Zima 2014/15

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

Tango Fraternal,

czyli Braterskie tango ..............s. 3

XVIII Konwent Wielkiego

Wschodu Polski ...................... s. 3

Andrzej Nowicki, Czy istnieje

lozoa masonerii? ................s. 4

Gaja w ponowoczesności ......s. 9

Prometeusz i Hermes

w świecie i loży......................s. 12

Dobro, Piękno, Prawda .......s. 17

Czy warto być dzisiaj

wolnomularzem? ..................s. 20

Delta świetlista,

poznanie i wiedza .................s. 22

Ryt i rytuał

w wolnomularstwie ...............s.23

O masońskich śladach

w Lipianach ...........................s. 24

Jerzemu Bielejecowi

pokłon pożegnalny ...............s. 27

Cezary Leżeński –

mason bez maski ..................s. 27

Proces Waleriana

Łukasińskiego .....................s. 35

Polscy kamieniarze

w średniowieczu ...................s. 43

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

wyniku wyborów zmieniły się częściowo składy

Rady Zakonu Najwyższego, Sądu Braterskie-

go i Komisji Rewizyjnej WWP. Honorowym

Wielkim Edytorem WWP został ponownie Adam Witold

Wysocki, redaktor naczelny „Wolnomularza Polskiego”.

Obecnie Wielki Wschód liczy 7 lóż, w tym 5 warszawskich:

Wolność Przywrócona i Nadzieja, które będą świętować

w przyszłym roku 25. rocznicę swojego powstania, Cezary

Leżeński, Witelon i Atanor (najmłodsza) oraz Galileusz na

Wschodzie Bydgoszczy i Moria na Wschodzie Rygi (dzień

przed Konwentem przeprowadziła inicjację trojga łotewskich

profanów). W najbliższym czasie WWP planuje zapalenie

świateł warsztatu Michał Sędziwój na Wschodzie Gdańska

oraz rozwinięcie w lożę gdańskiego Trójkąta Heweliusz.

W uroczystym zakończeniu XVIII Konwentu WWP

wzięli udział goście, między innymi przedstawiciel po-

wstającej właśnie Wielkiej Loży Narodowej Chorwacji,

a także Wielkiego Wschodu Słowenii, Wielkiej Liberalnej

Loży Austrii, Wielkiego Wschodu Rumunii, Wielkiej Loży

Kultur i Duchowości, Wielkiej Loży Żeńskiej Portugalii,

Wielkiej Loży Mieszanej Grecji, Międzynarodowego Za-

konu Wolnomularskiego DELPHI, Wielkiego Wschodu

Węgier, Wielkiej Loży Symbolicznej Hiszpanii, Wielkiego

Wschodu Belgii i Wielkiego Wschodu Francji. Delegację

Wielkiej Loży Żeńskiej Francji poprowadziła członkini

jej Rady Federacji. Wraz z nią w uroczystościach wzię-

ły udział aktualne i byłe Czcigodne Mistrzynie dwóch

polskich Warsztatów tej Obediencji: Prometea i Gaja

Aeterna. Obecni byli również członkowie prezydium

AACEE – Stowarzyszenia Adogmatycznych Obediencji

Europy Środkowo-Wschodniej.

Szczególnie ważnym punktem ceremonii zamknięcia

Konwentu było podpisanie przez Wielkiego Mistrza Wiel-

kiego Wschodu Polski i Wielkiego Mistrza Wielkiego

Wschodu Słowenii Traktatu Przyjaźni między tymi dwiema

obediencjami. Wielki Wschód Słowenii jest jednym z naj-

młodszych Wschodów europejskich. Jego światła zostały

zapalone w 2012 roku. Konwent tradycyjnie zakończyła

wspólna Agapa.

Następnego dnia miała miejsce zwołana przez Wielki

Wschód Polski międzynarodowa konferencja wolnomu-

larska na temat solidarności i nierówności społecznych

w Europie. Uczestnicy w swych wystąpieniach odnosili się

między innymi do tego, jak problemy społeczne przejawiają

się w ich krajach i w jakiej mierze wolnomularstwo może

wpływać na to, by w dobie kryzysu stosunki między ludźmi

układały się w sposób bardziej braterski.

Klaus Dąbrowski

w y d a r z e n i a

X V i i i K O n w e n T w w P

i M i Ę d z y n a r O d O w a K O n F e r e n C J a

w O L n O M U L a r S K a

O sOlidarnOści i nierównOści

spOłeczeństw eurOpy

Tango Fraternal,

czyli Braterskie tango

To tango, co śpiewa o braterskich przeżyciach,

otwierając wolności drogę,

trzy kroki, co wiodą po pewnych ścieżkach,

wskazując drogę ku wierze i równości.

Oświetla ją rozum, promienistą poświatą,

uroczyste przyrzeczenie braterstwa,

cyrklem i węgielnicą rysowane są linie,

stanowczego zachowania, cnót i braterstwa.

Księżyc i słońce oświetlają tę drogę,

miecz i łańcuch, solidarność,

zna Akacja nasz ezoteryzm,

prowadzi nas Wschód, wiedza i prawda.

Oświetla ją rozum, promienistą poświatą,

uroczyste przyrzeczenie braterstwa,

cyrklem i węgielnicą rysowane są linie,

stanowczego zachowania, cnót i braterstwa.

Muzyka i słowa: D... B... Ariel Cabrera Rijo.

(Tango urugwajskie).

Dziękujemy br... Tadeuszowi Cegielskiemu za

przysłanie nam oryginału i jego tłumaczenia, którego

dokonała dr Katarzyna Dembicz z Iberystyki UW









P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

4L U d z i e i i d e e

kwestii, czy istnieje lozoa

masonerii, zdania maso-

nów są podzielone. Jedni

twierdzą, że nie istnieje, a uzasadnić

to mogą trzema poważnymi argu-

mentami:

1. Istotą masonerii i tym, co łączy

masonów, nie jest zbiór poglądów,

ale określona postawa przejawiająca

się w praktycznym działaniu; chodzi

o doskonalenie osobowości i doskona-

lenie świata, o humanizację stosunków

między ludźmi; tworząc organizację

o charakterze ponadnarodowym, po-

nadwyznaniowym, ponadpartyjnym,

loża nie pyta osób, które do niej wstę-

pują o ich poglądy lozoczne.

2. Nie było i nie ma takiego systemu

lozocznego, którego wyznawanie

byłoby dla masona obowiązujące.

3. Wiadomo, że do masonerii należało

wielu lozofów głoszących różne po-

glądy lozoczne; akceptując ten stan

rzeczy, loże stawały się szkołami zgod-

nego współżycia osób różniących się od

siebie narodowością, wyznaniem, przy-

należnością partyjną, pozycją społeczną

i poglądami lozocznymi; stawały

się szkołami pluralizmu uznającego

różnorodność ludzi za wartość kultu-

ralną, którą należy rozwijać i pogłębiać,

ponieważ jest ona istotnym czynnikiem

wzbogacania kultury.

Za zdaniem, że lozoa taka ist-

nieje, przemawiają również trzy

argumenty:

1. Wielu lozofów należących do ma-

sonerii drukowało prace zawierające

wykład celów, do których dąży maso-

neria, uznawanych przez nie wartości

i zasad, wyjaśnienie lozocznego

sensu używanych symboli; zdarzało

się, że pracom takim nadawano tytuł:

Filozoa masonerii.

2. U źródła decyzji o wstąpieniu do

loży znaleźć można pewne przesłanki

o charakterze lozocznym, które

są u wielu ludzi podobne, świadcząc

o bliskości duchowej tych, którzy po-

dejmują takie decyzje; istnieje więc

niewątpliwie pewne wspólne pod-

łoże lozoczne, które łączy osoby

skupiające się w lożach – jest nim

humanistyczne respektowanie praw

człowieka i wyrastające z niego idee

wolności, równości, braterstwa, de-

mokracji, tolerancji, pokoju, zgodnego

współżycia narodów.

3. Wiadomo, że oprócz istnienia

w drukowanych książkach, lozo-

a istnieje także w sposób ukryty

w praktyce; można więc podjąć próbę

wydobycia jej z praktyki i wyłożenia

słowami.

To, co można wyczytać z dzieł ma-

sonów i wydobyć z ich praktycznej

działalności układa się w dwanaście

najważniejszych zasad:

czy

istnieje

filOzOfia

masOnerii?

P r O F . a n d r z e J n O w i C K i













Być prawdziwym masonem to żyć w taki sposób, żeby otaczający nas świat stawał się,

dzięki twórczej pracy naszych mózgów i rąk, coraz lepszy i piękniejszy.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e i i d e e

asoneria to związek ludzi, którzy

dla samookreślenia się wybrali

nazwę eksponującą budowanie jako

czynność najlepiej charakteryzującą

ich postawę wobec świata. Filozoa

masonerii tkwi przede wszystkim

w praktyce, a z tego wynika, że wy-

łożenie jej zasad wymaga skupienia

uwagi na działalności praktycznej, czy-

li na życiu, pracach, czynach i dziełach

masonów. Prawdziwą lozoą każdego

człowieka jest nie to, co wydaje mu

się jego wiarą, ale to, co rzeczywiście

przenika jego działania i wytwory tych

działań.

a pytanie, czy świat, w którym

żyjemy, jest światem skończo-

nym czy nieskończonym, mason daje

trzecią odpowiedź: świat, który nas

otacza, jest światem niedokończo-

nym; światem, który nie jest jeszcze

taki, jakim być powinien, ale czeka

na tych, co potraą podjąć zadanie

współtworzenia go i doskonalenia.

Przyjęcie nazwy związanej z czynnoś-

cią budowania oznacza zajmowanie

postawy, która w otaczającym nas

świecie zwraca uwagę nie tylko na to,

co już jest i powinno nadal trwać, ale

także i przede wszystkim na to, czego

jeszcze nie ma, a co może i powinno

się pojawić. Mason to człowiek, który

w tym, co jest i wokół tego, co jest,

zauważa przestrzeń dla współtwórczej

aktywności ludzi, którzy chcą i potra-

ą kontynuować to, co zostało zaczęte,

uzupełniać luki, poprawiać i udosko-

nalać to, co wymaga naprawy, rozwijać,

zmieniać, przekształcać, wzbogacać

otaczający nas świat o dzieła, jakich

dotąd nie było. Mason to człowiek,

który ujmuje świat w aspekcie jego

możliwości bycia innym, niż jest w tej

chwili, a więc w aspekcie konieczno-

ści własnego wkładu w doskonalenie

świata.

III

Nazwa „wolny mularz” (ee ma-

son) zawiera dwa istotne ele-

menty. Jeden eksponuje szacunek dla

pracy, która wytwarza coś trwałego,

pięknego i pożytecznego, nadając ży-

ciu ludzkiemu godność i sens. Drugi

element, eksponujący wolność, kie-

rowany jest swoim ostrzem przeciw-

ko ustrojom społecznym opartym

na niewolnictwie, na pracy przymu-

sowej, narzuconej przemocą, obcej

wewnętrznym potrzebom człowieka

zmuszanego do jej wykonywania. Uj-

mując rzecz szerzej, wolność – zawarta

w nazwie i stojąca na czele haseł wol-

nomularskich – oznacza walkę o prawa

człowieka, walkę o demokrację, walkę

przeciwko systemom totalitarnym.

iemal równocześnie z terminem

ee mason wszedł w pierwszych

latach XVIII wieku do społecznego

obiegu termin ee thinker, czyli wol-

nomyśliciel. Od samego początku,

przez blisko trzysta lat, terminy te

były ze sobą ściśle związane, prze-

de wszystkim dlatego, że wszyscy

wolnomularze byli i są wolnomy-

ślicielami. Wolność myśli, wolność

sumienia, wolność słowa, wolność

druku zawsze zajmowały jedno z na-

czelnych miejsc wśród tego, o co wol-

nomularze walczyli. Bliski związek

obu terminów sprawił, że w odbiorze

społecznym mason oznacza przede

wszystkim człowieka wolnego od

przesądów, człowieka oświeconego,

wroga obskurantyzmu, ciemnoty,

wstecznictwa. Wbrew tym, którzy

uważają, że postawa oświeceniowa

jest dziś anachronizmem, mason jest

tym człowiekiem, który widzi, że

wciąż nam daleko do realizacji idei

oświeceniowych, a walka z wstecz-

nictwem jest niestety wciąż jeszcze

potrzebna. Nie oznacza to wcale,

że filozofia masonerii jest filozofią

zbudowaną w XVIII wieku. Umysł

masona jest otwarty na wartości tych

kierunków filozoficznych, które poja-

wiły się w wieku XIX i XX, i z życzli-

wym zainteresowaniem powita nowe

myśli niesione przez nadchodzące

stulecie. Idea „świata niedokończo-

nego” odnosi się także do filozofii,

w której i wokół której są ogromne

przestrzenie dla twórczej aktywności

kolejnych pokoleń.

nazwą „mason” związany jest

termin odgrywający istotną rolę

w obrzędach znacznej części lóż,

mianowicie „Wielki Budowniczy

Wszechświata”. Wszystko, co czynią

loże masońskie ma być na „chwałę”

tego Wielkiego Architekta. Terminu

tego nie należy utożsamiać z Bogiem

wielkich religii monoteistycznych,

który działa przez swoich ziemskich

przedstawicieli, i w którego imieniu

toczone były wojny religijne, prześla-

dowano heretyków, palono książki,

skazywano na śmierć lozofów. W na-

szych czasach współczesny kleryka-

lizm i fundamentalizm islamski też

stanowią zagrożenie dla wolności,

demokracji, kultury. Jako organizacja

ponadwyznaniowa masoneria nie

zamyka lóż przed osobami wierzący-

mi; jeśli odcinają się od fanatyzmu

i klerykalizmu, mogą interpretować

symbol Wielkiego Architekta w spo-

sób zgodny z zasadami własnej religii.

Z drugiej strony, ateistom należącym

do lóż wolno interpretować ten sym-

bol w sposób świecki, na przykład

jako podmiot zbiorowy, oznaczający

ludzi, którzy pozostawiają po sobie

trwałe i cenione dzieła. Znajdujące

się we wspomnianej wyżej formule

słowo „chwała” może oznaczać wy-

razy najwyższego uznania dla tego

zbiorowego podmiotu.

aczelną wartością dla masonów

jest tworzony przez ludzi i dla

ludzi świat cudownych dzieł. Gdy-

by takiego świata nie było, wówczas

gatunek ludzki byłby tylko zwykłą

kategorią zoologiczną, grupującą isto-

ty drapieżne, krwiożercze, okrutne,

żywiące się mięsem zabijanych przez

siebie zwierząt, a także niestroniące

od bezlitosnego mordowania istot

należących do tego samego gatun-

ku. Jedynie te cudowne dzieła, które

kolejne pokolenia ludzi pozostawia-

ją po sobie, usprawiedliwiają nasze

prawo do życia, świadcząc o tym, że

istnienie Ludzkości ma sens i warto

walczyć o to, żeby mogła ona istnieć

nadal.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

6L U d z i e i i d e e

VII

Istnienie Ludzkości nie jest darem,

który otrzymaliśmy raz na zawsze.

Jest to rzecz niezmiernie krucha, którą

łatwo utracić przez własną bezmyśl-

ność i zachłanność. Największym

zagrożeniem dla dalszego istnienia

Ludzkości są obecnie działania sa-

mych ludzi, którzy wyprodukowali

już tyle broni masowej zagłady, że

starczyłoby jej dla uśmiercenia wszyst-

kich żyjących na świeci istot; mimo

to produkuje się ją w dalszym ciągu,

bo zyski z handlu bronią są jednym

z fundamentów gospodarki światowej.

Drugim zagrożeniem jest kierunek

rozwoju produkcji przemysłowej;

nawet wówczas, gdy produkuje on

przedmioty pożyteczne, to równocześ-

nie zatruwa powietrze, wodę i glebę,

niszcząc środowisko, w którym żyje-

my. W wojnach giną nie tylko ludzie,

ale także pomniki historii i dobra

kultury, a więc to, co usprawiedliwia

nasze istnienie na świecie. Postępująca

degradacja środowiska zagraża nie

tylko zdrowiu i życiu współcześnie

żyjącej Ludzkości, ale także dziełom

wytworzonym przez poprzednie po-

kolenia, zagraża arcydziełom archi-

tektury, pamiątkom historycznym,

muzeom i księgozbiorom.

W tej sytuacji lozoa masońska

musi zostać wzbogacona o nowe ele-

menty, na które przedtem nie zwra-

cała uwagi, bo nie było jeszcze takiej

potrzeby. Do masońskiego słownika

wartości, które trzeba chronić przed

grożącą im zagładą, należy dopisać

Środowisko [naturalne], od które-

go zależy, czy Ludzkość i stworzone

przez nią dzieła będą nadal istnieć.

Istotnym składnikiem obrony środo-

wiska jest walka o trwały Pokój, walka

z militaryzmem, tworzeniem bloków

militarnych, z dzieleniem świata na

strefy wpływów wielkich mocarstw.

VIII

Wkład masonerii w walkę o Po-

kój związany jest z głoszonymi

przez nią hasłami Równości i Bra-

terstwa Narodów. Hasło Równości

oznacza w języku masońskim protest

przeciwko sztucznym przegrodom

wytwarzanym pomiędzy ludźmi przez

przesądy stanowe, rasowe, narodo-

we i religijne. Loże masońskie były

związkami braterskiej przyjaźni, które

starano się budować ponad podziałami

stanowymi, rasowymi, narodowymi,

wyznaniowymi i partyjnymi. Maso-

neria ma wielkie zasługi w zakresie

obalania barier feudalnych, zniesienia

niewolnictwa, w walce z dyskrymina-

cją rasową, nacjonalizmem i fanaty-

zmem religijnym. Współczesne odra-

dzanie się nacjonalizmu, prowadzące

do tak zwanych „czystek etnicznych”

i wzajemnego mordowania się, stano-

wi śmiertelne zagrożenie dla całego

świata, a w tym także dla wielu krajów

europejskich, o czym świadczy choćby

trwający od wielu lat rozwój wydarzeń

w byłej Jugosławii.

Istotną rolę w praktycznej realiza-

cji idei Braterstwa Narodów może

i powinna odegrać masoneria, po-

pierając dążenie do integracji Europy

oraz działalność Organizacji Naro-

dów Zjednoczonych jako najszerszej

płaszczyzny procesów integracyjnych

w skali całego świata. Chodzi o inte-

grację gospodarczą i kulturalną w opar-

ciu o takie zasady jak: eliminowanie

wojen między państwami, respekto-

wanie suwerenności małych państw,

zobowiązanie wszystkich państw do

przestrzegania praw człowieka, pomoc

dla krajów rozwijających się, prawo

do zachowania własnego języka i za-

chowania własnej kultury, swobodny

przepływ informacji, rozwój współpra-

cy gospodarczej i kulturalnej.

Wyprzedzając o kilka stuleci własną

epokę, w lożach masońskich końca

XVIII i początku XIX wieku rozwija-

no myśl, że mason powinien stawiać

interesy Ludzkości ponad interesami

własnego narodu i, kochając własną

Ojczyznę, powinien równocześnie

uważać się za obywatela całego świata.

stanowienie trwałego Poko-

ju, ocalenie środowiska przed

zniszczeniem i zapewnienie ciągłości

istnienia gatunku, do którego nale-

żymy, nie wystarczają do zapewnie-

nia dalszego trwania kulturze. Nie

wystarczy, że uratujemy od zagłady

biblioteki i wydawnictwa, jeśli wy-

gaśnie potrzeba czytania książek. Nie

wystarczy, że ocalimy muzea, jeśli wy-

gaśnie potrzeba oglądania arcydzieł

malarstwa. Dlatego w różnych wi-

zjach przyszłego rozwoju społeczeń-

stwa, jakie przyświecają praktycznej

działalności masonów, nie wystarcza

troska o gwarancje pokoju, wolności

i sprawiedliwości, ale coraz większego

znaczenia nabiera sprawa wychowania

młodego pokolenia na ludzi kultural-

nych, którzy z wewnętrznej potrzeby

czytają dobre książki, oglądają obrazy

i rzeźby, słuchają muzyki poważnej,

chcą powiększać własną wiedzę i mają

zarówno ambicję, jak i odpowiednie

przygotowanie do aktywnego uczest-

nictwa w życiu kulturalnym. Polega

ono na tym, że nie poprzestaje się na

korzystaniu z dzieł już wytworzonych

i na przyswajaniu sobie wiedzy zma-

gazynowanej w podręcznikach i cza-

sopismach, ale podejmuje się próby

wzbogacania świata dzieł o własne

wytwory i próby wzbogacania wie-

dzy naukowej własnymi badaniami

i odkryciami.

ajważniejszym zadaniem masona

jest więc budowanie – w sensie

wzbogacania środowiska o cenne, trwa-

łe wytwory, dzięki którym w świecie

jest piękniej, a ludziom żyje się lepiej.

Na tym fundamencie wznosi się nowy

dział etyki dotyczący stosunków mię-

dzy osobą a rzeczami. W dziedzinie

tej dochodzi dziś do starcia między

dwiema postawami życiowymi, któ-

re charakteryzuje się czasownikami

„mieć” i „być” (nie zauważając, że są

czasowniki ważniejsze od nich). Jed-

na czyni z posiadania rzeczy miernik

własności człowieka; im więcej posiada

się drogich rzeczy, budzących zazdrość

osób, których nie stać na to, żeby je

kupić, tym bardziej rośnie ich posiadacz

w oczach otoczenia i swoich własnych.

Posiadane rzeczy ceni się nie ze wzglę-

du na ich piękno i użyteczność, ale ze

względu na ich wysoką cenę. Druga

postawa opiera się na twierdzeniu, że

między światem osób a światem rzeczy

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e i i d e e

istnieje przepaść i że cenić należy tylko

wartości duchowe, które nosi się we

własnym wnętrzu; ważne jest nie to,

co się „ma”, ale to, kim się „jest”. Obie

postawy opierają się na jednostron-

nej redukcji bogactwa czasowników

określających możliwe style życia do

„mieć” i „być”, a więc niedostrzegają-

cych takich czasowników jak „działać”,

„współtworzyć”, „budować”, „wytwa-

rzać”. Opierają się na jednostronnej

redukcji bogactwa możliwych relacji

pomiędzy osobą a rzeczami do relacji

„posiadania”, tracąc z pola widzenia

o wiele bardziej doniosłą problema-

tykę sposobów korzystania z rzeczy,

a zwłaszcza problematykę relacji pomię-

dzy rzeczą a osobą, która ją wytwarza.

tosunek posiadania ma charakter

zewnętrzny. Tylko w wyjątkowych

przypadkach między osobą a posiada-

nymi przez nią rzeczami nawiązana zo-

staje więź powodująca istotne mody-

kacje w osobach i rzeczach; taką więź

można mieć z mieszkaniem, księgo-

zbiorem, instrumentem muzycznym,

narzędziami pracy. Przeważnie jednak

rzeczy kupowane i sprzedawane nie

zachowują w sobie istotnych cząstek

kolejnych właścicieli. Zupełnie inaczej

jest z rzeczami, które wytwarzamy. Już

sam proces wytwarzania ma wymiar

moralny i może podlegać moralnej

ocenie. Jeżeli ktoś pracuje bezmyślnie

i niedbale, produkując wyroby byle

jakie, tandetne, brzydkie, nadające

się jedynie do wyrzucenia, sprawia

swoim działaniem zawód tym, którzy

potrzebują przedmiotów solidnych,

przydatnych, trwałych, pięknych. Ze-

psuł tworzywo, z którego można było

wytworzyć coś lepszego. Uczynił ze

swego wytworu swój autoportret –

pokazujący, że on sam jest kimś rów-

nie lichym i bezużytecznym jak ten

wytwór. Dochodzimy w ten sposób

do uświadomienia sobie naczelnego

imperatywu związanego z wytwarza-

niem rzeczy: jeśli przystępujesz do

pracy mającej na celu wytworzenie

jakiejś rzeczy, to twoim obowiązkiem

jest troska o to, aby tej rzeczy nadać

kształt możliwie najdoskonalszy, żeby

cieszyła oczy i serca tych, którzy będą

z niej korzystać. Uznając to za jeden

z imperatywów etyki masońskiej,

należy dodać, że niezależnie od dzie-

dziny własnej aktywności, człowiek

podejmujący czynność tworzenia,

budowania, wytwarzania rzeczy po-

winien wkładać w wytwarzane przez

siebie przedmioty najlepsze cząstki

własnej osobowości. Możliwość ekste-

rioryzacji własnych pomysłów, uczuć,

kompetencji, cech charakteru i innych

elementów osobowości w wytwarza-

ne przez nas przedmioty sprawia, że

jesteśmy w tych przedmiotach obecni

– także po naszej śmierci. Dzięki temu

inni ludzie mogą nas spotkać w rze-

czach, które wytworzyliśmy.

Oprócz wytworów, które powinny

być zawsze takie same, zawsze z tym

samym kompletem najbardziej pożą-

danych cech, istnieją dziedziny, w któ-

rych jedną z najważniejszych cech

wytwarzanego przedmiotu powinna

być jego nowość. Od poetów, mala-

rzy, kompozytorów oczekujemy dzieł

oryginalnych, naznaczonych piętnem

ich osobowości, a równocześnie od-

miennych od dzieł, które stworzyli

wcześniej. Tego samego wymaga się

od lozofów. Zadaniem lozofów nie

jest powtarzanie tego, co wyczytali

z prac swoich poprzedników, ale wy-

twarzanie nowych myśli.

Uogólniając, można powiedzieć, że

warunkiem rozwoju kultury jest stale

rosnąca i pogłębiająca się różnorod-

ność twórców. Z drugiej strony istnieje

wiele takich dzieł (np. koncerty symfo-

niczne, przedstawienia teatralne, lmy,

czasopisma), dla których powstawania

niezbędne jest współdziałanie wielu

osób. Jeżeli przyjąć, że istnieje coś

takiego jak „utopia masońska” i że

jednym z jej elementów jest takie pod-

niesienie poziomu kulturalnego całej

Ludzkości, aby każdy człowiek mógł

żyć specycznie ludzkim sposobem

życia polegającym na współuczestni-

ctwie w procesie budowania kultury,

to wynika z tego wniosek, że w etyce

masońskiej i w praktyce lóż należy na

jedno z pierwszych miejsc wysunąć

łączenie dwóch elementów: szacunku

dla wolności, indywidualności i róż-

norodności ludzi, którzy coś wytwa-

rzają, oraz kształcenia umiejętności

zgodnego współdziałania ludzi dla

realizacji wspólnych celów.

Szczególną rolę odgrywa w języku

masońskim – przejęte z muzykologii

– pojęcie harmonii. Z doświadczeń

historycznych wynika, że absolutyzo-

wanie jakiejś jednej wartości przynosi

szkodę kulturze i ściąga na Ludzkość

wiele nieszczęść. Stojąc na gruncie

aksjologii policentrycznej, masone-

ria podejmuje zadanie harmonijnego

łączenia różnych wartości, zwłaszcza:

- jedności z różnorodnością,

- indywidualizmu z umiejętnością

współdziałania,

- wolności z praworządnością,

- kultu Nauki z kultem Sztuki,

- przywiązania do tradycji z życzliwą

postawą wobec nowatorstwa,

- rozwoju techniki i przemysłu

z obroną środowiska,

- wolności ekonomicznej ze spra-

wiedliwością społeczną,

- racjonalizmu z tolerancją dla róż-

nych wierzeń,

- miłości Ojczyzny z dążeniem do

zjednoczenia Ludzkości.

* * *

próbujmy teraz z tego wszystkiego,

co zostało dotąd powiedziane, wy-

dobyć najważniejszą myśl, odsłaniają-

cą istotę masonerii. Być prawdziwym

masonem to żyć w taki sposób, żeby

otaczający nas świat stawał się, dzię-

ki twórczej pracy naszych mózgów

i rąk, coraz lepszy i piękniejszy.

Po masonach, którzy byli pisarzami

i myślicielami – jak Montesquieu,

Helwecjusz, Condorcet, Lessing,

Herder, Goethe, Schiller, Fichte,

Heine, Trentowski, Strug, Korczak,

Abramowski – pozostało wiele mą-

drych, głębokich, pobudzających do

myślenia książek. Po tych, którzy –

jak Mozart – byli kompozytorami,

pozostała zachwycająca muzyka.

Spośród masonów będących rzeź-

biarzami Bartholdi pozostawił po

sobie stojący u wrót prowadzących

do Stanów Zjednoczonych wspa-

niały Posąg Wolności, orvaldsen

ozdobił Warszawę pomnikami Ko-

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

8L U d z i e i i d e e

pernika i księcia Józefa, Godebski

– pomnikiem Mickiewicza. Dzięki

działalności takich masonów, jak Wa-

szyngton, Bolivar, Pułaski, Garibaldi

wiele krajów uzyskało niepodległość,

dzięki takim masonom, jak Lincoln

czy Schoelcher zostało zniesione nie-

wolnictwo, dzięki masonom w wielu

konstytucjach zagwarantowane zostały

prawa człowieka i obywatela. Mason

Franklin pozostawił po sobie pioru-

nochron, mason Fleming penicylinę,

mason Henri Dunant – Czerwony

Krzyż. Znaczny był udział masonów

w projektowaniu i tworzeniu takich

organizacji międzynarodowych, jak

Liga Narodów, Organizacja Narodów

Zjednoczonych, UNESCO.

Rejestr wybitnych masonów to

równocześnie rejestr wielkich do-

broczyńców Ludzkości, ukazujący

głęboki sens masońskiego hasła -

lantropii. Nawiązywanie do tradycji

masońskich polega przede wszystkim

na tym, że ta wspaniała galeria myśli-

cieli, artystów, wynalazców, działaczy

społecznych, lantropów jest dla nas

zbiorem przykładów możliwości do-

skonalenia świata.

Masoneria przywraca blask takim

wyblakłym dziś wyrażeniom, jak

„świecić własnym przykładem”, po-

nieważ jest przekonana, że „sztuki ży-

cia” nie można nauczyć wygłaszaniem

kazań i udzielaniem rad, ale trzeba

własnym przykładem pokazywać, jak

należy postępować. Określając maso-

nerię słowami „ars regia”, wskazujemy

właśnie na to, że prawdziwa lozoa

masonerii jest ukryta w „sztuce życia”

i polega na tym, żeby WSZĘDZIE

POZOSTAWIAĆ PO SOBIE DO-

BROCZYNNE SKUTKI WŁASNEJ

DZIAŁALNOŚCI, żeby w świecie

było COZ „WIĘCEJ ŚWIATŁA”,

CORAZ WIĘCEJ WOLNOŚCI,

CORAZ WIĘCEJ ZGODNEGO,

BTERSKIEGO WSPÓŁDZIA-

ŁANIA, COZ WIĘCEJ RZECZY

TRWAŁYCH, PIĘKNYCH I UŻY-

TECZNYCH.

Andrzej Nowicki

Deska wygłoszona podczas prac

Sz...L...Europa na Wsch... Warszawy

22 września 1994 r.

arek Pol , przewodniczą-

cy Rady Krajowej Unii

Pracy, w wygłoszonej

laudacji podkreślił tę szczególną

niezależność „Przeglądu” jako je-

dynego lewicowego tygodnika,

nieulegającego trendom i modom,

wiernie realizującego linię progra-

mową nakreśloną przed piętnastoma

laty przez redaktora Jerzego Do-

mańskiego. – Publicystyka Mała-

chowskiego ma ten ogromny walor, że

mimo upływu czasu pozostaje ciągle

aktualna – powiedział „Wolnomu-

larzowi Polskiemu” red. Jerzy Do-

mański. – Gdy zastanawiam się nad

tym fenomenem, bo przecież żyjemy

w czasach ogromnej dewaluacji waż-

nych słów, to myślę, że miał nie tylko

ogromny talent, ale przede wszystkim

odwagę w prezentowaniu ocen idących

pod prąd powszechnej opinii. Robił to

zawsze gdy uważał, że tak trzeba. Bo

to jest w interesie narodu i państwa. Ale bywało też tak, że stawał po stronie jednej,

pokrzywdzonej osoby. Małachowski miał w sobie tyle mądrości i wrażliwości, że

trudno nie być dumnym i z paroletnich kontaktów, i nagrody Jego imienia. #













jerzy

dOmański

laureatem nagrOdy

imienia aleksandra

małachOwskiegO









Aleksander Małachowski polityk, działacz opozycji w czasach PRL,

publicysta, wolnomularz, przewodniczący Unii Pracy, poseł na Sejm

X, I, II i IV kadencji, wicemarszałek Sejmu w latach 1993–1997, zmarł

w styczniu 2004 r.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e i i d e e

yślę, że to ważne pytania, które powinnyśmy

sobie postawić, nie tylko z punktu widzenia

tożsamości naszej loży – Gai Aeterny, ale także

świadomości perspektywy rozwojowej wolnomularstwa

w ogóle.

Każda nowa epoka rodzi się z zakwestionowania para-

dygmatu kulturowego epoki minionej. Tak jest i dzisiaj

w czasach nam współczesnych lub ponowoczesnych,

które zanegowały i zdemontowały ład instytucjonalny

i lozoczny porządek minionej epoki nowożytnej.

Współczesny świat cywilizacji zachodniej, jak opisuje go

wnikliwy badacz kultury ponowoczesnej Zygmunt Bauman,

to świat współczesności bez sacrum, płynnej względności

wszelkich idei, relatywizmu poddającego w wątpliwość

wartości uniwersalne, tradycję, historię. To świat szybkich

zmian, nietrwałych związków, natychmiastowych graty-

kacji, fragmentaryczności i przygodności bytów. To świat,

który rodzi się z niezgody i opozycji wobec stabilnej no-

woczesności reprezentowanej przez myśl oświeceniową.

Wolnomularstwo, chociaż wyrasta z XVIII-wiecznej

myśli oświeceniowej, którą konstytuuje idea postępu, ładu





















gaja

w pOnOwOczesnOści

miejsce wOlnOmularstwa

wczasach współczesnych

i z i S i U S T a

B y Ł a C z ... M ... S z ... L ... G a J a a e T e r n a

O r a z P r O M e T e a n a w S C H ... w a r S z a w y



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

10 L U d z i e i i d e e

społecznego opartego na pracy i wypełnianiu obowiąz-

ków, a nade wszystko armacja rozumu, odwołuje się do

wartości uniwersalnych wypracowanych przez ludzkość

na przestrzeni dziejów. Uniwersalnych w tym sensie, że

nieprzemijających, niezmiennych, bo dotyczących istoty

człowieka.

O ile paradygmat epoki nowożytnej, czy inaczej – epoki

nowoczesnej, opierał się na kulcie rozumu, ładu i porządku

społecznego z ustaloną hierarchią i wartościami etycznymi,

to przejście do epoki ponowoczesnej odbyło się poprzez

ich pełną dekonstrukcję we wszystkich wymiarach życia

społecznego.

W czasach ponowoczesnych zakwestionowano przede

wszystkim absolutne kompetencje rozumu. Podważo-

no istnienie jednoznacznych kryteriów prawdy i dobra.

Każdemu przyznaje się prawo do stanowienia o własnej

prawdzie. Wartością naczelną stała się niczym niekrępo-

wana wolność jednostki, na tyle, na ile się da uwolniona

od powinności i zobowiązań. Dla większości młodego

pokolenia perspektywa wiązania się z czymkolwiek, lub

kimkolwiek, na całe życie jest z gruntu mało atrakcyjna

i napawa lękiem. Związków nie zawiera się już z przeko-

naniem, że będą trwać przez całe życie. Anonimowość,

przelotność kontaktów i epizodyczność życia (życie składa

się z niepowiązanych przyczynowo epizodów), mimo że

daje poczucie swobody i niewyczerpanych szans – wszystko

przecież można zacząć od nowa – ma jednak swoją cenę. Tą

ceną jest chroniczna niepewność. Niepewność dotycząca

tego, co stanie się jutro, ale także brak zaufania do tego, co

robiło się wczoraj. Zdobyte wykształcenie nie daje już po-

czucia stabilizacji i gwarancji wykonywania raz zdobytego

zawodu przez całe życie. Liczy się elastyczność, zdolność

przystosowania i udział w grze. Związki, przyjaźnie trwają

tak długo, jak długo zaspakajają potrzeby przyjemności.

Konsekwencją braku niepewności jest brak poczucia bez-

pieczeństwa. Reguły nie są jasne, zasady są wieloznaczne.

Planowanie życia jest bardzo ograniczone i sprowadza się

do nieustannych inwestycji, w nadziei, że przyniosą one

jakąś stopę zwrotu.

Ceną, jaką płacimy za tę prawie nieograniczoną wolność,

jest także spłycenie więzi między ludźmi. Dzisiaj bliskość

osobistą powoli wypiera bliskość wirtualna. Bezpieczna

i niezobowiązująca. Komórkę, internet, telewizor można

wszak wyłączyć w każdej chwili, kończąc wirtualną bli-

skość jednym przyciśnięciem guzika. Kontakty wirtual-

ne są zbyt krótkie i płytkie, aby mogły przekształcić się

w więzi. Jesteśmy razem i osobno, razem i obok siebie,

nie tylko w przestrzeni wirtualnej, ale także społecznej

i rodzinnej. Narusza to podstawowe potrzeby ludzkie:

przynależności, miłości i bezpieczeństwa, napędzając

pacjentów psychoterapeutom. W zatomizowanym i co-

raz bardziej anonimowym społeczeństwie permanentne

zaburzenia w zaspokojeniu tych naturalnych ludzkich

potrzeb w małych grupach (np. rodzinie) rodzą zjawi-

sko tzw. nowoplemienności – zrzeszania się w mniejsze

grupy i wspólnoty połączone jakimś wspólnym celem.

Celem, który czasami jest funkcjonalnie pozytywny, ale

też nierzadko bywa, zwłaszcza wśród osób sfrustrowa-

nych, skierowany przeciwko innym, jak np. w przypadku

fanatyków religijnych czy terrorystów.

Świat współczesny jawi się jako wielki supermarket,

w którym wszystkie towary na wolnym rynku idei są równie

ważne. Żyjemy w epoce, która oprócz braku jednoznacz-

nego zakotwiczenia w ideach, wartościach, historii oraz

fragmentaryzacji życia społecznego, mieści w sobie wiele

ruchów i konkurencyjnych ideologii: new age, nowe ruchy

parareligijne, nowe ruchy społeczne typu prozdrowotne,

proekologiczne i inne pro…, które mają dawać receptę

na szczęście jednostki. Pośrodku tego gigantycznego

supermarketu krąży zagubiony człowiek, który często

kupuje nie to, po co przyszedł, kupuje za dużo, na ogół

więcej, niż potrzebuje.

– Czy pozostało jeszcze coś żywego z dawnej hierarchicz-

nej wizji świata: religii, metazyki, arystokracji ducha,

pogłębionej edukacji, myślenia hi-

storycznego, szacunku dla dorobku

przeszłości, uniwersalnych warto-

ści? – pyta Bartłomiej Dobroczyń-

ski w artykule Widmo postmoderni-

zmu krąży po Europie Wschodniej*.

To pytanie jest szczególnie aktualne

w kontekście rozważań nad miej-

scem i rolą wolnomularstwa we

współczesności. Wszak wszystkie

te wartości tworzą istotę wolno-

mularskiej metody doskonalenia

człowieka.

Od zarania dziejów człowiek pró-

buje zrozumieć naturę wszechświa-

ta i poszukuje odpowiedzi na pyta-

nia dotyczące sensu życia. Dążenie

dotarcia do Wielkiej Tajemnicy

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e i i d e e

Życia przybierało rozmaite formy w miarę upływu epok,

ale nigdy nie przestało istnieć. Jest głęboko zakodowane

w naszej podświadomości zbiorowej i stanowi integralną

część istoty ludzkiej. Jest jakby jednym z biegunów natury

człowieka, który można określić biegunem „sacrum”,

w przeciwstawieniu do „profanum”. Etyczna metoda

wolnomularska uwzględnia holistyczny wymiar czło-

wieka, co tłumaczy jej długowieczność. W czasach nam

współczesnych, w płynnej ponowoczesności poddającej

w wątpliwość sens przeżywania sacrum, ruch wolnomu-

larski daje możliwość zaspokojenia tej naturalnej ludzkiej

potrzeby duchowości. Niezwiązany z żadną ocjalną

religią, czerpie swe treści z różnych tradycji, na podstawie

których stworzył własną, specyczną metodę. Bogactwo

uniwersalnych treści pochodzących z dziedzictwa ludzkości

nadaje jej charakter ponadczasowy. Wolnomularstwo nie

pretenduje do tego, aby udzielać odpowiedzi na odwieczne

pytania ludzkości o sens życia, ale stwarza sprzyjające

warunki do szukania takiej odpowiedzi, choćby symbo-

licznej i pośredniej.

Nie będzie ono nigdy ruchem masowym, gdyż dociera

jedynie do ludzi świadomych takiej potrzeby.

Masoneria jest propozycją, która łączy przeszłość

z przyszłością, sacrum z profanum, łączy ludzi różnych

kultur, światopoglądów i ras.

Metoda wolnomularska z założenia ma dotrzeć do samej

istoty człowieczeństwa, z utopijną wizją świata zalud-

nionego przez Siostry i Braci w Ludzkości. W myśl tego

wzniosłego ideału humanistów ruch wolnomularski jest

nośnikiem wartości ogólnoludzkich, odpornych na wpływy

zmieniających się mód.

W moim głębokim przekonaniu, w dzisiejszym splurali-

zowanym i podzielonym świecie jest miejsce dla masonerii.

Nie tylko dlatego, że ponowoczesność jest bardzo pojemna.

Również dlatego, że wolnomularstwo, które zmierza do

doskonalenia człowieka w oparciu o wartości uniwersalne,

zapewnia mu jednocześnie swobodę wyboru i myślenia,

respektuje w pełni prawo każdego do odmienności, wyso-

ko wynosząc wartość wolności osobistej i tolerancji. A są

to wartości, które sprzyjają społeczeństwu otwartemu

i procesowi przemian. Fakt, że masoneria łączy tradycję

ze współczesnością, pozwala jej nie tylko trwać, nie tylko

nadążać za zmianami, ale także często stać na ich czele, co

udowodniła historia naszego ruchu.

Wbrew zapewnieniom wielu, że wolnomularstwo było,

jest i będzie, jest ono z pewnością narażone na różne

mniejsze lub większe zagrożenia, zarówno zewnętrzne, jak

i wewnętrzne, wynikające z dzisiejszej epoki powszechnej

dekonstrukcji i gruntownego przewartościowania idei.

Zagrożeniem zewnętrznym dla wolnomularstwa w Polsce

mogą być ewentualne zmiany natury prawnej. Historia

jednak pokazała, że potrało się ono odrodzić nawet po

bardzo drastycznych ciosach.

Istnieje też potencjalne zagrożenie, że ruch nasz może

rozpaść się od wewnątrz, jeśli zbyt daleko odsunie się od

tradycji, która zdaje się być gwarantem jego trwania. Jeżeli

w imię „ducha epoki” zacznie wprowadzać zmiany burzą-

ce spójność przekazu, istnieje niebezpieczeństwo utraty

wypracowanego przez stulecia wymiaru uniwersalnego.

I wtedy może przekształcić się w organizację pustą pod

względem treści.

Tym, co odróżnia wolnomularstwo od innych organizacji

i zrzeszeń mających na celu różne formy doskonalenia

człowieka, jest nasza oryginalna metoda pracy w oparciu

o rytuał i zgłębianie lozocznego przekazu symboli.

Metoda ta, łącząc racjonalne spojrzenie z przeżyciem

duchowym, rozum z intuicją, pozwala na całościowy wgląd

w naturę zjawisk i uwewnętrznienie wartości, które uzna-

jemy za ważne i własne. Wartości uznawane i przeżywane,

a nie tylko deklarowane, mają silniejszy wpływ na nasze

postawy życiowe i zachowania. Rezygnacja lub daleko idące

uproszczenia rytuału, traktowanie go powierzchownie

jako fasadowego ozdobnika, mogą spowodować utratę

zdolności przekazu.

Nieodpowiedzialne korzystanie z wszechobecnego In-

ternetu może zakłócić tradycyjną drogę przekazu Mistrz

– Uczeń oraz specykę inicjacji, polegającą na stopnio-

wym wtajemniczaniu. Podobnie, wprowadzenie do lóż

idei skrajnego racjonalizmu, z wykluczeniem wszelkiej

duchowości, może doprowadzić do utraty tożsamości

wolnomularskiej. Wówczas masoneria, pozbawiona swojej

specyki, pozostałaby wolnomularstwem już tylko z nazwy.

Świadomość zagrożeń nie oznacza kultywowania postaw

bezwzględnie konserwujących dawne obyczaje. Masone-

ria ewoluuje pod wpływem zmieniających się warunków

epoki. Co więcej, przystosowanie się jest nieuchronne,

jak choćby to, związane z rozluźnieniem dyskrecji, o którą

coraz trudniej w państwach o rozbudowanej administracji

i systemach prawnych czy w społeczeństwach otwartych

z ogromną opiniotwórczą rolą mediów.

My, siostry Gai Aeterny, żyjemy tu i teraz, włączone

aktywnie w nurt ponowoczesnej kultury z całym jej bo-

gactwem, różnorodnością i niespotykaną dotąd w historii

akceptacją dla różnych sposobów życia. Jednocześnie,

kultywujemy w loży ponadczasowe, uniwersalne warto-

ści. Paradoksalnie, wolnomularstwo oparte na przekazie

tradycji pozwala nam lepiej odnaleźć się we współczesnej

rzeczywistości. Nasza loża jest niszą ekologiczną pozwa-

lającą nam odciąć się od brutalności świata, zatrzymać

się w pędzie codzienności, zastanowić nad sensem ist-

nienia i lepiej zrozumieć same siebie. To właśnie dzięki

metodzie wolnomularskiej potramy, w tyglu skrajnie

zrelatywizowanej i wieloznacznej współczesności, złapać

oś równowagi i harmonii, własny pion, który pozwala nam

w miarę bezpiecznie płynąć między wzburzonymi falami

ponowoczesności ku archipelagu Mądrości, Dobra i Piękna.

Izis Iusta

Deska wygłoszona w Sz... L... Gaja Aeterna

25 października 2014 r. z okazji

czwartej rocznicy Zapalenia Świateł loży.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

12 L U d z i e – M i T y – i d e e

prOmeteusz

i hermes

– w świecie i w lOży

d r M i r O S Ł a w a d O Ł Ę G O w S K a - w y S O C K a



W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e – M i T y – i d e e

otyw mitu o Prometeuszu był podejmowany już we wczesnym antyku. Tu zasygnalizuję

tylko najważniejsze sprawy. Znajdujemy go w tragedii Ajschylosa pt. Prometeusz skowany. W II

wieku n.e. motyw podjęty został przez Lukiana w dialogu pt. Prometeusz albo Kaukaz, a także w innych dzie-

łach – O oarach, Zeus wzięty na spytki, Bogowie miłości. W swych pismach odnoszą się do mitu Prometeusza

także Cyceron, Pauzaniasz, Arrian i Flawiusz Filostrat. Następnie do Prometeusza sięga pisarz chrześcijański

Tertulian, utożsamiając go z samym Bogiem, Stwórcą człowieka. Pod wpływem dialogów Lukiana własny dialog

pisze Maria Konopnicka (Prometeusz i Syzyf). Z mitu o Prometeuszu narodził się prometeizm lub postawa pro-

metejska – postawa etyczna, dla której ideałem moralnym jest dobrowolne podporządkowanie działań jednostki

dobru większych grup społecznych lub nawet całej ludzkości. Oznacza on także bunt przeciwko boskim wyrokom

i siłom natury oraz cierpienie własne w imię szczęścia ogółu. Przykładami z literatury mogą być dr Rieux z Dżumy

Alberta Camus, Kordian Juliusza Słowackiego oraz Konrad w III części Dziadów Mickiewicza (jego prometejska

postawa ukazana jest w Wielkiej Improwizacji) czy postać dr. Judyma z Ludzi bezdomnych Żeromskiego (Pierwo-

wzorem postaci doktora Judyma był doktor Radziwiłłowicz, wybitny polski wolnomularz początków XX w.). #

jeden z tytanów

rometeusz, zwany w starożytności

stwórcą ludzkości (ulepił człowie-

ka z gliny i łez), a przez niektórych za-

liczany do siedmiu tytanów, był synem

tytana Eurymedonta i nimfy Klimene.

Miał trzech braci, z których najsłyn-

niejszym był Atlas. Zanim Prometeusz

skradł z Olimpu ogień, przyczynił się

wielce do rozwoju ludzkości, a to za

sprawą bogini Ateny. To ona właśnie

– tu cytuję za Gravesem: „...nauczyła

go architektury, astronomii, matema-

tyki, nawigacji, medycyny, metalurgii

i innych pożytecznych umiejętności,

które on z kolei przekazał ludziom”.

Zwracam tu uwagę sióstr na matema-

tykę i architekturę, bez której wolno-

mularstwo operatywne nie mogłoby

istnieć. Spójrzmy także na metalurgię.

W naszych rytuałach, mówiąc o naro-

dzinach metalurgii, sięgamy po posta-

cie biblijne, a to przecież tylko krok od

alchemii, i kilka kroków od alchemii

duchowej, rzadko kiedy kojarzonej

z imieniem Prometeusza. My jednak,

zważywszy na nazwę naszej loży, ten

wątek prometejskiego mitu akurat

powinnyśmy pamiętać.

Przejdę teraz do zasadniczego wątku,

czyli prometejskiego ognia, którego

konkretny kontekst często umyka.

Zaczęło się od problemu z oarami dla

bogów: „W Sykionie toczyła się dysku-

sja nad tym, którą część oarnego byka

należy przeznaczyć dla bogów, a którą

zachować dla ludzi. Poproszono Pro-

meteusza, by sprawę rozstrzygnął.

Poćwiartował on byka i uszył z jego

skóry dwa wory. Do jednego worka

włożył całe mięso, ale ukrył je pod

żołądkiem, najmniej atrakcyjną częścią

zwierzęcia; w drugim worku umieścił

kości ukryte pod grubą warstwą tłusz-

czu, po czym zwrócił się do Zeusa,

aby dokonał wyboru. Zeus łatwo dał

się oszukać i wybrał worek z kośćmi

i tłuszczem”. Ale na Prometeusza do-

słownie się wściekł, tym bardziej, że

on wyśmiewał go za plecami. I dlatego

właśnie Zeus postanowił nie dać lu-

dziom stworzonym przez Prometeusza

ognia. „Niech jedzą surowe mięso”

– zawołał.

Bardzo mnie zastanowił ten okrzyk

Zeusa. W historii ludzkości zdobycie

ognia i umiejętność jego krzesania

było tym samym, co wynalazek koła

czy odkrycie atomu, a może miało

jeszcze większe znaczenie. Jest teoria

we współczesnej nauce, że człowiek

stał się człowiekiem dzięki... jedzeniu,

a konkretnie pieczonemu na ogniu,

a potem gotowanemu (też na ogniu,

tyle że w garnkach) mięsu. Wzboga-

ciło to dietę o przetworzone, łatwo

strawne białko, czego gros poszło na

odżywianie ludzkiego mózgu. Mózg

zaczął rosnąć i mądrzeć. Wedle tej

teorii to nie praca, lecz ogień stwo-

rzyły prawdziwego, współczesnego

człowieka.

Wracamy do Prometeusza. Jak ob-

szedł klątwę Zeusa? Znowu o po-

moc poprosił Atenę, która schodami

kuchennymi wpuściła go na Olimp,

gdzie zapalił pochodnię od ognistego

rydwanu boga słońca Heliosa, odłamał

kawałek żarzącej się głowni i wrzucił

do pustego wnętrza olbrzymiej łodygi

kopru. Następnie zgasił swą pochod-

nię i niezauważony przez nikogo poda-

rował ludziom ogień. Zeus zaprzysiągł

zemstę… i przykuł nagiego Prome-

teusza do słupa w górach Kaukazu,

gdzie głodny sęp wyżera mu przez

cały dzień wątrobę, męczarniom zaś

jego nie ma końca, ponieważ co noc,

















Mity greckie

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

14 L U d z i e – M i T y – i d e e

kiedy Prometeusz marznie straszliwie,

wątroba mu odrasta. Miał tak cierpieć

30 tys. lat, cierpiał tylko 30, po tym jak

Herkules zabił strzałą z łuku zesłanego

przez Zeusa sępa.

histOria nazwy

prOmetei

Nazwę dla naszej loży, PROME-

TEA, wymyśliła siostra Ka-

mila, tak samo jak trójkątny kształt

i szczegóły naszego lożowego medalu.

Napisała też ręcznie na kartkach zwy-

kłego zeszytu uzasadnienie dla obu.

Ja potem redagowałam dokumenty,

dodając wnioski wypływające z na-

szej dyskusji. Zachował się w moich

zbiorach PROJEKT dokumentu lo-

żowego, szykowanego na zapalenie

świateł, zatytułowany „PROMETEA

– pierwsza loża kobieca”. „Nazwa loży

PROMETEA bezpośrednio nawiązuje

do mitu prometejskiego. Pragniemy

jako masonki przyczynić się do po-

prawy świata, szerzyć idee Wolności,

Równości i Braterstwa. Wierząc w na-

sze idee, nie możemy zniechęcać się

trudnościami i przeszkodami. Chcemy

być wytrwałe i cierpliwe; śmiałe i prze-

widujące [Prometeusz w języku greckim

znaczy właśnie przewidujący, wys.]. Jest

jednak coś więcej w tej nazwie. Zale-

dwie mała część światowej masonerii,

tej o zabarwieniu liberalnym, uznaje

prawo kobiet do bycia masonkami.

Dla większości światowych obediencji

wolnomularskich jesteśmy «maso-

nerią nieregularną», w domyśle – tą

gorszą. PROMETEA ma nieść światło

także i tam, do naszych braci. Bowiem

Wolność – Równość – Braterstwo

są ideami uniwersalnymi, ogólno-

ludzkimi, nie są «przyznane» tylko

mężczyznom”.

Do nazwy naszej loży raz jeszcze,

jak pamiętam, nawiązałyśmy bezpo-

średnio w zbiorowej desce lożowej,

napisanej w roku 2005, a zatytuło-

wanej „Zadania wolnomularstwa

w kształtowaniu postaw zaangażowa-

nych”. Cytuję: „Nazwa naszej Loży –

Prometea, której pięciolecie będziemy

obchodzić na początku listopada br.,

bezpośrednio nawiązuje do Mitu Pro-

metejskiego, do Światła, które chce-

my nieść, oświetlając najpierw swoje

nieraz mroczne wnętrze, aby potem

rozświetlać drogę innych, bliższych

i dalszych nam ludzi. […] Nawiązując

do tytułu tej deski, zadajmy pytanie:

czym w ogóle jest zaangażowanie?

Zaangażowanie jest przeciwieństwem

obojętności. Jeśli tak, to nie można

być zaangażowanym we wszystko.

Konieczny jest wybór pól zaangażo-

wania czy też spraw, w które się anga-

żujemy. Takich wyborów dokonujemy

codziennie, w różnych sytuacjach

życiowych. Nam, masonom, chodzi

głównie o zaangażowanie w sprawy,

które bezpośrednio dotyczą naszego

systemu wartości. Są one Światłem,

które zgodnie z przesłaniem naszego

rytuału i zadaniami wolnomularstwa,

chcemy nieść do świata profańskiego.

Czym jest więc owo Światło? To

światło to cała nasza wiedza wolno-

mularska. Wiedza, którą wypraco-

wujemy w Świątyni, stosując metodę

rytuału i symboliki. Kształtujemy,

czyli ociosujemy nasz kamień. Wszyst-

ko, co przeżywamy podczas naszych

prac; symbole, wymiana myśli, gestów

i uczuć składają się na rodzaj specycz-

nego poznania, poznania ezoteryczne-

go – wewnętrznego. W procesie tym

poznaniu intelektualnemu towarzyszy

przeżycie duchowe. Przeżycie to doko-

nuje się w grupie, wśród sióstr i braci,

tworząc to, co zwykliśmy nazywać

egregorem, czyli klimatem duchowym,

specyczną atmosferą loży. To dzięki

tej wspólnej wartości dodanej, która

powstaje z kumulacji indywidualnych

doznań i energii elementarnych, silniej

kształtujemy nasze postawy, którymi

emanujemy na zewnątrz w różnych

sferach naszego zaangażowania. Na

zakończenie naszych prac wypowia-

dane są słowa: Aby to Światło, któ-

re oświecało nasze prace pozostało

w nas; tak, abyśmy kontynuowało

na zewnątrz dzieło rozpoczęte w tej

Świątyni, lecz żeby nie było ono do-

stępne oczom profanów.

Ale w jaki sposób można nieść to

światło na zewnątrz, skoro nie działa-

my jako organizacja? Może to uczynić

każdy indywidualnie, przenosząc tę

wiedzę i wartości do życia profańskie-

go, do wszystkich tych sfer, w których

działamy, począwszy od rodzinnego,

sąsiedzkiego, towarzyskiego, aż po

wyższe piętra organizacji społecznej

i politycznej. To światło ma być jednak

niedostępne oczom profanów. Ma

być dyskretne tak, aby źródła jego

inspiracji pozostały nieujawnione”.

Tyle fragmenty deski lożowej sprzed

9 laty. Wracając do naszego mitu pro-

metejskiego: gdyby w pełni spełnić

jego postulaty, musiałoby być tak, że

Prometeusz wykrada bogom ogień

i jednocześnie wymazuje swoje imię

z historii. Zadam pytanie: Jak być

zatem i nie być Prometeuszem jed-

nocześnie? – a tak nam robić wypa-

da zgodnie z zasadami zachowania

tajemnicy masońskiej.

hermes

Pozwólcie siostry, że sięgnę znów

do mitologii. Jednym z wysoce

obrotnych bogów na Olimpie był Her-

mes, przedstawiany często ze skrzy-

dełkami u nóg, bóg wszędobylski,

wykorzystywany często przez Zeusa

do spraw niemożliwych. Dodajmy, że

Hermes był synem Zeusa z nieprawe-

go łoża. Jego matką była córka Atlasa,

jak pamiętamy, brata Prometeusza.

Zatem Prometeusz był dla Hermesa

stryjem. To swemu boskiemu ojcu

Zeusowi mały Hermes miał powie-

dzieć: „Uczyń mnie swoim heroldem,

ojcze, a wówczas będę odpowiadał za

całość wszelkiej niebieskiej własności,

nigdy nie będę kłamał, chociaż nie

mogę obiecać, że zawsze będę mówił

całą prawdę”…

Kupcy wzięli Hermesa za swego pa-

trona, ale nie tylko oni. Gdy kontakty

Greków z Egiptem stały się silniejsze,

Hermes pojawił się i tam, w ciągu wie-

lu wieków zlał się z egipskim otem.

Gdy po podbojach Aleksandra Wiel-

kiego nastały czasy hellenizmu, a jego

najwybitniejszym ośrodkiem stała się

Aleksandria, jako tygiel religijno-inte-

lektualny, tam właśnie skonstruowano

mityczną postać Hermesa Trisme-

gistosa, czyli Hermesa po trzykroć

Wielkiego, tam nastąpił rozkwit myśli

„hermetycznej”. Jak pisze w znakomitej

książce W kręgu Hermesa Trismegistosa

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e – M i T y – i d e e

(Biblioteka Hermaionu, Wydawni-

ctwo OKULTU Darka Misiuny)

prof. Kazimierz Banek: „Tak oto po-

wstało bóstwo ezoteryczne oraz ezote-

ryczne ugrupowanie jego wyznawców,

poszukujących kultu indywidualnego

i prywatnego, nieuwikłanego w sferę

polityki i państwa, lecz umożliwia-

jącego zgłębianie wszelkich, nawet

największych tajemnic dotyczących

Boga, Świata i człowieka”. Tak narodził

się h e r m e t y z m.

hermetyzm

„H

ermetyzm, tak jak zresztą cały

neoplatoński nurt w nowo-

żytnej myśli europejskiej, posługiwał

się symboliczną formą opisu świata.

Wiązał się on bezpośrednio z «ta-

jemnym» charakterem hermetycz-

nej heterodoksji, z przekonaniem, iż

prawdziwa wiedza o Bogu i człowieku,

o zachodzących między nimi związ-

kach, zastrzeżona jest dla godnych

jej przyjęcia, dla «wybranych»”. To

nie jest ciąg dalszy wywodu profeso-

ra Panka, lecz naszego brata profe-

sora Tadeusza Cegielskiego w jego

sztandarowej pozycji sprzed 20 lat,

pt. Ordo ex Chao (Porządek z cha-

osu). Podkreśla on, że „w ocjalnej

wykładni zasad obediencji [Wielkiej

Loży] hermetyzm zajmował poczes-

ne miejsce już od 1723 r., to jest od

czasu ogłoszenia opracowanych przez

Jamesa Andersona (ok. 1680-1739)

pierwszych konstytucji wolnomular-

skich”. Prof. Cegielski pisze dalej, że

podjęta przez niego dyskusja o roli

hermetyzmu w masonerii „ma prze-

cież na celu nie tylko wydobycie na

światło dzienne określonej prawdy

historycznej; sądzimy – konkludu-

je – że pominięcie hermetycznego

nurtu w dziejach wolnomularstwa

spekulatywnego uniemożliwia pra-

widłową ocenę rozlicznych funkcji –

etycznych, politycznych, religijnych

i psychologicznych – jakie nowy typ

masonerii wypełnił w skompliko-

wanej rzeczywistości brytyjskiej

początku XVIII wieku”. (Tadeusz

Cegielski, ORDO EX CHAO, War-

szawa 1994).

W historii wolnomularstwa tajem-

nice cechowe wolnomularzy opera-

tywnych zostały zatem wzmocnione

wszelakimi postaciami tradycji herme-

tycznej, i to różnorakiej: pitagorejskiej,

różokrzyżowej, alchemicznej wreszcie,

które tak szeroko i wnikliwie anali-

zuje prof. Cegielski. To od samego

początku współistniało z masońską



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

16 L U d z i e – M i T y – i d e e

tradycją prometejską: otwartego nie-

sienia Światła dla dobra całej ludzko-

ści, co ostatecznie znalazło swój wyraz

w trójczłonowym haśle: Wolność,

Równość, Braterstwo. Najdobitniej-

szym dotąd dziełem artystycznym,

wypływającym z tak rozumianego

prometeizmu masonerii, jest nowo-

jorska Statua Wolności, a właściwie

Wolność opromieniająca świat wy-

konana przez naszego brata Frédérica

Auguste’a Bartholdiego, podarowana

przez Francję Stanom Zjednoczonym

w stulecie zdobycia niepodległości

przez USA.

filOzOfia masOnerii

westiami zamknięcia i otwartości

warsztatów masońskich, metod

niesienia światła do świata profańskie-

go zajmował się także współczesny

lozof, nasz nieodżałowany brat pro-

fesor Andrzej Nowicki. Wygłosił na

ten temat w loży Europa deskę, którą

potem znacznie rozszerzył i wydał

17 lat temu jako Filozoę masonerii.

Podkreślił tam: „Cele masonerii to

poszukiwanie prawdy, podnoszenie

poziomu umysłowego ludzkości,

krzewienie idei masońskich żywym

słowem, drukiem, a przede wszystkim

własnym przykładem. [...] jak reali-

zować te cele, skoro w czasie inicjacji

składa się przysięgę, w której znajdują

się m.in. następujące słowa: «zobo-

wiązuję się bezwzględnie zachować

tajemnicę masońską, nigdy nie mówić

ani nie pisać o tym, co mógłbym zo-

baczyć czy usłyszeć, a co dotyczyłoby

masonerii».

Jak krzewić idee masońskie, nie

ujawniając tego, czego dowiedzieli-

śmy się, uczestnicząc w pracach loży?

Jak oświecać ludzi, jak podnosić ich

poziom umysłowy, ukrywając przed

nimi wiedzę tajemną? Wielu myśli-

cieli masońskich zwracało uwagę

na tę sprzeczność, twierdząc, że

ukrywanie prawdy jest niemoralne

i sprzeczne z zasadami etycznymi

masonerii [podkr. wys.]. Wyciągali

stąd wniosek, że przysięga masońska

jest staroświeckim przeżytkiem i nale-

ży ją usunąć z obrzędów masońskich,

publicznie oświadczając, że masoneria

nie ma nic do ukrycia”.

Brat Nowicki rozważa następnie

trzy obszary owej wiedzy masońskiej:

pierwszy – obejmujący adresy lóż i na-

zwiska członków, drugi – dotyczący

„celów i zadań masonerii, jej zasad

etycznych, modelu stosunków między

ludźmi i między narodami, sposobu

rozumienia haseł Wolności, Równości

i Braterstwa”, oraz trzeci – dotyczący

form obrzędów oraz ukrytego znacze-

nia symboli wskazujących na istnie-

nie „tajemnej wiedzy”. Konkluduje

wreszcie: „Cele masonerii i jej zasady

etyczne nie mogą być przedmiotem

tajemnicy masońskiej, wręcz przeciw-

nie, każdy mason jest zobowiązany do

ich rozkrzewiania i wyjaśniania. Co do

trzeciego obszaru należy uwzględnić

fakt, że to, co dotyczy formy obrzędów

masońskich, inicjacji, wystroju lóż,

stopni masońskich itd. było wielokrot-

nie opisywane, znajduje się w licznych,

łatwo dostępnych drukowanych wy-

dawnictwach, a więc nakaz zachowa-

nia tajemnicy nie ma w tej dziedzinie

większego sensu, skoro każdy może

pójść do biblioteki i w ciągu paru go-

dzin zaspokoić własną ciekawość”.

Słowa te prof. Nowicki pisał w latach

90. ub. wieku, jeszcze przed erą Inter-

netu. Dzisiaj jego słowa o „pójściu

do biblioteki” stają się ciut anachro-

niczne, pokawałkowaną wiedzę na

wszystkie możliwe tematy zdobywa się

bowiem w Internecie. Sprawdziłam na

przykład, że sformułowanie „inicjacja

masońska” daje w google’u prawie 10

tysięcy odniesień, a wpisanie słów

„tajemnica masońska” daje wynik 10

razy „lepszy”, czyli 100 tysięcy!

kOnkluzja

zy można zatem w ogóle zrezyg-

nować z masońskiej tajemnicy

i pozostać masonem czy masonką?

Moim zdaniem – nie. Od ścisłego

hermetyzmu z jednej strony do idei

prometejskiej z drugiej rozciąga się

całe spektrum idei i poglądów. Każda

z nas może umieścić się na tej osi. Ta-

kiemu wzajemnemu współistnieniu,

przenikaniu się i walki w wolnomu-

larstwie idei hermetycznej i prome-

tejskiej bliskie, choć nie tożsame jest

podejście wybitnego Polaka, pastora

i wolnomularza Karola Seriniego,

który pisał przed wojną w swej pracy

pt. Symbol w wolnomularstwie: „Duch,

wieczny rewolucjonista, stale niszczy

formy, w których się wypowiada, lecz

bez nich nie może się obejść, o ile nie

ma zgładzić samego siebie. Wszyst-

kie tarcia, niesnaski, walki i rozłamy

w wolnomularstwie tu miały i zawsze

mieć będą swe źródło. [...] wolnomu-

larstwo proklamuje wolność ducha

przy zachowaniu trwałości formy,

z czego wynika nieuchronna walka

między wolnością ducha i autorytetem

formy. Zadaniem każdego pokole-

nia wolnomularskiego jest dążyć do

syntezy tych dwu pierwiastków. Do

harmonii przy bezwzględnym zacho-

waniu tezy zasadniczej – humanita-

ryzmu”.

Myślę, że tak jak pisał Karol Seri-

ni, Duch (choć może nie „Święty”)

Prometeusza i Hermesa Po Trzykroć

Wielkiego stale jest obecny w naszym

lożowym życiu. I każdy z nas, maso-

nów i masonek, ma cząstkę w sobie

boga i tytana starożytnej Hellady.

Ile ujawnić? Ile zataić? Ile przeżyć?

Ile światła i w jaki sposób przekazać

dalej, do świata profańskiego? – na

te pytania odpowiada sobie każde

pokolenie wolnomularzy. Za każdym

razem działamy w zmieniającym się

płynnym świecie. I jak te boje na

wzburzonym oceanie – że posłużę się

obrazem, który przedstawiłam w loży

Gaja Aeterna, po desce naszej siostry

pt. GAJA W PONOWOCZESNO-

ŚCI – jesteśmy mocno przywiązani

do naszej tradycji, ale lina łącząca nas

z podłożem nie jest sztywnym prętem,

lecz elastycznym wiązaniem; sztyw-

ny pręt nie wytrzymałby tak silnych

napięć. Możemy być pewne siły tego

wiązania, bo z jednej strony trzyma

go Prometeusz, a z drugiej Hermes

Trismegistos. Nie zawiodą nigdy, ale

tylko wówczas, gdy – paradoksalnie

– będą występować pospołu.

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

Deska wygłoszona podczas uro-

czystych prac Sz... L... Prometea na

Wsch... Warszawy 4 listopada 2014 r.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

L U d z i e i i d e e

yty idealne są wieczne, to znaczy, że nigdy nie były

stworzone ani nie mogą ulec zniszczeniu. Ludzka

prawda, doskonaląc się, przechodzi kolejno przez

kilka stopni. Są to: denicja, czyli nazwa osadzona wśród

innych nazw, obraz, wiedza i stanowiąca granicę ludzkiego

poznania idea. Ten ostatni, najwyższy stopień, dostępny

jest tylko dla lozofów, czyli mędrców.

Według Platona istoty ludzkie od reszty świata mate-

rialnego różni to, że mają duszę, która pochodzi wprost

ze świata idei. W świecie tym posiadła dusza wiedzę do-

skonałą, ale w chwili uwięzienia w materialnym ciele

utraciła ją i od chwili narodzin człowieka skazana jest na

jej mozolne przypominanie poprzez studiowanie samej

siebie. Pomaga jej w tym edukacja polegająca na dialogu

ucznia z nauczycielem – źródłem wtajemniczenia w istotę

analizy i syntezy pojęć, tworzenie tez i antytez oraz ich

przyjmowanie bądź odrzucanie. Platon twierdzi, że praw-

da jest odpowiedniością między rzeczą a wewnętrznym

stanem umysłu, czyli rozumieniem. Jako pochodna rze-

czywistości, przeltrowana przez zmysły, prawda może

być niekompletna, zmienna i niedoskonała.

Te trzy poważne ułomności są powodem rozterek prze-

żywanych na przestrzeni dziejów przez wszystkich ludzi

myślących, od tzw. zwykłych śmiertelników poczynając,

a na wielkich uczonych kończąc.

1. Niekompletność prawdy bierze się stąd, że ludzie od-

bierają bardzo wąskie pasmo bodźców. Wszystkie narządy

zmysłów razem wzięte, wzmocnione przez najczulsze

sztuczne detektory, docierają do znikomej cząstki rzeczy-

wistości, tak małej jak fragment słonia oglądanego z bliska

przez przysłowiową dziurkę od klucza.

2. Zmienności prawdy sprzyja dominująca od stuleci

koncepcja poznania, według której nauka jest deniowa-

na jako skuteczna metoda ograniczania fałszywej wiedzy

o rzeczywistości. Wynika stąd, że uczeni permanentnie

i świadomie posługują się prawdami tymczasowymi, obo-

wiązującymi tylko dopóty, dopóki nie zostaną obalone.

3. Niedoskonałość ludzkiej prawdy wynika natomiast

z tendencyjności procesów przechowywania i przetwa-

rzania danych przez mózg.

ak więc, jako psycholog, nie mam żadnych wątpliwości

co do tego, że nazywanie prawdą tego, co ludzie, nie

pomijając szeroko rozumianych nauczycieli, mają w głowach

jest nadużywaniem pojęcia prawdy, a zwłaszcza Prawdy

Absolutnej, do której umysł ludzki nigdy nie dociera, choć

może się do niej zbliżać, szukając jej zarówno na zewnątrz,

jak i wewnątrz siebie.













dOBrO, piĘknO, prawda

O Ocenianiu prawdziwOści

ludzkich Odkryć i teOrii

Powiedz mi, a na pewno zapomnę, pokaż, a jest szansa,

że zapamiętam. Pozwól przeżyć, a będę pamiętał całe życie.

Konfucjusz

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

18 L U d z i e i i d e e

ako wolnomularka umieszczająca Prawdę wśród najwy-

żej cenionych wartości sadzę, że dążenie do osiągnięcia

coraz wyższych poziomów wtajemniczenia jest powin-

nością każdego człowieka. Prawda jako autonomiczny cel

jest potrzebna jednostce ludzkiej jak woda i powietrze.

Umysł ludzki podtrzymuje dzięki niej swoje funkcje i nie

obumiera w trakcie niekończącej się wędrówki ku Światłu.

Prawda i Mądrość nie istnieją poza człowiekiem, ale stają

się w nim, dopóki jego umysł zdolny jest do przeżycia

kolejnego wglądu lub olśnienia.

olnomularstwo nie zachęca do zdobywania wiedzy

„twardymi” metodami wypracowanymi przez

naukę, choć nie odwraca się plecami do jej zastanego

dorobku składającego się z uproszczonych i słabo zin-

tegrowanych zależności przyczynowych, czekających

w kolejce na wygaśnięcie swego „terminu ważności”.

Metody wolnomularskie nie przynoszą tak szybkich

i efektownych rezultatów jak laboratoryjne eksperymenty,

są bardziej „miękkie” i zawodne. Ale też nie opierają się

na zredukowanym i odczłowieczonym oglądzie rzeczy-

wistości, świadczącym przede wszystkim o zagubieniu

się badaczy w rytuałach obiektywizmu. Naturalną pod-

stawę wszelkiego ludzkiego poznania, nawet tego, który

uzyskujemy w wyniku najdokładniejszych pomiarów,

stanowi używana od wieków metoda introspekcji. Samo

to, że wskazania aparatury badawczej odczytywane są

przez ludzi, wprowadza rozbieżności sądów i nieporo-

zumienia. A może wiara w możliwość dotarcia człowieka

do prawdy nieskażonej nim samym jest iluzją? Zależy,

jak się ją traktuje.

W odróżnieniu od psychozyków wolnomularze nie sto-

sują introspekcji jako metody studiowania elementarnych

zjawisk świadomości, ale traktują ją jako główną metodę

odkrywania własnego wnętrza na drodze do samodo-

skonalenia. Postępują w sposób, który Antony de Mello

opisuje następująco:

Uczeń prosił o słowo mądrości. Mistrz rzekł:

– Idź, usiądź w swojej celi, a ona nauczy cię mądrości.

– Ale ja nie mam żadnej celi. Nie jestem mnichem.

– Ależ masz ją. Wejrzyj w siebie!

ednym ze sposobów dochodzenia do prawdy jest we-

dług Platona percepcja obrazów ulokowana powyżej

nazywania i deniowania. I nie bez przyczyny, albowiem

według artystów, a zwłaszcza malarzy i graków, „obraz

wart jest tysiąca słów”. Określenie to dotyczy wszelkich

obrazów zjawisk – zarówno zewnętrznych, jak i dostrze-

żonych wewnątrz siebie. Szczególnego znaczenia nabierają

one wtedy, kiedy stają się symbolami, czyli gdy zjawiska

przekształcają się w wyobrażenia należące do pewnego

społecznego kręgu.

Bardzo bogata i wyranowana symbolika wolnomularska

jest, podobnie jak introspekcja, zarówno przedmiotem

badania, jak i metodą docierania do prawdy. Jest to meto-

da alternatywna w stosunku do naukowej, obywająca się

bez abstrahowania, czyli odrywania uzyskiwanej wiedzy

od czasowo-przestrzennych okoliczności jej nabywania,

a także od naturalnego kontekstu emocji i innych przeżyć.

Tu można by zacytować Konfucjusza: Powiedz mi, a na

pewno zapomnę, pokaż, a jest szansa, że zapamiętam. Pozwól

przeżyć, a będę pamiętał całe życie. Wolnomularz, wstępując

na drogę doskonalenia, poszerza wiedzę na temat symboli,

docierając do ich coraz głębszego znaczenia wykraczające-

go daleko poza doświadczenie zmysłowe, nawet wsparte

myśleniem logicznym.

olę spoiwa odgrywa w tym procesie intuicja, psycho-

logicznie określana jako niezróżnicowana i niepowta-

rzalna masa indywidualnego doświadczenia zapisanego

w ciele człowieka wraz z kontekstem. Nie bez powodu

użyłam tu słowa „ciało”, ponieważ wolnomularstwo to

także kroki i gesty w odpowiednich kierunkach, obco-

wanie z różnymi przedmiotami, mówienie lub milczenie.

Jest to także uczestnictwo w ceremoniach przypomina-

jących starożytne misteria, którym towarzyszyła zawsze

muzyka, według Platona dyscyplinująca uczestników

emocjonalnie i służąca tworzeniu i podtrzymywaniu

więzi. Tę samą funkcję pełni ona w wolnomularstwie.

A bywa to muzyka komponowana na jego potrzeby

przez mistrzów najwyższej próby. Za pośrednictwem

harmonijnych ruchów przekazywane są wzorce napięć

mięśniowych, nie zawsze rejestrowane w świadomości,

ale stanowiące istotny składnik światopoglądu jednostki,

jak np. gest „do porządku” odmienny dla różnych stopni

wtajemniczenia.

isteria starożytne, związane z kultem religijnym,

dostępne dla osób wtajemniczonych, odprawiane

były przy śpiewie, tańcach i spektaklach, przedstawia-

jących mity opisujące dzieje czczonych w ten sposób

bóstw. Celem misteriów było osiągnięcie wyzwolenia

przez odrodzenie duchowe. Analogiczną funkcję pełni

inicjacja wolnomularska, której symbolika obejmuje całe

przejście od profana (zaczynające się w podziemiu) do

wolnomularza, który jako uczeń może, milcząc, oglądać

Światło z perspektywy Północnej Kolumny.

Symbole służące zarówno odsłanianiu, jak i ukrywaniu

zjawisk, są z natury swej wieloznaczne, ale pozwalają

dostrzegać w tym samym czasie przeciwstawne, jak dwie

strony lustra, aspekty rzeczywistości i myśleć twórczo,

opierając się na analogiach. W ten sposób tworzy się tole-

rancja na różnice i sprzeczności, oraz szansa na znalezienie

w dłuższym czasie rozwiązań lepszych, czyli bliższych

prawdy, choć oczywiście, niedoskonałych.

Powiedziałam

Deska wygłoszona w Sz... L...

Gaja Aeterna 13 września 2014 r.

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

S e K r e T y w a r S z T a T U

Droga siostro,

witamy Cię serdecznie

w gronie sióstr naszej

Szanownej Loży. Jesteś

nowym ogniwem w łańcuchu. Od

dziś pójdziemy razem.

Wstąpiłaś na drogę inicjacyjną. Nie

jest to droga łatwa. Inicjacja, którą prze-

chodziłaś, próby, którym zostałaś pod-

dana, w sposób symboliczny ukazują tę

właśnie marszrutę. Jest ona na początku

wyboista, stopy mogą być poranio-

ne, uszy ogłuszone od jazgotu świata,

który mówiąc do nas tak głośno i tak

wiele, nie mówi często o rzeczach dla

Człowieka najistotniejszych: o Praw-

dzie, o Pięknie, o Dobru, Braterstwie

i Miłości. O tych wartościach mówimy

w naszej Loży. Mówimy, jak żyć godnie

w zgodzie ze sobą i drugim Człowie-

kiem, budując symboliczną Świątynię

Ludzkości.

Różnymi mówimy o tym słowy; bo

każda z nas jest inna, każda jest war-

tością samą w sobie. Pamiętaj, że nasze

różnice nas wzbogacają, nie rozdzielają.

Lecz na początku tej drogi Ty, droga

siostro, mówić nie będziesz. Przez dłu-

gie miesiące będzie Cię obowiązywać

zasada milczenia. Milczeć nie jest łatwo,

gdy się jest przyzwyczajonym mówić,

mówić, mówić... A u nas na początku

trzeba milczeć. Nie jest to jednak bierne

milczenie.

Słuchaj uważnie tego wszystkiego,

co będę mówiły inne siostry, każda

w swoich stopniach i urzędach. Wsłu-

chuj się w słowa naszych desek, poznasz

wtedy nasz masoński sposób dyskursu

ze światem. Wsłuchuj się uważnie w sło-

wa naszego rytuału – ma on wiele do

powiedzenia nie tylko o zasadach prac

lożowych, ale mówi też o sprawach bliż-

szych i dalszych, w czasie i przestrzeni,

dotyka spraw ducha i spraw ciała.

Wsłuchaj się siostro także w siebie

samą. Co mówi Twój głos wewnętrz-

ny, czemu się chce sprzeciwić, a co

zaaprobować, wsłuchuj się, co mówi

Twoje ciało ubrane w prostą, czarną

suknię, w białe rękawiczki i uczniow-

ski fartuszek. I na czas pobytu w loży

zapomnij o świecie zewnętrznym, jego

ważnych prawach i sprawach. Znalazłaś

się tutaj, aby ponownie się narodzić dla

tego świata, aby spojrzeć nań nowym

okiem i usłyszeć po nowemu.

W loży dostaniesz wskazówki, ale

iść drogą masońską musisz już sama,

posługując się jak kompasem swoim

umysłem, sumieniem, intuicją, mając

za symboliczne narzędzia pion, cyrkiel

i kątownicę. Wszystkie pomożemy Ci

na tej drodze, ale dokąd nią zajdziesz,

zależy od Ciebie samej.

Witając Cię raz jeszcze w naszym

gronie, pragnę zacytować fragmenty

słynnej Dezyderaty, którą przed ponad

80 laty napisał nasz brat, amerykański

wolnomularz Max Ehrmann:

Krocz spokojnie wśród zgiełku i po-

śpiechu, i pamiętaj, jaki spokój może

być w ciszy.

Tak dalece jak to możliwe, nie wyrzeka-

jąc się siebie, bądź w dobrych stosunkach

z innymi ludźmi. Prawdę swą głoś spokoj-

nie i jasno, słuchając też tego, co mówią

inni: nawet głupcy i ignoranci, oni też

mają swą opowieść. Jeżeli porównujesz

się z innymi, możesz stać się próżny lub

zgorzkniały, albowiem zawsze będą lepsi

i gorsi od ciebie.

[...]Bądź sobą, zwłaszcza nie zwalczaj

uczuć. Nie bądź cyniczny wobec miłości,

albowiem w obliczu wszelkiej oschłości

i rozczarowań jest ona wieczna jak trawa.

Przyjmuj pogodnie to, co lata niosą, bez

goryczy wyrzekając się spraw młodości.

[...] Jesteś dzieckiem wszechświata i nie

mniej niż drzewa i gwiazdy masz prawo

być tutaj. I czy jest to dla ciebie jasne,

czy nie, wszechświat jest taki, jaki być

powinien.

Tak więc żyj w pokoju z Bogiem, cokol-

wiek myślisz o Jego istnieniu, czymkolwiek

się trudnisz i jakiekolwiek są twoje prag-

nienia. W zgiełku ulicznym i zamęcie

życia zachowaj pokój ze swoją duszą.

Z całym swym zakłamaniem, znojem

i rozwianymi marzeniami ciągle jeszcze

ten świat jest piękny.

Bądź uważny. Staraj się być szczęśliwy.

Powiedziałam

S... Mówczyni

mOwa pOwitalna

s... mówczyni pO ceremOnii

inicjacji wOlnOmularskiej



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

20 S P O T K a n i a

r... Andrzej Nowicki powiedział kiedyś, że aby zostać

wolnomularzem, trzeba nim już być. Faktycznie,

trudno wyobrazić sobie sytuację, w której ktoś, kto nie

zna i nie podziela ideałów masonerii, zapragnął do niej

wstąpić (choć, rzecz jasna, nie można wykluczyć mo-

tywacji mało wolnomularskich, podpowiadanych przez

stereotypy krążące po świecie). Wszelako równie trudno

wyobrazić sobie sytuację, w której ktoś pragnie inicjacji,

a jest przekonany, że wie już wszystko, że nie potrzebuje

pracować nad sobą, ociosywania kamienia egzystencji.

Moja droga ku ideałom wolnomularskim nie jest ani

prosta, ani oczywista. Jest raczej tak, że potrzebowałem me-

tanoi, by zrozumieć, że prawdziwa wspólnota, solidarność,

bliskość, braterstwo – za którymi tęskniłem, odkąd pamię-

tam – nie zaistnieją, jeśli nie będą wiązać się z otwartością,

tolerancją, równością i troską o ludzką wolność. Dawno,

dawno temu wierzyłem, że istnieją niezmienne algorytmy,

regulujące nasze myślenie i postępowania. Fundamentalizm

dawał mi poczucie bezpieczeństwa, spokoju, pozwalał mi

wciskać świat w matrycę czerni-bieli. Spokój ten okazał się

jednak złudny i upiorny w momencie, gdy uświadomiłem

sobie, że fundamentalizm, stawiając na miłość, pozwala

w jej imię krzywdzić. Miłość nie może istnieć bez wolności.

A nie ma wolności tam, gdzie podporządkowujemy się

ogłaszanym przez innych dogmatom, a więc tam, gdzie

nie może być równości.

II.

estem głęboko przekonany, że wolnomularstwo jest

dziś aktualne bardziej niż kiedyś. Stanowi bowiem

„trzecią drogę” między fundamentalizmem a zbyt łatwym,

nihilistycznym relatywizmem. Z jednej strony masoneria

podkreśla uniwersalny charakter takich ideałów, jak wol-

ność, równość, braterstwo, tolerancja, prawda, piękno czy

samodoskonalenie. Z drugiej strony wolnomularz wie, że

żaden z tych ideałów nie realizuje się tylko w jeden sposób,

a więc, że są one zarazem uniwersalne i zmienne. Ten

paradoks stanowi dla mnie centrum wolnomularskiego

doświadczenia – tym, co pozwala pracować nad sobą,

duchowo wzrastać, czy budować oraz umacniać więzi, jest

rytuał i symbol. Rytuał i symbol zaś wymagają osobistego

zaangażowania i osobistego doświadczenia. Nie mogą

istnieć bez bagażu naszych przeżyć, emocji, indywidual-

nej historii. Już to powoduje, że wartości, choć wspólne,

uobecniać się będą w sposób niepowtarzalny. Stoi za tym

także arcyważne przekonanie, że człowiek z natury jest

racjonalny, społeczny i dobry. Tym samym może wzrastać,

potrzebuje tylko dobrych narzędzi doskonalenia się, a nie

procedur tresury.

III.

Winston Churchill napisał, że „im dalej wstecz spo-

glądamy, tym bardziej widzimy przyszłość”. Myślę,

że słowa te oddają ducha wolnomularskiego. Masoneria

nie istnieje bowiem w oderwaniu od swojej tradycji. Za-

miera jednak zawsze wtedy, gdy nie tłumaczy tej tradycji

na język przyszłości.

Na dwa elementy wolnomularskiego stosunku do tradycji

warto zwrócić uwagę.

Primo, masoneria nie uchyla się przed rzetelnym badaniem

swoich początków. Masonolodzy skrupulatnie analizują do-

















czy wartO

Być dzisiaj

wOlnOmularzem?

B r ... M a r C i n M . B O G U S Ł a w S K i

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

S P O T K a n i a

kumenty, odsłaniają mechanizmy, które stały za powstaniem

lóż, dystansują się wobec założycielskich legend i mitów.

Wewnętrzną troską wolnomularstwa jest zatem dbałość

o to, by nie zakłamywać świadomości. Dzięki temu maso-

neria nie boi się odwoływać do symboli, alegorii i metafor

o rodowodzie znacznie starszym niż sam „ruch lożowy”.

Historyczna rzetelność pozwala na to, by w sposób wolny

korzystać z pełnego potencjału tych znaków, „jako ruch

inicjacyjny, nie potrzebuje dla swojego uwiarygodnienia

dowodu historycznej ciągłości z bliższą lub dalszą starożyt-

nością. Odróżniamy bardzo wyraźnie warstwę historyczną od

mityczno-inicjacyjnej. Ruch nie musi historycznie i w sposób

udokumentowany wywodzić się z pewnych wcześniejszych

tradycji, aby przenosić jego «ducha»”1.

Pięknym wyrazem tego podejścia jest praca br... Tade-

usza Cegielskiego zatytułowana Księga Konstytucji 1723

roku i początek wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii.

Tekst tzw. Konstytucji Andersona (w wersji oryginalnej

i tłumaczeniu) opleciony tu został studiami i komentarzami

odsłaniającymi ideowe zaplecze wolnomularstwa. Cegielski

drobiazgowo przybliża proces, który spowodował, że Kon-

stytucje stały się „masońską biblią”. Nie boi się pisać o grze

nie zawsze chlubnych interesów, odnotowuje dwuznaczne

posunięcia Andersona w kwestii dawnych dokumentów

lożowych, tłumaczy zapisy Konstytucji, które trudno

zrozumieć, nie znając kontekstu, w jakim powstały, pisze

o związkach masonerii z oświeceniem. Ani na moment

nie gubi z oczu sprawy najważniejszej – wolnomularskich

ideałów, których blask migoce na kartach książki coraz

pełniejszym blaskiem.

Secundo, nieustanny namysł nad tradycją nie jest wartością

samą w sobie. Służy raczej przyszłości i teraźniejszości.

Widać to na kartach książki Cegielskiego, gdy pisze

o XVIII-wiecznym procesie przekształcania się wolno-

mularstwa w ruch duchowy.

Także dziś wolnomularstwo stoi przed potrzebą wyraże-

nia swoich ideałów w nowy sposób, w aktualnym języku.

IV.

Potrzebne jest dzisiaj ponowne przemyślenie tego, czym

jest wspólnota i solidarność. Kulturze rozpanoszonego

indywidualizmu i atroi więzi masoneria może przywrócić

takie wartości, jak solidarność, w tym międzypokoleniowa,

życzliwość, wrażliwość społeczna czy lantropia. Będą

one tym bardziej wiarygodne, im bardziej wyrastać będą

z życia lóż. Stoimy jednak w sytuacji, gdy wspólnoty nie

da już sprowadzać się tylko do ludzi, gdzie współtworzą

ją artefakty, gdzie rośnie nasza świadomość relacji i zo-

bowiązań łączących nas z „naturą”. Jak takie poszerzenie

naszego świata wpływa na sens siostrzeństwa i braterstwa?

W jaki sposób zmienia sposoby naszego działania? Jak

przekształca widzenie świata? Jakie nowe formy odpo-

wiedzialności rodzi?

Potrzebne jest także ponowne przemyślenie tego, czym

jest tolerancja. Kulturze odradzających się fundamenta-

lizmów, kulturze hejtowania i trollowania trzeba przeciw-

stawić kulturę dialogu, różnorodności, budowania. Jak to

zrobić? Jak mówić? Jak działać?

Potrzebne jest w końcu przetłumaczenie na język współ-

czesności idei laickości państwa. To zadanie pilne, jako że

Polska nie przeszła owocnie przez proces sekularyzacji,

a już pojawiły się w niej stanowiska postsekularne. Sama

idea neutralności państwa jest przy tym dla wielu nie-

zrozumiała. Kojarzy się ją z ograniczeniem wolności (!),

antyreligijnym fundamentalizmem etc. Wolnomularstwo,

jak żaden inny ruch, ma szansę wykorzystać inspiracje

postsekularne na korzyść laickości. Pokazując laickość jako

źródło różnorodności postaw duchowych i jako warunek

autentycznego dialogu. Dając przykład braterstwa między

siostrami i braćmi, których stosunek do religii może być

skrajnie odmienny.

dtrąbia się dziś kolejne „post”. Mamy post-postmo-

dernizm, postpłciowość, postsekularyzm... Mamy

także posthumanizm i postczłowieka.

„Posthumanizm to idea przekroczenia granic człowie-

czeństwa. Pragniemy wiedzieć, kim jesteśmy, ale też kim

więcej możemy się stać. Chcemy w pełni zrealizować

swój potencjał, a potem go przekroczyć”2 – deklarują

posthumaniści.

Przyznam się szczerze, że boję się etykietowania. Boję się

także zbyt optymistycznego „przekraczania”, które może

okazać się społecznym eksperymentem o nieokreślonym

stopniu ryzyka. Ale boję się także dogmatycznego zamknię-

cia na to, co nowe. Boję się braku odwagi w stawianiu pytań

o to, co między naturą a kulturą, między naturą a techniką.

Wolnomularstwo jest szansą na budowanie posthumani-

zmu nie przeciw humanizmowi, ale poprzez poszerzenie

humanizmu. Jest szansą na tworzenie wspólnoty równych

podmiotów, w miejsce feudalnych relacji pasożytnictwa (jak

pisze Michel Serres). Jest szansą na budowanie duchowości

niezależnej od religii, ale nie wrogiej ani religijności, ani

ateizmowi. Jest szansą na zbudowanie platformy dialogu,

której dziś brakuje Polakom w sposób dramatyczny.

VI.

estem wdzięczny Siostrom i Braciom, Wielkiemu Ar-

chitektowi za to, że pozwolił mi odnaleźć mój warsztat.

A w nim chęć do wytężonej pracy. #

1. B. Szczęsny, Masoni a Templariusze – jako punkt wyjścia do dalekiej dygresji o inicjacji,

hp://izba-rozmyslan.blogspot.com/2010/02/masoni-templariusze-jako-punkt-wyjscia.html

2. posthumanizm.pl

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

22 L O ż a i S y M B O L

Pierwsza interpretacja do pewnego stopnia wspólna

środowiskom teistycznym, w tym chrześcijańskim

i konserwatywnym masońskim, chce widzieć

w Delcie symbol Absolutu albo Wielkiego Architekta

– wszechwiedzącego, panującego i czuwającego nad

światem. Spojrzenie liberalne – nie wypowiadając

się autorytatywnie na temat samego istnienia Wiel-

kiego Architekta – chce dostrzegać w niej przede

wszystkim doskonałość, wiedzę, poznanie. Uwa-

żam, że jest możliwe jeszcze inne podejście,

do pewnego stopnia łączące te poprzednie.

Wychodzi ono z założeń humanistyczno-

humanitarystycznych, a zatem świeckich

w tym sensie, że skoncentrowanych na

człowieku. Jednocześnie próba ta przej-

muje z części tradycji teistycznej to,

co w moim rozumieniu w niej naj-

cenniejsze.

Jeśli odłożymy na bok kwestię

realnego istnienia Wielkiego

Architekta czy też osobowej

Opatrzności, cóż nam pozo-

stanie z myślenia w katego-

riach potrzeby opieki na

światem i ludźmi? Myślę,

że niemało. Chcę tu na-

wiązać do liberalnej,

poseistycznej trady-

cji chrześcijańskiej,

która chce widzieć Boga jako pełną życzliwej troski

relację międzyludzką. Relację, związek, a nie osobę.

Mamy tu pierwiastek opatrznościowy, wszak ta relacja

jest opiekuńcza i pełna troskliwej uwagi. Jedno-

cześnie ta interpretacja podkreśla to, że nie mamy

innej czuwającej nad nami opatrzności ponad tę

braterską życzliwość, która jest pomiędzy nami.

A przynajmniej nic pewnego i wiarygodnego

o innej opatrzności niż braterska nie wiemy.

Ale jak się ma takie odczytanie Delty

Świetlistej do doskonałego poznania,

mądrości i wiedzy? Wydaje mi się, że

braterska życzliwość powinna być po-

strzegana jako jednocześnie początek

i koniec poznania ze zrozumieniem.

I tu znów pojawia się liberalna tra-

dycja chrześcijańska ze swoją wy-

rozumiałą i życzliwą troską bra-

terską, bez której wszystko inne

w życiu, także w życiu loży,

staje się „cymbałem brzmią-

cym i miedzią brzęczącą”

(to cytat z Pawła z Tarsu)

– pustką, czymś zewnętrz-

nym, zaledwie zmysło-

wym i pozbawionym

głębszej wartości. Jeśli

braterską, pomocną

życzliwość uznać za











delta

świetlista

pOznanie i wiedza

elta Świetlista, czyli oko zamknięte w trójkącie to symbol doskonałej opiekuńczej dalekowzroczności. To

także symbol wiedzy, poznania i mądrości – tej, która widzi, przewiduje, chroni. Lecz jednocześnie chodzi tu

o symbol podlegający interpretacjom dość od siebie różnym. Szczególne miejsce zajmują wśród nich interpretacje

nawiązujące do chrześcijaństwa. #

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

S e K r e T y w a r S z T a T U









ryt i rytuał

w wOlnOmularstwie

acznijmy od rytuału. Zgodnie

ze słownikową denicją, jest

to zespół czynności, często

o głębokim znaczeniu symbolicznym,

nawiązującym do danej kultury, który

przez swoją powtarzalność w określo-

nej sytuacji stopniowo tworzy zwyczaj.

Rytuał jest stosowany w celu wywoła-

nia uroczystej, podniosłej atmosfery –

tworzy więc pewien obszar przestrzeni

i czasu uświęconego (sacrum).

Ten opis bardzo pasuje do rytuału

wolnomularskiego. Jak wiadomo, ma-

soni podczas prac powinni zachowy-

wać się według określonych przepisów.

Rytuały prac loży zależą od jej stopnia:

uczniowski, czeladniczy, mistrzow-

ski, i nawiązują do symboliki z nim

związanej. Cel stosowania rytuału jest

jednak zawsze ten sam – podkreśle-

nie, że nie znajdujemy się w „świecie

profańskim”, ale w masońskiej loży,

a więc w sferze sacrum. Znajomość

rytuału i jego dokładne przestrzeganie

należy z pewnością do kanonu cnót

wolnomularskich.

Z kolei ryt w masonerii oznacza

szczególną tradycję interpretacji

podstawowych wartości masońskich.

Kształtowanie się rytów rozpoczęło

się w chwili poszukiwania głębszych

dodatkowych znaczeń fundamentów

masonerii, takich jak tolerancja, rów-

ność, wolność czy braterstwo.

Rozwój interpretacji symboliki

masońskiej wiązał się także z wy-

kształcaniem się konkretnych nurtów

w wolnomularstwie. I tak, masoneria

stuartowska była przesiąknięta mi-

stycyzmem i ezoteryką, wolnomu-

larstwo francuskie z okresu Wielkiej

Rewolucji stało się laickie i społecz-

ne, zaś wolnomularstwo skandynaw-

skie – ezoteryczne i konserwatywnie

chrześcijańskie. Z kolei w lożach po-

napoleońskich, na fali zainteresowania

egiptologią, rozpoczęło się szukanie

starożytnych znaczeń egipskich.

Takie skupienie na określonych

aspektach wolnomularstwa prowa-

dziło także do różnej interpretacji

źródeł masońskich. To właśnie z tego

okresu wywodzą się koncepcje korze-

ni staroegipskich, biblijnych (maso-

ni–Noachidzi), rzemieślniczych czy

rycerskich (np. templariuszowskich).

Stopniowo, akcentowanie poszcze-

gólnych tradycji zaczęło uzewnętrz-

niać się także w symbolice lożowej,

w ubiorze, w koncepcjach ideolo-

gicznych i w stosowanym rytuale.

Z drugiej jednak strony starano się

utrzymywać loże w zgodności z wol-

nomularskimi „standardami”. W kon-

sekwencji pojawiła się idea tzw. wyż-

szych stopni, w których wolnomularze,

po uzyskaniu stopnia mistrza, mogliby

się „specjalizować”. Różne systemy

przewidywały różną liczbę stopni wyż-

szych. Niektóre miały ich powyżej

setki! Warto jednak w tym miejscu

jeszcze raz podkreślić, że to właśnie

mistrz – trzeci stopień symboliczny –

jest najwyższym stopniem masońskim,

zaś wszystkie „wyższe stopnie” są nie-

jako pewnym rodzajem specjalizacji

w pogłębianiu określonego kierunku,

najczęściej lozoczno-etycznego.

W ten sposób ryt stał się określoną

interpretacją wolnomularstwa, do-

stępną dopiero po uzyskaniu patentu

cel doskonalenia, to warto tak ustawić

nasze intelektualne i duchowe poszu-

kiwania, aby nabywać jak największej

mądrości potrzebnej do tej rozumnej

troski. Dlatego wspomniałem o tym,

że w ujęciu tym braterstwo jest począt-

kiem i końcem mądrości.

W tym kontekście można zasugerować,

że prawdziwe poznanie powinno zawsze

mieć charakter społeczny i wspierający.

Wiedza, która niszczy, rozbija i dzieli,

może być czymś w rodzaju pawiego

ogona, który w najlepszym przypad-

ku bywa efektowny, ale nieprzydatny

w dążeniu do prawdziwej doskonałości.

Oto przykłady z dwóch dziedzin

ludzkiego poznania – wiedza eko-

nomiczna tego rodzaju, że prowadzi

do wyzysku, zniewolenia i degradacji

całych krajów i grup społecznych nie

wydaje mi się godna miana nauki. Wie-

dza historyczna, która tak interpretuje

i dobiera fakty, aby wzbijać ludzi w py-

chę nacjonalizmu albo prowadzić do

wywyższenia jednych grup etnicznych,

społecznych, ras i klas kosztem innych,

wydaje mi raczej trucizną niż pozna-

niem godnym masońskiego brater-

stwa. Podobnie jest z wieloma innymi

dziedzinami wiedzy, zwłaszcza nauk

społecznych.

To samo dotyczy także kwestii prak-

tycznych, rytualnych i honorowych.

Cóż za pożytek np. z osobistej wiel-

kiej wiedzy o masonerii, jeśli w co-

dziennym życiu samemu prowadzi się

do koniktów, podziałów i jałowych

sporów. Budowanie braterskich relacji

wspierających i poszukujących wspól-

nego dobra wydaje mi się właśnie ową

najwyższą mądrością, która widzi, ro-

zumie i rozwija. Wszak ewangeliczna

zasada „po ich owocach poznacie ich”

może być odniesiona i do tej kwestii.

Cóż ze zdobywania wiedzy, gdy czyni

nas ona uboższymi? Cóż z mądrości,

jeśli służy ona wyzyskowi lub pustemu

konkurowaniu?

Br... Adam

Deska wygłoszona podczas prac

Sz...L... Kultura na Wsch... Warszawy,

udostępniona na jej stronie internetowej.

Polecamy bardzo dobre syntetyczne ujęcie kwestii rytów w masonerii,

przygotowane przez Lożę Galileusz na Wsch... Bydgoszczy. Redakcja

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

24 z r e d a K C y J n e J P O C z T y

mistrzowskiego. Każda z tych inter-

pretacji prowadziła do wykształcenia

się własnych ciał organizacyjnych,

skupiających masonów, którym była

bliska. Ciała te zajmowały się pielęg-

nowaniem i porządkowaniem wie-

dzy oraz tworzeniem systemu stopni

wyższych. Ostatecznie, wyodrębniło

się kilkanaście (a może nawet kilka-

dziesiąt!) różnych rytów, wzajemnie

na siebie oddziałujących, o zróżni-

cowanej „popularności” w różnych

okresach.

Dziś największe z nich to:

* Ryt Szkocki, Dawny i Uznany –

związany z lozoczną, umiarkowanie

ezoteryczną tradycją wolnomular-

ską, silnie akcentujący rzemieślnicze

korzenie masonerii i odwołujący się

do symboliki judeochrześcijańskiej.

Najwyższym stopniem jest stopień 33.

* Ryt Memphis-Misraim (egipski)

– bardzo ezoteryczny, mistyczny, skła-

dający się z 99 stopni system pod-

kreślający ciągłość nauk masońskich

wywodzących się od staroegipskich

kapłanów.

* Ryt Szkocki Poprawiony (Rek-

tykowany) – ryt stosowany zwłasz-

cza w lożach skandynawskich, silnie

nawiązujący do tradycji rycerskich

(masoneria jako rodzaj zakonu rycer-

skiego), o bogatej symbolice, przede

wszystkim chrześcijańskiej.

* Ryt Francuski – wywodzący się

z Francji, ryt zdecydowanie huma-

nistyczny i laicki. Podkreśla rolę

wolnomularza w budowaniu Repub-

liki Idealnej, w których obowiązuje

zasada braterstwa i sprawiedliwości

społecznej.

* Ryt York – stosowany do dziś

przede wszystkim w Anglii, mistycz-

ny i ezoteryczny.

* Ryt Ścisłej Obserwy – obecnie

dość rzadki, podkreślał związki wol-

nomularstwa z templariuszami. Ezo-

teryczny i mistyczny.

* Ryt Schroedera – surowy, prosty

rytualnie i nieuznający stopni wyż-

szych. System stojący na stanowisku,

że prawdziwa masoneria nie wymaga

dodatkowych interpretacji i że są one

szkodliwe, ponieważ ograniczają ho-

ryzont widzenia. #











masOńskie

ślady

w lipianach







W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

z r e d a K C y J n e J P O C z T y

ipiany są pięknie położoną

miejscowością w południo-

wo-zachodniej części woje-

wództwa zachodniopomorskiego. Na

terenie gminy znajduje się, oprócz

malowniczych lasów, również 15 je-

zior. Gmina wraz z miastem zajmu-

je obszar 95 km2 i liczy obecnie ok.

6300 mieszkańców. Co ciekawe, prawa

miejskie Lipianom nadane zostały już

w 1334r., czyniąc je jednym z naj-

starszych miast województwa. Od

1402r. do 1454 r. Lipiany znajdowały

się pod panowaniem Zakonu Krzyża-

ckiego. Miasto zostało spustoszone

przez husytów w 1433 r., następnie

przez Pomorzan w 1467 r., ostatecznie

ponosząc największe straty podczas

wojny trzydziestoletniej. Stare Miasto

posiada późnośredniowieczny układ

urbanistyczny oparty na eliptycznym

kształcie z centralnie umieszczonym

placem rynkowym. Ważniejsze obiek-

ty w jego obrębie to:

- Ratusz zbudowany w 2. połowie

XVIII wieku w stylu barokowo-klasy-

cystycznym, usytuowany w zachodniej

części rynku, który dziś jest siedzibą

urzędu miejskiego. Przy bocznej ścia-

nie ratusza znajduje się studzienka

z płaskorzeźbą przedstawiająca miesz-

czan pijących słynne lipiańskie piwo

„Zaczynaj”.

- Kościół Wniebowzięcia NMP zbu-

dowany z kwadr granitowych i cegły

(XIII w.). W latach 1689-91 odbudo-

wany, a w latach 1746-51 rozbudowa-

ny, ponownie odbudowany w latach

1861-62 i w 1915 r. według projektu

Friedricha Stülera.

- Dwie gotyckie bramy z począt-

ku XV w. – Pyrzycka i Myśliborska

(wcześniej Mostowa) oraz pozosta-

łości murów obronnych po stronie

północno-wschodniej Starego Miasta.

Według sędziwych Lipiańczyków,

z których wielu jest również pasjona-

tami historii rodzimego miasta, ślady

masońskie odwołują się głównie do

loży Myśliborskiej, do której nale-

żał też ponoć burmistrz Lipian Art*.

Jego miejsce pochówku znajduje się

właśnie na zdjęciu. Zasłynął on mię-

dzy innymi z tego, że nadał pierwszy

medal Oo von Bismarckowi, który

odwiedzał często Lipiany w począt-

kach swojej kariery politycznej. Od-

wiedziny te podobno związane były

także i z tym, że w Lipianach mieszkała

jego kochanka. Bismarck ponoć z tego

medalu (za odwagę) był szczególnie

dumny i pomimo tego, że był on wy-

konany z brązu, szczycił się nim przy

każdej okazji, chwaląc, iż ten jest dla

niego szczególnie cenny.

Cmentarz, na którym obecnie spo-

czywa obelisk z masońskimi sym-

bolami (jedyny zachowany do dziś

element kultury masońskiej na terenie

miasta), początkowo skrywał miej-

sca pochówku miejscowej masonerii

i żydowskich kupców. Uformowany

był on w kształcie ogrodu z alejkami

i zadbaną architekturą roślinną.

Z relacji Lipiańczyków wynika

dodatkowo, że najbardziej znany-

mi wolnomularzami w regionie byli

właściciele fabryki maszyn rolniczych

(założonej w 1857 r.) panowie Schütz

i Bethke, którzy ponoć ufundowali oł-

tarz i witraże w zabytkowym kościele

ewangelickim (dzisiaj wniebowzięcia

NMP). Mówi się, że kościół ten sta-

nowił, za ich czasów, również miejsce

zgromadzeń masońskich. Znajduje się

on na sztucznie wybudowanym wznie-

sieniu, które do dziś skrywa tajemnicę

podziemnych krypt i tuneli łączących

strategiczne punkty dawnego grodu

obronnego. Niestety, wejścia do pod-

ziemi zostały zamurowane ponad 100

lat temu. Dodatkowo brak jest obec-

nie funduszy na prowadzenie badań

archeologicznych i ich eksplorację.

W Lipianach zatrzymał się również

Napoleon Bonaparte podczas swojej

wyprawy na Moskwę, co upamiętnia

Wzgórze Napoleona z zasadzoną cen-

tralnie olbrzymią lipą (dziś niestety

ściętą) oraz 10 mniejszymi lipami roz-

mieszczonymi w okręgu, które miały

upamiętnić 10 marszałków cesarza

(wielu z nich było wolnomularzami).

Tak więc lipiańskie ślady wolnomular-

stwa wpisują się w ogólny obraz historii

niemieckiej masonerii na Ziemiach

Odzyskanych, jednak do dzisiaj zacho-

wanej w naprawdę szczątkowej formie.

Pozdrawiam serdecznie

Maciej Woźniak

*O loży wolnomularskiej w Myślibo-

rzu/Soldinie w latach 1861-1934 pisał

Marek Karolczak na łamach „Wolno-

mularza Polskiego” nr 55 (lato 2013,

ss. 38-41). Zgodnie z jego ustaleniami,

na myśliborskim cmentarzu znajduje

się pomnik znamienitego tamtejszego

masona Richarda Bahra, który był

członkiem loży Herman pod Miłoś-

cią Braterską, zresztą wraz z ojcem

Aleksandrem Bahrem.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

26 n a w i e C z n y M w S C H O d z i e

pOkłOn pOżegnalny

jerzemu BielejecOwi

(1929-2013)

rat Jerzy Bielejec, urodzony w 1929

roku w Warszawie, odszedł na

Wieczny Wschód 27 sierpnia

o czwartej nad ranem 2013 roku. Jego

ojciec Józef, trzeba to wiedzieć, zginął

w Katyniu. W swojej notatce biogracznej,

pochodzącej z września 2006 roku, brat

Jerzy napisał: „Jak wiele dobrych szkół

ukształtowała mnie dzięki swym wybit-

nym pedagogom, w prostej linii «Sando-

mierska», spadkobierczyni 400-letniego

COLLEGIUM GOSTOMIANUM, tym

bardziej, że była to dla mnie szkoła ro-

dzinna. Tu kształcili się: moja matka, moi

wujkowie i ciotki, ciotka Krystyna była sekretarką szkoły,

a mój dziadek Sylwester Więckowski był nauczycielem

języka polskiego jeszcze od czasów zaboru rosyjskiego.

On też nie zrezygnował z nauczania, lecz tylko je ogra-

niczył, gdy sprawował z wyboru (w latach 1916-1928)

urząd pierwszego w niepodległej Polsce burmistrza miasta

Sandomierza”.

Po maturze w Sandomierzu, od roku 1948, Jerzy Bielejec

rozpoczyna studia w warszawskiej Szkole Głównej Handlo-

wej, gdzie ze skierowania uczelni (już pod nazwą SZKOŁY

GŁÓWNEJ PLANOWANIA I STATYSTYKI), będąc na

trzecim roku, podejmuje pracę zawodową (w końcu roku

1951) zgodnie ze specjalizacją, a także zgodnie z obraną

dziedziną naukową, którą jest ekonomika i organizacja

transportu lądowego. Magisterium uzyskał w roku 1960,

doktorat – w 1968 roku, a nominację na docenta w 1969

roku. Na emeryturę przeszedł brat Jerzy w roku 2000.

Przez wszystkie te, bez mała pięćdziesiąt, lat pracował

najpierw na różnych szczeblach gospodarczej admini-

stracji państwowej, a później jako samodzielny pracownik

naukowy w jednostkach naukowo-badawczych kolejno

kilku resortów: komunikacji i żeglugi, budownictwa i prze-

mysłu, materiałów budowlanych, rolnictwa i gospodarki

żywnościowej.

Cały ten czas, a zwłaszcza od lat osiem-

dziesiątych XX wieku, prowadził liczne

prace badawcze, publikując ich wyniki,

wykładając i uczestnicząc w krajowych

i zagranicznych sympozjach naukowych.

Kluczową publikację naukową docen-

ta Bielejca pt. Transport rolniczy wydał

w roku 2000 jego macierzysty Instytut Bu-

downictwa, Mechanizacji i Elektrykacji

Rolnictwa. Ta obszerna praca, licząca 220

stron zwartego tekstu i licznych wykresów,

odnosząc się porównawczo do aktualnych

danych z Unii Europejskiej, opiera się

na wieloaspektowych badaniach, kiero-

wanych przez autora, przynajmniej w połowie przedsta-

wionych przypadków. Rzeczona publikacja przedstawia

szczegółowo wyniki wieloletnich badań, analiz i ocen oraz

uzasadnione przewidywania przyszłego rozwoju trans-

portu, dostosowanego do potrzeb restrukturyzowanego

polskiego rolnictwa.

Czynnikiem sprawczym – przewiduje autor – staje się

globalna w naszej stree geogracznej nadprodukcja

środków żywnościowych. W związku z tym nastąpi ostra

walka konkurencyjna producentów płodów rolnych oraz

przemysłu spożywczego, o jakość. O tej jakości – konklu-

duje – w dużym stopniu decydować będzie technologia

rolniczego transportu.

Brat Jerzy był przez całe życie człowiekiem zaangażowa-

nym politycznie, a szerzej patrząc – społecznie. Postawa ta

wyrosła z pewnością z jego młodzieżowej, aż do dorosłości,

drogi najpierw harcerskiej, a następnie skorygowanego

ideologicznie uczestnictwa w działaniach polskiej lewicy

dopóty, dopóki nie wyzbyła się ona resztek wewnętrznej

demokracji, zastąpionej partykularnymi i wręcz prywatnymi

interesami. Charakterystycznym zwierciadłem ówczesnej

walki, ale i wiary brata Jerzego w możliwość odrodzenia

autentycznej lewicy jest referat wygłoszony w mokotow-

skim kole pracowników nauki SdRP pt. „Kierunki zmian









W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

n a w i e C z n y M w S C H O d z i e

polityczno-organizacyjnych lewicy polskiej”. Proponował

On w nim, jeszcze przed ugruntowaniem się SLD, wszyst-

kim polskim lewicowym partiom i stowarzyszeniom, takim

jak właśnie SdRP, Unia Pracy, Ruch Ludzi Pracy (związany

z OPZZ), ZKP „Proletariat” oraz podobnym ugrupowa-

niom – utworzenie wspólnej federacji. Obowiązywałaby

w niej – przy zachowaniu organizacyjnej odrębności –

programowa zasada równorzędności w podejmowaniu

decyzji, kolegialności ustaleń i jednolitości wystąpień

parlamentarnych i w samorządach lokalnych.

Nic z tego ideowego, a zarazem pragmatycznego projektu

nie wyszło. Niebawem jednak spotkał się Jerzy Bielejec

z propozycją przystąpienia do masonerii, do loży NA-

DZIEJA Wielkiego Wschodu Polski. Z tej nadarzającej

się okazji skorzystał z pełną świadomością. W naszym,

bliskim mu światopoglądowo, choć nielicznym gronie,

docent Bielejec przebył trzy kolejne stopnie wtajemnicze-

nia i w związku z nimi wygłosił całą gamę wartościowych

desek. Niektóre z nich wykraczały wprawdzie, i to dobrze,

poza dotychczasową tradycję, ale wszystkie budziły w nas

wielkie zainteresowanie i skłaniały do reeksji. Warto,

zatem wymienić przynajmniej ich wymowne tytuły:

* Globalizacja – wczoraj, dziś i jutro.

* Kryzys, – ale jaki?

* Polskie wolnomularstwo a polityka.

* Wolnomularstwo a kobiety.

* Polskie wolnomularstwo a Unia Europejska.

* Granice milczenia.

Dwie ostatnie deski ukazały się drukiem w „Wolno-

mularzu Polskim” (nr 40 z 2003 r. i w „Biblioteczce

Wolnomularza Polskiego” w marcu 2006 r.). Formuło-

wane w wymienionych deskach i artykułach propozycje

wykraczające poza tradycje dotyczyły konkretnie dwóch

tabu, które obowiązują w rycie szkockim poprawionym:

przynależności kobiet oraz składania przez zakon ja-

kichkolwiek oświadczeń politycznych.

Jesienią 2013 i 2014 roku delegacja Loży Nadzieja złożyła

wiązankę kwiatów i zapaliła znicze na mogile brata Jerzego

Bielejeca w kwaterze 294/II nr-11 na Starych Powązkach

w Warszawie. Powiedziałem. Ryszard Radwiłłowicz









cezary leżeński

masOn Bez maski

M a r e K P a w Ł O w S K i

rudno Cezarego nie wspominać bez dozy op-

tymistycznego i subtelnego półuśmiechu, który

najczęściej gościł na jego twarzy, i którym zarażał

otoczenie. Do tego stopnia, że jak odszedł po krótkiej

w sumie chorobie, to wszyscy zadawali sobie pytanie

– jak to? On? Taki młody? A miał wtedy raptem 76 lat

i cały czas ten młodzieńczy wygląd, sylwetkę, sprawność

i zachowanie, które pozwalały w nim dostrzegać bardziej

starszego kumpla, niźli nobliwego mędrca.

Ale mentorem i autorytetem po prostu był naturalnym,

a nie formalnym – mimo że ciągle czemuś przewodniczył

i stawał na czele czegoś – bo jego władne otoczenie to i owo

chciało widzieć swym liderem. Czy to w polskiej masonerii

mieszanej Le Droit Humain (prezydent polskiej jurysdyk-

cji, a potem federacji), czy to w Międzynarodowej Kapi-

tule Orderu Uśmiechu (wieloletni kanclerz), w ostatnich

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

28 n a w i e C z n y M w S C H O d z i e

latach życia, a wcześniej w „Kurierze

Polskim”, popołudniówce Stronnictwa

Demokratycznego, gdzie był też na

stanowisku wieloletniego redaktora

naczelnego*. Na tym poprzestańmy,

jeśli chodzi o funkcje i stanowiska,

gdyż one dla Cezarego były jednak

zawsze obok jego ulubionej działalno-

ści pisarskiej. Był, czy jest właściwie,

autorem niezliczonej ilości artykułów,

desek masońskich i 34 książek o te-

matyce tak różnej, że zdumiewało nas

czasem spektrum jego zainteresowań

oraz pasji literackich i historycznych.

Niejednokrotnie związanych z jego

drogą życiową i własnymi doświad-

czeniami – od 14-letniego powstańca

i łącznika Szarych Szeregów, ps. „Ma-

rek”, i pomagającego Żydom wspólnie

z rodzicami Sprawiedliwego Wśród

Narodów Świata, przez jego dalsze już

powojenne praktyczne zainteresowa-

nie wojskiem i militariami (ppłkrezer-

wy WP), polonistę-literata, doktora

nauk historycznych, dziennikarza,

społecznika, kawalera Orderu Uśmie-

chu i w końcu masona. Te wszystkie

wątki znajdywały odbicie w jego piś-

miennictwie i trudno, aby było inaczej.

Książka ostatnia, dokończona po jego

śmierci przez partnerkę i masońską

Siostrę – Wiesię Piątek – pt. Życie

pełne puent, opisuje najważniejsze

epizody i zamyka pewną klamrą ten

bogaty i fascynujący życiorys.

Ja także mógłbym dorzucić wiele

swoich obserwacji, jak ten, który

dumny jest z tego, że przez ostatnie

7 lat życia Czarka starał się jak mógł,

by godnie i sprawnie „nosić za nim

teczkę” – choć to był chyba mój naj-

ważniejszy i formujący ostatecznie

okres życia. Dzięki niemu i z nim, jako

sekretarzem Kapituły Orderu Uśmie-

chu, wolnomularskim Bratem i bliskim

młodszym przyjacielem.

W myśl zasady, co by było gdyby?

– to gdybym Czarka na swojej dro-

dze nie spotkał, nie byłbym pewnie

masonem, a na pewno już nie z taką

lubością do idei i ruchu, jaka cechuje

mnie od 14 lat mojej wolnomularskiej

drogi. Tak to jest, że czasem ma się

szczęście napotkać na niej nie żad-

nego guru, ale prawdziwego Mistrza.

To moja radość i cały czas się czuję,

jakbym spłacał jakiś dług za możli-

wość poznania Czarka i całego jego

otoczenia – nie tylko masońskiego.

Wracając jednak na łamy – w końcu –

„Wolnomularza Polskiego”, z którym,

jak zaświadcza brat Adam, Czarek

współpracował od samego początku,

publikując kolejne artykuły o wybit-

nych polskich masonach, chcę teraz

pisać o Cezarym – wolnomularzu pol-

skim. To, że stopnia 30-go jest może

mniej ważne, jednakże siłą rzeczy, jako

urodzony lider, piął się systematycznie

po kolejnych levelach wtajemniczeń

i to w dwóch obediencjach po kolei.

I tutaj – wcale nie z wygodnictwa,

lecz z historycznej rzetelności – głos

oddam Siostrze Wiesi Piątek, która

znała swojego Czarka jak nikt inny.

Rok po jego śmierci, jako wstęp do

specjalnej edycji dla masonek i ma-

sonów książki Masoni bez maski – tak

przedstawiła wolnomularską drogę

Cezarego Leżeńskiego:

„Wolnomularstwo fascynowało

Czarka od młodzieńczych lat. Wie-

dział o nim sporo – zawsze bardzo

dużo czytał, wręcz pochłaniał książki,

jak przystało na licealistę, absolwenta

polonistyki, dziennikarza, pisarza.

Dlatego gdy tylko stało się możliwe

ze wstĘpu książki

„masOni Bez maski”

hcę na stronach tej książki pokazać tych, którzy zdecydowali się zostać

masonami, pokazać jakimi byli ludźmi, jak zapisali się w historii kraju,

jak zasłużyli się Polsce, jej wolności i niepodległości, rozwojowi. Może to

spowoduje, że ktoś z Czytelników będzie chciał zgłębić nieco motywację

tych, którzy przystąpili do stowarzyszenia braci spod znaku cyrkla i węgiel-

nicy. Chcę tylko dać znak, nie masoński, lecz intelektualny, polegający na

bardzo prostym i oczywistym pytaniu: Dlaczego, skoro masoneria jest taka

zła, nikczemna i zagraża prawie wszystkiemu, tak dużo ludzi wspaniałych,

szlachetnych i zasłużonych znalazło się w jej szeregach. #

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

n a w i e C z n y M w S C H O d z i e

Wiesi

Ubrana w spokój

wyrozumiałość

rozsądek.

I miłość.

Robiła ruch ręką

i wszystko stawało się

jasne,

promienne,

zrozumiałe.

Jak dwie

Połówki

nagle zebrane,

dopasowane

Przestrzeń wypełniona

Szczęśliwością trwania

Cisza zrozumienia.

To Ona

więcej niż

Kobieta.

przystąpienie do wolnomularstwa,

decyzję podjął bez wahania. Było to

na wiosnę 1993 r. Wielki Wschód

Francji zakładał w Polsce loże i Czarek

inicjowany został w loży Nadzieja.

Tuż za Wielkim Wschodem Francji

pojawił się w Polsce kolejny Zakon –

Le Droit Humain. W wakacje 1993r.

na Wschód Warszawy przeniesiono

światła loży Pierre et Marie Curie,

założonej w Lille przez Francuzów

i Polaków. Uroczystości odbywały

się w Radziejowicach pod Warsza-

wą i Cezary w nich uczestniczył, tak

jak inni bracia z lóż WWF, bo wtedy

wszyscy masoni wspierali się. Od tego

czasu datuje się Jego związek z DH.

Pamiętam dzień, kiedy powiedział mi,

że jest masonem od paru miesięcy. Że

jest to organizacja, w której są ludzie

wykształceni, w różnym wieku i róż-

nych zawodów, i że każdy z każdym

jest po imieniu. Że ludzi tych cechuje

szlachetność i życzliwość, że są dla sie-

bie dobrzy i serdeczni, pomagają sobie

wzajemnie, są braćmi jak w kochającej

się rodzinie. Że na spotkaniach roz-

mawiają na rozmaite tematy, a te dys-

kusje każdego wzbogacają i rozwijają

intelektualnie. I zapytał, czy nie chcia-

łabym wstąpić do takiej organizacji.

Natychmiast wyraziłam ochotę, choć

mało o masonerii wówczas wiedzia-

łam. Koronnym argumentem było to,

że Cezary należy do takiej organizacji,

a znałam go tak długo i tak dobrze, że

wiedziałam, że ani mnie, ani siebie nie

wprowadzi w podejrzane o złe rzeczy

towarzystwo. W końcu października

1993 roku zostałam inicjowana jako

jedna z pierwszych w pionierskiej loży

Pierre et Marie Curie. Od tej pory

kroczyliśmy razem nie tylko życio-

wą, ale i masońską drogą. Wiem więc

o Cezarym więcej, niż ktokolwiek

inny. Wiem, co robił, co myślał, co

czuł. Loża PiMC, której Cz... M... była

S... Alicja Dworak, budowana była

praktycznie od podstaw. Wprawdzie

na liście członków było dużo osób, ale

byli to BB... i SS... mieszkający na stałe

we Francji i na prace do Warszawy

nie przyjeżdżali. Cezary wspierał tę

lożę jak mógł – przychodził na prace,

rekomendował kolejnych członków,

cały czas należąc wyłącznie do loży

Nadzieja. Gdy loża PiMC na tyle

okrzepła, że można było pomyśleć

o dalszym rozwoju DH w Polsce, jej

członkowie postanowili założyć drugą

lożę. W 1995 r. powstała loża Orzeł

Biały na Wschodzie Katowic, z Cz...

M... B... Jerzym Dworakiem. Do tej

loży aliował się Czarek, pozostając

nadal w Nadziei. Jeździliśmy na prace

do Katowic prawie 3 lata. Dla roz-

woju Orła Białego nikt nie żałował

ani czasu, ani mitręgi. Nie szkoda

nam było wolnej soboty na parogo-

dzinną podróż do Katowic i z po-

wrotem, w upał, deszcz albo śnieg,

cisnąc się w samochodzie, ponieważ

Orzeł Biały się rozrastał. Czarek nie

ograniczał swej działalności masoń-

skiej tylko do pracy w loży Nadzieja

i Orzeł Biały. W 1997 r. powołana

została Loża Doskonałości Spirala,

pracująca od 4 do 14 stopnia. W niej

poznawał tajniki wiedzy masońskiej

kolejnych wyższych stopni. Również

w 1997 roku spełnione już były wa-

runki, aby powołać własną jednostkę

organizacyjną – Jurysdykcję, co nas

w pewnym, choć jeszcze niewielkim

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

30 n a w i e C z n y M w S C H O d z i e

stopniu uniezależniało od Francji.

Bardzo to wszystkich cieszyło, gdyż

do tej pory z każdą sprawą trzeba

było zwracać się do Paryża. Cezary

objął przewodnictwo Jurysdykcji,

został jej Prezydentem. W chwili, gdy

loża Orzeł Biały miała wystarczająco

dużo członków, by móc pracować

samodzielnie, BB... i SS... z Warsza-

wy zdymisjonowali się z niej. Część

z nich postanowiła założyć kolejną

lożę, tym razem już w Warszawie. Na

jesieni 1999 r. zostały zapalone światła

Sz...L... Konstytucja 3 Maja. Tej loży

B... Cezary Leżeński był założycielem

i pierwszym Czcigodnym Mistrzem

– przez 3 lata. Jego osobowość, kul-

tura, wrażliwość i takt, ufność oraz

otwartość, sposób prowadzenia prac

zjednywały mu sympatię i szacunek.

Siostry i Bracia chętnie przychodzili

na prace, starali się przygotowywać

ciekawe deski, rekomendowali no-

wych członków. Wkrótce polskie Le

Droit Humain liczyło już 5 lóż nie-

bieskich, co stworzyło możliwość

powołania Federacji Polskiej. […]

Na jej Prezydenta wybrany został

Cezary Leżeński. […] W tej pracy

na pewno Cezary się nie oszczędzał.

Pełniąc funkcję Prezydenta Federa-

cji prowadził też przez kolejne 3 lata

warsztat wyższych stopni – Spira-

lę, jako jej Czcigodny. Miał funkcję

ocerską w loży Feniks, grupującej

siostry i braci w 18 stopniu. Pracował

również w warsztacie 30 stopnia. […]

Niestety, choroba, której starał się po-

czątkowo nie okazywać na zewnątrz,

i jej gwałtowne przyśpieszenie, spo-

wodowała, że tak niespodziewanie

od nas odszedł 5 grudnia 2006 roku”.

Tyle kronikarsko Wiesia, która też

nas niespodziewanie opuściła zeszło-

rocznego lipca i podążyła za swoim

Czarkiem na Wieczny Wschód. Cóż ja

mogę więcej dopisać, będąc przy nich

od nowego millenium i zawsze trak-

towany jako przyjaciel domu i przede

wszystkim Brat Marek. To była dla

mnie wspaniała szkoła prawdziwego

braterstwa i wielka radość uczenia się

wolnomularskiego rzemiosła.

Mógłbym godzinami opowiadać

swoje wrażenia i konkluzje. Opisy-

wać te bardziej i te mniej radosne hi-

storie z kilku przestrzeni, w których

Czarek „operował”. Nie przypadkiem

w głowach i sercach jego najbliższych

Sióstr i Braci, niewiele po jego śmierci

zakiełkował pomysł powołania loży

jego imienia. Sz... L... Cezary Leżeń-

ski na Wsch... Warszawy od kilku lat

funkcjonuje w strukturach Wielkiego

Wschodu Polski. Ale to osobna i też

długa historia dalszych losów Cezarego

Leżeńskiego, który cały czas jest z nami.

„Tutaj wszystko jest symbolem”.

Marek Pawłowski

najomość red. Cezarego Leżeńskiego z red. Adamem Witoldem Wysockim, redaktorem naczelnym „Wolno-

mularza Polskiego” bierze się właśnie z tych starych, „kurierowych” czasów. W latach 90. XX w. na łamach

naszego pisma Czarek publikował kolejno artykuły, które złożyły się później na tom zatytułowany Masoni bez

maski. W WP nr 56 (zima 2013) opublikowaliśmy artykuł pt. Czy wolnomularzom potrzebny jest rytuał, wydany

w roku 1999 w serii „Ex Oriente Lux”. Z kolei w poprzednim, letnim numerze „Wolnomularza Polskiego” (nr 60)

na str. 24 zamieściliśmy tekst pt. Loża pamięci, w którym opisaliśmy ceremonię tzw. loży żałobnej za siostrę Wiesię,

towarzyszkę życia Czarka. REDAKCJA

W o l n o m u l a r z P o l s k i z i m a 2 0 1 4 / 2 0 1 5 • n u m e r 6 1

n a w i e C z n y M w S C H O d z i e

wOlnOmularz, antykwariusz,

BudOwniczy, mecenas sztuki

jankiel ławski,

czyli jean lawski

P i O T r C e G i e L S K i z e S z T O K H O L M U

d lat w szwedzkiej oraz polskiej literaturze po-

święconej kolekcjonerstwu i rynkowi sztuki

natraamy na postać Henryka Bukowskiego

(1839-1900), powstańca styczniowego, założyciela działa-

jącego do dziś w Sztokholmie wielkiego domu aukcyjnego,

a także jednego z głównych mecenasów Muzeum Polskiego

w Rapperswilu, w której to miejscowości został pochowany.

Mało kto zaś pamięta o towarzyszu jego morskiej ucieczki

z Polski po klęsce powstania (zaplanowanej na trasie

Ryga-Kopenhaga-Londyn, ale wobec sztormowej pogody

zakończonej wyokrętowaniem w pierwszym napotkanym

porcie – Helsingborgu na zachodnim wybrzeżu Szwecji)

Janie Jankielu Ławskim (1842-1913). Oprócz głębokiej

przyjaźni, zadzierzgniętej w czasie popowstańczej tułaczki,

połączyły ich antykwaryczne pasje i interesy. Ławski był

też – o czym już nikt praktycznie nie wie – wolnomularzem.

Do loży chciał też wciągnąć Bukowskiego, ale ten odmówił1.

Ławski, spolonizowany żydowski krawiec, urodzony

w Raczkach koło Augustowa, w czasie powstania 1863r.

trudnił się transportowaniem broni dla walczących od-

działów partyzanckich. Nic zatem dziwnego, że po upadku

powstańczego zrywu musiał uciekać przed aresztowaniem

i zsyłką.

W Szwecji rozwinął skrzydła, zaczynając od skromnego

warsztatu krawieckiego. Szybko jednak stał się potenta-

tem tkackim, a następnie antykwarycznym. Swe interesy

ulokował w mieście Jönköping w południowej Szwecji,

a następnie przeniósł się do Norrköping, położonego

170km na południe od Sztokholmu.

Szybko rosnącą fortunę przeznaczał na budowę oraz

kupno kolejnych kamienic w centrum miasta, jak i na

kolekcję militariów. Sentyment do broni najwyraźniej

nigdy go nie opuścił. Podobnie jak uczucia do Polski.

Dzieci ochrzcił dubeltowo patriotycznymi imionami, ku

czci obu ich ojczyzn. Córka zwała się Regina Polonia Svea

Göta Arnoldina, synowie: Sven Jan Kazimierz Władysław

oraz Lars Jan Stanisław.

Jan Ławski od 3 września 1873 r. był wolnomularzem,

członkiem paryskiej loży Les Hospitaliers Français Wiel-

kiego Wschodu Francji, w stopniu mistrza. Prawdopo-

dobnie od tego czasu używał francuskiej wersji swojego

imienia Jean.

Już jako Jean Lawski długo namawiał Bukowskiego, by po-

szedł w jego ślady, ten jednak z różnych powodów, zarówno

ideowych, jak i praktycznych (brak czasu), propozycji przy-

wdziania fartuszka nigdy nie przyjął2. Dlaczego Ławski wstąpił

do loży paryskiej, a nie do istniejącej już od 1800 r. w Jönköping

loży Den Mellersta Pelaren, albo później po przeprowadzce

do Norrköping, do miejscowej S:t Johanneslogen Oscar

Fredrik? Odpowiedź jest prosta. Zakon Szwedzkich Wolno-

mularzy nie przyjmował, i zresztą do dziś nie przyjmuje do

swego grona osób pochodzenia żydowskiego, a dokładniej

jakichkolwiek nie-chrześcijan. Ten anachronizm zaczyna

zresztą chyba coraz bardziej ciążyć szwedzkim braciom,





















