mwys.

geNerał-masoN

powtórNie pochowaNy











P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

26 z k a r T h i s T o r i i

Kwidzynie najstarszym stowarzyszeniem była

istniejąca w latach 1777-1788 loża Pod Złotą

Lirą. 25 maja 1803 roku powstała loża wolno-

mularska, która otrzymała nową nazwę, ale nawiązującą do

poprzedniej: Pod Złotą Harfą. Kwidzyńscy wolnomularze

dyskutowali o problemach lozocznych i artystycznych,

ze szczególnym uwielbieniem dla lozoi Kanta, poezji

Lessinga, Goethego czy Schillera, zajmowali się również

problemami matematycznymi i przyrodniczymi. Kwi-

dzyńskie stowarzyszenie zdelegalizowane zostało w 1933

dzierzgońscy

bracia w fartuszKach

j a n u s z n a m e n a n i k

olnomularstwo, inaczej zwane masonerią lub też występujące pod nazwą Sztuka Królewska,

to międzynarodowy ruch mający na celu duchowe doskonalenie jednostki i braterstwo ludzi

niezależnie od ich religii, narodowości i poglądów. Ruch ten, przez masonów zwany Zakonem, charaktery-

zuje się istnieniem lóż wolnomularskich z rozbudowaną symboliką i rytuałami, stanowią one zespół bractw

o charakterze elitarnym i dyskretnym. Wolnomularstwo nie stanowi jednej organizacji, lecz jest to swoisty nurt

wyznający pewne przekonania oraz dążący do zmiany człowieka poprzez pracę nad jego własnym rozwojem.

Wolnomularstwo nie posiada jednego kierowniczego centrum. Istnieją jedynie federacje lóż – obediencje – o po-

dobnym programie. #



W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

z k a r T h i s T o r i i

roku. Gmach loży kwidzyńskiej zachował się do dzisiaj

przy ulicy Warszawskiej 39.

Na liście kwidzyńskich braci masonów z 1785 roku gurował

między innymi Burmistrz Dzierzgonia

oraz inna postać

związana z tym miastem: Friedrich Wilhelm von Heidebreck,

porucznik 9. Regimentu Dragonów Zitzwitza z Dzierzgonia,

który w latach 1784/85 do 1792 roku był członkiem loży

Fryderyk Pod Złotym Berłem we Wrocławiu.

najbliższym sąsiedztwie naszego miasta działalność

prowadziła loża wolnomularska w Malborku. Po-

wstała ona w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763).

Ocerowie armii rosyjskiej założyli w 1760 roku w Mal-

borku Lożę Polową.

Wraz z zakończeniem wojny placówka ta zniknęła, gdyż

odeszły wojska. Nowa loża została założona 9 września 1772

roku przez Augusta Fryderyka Moszyńskiego i nadano jej

nazwę Victoria Pod Trzema Ukoronowanymi Wieżami,

a jej rozwiązanie nastąpiło w 1934 roku. Do dzisiaj istnieje

budynek Loży przy ulicy 17 Marca.

Członkowie malborskiej loży z lat 1785-1790 mający

związek z Dzierzgoniem to między innymi2:

- Caspari, Friedrich Wilhelm (przed 1747–1785),

luteranin, sekretarz z Dzierzgonia.

- Dreher, Christian Friedrich (ur. 1755?), luteranin,

komendant policji w Dzierzgoniu.

- Sauerhering, Christian Salomon (ur. 1750?) luteranin,

urzędnik sądowy z Dzierzgonia.

- iel, Gofried (ur. 1744?) luteranin, radca z Dzierz-

gonia, w 1790 r. burmistrz.

1772 roku w Malborku istniał garnizon, z które-

go 36 ocerów było członkami miejscowej loży

wolnomularskiej, wśród nich 3 ocerów stacjonowało

w Dzierzgoniu3.

W Elblągu w XVIII i XIX wieku funkcjonowały jednocześ-

nie trzy loże wolnomularskie. W jednej z nich, nazywającej

się Constantia – Pod Ukoronowaną Zgodą, występowali

również dzierzgońscy wolnomularze4:

- Hermes, Johann Georg Christoph Friedrich, ur.

w 1771r. w Herrndorf, luteranin, kaznodzieja w Sta-

rym Mieście koło Dzierzgonia, przyjęty 13 kwietnia

1796 r. jako zamiejscowy członek; 18 września 1799 r.

wydalony i przyjęty w roku 1799/1800 do loży Feniks

w Królewcu.

- Sieert, eodor Michael, ur. w 1753 roku w Elblągu,

luteranin, stażysta, a następnie urzędnik sądowy w Nowym

Targu koło Dzierzgonia, radca w Dzierzgoniu, burmistrz;

przyjęty 26 lipca 1778 r. jako zamiejscowy członek.

stnieje opublikowana przez Instytut Deutsche Adelsfor-

schung lista Niemieckich Braci Masonów od roku 1800

ale jest to spis bez podziału na loże. Występują tam również

dzierzgońscy masoni:

- Henning, August Heinrich, sędzia powiatowy z Dzierz-

gonia.

- Schimmelfenni, Daniel Gregory, komornik z Dzierz-

gonia.

- Grunwaldt, Friedrich Theodor, handlowiec,

ur.w Dzierzgoniu 20 czerwca 1779 r., przyjęty 3 li-

stopada 1812 r.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

28 z k a r T h i s T o r i i

- Strauss, Andreas, porucznik, ur. w Dzierzgoniu

w 1771r., przyjęty 11 czerwca 1814 r.

- Kelch, Benjamin Gofried, inspektor policji, uro-

dzony w Dzierzgoniu 8 czerwca 1791 r., przyjęty 10

listopada 1814 r.

- Schelling, Johann David, starszy nauczyciel w szkole

podstawowej, ur. w Dzierzgoniu 14 lutego 1813 r.,

przyjęty 1 listopada 1843 r.

- Hoburg, Oo Friedrich, mistrz masoński, ur. 3 maja

1834 r. w Dzierzgoniu, przyjęty 2 listopada 1859 r.

- Lange, Hermann, porucznik policji, ur. w Dzierzgoniu

1 września 1836 r., przyjęty 4 kwietnia 1866 r.

e „Freimaurer Zeitung”, gazecie masońskiej z 1880r.6,

napotykamy na wspomnienie pośmiertne poświę-

cone zmarłemu 16 września 1880 r. bratu o nazwisku

Karl Wilhelm Hoburg, który urodzony był 26 listopada

1797r. w Dzierzgoniu. Podaje się tam również, że zmarły

był emerytowanym majorem oraz Krajowym Wielkim

Bibliotekarzem.

Jak powyżej przytoczono, w dostępnych źródłach natra-

ono na około 20 wolnomularzy, w których życiorysach

występuje Dzierzgoń. Należy przypuszczać, że było ich

znacznie więcej. Na naszym terenie działalność wolno-

mularzy obejmuje okres od schyłku XVIII wieku do roku

1933, kiedy to władze hitlerowskie zakazały tej działalności.

W tym miejscu nasuwa się znane, prześmiewcze powie-

dzenie: „Wszystkiemu są winni żydzi, masoni i cykliści”,

natomiast dość rzadko używa się stwierdzenia, że najwięk-

sze szkody przynosi ludzka niewiedza.

łówna działalność wolnomularzy prowadzona jest

w lożach, miejscach zamkniętych dla profanów, za-

tem bardzo tajemniczych, których stopień tajemniczości

potęguje obowiązująca dyskrecja ich członków. Trudno

zgadywać, czy masoni prowadzą zewnętrzną działalność,

bo tej nie widać. Wiemy jedno, że posiadają oni bogatą

symbolikę, która jest upubliczniona i elementy tej symboliki

są widoczne i obecne w architekturze i sztuce.

ztuka Królewska zawiera ukryty przekaz i niekiedy

należy wykazać się dużą wnikliwością, aby ów przekaz

odczytać. Niemniej nie należy „przesadzać” i nadinter-

pretować faktów. W przypadku Dzierzgonia, w którym

w styczniu 1945 r. dokonano wręcz totalnej zagłady miasta,

wiele śladów wolnomularstwa uległo zniszczeniu wraz

z budynkami. Jedna rzecz jest pewna i budzi moje głę-

bokie zdziwienie, to fakt, który zapewne nie jest dziełem

przypadku. Przeglądając skrupulatnie plan miasta z 1929

roku, zauważamy pewną osobliwość zawartą w zabudowie

ówczesnego rynku. Zbudowany został na planie prostoką-

ta, mającego te zadziwiające właściwości, że jego krótsze

boki składały się z siedmiu kamienic każdy, natomiast boki

dłuższe z 14 kamienic (dwukrotność 7). A więc „siódemka”

zaklęta jest w dzierzgońskim rynku. Najbardziej reprezen-

tacyjna ściana wschodnia, a zarazem stanowiąca jeden

z dłuższych boków prostokąta, jest wyraźnie podzielona

przejściem na dwie części. Lewą część stanowi 7 kamienic

z podcieniami, a prawą 7 kamienic bez podcieni.

Liczba siedem jest uważana za mistyczną, wyróżniającą

się bogatą symboliką. W wielu mitologiach i religiach

jest symbolem całości, dopełnienia, wskazuje na związek

czasu i przestrzeni. Jej wartość była przedstawiana w ar-

chitekturze.

Moim głównym zadaniem było poszukiwanie śladów

wolnomularzy w Dzierzgoniu. Dlatego też stawiam dość

śmiałą hipotezę, że siódemka z dzierzgońskiego rynku może

takowy ślad stanowić. Przyglądając się budynkowi loży

masońskiej w Malborku (ulica 17 Marca), stwierdzamy, że

każdy poziom tego budynku posiada po 7 okien. Podobnie

jest w przypadku budynków innych lóż masońskich, np.

w Inowrocławiu, Pile, Poznaniu. Ciekawe jest to, że istnieje

ścisły związek pomiędzy wolnomularzami a architektami.

Jedni używają pewnych narzędzi, a dla drugich te narzędzia

są ważnymi symbolami. Patrząc na historię, profan może

dojść do wniosku, że wolnomularz i architekt to prawie

jedno i to samo. #

1 Gerlach K., Die Freimaurer im Alten Preuβen 1738-1806, Innsbruck 2009, s. 457.

2 Ibidem, s. 418, 424, 425.

3 Ibidem, s. 415.

4 Ibidem, s. 443, 450.

5 hp://home.foni.net/~adelsforschung2/maurerey03.htm (dostępna 16.04.2013).

6 Freimaurer - Zeitung, Nr 41 z 9 października 1880 roku, Leipzig 1880, s. 325.

od redaKcji

ntuicja naszego Autora jest prawid-

łowa. Każdy ze stopni wolnomularskich:

uczeń, czeladnik, mistrz ma „swoją” liczbą. Sió-

demka jest liczbą mistrzowską. Związki wolno-

mularstwa z architekturą są także jak najbardziej

zasadne. Nasz ruch wyrasta z wielu nurtów, bardzo

ważnym jego składnikiem byli tzw. wolnomularze ope-

ratywni, budowniczowie średniowiecznych katedr. Ich

rzeczywiste narzędzia pracy stały się po wielu stuleciach

narzędziami symbolicznymi masonów spekulatywnych,

którzy pracują w swoich lożach nad samodoskonaleniem

i budową doskonałej Świątyni Ludzkości. Do ogólno-

światowego ruchu wolnomularskiego swoją cegiełkę

dołożyli także dzierzgońscy masoni.

Dr Mirosława Dołęgowska-Wysocka

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

z k a r T h i s T o r i i

ierwsze wzmianki zawarte w do-

kumentach z XIII wieku mó-

wią, że wolnomularze – zwani

również „dziećmi wdowy”, masonami,

„budowniczymi katedr”, siostrami i brać-

mi spod znaku cyrkla i węgielnicy oraz

reprezentantami Sztuki Królewskiej

(z łac. ars regia) – przybyli do Europy

(dokładnie obecnej Francji) na zapro-

szenie Karola Młota pod koniec VII

wieku. Tak narodziło się wolnomular-

stwo operatywne, związane z bractwami

budowniczych. Natomiast na początku

XVIII wieku, a dokładnie w 1717 roku,

kilka istniejących lóż angielskich spot-

kało się w londyńskiej gospodzie Pod

gęsią i rusztem i połączyło się, tworząc

tak zwaną Wielką Lożę. W ten sposób

powstała obediencja [struktura złożona

z kilku samodzielnych lóż – red.], która

w 1723 roku wydała, po raz pierwszy

w formie pisemnej, swoje regulaminy,

zatytułowane Konstytucją Anderso-

na. Wielka Loża stała się wkrótce za-

konem spekulatywnym (o charakterze

filozoficzno-charytatywnym), czyli

organizacją niebudującą w praktyce

niczego w formie materialnej. Dając

w ten sposób początek współczesnemu

wolnomularstwu, które dzięki Marii

Deraismes oraz Georgesowi Martino-

wi – założycielom Międzynarodowego

Mieszanego Zakonu Wolnomularskiego

„Le Droit Humain” – przyjmuje od 1884

roku w swój poczet także kobiety.

pierwsze

białostocKie loże

Debiutujące w Polsce na przełomie

XVI i XVII wieku wolnomularstwo

nazywało się z kolei „czerwonym bra-

ctwem” (od koloru fartuszka). Pierwsze

loże oparte na Konstytucji Andersona

powstały u nas na początku lat trzy-

dziestych XVIII wieku. Reprezentanci

Sztuki Królewskiej byli prawdopodob-

nie obecni już w otoczeniu samego

hetmana Jana Klemensa Branickiego,

lecz po jego śmierci wszelki słuch po

nich zaginął.

Białostockie wolnomularstwo za-

wdzięcza swój bujny rozkwit nie

strukturom rodzimym, lecz pruskim

zaborcom, którzy ulokowali ich w bu-

dynku obecnej Książnicy Podlaskiej,

mieszczącej się dziś pod reprezenta-

cyjnym adresem Kilińskiego 16, od

strony Rynku Kościuszki. Masoni

zajęli ten klasycystyczny gmach za-

raz po jego zbudowaniu w 1806 roku

i korzystali z niego prawie przez cały

okres panowania w Białymstoku władz

pruskich. Lożę masońską nazwano

wówczas Zum Goldenen Ring, co

miało bezpośrednio nawiązywać do

Loży Złotego Pierścienia, istniejącej

podobno w Białymstoku już w 1770

roku, powstałej w miejsce wcześniejszej

o parę lat Loży Przyjaźń. Wszystko

wskazuje też na to, że we wspomnia-

nym 1806 roku Lożę Zum Goldenen

Ring – podległą Wielkiej Loży Krajowej

z siedzibą w Berlinie – ocjalnie otwie-

rał ówczesny pruski prezydent nasze-

go miasta o nazwisku von Knobloch,

zaświadczając rangą pełnionego przez

siebie stanowiska o – towarzyszącej

masonerii od zawsze – elitarności i her-

metyczności. Jej przewodniczącym,

czyli Czcigodnym Mistrzem był pru-

ski generał Wilhelm Antoni l’Estock.

Ówczesne struktury wolnomularskie

w Białymstoku tworzyli przede wszyst-

kim liczni niemieckojęzyczni urzędnicy,

wojskowi i pracownicy sądownictwa.

W największym rozkwicie loża liczyła

aż 45 członków. Polskimi wyjątkami

wśród tworzących lożę Niemców

białostocKie

dzieci wdowy

m i C h a ł s i e d l e C k i













P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

30 z k a r T h i s T o r i i

byli Filip Nereusz Kamiński (wysoki

urzędnik administracji), a także Feliks

de Michelis (nadworny lekarz Izabeli

Branickiej, wdowy po hetmanie), który

w 1818 roku został przewodniczącym

białostockiej Loży. Złoty Pierścień był

placówką podlegającą centrali w Peters-

burgu. Jej 44-osobowy trzon reprezen-

towali wtedy głównie żołnierze armii

carskiej (przede wszystkim korpusu

litewskiego), ziemianie oraz urzędnicy.

Warto zwrócić uwagę, że północno-

wschodni narożnik siedziby biało-

stockiej loży masońskiej pozostaje

do dziś zasłonięty: od wschodu za-

budowaniami ulicy Kilińskiego, a od

północy ulica Kościelna biegnie tak,

by potencjalny przechodzień miał

przed sobą murowane ogrodzenie

kościelnego ogrodu i raczej w tę stro-

nę kierował swój wzrok. Na dość roz-

ległym poddaszu tak „zakamuowa-

nego” narożnika budynku odbywały

się prawdopodobnie tajne spotkania

białostockich wolnomularzy. Podob-

no bracia ci, by zapewnić własnym

spotkaniom pewne incognito i odstra-

szyć od siebie wścibskich profanów,

kolportowali również na swój temat

fantasmagoryczne plotki, w myśl któ-

rych o zmroku krążyły wokół budyn-

ku loży upiorne dusze.

czasy współczesNe

Ruch wolnomularski zamarł w Bia-

łymstoku dopiero w czasie pierwszej

wojny światowej. Następnie w miejscu

białostockiej loży masońskiej mieści-

ło się gimnazjum, lazaret, prywatne

mieszkania, a przed odzyskaniem przez

Polskę pełnej niepodległości w 1918

roku, działało tu ognisko baletowe. Od

1954 roku do dzisiaj obiekt ten jest wy-

korzystywany jako miejska biblioteka.

Obecnie w Polsce działa sześć obe-

diencji wolnomularskich: Federacja

Polska Międzynarodowego Mieszanego

Zakonu Wolnomularskiego „Le Droit

Humain”, Wielki Wschód Polski, Wielki

Wschód Francji, Wielka Loża Kultur

i Duchowości, Wielka Loża Żeńska

Francji oraz Wielka Loża Narodowa

Polski. Kto wie, może któregoś dnia

„dzieci wdowy” po raz kolejny zawitają

do Białegostoku? #

„Życie Kalisza” relacjonowało otwarcie

ekspozycji (28 maja 2014 r.), przytacza-

jąc słowa dyrektor muzeum dr Grażyny

Schlender: - Jestem państwu wdzięczna

za to, że nam zaufaliście i przekazujecie

te pamiątki, które traają do magazynu,

gdzie będą pilnie strzeżone, konserwowane,

przechowywane, a wreszcie udostępniane

pracowni naukowej. Tworzą historię Kalisza

i regionu kaliskiego.

Masonica przekazał Jarosław Tymowski

z Milanówka, potomek kaliskiego wol-

nomularza z początków XIX w. Było to

zaświadczenie o przynależności Kantor-

berego Tymowskiego do loży Hespe-

rus oraz nadanie mu godności członka

honorowego tego warsztatu w 1819 r.

„Do kaliskiej loży Hesperus należało

wielu członków elity z miasta i powiatu”

– podkreślił red. Mariusz Kurzalczyk

w „Ziemi Kaliskiej” w art. zatytułowa-

nym Wolnomularz na wystawie (ZK nr

21/14). Autor artykułu przypomniał

także pokrótce historię loży Hesperus

na Wschodzie Kalisza, założoną 13 maja

1801 r. jako kontynuatorkę loży Sokra-

tes zu den drei Flammen (Sokrates pod

trzema płomieniami). Wśród jej członków

byli m.in.: Karol Horming, prezydent

Kalisza, Karol Herzberg, pastor gminy

ewangelickiej i nauczyciel, Karol Schultz,

generalny chirurg Kalisza i jego kolega

po fachu Ernest Fryderyk Leonhardt

oraz Karol Wilhelm Mehwald, drukarz.

Najlepsze lata loża przeżywała w czasach

Królestwa Kongresowego. Były to zresztą

czasy rozkwitu całej polskiej masonerii,

zakończone carskim dekretem z 1821 r.,

po którym wszystkie struktury masońskie

tak w Królestwie Polskim, jak i samej Rosji

rozwiązały się na długie dziesięciolecia.

Warto dodać, że 10 lat temu Krzysztof

Walczak, kaliski regionalista i bibliotekarz,

długoletni prezes Kaliskiego Towarzystwa

Przyjaciół Nauk znany z licznych publi-

kacji związanych z dziejami rodzinnego

miasta, wydał niewielką książkę pt. Loże

masońskie i organizacje parawolnomularskie

Kalisza. (LIBRI, Kalisz 2004). Recenzję

wydawnictwa w Wirtualnym Wschodzie

Wolnomularskim napisał Marek Rez-

ler. hp://wolnomularstwo.pl/index.

php?option=com_content&task=view

&id=93&Itemid=28 Mwys.

w y s T a w a w p a Ń s T w o w y m

a r C h i w u m w k a l i s z u

ocalmy od zapomNieNia



ocalMy od zaPoMnienia









W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

s e k r e T y w a r s z T a T u

B’nai B’rith – nazwa pochodzi od słów Bnej Brit z języka hebrajskiego, są to

słowa oznaczające „Synów Przymierza”. Stosując ową terminologię, odwołano

się do biblijnego znaczenia słowa „przymierze” oraz do ogólnoprzyjętych relacji

w kontaktach międzyludzkich, bowiem Zakon Synów Przymierza miał w

założeniu rozszerzać wpływy i kontakty pomiędzy Żydami na całym świecie.

syNowie przymierza

z loży borussia

k a C p e r z l ę B o r k a













ierwszą lożę Niezależnego Zakonu „Synów Przy-

mierza” utworzono już w roku 1843 w Stanach

Zjednoczonych, kiedy to Heinrich Jonas, budow-

niczy maszyn z Hamburga i były wolnomularz, zebrał

wielu członków, w tym organizacji parawolnomularskich

Niezależnego Zakonu Odd Fellows i powołał w pełni ży-

dowską lożę, do której przyjmowano ludzi deklarujących

tożsamość żydowską. Loża powstała w Nowym Jorku

i taką samą nazwę też przyjęła. Struktura organizacyjna

B’nai B’rith była bardzo zbliżona do

wolnomularstwa, jednakże nigdy nie

była ocjalnie uznana przez żadną

z wielkich lóż. Jednym z przykładów

jest stanowisko Wielkiej Loży Ham-

burga, która w roku 1886 twierdziła, że

B’nai B’rith jest stowarzyszeniem zbyt

konspiracyjnym i nie sposób pogodzić

członkostwa w niej z członkostwem

w organizacji wolnomularskiej. Pod

koniec XIX w. B’nai B’rith znacznie

rozszerzył swoje wpływy, podlegało

mu wówczas już 1700 lóż w 58 pań-

stwach, łączna ilość jego członków

wynosiła ponad pół miliona, zaś na

krótko przed wybuchem I wojny świa-

towej tylko na terytorium Niemiec

działały już 92 loże. Pierwszą lożą B’nai

B’rith w Niemczech i jednocześnie w Europie była loża

Deutsche Reichsloge, z biegiem czasu objęto nadzorem

placówki z terytorium Prus i Gdańska, co doprowadziło

ostatecznie do utworzenia dystryktu VIII z siedzibą

w Berlinie, któremu podlegały 103 loże.

schemat orgaNizacyjNy

Na samym szczycie B’nai B’rith stała Wielka Loża Kon-

stytucyjna w Cincinnati. Każdy z dystryktów musiał





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

32 s e k r e T y w a r s z T a T u

obowiązkowo dostarczać sprawozdania owej Wielkiej Loży

Konstytucyjnej, zaś Prezydenci Wielkiej Loży stojącej na

czele każdego z dystryktów kierowali nią i byli tym samym

jej reprezentantami wobec władz zwierzchnich Wielkiej

Loży Konstytucyjnej. Rolą Wielkiej Loży było w dużym

uproszczeniu omawianie spraw poszczególnych dystryktów

oraz udostępnianie wyników obrad, które toczyła. Ponadto

Wielka Loża przewodziła każdemu dystryktowi, tzn. stała na

czele każdego z nich. Zarząd Wielkiej Loży tworzyli zatem:

Wielki Prezydent i Wiceprezydent oraz Wielki Sekretarz

i Wielki Skarbnik. Wielką Lożą administrowali więc po-

szczególni prezydenci lóż. Sprawy mniejszej wagi można

było załatwić za pośrednictwem Komitetu Generalnego.

Ostatnim elementem łańcucha była pojedyncza loża.

Podział władzy w loży B’nai B’rith jest bardzo przejrzysty.

Na samym szczycie stoi prezydent, który jest też członkiem

rady urzędniczej wraz z pozostałymi urzędnikami tej loży,

a zatem cała Rada urzędnicza składa się z 8 urzędników,

czyli kolejno: Prezydenta, Wiceprezydenta, Sekretarza

protokolarnego, Sekretarza nansowego, Skarbnika, Mar-

szałka, Strażnika i Mentora.

Nad pracami loży czuwały różnego rodzaju komisje

wchodzące w skład danej loży, czyli tzw. komisje wewnętrz-

ne. Ponadto funkcjonowała też rada honorowa, w której

zasiadali byli urzędnicy oraz poprzedni prezydent. Patrząc

ogólnie na schemat organizacyjny B’nai B’rith, należy zatem

rozróżnić prezydentów pojedynczej loży od prezydentów

wielkiej loży.

Kto z lęborKa Należał do

borussii?

Loża Borussia była jedną ze 103 lóż wchodzących w skład

Dystryktu VIII w Berlinie, który sięgał również do Gdańska.

Pełna nazwa loży brzmiała: Borussia = Loge XXXXI No

491. Należało do niej kilku mieszkańców przedwojennego

Lęborka, choć sama loża znajdowała się w Gdańsku. Lożę

założono 25 marca roku 1900. Zgodnie z preambułą statusu

przyjęto, że celem loży jest moralne i duchowe doskonalenie

braci, nadto patriotyzm, wzmocnienie wartości judaizmu

oraz miłość bliźniego i pomoc potrzebującym, a także przy-

jaźń i poczucie wspólnoty. Pierwszym mieszkańcem Lęborka,

który wstąpił do loży w roku 1904 był Julius Brinitzer.

W tamtych latach loża miała swoją siedzibę przy Długim

Targu i ulicy Mieszczańskiej w kamienicy z numerem

trzynastym. Po Brinitzerze do loży wstąpili: Hermann

Baum, Bernhard Beer, Bernhard Kinsky, będący właś-

cicielem znanego sklepu w centrum przedwojennego Lę-

borka, a także Magnus Hirschberg, znany lekarz lęborski.

Wszyscy czterej dołączyli do loży w roku 1910 i przez rok

spotykali się w pierwszej siedzibie Borussii. Następnie

w latach 1911-12 loża zmieniła lokalizację na kamienicę

przy Długim Targu 8. W tym czasie ocyny tej kamienicy

połączono z domem przy ul Ogarnej 91. Wszyscy czterej

bracia widnieli w wykazach loży do roku 1915. Do ostatniej

siedziby loży na ulicy Dyrekcyjnej 10, otwartej w roku

1925, nie uczęszczał już nikt z Lęborka.

Członkowie loży znali się bardzo dobrze, ponieważ spo-

tykali się co tydzień na jej poniedziałkowych zebraniach,

do czego dochodziły jeszcze dodatkowe spotkania raz

w miesiącu, przy czym należy podkreślić, że od początku

maja do połowy lipca spotkania te odbywały się tylko raz

w miesiącu. Od połowy lipca do połowy sierpnia trwała

przerwa wakacyjna.

W Borussii działała specjalna komisja, która podejmowała

zagadnienia związane z religią oraz krzewieniem kultury.









W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

s e k r e T y w a r s z T a T u

Składała się rabinów z obszarów Prus, a także z rabinów

miejscowych. W komisji tej znajdował się również rabin

Lęborka – dr Salomon oraz rabin Julius Grünthal. Przypo-

mnijmy tylko, że F. Salomon był rabinem Lęborka w latach

1908-1912, a Julius Grünthal w latach 1902-1906. Rabini

lęborscy zarządzali szkołą żydowską w Lęborku, w której

nauczano języka hebrajskiego, literatury i religii żydowskiej.

Ponadto prowadzili zajęcia w lęborskim gimnazjum i pro-

gimnazjum działającym u zbiegu ulic Neuendorerstrasse

i Bismarckstrasse. Pierwsi lęborscy rabini spotykali się

w domu Davida Loewenberga, a kolejni w synagodze przy

ulicy Stockturmstrasse i Danzigerstrasse.

Wracając do komisji, w której działali dwaj wspomniani

rabini, była to komisja wewnętrzna loży Borussii nazwana

Komisją do Spraw Duchowych i Społecznych. Należeli

do niej w tamtym okresie również rabini tacy jak: Maks

Joseph ze Słupska, Isaak Münts z Kościerzyny, następnie

dr Zlocisty ze Starogardu Gdańskiego oraz Siegfried Sil-

berstein z Elbląga. Zgodnie z przyjętym statutem Borussii

wszyscy członkowie loży byli zobowiązani do płacenia

składek. Członkowie zamiejscowi z Lęborka płacili wię-

cej od miejscowych, czyli 48 marek rocznie, natomiast

w przypadku członków miejscowych było to 36 marek.

Każdy z członków loży musiał spełniać cztery kryteria:

być osobą o nieskazitelnej opinii, pełnoletnią, Izraelitą

oraz osobą w miarę majętną. Naturalnie złamanie zasad

przyjętych w loży wiązało się z możliwością skreślenia





 





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

34 s e k r e T y w a r s z T a T u

z listy członków. Natomiast wzorowa postawa dawała

jej członkom specjalne przywileje. Wzorowi członkowie

stawali się posiadaczami specjalnej karty z jednoroczną

datą ważności, która otwierała im wrota do pozostałych

lóż, co w praktyce oznaczało możliwość odwiedzania

wszystkich lóż B’nai B’rith, niezależnie od terytorium, na

którym się znajdowały.

W latach 1910-15 wszyscy członkowie zamiejscowi z Lę-

borka spotykali się w loży Borussia z wieloma znamienitymi

postaciami. Był wśród nich Maks Baumann, prezydent loży

na przełomie 1910-11 oraz mentor 1912-13, prywatnie

prowadził kancelarię adwokacką i był dramatopisarzem.

Inną ważną postacią był Hermann Brodnitz, który w loży

był mentorem w latach 1910-11, ponadto kierował Dan-

ziger Ortsgruppe des Central Vereins Deutscher Staats-

bürger Jüdischen Glaubens, czyli gdańskim oddziałem

Centralnym Związku Obywateli Niemieckich Wyznania

Mojżeszowego. Następną ważną postacią, z którą zetknęli

się bracia zamiejscowi z Lęborka był Maks Cohn, który

pełnił dwukrotnie funkcję sekretarza loży. Jako sekretarz był

odpowiedzialny za przegląd korespondencji oraz pisanie

protokołów w latach 1904-1905 i 1912-13. Wspomnimy

w tym miejscu także o marszałku loży w latach 1912-13

Aleksandrze Gordonie, Fritzu Hassie – również Marszałku

loży z lat 1914-1915 oraz Strażniku loży z lat 1910-11. Fritz

Hass był współwłaścicielem 4 sklepów, które były częścią

rmy „eodor Werner Schuhwaren”.

Kolejną postacią z tego okresu był Wiceprezydent loży

Gustaw Robow, który pełnił swoją funkcję w roku 1910.

Był też Georg Sternberg, mentor loży z lat 1904-1905

i 1914-15, który odznaczył się pracą na rzecz ludzi ubo-

gich. Warto nadmienić, że wielu braci z loży prowadziło

takie same interesy jak bracia zamiejscowi z Lęborka, np.

Julius Brinitzer i Bernhard Beer mieli spółkę sprzedającą

zboże i spirytus, a dzięki przynależności do loży mogli

wymieniać cenne uwagi dotyczące ich fachu z innymi

braćmi prowadzącymi również rmy zbożowe. Byli to

między innymi: Sigmund Bilczyński, Julius Bornheim

z Wejherowa, Albert Cohn, Eugen Goldschmidt z Mal-

borka, Adolf Lewin ze Słupska, Goschalk Scheidemann

z Bytowa, Hermann Wol, Nathan Rosenberg, Adolf

i Albert Rubensohn z Koszalina.

Natomiast spośród rm zajmujących się spirytusem

i likierem znajdziemy braci takich jak Adolf Lewin ze

Słupska oraz Nathan Meyer. Podobnie było w przypadku

lekarza z Lęborka dra Magnusa Hirschberga, który mógł

w loży Borussia dyskutować z braćmi o medycynie lub

pokrewnych tematach. Wśród zaprzyjaźnionych lekarzy

byli: Oskar Boencheim, Maks Fischer z Królewca, Julius

Lewinsohn z Ustki, Georg Schlomann, Albert Solmsen

z Gdańska, który był też wiceprezydentem Borussii w 1912-

1913 i 1914-1915 i prezydentem w latach 1913-14.

Loża Borussia była związana z Towarzystwem Żydow-

skiej Kultury i Literatury, nad którego działalnością

czuwali rabini gdańscy, ponadto członkowie „Borussii”

ufundowali budowę nowych pomieszczeń przytułku

dla kobiet i mężczyzn po 70. roku życia, znajdującym

się przy Targu Siennym 6. Borussia zaopiekowała się

również Sierocińcem Fundacji Caspara Lachmanna,

przekształcając go na Caspar Lachmannsches Provin-

zial – Weisenhaus der Provintz Westpreussen, czyli

dom Prowincji Prus Zachodnich. Działalność Borussii

była też związana z sanatorium dziecięcym w Sopocie,

które znajdowało się przy ul. Winieckiego 14. Pomocy

lekarskiej udzielał tam Prezydent Borussii Albert Solm-

sen. Działalność charytatywna pozwoliła zorganizować

schronisko dla żydowskich pielęgniarek w 1904 roku,

co miało swoje przełożenie na powstanie w 1913 roku

Stowarzyszenia Żydowskich Pielęgniarek, nad którego

pracą czuwali w jego zarządzie członkowie loży. Dzię-

ki pracy tego stowarzyszenia wielu jeńców i cywilów

przybyłych w okresie I wojny światowej do Gdańska

otrzymało pomoc medyczną.

Końcowa działalNość borussii

Po zakończeniu działań wojennych powstał Żydowski

Komitet Emigracyjny, w którego składzie byli brat Be-

rent z Borussii i senator Jewelowski z loży Łańcuch nad

Wisłą. W wyniku działania komitetu utworzono tzw.

obóz przejściowy, w którym uchodźcy mogli się posilić,

otrzymać ubranie i paszporty. Ci, którzy nie mieli szczęścia

i nie dostali paszportów, mogli liczyć na pomoc Komitetu,

który szukał dla nich pracy i noclegu.

W latach trzydziestych w budynku loży Borussii swoją

siedzibę miała Żydowska Centrala Opieki Społecznej na



W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

s e k r e T y w a r s z T a T u

Obszarze Wolnego Miasta Gdańska oraz Stowarzyszenie

Pomocy Żydowskim Emigrantom. Pod koniec swojej

działalności w roku 1939 Borussia nawiązała współpra-

cę z gdańskim oddziałem Międzynarodowego Związku

Ochrony Zdrowia wśród Żydów, w wyniku czego urzą-

dzono żydowską jadłodajnię przy ulicy Jana z Kolna 6

i biuro Żydowskiej Centrali Opieki Społecznej. Był to krok

milowy w nawiązaniu przyjaznych relacji wśród Żydów

pochodzenia niemieckiego i Żydów emigrantów z terenów

Polski i Rosji. #





Bibliograa i źródła

1) Cohon S. S., B’nai B’rith, Independent Order of Jewish reference book. B’nai B’rith manual, Cincinnati 1926.

2) Grossloge fuer Deutschland (B’nai B’rith Germany) Collection, Repository: Leo Baeck Institute.

3) Erwin Lichtenstein, Bericht an meine Familie — ein Leben zwischen Danzig und Israel, Darmstadt: H. Luchterhand

Verlag, 1985.

4) E. A. Biedermann: Logen, Clubs und Bruderschaen. Droste Verlag, Düsseldorf 2004.

5) Jacobsohn G. F., Borussia-Loge XXXI Nr. 491, Danzig 1900–1910.

6) Gebrüder Gohel, Adressbuch U.O.B.B.1914–1915.

7) Echt S., Die Geschichte der Juden in Danzig, Leer/Ostfriesland 1972.

8) Berendt G., Żydzi na terenie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920–1945 (Działalność kulturalna, polityczna i so-

cjalna), Gdańsk 1997.

9) Archiwum Państwowe w Krakowie, Krakowski Rocznik Kwartalny I, Kraków 1995, s. 59.

10) Józef Borzyszkowski (red.), Dzieje Lęborka. Gdańsk: Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2009.

11) Hanna Domańska, Gdański Zakon Synów Przymierza: dzieje żydowskiego wolnomularstwa w Gdańsku i Sopocie lata

1899-1938.

12) Nowak Z.H., Dzieje Żydów na Pomorzu. Stan badań i postulaty badawcze, [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe

na Pomorzu w XIX i XX w., Toruń 1998.

13) Mieszkańcy Lęborka związani z lożą Borussia = Loge XXXXI No. 491, hp://www.sztetl.org.pl/pl/article/

lebork/7,organizacje-i-stowarzyszenia/43554,mieszkancy-leborka-zwiazani-z-loza-borussia-loge-xxxxi-no-491/

Okładka książki Masoneria polska w kraju i na emigracji

36 n a s i w i e l C y

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

ranciszek Ksawery Drucki-

Lubecki urodził się 16 grud-

nia 1778 roku w Pohoście

koło Pińska (na Polesiu), był synem

Franciszka Lubeckiego i Genowefy

z Olizar-Wołczkiewiczów. Był to czas,

gdy potęga Rzeczypospolitej zaczęła

chylić się ku upadkowi, a dobrze sy-

tuowana szlachta i magnateria zaczęła

się rozglądać za możnością zabezpie-

czenia przyszłości swych synów. Na tej

zasadzie Radziwiłłowie oddali synów

Edwarda i Atanazego na kształcenie

w Niemczech, a Druccy-Lubeccy –

Ksawerego i jego brata Hieronima

do Korpusu Kadetów w Petersburgu.

Kilkunastoletni pobyt w stolicy Rosji

zapewnił chłopcu orientację w tam-

tejszych kręgach władzy, a wśród jego

kolegów – kadetów było wielu Rosjan,

którzy później odegrali znaczącą rolę

w działalności ekonomicznej Dru-

ckiego-Lubeckiego. Na razie jednak,

po ukończeniu szkoły w 1797 roku,

musiał odbyć dalszą służbę wojsko-

wą, w niżowskim pułku muszkieterów.

Już wkrótce uczestniczył w kampanii

włoskiej Aleksandra Suworowa prze-

ciwko Napoleonowi Bonapartemu, brał

udział w bitwach pod Lecco i Maren-

go, otrzymał Order św. Anny III klasy.

W czasie przemarszu przez Alpy został

kontuzjowany w wyniku obsunięcia

się lawiny, co do końca życia pozosta-

wiło ślad w postaci skrzywionej nieco

sylwetki. Wyleczony, służył jeszcze,

w stopniu podporucznika, ale ostatecz-

nie w grudniu 1800 roku podał się do

dymisji i odtąd już do końca życia nie

włożył munduru wojskowego1. Jednak

w opinii ortodoksów patriotycznych

był to punkt obciążający Lubeckiego

jako Polaka i patriotę. Z czasem okazało

się, że prawda była znacznie bardziej

skomplikowana.

o zwolnieniu z wojska Drucki-

Lubecki nabył od Sapiehów dobra

Czerlonę w powiecie grodzieńskim

i tam zamieszkał. Ożenił się i odtąd

jego siedzibą stał się Szczuczyn. Wkrót-

ce zaczął zdobywać kolejne stopnie

w hierarchii miejscowego ziemiaństwa.

Szybko zyskał sobie uznanie jako dobry

gospodarz i administrator majątku,

dbający o nowoczesność wyposaże-

nia, w doborze sprzętu kierujący się

względami racjonalnymi i praktycz-

masoN-reformator

Książę fraNciszeK Ksawery drucKi-lubecKi

T a d e u s z k r a C k i















ata zaborów 1772-1918 obtowały w wydarzenia burzliwe, sprzyjające radykalnym ocenom

ludzi, ich zachowania i postaw. Dominująca, zwłaszcza w zaborze rosyjskim, stała się glorykacja

walki zbrojnej jako jedynej godnej Polaka metody walki o wolność. Działacze polityczni, gospodarczy, orga-

nicznicy na ogół nie zasługiwali na piedestał – przeciwnie, często bywali obiektem szyderczych komentarzy,

odmawiano im patriotyzmu. Jakakolwiek forma współpracy z władzami zaborczymi natychmiast przekreślała

daną osobę w oczach oceniających, kreujących się na Jedynie Sprawiedliwych. Rzeczywistość jednak, jak zwykle,

nie była taka prosta i oczywista. #





W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

n a s i w i e l C y

nymi. W styczniu 1809 roku został

marszałkiem szlachty powiatu gro-

dzieńskiego, w następnym roku wszedł

w skład delegacji szlachty grodzieńskiej

do Petersburga. Od początku nie ufał

Napoleonowi. Przyszłość ziem pol-

skich zagarniętych w wyniku rozbiorów

przez Rosję widział w ułożeniu sobie

stosunków z Petersburgiem, w kierun-

ku uzyskania z czasem daleko idącej

autonomii. Zaangażował się więc

w inicjatywę odbudowy autonomicz-

nego Wielkiego Księstwa Litewskiego,

związanego z Cesarstwem Rosyjskim.

Sprawa przestała być aktualna z chwi-

lą powołania w 1815 roku Królestwa

Polskiego.

marcu 1813 roku, w obliczu

rychłego upadku Napoleona,

utworzono w imieniu cara Aleksan-

draI Radę Najwyższą Tymczasową

Księstwa Warszawskiego, w której

skład wszedł Ksawery Drucki-Lubecki;

w jego gestii były sprawy wewnętrzne2.

W lipcu następnego roku w miejsce

owej Rady powołano – też o tym-

czasowym charakterze i z Lubeckim

w składzie – Komitet Organizacyjny

Cywilny, niemal w całości złożony już

z Polaków, który miał przygotować

projekt reorganizacji ustroju i prawa

na obszarze wciąż jeszcze istniejącego

Księstwa Warszawskiego. Z chwilą po-

wołania Królestwa Polskiego Ksawery

Drucki-Lubecki jednak już nie zna-

lazł się we władzach. Wszedł w skład

Komisji Likwidacyjnej zajmującej

się regulacją wszelkich nansowych

rozliczeń między nieistniejącym już

Księstwem Warszawskim a państwami

ościennymi. W działalności tej odniósł

znaczące sukcesy. Wykazał wtedy wiel-

ką zręczność negocjacyjną i doskonałą

znajomość spraw ekonomicznych,

zwłaszcza związanych z nansami.

W rezultacie książę Adam Czartoryski

z pozytywnym wynikiem zapropono-

wał go na stanowisko ministra skarbu

Królestwa Polskiego. W październiku

1816 roku Lubecki otrzymał Order

Orła Białego.

oncepcja polityczna Druckiego

-Lubeckiego polegała przede

wszystkim na szukaniu partnerstwa

między Królestwem Polskim i Rosją,

co w kręgach hurrapatriotycznych,

m.in. w oczach Maurycego Mochna-

ckiego, z miejsca posłużyło do przy-

czepienia księciu łatki zdrajcy i rosyj-

skiego sprzedawczyka. Z perspektywy

czasu jednak trzeba stwierdzić, że

owa skrajna, krzywdząca opinia, nie

odpowiada intencjom Lubeckiego,

który w wielu kwestiach nie zgadzał

się z Petersburgiem i przedstawiał

własne koncepcje, które stawiały go

w konikcie z carskimi ministrami.

Na pewno był organicznikiem, który

ponad daremne powstania stawiał

umocnienie wewnętrzne kraju i spo-

łeczeństwa, co w sprzyjającej chwili

pozwoliłoby odrodzonemu państwu

od razu stanąć na nogi. Był znakomicie

zorientowany w mechanizmach wła-

dzy w Petersburgu, miał swoją opinię

o Aleksandrze I i Mikołaju I, z któ-

rymi zresztą na audiencjach i rozmo-

wach politycznych i ekonomicznych

się spotykał, w swoim stosunku do

tych monarchów przeżywał okresy

euforii i nadziei – a także wielkiego

zawodu. Nie był mechanicznym, bez-

krytycznym wykonawcą rozkazów

znad Newy. Z czasem zresztą obydwaj

władcy w większym lub mniejszym

stopniu liczyli się z opinią Lubeckie-

go, a przynajmniej go wysłuchiwali.

Zdarzały się też przypadki zasięgania

jego opinii w sprawie wzajemnych

kontaktów między kręgami warszaw-

skimi a dworem petersburskim, nawet

w kluczowych sprawach dotyczących

administracji. Niekiedy też książę wy-

raźnie się narażał i popadał w czasową

niełaskę. Za to konsekwentnym wro-

giem Druckiego-Lubeckiego był Mi-

kołaj Nowosilcow, senator, komisarz

carski przy Radzie Stanu Królestwa

Polskiego. Konikt między nimi by-

wał otwarty i bardzo żywy. Kontakty

Druckiego-Lubeckiego z wielkim

księciem Konstantym bywały na ogół

poprawne, choć niekiedy dochodziło

między nimi do starć, głównie na tle

wygórowanych i nieuzasadnionych

prawnie finansowych żądań tego

drugiego. Zdarzały się nawet aneg-

dotyczne sytuacje, w których zwykle

racja okazywała się po stronie mini-

stra skarbu. Z czasem zresztą stosunki

między nimi ułożyły się poprawnie.

Natomiast od samego początku Lu-

becki nie miał problemów w kontak-

tach z namiestnikiem, gen. Józefem

Zajączkiem – panowie rozumieli się

głównie w sprawach gospodarczych.

W latach 1826-1827 Drucki-Lube-

cki odegrał pozytywną rolę w spra-

wie sądu sejmowego, powołanego

przez wielkiego księcia Konstantego

w związku z aresztowaniem pięciu

członków Towarzystwa Patriotyczne-

go. Doprowadził do postawienia ich

przed sądem cywilnym, podczas gdy

Mikołaj I żądał rozpatrzenia sprawy

przez sąd wojenny; w efekcie nieza-

dowolony car w lutym 1829 r. udzielił

Lubeckiemu nagany, co w niektórych

kręgach odebrano jako zapowiedź

odwołania ze stanowiska. Natomiast

monarcha z wielkim zainteresowa-

niem odniósł się do szeroko zakro-

jonej reformy systemu administracji

i zarządzania w Królestwie Polskim,

który Drucki-Lubecki przedstawił

w latach 1826 i 1828.

swoim programie gospodar-

czym Ksawery Drucki-Lubecki

stawiał za cel „pracę dla kraju”, umoc-

nienie i unowocześnienie państwa

w długotrwałym rozwoju gospodar-

czym, zachowanym w związku z Rosją.

Narodowy byt Polski powinien być

utrwalony na trzech „larach”: bo-

gactwie (rozumianym głównie jako

rozwój przemysłu), oświacie i fabry-

kach broni3. Należy stosować protek-

cjonizm, czyli ochronę rodzimego

przemysłu i handlu, stawiać praktykę

nad rozwiązaniami teoretycznymi.

W działalności tej niekiedy stawał

w opozycji wobec Stanisława Staszi-

ca – większego teoretyka w działaniu,

gdyż sam Lubecki był praktykiem.

Od 1825 roku najbardziej zaufanym

współpracownikiem księcia ministra

był Henryk Łubieński.

Jak wspomniano, w dniu 31 lipca

1821 roku Ksawery Drucki-Lubecki

objął urząd ministra skarbu Królestwa

Polskiego. Finanse państwa przedsta-

wiały się wtedy bardzo źle, w wyniku

zaległości z czasów prowadzonych

wcześniej wojen, nieumiejętnej gospo-

darki poprzednika Lubeckiego, Jana

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

38 n a s i w i e l C y

Węgleńskiego, i nansowej samo-

woli M. Nowosilcowa. W 1820 roku,

w wyniku nacisków wielkiego księcia

Konstantego, ponad połowę budżetu

Królestwa pochłaniało wojsko. Nie

umiano też wyegzekwować zarówno

zaległych, jak i bieżących podatków

– od tej sprawy też Drucki-Lubecki

rozpoczął naprawę nansów państwa.

Wkrótce osiągnął znaczące sukcesy,

przy równoczesnym niepodwyższa-

niu wysokości podatków. Utrzymał

monopol solny, bezwzględnie ściągał

wszelkie formy podatku należnego

państwu z mocy prawa. Sporym za-

strzykiem dla dochodu państwa było

zmonopolizowanie sprzedaży alkoho-

lu i likwidacja prywatnej propinacji.

Budżet Królestwa Polskiego, w myśl

założeń księcia ministra, oparty był

na realnej ocenie dochodów i do-

stosowanych do nich planowanych

wydatkach. Zgodnie z obowiązującą

w kapitalizmie zasadą, że głównym

silnikiem procesów gospodarczych

są banki, z inicjatywy Druckiego-

Lubeckiego w 1825 roku powołano

Towarzystwo Krajowe Ziemskie,

a w 1828 – Bank Polski – pierwszy

krajowy bank centralny. Pierwsza or-

ganizacja miała ułatwić ziemianom

spłacanie długów i zaciąganie poży-

czek pod zastaw dóbr narodowych.

Natomiast Bank Polski, po długich

staraniach powołany dekretem Miko-

łaja I z 29 stycznia 1828 roku, stał się

centralną instytucją nansową w kra-

ju. W tym samym czasie oddano do

użytku charakterystyczny, istnieją-

cy do dziś, klasycystyczny budynek

Giełdy i Banku Polskiego u zbiegu

placu Bankowego i ulicy Elektoral-

nej w Warszawie, według projektu

Antonia Corazziego. Prezesem Banku

został Ludwik hrabia Jelski, jeden

z najbliższych współpracowników

Ksawerego Druckiego-Lubeckiego,

a po powstaniu listopadowym, na

emigracji – księcia Adama Jerzego

Czartoryskiego. Utworzenie Banku

znacznie ożywiło gospodarkę Króle-

stwa i otworzyło drogę do wielkich

przemian ekonomicznych w państwie.

Mimo wstrząsu powstania listopa-

dowego i wojny polsko-rosyjskiej

lat 1830-1831, a potem powstania

styczniowego 1863-1864, Bank Polski

wspaniale się rozwijał aż do końca

1885 roku, kiedy jego agendy przeszły

na Bank Rosji.

ecyzje celne po utworzeniu

Królestwa Polskiego i włącze-

niu tego państwa w rosyjski system

celny spowodowały znaczny decyt

nansowy. Decyzjami zasugerowa-

nymi przez Druckiego-Lubeckiego

w 1823 roku wprowadzono protek-

cyjną taryfę celną na granicy Króle-

stwa i Rosji. Otwarcie granicy celnej

z Rosją spowodowało natychmia-

stowy wzrost dochodów państwa,

związanych z przyrostem eksportu,

ale i wojnę celną z Prusami, będącą

wynikiem m.in. decyzji budowy Ka-

nału Augustowskiego, który pozwolił

eksportować zboże z Królestwa przez

Rygę i Libawę [dziś Lipawa – red.] do

zachodniej Europy, z pominięciem

portów pruskich. W 1824 roku w Ło-

dzi zlokalizowano ośrodek produkcji

włókienniczej. Rozpoczęła się kariera

„Ziemi obiecanej”…

Sukces gospodarczy i nansowy poli-

tyki Ksawerego Druckiego-Lubeckie-

go ukierunkował dalsze poczynania

w stronę rozwoju przemysłu. Doszło

wtedy do rozdźwięku między koncep-

cją ministra skarbu i tą księdza Stani-

sława Staszica, zakończonego dopiero

z chwilą śmierci duchownego. Głów-

nie chodziło o podporządkowanie

górnictwa Lubeckiemu i modernizację

tego kierunku gospodarki połączoną

ze scaleniem z innymi kierunkami

w jeden system. Ostatecznie suge-

stie ministra zostały uwzględnione,

i w 1827 roku agendy kierownicze

górnictwa zostały przeniesione z Kielc

do Warszawy. Rozpoczął się też proces

modernizacji przemysłu Królestwa,

głównie na bazie doświadczenia oraz

urządzeń niemieckich i angielskich.

Uruchomiono zakłady rządowe na

Solcu i w Białogonie, a główny nacisk

położono na przemysły włókienniczy

i maszynowy. Eksperyment gospodar-

czy Druckiego-Lubeckiego zakończył

się wielkim sukcesem, i gdyby nie wy-

buch powstania listopadowego, które

zniweczyło wiele z tych osiągnięć,

pozycja Królestwa Polskiego mogła

osiągnąć bardzo wysoki poziom.

Po wybuchu powstania w końcu

listopada 1830 roku Drucki-Lubecki

wszedł w skład Rady Administracyj-

nej4. Wspólnie z księciem Adamem J.

Czartoryskim udał się do wielkiego

księcia Konstantego, by skłonić go

do powrotu do Warszawy. Przyjęci

oschle i źle, obydwaj zachowanie

to odebrali jako otwarcie drogi do

porozumienia z insurgentami. Sam

Lubecki, początkowo zdecydowanie

przeciwny powstaniu, z czasem do-

szedł do wniosku, że wobec dynamicz-

nego rozwoju wydarzeń należy przejąć

kontrolę nad ruchem. Car w dalszym

ciągu jest królem polskim, należy więc

doprowadzić do porozumienia i wyko-

rzystać powstanie do wynegocjowania

z Mikołajem I włączenie do Króle-

stwa ziem dawnej Rzeczypospolitej,

które znalazły się w granicach Rosji.

Pośrednikiem w pertraktacjach miał

być wielki książę Konstanty, którego

sympatie dla autonomii Królestwa

i niechęć wobec brata w Petersburgu

były dość dobrze znane.

onstanty odniósł się do tego po-

mysłu co najmniej powściągliwie,

zatem postanowiono wysłać deputację

wprost do Petersburga, do Mikołaja I,

której postulaty ustalili dyktator po-

wstania, generał Józef Chłopicki oraz

Ksawery Drucki-Lubecki: poruszenie

spraw związanych z ziemiami Rzeczy-

pospolitej włączonymi do Cesarstwa

Rosyjskiego, niewprowadzenie wojsk

rosyjskich do Królestwa i powszech-

na amnestia dla uczestników wyda-

rzeń z listopada i grudnia 1830 roku.

Wspólnie z Lubeckim do Petersburga

ruszył poseł Jan Jezierski.

Misja zakończyła się askiem. Ce-

sarz przyjął emisariuszy oddzielnie.

O pertraktacjach nie było mowy, Mi-

kołaj I odrzucił wszelkie rozmowy,

zapowiedział, że z polskim buntem

rozprawi się konkretnie, za pomocą

wojska, Lubeckiemu zaś nakazano

pozostanie w Petersburgu. Pozostał

tam aż do lutego 1832 roku, gdy było

już po powstaniu, a sam były minister

skarbu został mianowany do składu

Rady Państwa. Rozpoczął się nowy

W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

n a s i w i e l C y

etap życia księcia Ksawerego Dru-

ckiego-Lubeckiego.

oczątkowo nie ufano mu. Był

wszak w składzie delegacji przy-

słanej przez zbuntowane Królestwo

Polskie, do upadku powstania w rze-

czywistości przebywał w areszcie

domowym. Jednak później wyraźnie

zbliżył się do dworu, a nawet został

zaangażowany do prac nad ustaleniem

nowego statusu prawnego Królestwa.

W dniu 14 lutego 1832 roku został

mianowany członkiem Rady Państwa,

Departamentu dla Spraw Królestwa

Polskiego. W rzeczywistości niewie-

le miał tu do powiedzenia. Konsty-

tucja Królestwa została zastąpiona

statutem organicznym i tym samym

najważniejsze problemy zostały już

rozstrzygnięte. Zatem Lubecki został

zaangażowany w sprawach związanych

z nansami Cesarstwa. Opracowywał

projekty reformy pieniężnej i banków,

był bardzo aktywny, a jego sugestie

przekonujące. Nic więc dziwnego,

że pojawiały się projekty powołania

go na stanowisko ministra nansów

– ale z wielu względów taka decyzja

była nierealna.

Pobyt w Petersburgu nie był jed-

nak zesłaniem. W latach 1834-1837

Ksawery Drucki-Lubecki z polece-

nia władz petersburskich przebywał

w Paryżu, prawdopodobnie w celu

przeprowadzenia negocjacji w spra-

wie zobowiązań nansowych Francji

wobec Rosji. Polscy emigranci liczy-

li na zapowiedź amnestii, a gdy się

okazało, że ich nadzieje są złudne,

zaczęli posądzać o wzajemne kontakty

Lubeckiego i księcia Adama Jerzego

Czartoryskiego. Rozpętało się typowe

polskie piekiełko, plotki i podejrzenia.

Finansowe roszczenia Rosji strona

francuska odrzuciła – zatem misja

Lubeckiego zakończyła się niepowo-

dzeniem. W rezultacie nie ufali mu

ani Polacy, ani Rosjanie, ani Francuzi.

Książę wrócił do Petersburga, gdzie

zmarł 10 maja 1846 roku. Spoczął

w Szczuczynie.

Był średniego wzrostu, o charakte-

rystycznej twarzy, z łysinką, ruchli-

wy i… bardzo rozgadany, co niekiedy

drażniło jego rozmówców. Potrał się

wtrącać, narzucać swoje opinie i po-

glądy – co raczej nie powiększało mu

grona przyjaciół. Niezbyt dbały o swój

wygląd, z nieodłączną fajką, potrał się

zapalać i emocjonalnie, z żywą gestyku-

lacją, przedstawiać swoje racje. Bardzo

długo był aktywny zawodowo i organi-

zacyjnie. Ogromnie, wręcz morderczo

pracowity, potrał wyciskać wszystkie

soki i z siebie, i ze współpracowników;

dziś powiedzielibyśmy, że miał cechy

pracoholika. Przywiązany do rodziny,

troskliwy mąż i ojciec, bardzo rzetelny

i uczciwy. Jak wspomniano, doskona-

le znał mechanizmy funkcjonowania

władzy jawnej i ukrytej, co sprawiało,

że o polityce z jego korespondencji do-

wiemy się niewiele, był bardzo ostrożny

z wypowiadaniem się na piśmie w tej

materii. Wielu jednak miało mu za złe

kurczowe trzymanie się pomysłów,

idei, które akurat go pasjonowały –

nawet jeśli niezupełnie pasowały do

aktualnych realiów. Mentorsko i pro-

fesorskim tonem potrał wygłaszać

racje wszystkim znane doskonale i od

dawna. Pisał uciążliwym stylem. Zda-

rzyło się kiedyś, że zniecierpliwiony

Mikołaj I kazał któryś z memoriałów

Lubeckiego przetłumaczyć „na ludzki

język” – i dopiero wtedy okazało się,

że są w nim trafne uwagi, które cesarz

natychmiast kazał przekazać ministrowi

nansów. Prywatnie: po prostu dobry

człowiek i niezawodny przyjaciel.

***

o wspólnego miał Ksawery

Drucki-Lubecki z wolnomular-

stwem? Okazuje się, że wiele. Jak pisze

w monograi księcia Jerzy Szczepań-

ski: „Z pewnością w jego [K. Druckie-

go-Lubeckiego – M.R.] karierze po-

litycznej pomogła mu przynależność

do masonerii. «Brat» Lubecki mający

stopień kawalera Różanego Krzyża,

należał do loży «Świątynia Izys» za-

pewne do 1822 roku. Od maja 1821r.

Aleksander I i władze Królestwa Pol-

skiego zaczęły wydawać zarządzenia

zakazujące działalność wszelkim or-

ganizacjom tajnym, w tym masoń-

skim

. Wtedy jako legalista wycofał się

z działalności i przynależności do wol-

nomularstwa”6. Ludwik Hass podaje

okoliczności znacznie wcześniejszego

wstąpienia Druckiego-Lubeckiego do

masonerii: był inicjowany w połowie

stycznia 1814 roku we wspomnianej

loży i za zgodą Najwyższej Kapituły

w jeden dzień otrzymał wszystkie trzy

pierwsze stopnie

. U schyłku epoki

napoleońskiej, a przed formalnym

powołaniem Królestwa Polskiego, gdy

na tym obszarze rządy sprawowała

Rada Najwyższa Tymczasowa, była

to forma odrodzenia wolnomularstwa

i podniesienia rangi zakonu poprzez

wprowadzenie osób, które albo już

zajmowały eksponowane stanowisko

w państwie, albo miały taką rolę ode-

grać w przyszłości. Zatem nie była to

„trampolina” do kariery, lecz odwrot-

nie: forma legalizacji i umocnienia

masonerii polskiej. W owym czasie

i później przynależność do wolno-

mularstwa osób ze szczytu władzy

i administracji nie była zjawiskiem

wyjątkowym i nadzwyczajnym. Do-

dajmy, że masonem był także Mikołaj

Nowosilcow, przyszły konsekwen-

tny realizator polityki Petersburga

w Warszawie8. Czy idee masońskie

miały wpływ na działania i postępo-

wanie Druckiego-Lubeckiego? Jeżeli

będziemy mieć na uwadze rzetelność,

sumienność, braterskie podejście do

innych ludzi, pracowitość – niewąt-

pliwie tak.

siążę Ksawery Drucki-Lubecki

z perspektywy XXI wieku był

człowiekiem, któremu nie pozwolono

dokończyć podjętego dzieła, a w dużej

mierze nawet je zniweczono nie do

końca rozsądną decyzją rozpoczęcia

powstania. Pod jego kierunkiem go-

spodarka Królestwa Polskiego zaczęła

nabierać rozmachu, wbrew spotykanym

niekiedy opiniom, w ówczesnych rea-

liach były szanse umocnienia państwa.

W rozmowach z Petersburgiem Lube-

cki dobrze sobie radził, były więc realne

szanse skierowania Królestwa na nowe

tory. W podobnej, choć propagandowo

gorszej sytuacji, w trzydzieści lat póź-

niej znalazł się margrabia Aleksander

Wielopolski. W obydwu przypadkach:

i Druckiego-Lubeckiego, i Wielopol-

skiego, niewczesną decyzją walki

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

40 l u d z i e i C z a s y

zbrojnej, podjętą w niekorzystnych

warunkach politycznych i wojskowych,

zaprzepaszczono szansę gospodarczego

umocnienia ziem zaboru rosyjskie-

go. Nie pierwszy to i nie jedyny taki

przypadek w dziejach Polski okresu

zaborów. #

1 Większość informacji dotyczących szczegó-

łów życia Ksawerego Druckiego-Lubeckiego

oparto na obszernej monograi Jerzego

Szczepańskiego Książę Ksawery Drucki-Lubecki

(1778-1846), Warszawa 2008. Tamże obszerna

bibliograa związana z postacią księcia mini-

stra. Zob. też: S. Smolka, Polityka Lubeckiego.

Wstępem [obszernym, charakteryzującym

m.in. sylwetkę i działalność księcia – M.R.]

poprzedził Ryszard Kołodziejczyk. Warszawa

1983. Wiele spraw związanych z funkcjonowa-

niem Królestwa Kongresowego w sąsiedz-

twie i zależności od Rosji, w nowoczesny

i niezwykle realistyczny (często odmienny od

tradycyjnie spotykanego) sposób przedsta-

wiono w pracy zbiorowej System polityczny,

prawo, konstytucja i ustrój Królestwa Polskiego

1815-1830. W przededniu dwusetnej rocznicy

powstania unii rosyjsko-polskiej. Pod red. Lecha

Mażewskiego. Radzymin 2013.

2 W tym gronie był też Tomasz Wawrzecki, nie-

gdyś ostatni naczelnik siły zbrojnej narodowej

w powstaniu kościuszkowskim. J. Szczepański,

op.cit., s. 108.

3 J. Szczepański, op. cit., s. 136.

4 Nie od rzeczy będzie wskazanie smutnej

okoliczności, która w czasie Nocy Listopado-

wej zbliżyła Druckiego-Lubeckiego i Joachima

Lelewela: obydwaj tego wieczora czuwali

przy zwłokach dopiero co zmarłych: pierwszy

syna, drugi zaś ojca, co znacznie opóźniło ich

aktywizację w wydarzeniach politycznych

w Królestwie Polskim.

5 St. Małachowski-Łempicki, Wolnomularstwo

na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa

Litewskiego 1776-1822. Dzieje i materiały.

Wilno 1930, s. 126; L. Hass, Wolnomularze

polscy w kraju i na świecie 1821-1999. Słownik

biograczny. Warszawa 1999, s. 6, 9-11. Autor

powyższego słownika biogracznego nie

informuje o przynależności Lubeckiego do

masonerii. [Przypis J. Szczepańskiego]. Jednak

w innej pracy, Wolnomularstwo w Europie

Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku

(Wrocław 1982), L. Hass o tym pisze (s. 269).

6 J. Szczepański, op. cit., s. 97.

7 L. Hass, Wolnomularstwo…, l. c. . Tenże: Sekta

farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie

wolnomularstwa w Warszawie (1721-1821).

Warszawa 1980, s. 364.

8 L. Hass, Loża i polityka. Masoneria rosyjska

1822-1995. T. 1, Warszawa 1998, s. 53-54.

konstytucja 3 Maja

a polscy wolNomularze

j a n m a r e k s z o s T a k



















ybitny historyk Szymon Askenazy powiedział kiedyś, że „nie

dowiemy się pełnej prawdy o dziejach najnowszych, pokąd nie

otworzą się archiwa jezuitów, masonerii i Rotschildów”. Myślę, że

ten cytat wielkiego znawcy archiwów oddaje znaczenie Sztuki Królewskiej

w dziejach świata. Warto zauważyć, że chociaż często mówi się o wolno-

mularstwie jako całości, istnieje w tym ruchu wielonurtowość rytualna,

organizacyjna, a także ideologiczna. Dlatego, moim zdaniem, trafnie ten stan

rzeczy określił Norbert Wójtowicz, że nie istnieje coś takiego jak masoneria,

ale raczej można mówić o masoneriach.





W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

l u d z i e i C z a s y

szczytowym dla masonerii okresie XVIII wieku, czyli

w latach 1785-1788, ogólną liczbę lóż wolnomular-

skich można określić na ok. 20. Należało do nich ok. 600

adeptów, w głównej mierze obcokrajowców. Loże wolno-

mularskie w Rzeczpospolitej skupiały się w proklamowanej

4 marca 1784 r. obediencji polskiej – Wielkim Wschodzie

Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W tym samym dniu Wielkim Mistrzem został wojewoda

mazowiecki Andrzej Mokronowski, szwagier Stanisława

Augusta. Następnie godność tę piastował od 1784 do 1789

roku wojewoda ruski – Stanisław Szczęsny Potocki. Po

nim młotek Wielkiego Mistrza dzierżył Kazimierz Nestor

Sapieha. Poza tą obediencją do 1785 roku pozostawała

jedynie loża Jana Łukasza Touxa – Bon Pasteur (Dobrego

Pasterza) o charakterze bardziej mistycznym niż inne loże

w stolicy. Posiadała także swój osobny ryt przesiąknięty

elementami kabalistycznymi. Grupa ta zakończyła swoją

działalność w lipcu 1793 roku. W tym i późniejszym

okresie główną rolę w nowej obediencji odgrywała loża

Bouclier du Nord (Tarcza Północna). Należeli do niej

ludzie z najbliższego otoczenia króla, jak na przykład

Marcello Bacciarelli. W składzie narodowościowym loży

przeważali obcokrajowcy, Polacy stanowili mniej niż jedną

trzecią członków loży. Placówka ta była ważna również

z powodu swojej rewolucyjnej w owym czasie formuły

w statutach odnośnie wyznania kandydata: Ktokolwiek

wierzy w Boga, jakim by go nie nazwał nazwiskiem i w jaki

by go sposób nie czuł, co było ewenementem nawet w skali

europejskiej. Innym przykładem postępowości polskiego

wolnomularstwa było powstanie już w 1768 roku loży

adopcyjnej Dobroczynność skupiającej kobiety.

W szczeblach administracyjnych wyższych wolnomular-

skich stopni zauważalny był przeważający udział obcokra-

jowców: w 1770 roku na 9 członków Najwyższej Władzy

Dogmatycznej tylko August Moszyński był Polakiem.

Jednak z czasem nastąpiła polonizacja wysokich stanowisk

w obediencji, do czego doszło po utworzeniu Wielkiego

Wschodu w roku 1784.

oże warszawskie podzielone były według języka,

w którym prowadzono prace oraz ze względu na na-

rodowość adeptów. Polskojęzyczna loża Świątynia Izis

skupiała głównie Polaków. Jej członkami byli między

innymi: Ignacy i Stanisław Kostka Potoccy, Kazimierz

Rzewuski, Jan Ursyn Niemcewicz i ambasador rosyjski

Oo Magnus Stackelberg2. Była więc to loża skupiająca

osoby odgrywające ważną rolę polityczną w państwie.

Natomiast w niemieckojęzycznej Göin von Eleuzis

(Bogini z Eleuzis) wśród członków przeważało bogate

mieszczaństwo. W skład loży wchodzili przedstawiciele

zawodów wolnych, ponad jedną trzecią członków stanowili

kupcy i bankierzy.

Charakter polityczny wolnomularstwa przed Sejmem

Wielkim można określić jako prorosyjski. Świadczyć może

o tym nazwa loży: Catherine á l’Étoile du Nord (Katarzyna

pod Gwiazdą Północną) powstałej ocjalnie w 1778 roku.

Do której, warto wspomnieć, należeli synowie ambasadora

rosyjskiego Stackelberga. Zmiana tej postawy następuje

wraz z rozpoczęciem obrad Sejmu Wielkiego. Przejawem

ewolucji poglądów politycznych była symboliczna zmiana

nazwy wyżej wymienionej loży w 1789 r. na Stanisław

August pod Gwiazdą Północną.

stalenie podstawy ideologii wolnomularstwa w XVIII

wieku nie jest sprawą, co do której wszyscy się zga-

dzają. Jedna opinia przedstawia decydujący wpływ myśli

przewodnich Oświecenia, upatrując nawet w nich źródło

postulatów masonerii. Z kolei profesor Tadeusz Cegiel-

ski uważa tę opinię za nie do końca traoną, ponieważ

ideologię wolnomularstwa w tym okresie określa jako

spadkobierczynię tradycji ezoterycznych, począwszy od

antyku. Podobnie same myśli Oświecenia wiąże z religią

i teologią, a nie czysto racjonalistycznymi poglądami.

Warto wspomnieć o dwóch czołowych myślicielach tamtej

epoki – Rousseau oraz Wolterze, pierwszy do masonerii

nie należał, natomiast drugi został inicjowany pod koniec

życia. Jednakże poglądy, szczególnie Woltera, były przez

loże wolnomularskie bez wątpienia popierane

. Celem

i zadaniem XVIII-wiecznych adeptów Sztuki Królewskiej

było doskonalenie samego siebie, a przez to wpływanie

także na postawę moralną bliźnich. Ideałami stały się

wolność, równość, sprawiedliwość, braterstwo, tolerancja

oraz solidarność. Loże propagowały hasła rozumu, postępu

i wolności, a także walkę z zabobonem i fanatyzmem. In-

teresowano się także poprawą bytu, nie tylko współbraci,

ale wszystkich ludzi. Z czasem jednak te szczytne ideały

o charakterze moralnym stały się postulatami politycznymi.

Wzrost znaczenia i stopniowa emancypacja mieszczaństwa

powodowała, że loże stały się miejscem, gdzie domagano się

większych praw politycznych dla tej grupy społecznej. Ideał

równości propagowany przez loże powodował, że ludność

z niższych warstw społecznych obcowała z ówczesną elitą

– arystokracją. Burzyło to w pewien sposób ład społeczny,

ponieważ egalitarna postawa masonerii wpływała na pod-

ważenie statusu warstw uprzywilejowanych. W opozycji

do feudalizmu w okresie Oświecenia, ideologie postępowe

zawierały myśli racjonalistyczne oparte na chociażby na-

ukach przyrodniczych. Wolność myśli stała się drogą do

uwolnienia mieszczaństwa z więzów feudalizmu.

Polsce oprócz wyżej wymienionych ideałów od

połowy lat 80. zaczęto w lożach coraz bardziej in-

teresować się sprawami krajowymi. Było to przyczyną

polonizacji wysokich stanowisk lożowych oraz napływu

inteligencji. Posiedzenia żałobne organizowane z powodu

śmierci braci stały się miejscem rozważań na temat Komisji

Edukacji Narodowej czy oceny czasów saskich. Pojawiały

się także elementy antyklerykalne i racjonalistyczne. Na-

tomiast w sferze polityki najchętniej przez polskie loże

wolnomularskie widziana była monarchia konstytucyjna.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

42 l u d z i e i C z a s y

ejm Wielki rozpoczął się 6 października 1788 roku.

Obradom przewodniczył jako marszałek Sejmu i kon-

federacji koronnej Stanisław Małachowski oraz Kazimierz

Nestor Sapieha, marszałek konfederacji litewskiej

. Tego

samego roku odbyły się wybory do izby poselskiej, które

udowodniły znaczącą pozycję wolnomularzy w społeczeń-

stwie Rzeczypospolitej. Spośród wybranych 177 posłów

około 39, czyli 22,0%, było członkami lóż. Według prawa

kadencja Sejmu trwała 2 lata, w związku z tym postanowiono

przeprowadzić nowe wybory i dołączyć nowych posłów do

starego składu izby poselskiej. Podwojenie liczby posłów

w połowie grudnia 1790 roku miało duże znaczenie dla

przyszłych obrad Sejmu. Z 182 nowo wybranych posłów

35 było masonami5. Łącznie więc wolnomularze stanowili

jedną piątą całej izby poselskiej. Mogłoby się wydawać, że

jest to liczba bardzo wysoka, jednak we Francji w wyniku

wyborów z 1789 roku w Stanach Generalnych masoni stano-

wili 78,8% deputowanych

. Zaangażowanie wolnomularzy

w obrady Sejmu Czteroletniego i politykę spowodowało

stagnację w lożach warszawskich. Nie dotyczyło to tylko

posłów-masonów, ale także reszta braci zwróciła swoją uwagę

na wydarzenia polityczne. Rozpolitykowanie członków lóż

spowodowało, że zebrania przestały odbywać się regularnie.

Przykładem tu może być 27 grudnia 1788 roku, kiedy z okazji

święta Jana zimowego organ centralny nie był w stanie się

zebrać. Pogorszyła się także sytuacja nansowa organizacji

w związku z nieregularnym uiszczaniem składek przez

członków lóż do kasy brackiej. Jeszcze w styczniu 1788 roku

wraz z zbliżającymi się obradami Sejmu Scipione Piaoli

opracował plan stworzenia tajnej komórki w ramach wolno-

mularstwa. Planowano utworzyć tajny dyrektoriat złożony

z Adama Czartoryskiego, Scipione Piaolego, Stanisława

Szczęsnego Potockiego oraz Ignacego Potockiego. Ludzie

ci mieli za zadanie – z pominięciem władz Rzeczypospolitej

– przeprowadzić wybory sejmowe, reformy oraz zawiązać

w tym celu konfederację. Plan zakładał również utworzenie

specjalnego, najwyższego stopnia wtajemniczenia dla osób

wpływowych, którzy mogliby przyczynić się do realizacji

tego planu. Projekt ten nie został zrealizowany, pokazuje on

jednak zaangażowanie czołowych masonów w politykę oraz

wpływy postępowe, wręcz rewolucyjne w wolnomularstwie

Rzeczypospolitej tego okresu.

brady Sejmu Wielkiego i podziały polityczne dopro-

wadziły do przetasowania stanowisk we władzach

obediencji. Podczas obrad w sejmie z 3 na 4 listopada 1788

roku ówczesny Wielki Mistrz Stanisław Szczęsny Potocki

wstrzymał się od głosowania w sprawie Departamentu

Wojskowego. Po tym wydarzeniu, skompromitowany,

stracił opinię patriotycznego polityka. Wyjechał z War-

szawy, jednocześnie przekazując informację, że nie będzie

się ubiegał o reelekcję w następnych wyborach obediencji.

Wzmocnienie pozycji masonerii w Sejmie Czteroletnim

nastąpiło wraz z nowymi wyborami Wielkiego Mistrza.

Funkcję tę objął Kazimierz Nestor Sapieha 11 stycznia

1789 roku. Natomiast Kazimierz Rzewuski (wcześniej

Wielki I Dozorca) został zastępcą Wielkiego Mistrza do

spraw stołecznych. Po tych wydarzeniach do prac lożowych

zaczęła przenikać retoryka coraz bardziej polityczna. Jak

już wspomniałem wcześniej, przejawem zwrotu poglądów

masonerii w okresie Sejmu Czteroletniego jest symboliczna

zmiana nazwy loży-matki z „Katarzyny” na „Stanisława

Augusta Pod Gwiazdą Północną”. Wydarzenie to miało

miejsce 8 maja 1789 roku, notabene w dzień imienin króla,

który jednocześnie był świętem państwowym.

pracach nad Konstytucją 3 Maja brali udział: król

Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki,

Hugo Kołłątaj i Scipione Piaoli. Z tych osób jedynie

Hugo Kołłątaj nie był masonem. Do wtajemniczonych

w pracę nad Konstytucją w marcu dołączyli jeszcze Julian

Ursyn Niemcewicz, Józef Weyssenho oraz Aleksander

Linowski, wszyscy trzej byli wolnomularzami.

kupmy się teraz na samej treści Konstytucji 3 Maja oraz

jej interpretacji według ideologii masońskiej. Arty-

Konstytucja

3 Maja 1791 roku





W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

l u d z i e i C z a s y

kułI ustanawia wiarę katolicką religią narodową, zachowując

jednocześnie tolerancję dla innych wyznań. Ideologia wol-

nomularska opierała się na Religii, co do której zgadzają się

wszyscy, zaznaczając jednak, że masonem nie będzie [ani] głupi

ateista ani niereligijny ateusz

. Formuła ta często powodowała

oskarżenia o indyferentyzm religijny. Kult Rozumu i pro-

pagowanie ideologii religii naturalnej powodowało dążenie

do odrzucenia dogmatów religijnych. Dziwić więc może

fakt wyszczególnienia religii rzymskokatolickiej w ustawie

zasadniczej. Najprawdopodobniej zapis ten, jak i kolejny

II Artykuł, był kompromisem z tradycją szlachecką. Za

najważniejszą sprawę w Konstytucji można uznać zapisy

dotyczące mieszczaństwa. Ustawa o miastach, chociaż

gwarantowała prawo nietykalności osobistej, nabywania

ziemi poza miastem czy znaczny zakres samorządu dla

mieszczaństwa, jednak nie gwarantowała równouprawnienia

tej grupy społecznej ze szlachtą. Zwiększający się udział

mieszczan wśród adeptów Sztuki Królewskiej w połowie

XVII wieku powodował dążenia polityczne do zwiększenia

praw mieszczaństwa. Warto tutaj zwrócić uwagę, że Sejm

Wielki w listopadzie i grudniu 1790 roku nobilitował 422

osoby, wśród nich znalazło się wielu wolnomularzy.

onstytucja 3 Maja wprowadziła także trójpodział

władzy, idąc za wzorem Oświecenia, który propa-

gował porządek i ład form politycznych. Warto dodać, że

autor tego modelu organizacji funkcjonowania państwa

– Monteskiusz – także był wolnomularzem

. Uporządko-

wanie władzy w Rzeczypospolitej wpisywało się w dewizę

masońską XVIII wieku ordo in chao. Strach przed chaosem

i jednocześnie centralizacja mają także swoje odbicie w mo-

delu kierowania strukturami wolnomularskimi. Najbardziej

jednak charakterystycznym akcentem masońskim w Kon-

stytucji 3 Maja jest Deklaracja Stanów Zgromadzonych.

Pojawia się tam odwołanie do „Najwyższej Opatrzności”,

której miał być poświęcony nowowybudowany kościół.

Wykonując postanowienie Deklaracji – budowy kościoła,

król Stanisław August Poniatowski ogłosił konkurs archi-

tektoniczny. Ostatecznie wygrał go wolnomularz – Jakub

Kubicki. Świątynia Najwyższej Opatrzności miała mieć

charakter ponadwyznaniowy, miano tam umieścić sym-

bol świetlistej delty. Kamień węgielny pod świątynię

położono w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji

3 Maja, jednak w związku z wybuchem wojny z Rosją

16 czerwca 1792 roku prace wstrzymano.

Epoka Oświecenia przyniosła niezwykłą popularność

wolnomularstwu, nigdy później nie odgrywało tak

znaczącej roli, szczególnie związanej z polityką. Propago-

wanie haseł równości, wolności i braterstwa przyczyniły

się do fermentu porządku feudalnego. Przedstawiciele

mieszczaństwa w coraz większej liczbie wstępowali do lóż

wolnomularskich, doprowadzając do stopniowej emancy-

pacji tej grupy społecznej. W Rzeczypospolitej nastąpiło to

w II połowie XVIII wieku, jednocześnie zmienił się skład

narodowościowy we władzach Wielkiego Wschodu. Bez

wątpienia ruch wolnomularski był awangardą, jeśli chodzi

o postulaty zmian społecznych. Upolitycznienie posiedzeń

lożowych wraz z obradami Sejmu Wielkiego przyniosło

tarcie wśród braci, co doprowadziło w końcu do stopnio-

wego wycofania się niektórych członków masonerii. Pomi-

mo to przez wiele lat w tej samej organizacji pozostawali

zwolennicy Konstytucji 3 Maja i przyszli targowiczanie.

Spośród 14 osób, które po podpisaniu w Petersburgu

aktu konfederacji targowickiej zwróciły się z supliką do

Katarzyny II, co najmniej trzy miały przeszłość lożową.

kład wolnomularzy w obrady Sejmu Wielkiego był

bez wątpienia znaczny. Konstytucja 3 Maja, tworzona

głównie przez grono złożone z masonów, nie była jednak

całkowicie odbiciem ówczesnej ideologii wolnomularstwa.

Tradycja jednomyślności w historii parlamentaryzmu polskie-

go zmusiła twórców ustawy zasadniczej do kompromisów.

W 1795 roku, wraz z upadkiem państwowości Rzeczpospolitej,

zamarł ruch wolnomularski. Jednak obowiązująca adeptów

dyskrecja powodowała, że z biegiem czasu odżywające loże

stały się miejscem konspiracji niepodległościowych. Udział

dużej grupy masonów w pracach Sejmu Wielkiego jest często

w historiograi pomijany. Wkład jednak w przygotowanie

i uchwalenie pierwszej w Europie, a drugiej na świecie ustawy

zasadniczej, która niosła ze sobą wartości demokratyczne, jest

bezsprzeczny. O swojej tradycji nie zapominają współcześni

wolnomularze, świadczy o tym choćby nazwa jednej z lóż

warszawskich – Konstytucja 3 Maja. #

1 Termin „farmazonia” wynikał z potocznego polskiego tłumaczenia z języka francuskiego „Franc-maçonnerie”, używano także określenia „frankmasoni”.

2 Ambasador Oo Magnus von Stackelberg należał do loży Bouclier du Nord. Z Ambasadorów rosyjskich należał do masonerii także Nikołaj Repnin, był

on również członkiem Iluminatów Awiniońskich, organizacji parawolnomularskiej. Masonem był także Jakob Sievers.

3 Popiersie Woltera umieszone było w jednej z lóż warszawskich, zob. L. Hass, Wolnomularstwo w Europie Środkowo- Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wroc-

ław 1982, s. 30, 90.

4 Chociaż w niektórych publikacjach przedstawia się Stanisława Małachowskiego jako adepta Sztuki Królewskiej, to jednak nie ma na to dowodów źródło-

wych, zob. L. Hass, Wolnomularstwo…, s. 207. Kazimierz Nestor Sapieha, przywódca stronnictwa patriotycznego, a także Wielki Mistrz Wielkiego Wscho-

du w latach 1789-1793. Wolnomularzem był także Tadeusz Matuszewicz, sekretarz Sejmu Czteroletniego i zwolennik Konstytucji 3 Maja. Przemawiał

podczas słynnej sesji sejmowej 3 maja, w której argumentował, że uchwalenie Konstytucji jest jedynym ratunkiem dla Rzeczpospolitej.

5 L. Hass, Wolnomularstwo…, s. 207.

6 Spośród 605 deputowanych, 477 stanowili wolnomularze, zob. ibidem, s. 191.

7 Tadeusz Cegielski, Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii, Warszawa 2011, s. 401.

8 Baron Charles Louis de Montesqieu został inicjowany 12 maja 1730 roku w loży Horn w Westminster, zob. L. Hass, Wolnomularstwo…, s. 54.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

44 k ą C i k l i T e r a C k i

kładki tych książek, z sym-

bolami wolonomularskimi

wpisanymi w jakąś kiczowa-

tą mroczną zjawę bądź ociekającymi

gęstą krwią, wróżą równie niedobrze.

W masie setek publikacji z zakresu

literatury kryminalnej, sensacyjnej czy

szpiegowskiej ukazujących się co roku

na polskim rynku, łatwo przeoczyć

pozycje bardziej wartościowe. Wiado-

mo, iż godne uwagi bywają kryminały

skandynawskie (choć nie wszystkie!),

że kilku rodzimych autorów (Krajew-

ski, Czubaj, Severski) nie schodzi po-

niżej poziomu przyzwoitości i można

niemal w ciemno sięgać po ich kolejne

książki, ale w gąszczu pozostałych ty-

tułów, zwłaszcza przekładów, łatwo się

zgubić i – mimo najbardziej entuzja-

stycznych „recenzji” na efektownych

okładkach – trać z wielkim prawdo-

podobieństwem na kompletne knoty.

Tak też na pierwszy rzut oka wyglądają

dwa pierwsze tomy cyklu „Zbrodnia

i wtajemniczenie”: Rytuał ciemności

oraz Brat krwi autorstwa Erica Giaco-

meiego i Jacquesa Ravenne’a. Nota-

bene taki tandem pisarski również nie

wygląda zachęcająco. Arthur Conan

Doyle, Agatha Christie, Georges Si-

menon oraz inni mistrzowie gatunku

raczej nie potrzebowali wspólników

do uprawiania dobrej literatury.

A tu jednak, mimo tych wszystkich

sygnałów, które powinny zniechęcać

do lektury – surprise, surprise, rzecz

naprawdę wciąga i nie odpuszcza do

ostatniej strony! Obie książki repre-

zentują kawał sprawnego warsztatu

literatury popularnej oraz interesują-

cej, choć może chwilami zbyt brutal-

nej fabuły, zbudowanej wokół mitów,

historii i dnia dzisiejszego wolnomu-

larstwa. A także poczynań wrogów

masonerii, których na przestrzeni

wieków nie brakowało: Watykanu,

nazistów, komunistów, dyktatorów

oraz wariatów wszelkiej maści.

Jeden z autorów powieści, ukrywa-

jący się pod pseudonimem Jacques

Ravenne, jest mistrzem w Zakonie i,

jak czujemy to podczas lektury, wkła-

da duży wysiłek w rzetelne opisanie

dziejów, reguł, lozoi i organizacji lóż

oraz różnych obediencji Sztuki Kró-

lewskiej. Chwilami można odnieść na-

wet wrażenie, iż książki są nadmiernie

erudycyjne, a zamykające je słownicz-

ki masońsko-geograczno-historyczne

ujawniają w zbyt belferski sposób fak-

tograczne szwy powieści. W każdym

razie czytelnik nie ma prawa czuć się

oszukany – na koniec dowiaduje się

dokładnie, co w obu tomach jest k-

cją, a co rzeczywistością. Ktoś mniej

dociekliwy, szukający w książkach je-

dynie czystej rozrywki, może zresztą te

nałowe wyjaśnienia pominąć, a i tak

w trakcie lektury zdobędzie solenną

porcję wiedzy o fenomenie wolno-

mularstwa. Generalnie rzecz biorąc,

przedstawionego z bardzo życzliwe-

go punktu widzenia, choć przecież

i w lożach zdarzają się czarne owce...

I polubi prowadzącego dochodzenia

komisarza paryskiej policji, a zarazem

brata, zwącego się Antoine Marcas.

Jakby tej lożowej przynależności było

jeszcze mało, jego życiową pasją są

studia nad historią Sztuki Królewskiej.

To oczywiście ukłon autorów w stronę

czytelników głębiej zainteresowanych

wolnomularstwem, tak zbudowana

postać głównego bohatera daje okazję

do prezentacji różnych studiów, do-

ciekań i przemyśleń na temat korzeni

i dziejów tego ruchu.

masońsKie thrillery,

czyli rozrywKa dla wtajemNiczoNych

p i o T r C e g i e l s k i

















W o l n o m u l a r z P o l s k i j e s i e ń 2 0 1 4 • n u m e r 6 0

k ą C i k l i T e r a C k i

zkoda tylko, iż w drugim tomie

znika dochodzeniowa partnerka

Marcasa, agentka służb specjalnych

o dość swojsko brzmiącym nazwisku:

Jade Zewinski, która – paradoksalnie

– miała swoje osobiste powody, by ma-

sonów nie lubić. Podkręcało to napięcie

i dawało pretekst do udramatyzowania

wzajemnych relacji dwojga głównych

bohaterów. Samotny Marcas w dru-

gim tomie już nie musi budzić w sobie

uśpionego macho, by zrobić wrażenie

na niebanalnej dziewczynie. W ogóle

w tej części cyklu kobiet mamy jak na

lekarstwo, może dlatego, iż masoneria

to jest (była?) zdecydowanie męska

sprawa. Ale czytelnikowi brakuje tego

iskrzenia pomiędzy Antoine i Jade.

Zatrzymajmy się tu jednak, by nie

zdradzać tajemnic fabuły. Nie ma ich

zresztą aż tak wielu, obie książki należą

raczej do gatunku sensacji niż klasycz-

nego kryminału, bardziej chodzi w nich

o wartką akcję, pełną dramatycznych

zwrotów i rozgrywającą się w niezwy-

kłych plenerach i wnętrzach, aniżeli

o uporczywe rozwiązywanie zagadki:

kto zabił? Lecz, jak na taki gatunek

literatury, nie ma co wybrzydzać,

ostatecznie nie co dzień z powieści

sensacyjnej możemy dowiedzieć się

czegoś niegłupiego o odwiecznym

sporze w masonerii dzielącym loże,

obediencje i samych braci na zwolen-

ników wolnomularstwa o charakterze

bardziej ezoterycznym i tego bardziej

pozytywistycznego, organicznego,

społecznikowskiego, edukacyjnego.

(Dodajmy tylko, że podział ten nieko-

niecznie przebiega tylko, jak się zwykło

przyjmować, pomiędzy lożami trzech

pierwszych stopni – świętojańskimi

oraz wyższych, np. rytu szkockiego.)

Taki jest podskórny leitmotiv Ry-

tuału ciemności i ma on zaskakujące

rozwinięcie w tomie drugim. By zbu-

dować pewną lozoczno-etyczną

metaforę, autorzy ucieleśniają w Bracie

krwi jeden z mitów związanych z wol-

nomularstwem – czyli mówiąc wprost:

posługują się elementem fantastyki.

Mimo że zabieg ten wywołał we mnie

spontaniczne wątpliwości, w końcu

jednak spodobał mi się. Łamie wpraw-

dzie zupełnie konwencję realizmu,

ale w sumie jakoś mieści się w duchu

„opowieści wolnomularskich”.

K s i ąż k i G i a c o m e t t i e g o

i Ravenne’a pozwalają czytelnikowi

poznać również dokładnie legendę

o śmierci Hirama, fenomen wolno-

mularstwa murzyńskiego „Prince

Hall”, kwestie prześladowań człon-

ków francuskich lóż w czasie II wojny

światowej zarówno przez hitlerow-

skich okupantów, jak i reżim Vichy,

dzieje niemieckiego Towarzystwa

ule, związki z wolnomularstwem

tak słynnych budowli jak nowojor-

ska Statua Wolności i paryska wieża

Eia, czy też losy uważanego dziś za

jednego z pierwszych europejskich

alchemików – Nicolasa Flamela

(ok.1330-1418), skądinąd inspiru-

jącego niezliczonych autorów – od

Victora Hugo po Umberto Eco, Dana

Browna i Andrzeja Sapkowskiego. Jak

na dwie powieści lekkiego kalibru

całkiem to potężna dawka wiedzy i to

od razu krytycznie skomentowanej.

ie można niestety pominąć prob-

lemu tłumaczki Bożeny Sęk, któ-

ra dobrze radzi sobie z polszczyzną,

ale z terminologią wolnomularską

niestety dużo słabiej. Zdarzają się jej

fatalne błędy, np.użycie terminu obe-

diencja na określenie budynku miesz-

czącego loże. A już zupełną katastrofą

jest nazywanie XVIII-wiecznej szpady

wolnomularskiej mieczem, a tak się

pechowo składa, że odgrywa ona klu-

czową rolę w akcji Brata krwi. W ten

sposób mamy ten nieszczęsny miecz

błędnie użyty dobre kilkaset razy!

Na cykl „Zbrodnia i wtajemni-

czenie” składa się w sumie osiem

powieści, sprzedanych dotąd we

Francji w nakładzie ponad 1,5 mln

egzemplarzy. Mam nadzieję, iż po-

znańskiemu wydawnictwu Książ-

nica wystarczy sił i cierpliwości, by

udostępnić polskiemu czytelnikowi

całość serii. Po dwóch tomach wydaje

się, że warto. Gdyby jeszcze dało ko-

lejne przekłady do rewizji jakiemuś

specjaliście od spraw wolnomular-

skich, można by mówić o pełnym

sukcesie. Oczywiście jest to tylko

literatura rozrywkowa, ale w nieba-

nalnych klimatach oraz interesujacej

scenerii i – co ważne – traktująca

czytelnika serio. Czyli: Dan Brown

dla nieco bardziej wymagających.

Albo już wtajemniczonych. #

Rytuał ciemności

Eric Giacomei, Jacques Ravenne

Przekład: Bożena Sęk

Wydawnictwo Książnica

Poznań 2013

s. 344

Brat krwi

Eric Giacomei, Jacques Ravenne

Przekład: Bożena Sęk

Wydawnictwo Książnica

Poznań 2014

s. 301

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

46 z r e d a k C y j n e j p o C z T y

Szanowna Pani Mirosławo,

przesyłam w załączeniu kilka zdjęć, które wykona-

łem odwiedzając moje rodzinne miasto Lipiany (woj.

Zachodniopomorskie). Przedstawiają one miejsce

pochówku jednego z wcześniejszych burmistrzów,

rządzącego tym miasteczkiem jeszcze za czasów, gdy

ziemie te należały do Niemiec. Z informacji otrzyma-

nych od sędziwych Lipiańczyków dowiedziałem się, że

dziesiątki grobów z masońskimi symbolami zostało po

wojnie bezpowrotnie zniszczonych, a na ich miejscu

powstał na przykład przylegający do starej części

cmentarza dawny POM, czyli Państwowy Ośrodek

Maszynowy. Jak widać na załączonej jednej z foto-

grai symbol cyrkla i węgielnicy zachował się chyba

tylko dlatego, że jest niemal niewidoczny, a poza tym

znajduje się właśnie na grobie jednego z włodarzy miej-

skich, któremu zapewne chciano oddać w ten sposób

szacunek, pozostawiając jego grób w niezmienionej

niemalże formie. Niemalże, gdyż tablica, po której

zostały jedynie ślad wkrętów, przyciągała zapewne

zbyt dużą atencję i została usunięta. Z drugiej strony

dosyć ciekawym jest to, dlaczego akurat ten grób

został zachowany, skoro zarówno przed nim, jak

i po nim Lipianami rządziło jeszcze szereg innych

burmistrzów? Swoja drogą grób ten znajduje się na

wprost od wejścia do cmentarnej kaplicy, oczywiście

katolickiej, wśród innych katolickich grobów.

Więcej o samej historii Lipian można poczytać na

stronie hp://www.lipiany.pl/strona/menu/14_hi-

storia

Pozdrawiam serdecznie

Maciej Woźniak

burmistrz spod zNaKu cyrKla

Witam

estem prenumeratorem „Wolnomularza Polskiego” i chciał-

bym poinformować o zmianie adresu zamieszkania /

korespondencyjnego.Proszę o przesyłanie kolejnych numerów

pod mój nowy adres. Dziękuję za interesujące wpisy na blogu

www.aszera.wordpress.com – czytam je w miarę regularnie,

jak tylko pozwala życie zawodowe :) :). Szczególnie zainte-

resowałem się zarówno wpisem, jak i samym drukowanym

artykułem w „Wolnomularzu” o Marianie Falskim – autorze

„Elementarza”. Przypomniałem sobie, że też kiedyś jako

dziecko korzystałem z tej książki, ale dopiero po tylu latach

dowiedziałem się, że autor miał coś wspólnego z masonerią. :) :)

Dla mnie to oczywiście nie jest żaden problem – je-

stem w końcu przyjacielsko i pozytywnie nastawiony do

Masonerii, ale to mi pokazało, że już od najmłodszych

lat na mnie i innych miały wpływ dzieła i teksty osób

związanych ze Sztuką Królewską, choć dotąd nie wie-

dzieliśmy o tym, nawet jeśli „dziełem” można nazwać

cytat „Ala ma kota”. :)



Serdecznie pozdrawiam całą Redakcję :) :)



Tadeusz K.

Manchester, Wielka Brytania

ala ma Kota – ciąg dalszy