Wiosna 2015

ISSN 1231-0115

cena: 20 zł

(w tym 5% VAT)

Dwanaście prac Herkulesa ��s� 3

Świat jako loża ��s� 7

Wolnomularstwo

liberalne dziś �� s� 12

Kobiety muszą mieć

prawo wyboru �� s� 16

Masonki nie mają nic

do ukrycia �� s� 20

Nowa Francja,

nowa Europa? �� s� 23

Wspomnienia

o wujku Bernardzie �� s� 26

Je suis Charlie �� s� 28

Racjonalizm otwarty

na wartości �� s� 29

Stereotypy i automatyzmy�� s� 33

Świat jest

czystą informacją? �� s� 36

Ksiądz – masonożerca �� s� 42

Wojciech Giełżyński,

dziennikarz, publicysta,

wolnomularz �� s� 44

Lazaryci kłócą się

o masonów�� s� 45

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

Mirosława Dołęgowska-Wysocka: Wystawa

„Masoneria. Pro publico bono” zorganizowana

przez Muzeum Narodowe w Warszawie zamknęła

swe podwoje po czterech miesiącach, czyli 11

stycznia 2015 roku. Jakie uczucia towarzyszyły

wówczas kuratorowi tej wystawy? Ulgi? Satysfakcji

i poczucia dobrze spełnionego obowiązku?

Wystawa okazała się wszak dużym sukcesem

wystawienniczym, frekwencyjnym i medialnym.

Tadeusz Cegielski: Zapewne oba te odczucia – ulgi i satysfak-

cji – byłyby na miejscu, gdyby nie to, że zaraz po zamknięciu

wystawy wygłosić miałem w hallu głównym Muzeum wykład

zatytułowany „Masoneria. Pierwszy stopień wtajemniczenia”.

Mnóstwo ludzi przyszło na ten wykład, stanowiący ostatni

akcent całego wielkiego przedsięwzięcia, a ja – jak zawsze

w podobnych wypadkach – mam silną tremę…

Tylko kiepscy aktorzy nie mają tremy przed

występem… Wspomniałeś jednak o poczuciu ulgi.

Kiedy otwarliśmy wystawę 11 września ubiegłego roku,

pomyślałem, że największa praca za nami. Sześć miesięcy

wysiłku kilkudziesięciu ludzi, pół roku olbrzymiej pracy,

ale i kryzysów, rozmaitych trudności i tym samym nerwów.

Żyliśmy na adrenalinie; zaraz po otwarciu wystawy zaczął

się mozół jej codziennej obsługi. Dzieliłem go wraz ze

współautorem scenariusza, kustoszem Krzysztofem Załę-

skim. Krzysztof, znakomity historyk sztuki, który całe życie

przepracował w Muzeum, stworzył tę wystawę od strony

zabytkoznawczej. Posiada unikalną wiedzę nie tylko na temat

ponad 5 tys. masoników przechowywanych w magazynach

MNW, ale i setek zabytkowych obiektów rozproszonych po

polskich muzeach i archiwach. Podjęliśmy z Krzysztofem

mozół tzw. oprowadzań kuratorskich. Ja zaliczyłem ich 26,

n a s z a r o z m o w a

Dwanaście prac

Herkulesa

PROF. TADEUSZ CEGIELSKI O WYSTAWIE „MASONERIA. PRO PUBLICO BONO”





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

4n a s z a r o z m o w a

średnio po 100 minut każde. Daje to razem około 2600 minut

wykładu, w trudnych warunkach, gdyż grupy były na ogół

bardzo duże, nawet po 80 osób. Oprowadzałem ministrów,

sponsorów wystawy, rektorów Uniwersytetu Warszawskiego,

młodzież studencką z całej Polski, wolnomularzy z całego

świata. Oprowadzałem grupy dziennikarzy, muzealników,

bibliolów, gnostyków, katolików i narodowców…

Narodowców?

O tym, że miałem za słuchaczy grupę młodych narodow-

ców, dowiedziałem się post factum. Słuchali uważnie i byli

podobno usatysfakcjonowani; wystawa im się podobała.

Odbierając relację od jednego z ich liderów, pomyślałem,

że właściwie nie ma nic dziwnego w reakcji tych młodych

ludzi: wystawa była, w rzeczy samej, bardzo patriotyczna.

Ten jej patriotyczny i państwowotwórczy charakter mocno

denerwował prawicowych krytyków: naszą „Masonerię pro

publico bono” uznali za zawłaszczanie historii narodowej.

Kiedy zrodził się pomysł tej wystawy, a kto wystąpił

z inicjatywą jej zorganizowania?

Pomysł, by zorganizować w warszawskim Muzeum Na-

rodowym wystawę poświęconą wolnomularstwu, wyszedł

trzy lata temu, w lutym 2012 roku od Muzeum, a konkretnie

od Beaty Chmiel, ówczesnej wicedyrektor do spraw pro-

mocji. Byłaby to już piąta wystawa w Polsce poświęcona

masonerii, po dwóch w Muzeum Etnogracznym w War-

szawie, wystawie stałej w Muzeum Mazowieckim w Płocku

oraz pięknej ekspozycji w 2008-2009 roku w Muzeum

Okręgowym w Toruniu. W początkowej wersji miała to

być wystawa na temat dwu symbolicznych przedstawień

świata – przez muzeum z jednej, zaś lożę z drugiej strony.

Byłaby to więc prezentacja nie tyle historyczna, co kulturo-

znawcza, antropologiczna. W dalszych pracach usiedli nad

scenariuszem, poza mówiącym te słowa, historycy sztuki

Krzysztof Załęski i Antoni Ziemba. Profesor Ziemba to,

nawiasem mówiąc, osoba, która przysporzyła kulturze

polskiej dwa znakomite obrazy Rembrandta. Udało mu się

udowodnić, że dwie prace z kolekcji Barbary Piaseckiej-

-Johnson to autentyczne dzieła mistrza, a nie jakieś tam

późniejsze podróbki – o co były powszechnie podejrzewane.

Ziemba przekonał o tym najwyższy autorytet w dziedzinie

„rembrandtologii” – Rijksmuseum w Amsterdamie!

Wracając do naszej wystawy. Ostateczny jej kształt i tytuł

rodziły się w toku dwuletniej dyskusji w kierowniczym

gremium Muzeum Narodowego. Pomysł, by zatytułować

ją „Masonerię pro publico bono”, wyszedł od dyrektora,

drAgnieszki Morawińskiej. Jak się miało już wkrótce

okazać – tytuł był strzałem w dziesiątkę. Postanowiliśmy,

że wystawa oprócz prezentacji samego fenomenu „Sztuki

królewskiej” przyniesie wiedzę na temat udziału polskich

wolnomularzy w przełomowych momentach historii

narodowej – poczynając od czasów stanisławowskich, na

początkach III RP kończąc. Chcieliśmy tym samym rozpo-

cząć proces przywracania naszemu społeczeństwu pamięci

historycznej, w przypadku wolnomularstwa świadomie

zacieranej. To wspólne wraz ze zwiedzającymi odkrywanie

zaginionych – jak Atlantyda – lądów nie było wcześniej

możliwe z wielu powodów. Wiedza historyków była na

temat roli braci w fartuszkach w reformowaniu, obronie,

a potem budowaniu niepodległego państwa polskiego – za

wyjątkiem kilku specjalistów – niezwykle ograniczona.

Przede wszystkim jednak, zarówno w II Rzeczypospolitej,

jak i potem w PRL-u, cenzura i brak swobody wypowie-

dzi – także tej naukowej – uniemożliwiały prezentację

fenomenu masonerii na szerszym forum.

Zapewne nie brak dzisiaj odpowiedniego zakresu

wolności. Ale pieniędzy mamy zawsze za mało.

Finansowanie wystawy nie wydawało się z początku spe-

cjalnym problemem. W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa

Narodowego zapewniano nas, że na wystawę o masonerii,

jak na każdą wystawę w Muzeum Narodowym, pieniądze

się znajdą. Potem się okazało, że pieniądze – i to wielkie –

poszły na nieistniejące Muzeum Jana Pawła II, a na wystawę

w Muzeum Narodowym nie ma ani grosza! Dramatycznym

momentem okazał się początek lipca ubiegłego roku. Na dwa

miesiące przed planowanym otwarciem dr Agnieszka Mo-

rawińska, dyrektor MNW, dowiedziała się w Ministerstwie

Kultury, że ustępujący minister (objął funkcję europosła)

nie podpisał – wbrew obietnicy – kosztorysu wystawy.

Sprawę uratowała prof. Małgorzata Omilanowska, nowa

minister kultury, która z czwartku na piątek „wynalazła”

skądś 300 tys. złotych, zaś z piątku na sobotę następnych

200 tys. Kiedy już mieliśmy pół miliona, znalazł się hojny

sponsor, Totalizator Sportowy, który snansował między

innymi wydanie pięknego katalogu. To były wielkie emocje;

pamiętam, jak wiadomość o tym, że nie mamy pieniędzy na

wystawę, dotarła do mnie w przededniu prezentowania jej

założeń i kształtu na międzynarodowym forum – kongresie

Europejskiego Stowarzyszenia Muzeów, Bibliotek i Archiwów

Wolnomularskich. AMMLA – bo tak w skrócie nazywa się

ta profesjonalna organizacja działająca przy Radzie Euro-

py – co roku zbiera się w innym kraju członkowskim; rok

2014 był rokiem Polski. Konferencja odbyła się w Ciążeniu

nad Wartą, pięknym pałacu znanym badaczom dziejów

wolnomularstwa, a to z racji zgromadzonych tam zbiorów

masoników. Stanowią one bezcenny zasób biblioteki Uniwer-

sytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Kiedy w piątek

4 lipca ub. r. dokonywałem prezentacji naszej wystawy na

forum AMMLA – a jej plany wzbudziły nie tylko podziw,

ale i pewne niedowierzanie – nie wiedziałem, czy wystawa

w ogóle się odbędzie. Postanowiłem jednak zaryzykować…

Kiedy dowiedziałeś się, że jednak się odbędzie?

Moja prezentacja zakończyła się około 9.30. Potem była

dyskusja, po której wyszedłem z sali. Tuż przed 10.00

zadzwoniła dyrektor Muzeum Narodowego, aby oznajmić

mi, że jednak będziemy robić wystawę. Następnego dnia,

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

n a s z a r o z m o w a

w sobotę, odezwał się profesor Ziemba; poinformował,

że mamy w sumie pół miliona, bo pani minister znalazła

jeszcze 200 tys. złotych.

Czy to, co powiedziałeś znaczy, że na przygotowanie

wystawy mieliście zaledwie dwa miesiące? Trudno

w to uwierzyć, kiedy pomyśli się o jej ogromie:

osiem wielkich sal, pięćset eksponatów, programy

multimedialne, lmy, rozbudowana scenograa. Do

tego plakaty, katalog, audio-przewodniki, materiały

informacyjne, ambitny program edukacyjny dla

starych i młodych…

Dwa miesiące na najtrudniejszy etap wykonawstwa, etap,

w którym dokonuje się – niekiedy bolesnej – werykacji

teoretycznych założeń. Plany, komputerowe wizualizacje

przybierają konkretne kształty, lmy i projekcje audio-

wizualne produkowane są przez studia realizatorskie,

audio-przewodniki w kilku językach. W naszym wypadku

tym wszystkim, ogromnym instrumentarium dyrygowała

drobna, lecz silna i niezwykle utalentowana kobieta. Ewa

Świder-Grobelna nie tylko zaprojektowała plastyczną,

architektoniczną stronę wystawy, ale i była odpowiedzialna

za wykonanie wszystkich elementów audiowizualnych.

Z tych rozlicznych, nakładających się na siebie zadań –

z braku odpowiedniego czasu – pani Ewa wywiązała się

celująco. Zebrała zresztą moc zasłużonych pochwał…

A propos muzyki: jak może pamiętasz, dokonaliśmy na

użytek wystawy dwóch nagrań muzycznych: Mazurka

Dąbrowskiego w pierwotnej wersji tekstowej i jako śpie-

wanej a capella pieśni marszowej, oraz pieśni lożowej

z 1815 roku ułożonej na cześć nowego patrona polskiej

masonerii, cara i króla Aleksandra I. Ich produkcją kierowała

Ewa Świder-Grobelna. Wspomagał ją pan Piotr Sypczuk,

historyk sztuki i archeolog. Podobnych planów było więcej,

ale nie starczyło już ni czasu, ni pieniędzy.

Starczyło również na płytę z muzyką wolnomularską…

O, to była naprawdę bardzo miła niespodzianka, którą

sprawiła nam wszystkim Maria Peryt, muzykolog i menedżer

muzyczny, wspierana przez fonogracznych gigantów: Poma-

ton Classics i Warner Classics. Z nagrań tych rm pani Maria

ułożyła niezwykły repertuar: od Mozarta, poprzez Sibeliusa do

Prokoeva i Pärta. Arvo Pärt to współczesny nam kompozytor

ńskiego pochodzenia, godny następca Fina Sibeliusa. Mówię

o tej niespodziance, ponieważ do owych niezrealizowanych

planów należał festiwal muzyki masońskiej, towarzyszący

wystawie. Wymyśliłem scenariusz tego festiwalu i – choć

nie jestem muzykologiem – odważyłem się na napisanie

krótkiego tekstu na temat: co to jest muzyka masońska? Na

liście kompozytorów, którzy mieli być prezentowani podczas

festiwalu, znalazł się – obok Mozarta i Bethovena – sir Paul

McCartney, jako autor „Masonic Music”. Kompozycji niezbyt

udanej, wszak interesującej. Maria Peryt wykorzystała mój

tekst – i tak powstała niezwykła płyta zatytułowana „Maso-

neria”, pierwsza taka w historii polskiej fonograi.

Czy jeszcze jakieś miłe niespodzianki towarzyszyły

wystawie: jej produkcji i funkcjonowaniu?

Dobrze, że pytasz o rzeczy miłe, bo o tych niemiłych lub

wręcz złych już zapomniałem. Miłą niespodzianką było

wielkie zainteresowanie wystawą, fakt, że przyjeżdżali na

nią ludzie z odległych miast – także spoza Polski. W sumie

ponad 80 tys. widzów. Oczywiście, pracowaliśmy wszyscy –

dział promocji Muzeum i ja sam – nad reklamą w mediach.

Wywiady, reportaże, lmiki na You Tube itp. Wspaniały

program edukacyjny przygotowany przez Muzeum. Jednak

zainteresowanie przerosło nasze oczekiwania. Podobnie

niespodzianką była dla mnie wysoka frekwencja podczas

konferencji „Świat jako loża. Obecność wolnomularstwa

w kulturze – dawniej i dziś”, która odbyła się na nisażu

wystawy, w dniach 9-10 stycznia 2015 roku. Konferencję

W oczekiwaniu na koncert

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

6n a s z a r o z m o w a

organizowało i nansowało Stowarzyszenie Instytut Sztuka

Królewska w Polsce. Nie kryję, że jako główny organizator

konferencji – jestem prezesem Stowarzyszenia – zawaliłem

cokolwiek sprawę jej nagłośnienia…

Chyba usprawiedliwiał Cię fakt wielu innych

obowiązków?

Teoretycznie tylko, bo skoro się zobowiązałem… Nadra-

białem więc z pomocą przyjaciół powstałe zaległości – na

tydzień-dwa przed datą konferencji. W tym miejscu pragnę

niezwykle serdecznie podziękować wszystkim osobom

z komitetu organizacyjnego Stowarzyszenia Instytut Sztu-

ka Królewska w Polsce – Annie Marii Bauer, Elżbiecie

Żochowskiej, Gabrieli Patrycy, Małgorzacie Misiunie,

Marii Michaleckiej oraz Tomaszowi Dobrzyńskiemu – za

ich wielki i skuteczny wysiłek przed i podczas konferencji.

Tomaszowi Szmagierowi za druk materiałów konferen-

cyjnych. Ewie Potockiej z Casablanki za obsługę stron

internetowych. Redaktorkom „Wolnomularza Polskiego” za

informację i atrakcyjną propagandę. Odrębne podziękowania

należą się braciom z wielu warszawskich lóż, szczególnie

zaś siostrom, które pośpieszyły z pomocą nansową. Bez

tej pomocy konferencja nie odbyłaby się, jako że nie otrzy-

maliśmy żadnej pomocy zewnętrznej. Wsparł nas jedynie

– moralnie i medialnie – Uniwersytet Warszawski, w osobie

prorektora prof. Tadeusza Tomaszewskiego. A także

wirtuoz-pianista Waldemar Malicki, który zgodził się

wykonać dla uczestników konferencji półgodzinny koncert

fortepianowy. Koncert odbył się w piątek 9 stycznia o godz.

19.00 w hallu głównym Muzeum. Mogę powiedzieć, że był

sukcesem; kolejny akcent muzyczny w tej imprezie.

Jak oceniasz samą konferencję?

Rzetelna, obiektywna i pogłębiona ocena nie należy

tylko do mnie. Przyszło – czy to w piątek, czy w sobotę –

ponad sto osób. Cieszy zwłaszcza udział ludzi młodych,

doktorantów, także studentów. Wygłoszono 30 referatów,

wiele bardzo dobrych, inspirujących. Było sporo dyskusji,

szczególnie drugiego dnia konferencji – a to pomimo

bardzo napiętego programu i nieuniknionych opóźnień.

Porównując styczniowe wydarzenie z dwudniową kon-

ferencją w Toruniu, w lutym 2009 roku, zatytułowaną

„Wolnomularstwo i Muzy”, możemy odnotować znaczne

podwyższenie naukowego poziomu referatów. Ciekawie

wypadł sobotni, szeroko ujęty temat źródeł i przejawów

antymasonizmu – pierwszy raz ten problem został pod-

niesiony w polskiej nauce. Znakomite były wystąpienia

młodych adeptów historii, literaturoznawstwa i muzykologii

z Uniwersytetu Warszawskiego, czy też religioznawstwa

z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jesteśmy na etapie gro-

madzenia tekstów, aby już pod koniec marca oddać je do

druku. Wydania materiałów pokonferencyjnych podjęło

się Wydawnictwo Okultura, na łamach czasopisma „Her-

maion”, poświęconego tradycji ezoterycznej.

Na koniec, już tradycyjnie, zapytam o plany na

przyszłość. Tę najbliższą i dalszą.

Na najbliższą – tak jak już powiedziałem – doprowa-

dzenie do edycji tomu pokonferencyjnego. Opracowanie

obszernego materiału DVD powstałego podczas konfe-

rencji; materiał taki otrzymałem już od Klubu „Gnosis”,

za co serdecznie dziękuję. W dalszej przyszłości – pomoc

w zorganizowaniu nowej edycji czasopisma „Ars Regia”

i kolejna konferencja na temat wolnomularstwa. A w mię-

dzyczasie napisanie noweli kryminalnej na dwustulecie

Uniwersytetu Warszawskiego. Zamówiły ją u mnie władze

mojej uczelni – więc muszę się teraz zabrać ostro do pracy.

Dziękuję za rozmowę

Dr Mirosława Dołęgowska-Wysocka

Sale wystawowe w Muzeum Narodowym

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w y d a r z e n i a

świaT JakO lOŻa

OBecnOśĆ wOlnOMularsTwa

w kulTurZe – DawnieJ i DZiś

W DNIACH OD 9 DO 10 STYCZNIA 2015 R., POD PATRONATEM UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO















9 sTycZnia 2015

I SESJA. Prowadzenie Žygintas B ū č y s (Vilnius University, National Museum of Lithuania) oraz dr Małgorzata

M i s i u n a z Instytutu Sztuka Królewska w Polsce:

•dr Rafał P r i n k e z Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, Loże transmu-

tacji: Dziwny romans wolnomularstwa i alchemii (Lodges of transmutation: e strange liaison of freemasonry and

alchemy)

•prof.drBarbaraArciszewska z Uniwersytetu Warszawskiego, Bay Langley (1696-1751) – A „Tutor to

Freemasons” and his architectural manuals

•JerzyGutkowski, Zamek Królewski w Warszawie, Wolnomularze na dworze króla Stanisława Augusta (Freema-

sons at the Royal Court of Stanisław August)



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

8w y d a r z e n i a

•KatarzynaJarzyna z Uniwersytetu Warszawskiego,

Charakterystyka pierwszych lóż adopcyjnych i działalność

kobiet masonek na ziemiach polskich w latach 1768-1821

(First lodges of adoption and activity of Polish women-

-masons in 1768-1821)

•prof. dr Elżbieta W i c h r o w s k a z Uniwersytetu War-

szawskiego, „Tragiczne śpiewy masońskie”. Karol Surowiecki

o Filozofach, Lożystach i kilku innych ważnych sprawach

(„Tragic masonic songs”. Karol Surowiecki on Philosop-

hers, Lodgers, and some other important maers).

II SESJA. Prowadzenie prof. dr Barbara Arciszews ka

z Uniwersytetu Warszawskiego oraz prof. dr Maria

Materska z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

•Katarzyna P ł o ń s k a z Uniwersytetu Warszawskiego,

Karol Kurpiński i wolnomularstwo (Karol Kurpiński and

freemasonry)

• Krzysztof Z a ł ę s k i z Muzeum Narodowego w War-

szawie, Nieznany rękopis z dziejów wolnomularstwa

ancuskiego XVIII/XIX wieku („Recueil Des Discours

maçonniques qui ont été prononcés par Diérents Fères

de la R... L... Départementale de Saint J ... d’écosse des

arts Réunis à L’orient de Dijon”. An unknown manus-

cript on the history of French Freemasonry 18th – 19th

centuries)

• Dorota S o b s t e l z Uniwersytetu Warszawskiego,

Fryderyk Chopin – mason bez fartuszka. Związki kom-

pozytora ze światem wolnomularskim (Frederic Chopin

– a freemason without an apron. Composer’s relations

to the masonic world)

• prof. dr Roman D z i e r g w a z Uniwersytetu Adama

Mickiewicza w Poznaniu, Bronisław Ferdynand Trentowski

(1808-1869) a wolnomularstwo niemieckie. Armacje i an-

tynomie (Bronisław Ferdynand Trentowski (1808-1869)

and German freemasonry. Armations and antinomies)

• prof. dr Władysław M a s i a r z z Krakowskiej Akade-

mii im. A. Frycza-Modrzewskiego, „Masonja w Polsce”.

Zapomniany tekst Benedykta Ilińskiego z 1865 roku

(„Masonry in Poland”. A forgoen work from 1865

of Benedykt Illiński)

•dr Anna K a r g o l z Krakowskiej Akademii im. A. Frycza-

Modrzewskiego, Rytuał masoński jako inspiracja organiza-

cyjna oraz wzorzec kulturowy parawolnomularskich i innych

organizacji (Masonic ritual as cultural paern and inspiration

for structure of co-masonry and other organizasions).

III SESJA. Prowadzenie prof. Tadeusz C e g i e l s k i z Uniwersytetu Warszawskiego.

• dr Žygintas B ū č y s, Vilnius University, National Museum of Lithuania, prof. dr (HP) Arvydas P a c e v i č i u s,

Vilnius University, Institute of Library and Information Sciences, e Libraries of Masonic Lodges in Vilnius at the

beginning of the 19th century. An Aempt of Reconstruction

• dr Adam P o d l e w s k i z Uniwersytetu Warszawskiego, Drużyna a Loża. Powstanie i rozwój ruchów skautowskich

w kontekście wolnomularstwa (e Troop and the Lodge. e origins and development of Scouting Movements in

the light of their Masonic inspirations)





W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w y d a r z e n i a

• Piotr W i t t z Paryża, Biblioteka Jana hr. Potockiego – fakty i hipotezy (Library of count Jan Potocki – facts and

hypothesis)

• Waldemar G n i a d e k z Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku, Nowe źródła do badań nad

historią wolnomularstwa w II Rzeczypospolitej (New historical sources to the history of Polish freemasonry in the

Second Republic)

• Andrzej K a r p o w i c z z Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, Zbiory masońskie Biblioteki Uniwersyteckiej

w Poznaniu jako źródło do badań nad dziejami wolnomularstwa europejskiego (Masonic collection of the Poznań

University Library as the source for studing the history of Polish freemasonry).

Po zakończeniu pierwszego dnia w holu Muzeum Narodowego odbył się recital fortepianowy Waldemara Malickiego,

a potem uroczysta kolacja dla gości konferencji.

10 sTycZnia 2015

IV SESJA. Prowadzenie prof. dr Władysław M a s i a r z z Krakowskiej Akademii im. A. Frycza-Modrzewskiego:

• prof. dr Tadeusz C e g i e l s k i z Uniwersytetu Warszawskiego, Od papieskiej bulli do tabloidu. Wprowadzenie do

dziejów antymasonizmu (From pope’s bulla to tabloid. Introduction to the history of anti-masonry)

• dr Maciej S t r u t y ń s k i z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Masoneria jako antykościół w ujęciu współczesnych polskich

środowisk antymasońskich (Freemasonry as anti-church in an interpretation of Polish anti-masonic circles)

• Tomasz K r o k z Uniwersytetu Warszawskiego, Działalność antymasońskiej komórki Episkopatu Polski w dokumen-

tach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (Activity of the Anti-masonic cell of Polish Episcopate in archives of

Ministry of Public Security)

• dr Zbigniew Ł a g o s z z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Aparat bezpieczeństwa wobec Roberta Waltera. Represje

z powodu działalności na kanwie masonerii ezoterycznej rytu Memphis-Misraim (Security Service against Robert

Walter. Victimization due to Memphis-Misraim esoterical masonry activity)

• dr Norbert W ó j t o w i c z z Instytutu Pamięci Narodowej, Wrocław, Kazimierz Szwarcenberg-Czerny – badacz

polskiego wolnomularstwa w skomplikowanych realiach powojennej Polski (Kazimierz Szwarcenberg-Czerny – a hi-

storian of Polish freemasonry in a dicult reality of the aer-war Poland).

V SESJA. Prowadzenie prof. dr Tadeusz C e g i e l s k i z Uniwersytetu Warszawskiego.

• prof. dr Witold D o b r o w o l s k i z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Muzeum Narodowego w Warszawie,

Wolnomularstwo i kult Izydy w XVIII-wiecznej Polsce (Freemasonry and the cult of Isis in the 18th century Poland)

•Dr Anna Maria B a u e r z Instytutu Sztuka Królewska w Polsce oraz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie,

Dawny „ogród lozoczny” – próba współczesnej interpretacji (Ancient „philosophical garden”. An aempt to a con-

temporary interpretation)

• Tadeusz A n d r z e j e w s k i, Wielki Wschód Francji, Paryż, Wielki Architekt Wszechświata z perspektywy wolno-

mularstwa liberalnego (e Grand Architect of the World from the point of view of liberal freemasonry)

• Tomasz S z m a g i e r, Wielki Wschód Polski, Warszawa, Wolnomularstwo liberalne we współczesnej Polsce. Próba

analizy możliwości i potrzeby istnienia (Liberal freemasonry in the comtemporary Poland. An eort of analysis).

Czyt. na str. 12-15.

•dr Małgorzata M i s i u n a z Instytutu Sztuka Królewska w Polsce, Ewa J a ś k o w s k a Wielka Żeńska Loża

Francji, Paryż, Miejsce wolnomularstwa żeńskiego we współczesności (Position of women-masonry in the contem-

porary world). Rozmowa z autorkami na str. 16-19.

• dr Mirella K u r k o w s k a z Uniwersytetu Warszawskiego, Wolnomularstwo w kinematograi europejskiej (Freema-

sonry in the European cinematography)

• prof. dr Maria M a t e r s k a z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Miejsce Wolnomularstwa w kulturze – między

nauką, religią a sztuką (Position of Freemasonry in culture – between science, religion and arts)

• Oscar Barboza L i z a n o z Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego,

Doktor Józéf Leonard y Bertholet, polski wolnomularz w Ameryce Środkowej (Dr. Józéf Leonard y Bertholet, a Polish

freemason in Central America.

Po podsumowaniu konferencji nastąpiło kuratorskie oprowadzanie po wystawie „Masoneria pro publico bono” przez

kuratora wystawy, prof. dr hab. Tadeusza Cegielskiego. #

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

10 w y d a r z e n i a

ie jesteśmy muzealnikami/muzealniczkami ani

żadnymi kustoszami/kustoszkami, aby oceniać

wystawę od strony profesjonalnej, jednakże chyba

każda osoba, która w tym czasie raz i więcej odwiedziła

to miejsce, miała pełne prawo być przedsięwzięciem za-

uroczona, a Masoneria Urokliwa – to już choćby z nazwy

być taką powinna. I owszem – była.

Warto wspomnieć, że sama ekspozycja stała w kilku-

nastu salach Muzeum Narodowego, pokazywała rodzi-

me wolnomularstwo głównie historycznie, z niewielkim

komponentem współczesności. Obudowana także została

różnobarwnym programem imprez towarzyszących: kon-

ferencji, pojedynczych wykładów, warsztatów (dla dziatek

też), tzw. grą miejską i innymi pomysłami ekipy muzealnej

i instytucji wspomagających.

Nie wchodzimy w szczegóły programowe post factum

i nie streszczanie zawartości projektu jest tu naszym za-

mysłem. Ale nie da się o tym wydarzeniu mówić inaczej,

niż o zamyśle autorskim głównie jednego człowieka – nie

bójmy się tego napisać – giganta naszej współczesnej

masonerii, prof. Tadeusza Cegielskiego. Dziękując mu za

wszystko, co zrobił wcześniej, czym zasłużył się podczas

tego gigantycznego masońskiego „bum” i czego jeszcze

dokona – dla dobra wszystkich lóż, obediencji i Ludzkości

– poinformujemy tylko, że bohater przeżył…

Nasuwa się reeksja wiodąca. Na ile ta wystawa plus

jej peryferia przybliżyły wolnomularstwo sceptycznemu

w swej większości wobec idei i masońskiego ducha naro-

dowi? Czy rzeczywiście ten naród skłonny jest w jakimś

procencie u w i e r z y ć , że masoneria działała i działa dla

publicznego dobra? Czy „tajemnice”, rytuał i symbolizm

z nią nieodłącznie związane to skansenowy relikt, albo co

gorsza budzący obawę jeden element światowego spisku?

Czy polskie – nieliczne bardzo obediencje wolnomular-

skie – okrzepły na tyle, by próbować zaistnieć w szerszej

przestrzeni społecznej? Czy w końcu masoneria i sławet-

na „metoda wolnomularska” na mądrzejsze i ciekawsze

życie jest dziś, w roku 2015, atrakcyjną ofertą dla Polek

i Polaków?

Warto zadawać te pytania i warto śledzić ciąg dalszy oraz

reperkusje tego odważnego, dodajmy, niczym niezakłóco-

nego i nieźle medialnie „sprzedanego” przedsięwzięcia.

Może dzięki temu łatwiej będzie pojąć inne przesłanie to-

warzyszące nisażowi muzealnej wystawy, czyli konferencji

Instytutu Sztuka Królewska w Polsce – brzmiące ŚWIAT

JAKO LOŻA. Ujmując je krótko, wolnomularstwo jest

częścią otaczającego świata, do jego teraźniejszego kształtu

nawiązuje, także przez swoją arcyciekawą momentami

historię i aspiruje w realnym (nie bajkowym) stopniu do

wpływu na jego przyszłość.

Za: Masoneria Urokliwa

urOkliwie O wysTawie













W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w y d a r z e n i a







P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

12 w y z w a n i a w s p ó ł c z e s n o ś c i

ożemy to robić, wykorzy-

stując współczesne techni-

ki informacyjne. Buduje-

my lokalnie zainteresowanie wystawą,

prelekcjami, wirtualnym wrażeniem

dziania się w wolnomularstwie w da-

nym regionie.

Dążąc do znalezienia najbardziej

podstawowej, fundamentalnej relacji

zjawisk, na której można by zacząć

kształtować odpowiedzi, zaintereso-

wałem się różnicą pomiędzy wolno-

mularskimi organizacjami liberalnymi

w Polsce oraz tymi, które znam na Za-

chodzie Europy: we Francji, Włoszech,

w Belgii. Współczesne wolnomularstwo

wOlnOMularsTwO liBeralne

we współcZesneJ pOlsce

próBa analiZy MOŻliwOści

i pOTrZeBy isTnienia

T o m a s z s z m a g i e r













ISTNIENIA I ROZWOJU WOLNOMULARSTWA. DRUGA DYSKUSJA





ROZWOJU, O SPOSOBIE INFORMACJI O WOLNOMULARSTWIE,





KANDYDATÓW DO MASONERII.

Dlaczego wolny, choć systematyczny wzrost

zainteresowania wolnomularstwem

nie przekłada się na jego liczebny rozwój?

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w y z w a n i a w s p ó ł c z e s n o ś c i

liberalne w Polsce ma swoje korzenie

organizacyjne głównie we Francji.

Struktura naszych organizacji, głoszo-

ne cele, sposoby pracy, wszystko, co

współcześnie nazwalibyśmy „ofertą”

programową, jest bardzo podobne.

Wewnętrzna praca, umiejętności,

doświadczenia, to wszystko doszło

już do poziomu, który nie ustępuje

pierwowzorowi – tamtym organiza-

cjom. A jednak codzienność, efekty ze-

wnętrzne są zupełnie nieporównywal-

ne. Tam wielotysięczne organizacje,

świetna administracja, w wielu z nich

duża siła ekspansji i oddziaływania

zewnętrznego. A u nas? Powiedzmy

– jest zupełnie inaczej. Odpowiedź

jest w nas, nie w „ofercie”.

Te informacje i spostrzeżenia do-

prowadziły mnie do poszukiwań, jak

historyczne losy Polski i Polaków

wpływają na działanie współczesnej

masonerii. Zwróciłem szczególną

uwagę na stosunek społeczeństwa

polskiego do idei wolnomularstwa.

Okres świetności polskie wolnomu-

larstwo miało za czasów króla Stanisła-

wa Augusta Poniatowskiego w epoce

Oświecenia. Burzliwy okres uchwale-

nia Konstytucji 3 Maja, a zaraz później

rozbiory, wojny napoleońskie i kolejne

rozbiory. W 1821 roku organizacje

masońskie zostają zdelegalizowane.

Na obszarze Austro-Węgier są już

nielegalne. Zabór pruski początkowo

jest ostoją wolnomularstwa. Znamy

przypadki prowadzenia prac w dwóch

językach, tradycji mówiącej, że Mówca

loży powinien władać zarówno nie-

mieckim, jak i polskim językiem. Ale

to szybko się kończy. Możemy już

tylko mówić o Polakach w lożach nie-

mieckich. Kilkupokoleniowa przerwa

w działaniu lóż prawie całkowicie

zatarła pamięć o chlubnej historii

polskich wolnomularzy.

kres międzywojenny – odrodze-

nie wolnomularstwa polskie-

go, udział w nim elit intelektualnych

i politycznych wskazuje, że była szan-

sa na prawdziwe odrodzenie etosu

masona w naszym kraju. W okresie

międzywojennym piękne karty za-

pisali wolnomularze w odrodzeniu

kraju, odbudowie polskiej racji stanu

za granicą, na niwie działalności spo-

łecznej. Tak nieliczni, ale związani ze

wspaniałym etosem tolerancji, har-

monijnej pracy. Postępująca faszyza-

cja kraju doprowadziła do hańbiącej

decyzji o rozwiązaniu organizacji

wolnomularskich w Polsce w 1938

roku. Powojenny trend do pisania

historii w oderwaniu od historii realnej

doprowadził do zapomnienia nawet

pięknych kart patriotycznego dzia-

łania byłych wolnomularzy w czasie

okupacji hitlerowskiej.

ata powojenne to już całkowita

tragedia. Jak każdy reżim, komuna

wyeliminowała wolnomularstwo ze

świadomości społecznej. Utrata przez

Polskę dużej części inteligencji i świat-

łych umysłów, przerwanie historycznej

tradycji i kontaktów międzynarodo-

wych zatarło pamięć o idei wolnomu-

larskiej. Dodatkowo powrót do etosu

nacjonalno-klerykalno-patriotycznego

przekazywanego w pokoleniowej tra-

dycji i długoletnia kampania dezin-

formacyjna Kościoła doprowadziła

do powstania paranoidalnej wizji

wolnomularzy, mieszaniny ludowych

guseł o diabłach i tęsknoty za nimi, czyli

wrogiem, który jest odpowiedzialny

za wszystkie nasze własne błędy. Poza

wyjątkami – ludźmi, którzy z masonerią

zetknęli się za granicą, historykami

i bardzo niewielką grupką tych, którzy

przechowali pamięć po przodkach,

prawdziwy obraz masonerii, jej celów,

idei, etosu został całkowicie wyelimino-

wany ze świadomości społecznej. Ten

stan bardzo powoli, ale się już zmienia.

Dzięki ciężkiej pracy takich osób, jak

profesor Tadeusz Cegielski, członków

Instytutu Sztuka Królewska w Polsce,

twórców „Wolnomularza Polskiego”,

Wirtualnego Wschodu Wolnomular-

skiego, i innych, ta sytuacja powoli się

zmienia. Wystawy wielkie i prestiżowe,

jak ta w Muzeum Narodowym, w war-

szawskim Muzeum Etnogracznym

czy wystawy i odczyty w mniejszych

ośrodkach, wywołują wzrost zainte-

resowania tą tematyką. Powróciła li-

teratura faktograczna i historyczna,

wcześniej dostępna była tylko koś-

cielna, kolportująca diabelskie wizje

i kłamstwa. W mediach coraz częściej

pojawia się temat wolnomularstwa bez

sensacji i przekłamań. To powoduje

odkłamanie i pokazuje rzeczywisty

obraz wolnomularstwa. Ludzie zaczy-

nają szukać rzetelnych i prawdziwych

informacji o historii i teraźniejszości

polskiej masonerii. Rodzi się jednak

pytanie: dlaczego powolny, choć sy-

stematyczny wzrost zainteresowania

wolnomularstwem nie przekłada się

na jego liczebny rozwój?



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

14 w y z w a n i a w s p ó ł c z e s n o ś c i

róćmy jeszcze raz do czasu roz-

biorów i utraty państwowości

przez Polskę. Szukając sposobów prze-

ciwstawienia się regresowi kulturo-

wemu, nieuniknionemu w zaistniałej

sytuacji politycznej, wyniesiono na

piedestał kulturowy romantyzm, kieru-

jąc myśl polską daleko i na długo poza

główny nurt postępu europejskiego.

Ważniejsze jest to, że wtedy to bodaj

w rozumieniu zbiorowości i łączących

ją więzi zmitologizowane i obciążone

nad miarę reliktami szlachetczyzny po-

jęcie narodu zyskało fatalną przewagę

nad pojęciem społeczeństwa. Zasymi-

lowanie pojęć patriotyzmu polskiego

z katolicką religijnością dodatkowo

utrudniło sprawę. Od czasów Konsty-

tucji Andersona mason miał być wier-

nym poddanym i skupionym na pracy

organicznej i społecznej obywatelem.

Obie te zasady kłóciły się i kłócą się

z etosem romantycznego powstańca

– ulubionym do dziś etosem Dobrego

Polaka. To utożsamianie z romanty-

zmem, z pojęciem narodu i częstym

brakiem cech społeczeństwa trwa do

dziś. Nawet obraz wolnomularstwa,

który w polskiej literaturze i lmie

rzadko się pojawia, przesycony jest

romantyczno egzaltowanym duchem.

Przypomnijmy sobie scenę z Popiołów

czy reklamowany jako wolnomular-

ski w zamyśle lm Rękopis znaleziony

w Saragossie. Dla współczesnego czło-

wieka ten obraz zniechęca, niewiele

osób znajdzie sens w pracy nad sobą

w takiej formule. Romantyczny etos

trwa w Polsce w najlepsze. Większość

bohaterów to wojownicy, postaci tra-

giczne. Ilu znamy polskich przykła-

dów autorytetów, bohaterów życia

codziennego, którym się udało, którzy

zbudowali, odkryli i wprowadzili do

produkcji, zmienili swoją pracą świat

na lepsze? Różnica między dobrym

człowiekiem z etosu wolnomularstwa

a dobrym człowiekiem z etosu bohate-

ra polskiej literatury i procesu edukacji

jest spora.

rzejdę do następnej ścieżki moich

poszukiwań. Zacytuję profesora

Tadeusza Gadacza: „Demokrację w jej

pierwotnej wersji, tworzoną przez

Johna Locke’a i Johna Stuarta Milla,

krojono na miarę ówczesnego społe-

czeństwa. A było ono zupełnie inne.

Ojcowie amerykańskiej demokracji

mogli się odwoływać do cnót obywa-

telskich: solidarności, sprawiedliwo-

ści, pragnienia poprawy świata; dziś

to pojęcia niepopularne. Mogli się

odwoływać do rynku liberalnego, któ-

rego podmiotami były jednostki. Teraz

mamy rynek neoliberalny, w którym

podmiotami są... Właściwie nie wiem

kto. Słuchając ekonomistów, nabieram

przekonania, że rynki. Rynki zrobiły

to, rynki zrobiły tamto – ale rynki to

nic innego jak grupy interesów! O tyle

szkodliwe, że nie kierują się pojęciem

solidarności społecznej, odwrotnie, po

trupach dążą do osobistego dobra”.

Co miał na myśli Platon, który za

demokracją nie przepadał? To,

że demokracja wymaga dojrzałych

obywateli. Niedojrzałość obywatelska

przekłada się natychmiast na niedoj-

rzałość polityków i kryzys demokracji.

Demokracja jest niczym łąka pełna

kwiatów. Ale kwiaty nie urosną na

betonie.

Dlaczego w tym miejscu przytaczam

cytat o demokracji. Dlatego, że chcę

go sparafrazować:

Wolnomularstwo jest niczym łąka

pełna kwiatów. Ale one nie urosną

na betonie.

I drugie: wolnomularstwo wymaga

dojrzałych i świadomych obywateli.

asoneria, tak jak demokracja,

musi być oparta na fundamen-

cie silnych cech społecznych, czy mó-

wiąc inaczej – cnót obywatelskich:

solidarności, sprawiedliwości, prag-

nienia poprawy świata. A nie na etosie

wiecznie wojującego ze wszystkimi

bohatera. Ten brak cech silnie społecz-

nych, brak wspólnoty i współpracy,

przyzwolenie na strzeżone osiedla,

które dzielą, a nie chronią, widzi-

my nie tylko w życiu wokół nas, ale

i w loży. To obraz, który zaczyna się

na w s p ó l n y m sprzątaniu i dba-

niu o w s p ó l n e dobro, poprzez

partykularyzm i podziały, po nie do

końca przez wszystkich zrozumiany

w s p ó l n y etos wolnomularza pol-

skiego, który tworzymy w s p ó lnie

i w s p ó l n ie jesteśmy za niego

odpowiedzialni.

a fali zainteresowania tym te-

matem przeczytałem z uwagą

felieton profesor Agaty Bielik-Robson

o różnicach w strukturze społeczeństwa

w Polsce i na Zachodzie. Nie będę tu

przytaczał dość długich wywodów,

spróbuję tylko przytoczyć główne tezy.

Jako o klasie średniej w Polsce możemy

mówić o inteligencji w odróżnieniu od

mieszczaństwa na Zachodzie. Są to

zupełnie inne grupy społeczne. Zbu-

dowane na innych etosach. Inteligencja

jako klasa ludzi dobrze wykształconych,

ale biednych, a może lepiej powiedzieć

od czasów rekwizycji po powstaniach

w XIX wieku niedbających o dobra

materialne – zaangażowanych w dzia-

łalność polityczną, głównie opozycyjną

– jest charakterystyczna dla Europy

Wschodniej, a głównie Polski*. Miesz-

czaństwo zachodnie ma olbrzymie tra-

dycje w walce o własne prawa, dobrą

pozycję materialną i uznanie dla kul-

tury, sztuki, ale i wygody. Charaktery-

zuje się etosem własnej pracy i silnych

związków społecznych. Na tym właśnie

mieszczaństwie i jego tradycjach opie-

ra się głównie siła wolnomularstwa

zachodniego. Tej warstwy społecznej

w Polsce prawie nie ma. Jej odradzanie

się w okresie międzywojennym znisz-

czyła wojna i okres powojenny. Kto nie

zginął, ten wyjechał.

Wolnomularstwo to ulepszanie świata przez

samodoskonalenie jednostki. To pielęgnowanie

naturalnej adogmatycznej duchowości opartej

onajwyższe wartości humanizmu.

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w y z w a n i a w s p ó ł c z e s n o ś c i

ledząc te trzy źródła problemów

– zanik wolnomularstwa i idei

wolnomularstwa w świadomości spo-

łecznej Polaków, różnicę w etosie

dobrego bohaterskiego, walczącego

Polaka i dobrego budowniczego,

obywatela wolnomularza oraz brak

fundamentów i słabość życia społecz-

nego w Polsce, powracam do spraw

wolnomularstwa.

ziś w Polsce powinniśmy za-

stanowić się, do kogo i jak

kierować nasze zaproszenia. Wo-

kół nas jest pogoń za pieniądzem,

zanik zainteresowania drugim czło-

wiekiem, zanik więzi społecznych.

Jeżeli chcemy, żeby wolnomularstwo

spełniało swoją misję, nie obrażajmy

się na ten świat zewnętrzny. Zacho-

wując cały bagaż tradycji, zasad, całą

istotę wolnomularstwa, bierzmy pod

uwagę wszystkie te zewnętrzne uwa-

runkowania. Naszą „ofertę”, czyli

informację o ideach i celach, opi-

sujmy innym językiem, który trafi

do współczesnych nam Polaków.

Weźmy pod uwagę te wszystkie na-

sze polskie drogi i uwarunkowania,

one bowiem wyjaśniają często to, co

dzieje się w skali makro w naszym

wolnomularskim świecie.

olnomularstwo to ulepszanie

świata przez samodoskonalenie

jednostki. To pielęgnowanie natural-

nej adogmatycznej duchowości opar-

tej o najwyższe wartości humanizmu.

Jednocześnie to także wielka szkoła ży-

cia społecznego, oparta o zasadę bycia

dobrym i lojalnym obywatelem. Opar-

ta o tolerancję, solidarność, sprawied-

liwość. To wielkie hasła: WOLNOŚĆ,

RÓWNOŚĆ, BTERSTWO, rozu-

miane jako wolność myśli i poglądów

wynikająca z wewnętrznej mądrości

i niezależności sądów. To równość

wobec możliwości, ale i wobec obo-

wiązków. To braterstwo poglądów

mające dopingować i motywować.

To praca i budowanie zamiast walki.

To umiejętność słuchania i budowa-

nia ze słów i szanowania słowa. To

praktyczna znajomość różnicy między

Przywódcą i Przewodnikiem.

Nie da się budować wolnomularskiej

duchowości i cnót bez wrażliwości

społecznej, bez wrażliwości na dru-

giego człowieka, bez własnej obowiąz-

kowości wobec drugiego człowieka.

Nie da się budować wspólnej Europy,

nie da się być współczesnym Europej-

czykiem bez wrażliwości społecznej,

bez wrażliwości na drugiego czło-

wieka, bez własnej obowiązkowości

wobec drugiego człowieka.

Nie każdy musi, a nawet powiem,

że nie każdy powinien być wolno-

mularzem. Mimo tak bogatej róż-

norodności tego ruchu, nie mamy

patentu na jedną prawdę. Jesteśmy

tylko , a może a ż j e d n ą z dróg

świadomego rozwoju człowieka. Idąc

z zaangażowaniem drogą wolnomular-

skiego rozwoju, stosując wolnomular-

ską metodę, idziemy ku Prawdzie, ku

wewnętrznej mądrości, wrażliwości,

harmonii.

aproszeni wchodzimy do loży,

która jest wolnomularskim

światem. Przez wieki była tyglem

i laboratorium idei przemian i po-

stępu. Była poligonem społecznych

przemian. Dziś także możemy zgodnie

z naszymi zasadami zmieniać współ-

czesnego człowieka na lepsze. I zgod-

nie z tytułem tej konferencji działać

tak, aby Świat był jak loża.

Nie wiem, czy to możliwe, czy nasza

siła oddziaływania wystarczy, czy znaj-

dziemy język naszych idei zrozumiały

dla współczesnego świata. Ale pierw-

szym krokiem zawsze jest zrozumie-

nie, chęć i determinacja, z której rodzi

się spójna idea. Do wniosków i decyzji

wszystkich zapraszam samodzielnie.

I jeszcze zgodnie z założeniami tych

przemyśleń pytanie o cel, sens, lozo-

ę istnienia współczesnej masonerii.

Mimo różnic w stosunku do po-

jęcia duchowości, do pojęcia

Wielkiego Architekta, do ateistów

i członkostwa kobiet, łączy nas od-

powiedzialność, która na nas, wol-

nomularzach współczesnych ciąży

od wieków. Jest to odpowiedzialność

za ciągłość zasad Sztuki Królewskiej.

Już w treści Regiusa z 1390 roku jest

mowa o tym, że znajomość Sztuki,

rozumiana jako znajomość pojęcia

harmonii, uczy nawet władców rzą-

dzenia dobrego i sprawiedliwego, śred-

niowieczne statuty masońskie mówią

także, a potraktujmy te słowa, jak na

spadkobierców duchowej alchemii

przystało, jako symbol:

Bądźcie lojalni względem siebie, to jest

wobec każdego mistrza i towarzysza

w sztuce, a postępujcie wobec niego tak,

jak chcielibyście, by on postępował wobec

was; niech żaden mistrz nie podejmuje

się pracy, której nie jest w stanie dopro-

wadzić do końca; niech mistrz uczci-

wie i lojalnie wypłaca wynagrodzenie

czeladnikom, jak wymaga tego dobry

obyczaj sztuki; niech żaden mistrz ani

inny członek cechu nie odbiera pracy

drugiemu, chyba że ten nie może jej

ukończyć; niech mularz podejmie życz-

liwie każdego kolegę przybywającego

z obcego kraju, da mu pracę przynaj-

mniej na dwa tygodnie, a jeśli zabraknie

dla niego kamienia, niech wspomoże

go pieniędzmi, tak by mógł dotrzeć do

najbliższej loży.

Czy w dobie zjednoczonej Europy

te zasady utraciły cokolwiek ze swojej

uniwersalności?

Czy w dzisiejszej Polsce te zasady

są nadal ważne i potrzebne? Czy ich

stosowanie może coś zmienić?

Odpowiedzi zostawiam Czytelni-

kom.

Tomasz Szmagier

Instytut Sztuka Królewska w Polsce,

Wielki Wschód Polski. Referat wygło-

szony podczas konferencji naukowej

w Muzeum Narodowym.

*W tym kontekście prof. Ludwik

Hass pisał o tzw. pruskiej drodze do

kapitalizmu państw i społeczeństw na

wschód od Łaby, red. WP.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

16 s u k n i a i f a r T u s z e k

Mirosława Dołęgowska-Wysocka: Drogie siostry,

przedstawiłyście bardzo dobrze przyjęty referat

o wolnomularstwie kobiecym na konferencji

zorganizowanej w Muzeum Narodowym z okazji

zakończenia wielkiej wystawy „Masoneria Pro

Publico Bono”…

Ewa Jaśkowska: Znakomita wystawa i bardzo interesu-

jąca konferencja! Z zadowoleniem obserwujemy, że dzięki

coraz liczniejszym publikacjom i inicjatywom przybliża-

jącym historię i idee ruchu masońskiego, takimi jak coraz

częstsze obiektywne artykuły w prasie, audycje radiowe

i telewizyjne, a ostatnio wystawy i konferencje publiczne,

spojrzenie społeczeństwa polskiego na wolnomularstwo

stopniowo „normalnieje”. Jednak wolnomularstwo kobiece

jest ciągle zbyt mało obecne.

Małgorzata Misiuna: No właśnie, sądzimy, że powodem

jest po prostu brak wiedzy na ten temat, jako że ruch ten

jest stosunkowo młody, istnieje bowiem dopiero od 1945

roku. Oczywiście, mówię o samodzielnym i pełnopraw-

nym wolnomularstwie żeńskim, pomijając kobiece loże

adopcyjne i wolnomularstwo mieszane. Postanowiłyśmy

tę lukę uzupełnić. W pierwszej części naszego referatu na-

kreśliłyśmy krótką historię masonerii żeńskiej i informacje

o istnieniu w naszym kraju regularnych lóż zrzeszających

wyłącznie kobiety. W drugiej części referatu szukałyśmy

odpowiedzi na to, jak ruch wolnomularski wpisuje się we

współczesność.

Jakie kierowały Wami motywacje?

EJ: Gdy pisałyśmy ten referat, chodziło nam, między inny-

mi, o przekazanie rzetelnej informacji o wolnomularstwie

żeńskim, co jeszcze nie jest faktem powszechnie znanym,

oraz wskazanie na istnienie współcześnie możliwości

wyboru między obediencjami mieszanymi lub wyłącznie

żeńskimi. Naszym zdaniem, dzięki istnieniu tego wyboru,

kOBieTy

MusZĄ MieĆ prawO wyBOru

r o z m o w a z e w ą J a ś k o w s k ą

z w i e l k i e J Ż e ń s k i e J l o Ż y f r a n c J i

o r a z d r m a ł g o r z a T ą m i s i u n ą

z i n s T y T u T u s z T u k a k r ó l e w s k a

w p o l s c e



W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

s u k n i a i f a r T u s z e k

nazwa ruchu „wolne-mularstwo” oraz hasła Wolność –

Równość – Braterstwo, nabierają wreszcie pełni swego

przesłania. Zapis z Konstytucji Andersona z 1723 roku,

zabraniający przyjmowania do wolnomularstwa kobiet

został społecznie unieważniony poprzez wzrost ich pozycji

w świecie współczesnym. Oczywiście dotyczy to państw

o ustroju demokratycznym. Teraz mamy wolność wyboru,

równość traktowania oraz braterstwo łączące wszystkich

wolnomularzy bez względu na płeć czy przekonania.

O co chodzi współczesnym masonkom?

EJ: Oprócz wspólnego wszystkim wolnomularzom ogól-

nego celu doskonalenia siebie i świata, wolnomularstwo

żeńskie stawia sobie za cel kształtowanie kobiet światłych

i otwartych na otaczający je świat. Szczególny nacisk kła-

dzie na umiejętność samodzielnego myślenia i krytycyzm

wobec obowiązujących mód. Uczy rzetelnej i obiektywnej

analizy zjawisk.

Czy istnieje jakaś specyka lóż żeńskich?

MM: Pod względem wyznawanych zasad etycznych nie

ma żadnych różnic między nami. Wszyscy masoni wyznają

te same uniwersalne wartości, zaczerpnięte przez wolno-

mularstwo z różnych tradycji, między innymi biblijnych,

religijnych, ezoterycznych, rozmaitych koncepcji lozo-

cznych itp. Nie ma też własnej specyki organizacyjnej.

Wolnomularstwo żeńskie jest jedną z form organizacyjnych

całego światowego ruchu. Loże żeńskie pracują na identycz-

nych zasadach jak loże męskie czy mieszane. Oczywiście

istnieją między obediencjami wolnomularskimi różnice

w praktykowanych rytach czy stosunku do transcendencji,

ale to już inny temat, który nie ma nic wspólnego z płcią.

Czy Waszym zdaniem masoneria ma sens we

współczesnym, pędzącym przed siebie świecie?

MM: Widocznie tak, skoro istnieje już od trzech wieków

i ciągle trwa. W naszym regionie geograczno-politycznym,

czyli Europie Środkowej, masoneria odrodziła się po

długim okresie zakazu natychmiast jak tylko stało się to

możliwe. Wolnomularstwo ma sens, bowiem odpowiada na

podstawowe ludzkie potrzeby. Ludzie od zarania dziejów

próbowali zrozumieć naturę wszechświata i poszukiwali

odpowiedzi na pytania dotyczące sensu życia. Podobnie

jest i dzisiaj, mimo że w naszym zabieganym współczes-

nym świecie tych „poszukujących” jest zapewne nieco

mniej. Wolnomularstwo dzisiaj nie jest już tak liczne jak

w XIX wieku – w czasach swojego rozkwitu. Jednak ta

odwieczna potrzeba duchowości nigdy nie przestała i nie

przestanie istnieć. Masoneria nie była i nie będzie nigdy

ruchem masowym, ponieważ dociera jedynie do ludzi

świadomych takiej potrzeby.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

18 s u k n i a i f a r T u s z e k

Czym dzisiaj jest wolnomularstwo? Czy można je

jakoś opisać?

MM: Łatwiej jest powiedzieć, czym nie jest. Na pewno

nie jest religią, nie jest systemem lozocznym, nie jest

także klubem towarzyskim. Naszym zdaniem, wolnomu-

larstwo jest sposobem życia wypracowywanym w lożach

przy pomocy specycznej metody, jaką jest odkrywanie

przesłania określonych symboli i praktykowanie rytuału.

Loże są „niszami ekologicznymi”, które pozwalają zatrzymać

się w pędzie codzienności i zastanowić się nad wieloma

ważnymi kwestiami. Reeksja lożowa przyczynia się do

prowadzenia bardziej rozumnego, kulturalnego i godnego

życia człowieka w społeczeństwie.

Czy ten sposób życia nie wydaje się dzisiaj

anachroniczny?

EJ: Wręcz przeciwnie! Wolnomularze, kultywując

w lożach uniwersalne, ponadczasowe wartości, są ludźmi

bardzo aktywnie włączonymi w życie współczesne. Do

masonerii należą ludzie wykształceni i na ogół zaanga-

żowani społecznie. Podstawowym kryterium przyjęcia

do wolnomularstwa jest to, aby byli to ludzie „wolni

i dobrych obyczajów”. Paradoksalnie, wolnomularstwo

oparte na przekazie tradycji pozwala inicjowanym lepiej

odnaleźć się we współczesności. Połączenie tradycji ze

współczesnością pozwala masonerii nie tylko trwać, nie

tylko nadążać za zmianami, ale także często stać na ich

czele, co udowodniła historia.

Jeśli wolnomularstwo żeńskie nie ma swojej

specyki, to po co je w ogóle tworzyć?

MM: Po prostu po to, aby dać kobietom wybór! Współ-

cześnie w krajach demokratycznych możliwość wyboru

stała się cywilizacyjnym standardem i jedną z wartości

naczelnych. Uważamy, że w wolnym świecie kwestie wy-

boru sposobu samorealizacji czy sposobu życia, podobnie

jak wyznania lub jego braku, należą do sfery intymnej

i indywidualnej decyzji każdego człowieka. Dla pełnej

jasności, wybór wolnomularstwa żeńskiego nie ma nic

wspólnego z feminizmem, przynajmniej w jego skrajnym

ujęciu, chociaż kwestie kobiece i obrona ich praw leżą nam

szczególnie na sercu.

Na koniec pytanie praktyczne: jak można wstąpić do

loży kobiecej?

EJ: Jeszcze nie tak dawno najczęściej stosowaną drogą

było zaproszenie sprawdzonych osób o wysokich kwalika-

cjach moralnych. Dzisiaj, w dobie Internetu, bardzo często

zainteresowane osoby same zgłaszają swoje kandydatury.

Najczęściej, poprzez skrytki pocztowe na naszych stronach

Marcello Bacciarelli, Portret Anny ze Scypionów

Konstantowej Szaniawskiej,



SIOSTRY

SWOBODY

WITAJCIE SIOSTRY SWOBODY,

WITAJCIE W ŚWIĄTYNI CHWAŁY,

KTÓRĄ RĘCE ŚWIĘTEJ ZGODY

DLA DOB ŚWIATA ZDZIAŁAŁY!

WNOŚCIE Z BTNIMI OFIARY

PODSTAWY CNOTY OŁTARZY

I ZŁÓŻCIE NA NICH TE DARY

CO ZDOBIĄ WOLNYCH MULARZY!

OD WAS TYTUŁ WSŁAWIONEJ,

WDZIĘCZNE CÓRKI, TKLIWE MATKI,

DOBRE PANIE, TKLIWE ŻONY,

KOCHAJĄCE KJ SARMATKI.

Anonimowy wiersz

dla masonek z loży EDEN

z okresu Księstwa Warszawskiego

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

s u k n i a i f a r T u s z e k

internetowych. Oczywiście, każda kandydatka godzi się

na pewne procedury sprawdzające, które obowiązywały

w wolnomularstwie od zawsze. Członkiem zrzeszenia nie

może być np. osoba karana bądź osoba związana z partiami

politycznymi o radykalnych poglądach, czy też taka, która

nie wykazuje się przymiotami, które określamy jako przy-

należne osobie „wolnej i dobrych obyczajów”.

MM: W Polsce istnieją obecnie dwie loże żeńskie i obie

w Warszawie: Prometea, utworzona w 2000 roku i Gaja

Aeterna powstała 10 lat później, w 2010 roku. Obie loże

organizacyjnie należą do Wielkiej Żeńskiej Loży Francji*.

Polskie wolnomularki pracują nad utworzeniem trzeciej

loży poza Warszawą, co jest warunkiem powstania pierw-

szej w historii wolnomularstwa polskiego obediencji

kobiecej – Wielkiej Żeńskiej Loży Polski. W Warszawie

trwają także prace Budowy Loży Doskonałości Wrota

Kosmosu, która umożliwia mistrzyniom wolnomularskim

dalsze doskonalenie reeksji wolnomularskiej w lożach

wyższych stopni od 4 do14 stopnia Rytu Szkockiego,

Dawnego i Uznanego.

To gdzie konkretnie mają pukać zainteresowane

panie?

Kontakt z lożami: www.lozaprometea.pl i www.lozagaja.pl

Dziękuję za rozmowę!

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

wa Jaśkowska – wolnomularka francuska i polska od 28

lat. Inicjatorka powstania masonerii kobiecej w Polsce.

Pierwsza Czcigodna Mistrzyni loży Prometea na Wschodzie

Warszawy, była Czcigodna Mistrzyni loży Róża Wiatrów

na Wschodzie Paryża, której celem jest rozsiewanie idei

wolnomularstwa kobiecego po całym świecie. Członkini

Instytutu Sztuka Królewska w Polsce.

ałgorzata Misiuna – polska wolnomularka od

19 lat. Siostra założycielka loży Prometea i jej

trzecia Czcigodna Mistrzyni. Siostra założycielka loży

Gaja Aeterna i jej pierwsza Czcigodna Mistrzyni. Prze-

wodnicząca Budowy Loży Doskonałości Wrota Kosmosu

w Polsce. Członkini Zarządu Instytutu Sztuka Królewska

w Polsce.

*Na łamach „Wolnomularza Polskiego” wielokrotnie pisaliśmy o wolnomularstwie kobiecym w Polsce i na świecie.

PRZYPOMNIJMY NAJWAŻNIEJSZE PUBLICJE:

•Mirosława Dołęgowska-Wysocka, Suknia i fartuszek, kartki z dziejów wolnomularstwa kobiecego, WP 50 (wiosna

2012)

•Mirosława Dołęgowska-Wysocka, Moja Francja, mój Paryż, WP 51 (lato 2012)

•IZIS, Loże bliźniacze Wielkiej Żeńskiej Loży Francji, WP 51 (lato 2012)

•Z masonkami jest mi po drodze, rozmowa z dr Mirosławą Dołęgowską-Wysocką, WP 53 (zima 2012/13)

•20 lat z masonkami, rozmowa z dr Mirosławą Dołęgowską-Wysocką, WP 55 (lato 2013)

•IZIS Iusta, Świadomość Gai, WP 57 (zima 2013/14)

•DrMałgorzata Misiuna, Loże kobiece, nowe zjawisko w historii wolnomularstwa polskiego, WP 59 (lato 2014)

•Mirosława Dołęgowska-Wysocka, Jadwiga Marcinkowska, konspiratorka i joginka w fartuszku, WP 59 (lato 2014)

•IZIS Iusta, Gaja w ponowoczesności, miejsce wolnomularstwa w czasach współczesnych, WP 61 (zima 2014/15)

•Mirosława Dołęgowska-Wysocka, Prometeusz i Hermes w świecie i loży, WP 61 (zima 2014-15).





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

ierry Guillemot: To wielka przyjemność

gościć panią. Jest pani Wielką Mistrzynią

Wielkiej Narodowej Żeńskiej Loży Francji…

Nie, powiedziałem głupstwo… to trudne, proszę

powiedzieć, kim Pani dokładnie jest?

Catherine Jeannin Naltet: Wielką Mistrzynią Wielkiej

Żeńskiej Loży Francji.

O, właśnie, dziękuję.

Jestem przewodniczącą tej obediencji, która grupuje 440

mniejszych stowarzyszeń, to znaczy lóż, i skupia ponad

14 tysięcy sióstr.

14 tysięcy sióstr – we Francji?

We Francji i na świecie.

Kogo nazywa Pani siostrami?

Jesteśmy dla siebie siostrami.

Rozumiem. Czyli 14 tysięcy sióstr. To raczej dużo.

O tak, to całkiem spory dom. Co do wielkości jesteśmy

– zdaje się – czwartą lub piątą obediencją francuską.

Co to znaczy obediencją?

Obediencja to jednostka organizacyjna wolnomularzy

i wolnomularek. We Francji istnieje kilka obediencji, wy-

mienię tylko niektóre: Wielki Wschód Francji, Wielka Loża

Francji, Le Droit Humain, Wielka Loża Narodowa Francji.

I może Pani tak o tym otwarcie mówić?

Oczywiście, otrzymałam pozwolenie, na mocy którego

ja i jeszcze kilka sióstr z zarządu możemy wypowiadać się

w imieniu Wielkiej Żeńskiej Loży Francji.

Myślałem, że wolnomularstwo jest tajną organizacją,

a Pani mówi o stowarzyszeniu, o zarządzie,

o przewodniczących. Kim dokładnie Pani jest?

Na czym polega Pani praca? Myślałem, że Wielka

Mistrzyni to ktoś w rodzaju guru.

Ależ skąd! Niestety, i na szczęście, bo nie sądzę, żebym

osiągnęła taki poziom, żeby móc narzucić sobie rolę guru

czy „wielkiej kapłanki”. Jestem po prostu przewodniczącą

zarządu, którego zadaniem jest wprowadzanie w życie

decyzji przegłosowanych przez deputowane lóż podczas

wspólnych obrad. To moja jedyna rola. Potem zdaję z tego

sprawozdanie radzie federalnej. Ponadto mogę robić to,

co dzisiaj, to znaczy mówić w imieniu loży i mogę Panu

powiedzieć, że nie mamy nic do ukrycia i że ten mit ta-

jemnicy zaczyna nam coraz bardziej ciążyć.

A co Panie różni – proszę wybaczyć to pytanie – od

mężczyzn? To znaczy chciałem zapytać, co Panie

różni od męskich lóż?

To jest wybór. Na początku wolnomularstwo speku-

latywne, które powstało w XVIII wieku w Anglii, było

zarezerwowane dla mężczyzn. We Francji było trochę

inaczej dzięki kobietom-erudytkom i salonom w epoce

s u k n i a i f a r T u s z e k

Catherine Jeannin Naltet, Wielka

Mistrzyni Wielkiej Żeńskiej Loży

Francji udzieliła wywiadu francuskiemu

kanałowi telewizyjnemu TV7 Bordeaux

(wrzesień 2014). Jedna z sióstr z lóż pol-

skich – Gai Aeterny i Prometei - prze-

tłumaczyła tę rozmowę i umieściła na

stronach FB obu kobiecych warsztatów

wolnomularskich. Publikujemy materiał

za ich zgodą. Dziękujemy.

REDAKCJA

MasOnki

nie MaJĄ nic DO ukrycia*

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

s u k n i a i f a r T u s z e k

Oświecenia. Były kobiety związane z dworem francuskim,

które zostały inicjowane, więc w przypadku Francji możemy

mówić o wolnomularstwie kobiecym już od XVIII wieku.

Jesteśmy ich spadkobierczyniami. Różnica jest więc taka,

że w Anglii loże nie dopuszczają kobiet, we Francji zaś

istnieją obok siebie obediencje kobiece, jak nasza, oraz

obediencje mieszane, gdzie kobiety i mężczyźni pracują

razem. Wielka Żeńska Loża Francji przyjmuje wyłącznie

kobiety, ale mężczyźni są mile widziani jako goście na na-

szych pracach, pod warunkiem, że też są wolnomularzami.

Właśnie, à propos prac – poza tym, że przyjemnie

jest spotkać się w swoim gronie, jakie są wasze cele

i zadania? Po co się spotykacie?

Postaram się wytłumaczyć. Po pierwsze, chodzi o po-

szukiwanie sensu dla samego siebie, o pogłębianie tego,

co nazywamy sensem życia – pracujemy nad tym poprzez

rytuał i reeksję nad symbolami. Praca ta może też mieć

wymiar społeczny, międzyludzki, ale z ważnym zastrze-

żeniem – nie poruszamy nigdy tematów politycznych ani

religijnych.

Ciekawi mnie, czy jest to praca indywidualna, czy

też stawiacie sobie również za cel wpływanie na

społeczeństwo? Tworzycie obediencję kobiecą, więc

skoro istniejecie i rozwijacie się, to może dzieje się

tak dlatego, że kobieta zajmuje dziś nowe miejsce

w społeczeństwie? Miejsce, którego nie miała na

początku wieku i wcześniej – i to może właśnie

dzięki wam i waszej pracy?

Cóż, mamy swój udział w pracy, która toczy się na innym

poziomie – na poziomie narodowym. Wiele organizacji

feministycznych nad tym pracuje.

Czy jesteście feministkami?

Jest wśród nas spora liczba feministek.

Ale nie tylko?

Nie tylko, oczywiście. Jest też wiele osób, dla których

ważniejsza jest praca nad rozwojem duchowym. Osoby po-

szukujące – to termin, którym określiłabym wolnomularzy.

Pracujemy jednak wiele nad zagadnieniami społecznymi.

Jesteśmy też upoważnione przez nasz Europejski Instytut

Wolnomularski do współpracy z władzami europejskimi.

Bierzemy udział w życiu Europy, pracując nad ważnymi

zagadnieniami, na przykład w zeszłym roku opracowałyśmy

raport o solidarności międzypokoleniowej, o wzroście

populizmu w Europie. Pracujemy także nad kwestiami

związanymi z laickością, a przede wszystkim nad zagad-

nieniami związanymi z prawami kobiet.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

22 s u k n i a i f a r T u s z e k

Mówi Pani, że nie zajmujecie się polityką, ale

przygotowując się do wywiadu, przeszukałem

waszą stronę internetową i przeczytałem, że

jedna z waszych sióstr – pani Barèges, burmistrz

Montauban – w przemówieniu sprzed kilku dni

ostrzega przez masową imigracją, które jej zdaniem

jest zagrożeniem dla rdzennych mieszkańców

Montauban. Ostro zaprotestowałyście. Dlaczego?

Cóż, jako polityk i wolna kobieta ma prawo się wypowia-

dać i ja nie odbieram jej tego prawa, ale wypowiedziane

treści są w sprzeczności z naszymi założeniami i przeko-

naniami. Są to wolność, równość, braterstwo, tolerancja.

Sprzeciwiamy się każdej dyskryminacji, czy to na tle et-

nicznym, religijnym czy jeszcze innym. A w momencie, gdy

stygmatyzuje się jakąś grupę, trzeba zadać sobie pytanie,

czy da się pogodzić swoje przekonania polityczne z war-

tościami kultywowanymi przez wolnomularstwo.

Jesteście przeciwniczkami Frontu Narodowego,

dobrze rozumiem?

Żadna teoria polegająca na nienawiści wobec innego, na

wykluczeniu, nie da się pogodzić z humanistycznymi war-

tościami wolnomularstwa. W wolnomularstwie nazywamy

się braćmi i siostrami, bo braterstwo to wartość, zgodnie

z którą chcemy żyć. To nie są tylko słowa. Podstawą na-

szych wszystkich dążeń jest dążenie do lepszej ludzkości,

opartej na braterstwie. Doskonalenie ludzkości zaczyna

się od doskonalenia jednostek, nas samych. To jest cel

wolnomularstwa od samego początku, od XVIII wieku.

Tamto wolnomularstwo ukonstytuowało się po wojnach

religijnych i wojnach domowych w Anglii. W lożach spo-

tykały się osoby, które w inny sposób by się ze sobą nie

zetknęły, i które dzięki temu mogły się pojednać.

Zadam już ostatnie, krótkie pytanie – czy łatwo

jest do was dołączyć, gdyby jakaś kobieta chciała to

zrobić?

Łatwo jest się z nami skontaktować. Mamy stronę inter-

netową: www.gl.org, więc w każdej chwili można do nas

dotrzeć, dowiedzieć się czegoś, napisać do nas, bo adres

jest podany. Ale to nie służy wyłącznie rekrutacji – jest

też potrzebne, żeby mówić o tym, że wolnomularstwo nie

ma nic do ukrycia. Od publiczności, która przyjdzie na

spotkanie ze mną oczekuję, że zada mi dowolne pytania,

a ja postaram się wyczerpująco na nie odpowiedzieć.

Bardzo Pani dziękuję.

To ja dziękuję. #

*Tytuł nadany przez redakcję „Wolnomularza Polskiego”

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w o k ó ł c h a r l i e h e b d o

e wtorek 13 stycznia wsia-

dałam do samolotu Air-

France lecącego do Paryża

i miałam jeszcze „w głowie” obrazy

z niedzielnych manifestacji. Podo-

bał mi się zwłaszcza jeden widok:

z pomnikiem, niebieskim niebem

i trójkolorową agą. W samolocie

zobaczyłam, że podobało się ono

nie tylko mnie: widniało ono w całej

okazałości na czołówce wtorkowego

„Le Monde” (patrz fot.). Zamachowi

na redakcję tygodnika satyrycznego

„CHARLIE HEBDO” poświęcił „Le

Monde” cały odrębny dodatek. Zagłę-

biłam się zwłaszcza w jeden artykuł,

w którym postawiono tezę, bliską

mojemu rozumieniu i odczuwaniu, że

minione wydarzenia należały do tych,

które konstytuowały Francję, a być

może i Europę, jak zdobycie Bastylii

rozpoczynające Wielką Rewolucję

Francuską z jej hasłami Wolności,

Równości i Braterstwa.

Nie wiedziałam wówczas, że w tym

samym czasie na Rue de Cadet, w sie-

Na co dzień nie pamiętamy o tym, że oddychamy. Po prostu oddychamy. Gdy zaczyna brako-

wać tlenu, gdy zaczynamy się dusić, przypominamy sobie, że bez powietrza i tlenu nie ma życia. Tym

tlenem dla demokracji są hasła republikańskie i wolnomularskie zarazem: Wolność, Równość, Braterstwo. Wraz

z Paryżem odetchnęła pełną piersią cała Europa. I niezależnie od tego, co będzie dalej, w ten dzień, w dzień 11

stycznia 2015 r., tak jak w USA 11 września 2001 r., zaczęło się dla nas wszystkich Coś Nowego. #

nOwa FrancJa,

nOwa eurOpa?









P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

24 w o k ó ł c h a r l i e h e b d o

dzibie Wielkiego Wschodu Francji,

ma posiedzenie loży Roger Leray,

której członkiem był Bernard Maris,

jeden z zamordowanych redaktorów

„CHARLIE HEBDO”. Czcigodny

Mistrz loży Jean-Francais Dauriac

zaprosił na prace siostry i braci ze

wszystkich francuskich obediencji

po to, aby uczcić pamięć brata Maris,

w imię ideałów wolności i świecko-

ści republiki (Wspomnienia o wujku

Bernardzie, czyt. na str. 26-27). Ja

wraz z siostrą Ewą i Wandą uczestni-

czyłam wieczorem tego samego dnia

w pracach loży żałobnej za siostrę

Dominique Darbois, podróżniczkę,

pisarkę, reporterkę, wielką przyjaciół-

kę Polski, należącą m.in. do paryskiej

loży Róża Wiatrów, w której były

inicjowane pierwsze polskie masonki.

Następnego dnia po przylocie,

w środę 14 stycznia, „CHARLIE

HEBDO” miał zostać wydrukowany

w 3-milionowym nakładzie. W pla-

nach miałam rzecz jasna kupienie

pisma na wieczną rzeczy pamiątkę.

Wyszłam na umówione spotkania

przed południem i już po kwadran-

sie zdałam sobie sprawę, że niczego

nie kupię. Po tygodnik ustawiały się

kolejki od samego rana, a ja czytałam

na kolejnych kioskach kolejne kartki,

że „CHARLIE est ni”. Poprosiłam

w końcu pewnego miłego kioska-

rza, by zapozował mi do zdjęcia „dla

Polski”. Uśmiechnął się tylko. Potem,

wałęsając się po Paryżu, robiłam zdję-

cia to adze francuskiej zawieszonej

u jakiegoś bukinisty nad Sekwaną, to

policjantom na motorach, którym

cyknęłam fotkę zanim zdążyli się na

mnie zezłościć, to barierkom wokół

katedry Notre Dame i ochroniarzom

sprawdzającym torebki turystom,

chcącym zwiedzić ten obowiązkowy

punkt wycieczek w Paryżu.

CHARLIE był wprost lub w pod-

tekstach wszystkich toczonych

przeze mnie rozmów. I tak właśnie

się dzieje w chwilach największych

wydarzeń w historii: obiektu może

nie być już nigdzie, bo w rzeczywi-

stości znajduje się wszędzie, prze-

nika do serc i umysłów świadków





W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w o k ó ł c h a r l i e h e b d o

wydarzeń, stając się częścią żywej

historii ludzkości.

Także w siedzibie Wielkiej Żeńskiej

Loży Francji przy Rue de Charonne

na tablicy ogłoszeń ujrzałam napis „Je

suis CHARLIE”. Wszystkie (oprócz

narodowej) obediencje masonerii

francuskiej, w tym moja własna

Wielka Żeńska Loża Francji, wydały

wspólną Deklarację przeciwko fana-

tyzmowi religijnemu, przybierające-

mu skrajną postać terroryzmu i po

raz kolejny podkreśliły przywiązanie

wolnomularstwa do idei demokracji,

tolerancji, laickości. Na samym po-

czątku prac Wielkiej Loży uczciłyśmy

minutą ciszy oary z „CHARLIE

HEBDO”. Siostra prowadząca obrady

podkreśliła, że nasza obediencja do-

stała wyrazy poparcia i współczucia

dosłownie z całego świata.

Nie wiedziałam, że trasa autobusu

AirFrance wiedzie niedaleko redakcji.

W pewnym momencie zobaczyłam

wielki napis: CHARLIE HEBDO, po-

tem dostrzegam płot i tysiące, tysiące

kwiatów i palących się zniczy. I to jest

ostatni widok, który zapamiętałam

z Paryża. Aparatu nie zdążyłam wy-

ciągnąć, ale to niezrobione zdjęcie

pozostanie na zawsze we mnie.

Mirosława Dołęgowska-Wysocka





P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

26 w o k ó ł c h a r l i e c h e b d o

swoich analizach Bernard często pochylał się

nad problemami związanymi z kryzysem nan-

sowym ostatnich lat, jego uwarunkowaniami

społecznymi i politycznymi, oraz nad jego wpływem na

kształt demokracji. Istotnym punktem tych rozważań była

między innymi rola mediów. Uważał, że prawdziwą bolączką

naszych czasów jest dyskurs bazujący na emocjach, który

zaczął wypierać dyskurs wyważony i racjonalny. Przyczyn

takiego stanu rzeczy Bernard Maris dopatrywał się w na-

rastającym tempie, jakie sami narzucamy sobie i naszej

rzeczywistości, a którego efektem jest trywializowanie coraz

większej liczby zagadnień przez media. A ponieważ media

– dziś w większym stopniu niż dawniej – kształtują opinię

publiczną, owa bezreeksyjna często pogoń za sensacją

sprawia, że coraz mniej uwagi zwracamy na otaczający nas

świat, a przede wszystkim na drugiego człowieka.

Wielokrotne podkreślanie znaczenia uważnej pracy

i spokojnej reeksji cechowało zawodowe i wolnomular-

skie rozważania Bernarda. W ostatnich miesiącach szukał

odpowiedzi na pytanie: „czym jest Francja?”, i pytanie to

stanowić miało myśl przewodnią jego najnowszej książ-

ki, nad którą pracował i której nie dane mu było ukoń-

czyć. Planował poruszyć w niej problemy kluczowe dla

współczesnego społeczeństwa francuskiego, takie jak:

wielokulturowość, ekologia, feminizm, homoseksualizm

czy laickość, i ukazać je w szerszej perspektywie antropo-

logicznej i historycznej.

Po jego śmierci przyjaciele i bracia Bernarda odwoływali

się do jego poglądów, konfrontując je z tragedią, do której

doszło w redakcji „Charlie Hebdo”. Wspominali, że Bernard,

podobnie jak jego współpracownicy, od dawna czuł się

zagrożony i zdawał sobie sprawę z zagrożeń, jakie mogą

stać się następstwem obranej przez niego dziennikarskiej

ścieżki. Uważał przy tym jednak, że w ten sposób staje

po stronie wartości republikańskich, a szczególnie tych

dla niego najważniejszych, czyli wolności wypowiedzi

i świeckości państwa.

W czasach, w których gra na emocjach i próby nieustan-

nego budzenia litości stały się motorem napędzającym

działania polityczne, co tak często powtarzał Bernard Maris,

wspOMnienia

O wuJku BernarDZie





RogeR LeRay







W ostatnich miesiącach swego życia

szukał odpowiedzi na pytanie, czym jest Francja?

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

w o k ó ł c h a r l i e c h e b d o

należy podkreślać, iż metody takie pozostają w sprzecz-

ności zarówno z ideałami wolnomularskimi, jak i z istotą

republiki jako ustroju. Ta ostatnia bazuje bowiem na cał-

kowitym oddzieleniu od spraw publicznych wszystkiego,

co związane z religią, a jednocześnie na zapewnieniu pełnej

wolności sumienia. Są to wartości w republice nienaruszalne

i stanowcze opowiedzenie się po ich stronie jest dla braci

Bernarda najwłaściwszą formą uczczenia jego pamięci.

Bowiem zabójstwo to nie tylko zyczne unicestwienie

człowieka, ale także próba unicestwienia jego myśli i wy-

znawanych przez niego wartości. Dlatego wolnomularze

z loży Bernarda wzywają do tego, by nie ulegać emocjom

i nie sprowadzać tej śmierci do rangi wydarzenia rodem

z kroniki policyjnej, ale by kontynuować jego pracę poprzez

głośne mówienie o sprawach, które były dla niego ważne.

Jeden z autorów wspomnień o Bernardzie przywołuje

słowa Hannah Arendt, zdaniem której całkowite wyrze-

czenie się myślenia może zachwiać człowieczeństwem

i tym samym popchnąć ludzkość do okrucieństwa. Wol-

nomularze dodają, że nieodłącznym elementem myślenia

i krytycznego umysłu jest wolność sumienia. To właśnie

między innymi ona sprawia, że nie kierujemy się ślepym

posłuszeństwem, podczas gdy fanatycy wszelkiej maści,

wyrzekłszy się zdolności czy prawa do myślenia, wyrzekają

się tym samym swojego człowieczeństwa, co z kolei daje

im łatwość pozbawiania życia innych ludzi.

Po śmierci Bernarda Maris wolnomularze francuscy

rozważali swoją rolę i stanowisko w obliczu styczniowego

zamachu oraz wobec panujących nastrojów. Jeden z braci

zwrócił uwagę na konieczność konfrontacji wartości wyzna-

wanych przez wolnomularstwo z rzeczywistością, w której

zachodzą obecnie gwałtowne zmiany – zmiany, nad którymi

coraz trudniej zapanować i które w tym samym stopniu

fascynują, co niepokoją. W dłuższej

wypowiedzi mówił o „codziennym

spektaklu zatargów i rozmaitych roz-

łamów”, którego śledzenie jest bolesne,

ale niezbędne, by móc ocenić ogrom

pracy, jaką trzeba wykonać dla upo-

wszechniania idei humanizmu. Wydaje

się to jedynym, a przynajmniej najlep-

szym sposobem na zatrzymanie lawiny

różnorodnych sporów, które mają źród-

ło w wydarzeniach minionego wieku

i które grożą zaostrzeniem w nowym

tysiącleciu, jeśli nie zaczniemy im roz-

tropnie przeciwdziałać. Takie działania

trzeba zacząć od zdania sobie sprawy

ze specyki epoki, w której żyjemy.

Postęp naukowy i techniczny w ciągu

ostatnich kilkudziesięciu lat nabrał za-

wrotnego tempa, a to nie pozostało bez

wpływu na relację między człowiekiem

i jego środowiskiem, między jednostką i ogółem ludzkości,

co w rezultacie mocno przewartościowało pojęcie „postępu

ludzkości”. Paradoksalnie postęp naukowy spowodował

bowiem postępujące rozpowszechnianie się ignorancji

i zachowań barbarzyńskich, które idą w parze, zagrażając

człowieczeństwu i ludzkości. Historia XX wieku pokazała

nam wyraźnie, do czego zdolny jest człowiek.

Dzisiejsze nastroje i reakcje na rzeczywistość określić

możemy mianem specycznej mieszanki niepokoju i eu-

forii. To zmusza nas, chcących wytyczać drogę ku nowe-

mu tysiącleciu, do zadawania sobie niezliczonych pytań.

Wchodząc w nowe czasy i budując nowy świat, musimy

nieustannie zdawać sobie sprawę ze ścierania się ludzkich

pragnień i z wagi ludzkiej świadomości. Wolnomularstwo

funkcjonuje w obrębie ewoluującej ludzkości i powinno

przyczynić się do ponownego nakreślenia rozmytych kon-

turów, sprecyzowania celów i wyznaczenia szlaku – a stać

się to może dzięki odwoływaniu się do nieśmiertelnych

i uniwersalnych wartości, na których zbudowane zostało

człowieczeństwo, i o których współczesny człowiek nie

może zapominać. W ten właśnie sposób możemy konty-

nuować pracę podjętą przez Bernarda Maris, ocalić jego

poglądy i wcielić w życie jego przemyślenia.

Waleria Fi

Oprac. na podstawie masońskich materiałów ancuskich



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

28 w o k ó ł c h a r l i e c h e b d o

ak niemądre to jest myślenie –

tym bardziej warto powtarzać, im

mocniej dotyka niektórych ludzi

i środowisk z kręgu tych „świat-

łych”, acz tak niewiele rozumiejących

i próbujących w ten sposób uzasadniać

genezę przemocy.

Nikt nie lubi, jak się z niego czy z jego,

różnych zresztą, „świętości” inni śmie-

ją – w sposób choćby karykaturalny.

Prawdą jest, że wówczas na różne spo-

soby próbuje się temu przeciwdziałać.

Najprostszą metodą jest zabić takiego

prześmiewcę, rzucić klątwę (na każde-

go, kto się narazi), obłożyć ekskomuni-

ką (jeśli jest członkiem społeczności)

czy w inny sposób z niej wykluczyć

bądź zamknąć mu/jej usta. Temu też

służą stosowne zapisy prawa, jak choć-

by u nas słynny już artykuł 196 kodeksu

karnego – dopuszczający do skazania

na 2 lata więzienia za „obrazę uczuć re-

ligijnych”. Wchodzić w szczegóły legis-

lacyjne tu nie będziemy, opowiadając

się jednoznacznie za zniesieniem tej

bezsensownej sankcji, gdyż „obraża”

ona głównie nasz rozum i ośmiesza

państwo prawa.

Ochrona czci bóstw i proroków, do-

brego imienia osoby żyjącej lub nie,

„uczuć religijnych” i czego tam jeszcze

się w tej materii, czy bardziej duchu,

nie wymyśli, nieustannie wchodzi

w kolizję z jak najszerzej rozumianą

wolnością słowa, wprost wywodzącą się

z integralnego pakietu praw człowieka

i obywatela. Rzeczywistość pokazuje, że

tam jest postęp i rozwój, gdzie swoboda

sumienia i wolność – także wyznania,

bierze górę nad cenzurą i kneblowa-

niem swobód obywatelskich czy np.

artystycznej ekspresji.

Chcemy tylko w konkluzji dodać

i mocno podkreślić, że owe „Je suis

Charlie” dziś oznacza literalnie nie

poparcie dla rysowników czy rysow-

niczek karykatur różnych bóstw – choć

poniekąd też – ale przede wszystkim

masowy protest przeciw mordercom.

I tyle z tej tragedii „dobrego”, że media

przestały się bać dżihadyjskich szan-

tażystów i w sporej liczbie pokazały,

przedrukowały i przekleiły rzeczone

karykatury z „Charlie Hebdo”.

W prawicowych mediach pojawiła się

informacja, że przyjeżdżający do Polski

w marcu redaktor naczelny „Charlie

Hebdo” to oczywiście mason (może

i tak jest) i że wszyscy członkowie re-

dakcji „Charlie Hebdo” to także maso-

ni czy masonki – co jest już wierutną

bzdurą, lansującą kolejny masoński

spisek na „prawdziwą” czy inne „je-

dynie słuszne” wiary i religie. Z dość

wiarygodnych informacji wiadomo, że

dwie oary spośród dwunastu śmiertel-

nych tego ohydnego zamachu w Paryżu

rzeczywiście były wolnomularzami.

I właściwie nie powinno mieć to nic do

rzeczy, gdyż w obliczu śmierci wszyscy

jesteśmy równi.

Nie będę ukrywać, że i samo środo-

wisko wolnomularskie jest podzie-

lone w ocenach i część masonów

deklaruje, że „nie chce być Charlie”,

krytykując linię programową redakcji

francuskiego tygodnika oraz krytykę

religii wyrażaną poprzez karykatury

i satyrę – polityczną czy antyreligijną.

Taki to jest ten wolnomularski świat

– wcale nie jednolity w ocenach i dekla-

racjach. Dopóki jednak na sztandarach

ma wypisane hasła: Wolność–Rów-

ność–Braterstwo oraz Tolerancja, i nie

są one puste w swym praktycznym

przekazie, można wierzyć, iż potępienie

dla wszelkiej maści terrorystów zawsze

będzie nadrzędne nad relatywizowa-

niem winy i wzywaniem do ogranicze-

nia wolności słowa oraz praw człowieka

w imię niewłaściwej pojętej „ekumenii”

wyznaniowej i bezwyznaniowej.

Brat Marek

saMi sĄ sOBie winni?...

Je suis cHarlie











PRZED NIMI PADA NA TWARZ CZY NA KOLANA.

nie róB DrugieMu, cO TOBie nieMiłe

Nie lubię, gdy mnie nazywają „durną masonką”, jest mi niemiło i przykro. Nikogo nie nazywam „durnym kato-

likiem” czy „durnym ateistą”. Szanuję innych i pragnęłabym, aby szanowano mnie. Ja także „Jestem Charlie”,

choć nigdy w „Wolnomularzu Polskim” nie wydrukowałabym rysunku, jak Matka Boska daje „d…”. Nie jest to dla

mnie kwestią wiary, lecz szacunku dla drugiego człowieka i dobrego smaku, tak samo ważnych jak wolność słowa.

Siostra Mirka

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

l o Ż a i f i l o z o f i a

pracy tej przedstawiona jest propozycja wstępnej

konceptualizacji rzeczywistości o następujących

cechach wymienionych w przedsłowiu:

1. trzyma się mocno codziennego doświadczenia oraz nauk

wykładanych dziś we wszystkich krajach świata,

2. nie produkuje wniosków ograniczających lub przeciwsta-

wiających się najbardziej rozpowszechnionym, w szcze-

gólności religijnym, poglądom na świat, ale przeciwnie

dostarcza dla nich dogodnego punktu wyjścia,

3. ułatwia uznanie ogólnoludzkich wartości moralnych,

takich jak szacunek dla każdego człowieka, sprawiedliwość

i dobroć. ( A. Grzegorczyk, 1995, str. 7).

We współczesnym świecie, opanowanym przez infor-

macyjny przesyt i zamęt, przed lozofami staje zadanie

dobrego uporządkowania treści z pozoru banalnych, takich

jak całość świata i całość ludzkiego poznania na przestrzeni

ludzkiego życia, rozumianego jako nieustająca interakcja

między człowiekiem a wszystkim tym, co go spotyka, czyli

jego losem. Prof. Grzegorczyk nazywa tę konstrukcję poję-

ciową protolozoą. Z mojego punktu widzenia wielką jej

zaletą jest to, że pozwala spojrzeć z lotu ptaka na wszystkie

podstawowe dziedziny lozoi: ontologię, epistemologię

i antropologię lozoczną, lokując na jednej płaszczyźnie

przeszło setkę kierunków i szkół, które od starożytności

składały się na ich dorobek.

Protolozoa posługuje się swoistą „protometodologią”,

wymagając od tych, którzy ją stosują, przede wszystkim

twórczej wrażliwości na znaczenie używanych pojęć i za-

dawanych pytań oraz trafnego wybierania odpowiednich

rozumowań. Kontrolowanie związku wypowiedzi z rzeczy-

wistością może polegać na odwoływaniu się do przykładów

rzeczy podpadających pod ogólne pojęcia. Przykłady te

mogą pochodzić z dziedziny lozoi, ale także z dorobku

innych nauk, np. ścisłych, które posługują się bardziej

zaawansowanymi metodami badawczymi.

Powstający w ten sposób przekaz lozoczny znajduje

się na granicy między poznaniem zbiorowym a osobistym.

Jego podmiotem jest człowiek realizujący wartości duchowe

racJOnaliZM OTwarTy

na warTOści









STWORZONA PRZEZ POLSKIEGO FILOZOFA I MATEMATYKA PROF. ANDRZEJA GRZEGORCZYKA

Życie jako wyzwanie. wprowadzenie

w filozofię racjonalistyczną.

„Nie pytamy, czy lozofować, lecz jak lozofować.

Wszak nie pytamy, czy być człowiekiem, ale

zastanawiamy się jak być nim w pełni”.

JERZY PERZANOWSKI

Wszystkie przedmioty prezentowane na

następnych stronach pochodzą z francuskie-

go albumu pt. Masoneria, przedmioty kolekcji

od trzech wieków, o którym pisaliśmy w WP

zimowym (61) na str. 48. REDAKCJA

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

30 l o Ż a i f i l o z o f i a

w zgodzie z rzeczywistością, traktowaną jako dobrowolnie

wzięte na siebie zadanie. Zadania tego podejmuje się bez

roszczeń, odgrywając najlepiej jak potra rolę, w której

może swoimi możliwościami służyć wszystkim ludziom.

W sytuacji koniktu, kierując się zasadą przekraczania,

wartości duchowe przedkłada nad witalne. Tak przedstawia

się pobieżny szkic tej propozycji wstępnej konceptualizacji

rzeczywistości, którą spróbuję skonfrontować z ideami

lozoi wolnomularskiej.

Filozoa wolnomularska jest jedną z dziedzin, które

można wywieść z protolozoi, na dwa sposoby:

albo jako bezpośrednie rozszerzenie, albo traktując ją jako

pewien obszar antropologii lozocznej. W pierwszej

wersji reeksja wolnomularska jawi się jako praktyczne

rozwinięcie przedstawionego wyżej wprowadzenia do

lozoi. Podobieństwa są uderzające i obejmują zarówno

treść i funkcje tej domeny, jak i sposób jej uprawiania.

Reeksja wolnomularska stawia sobie te same pytania on-

tologiczne dotyczące związku między bytem materialnym

a myślą, epistemologiczne, dotyczące zgodności wiedzy

gromadzonej przez człowieka z rzeczywistością, a także

antropologiczne na temat sensu ludzkiego trwania na

wszystkich wymiarach warunkujących istnienie człowie-

ka w społeczeństwie i poza nim. Należy jednak zwrócić

uwagę na różnice w rozłożeniu akcentów. Jak twierdzi prof.

Andrzej Nowicki w swojej Filozoi masonerii – większość

konstytucji stowarzyszeń wolnomularskich w kwestiach

ontologicznych pozostawia inicjowanym całkowitą swo-

bodę, uważając, że o własnych przekonaniach na ten temat

powinni decydować sami, kierując się własnym sumie-

niem i odrzucając wszelkie dogmaty. Wynika stąd, że dla

wolnomularzy ważniejsze są, uprawiane na swój sposób,

epistemologia oraz antropologia lozoczna.

pistemologia Wolnomularska. Dążenie do osiąg-

nięcia coraz wyższych poziomów poznania rzeczy-

wistości jest powinnością każdego człowieka. Wiedza

jako autonomiczny cel jest potrzebna jednostce ludzkiej

jak woda i powietrze. Umysł ludzki podtrzymuje dzięki

niej swoje funkcje i nie obumiera w trakcie niekończącej

się wędrówki ku Światłu. Prawda i Mądrość nie istnieją

poza człowiekiem, ale stają się w nim, dopóki jego umysł

zdolny jest do przeżycia kolejnego wglądu lub olśnienia.

Wolnomularstwo nie zachęca do zdobywania wiedzy

szturmem, „twardymi” metodami wypracowanymi przez

naukę, choć nie odwraca się plecami od jej zastanego do-

robku składającego się przeważnie z uproszczonych i słabo

zintegrowanych zależności przyczynowych, czekających

w kolejce na wygaśnięcie swego „terminu ważności”. Me-

tody wolnomularskie nie przynoszą tak szybkich i efektow-

nych rezultatów jak laboratoryjne eksperymenty, są bardziej

„miękkie” i zawodne. Ale też, co jest ich wielką zaletą,

nie opierają się na zredukowanym i odczłowieczonym

oglądzie rzeczywistości, świadczącym przede wszystkim

o zagubieniu się badaczy w rytuałach obiektywizmu.

Naturalną podstawę wszelkiego ludzkiego poznania,

nawet tego uzyskanego w wyniku najdokładniejszych

pomiarów, stanowi używana od wieków metoda

introspekcji.

Jak w przypadku wszystkich sprawozdań introspek-

cyjnych, odczytywanie przez ludzi wskazań aparatury

badawczej oznacza rozbieżności sądów i wynikające stąd

nieporozumienia. Czyżby wiara w możliwość dotarcia

człowieka do prawdy nieskażonej nim samym, polegała

tylko na iluzji?

W odróżnieniu od psychozyków, wolnomularze nie sto-

sują introspekcji jako metody studiowania elementarnych

zjawisk świadomości, ale traktują ją jako główną metodę

odkrywania własnego wnętrza na drodze do samodosko-

nalenia. Postępują w sposób, który Anthony de Mello

opisuje następująco:

Uczeń prosił o słowo mądrości.

Mistrz rzekł:

- Idź, usiądź w swojej celi, a ona nauczy cię mądrości.

- Ale ja nie mam żadnej celi. Nie jestem mnichem.

- Ależ masz ją. Wejrzyj w siebie!

ednym ze sposobów dochodzenia do prawdy jest we-

dług Platona percepcja obrazów ulokowana powyżej

nazywania i deniowania. I nie bez przyczyny, albowiem

według artystów, a zwłaszcza malarzy i graków „obraz

wart jest tysiąca słów”. Określenie to dotyczy wszelkich

obrazów zjawisk, zarówno zewnętrznych, jak i dostrzeżo-

nych wewnątrz siebie. Szczególnego znaczenia nabierają

one wtedy, kiedy stają się symbolami, czyli gdy zjawiska

przekształcają się w wyobrażenia należące do pewnego

społecznego kręgu.

ardzo bogata i wyranowana symbolika wolnomularska

jest, podobnie jak introspekcja, zarówno przedmiotem

badania, jak i metodą docierania do prawdy. Jest to meto-

da alternatywna w stosunku do naukowej obywająca się

bez abstrahowania, czyli odrywania uzyskiwanej wiedzy

od czasowo-przestrzennych okoliczności jej nabywania,

a także od naturalnego kontekstu emocji i innych prze-

żyć. Tu można by zacytować Konfucjusza: Powiedz mi,

a na pewno zapomnę, pokaż, a jest szansa, że zapamiętam.

Pozwól przeżyć, a będę pamiętał całe życie. Wolnomularz,

wstępując na drogę doskonalenia, poszerza wiedzę na te-

mat symboli, docierając za pośrednictwem transcendencji

do ich coraz głębszego znaczenia wykraczającego daleko

poza doświadczenie zmysłowe, nawet wsparte myśleniem

logicznym. Według encyklopedii PWN transcendencja

to istnienie jakiegoś bytu na zewnątrz (poza lub ponad

czymś); w szczególności istnienie przedmiotu poznania

poza umysłem poznającym bądź bytu absolutnego poza

rzeczywistością podmiotu. Ścieżka ta wychodzi poza

poznanie oparte na doświadczeniu i otwiera drogę dla

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

l o Ż a i f i l o z o f i a

poznania apriorycznego oraz różnego rodzaju idealizacji

i myślowych eksperymentów. W wolnomularstwie idea

transcendencji przekłada się na postać Wielkiego Architekta

Wszechświata, ale może też wyrażać bardziej deistyczne

przekonanie, że człowiek jako punkt wyjścia każdej rze-

czy i każdego poznania jest jedynym osobowym bogiem,

którego wolnomularstwo uznaje i akceptuje.

Rolę spoiwa łączącego poznanie zmysłowe i duchowe

odgrywa intuicja, psychologicznie określana jako nie-

zróżnicowana i niepowtarzalna masa indywidualnego

doświadczenia zapisanego w ciele człowieka wraz z kon-

tekstem. Nie bez powodu użyłam tu słowa „ciało”, ponieważ

wolnomularstwo to także kroki i gesty w odpowiednich

kierunkach, obcowanie z różnymi przedmiotami, mówienie

lub milczenie. Jest to także uczestnictwo w ceremoniach

przypominających starożytne misteria, którym towa-

rzyszyła zawsze muzyka, według Platona dyscyplinująca

uczestników emocjonalnie i służąca tworzeniu i podtrzy-

mywaniu więzi. Tę samą funkcję pełni ona w wolnomular-

stwie. A bywa to muzyka komponowana na jego potrzeby

przez mistrzów najwyższej próby. Za pośrednictwem

harmonijnych ruchów przekazywane są wzorce napięć

mięśniowych, nie zawsze rejestrowane w świadomości,

ale stanowiące istotny składnik światopoglądu jednostki

jak np. gest „do porządku” odmienny dla różnych stopni

wolnomularstwa.

odobne funkcje pełni inicjacja wolnomularska, której

symbolika podczas wstępowania do loży obejmuje całe

przejście od profana (zaczynające się w podziemiu) do neo-

ty, a potem ucznia, któremu milcząc wolno oglądać Światło

z perspektywy Północnej Kolumny. Tajemnica inicjacji

dotyczy głównie rytualnych przejść pomiędzy kolejnymi

poziomami wtajemniczenia. Ich oprawa symboliczna, jak

stopniowo rozsuwająca się zasłona, przepuszcza coraz

więcej światła, które rozjaśnia masońskie zasady moralne,

przydając im coraz więcej mocy duchowej, w miarę osią-

gania przez wolnomularza kolejnych stopni. Symbole

służące zarówno odsłanianiu, jak i ukrywaniu zjawisk,

są z natury swej wieloznaczne, ale pozwalają dostrzegać

w tym samym czasie przeciwstawne jak dwie strony lustra

aspekty rzeczywistości i myśleć twórczo, opierając się na

analogiach. W ten sposób tworzy się tolerancja na różnice

i sprzeczności oraz szansa na znalezienie w dłuższym czasie

rozwiązań lepszych, czyli bliższych prawdy, choć oczywiście

niedoskonałych. Pragnę dodać, że prof. Andrzej Nowicki

potraktował zasadę transcendencji i tajemnicę inicjacji jako

fundamentalne zasady rozstrzygające o tożsamości ruchu

wolnomularskiego wraz z podstawowymi wartościami,

o których będzie dalej.

olnomularska lozoa człowieka. Zasady wspólne

całemu ruchowi masońskiemu, odnoszące się do

ludzi i panujących między nimi relacji to wolność, tole-

rancja i braterstwo.

Naczelna idea łącząca wolnomularstwo z Wielką Rewo-

lucją Francuską, czyli wolność, głosi prawo człowieka do

niezależnego życia, swobodnego wypowiadania swoich po-

glądów i działania według nich, jeśli nie naruszają wolności

innych ludzi. Tylko w warunkach całkowitej zewnętrznej

i wewnętrznej wolności możliwy jest duchowy rozwój

poszczególnych jednostek ludzkich udzielających sobie

moralnego wsparcia i dbających o to, aby cała ludzkość

tworzyła jedną moralną społeczność.

Zasada tolerancji wyłożona pierwotnie przez

Voltaire’a w rozprawie O tolerancji z 1763 roku opiera się

na szacunku należnym wszystkim ludziom niezależnie od

tego, jaki sens nadają światu i postawie wyrozumiałości

wobec odmiennych uczuć, upodobań, wierzeń i obyczajów.

Jej prostą konsekwencją jest idea równości, czyli pomija-

nia sztucznych podziałów wytwarzanych między ludźmi

na podstawie różnic stanowych, rasowych, narodowych

i religijnych.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

32 l o Ż a i f i l o z o f i a

Sposób, w jaki prof. Grzegorczyk widzi równość, może

zachwycić każdego wolnomularza. W swoim Wprowadzeniu

do lozoi racjonalistycznej pisze: „Różniąc się tak bardzo

pod względem posiadanych możliwości, jak w praktyce

się różnimy, naprawdę możemy się uważać za równych

tylko wtedy, gdy uznajemy, że stoimy wobec tych samych,

przekraczających nas wartości lub symbolizującego je

Absolutu. Jesteśmy równi wobec czegoś, co nas wszyst-

kich zdecydowanie przekracza i wyznacza skalę naszych

wartości. Jesteśmy równi wobec punktu najwyższego tej

skali, ponieważ biorąc pod uwagę ten punkt, mało różnimy

się między sobą”.

Stosunki między równymi ludźmi prof. Grzegorczyk

opisuje tak: „Los jest dany i drugi człowiek stawia

przed nami wyzwanie moralne. Musimy zdobyć się na

właściwą postawę wobec niego i zbudować coś cennego

dla niego lub z nim. Nie jest on naszym narzędziem,

nie jest też przedmiotem obróbki, ale jest partnerem

naszego losu. Nasz los jest wspólny i jesteśmy powo-

łani do wspólnego rozwiązania stojących przed nami

problemów, choć byśmy się bardzo różnili z początku

w ich ujęciu” (1995 str.152).

Budowanie braterskich więzi ponad podziałami ozna-

cza postęp na drodze do wcielania w życie jednej

z najpiękniejszych wizji ładu społecznego – demokracji,

której od czasu Rewolucji Francuskiej masoneria jest

współtwórczynią i wielką orędowniczką.

eeksja wolnomularska pod wieloma ważnymi wzglę-

dami zgodna jest z antropologią lozoczną, a od

protolozoi różni się tylko konkretnymi rozszerzeniami

na temat znaczenia i funkcji wolnomularstwa. Według

Johanna Golieba Fichtego (1742-1814) wolnomular-

stwo jest właściwie zakonem nauczycielskim. Wykonuje

podobne działania jak lozofowie w idealnym państwie

Platona, starając się połączyć doskonalenie jednostki

ludzkiej z doskonaleniem świata. Jednak w odróżnieniu

od starożytnych lozofów nie dysponuje żadną władzą

i nie jest zakorzenione w jakichkolwiek grupach nacisku

ekonomicznego i politycznego. Można się zastanawiać,

czy w tej sytuacji jego działania są skuteczne, ale można

też być pewnym, że nie wypaczają one głoszonej doktryny

ani nie nadużywają jej we własnym lub cudzym interesie.

Wolnomularze utrzymują się bowiem nie z nauczania

i swojej wiedzy, lecz z wykonywania swoich zawodów

(J.G. Fichte 2004).

oże działają jako społeczności wydzielone w obrębie

społeczności większej, jaką jest całe państwo, unia

państw czy wreszcie ludzkość. Większa społeczność rea-

lizuje wspólne cele bez jasnej diagnozy sytuacji, ugina się

pod ciężarem długów przeszłości, ciągle walczy z krnąbrną

przyrodą i bezwładnym czasem. Rozwiązaniem dla tych

trudności jest rozbicie edukacji na dyscypliny i zawody.

Poszczególne jednostki kształcą się jednostronnie do

powtarzania latami tych samych czynności. Jednostron-

ność wykształcenia jest jednak zawsze niedojrzałością.

Rolą wolnomularstwa jest pokonywanie tej przeszko-

dy na drodze do rozwijania pełnego człowieczeństwa.

Wewnątrz loży mniej wykształceni uczą się od bardziej

wykształconych, ale przede wszystkim wszyscy razem

doskonalą się w zakresie moralności, wynosząc się ponad

swój stan i wrastając w szerszą społeczność. Na tę ostat-

nią wolnomularze działają korzystnie przez dostarczanie

przykładów zachowania godnego i nasyconego normami

moralnymi.

zięki akcentowaniu czynu i pracy, którą, mówiąc gór-

nolotnie, można nazwać masońską religią, w XIXw.

wolnomularstwo jako ruch zmierzający otwarcie do speł-

nienia odwiecznego marzenia ludzkości o lepszym świecie

stało się wielce pociągające dla rewolucyjnych demokratów

i socjalistów. Ruchowi wolnomularskiemu zaczęto nawet

przypisywać radykalizm w dążeniu do zmian na lepsze.

Fichte pisze, że wolnomularze powinni specjalizować się

w rozpowszechnianiu i konsekwentnym przestrzeganiu idei

etycznych, dzięki którym społeczeństwo i świat nabiorą

bardziej ludzkiego charakteru. Myśl ta została przekształ-

cona przez rówieśnika Fichtego – Goholda Efraima

Lessinga w ideę budowy społeczeństwa obywatelskiego,

które minimalizuje ludzką krzywdę wynikającą z przepaści

między stanami i klasami społecznymi. Karl Friedrich

Christian Krause poszedł jeszcze dalej w pobudzaniu

masonerii do podjęcia ambitnych zadań społecznych,

sugerując jej przekształcenie się w dynamiczny związek

ogólnoludzki wcielający w życie uniwersalistyczną etykę.

Lewicowy solidaryzm wyzierający z tej utopii sprawił, że

Krause (i Lessing też) został wykluczony z loży, a prze-

ciwnicy masonerii zyskali mocny argument do odsądzania

jej od czci i wiary.

* * *

Zamiast zakończenia przytoczę jeszcze jeden cytat z Fich-

tego (2004 str. 31): „Jedynym celem ludzkiego bytu na

ziemi jest nie niebo i nie piekło, tylko człowieczeństwo,

które nosimy w sobie, i jego możliwie najpełniejsze

wykształcenie”.

mkm

Literatura:

J. G. Fichte. (2004) Filozoa Wolnomularza. Tłum.

J.Drewnowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Książ-

ka i Prasa”.

A. Grzegorczyk. (1995) Życie jako wyzwanie – wprowa-

dzenie w lozoę racjonalistyczną. Warszawa: Wydawni-

ctwo IFiS PAN.

A. Nowicki (5997) Filozoa masonerii u progu siódmego

tysiąclecia. Gdynia: Ocyna Wydawnicza „Gdynika”.

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

r o z u m i p s y c h e

odziennie podejmuję setki

decyzji. Najczęściej nie mam

nawet świadomości tego fak-

tu. Decyzje o każdym kolejnym kroku,

ruchu ręką, cofnięciu się, przyciśnięciu

gazu lub hamulca w samochodzie są

automatyczne. Są odruchami – czyli

reakcjami, które na bieżąco nie an-

gażują mojej świadomości. Gdyby

tak nie było, bez przerwy ulegałabym

wypadkom. Warto czasem spróbować

zatrzymać się w pół ruchu i uświado-

mić sobie, co robi moje ciało. Wymaga

to wysiłku, ale pozwala zdać sobie

sprawę, ile skomplikowanych rzeczy

dzieje się we mnie i ze mną poza moją

świadomością. Wtedy pojawia się py-

tanie, kim zatem jest owo JA, do któ-

rego tak łatwo się przyznaję i z którym

z taką dumą się identykuję?

Czy gdy wypowiadam się z dużą

swobodą na najróżniejsze tematy, gdy

słucham wiadomości i bardzo szybko

wyrabiam sobie „własne zdanie”, gdy

komentuję czyjąś wypowiedź, nawet

gdy żartuję – to jestem owym świado-

mym JA, czy tak samo jak w przypadku

reakcji odruchowych działają jakieś au-

tomatyzmy, uruchamiają się schematy,

których nawet nie jestem świadoma?

Słowem, jak przebiega myślenie i po-

dejmowanie ważnych decyzji?

Czy rzeczywiście jestem (a tak chcia-

łabym o sobie myśleć) istotą rozumną,

kierującą się rozwagą, logiką? Panującą

nad emocjami i świadomą emocji –

czyli dumnym homo sapiens?

Porządkowanie otaczającego świata

poprzez tworzenie schematów, kate-

gorii i uogólnień jest koniecznością

– bez tego, jak się wydaje, niemożliwe

byłoby poznanie. Ale ciągła głęboka

analiza każdego zjawiska jest bardzo

pracochłonna i wymaga czasu oraz

wysiłku – a życie ucieka i ocen oraz

decyzji wymaga natychmiast. To

oznacza, że koniecznością jest po-

sługiwanie się uproszczeniami. Świat

wokół jest bardzo urozmaicony. Nawet

gdybym bardzo chciała, nie jestem

w stanie wszystkiego poznać i zro-

zumieć. Większość mojej wiedzy to

mniemania, opinie, przejęte poglądy,

czyli doksa – jak określał ją Platon.

Wiedza pozorna, przeciwieństwo wie-

dzy prawdziwej (episteme).

MecHaniZMy Myślenia

sTereOTypy i auTOMaTyZMy













P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

34 r o z u m i p s y c h e

proszczenia i schematy my-

ślowe są trwale wbudowane

w codzienne funkcjonowania czło-

wieka. Korzystamy z określonych

schematów poznawczych, według

których organizujemy i porządku-

jemy naszą wiedzę o otaczającym

świecie. Decydują one o tym, które

z docierających do nas informacji

są zauważane, poddawane analizie,

a potem zapamiętywane.

Jednakże pamięć nie tworzy obrazu

takiego jak lm nakręcony kamerą

w czasie rzeczywistym. Pamiętamy

tylko część informacji – szczególnie te,

które za sprawą schematów docierają

najmocniej do naszej świadomości.

Pamięć nie jest również podobna do

albumu fotogracznego, w którym

rejestrowane i zachowywane są obrazy

z przeszłości. Nasze wspomnienia nie

tylko blakną i ulegają zatarciu jak stare

klisze, ale mogą również zostać wpisa-

ne w schematy poznawcze. Wpływają

nie tylko na to, co i jak zapamiętujemy,

ale także mają za zadanie pomóc nam

w zetknięciu z nowymi sytuacjami

poprzez odniesienia do tego, co już

wiemy albo znamy, i dopowiadanie

tego, co jest niewiadomą.

akie gotowe wzorce, w sposób

oczywisty niezbędne do codzien-

nego funkcjonowania, to właśnie ste-

reotypy. Przykładem pozytywnego

stereotypu jest wizerunek własny wol-

nomularzy. Podkreślane są w nim takie

wartości, jak uczciwość, dążenie do

dobra i prawdy, poczucie braterstwa

i humanitaryzm. Jedną z istotnych

własności stereotypu jest to, że jego

postać w znacznym stopniu nie zależy

od indywidualnych doświadczeń i dla

przyjęcia wzorca nie wymaga precy-

zyjnej denicji używanych pojęć. Wy-

starczy ich odpowiednie zabarwienie

emocjonalne.

ermin stereotyp pierwotnie został

zdeniowany w 1922 roku przez

Lippmana jako obraz umysłowy, który

pomaga człowiekowi poradzić sobie

ze złożonością otoczenia poprzez po-

rządkowanie wyobrażenia środowiska

społecznego. Stereotypy upraszczają

rzeczywistość, co przy zróżnicowaniu

świata zmniejsza poznawczy wysiłek

umysłowy, może jednak być niebez-

pieczne i prowadzić do fałszowania

rzeczywistości i kształtowania uprze-

dzeń.

Odchodząc od denicji Lippmana,

potocznie przez stereotyp rozumiemy

pewien uproszczony i często fałszywy

schemat myślenia, wspólny dla osób,

w gronie których funkcjonuje. Stereo-

typy odnoszą się do grup społecznych

(danej narodowości, rasy, płci, osób

pełniących określone role lub wyko-

nujących dany zawód etc.) i bywają

wartościujące i mocno zabarwione

emocjonalnie.

tereotypowe przekonania, zwłasz-

cza te dotyczące szerokiej kategorii

„innych”, bardzo często są dalekie od

rzeczywistości, a mimo to ich zakorze-

nienie w indywidualnej i powszechnej

świadomości jest niezmiernie silne,

stanowiąc część funkcjonującej w da-

nym społeczeństwie wiedzy zbiorowej.

Stereotypy w sposób bardzo istotny

wpływają na postrzeganie przez ludzi

świata. Myślenie stereotypowe często

prowadzi do zupełnie nieuprawnio-

nych uogólnień i uproszczeń, a także

do szuadkowania pewnych zjawisk,

a co gorsza, do działań motywowanych

uprzedzeniami.

rzeświadczeń i uprzedzeń opar-

tych na stereotypowych wyobra-

żeniach bardzo niechętnie się wyzby-

wamy. Nieważne jest, że nie znajdują

one potwierdzenia w rzeczywistości,

bo za to ich istnienie zapewnia nam

względne bezpieczeństwo psychiczne.

Świat jest zbyt chaotyczny i skom-

plikowany, a my, nie mając czasu ani

ochoty na rzetelne zgłębianie każdego

jego fragmentu, wrzucamy każdą rzecz

do odpowiedniej szuadki, często na

podstawie pozornych i przypadko-

wych cech. Gordon Allport określił

stereotypizowanie jako prawo naj-

mniejszego wysiłku. Tworzymy pro-

ste powierzchowne przekonania, co

zwalnia nas od zastanawiania się, jak

naprawdę wygląda świat, a zarazem

dają złudzenie panowania nad nie-

zrozumiałymi i niewytłumaczalnymi

zjawiskami.

O stereotypach i ich roli w kulturze,

w wychowaniu, w religiach, w życiu

społecznym, w kształtowaniu się ru-

chów politycznych w różnych okre-

sach historii napisano całe tomy.

Jak każdy, bez trudu potraę podać

niezliczone przykłady stereotypów,

wśród których żyję. Codziennie łapię

się na stereotypowych zachowaniach

i reakcjach, zarówno tych złych, do

których niechętnie się przyznaję, jak

i tych automatycznych, które po pro-

stu ułatwiają życie.

ożna postawić pytanie, jaką rolę

stereotypy kulturowe i goto-

wość do ich przełamywania odegrały

w ruchu wolnomularskim. Uświado-

mienie sobie ograniczeń, jakie stwarza

myślenie stereotypowe, sprzyja szer-

szemu spojrzeniu na rzeczywistość

i dostrzeżeniu nowych kontekstów

zjawisk, a to z kolei sprzyja rozwojowi

indywidualnemu. Natomiast dzięki

rytualizacji kontaktów sióstr i braci

w loży uzyskujemy dystans do siebie

samych. Wśród naszych wartości jest

zasada tolerancji i dążenie do prawdy.

O wiele łatwiej tę zasadę realizować,

przestrzegając surowych zasad wypo-

wiedzi, które zawsze mają dotyczyć

problemu i wiedzy o nim, a nie osoby

adwersarza.

astanawiając się nad wpływem

stereotypów na moje myślenie,

decyzje i zachowania, uważałam

(taki pogląd obowiązuje także w me-

todologii pracy wolnomularskiej),

że przeciwieństwem zachowań i re-

akcji odruchowych, emocjonalnych

i stereotypowych oraz decyzji podej-

mowanych prawie nieświadomie są

zachowania i decyzje przemyślane,

świadome, logiczne, podejmowane po

namyśle i uzasadnione – racjonalne,

wolne od „emocjonalnych deformacji”.

procesie poznawania świata

i siebie samej czasem traam

na słupy milowe, porządkujące i roz-

szerzające w sposób radykalny moje

rozumienie świata. To takie „punk-

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

r o z u m i p s y c h e

ty widokowe”, pozwalające dostrzec

niezwykłe możliwości i powodują-

ce, że elementy, które niby znałam,

nagle wskakują na miejsce i układają

się w nową całość. Ostatnio takim

właśnie słupem milowym stała się dla

mnie książka Daniela Kahnemana

Pułapki myślenia – o myśleniu szybkim

i wolnym, która po polsku ukazała się

w roku 2012 (oryginał: inking, Fast

and Slow, ukazał się w 2011 r.).

ektura tej książki zmieniła moje

postrzeganie myślenia racjonalne-

go, stereotypowego i intuicji. Dzięki

tej lekturze uzyskałam narzędzie po-

zwalające dostrzegać wiele pułapek

myślenia, w jakie wpadamy, nawet

nie uświadamiając sobie tego. Ste-

reotypy to tylko jedna z bardzo wielu

zasadzek, jakie zastawia na każdego

z nas nasz własny mózg. Dzięki dzie-

siątkom przykładów każdy czytelnik

może natychmiast na sobie samym

„od ręki” sprawdzić, jak działają me-

chanizmy poznawcze, jak on sam (na-

wet jeśli wierzy głęboko we własny

racjonalizm) wyciąga wnioski i na

jakiej podstawie podejmuje decyzje.

Kolejne zadania, jakie stawia autor

czytelnikowi pozwalają na własnym

mózgu przećwiczyć pułapki, w jakie

z taką łatwością codziennie wpadamy.

ahneman udowodnił między

innymi, że błędy w myśleniu

normalnych ludzi nie wynikają z za-

burzenia myślenia, na przykład przez

emocje, lecz są wpisane w samą kon-

strukcję mechanizmów poznawczych.

Mogą na przykład wynikać z faktu, że

w podświadomości danej osoby tkwią

wyobrażenia, na podstawie których

dokonuje ona uproszczeń lub gene-

ralizacji, co wymusza popełnianie

i powielanie błędów poznawczych.

ascynujący opis procesu podej-

mowania decyzji w warunkach

niepewności, wskazanie na sposób wy-

korzystywania przez ludzi uproszczo-

nych reguł wnioskowania oraz wynika-

jących z tego „błędów poznawczych”

znalazło zastosowanie w nieoczekiwa-

nie wielu dziedzinach. Na przykład,

badacze polityki społecznej zauważyli,

że łatwa dostępność pomaga wyjaśnić,

dlaczego jedne zagadnienia społeczne

są przez opinię publiczną odbierane

jako niezwykle znaczące, a inne są

lekceważone. Dzieje się tak, ponieważ

najczęściej oceniamy ważność kwestii

społecznych na podstawie tego, jak

łatwo jest nam przywołać w pamięci ja-

kieś przykłady – to zaś w dużej mierze

zależy od tego, ile uwagi danej kwestii

poświęcają media. Często poruszane

tematy tkwią w naszym umyśle, a inne

usuwamy ze świadomości.

Dalsze badania doprowadziły Kah-

nemana do skonstruowania modelu

objaśniającego działanie umysłu jako

ośrodka, w którym działają równolegle

dwa Systemy decydujące o naszym

myśleniu.

• System 1 – szybki, intuicyjny i emo-

cjonalny, niedający się wyłączyć,

który odwołując się do pamięci sko-

jarzeniowej, bezustannie konstruuje

spójną interpretację wszystkiego,

co w danej chwili dzieje się w ota-

czającej nas rzeczywistości, a przy

tym działa jakby bez wysiłku. Ten

system korzysta ze wszystkiego,

co tkwi w naszej podświadomości,

a zatem również z przeświadczeń,

własnych doświadczeń, emocji,

obrazów stereotypowych itp. To on

decyduje, jaki ruch mamy wykonać

lub nie. Produkuje szybkie, często

dowcipne, ale nie zawsze grzeczne

odpowiedzi itp.

• System 2 – działający w pełni świa-

domie, rozdziela uwagę między dzia-

łania wymagające umysłowego wysił-

ku, jest wolniejszy, energochłonny;

działa w sposób bardziej logiczny

i w miarę swych możliwości pełni

funkcje kontrolne nad pierwszym,

ale praktycznie w większości przy-

padków „zatwierdza” to, co podsuwa

mu do zatwierdzenia System 1.

iedy myślimy o sobie, utożsa-

miamy się z Systemem 2 i uzna-

jemy go za JA świadome, rozumieją-

ce, mające przekonania, decydujące,

co myśleć i robić. Ale choć System

2 daje poczucie, że to on jest auto-

rem działań, prawdziwym motorem

sprawczym jest System 1, który bez

wysiłku uruchamia emocje, tworzy

wrażenia, a te z kolei stają się podsta-

wowym źródłem świadomych prze-

konań i celowych wyborów Systemu

2. Układy idei, generowane w spo-

sób automatyczny przez System 1,

są zaskakująco złożone, gdyż System

1 korzysta z całego bogactwa pamię-

ci skojarzeniowej, bazy, w której jest

wszystko. Jednak dopiero powolny

System 2 umie konstruować myśli,

jest w stanie przeanalizować i ocenić,

co jest racjonalne, a co niekoniecznie.

soby uważające się za racjonalne

zapewne będą myśleć, że w ich

życiu decydującą rolę odgrywa System

2. Ale tak nie jest. Większością zacho-

wań, nawet najbardziej racjonalnych

osób, rządzą osądy dokonane przez

System 1. Ale uwaga – osądy i decyzje

podejmowane przez System 1 (ten

szybki, intuicyjny i emocjonalny)

niekoniecznie muszą być złe.

Najczęściej nasze działania podejmo-

wane są przez System 1, zanim jeszcze

nasza świadomość w ogóle coś posta-

nowi. Trafna intuicja, a zatem i trafne

działanie pojawia się wówczas, gdy

osoba opanuje sztukę rozpoznawania

znajomych elementów w nowej sytuacji.

ciosując kamień – usiłujemy

rozwinąć System 1, w jak naj-

większym stopniu „ucywilizować

go”. Polega to na świadomym (w tym

bierze udział System 2) dostarczeniu

Systemowi 1 odpowiedniej bazy infor-

macji, do której może on się codzien-

nie odwoływać. W tej bazie znajdują

się obok siebie: zgromadzona wiedza

i doświadczenie, rozmaite stereotypy,

a także uprzedzenia, złudzenia, prze-

świadczenia wymieszane z fragmen-

tami własnych doświadczeń. Sztuka

Królewska to stopniowe porządko-

wanie tej bazy, z której tak swobodnie

korzysta System 1, i poddanie tego

w rozsądny sposób kontroli Systemu 2.

Powiedziałam

Maria Magdalena

Deska wygłoszona podczas prac

Sz... L... PROMETEA na Wsch...

Warszawy w styczniu 2014 r.

36 z a g a d k i r z e c z y w i s T o ś c i

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e w s k i e j

udząc się każdego dnia, zadać można sobie pytanie,

jaki jest otaczający nas świat, jaka jest tętniąca

różnorodnością rzeczywistość? Prosta czy złożona?

Często porównujemy to, co stworzyła natura, do tego,

co potra skonstruować człowiek, podkreślając, że jest to

dalekie od doskonałości, i z pewnością jest prostsze, bo czło-

wiek nie potra zgłębić doskonałości natury, która potra

tworzyć skomplikowane rzeczy. Próbując ją naśladować,

trwamy w przekonaniu, że kieruje się ona zasadami dla

nas zrozumiałymi, że wystarczy je poznać, zgłębić, ale czy

to jest prawda? czy są to TE zasady? Być może kieruje się

ona przecież czymś innym, czego nigdy nie zrozumiemy,

nie regułami, którymi my się posługujemy.

Wydawać się może, że proste rzeczy wynikają z prostych

założeń, a złożone ze skomplikowanych. Jednak wykorzy-

stując do badań informatykę łatwo zauważyć, że wystarczy

w prostym programie dodać kilka nowych funkcji, żeby ten

mógł wykonywać skomplikowane czynności, stanowiąc

doskonałe odwzorowanie zachowania natury, gdyż natura

nie stawia sobie ograniczeń, nieustannie ewoluując. Jest to

przykład na to, że powstawanie złożoności – z niekończenie

wielu zasad – stanowi naturalny proces w otaczającym nas

wszechświecie.

Ograniczenie umysłu człowieka polega m.in. na tym, że

nasze działania ograniczamy do czynności, których wyniki

potramy przewidzieć. Natura nie ma nałożonych ludzkich

ograniczeń zrozumienia działań, które z zasady muszą

być proste, żeby człowiek mógł je zrozumieć. W naturze

Świat jest czystą

informacją?













Natura nie ma nałożonych ludzkich

ograniczeń zrozumienia działań, które z

zasady muszą być proste, żeby człowiek

mógł je zrozumieć.

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

z a g a d k i r z e c z y w i s T o ś c i

istnieje zbiór prostych zasad, z czego część z nich posiada

właściwość generowania złożonych zjawisk.

Z punktu widzenia informatyki kwantowej świat jest

informacją. Czystą informacją.

Trudno nam pojąć, w jaki sposób świat ewoluował przez

miliardy lat z czegoś niezwykle prostego do stanu, który

obserwujemy dzisiaj. Prosty sposób przyjęcia założenia,

że podstawą złożoności jest informacja, wyjaśnia ten pro-

ces. Dlaczego w wyniku przepływu informacji pomiędzy

cząstkami elementarnymi powstało życie? Ponieważ ten

przepływ informacji dał początek bardziej złożonej formie

przepływu informacji. Zderzające się ze sobą cząsteczki są

do tego zdolne, a zatem mogą ze sobą przeprowadzać bardzo

proste operacje logiczne, w wyniku uktuacji kwantowej –

zderzając się ze sobą losowo. W różnych częściach kosmosu

poprzez uktuację kwantową inicjowane są różne bity

informacji i w pewnym momencie, gdzieś w jakieś części

wszechświata, następuje coś złożonego i interesującego.

Na samym początku w wyniku chwilowej zmiany ilości

energii okazało się, że w jednym miejscu świata jest jej

więcej, a w innym mniej. Grawitacja ma tę właściwość, że

wystarczy jedna cząsteczka, a zaraz pojawiają się kolejne,

to tylko kwestia czasu. Stopniowo materia stawała się coraz

bardziej gęsta, po przyspieszeniu tego procesu uformowały

się galaktyki i to, że akurat w tym, a nie innym miejscu,

jest zasługą uktuacji kwantowej.

Cząsteczki łączą się w aminokwasy, powstaje komórka,

później kolejna, z komórek budowane są coraz bardziej

skomplikowane organizmy, zwierzęta rozmnażają się

i ewoluują, wreszcie powstaje człowiek, który tworzy

społeczeństwa i buduje komputery, a wszystko to dzięki

wymianie informacji.

Na początku wszechświat był prosty i jednorodny, po 14

miliardach lat jest złożony i skomplikowany. W początkowej

fazie jego rozwoju uktuacja kwantowa miała największe

znaczenie i zadecydowała o jego dzisiejszym kształcie.

Biorąc pod uwagę prawa zyki, trudno odrzucić koncep-

cję, że mocno skomplikowane układy mogą powstawać

wyłącznie z innych równie skomplikowanych. Tak właś-

nie odbywa się to w biologii. Cała informacja złożoności

organizmu przekazywana jest w procesie rozrodczym,

w trakcie zapłodnienia. Natura powiela informacje przez

DNA, dodając w toku ewolucji kolejne nowe cechy, tworząc

organizm jeszcze bardziej skomplikowany.

Stosując powyższą analogię, można stwierdzić, że obo-

wiązujące prawa zyki działają na tej samej zasadzie co

prawa biologii. Czy w takim razie wynikają z przypadku,

czy wręcz odwrotnie? Czy zaistniało coś na wzór natural-

nej selekcji praw, które dziś funkcjonują – uniwersalne

prawo mające odniesienie zarówno w astronomii, jak

i genetyce?

Ze złożonością wszechświata łączą się trzy zasadnicze

rzeczy:

1. Z prostych równań matematycznych, dotyczących praw

zyki czy kosmologii, wynikają bardzo skomplikowane

wnioski, a o wyniku równania będzie decydować precyzja

zawartych danych początkowych.

2. We wszechświecie rządzą prawa mechaniki kwantowej,

rodząc niepewność danych początkowych (każdy obiekt

materialny może być opisywany na dwa sposoby – jako

zbiór cząsteczek, albo jako fala – więc jeśli nawet funkcje

falowe są proste, to za ich pomocą można opisać tylko

część otaczającej nas rzeczywistości).

3. Wszelkie wnioski, jakie wynikają z tych obliczeń dotyczą

tylko średnich, statystycznych wartości, a odnoszą się

do nieskończenie wielkich rejonów kosmosu, np. wielu

galaktyk czy układów słonecznych.

Mechanika kwantowa mówi o uktuacjach, stanowiąc

kolejny niepewny element w rozpatrywanym równaniu.

Jeśli więc w skali mikroskopowej nie możemy mieć cał-

kowitej pewności podawanych poprawności danych, to

i w skali makro wydaje się to niemożliwe do osiągnięcia.

Podsumowując: Z rozpatrywanych w naszych dotych-

czasowych rozważaniach zależnościach można przyjąć,

że istnieją dwie zasadnicze możliwości funkcjonowania

wszechświata:

- pierwsza wskazuje, że rzeczywistość stanowi informacja,

którą wszechświat jako super komputer z losowych reguł

przetwarza na niezwykle złożone zasady funkcjonowania,

- druga mówi, że na początku, gdy cały wszechświat był

mniejszy od protonu, następowały uktuacje kwantowe,

i pomimo że trwały niezwykle krótko, dały początek

złożoności wszechświata (pozostałe istotne w tym pro-

cesie elementy to: inacja kosmiczna, grawitacja, długi

czas procesu).

…i trudno mi przyznać, która z teorii jest mi bliższa.

Br... Paweł pl

Deska wygłoszona podczas prac

Sz... L... Wolność Przywrócona

na Wsch... Warszawy w styczniu 2015 r.

Mechanika kwantowa mówi

o uktuacjach, stanowiąc kolejny

niepewny element w rozpatrywanym

równaniu. Jeśli więc w skali

mikroskopowej nie możemy mieć

całkowitej pewności podawanych

poprawności danych, to i w skali

makro wydaje się to niemożliwe

do osiągnięcia.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

38 l u d z i e i c z a s y

Co do statutu – to założyciele

Wolnomularstwa skorzysta-

li ze znanych im z własnego

doświadczenia masońskich wzorców,

nadto dysponowali oni pomocniczo

niemieckim dokumentem, przynie-

sionym na jedno z pierwszych zebrań

przez Tomasza Skrobeckiego. Szcze-

gół to o tyle pikantny, że ów dawny

kolega Łukasińskiego zajmował teraz

odpowiedzialne stanowisko w rządzie

Królestwa, będąc zarazem adiutantem

ministra wojny Haukego.

amiarem założycieli było przyj-

mowanie w szeregi związku jedy-

nie wojskowych, ale w krótkim czasie

zasada ta została faktycznie przełama-

na na rzecz współudziału osób cywil-

nych. Jak każda organizacja masońska,

tak i Wolnomularstwo Narodowe

składało się z kapituły i loży. Skład

tej pierwszej był wyjątkowo nieliczny

i okryty tak głęboką tajemnicą, że jej

czterej członkowie-założyciele używali

pseudonimów zamiast nazwisk. Byli

to: Łukasiński – Likurg, Kozakowski

– Katon, Szreder – Scypion i Skro-

becki – Solon. Kazimierz Machnicki,

od początku bardzo aktywny, był ho-

norowym członkiem kapituły, ale jego

nazwisko ani podpis nie pojawiały się

w dokumentach związku.

loży – tak jak w najprostszej

ówcześnie, opartej na angiel-

skich wzorcach organizacji masoń-

skiej – obowiązywały trzy stopnie

wtajemniczenia (ucznia, czeladnika

i mistrza), a każdy z nich miał przepi-

sany odrębny rytuał odbywania spot-

kań i przyjmowania nowych adeptów.

W pierwszym stopniu wtajemniczenia

dekorację loży stanowił stół okryty

niebieską materią, na nim zaś – obok

miecza, młotka, ustawy obrzędowej

i dwu zapalonych świec – stało po-

piersie Aleksandra I. W trakcie ce-

remonii wprowadzania nowych ucz-

niów recytowano wiersz Krasickiego

„Święta miłości kochanej Ojczyzny”,

kandydat na masona na tradycyjne

pytanie: „jak się nazywasz?” odpowia-

dał (miast tradycyjnego wolnomular-

skiego „Tubalcain”) – „Stefan Batory”

(później odzew ten zamieniono na:

„Czarniecki”), po czym przełożony

wskazywał mu posąg cara ze słowami:

„Wyobraża on Ojczyznę i jej wspa-

niałego Wskrzesiciela”. Dopuszczani

do stopnia czeladnika stawali przed

stołem nienakrytym i pozbawionym

już popiersia Aleksandra, a na py-

tanie o swą tożsamość odpowiadać

mieli hasłem: „Bolesław Chrobry”.

Najbogatsza symbolika wiązała się

z mistrzowskim stopniem wtajemni-

prOces waleriana

łukasińskiegO (2)

e w a s T a w i c k a





















W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

l u d z i e i c z a s y

czenia; wprowadzani nań kandydaci

mieli przed oczyma pulpit okryty

czernią, na nim trupią czaszkę, miecz,

młotek i urnę, a cały rytuał świadomie

nawiązywał do porozbiorowej żałoby.

Prawidłowa odpowiedź na pytanie

o imię brzmiała: „Żółkiewski, czyli

Poniatowski”. Zamiast tradycyjnych

masońskich świąt, obchodzonych do-

rocznie na świętego Jana, uroczystymi

dniami Wolnomularstwa Narodowego

ustanowiono 3 maja – dla uczczenia

Konstytucji oraz 19 października –

dla upamiętnienia daty zgonu księcia

Józefa Poniatowskiego.

ztafaż organizacji masońskiej naj-

wyraźniej stanowił – w zamiarach

jej założycieli – pozór okrywający

rzeczywisty, patriotyczny charakter

Wolnomularstwa. Dowodem na to

jest w szczególności stosowana przez

samego Łukasińskiego praktyka przyj-

mowania w szeregi związku nowych

członków bez zachowania jakichkol-

wiek obrzędów, a zwyczajnie – pod-

czas spotkań w cztery oczy. Uczestnicy

ruchu byli zresztą w sumie stosunkowo

nieliczni. Machnickiemu i Łukasiń-

skiemu najmocniej zależało na jak

najszerszym terytorialnym jego roz-

gałęzieniu – co im się też w znacznym

stopniu udało, jako że Wolnomular-

stwo w ciągu paru miesięcy zaistniało

we wszystkich trzech zaborach, na

ziemiach Korony i Litwy. Warto tu

zwrócić uwagę na wybitną aktywność

szczerego sercem Wielkopolanina,

dzielnego uczestnika wielu niepodle-

głościowych wojen, Mikołaja Dobrzy-

ckiego. Za przykładem patriotycznie

nastawionych ocerów poszła także

młodzież – i można przypuszczać, że

niespodziewanie intensywne rozpo-

wszechnianie się wolnościowych idei

w grupach gimnazjalistów i studentów

najmocniej zaniepokoiło władze. Od

wprawek w tropieniu Filomatów, Fi-

laretów i Promienistych rozpocząć

miał zatem niebawem Nowosilcow

akcję zmierzającą do zduszenia myśli,

które wymykały się spod jego kontroli.

yt samego Wolnomularstwa także

znalazł się w zagrożeniu już po

paru miesiącach działalności. Jeden

z ocerów podległych na co dzień

rozkazom Waleriana Łukasińskiego

poczuł się urażony niedopuszczeniem

go do wyższych stopni wtajemnicze-

nia i owa chora ambicja zaniosła go

wprost przed oblicze Potockiego,

a także i Rożnieckiego, stojących na

czele Wielkiego Wschodu. Ponieważ

niedawno utworzona loża nie powia-

domiła centralnych władz polskiej

masonerii o swym istnieniu, dała tym

samym powód do jej delegalizacji.

Zważywszy jednak, że Rożniecki naj-

prawdopodobniej był faktycznie od

początku poinformowany zarówno

o powołaniu do życia, jak również

o regulacjach rządzących Wolnomu-

larstwem Narodowym – gdzie indziej

należy upatrywać głównej przyczyny

rychłego samorozwiązania ruchu. Oto

Wielkopolanie wzburzyli się prze-

ciwko przyjętemu rytowi pierwszego

stopnia wtajemniczenia. Pierwotnym

impulsem owego buntu stała się zresz-

tą także czyjaś urażona ambicja. Tym

kimś był warszawianin, Ignacy Prą-

dzyński, który lekceważył skromnego

Łukasińskiego z wyżyn swej od dawna

uznanej w kręgach narodowych pozy-

cji. Przybywszy w Poznańskie w czasie

świętojańskich masońskich obrzę-

dów, dowiedział się przypadkiem

o rozprzestrzenianiu się nowej loży

i poczuł urażony tym, że nikt mu nie

zaproponował członkostwa w kapitule.

Zaproszony do udziału w ceremonii

przyjmowania nowych uczniów, skry-

tykował obecność na stole popiersia

cara, co świadkom zdarzenia z oczy-

wistych przyczyn natychmiast trało

do przekonania. Gipsowy biust został

wkrótce w sposób demonstracyjny po-

tłuczony, konstytucja loży zniszczona,

a poznaniacy postanowili powołać

w miejsce Wolnomularstwa własny

związek – „Kosynierów”.

achnicki z Łukasińskim uznali,

że w trosce o bezpieczeństwo

własne i przyjaciół należy rozwiązać

niedawno utworzoną lożę. Rozegrali tę

sprawę bardzo inteligentnie, inspirując

szeregowych członków związku do

tego, by ze względu na wewnętrzne

w nim animozje sami domagali się

od Łukasińskiego wydania decyzji

likwidacyjnych. Tak się w istocie stało

– i w sierpniu 1820 roku Wolnomu-

larstwo Narodowe zakończyło swą

egzystencję.

ie ustawały wszakże naciski Wiel-

kopolan na tworzenie nowych

związków o charakterze patriotycznym

także na ziemiach zaboru rosyjskiego.

Z wiosną następnego roku zjechał do

Warszawy na rozmowy z Łukasińskim

emisariusz „Kosynierów”. Zakulisowy

nacisk Prądzyńskiego okazał się na

tyle silny, że garstka niedawnych dzia-

łaczy Wolnomularstwa nie widziała

innego wyjścia, jak tylko powołanie

na Mazowszu odpowiednika orga-

nizacji egzystującej w Poznańskiem.

W atmosferze pewnego pośpiechu,

a jednocześnie – trochę teatralnej

w swym charakterze konspiracji, od-

było się 1 maja 1821 roku w Lasku

Bielańskim uwieńczone przysięgą

spotkanie jedenastu osób, spośród

których tylko dwie – Szreder i Koza-

kowski – były Łukasińskiemu dobrze

znane i obdarzane przez niego pełnym

zaufaniem. Machnickiego nie było

tego dnia w Warszawie, lecz powróciw-

szy do miasta i wysłuchawszy relacji

przyjaciela, natychmiast rozwiał jego

wątpliwości co do słuszności uczy-

nionego kroku i sam przyłączył się

do nowo powstałego „Towarzystwa”.

Obiektywnie zresztą racja wydawała

Sztafaż organizacji masońskiej najwyraźniej stanowił

– w zamiarach jej założycieli – pozór okrywający

rzeczywisty, patriotyczny charakter Wolnomularstwa.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

40 l u d z i e i c z a s y

się leżeć po stronie tych wszystkich,

którzy zamierzyli radykalne odcięcie

się od masonerii. Oto bowiem wiosną

poprzedniego, 1820 roku narzucono

Wielkiemu Wschodowi Polskiemu

nową regulację, znacznie ograniczającą

swobody członków lóż działających

w Królestwie. Wkrótce zaś – bo już

z początkiem roku 1821 – Potocki

został ostatecznie odsunięty od funkcji

w naczelnych władzach masońskich,

a podstawiony na jego miejsce Rożnie-

cki działać miał już li tylko w zamiarze

ostatecznego skończenia z wolnomu-

larską maskaradą. Pod jego rządami,

do czasu formalnej likwidacji, loże

były bardziej ekspozyturą policyjnych

służb niźli czymkolwiek innym. Stani-

sław Potocki podjął zakulisową próbę

odbudowy idei masońskiej, lecz w tym

wypadku czujny Nowosilcow okazał

się całkowicie solidarny z Rożnieckim

i wysiłki te udaremnił. Współpraca

obydwu asów rosyjskiej agentury

miała – przynajmniej w zamysłach

senatora – trwać i dalej, podczas

najatrakcyjniejszej części procedury

likwidacyjnej, a mianowicie – przy

konskacie majątku. Tu jednak hoch-

sztaplerskie doświadczenie generała

Rożnieckiego wzięło górę. Ogromny-

mi, niezinwentaryzowanymi fundu-

szami Wielkiego Wschodu podzielił

się on z kilkoma dorównującymi mu

bezczelnością współpracownikami,

wśród których wyróżnić by trzeba

niejakiego Homana, zawołanego

agenta, na co dzień – szefa państwo-

wej mennicy, któremu skrzynie ze

złotem odebranym polskiej maso-

nerii oddano w formalny dozór. Nie

sporządzając nijakich protokołów

ani rozliczeń, grupka defraudantów

czerpała z owych skrzyń garściami

aż do roku 1829, to znaczy dotąd, aż

pokazało się w nich dno.

owarzystwo Patriotyczne tym-

czasem istniało, nie zdradzając

wprawdzie władzom ani ogółowi faktu

swej egzystencji, ale też i bez poczucia

narażania się na zarzut nielegalności.

Wszak żaden z obowiązujących aktów

prawnych nie zakazywał tworzenia po-

dobnych struktur. W zamiarach zało-

życieli Towarzystwa leżało utworzenie

Komitetu Centralnego, który miałby

swą władzą obejmować przynajmniej

ziemie dwóch zaborów, pruskiego

i rosyjskiego. W rzeczywistości ciało

takie nigdy nie podjęło działalności.

Niemniej jednak, w opracowanym

przez inicjatorów ruchu statucie

umieszczono dość drobiazgowe zapisy

o terytorialnym podziale na prowin-

cje, składające się na nie okręgi oraz

– na najniższym szczeblu – gminy. Na

czele ruchu, jako prezes, formalnie

stanął Karol Wierzbołowicz, lecz

rzeczywistym przywódcą został jego

szwagier Walerian Łukasiński, peł-

niący funkcję naczelnika prowincji

wojskowej. Wśród najbliższych współ-

pracowników znaleźli się: Machnicki,

Szreder, Kozakowski i Prądzyński.

ą podstawy do twierdzenia, że ma-

jor Łukasiński opierał plan dzia-

łalności Towarzystwa na wyczekiwa-

niu odpowiedniego momentu, który

pozwoliłby pokusić się o odzyskanie

suwerenności. Odrzucał przy tym cał-

kowicie – wzorem myśli Joachima

Lelewela – możliwość wywołania na

ziemiach polskich rewolucji obalającej

społeczną rolę szlachty, w ograniczo-

nym zaś tylko zakresie dopuszczał

zamiar wzniecenia ogólnonarodowego

powstania; uważał go mianowicie za

ziszczalny jedynie wówczas, gdyby

sytuacja międzynarodowa pozwoliła

oprzeć się Polakom o któreś z trzech

zaborczych mocarstw. Ponieważ

jednak w pięć lat po Kongresie Wie-

deńskim ład europejski wydawał się

mocno utrwalony, o wiele bardziej

sensowne wydawało się z ówczesnej

perspektywy poszukiwanie dróg nie-

zależności w ramach istniejącej unii

personalnej z Cesarstwem Rosyjskim.

Jak się wydaje, trudno czynić Łuka-

sińskiemu zarzut z tego, że nie dążył

do rozwiązania owej unii, co z mocy

zapisów ustrojowych nadanych Kró-

lestwu przez Aleksandra I byłoby cał-

kowicie legalne w wypadku przyjęcia

przez polski sejm uchwały uchylającej

moc obowiązującą konstytucji z 1815

roku. Abstrahując bowiem nawet od

czysto teoretycznej, zawiłej prawniczej

kwestii, czy ustawa tej treści mogłaby

kiedykolwiek wejść w życie (wszak

carowi, a zarazem królowi polskiemu

służyło z mocy okrojonej konstytucji

prawo weta wobec k a ż d e j regu-

lacji uchwalonej przez parlament),

należałoby mieć na względzie swoistą

„staranność” w doborze posłów. Oto

w porze zbliżających się sejmików No-

wosilcow wystarał się dla namiestnika

Zajączka o wyasygnowanie do jego

dyspozycji ogromnej wartości gadzi-

nowego funduszu, mającego być „po-

mocą” w wyborze takich marszałków

owych zgromadzeń, którzy zagwaran-

towaliby z kolei pożądany przebieg

wyborów do parlamentu Królestwa.

ddalając zatem w przyszłość

kwestię niepodległości, Wale-

rian Łukasiński skupiał się (podobnie

jak to było w wypadku Wolnomu-

larstwa) na budowie terenowych

struktur Towarzystwa. Osoby ak-

ceptowane jako kandydaci na przy-

wódców władz najniższego szczebla

otrzymywały wyciągi ze statutu or-

ganizacji – najczęściej był to rozdział

traktujący o gminach. Sporządzaniem

odręcznych kopii trudnił się kale-

ki brat majora. Wkrótce miało się

okazać, że jeden z posiadaczy takiej

kopii, agent tajnej policji nieostrożnie

włączony w działalność Towarzy-

stwa, stał się przyczyną nieszczęścia.

Trudno się zresztą specjalnie dziwić,

że tak właśnie się zdarzyło: central-

ne władze organizacji nie miały ani

wielkiego rozeznania, ani specjalnego

wyboru w kompletowaniu tereno-

wych współpracowników. Dlatego

też w ich szeregach znaleźli się lu-

dzie pokroju Wojciecha Grzymały,

młodego kochanka ponad sześćdzie-

sięcioletniej generałowej Zajączko-

wej, który znalazłszy się w opałach,

miał bez skrupułów wydać nazwiska

szczerych patriotów, którzy go oneg-

daj do związku rekomendowali. Ale

wśród nowo zwerbowanych działaczy

były i tak cenne nabytki, jak Sewe-

ryn Krzyżanowski, w niedalekiej

przyszłości – po aresztowaniu Łuka-

sińskiego – faktyczny jego następca

w przywództwie ruchu, który zresztą

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

l u d z i e i c z a s y

po latach sam także miał zapłacić

cenę uwięzienia, a potem popadnięcia

w obłęd.

Jak się to mogło zdarzyć, że organi-

zacja utworzona bez sprzeczności

z obowiązującym ładem prawnym stała

się przedmiotem represji? Działacze

Towarzystwa od początku kierowali

się zasadą ostrożności. Ogólny rozwój

sytuacji skłaniał bowiem do wniosku,

że legalność stowarzyszenia może

stać się lada chwila problematyczna.

Konkluzję taką nasuwała nie tylko

obserwacja procesu likwidacji maso-

nerii. Oto bowiem w Rosji od sierpnia

1821 roku na mocy carskiego ukazu

zakazano nie tylko działalności lóż, ale

i wszelkich innych organizacji tajnych.

Objęcie analogiczną regulacją ziem

Królestwa było sprawą niedługiego

czasu. Istotnie, uporawszy się z delega-

lizacją Wielkiego Wschodu Polskiego,

władze nie omieszkały zainteresować

się innymi związkami, zarówno tymi

skupiającymi młodzież szkolną i uni-

wersytecką, jak i Towarzystwem Pa-

triotycznym. 8 listopada 1821 roku

wyszło postanowienie namiestnika

Zajączka o powszechnym, bezwarun-

kowym i ostatecznym zakazie działania

stowarzyszeń tajnych. Zawierało ono

zarazem denicję owej „tajności”:

należało przez nią rozumieć sytua-

cję, w której dana organizacja została

utworzona bez wyraźnego dozwolenia

rządu. Postanowienie to, ogłoszone na

posiedzeniu Rady Administracyjnej,

dopiero w połowie grudnia ujrzało

światło dzienne w ocjalnym organie

promulgacyjnym, jakim był „Dziennik

Praw”. Można zatem dojść do wnio-

sku, że dokonane z dniem 8 grudnia

przeniesienie majora Łukasińskiego

na prowincję, z jednoczesnym dra-

stycznym ograniczeniem wysokości

żołdu, było ze strony Wielkiego Księcia

Konstantego wyrazem niecierpliwego

oczekiwania przezeń na wejście w życie

Zajączkowego zakazu.

esarzewiczowi wprawdzie nie-

znane były szczegóły nowej orga-

nizacji, niemniej jednak od lata 1821

najpracowitsi agenci, działając pod

podwójnym, konkurencyjnym nad-

zorem Nowosilcowa i Rożnieckiego,

donosili o fakcie jej istnienia. Poza tym

w lipcu na biurku Konstantego pojawił

się donos złożony przez wydalonego

ongi ze służby wojskowej dawnego

dowódcę „czwartaków”, pułkownika

Augusta Sznaydra. Ten niegdysiejszy

żołnierz Kościuszki zaplątał się był

mocno w swoich osobistych sprawach.

Stał pod zarzutem bigamii, a usiłu-

jąc się z niego wyratować, sfałszował

własny akt zgonu. Cała rzecz wydała

się, a oskarżony próbował ratować swą

skórę i dlatego już w maju 1820 roku

(czyli na krótko przed samorozwiąza-

niem) zadenuncjował Wolnomular-

stwo Narodowe. Doczekał się wówczas

chłodnej odprawy w książęcych przed-

pokojach, a to z tej prostej przyczyny,

że dostarczone przezeń informacje nie

wykraczały ponad wiedzę uwiecznioną

piórem Schleya i Mackroa. Po upły-

wie roku Sznayder jeszcze raz spró-

bował odzyskać łaski Konstantego.

Nieodkryty bowiem przez towarzyszy

jako agent, został wytypowany przez

samego Łukasińskiego do tworzenia

terenowych struktur Towarzystwa

w kręgach warszawskiego miesz-

czaństwa – i z tej racji wszedł w po-

siadanie jednej z kopii fragmentów

statutu, traktujących o gminach. To

właśnie ten dokument zaniósł w lip-

cu do Belwederu, gdzie wprawdzie

nieznany charakter pisma wzbudził

daleko posuniętą nieufność co do au-

tentyczności manuskryptu (wszak

denuncjator miał już na koncie jedno

poważne fałszerstwo!), nie został jed-

nak całkiem pominięty. Major pułku

„czwartaków” został zobowiązany do

spisania oświadczenia. W sporządzo-

nym dokumencie Walerian Łukasiński

nadmienił jedynie o – nieistniejącym

wszak już i rozwiązanym przed gene-

ralną delegalizacją lóż – Wolnomular-

stwie, ani słowem nie wspominając na

temat Towarzystwa Patriotycznego.

zaistniałej sytuacji nader przy-

zwoicie zachował się Tomasz

Skrobecki. Nadal sprawował on

obowiązki adiutanta ministra wojny

Haukego i z tej racji miał przystęp do

rewelacji zgłoszonych przez zdrajcę

Sznaydra. Skrobecki, dawniej działacz

Wolnomularstwa Narodowego, nie

został dopuszczony do członkostwa

utworzonego w jego miejsce Towa-

rzystwa; niemniej jednak skonstato-

wawszy, że dawni przyjaciele znaleźli

się w zagrożeniu, nie omieszkał ich

o tym ostrzec. Wynikiem ostrzeżenia

było to, że Machnicki i Szreder natych-

miast udali się do Sznaydra z żądaniem

zwrotu powierzonego mu wyciągu ze

statutu organizacji. Ten ostatni siłą

rzeczy odmówił, bo przecież rękopis

spoczywał już w rękach tajnych służb.

W tamtym momencie afera zdawała

się jednak nie mieć dalszego ciągu.

Konstantemu zależało bowiem na jej

utajnieniu przed bawiącą owego lata

w Warszawie książęcą parą: Mikołajem

i jego małżonką. Rodzinne ustalenia

w carskiej rodzinie, inspirowane przez

Aleksandra I, sprowadzały się do tego,

iż drugi co do starszeństwa pomiędzy

braćmi Konstanty miał ustąpić miejsca

w kolejce do tronu młodszemu odeń

Mikołajowi. Cena za owo ustępstwo,

z pozoru wyższa niż miska soczewicy,

opiewała na perspektywę ustanowienia

Konstantego niepodzielnym władcą

Polski. Jak się miało niedługo okazać,

po śmierci Aleksandra wszelkie klauzu-

le, którymi opatrzona była renuncjacja

średniego z braci, uznano za nieważne.

Jednakże w upalnych miesiącach 1821

roku Wielki Książę myślał jeszcze cał-

kiem inaczej i zależało mu na wykaza-

niu, że powierzone swej pieczy Króle-

stwo potra utrzymać w ryzach. Musiał

się przy tym strzec Nowosilcowa, który

wszak – oprócz innych funkcji – miał

też przez Petersburg zlecone zadanie

sprawowania wywiadowczej „opieki”

nad carskim bratem.

Dokończenie nastąpi w WP nr 63.

Ewa Stawicka

adwokat (Warszawa),

ewa.stawicka@adwokatura.pl

Artykuł ukazał się w periodyku

„Palestra” 3/4 2002. Redakcja „Wol-

nomularza Polskiego”

serdecznie dziękuje Autorce

za możliwość przedruku.

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

42 a n T y m a s o n i c a

spominając niedawno

zakończoną wystawę

w Muzeum Narodo-

wym w Warszawie i konferencję

naukową na jej zakończenie, war-

to przypomnieć przewijającą się

w wielu referatach postać księdza

Karola Surowieckiego, bardzo

„zasłużonego” dla wolnomular-

stwa polskiego antymasona.

Jako 16-letni młodzieniec wstą-

pił w roku 1768 do klasztoru oo.

franciszkanów. Karol był bardzo

surowym zakonnikiem, toteż bar-

dziej od franciszkanów pociągali

go reformaci (franciszkanie zrefor-

mowani), do nich też przeniósł się

w 1786 r. Pełnił obowiązki kaznodziei w Kaliszu, a następnie

przełożeni zakonu wysłali go do Warszawy. Były to czasy

rozprzestrzeniającej się niewiary, nie tylko w sferach, jak je

nazywał nasz bohater, „oświeceńszych świeckich”, ale i wśród

duchownych nie brakło jednostek, dla których mdły deizm

był szczytem religii. Surowiecki, pełen gorliwości i żarliwości

do czystości wiary, zaczął piorunować gwałtownie teorie

oświaty bezbożnej, co spowodowało, że przełożeni jego,

ulegając presji osób wpływowych, zabronili mu dalszego

głoszenia kazań. Wobec tego, poza pracą w konfesjonale,

pozostało mu tylko piórem bronić zasad wiary.

Musiał się jednak Surowiecki liczyć z tym, że jego wystą-

pienia literackie mogłyby ściągnąć na głowy braci zakonnych

wielkie prześladowania; toteż większa część jego prac lite-

rackich ukazywała się bezimiennie lub też była sygnowana

inicjałami, z których trudno odgadnąć właściwego autora.

Wielokrotnie Surowiecki podejmował polemiki lub działał

przeciw wolnomularzom. W 1805 roku wydał Tajemnice mas-

sonii sprofanowane (Lwów). Dzieł-

ko to jest streszczeniem książki

ks. Barruela pt. Mémoires pour

servir a l'histoire du Jacobinisme.

Surowiecki później przełożył je

w całości na język polski, wydając

pod tytułem Historia Jakobinizmu,

wyjęta z dzieł ks. Barruela (Berdy-

czów 1812, 4 tomy).

Kiedy wolnomyśliciele i wolno-

mularze zaczepiali Surowieckiego,

szydząc i drwiąc z niego w ulot-

nych pisemkach, wydał on, aby

do sfer najszerszych podać wiado-

mość o tajemnej a zgubnej dla reli-

gii robocie masonów, w roku 1814

skróconą historię jakobinizmu pt.

Misja lożowego apostoła, odprawiona przez W..?. B.?. N. O.?.

N. ? .?. N. R.?. Praw... Św... 5814 (w Berdyczowie). Jest ona

ułożona w formie dialogu, czyli „rozprawy między bratem

Insynuantem (Werbarzem) i Profanem (Religiantem)”.

Do największego oburzenia i gniewu pobudziła Suro-

wieckiego książka Stanisława Kostki Potockiego Podróż

do Ciemnogrodu, w której ów Wielki Mistrz Wielkiego

Polskiego Wschodu Narodowego wyszydził religię kato-

licką, cześć oddawaną Najświętszej Maryi Pannie w Czę-

stochowie, wykpił i wyśmiał duchowieństwo. Ponieważ

Potocki umieszczał owe anonimowe felietony zatytułowane

Świstek Krytyczny w periodyku „Pamiętnik Warszawski”,

Surowiecki wydał przeciw niemu broszurę pt. Świstak

Warszawski wyświstany, czyli uwagi krytyczne nad Warszaw-

skim romansem tytułowanym: „Podróż do Ciemnogrodu”.

Pod imieniem pisarza nazwanego Świstek przez Drukarską

pomyłkę. W Prawdogrodzie 1821. Nie żałował Potocki

czarnych barw w swym Ciemnogrodzie, stale przezywając

karOl surOwiecki

ksiĄDZ – MasOnOŻerca

s e l i m w a s y l k i e w i c z



JEST frank Massonia MęŻczyzn i kobiet









W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

a n T y m a s o n i c a

Klasztor Jasnogórski pagodą, a zakonników bonzami; lecz

też i Surowiecki nie traktował go lepiej, stale mu dając

tytuł pierdoły, a jego paszkwil nazwał błazeńską gryzmołą.

Były to tylko niektóre znane do dziś polemiki Karola

Surowieckiego z polskimi wolnomularzami i wolnomyśli-

cielami. Wyczerpany bezustanną, wytrwałą pracą i życiem,

zmarł w 1824 roku.

Patrząc z perspektywy dnia dzisiejszego, można żałować,

że nie mamy współczesnych autorów pokroju ks. Surowie-

ckiego. Pisze on pełen szczerej nienawiści do wszystkiego,

co wolnomularstwo sobą reprezentuje, pisze jako kapłan

i obrońca wiary. Jego inwektywy są niekiedy zbyt mocne,

częstokroć przemawiał ostro i gwałtowniej, niż na to prawa

publicznego słowa pozwalają. Nikt mu jednak nie może

zaprzeczyć siły rozumowania i bystrości umysłowej oraz

rzetelnej znajomości rzeczy, o których dyskutował.

W Encyklopedii Kościelnej (t. XXVII. Warszawa 1904)

czytamy: „Zasługi ks. Surowieckiego jako kapłana i obroń-

cy wiary były wielkie. Jego inwektywy są niekiedy zbyt

ostre, ale częścią tłumaczą się żywością jego charakteru,

a nierównie więcej okolicznościami czasu; wyzywany

ostrym i grubiańskim tonem szermierzy niewiary, nie dziw,

że częstokroć przemawiał ostro i gwałtowniej, niż na to

prawa publicznego słowa pozwalają. Nikt mu jednak nie

może zaprzeczyć siły rozumowania i bystrości umysłowej,

znajomości rzeczy i dosadności wyrażenia”.

Najcenniejszą dla wolnomularstwa książką, którą Suro-

wiecki nam zostawił, jest Frank Massonia Mężczyzn i Kobiet.

Postanowił ujawnić całą szkaradność znienawidzonej

masonerii. Przetłumaczył z francuskiego i opublikował na

własny koszt katechizmy, rytuały, tzw. nauki stopni, które

stosował Wielki Narodowy Wschód Polski. Właśnie dzięki

tej książce te teksty zachowały się do dzisiaj. Niektóre

rytuały – np. loży bankietowej – są stosowane do dziś,

właśnie dzięki Surowieckiemu. Książka zawiera także

rytuały i opisy stopni masonerii kobiecej (adopcyjnej).

Z tekstu tego korzystali wszyscy piszący o polskim wol-

nomularstwie historycy i pisarze, poczynając od księ-

dza Załęskiego, Andrzeja Niemojewskiego, Stanisława

Małachowskiego-Łempickiego, Józefa Chajna, prof.

Ludwika Hassa, po współczesnych autorów. Z tekstów

tych korzystają także polscy współcześni wolnomularze,

np. podczas prowadzenia loży bankietowej.

Książka miała dwa wydania, pierwsze nansowane przez

Surowieckiego ok. roku 1820, następne wydanie przypisy-

wane jest Alojzemu Korzeniowskiemu ok. roku 1830. Oba

wydania oryginalne są bardzo złej jakości. Najtańszy możliwy

papier, który dziś jest tak nierówny, że zeskanowanie lub

sfotografowanie stron jest bardzo trudne. Wiele błędów

w składzie, nierówny druk, strony względem siebie są po-

obracane, brak równego docisku prasy powodował wrażenie

falowania linijek druku. Za to treść jest niezapomniana. Dla

historyka, dla współczesnego wolnomularza, zapoznanie się

z tym tekstem jest wielką przygodą. Porównanie rytuałów

sprzed dwustu lat z dzisiejszymi pokazuje, jak stabilna i silna

jest tradycja i fundamenty tego ruchu, różnice w wielu wy-

padkach pozwalają zrozumieć ducha tego, co w tym rytuale

najważniejsze i stałe. Odpowiadają też na pytanie, dlaczego

tak, a nie inaczej ten rytuał jest wykonywany. #

taraniem m.in. Instytutu Sztuka Królewska w Polsce

ukazał się niedawno w bardzo małym nakładzie

reprint dziełka k. Surowieckiego. Można go nabyć na

allegro: allegro.pl/frank-massonia-mezczyzn-i-kobiet

-reprint-…

P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

44 n a w i e c z n y m w s c h o d z i e

e wzmiankowanym WP nr 51 wydrukowaliśmy

tekst brata Giełżyńskiego pt. Raz – a niezbyt

dobrze, w którym polemizował z antymasońskim

artykułem Rafała Ziemkiewicza wydrukowanym w „Rzecz-

pospolitej”. Giełżyński polemistą zawsze był znamienitym,

więc łatwo wychwycił ziemkiewiczowskie mielizny. Z drugiej

strony zgodził się z nim, że masoneria nie powinna przypomi-

nać „zabawy w Indian”. Przypomnijmy fragment tego teksu:



















































summa summarum,





Nikt wtedy tej debaty nie podjął. Myślę, że dlatego, iż wysoko

ceniąc brata Wojtka, większość masonów się z Nim po prostu

nie zgadzała i nie zgadza nadal. Bez rytuału nie ma masonerii,

tak jak ją się kultywuje od lat z górą 300. Różne znaki, gesty,

słowa mają poza wszystkim znaczenie symbolicznie, a bez

symbolu wolnomularstwo także nie istnieje. Nie znaczy to,

że nie są ważne słowa brata o potrzebie głębszych dyskusji

w lożach nad światem współczesnym i kondycją człowieka.

Tu rzeczywiście mamy wszyscy parę lekcji do odrobienia.

Mirosława Dołęgowska-Wysocka

wOJciecH giełŻyński

pODróŻnik, puBlicysTa, wOlnOMularZ

1930–2015









WARSZAWSKIM MUZEUM ETNOGRAFICZNYM PT. legenda Mistrza HiraMa.

ojciech Giełżyński urodził się 9 maja 1930 r. w Warszawie. Był dziennikarzem, publicystą, reporterem,

podróżnikiem. Debiutował w wieku 16 lat na łamach „Gazety Ludowej”, którego naczelnym był jego ojciec,

Witold Giełżyński. Ukończył studia na SGPiS, po których został reporterem działu sportowego tygodnika „Dokoła

Świata” (był dwukrotnym mistrzem Polski w wioślarstwie). W tym kultowym wówczas tygodniku szybko stał się

jednym z larów redakcji. Następnie pracował we „Współczesności”, „Panoramie”, „Kontynentach”, współpracował

blisko z „Polityką” (z której odszedł po strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 r.). W stanie wojennym przeszedł do

prasy drugiego obiegu, redagował kwartalnik „Vacat”, współredagował „Przegląd Wiadomości Agencyjnych”. Ostat-

nim jego miejscem pracy w dziennikarstwie był „Tygodnik Solidarność” w latach 1989-1992. Był członkiem PZPR

w latach 1960-1981, w 1987 r. uczestniczył w reaktywacji PPS, a w 1988 r. – w majowym i sierpniowym strajku

w Stoczni Gdańskiej. Od 1995 r. był rektorem Wyższej Szkoły Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego

Giedroycia w Warszawie. Autor ok. pięciu tysięcy publikacji prasowych oraz 60 książek, głównie o Trzecim Świecie,

jak i z zakresu problematyki społeczno-politycznej. #

W o l n o m u l a r z P o l s k i W i o s n a 2 0 1 5 • n u m e r 6 2

z a k o n i l o Ż a

ojciech Giełżyński

do wolnomular-

stwa został przy-

jęty 29 października 1993r.

w paryskiej loży Libertas

pro Fraternite nr 1080 na-

leżącej do Wielkiej Loży

Francji. Tam zdobył stopień

czeladnika 13 stycznia 1995r.

W 1997r. podjął decyzję

o uśpieniu. W grudniu 2006r.

aliował się do loży Wolność

Przywrócona Wielkiego Wschodu Polski. Był następnie

założycielem loży Kultura (WWP, obecnie niezależna) i jej

pierwszym Czcigodnym Mistrzem. Jego ojciec Witold Gieł-

żyński (1886–1966), także wybitny dziennikarz i publicysta,

był jednym z czołowych działaczy Wielkiego Wschodu w Polsce

w latach 1910–1918 (loże Wyzwolenie w Warszawie, Wolni

Oracze w Lublinie), w Polsce niepodległej był członkiem loży

Wolność Przywrócona, Wielkiej Loży Narodowej Polski do

samego końca jej istnienia, czyli do 1938 r.

waŻnieJsZe ksiĄŻki:

Medytacje o Świecie Trzecim (1972), Rewolucja w imię

Allacha (1979), Rewolucja w imię Augusta Sandino (1979),

Gra o Himalaje (1980), Byłem gościem Chomeiniego (1981),

Budowanie Niepodległej (1985), Edward Abramowski, zwiastun

Solidarności (1986), Ani Wschód, ani Zachód (1989), Jaćwięgi

są wśród nas (2001), Szatan wraca do Iranu (2001), Prywatna

historia XX wieku (2005), Wschód Wielkiego Wschodu (2008).

Jak pisał o tej ostatniej pozycji Portal CJONALISTA:

„Jest to pierwsza książka poświęcona w całości Wielkiemu

Wschodowi w Polsce, książka wolnomularza obecnego Wiel-

kiego Wschodu o Wielkim Wschodzie przedwojennym. Jest

to wreszcie książka poświęcona prawie nieznanym dziejom

polskiej masonerii liberalnej w XX w. Wojciech Giełżyński,

którego ojciec – Witold był larem przedwojennego Wiel-

kiego Wschodu rekonstruuje tę historię w oparciu w dużej

mierze o rodzinne materiały. Autor krytycznie odnosi się do

pisarstwa nie tylko zwykłych historyków, którzy notorycznie

nie uwzględniają roli historycznej organizacji wolnomular-

skich w Polsce, ale i do historyków wolnomularskich, którzy

też na ogół przemilczają ten chwalebny okres Wielkiego

Wschodu lub zbywają go nader lakonicznymi wzmiankami.

Książka zawiera jeszcze dwa inne aspekty polemiczne: autor

z dużą rezerwą odnosi się do rytualnej i symbolicznej sfery

wolnomularstwa, za istotę uznając praktyczne działania

społeczne i polityczne wolnomularzy dla realizacji idei

Wolności, Równości i Braterstwa, co w zasadzie sprowadza

się do budowania podstaw demokracji. Z tej też przyczyny

autor z rezerwą odnosi się do poznawania masonerii przez

pryzmat prac Ludwika Hassa, który przedstawiał w zasadzie

jedynie suchą formę masonerii, bez jej esencji. To niewielka,

ale z pewnością bardzo ważna książeczka o polskiej maso-

nerii”. #

spominał o tym m.in. dr Rafał Prinke, mówił

o tym również prof. Tadeusz Cegielski, przy

czym obaj akcentowali fakt, iż będący jego

protektorem Louis Ier duc d’Orléans przyjął go w poczet

członków l’Ordre Royal de Saint-Lazare de Jérusalem,

którego był wielkim mistrzem, z czym wiązało się nadanie

szlachectwa i jego późniejszy tytuł „chevalier”. To przyna-

leżność do wywodzącego się z czasów wypraw krzyżowych

Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy sprawiła, że kawaler de

Ramsay zdecydował się wprowadzić do tradycji wolno-

mularskiej elementy rycerskie. W jego osobie tworząca

się tradycja wolnomularska po raz pierwszy splotła się

na moment z historią katolickiego zakonu rycerskiego.

laZaryci

wOBec MasOnerii

d r n o r b e r T

w ó J T o w i c z

























PARYSKICH.



P i s m o P r z y j a c i ó ł s z t u k i k r ó l e W s k i e j

46 z a k o n i l o Ż a

W tym miejscu może pojawić się pytanie, jak dzisiaj wy-

glądają relacje między tym zakonem a wolnomularstwem?

Otóż po perturbacjach, jakie miały miejsce w 2. poło-

wie XX w. Zakon jest podzielony i równolegle do siebie

istnieją na świecie tzw. połączone obediencje pod prze-

wodnictwem 49. wielkiego mistrza Carlosa de Gereda

y de Borbón markiza de Almazán, oraz obediencja

orleańska pod przewodnictwem 50. wielkiego mistrza

Jana hrabiego Dobrzensky’ego z Dobrzenic i protek-

toratem Henriego d’Orléans tytularnego króla Francji

Henryka VII.

Przy okazji zaistnienia tych podziałów w istniejących

sporach pojawiały się oskarżenia o przynależność do

wolnomularstwa niektórych reformatorów z „Norwich

Group’s”, którzy doprowadzili do ogłoszenia po Kapitule

Generalnej w Manchester „Nowej konstytucji”. I nic

w tym dziwnego, skoro nawet pobieżne przeszukanie

zasobów internetowych pozwalało na szybkie wyszukanie

zdjęć, których bohaterowie przyozdobieni byli zarówno

insygniami wolnomularskimi, jak i krzyżem lazarskim.

Fotograa taka po dziś dzień zdobi choćby zamiesz-

czony na stronie „Masonic Spring Workshop” biogram

dr.Earle’a Scoa Sharama, wielkiego kapelana w Grand

Lodge of Alberta, a równocześnie kapelana w Military and

Hospitaller Order of St Lazarus of Jerusalem

. Wszystko

to spowodowało, że część środowisk lazarskich uznała,

że pewne zmiany zaszły za daleko i sytuacja wymaga

natychmiastowej sanacji.

W 2013 r. wielki mistrz Jan hrabia Dobrzensky z Do-

brzenic, wielki mistrz emeritus książę Charles-Philippe

d’Orléans oraz protektor duchowy i kapelan generalny

Dominik kard. Duka OP podpisali „Deklarację prawowi-

tości”, gdzie podkreślono m.in., że „Zakon prosi każdego

postulanta o zobowiązanie się do przestrzegania dekretu

Kongregacji Nauki Wiary dotyczącego odrzucenia człon-

kostwa w masonerii, zatwierdzonego przez Jego Świąto-

bliwości Papieża Jana Pawła II w dniu 26 listopada 1983”

Dokument ten w sposób jednoznaczny deniuje obecny

stosunek Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu św. Łazarza

z Jerozolimy do wolnomularstwa. #

1 Dr Earle Sco Sharam AChLJ, BA, MTS, MA, DPhil. Biography, hp://www.masonicspringworkshop.ab.ca/2009Workshop/SharamBio.html

2 Cyt. za: J. Dobrzensky, Ch.P. d’Orléans, D. Duka, Deklaracja „Declaration de Legitime / Declaration of Legitimacy”, hp://www.oslj.cz/archiv/soubory/

administrator/oslj_declaration.pdf

